თარგმნა ქეთი ქანთარიამ
ეს ინტერვიუ ზუსტად ერთი თვის წინ გამოქვეყნდა ჟურნალ “შპიგელში”, სადაც ნობელის პრემიის ლაურეატი, 83 წლის გერმანელი მწერალი გიუნთერ გრასი ყვება, რატომ არ ეშინია სიკვდილის, რა შესაძლებლობები გაუშვა ხელიდან გერმანიამ ხელახლა გაერთიანებისას და რატომ თვლის, რომ ძმებ გრიმებს ,,ხმოვან ბგერებთან ორალური სექსი ჰქონდათ’’.
შპიგელი: ბატონო გრას, თქვენს ახალ წიგნს ,,გრიმების სიტყვები. სიყვარულის გაცხადება’’ ჰქვია. გვითხარით, როგორ დაიწყო თქვენი სიყვარული ამ ძმების, ცნობილი გერმანელი ენათმეცნიერების მიმართ, რომლებმაც მე-19 საუკუნეში ძველ ზღაპრებს მოუყარეს თავი?
გიუნტერ გრასი: განსაკუთრებული დამოკიდებულება ვილჰელმ და იაკობ გრიმების მიმართ ბავშვობიდან მომყვება. გრიმების ზღაპრებზე ვიზრდებოდი. დანციგის (რედაქტორის შენიშვნა: ახლანდელი პოლონური ქალაქი გდანსკი) სახელმწიფო თეატრში ,,ცეროდენა ტომი’’ სულ პატარამ ვნახე, დედაჩემმა წამიყვანა. მერეც, ზრდასრულობაში, გრიმები ჩემს ნაწერებზე ყოველთვის გარკვეულ გავლენას ახდენდნენ.
შპიგელი: როგორი იყო ეს გავლენა?
გრასი: ცეროდენა ტომი ჩემს ,,თუნუქის დოლში’’, ოსკარ მაცერატის პერსონაჟში ცოცხლობს. იაკობი და ვილჰელმი თავად ჩნდებიან ბევრ ჩემს ნაწერში. ,,ვირთხაში’’, მაგალითად, ისინი მინისტრის და მინისტრის მოადგილის პერსონაჟებად არიან გამოსახულნი, რომლებიც მჟავური წვიმებისგან ტყის გადარჩენას ცდილობენ.
შპიგელი: რა გიზიდავთ ამ ძმებში?
გრასი: უპირველეს ყოვლისა, მათი შეურიგებელი ბუნება. 1837 წელს გრიმებმა გიოტინგენში კონსტიტუციის გაუქმების (ჰანოვერის სამეფოში), და მაშასადამე, სახელმწიფო ხელისუფლების წინააღმდეგ გაილაშქრეს. დანარჩენი მეამბოხე პროფესერების მსგავსად, რომლებიც ,,გიოტინგენის შვიდეულის’’ სახელით არიან ცნობილნი, ადგილები და მდგომარეობა მაშინ მათაც დაკარგეს. მიზანი, რომელიც გრიმებმა ამ ამბების შემდეგ დაისახეს, პრაქტიკულად მიუღწეველი ჩანდა: გერმანული ენის ლექსიკონის შექმნა, რომელშიც თითოეულ სიტყვას სათანადო ციტატები და თვალსაჩინოებისთვის მოტანილი ფრაზები ექნებოდა დართული. მათ ანბანის მხოლოდ მეექვსე ასომდე მიატანეს. როგორც ცნობილია, ლექსიკონი სულ სხვა ადამიანებმა დაასრულეს.
შპიგელი: თანაც 120 წლის შემდეგ.
გრასი: ეს გაწელილი შუალედიც ძალიან მხიბლავს. ქვეყნის ორივე ნაწილში გერმანისტები ერთდროულად დასხდნენ და ლექსიკონზე თხუთმეტი წლის განმავლობაში იმუშავეს. ჯერ კიდევ ცივი ომის წლები იდგა, ეს ადამიანები კი აღმოსავლეთ ბერლინში და გიოტინგენში თავ-თავიანთ საწერ მაგიდებთან მშვიდად ისხდნენ და ყველაზე მთავარი გერმანული ლექსიკონისთვის მასალას აგროვებდნენ. ეს ამბავი გერმანიის ისტორიის გასააზრებლადაც კარგ მასალას იძლევა. ,,გრიმების სიტყვებში’’ ამაზეც ვწერდი.
შპიგელი: ამ წიგნში ქვეყნის ბედის ჭრილში თქვენი ცხოვრების ამბავსაც ყვებით.
გრასი: ჩემი ცხოვრების ადრეულ წლებზე ,,ხახვის გაფცქვნაში’’ დავწერე, მერე, ,,ყუთში’’, ჩემი ოჯახისა და კავშირების შესახებ ვყვებოდი. ეს წიგნი პოლიტიკური და სოციალური შეფერილობისაა, რაც ალბათ იმან განაპირობა, რომ ძმები გრიმების მსგავსად, მეც მძაფრი ცვლილებებით აღბეჭდილ ეპოქაში ვიცხოვრე.
შპიგელი: ძმებ გრიმებს თქვენ ,,სიტყვის მაძიებლებს’’ უწოდებთ, რომლებიც თითოეულ ასოს დაჰკანკალებდნენ. ერთგან თქვენ ამასაც წერთ: ,,ერთი მხრივ, სიტყვები აზრს ქმნის. მეორე მხრივ – ისინი ნონსენსის, უაზრობის შესაქმნელად გამოიყენება. სიტყვა მარგებელიც შეიძლება იყოს და მავნებელიც.” მითხარით, როგორ ზემოქმედებს თქვენს ცხოვრებაზე სიტყვების ეს ნაირგვარი გამოვლინება?
გრასი: მე აღმოვაჩინე, რომ სიტყვები, რომლებსაც პათეტიკური დატვითვა გააჩნიათ და მომნუსხველ ეიფორიას ქმნიან, უფრო მეტადაა მიდრეკილი ნონსენსისადმი. ადოლფ ჰიტლერის ,,გინდათ ტოტალური ომი?’’ ერთ-ერთი საამისო მაგალითია. იგივე შეიძლება ითქვას წინადადებაზე ,,ჰინდუ ქუშში ჩვენს თავისუფლებასაც იცავენ.’’ ასეთი წინადადებები მძლავრი მნიშვნელობების მატარებლებია, და თან ამ მნიშვნელობების გაბუქების უნარიც გააჩნიათ, რადგან მათ, როგორც წესი, კითხვის ნიშანს საკმარისად არ უსვამენ, ეჭვქვეშ არასაკმარისად აყენებენ. მავნე სიტყვებიც უამრავი ვიცი. გამაოგნებელია, როდესაც ჩემნაირ ადამიანებს, ვისაც საკუთარ ქვეყანაში შეურაცხყოფების ატანა უხდებათ, თან ,,სიკეთის მქმნელებსაც’’ უწოდებენ. ესეც თქვენ მაგალითი, როცა ფრაზა არგუმენტის შესაჩერებლად, ჩასახშობად გამოიყენება და მერე თავს იმკვიდრებს.
შპიგელი: მარგებელი თუ სასარგებლო სიტყვები შეგიძლიათ გაიხსენოთ?
გრასი: ყველაზე მშვენიერი სიტყვები ჩემს ბავშვობასთანაა დაკავშირებული. მაგალითად, სიტყვა adebar – წეროს სინონიმი, ჩემში მოგონებების მთელ კოსმოსს აღვიძებს. კიდევ ერთი ასეთი სიტყვაა labsal (გაახლება). ეს სიტყვა დღეს თითქმის დავიწყებულია. წაგრძელებული a–ს ჟღერადობა მომწონს. ეს ორმაგი ბგერა ძმებ გრიმებსაც ნუსხავდა. ასეც კი ვიტყვი: გრიმებს ხმოვან ბგერებთან ორალური სექსი ჰქონდათ. Labsal – რა სასიამოვნოდ ჟღერს, ისეთ განცდას გიჩენს, თითქოს თავს გადამხდარი ხიფათის შემდეგ შინ მშვიდობით დაბრუნდი.
შპიგელი: როგორც ჩანს, ენა თქვენთვის უსაფრთხოებას, სახლის გაგებას უკავშირდება.
გრასი: მართალს ბრძანებთ. რომანი ,,თუნუქის დოლი’’ პარიზში დავწერე, იქვე დავიწყე ,,ძაღლის წლებზე’’ მუშაობაც. მაგრამ ოთხი წელი რომ გავიდა, მაშინღა გავაცნობიერე, რა მიუსაფრად ვგრძნობდი თავს უცხოენოვან გარემოში. უკან დაბრუნება გადავწყვიტე, იქ, სადაც ადამიანები გერმანულად მეტყველებენ. დაახლოებით იგივე გამოვცადე, რაც, ბევრმა მწერალმა, რომლებმაც ნაცისტების მმართველობის პერიოდში თავი შეერთებულ შტატებს შეაფარეს. ზოგიერთი მათგანისთვის ეს განსაკუთრებით აუტანელი იყო, მერე რა, რომ საკუთარი ქვეყნის სათავეში სასტიკი დიქტატორი ჰყავდათ. ამ ადამიანებს ის ენა აკლდათ, რომელზეც უკეთ გაუგებდნენ და თავადაც უკეთ ესმოდათ სხვისი.
შპიგელი: თუმცა, იგივე, თუნდაც არა ასეთი სიმძაფრით, ადამიანმა შეიძლება საკუთარ ქვეყანაშიც გამოსცადოს. ახალგაზრდულ კულტურას ენის, მეტყველების საკუთარი სტილი აქვს. ნუთუ ყოველთვის გესმით, რას ამბობენ თქვენივე შვილიშვილები?
გრასი: დიახ, რა თქმა უნდა. მართლაც დიდი უპირატესობა მხვდა და ჩემი შვილიშვილების წყალობით თანამედროვე ჟარგონს არ ჩამოვრჩენილვარ. თუმცა, საპირისპირო რამაც ხდება. ზოგი სიტყვა, მაგალითად, კნორკე (საუცხოო), რომელიც ძველ ბერლინში ხშირად ისმოდა, ახლა ხმარებიდან გაქრა.
შპიგელი: გულს გწყვეტთ ასეთი ცვილილებები?
გრასი: საბედნიეროდ ეს სიტყვა ლიტერატურამ შემოინახა. საერთოდ ვეთანხმები იაკობ გრიმს და ვთვლი, რომ ენას ცვლილების და უმართავად განვითარების საშუალება უნდა მივცეთ. მართალია, ასე ახალი სიტყვების გაჩენის საფრთხეც იქმნება, მაგრამ ენას საკუთარი თავის მუდმივად განახლების შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს. ხომ კარგად ჩანს, რომ საფრანგეთში, სადაც ფრანგული აკადემია პრაქტიკულად ენის ჟანდარმის როლს ასრულებს, ენა მეტისმეტად მშრალი და ფორმალური ხდება. გადამეტებული დაცვა ენას მოქნილობას აკარგვინებს.
შპიგელი: ,,გრიმების სიტყვებში’’ ერთგან წერთ, რომ თქვენი გვარის დაწერილობის შეცვლას არ შეეწინააღმდეგებოდით.
გრასი: თავს უფლებას ვაძლევ, საკუთარი გვარი ხან ორი s-ით ვწერო, ხან -ß–ით (რედაქტორის შენიშვნა: ორმაგი s-ს ექვივალენტური გერმანული ასო). გერმანულ ენაში გატარებულ რეფორმამდე სიტყვა hass (სიძულვილი) ასევე, ß–ით იწერებოდა. მე თვითონ ჩემი გვარის დაწერა ამ ასოთი მირჩევნია. ეს თამაშები ისევე მომწონს, როგორც წიგნის გარეკანისთვის სხვადასხვა შრიფტის ან ფაქტურის შერჩევა. საბედნიეროდ, გერჰარდ შთაიდლის სახით ისეთი გამომცემელი ვიპოვე, მე რომ მჭირდებოდა – წიგნის ფანატიკოსი, რომელიც თავისი გამოცემებისთვის ქაღალდს და საბეჭდ მანქანას დიდი სიყვარულით, საგულდაგულოდ არჩევს.
შპიგელი: თქვენ ერთ-ერთი იმ ავტორთაგანი ბრძანდებით, ვინც საკუთარი წიგნის დიზაინს თავად ქმნის. ყველა საკუთარი რომანის გარეკანი ხომ თქვენივე გაფორმებულია. რატომაა ეს თქვენთვის ასეთი მნიშვნელოვანი?
გრასი: გარეკანი უკანასკნელი შტრიხია. წიგნის ისეთივე შემადგენელი ნაწილია, როგორც მისი პირველი წინადადება. გარეკანის შერჩევისას ისეთივე სიფხიზლე და სიზუსტეა საჭირო, როგორც წერისას.
შპიგელი: თქვენთვის კარგი გარეკანი როგორია?
გრასი: ის, რომელიც წიგნის შინაარსს და სათქმელს აჯამებს, აღსაქმელად ამარტივებს, მისი სიმბოლო ხდება. ,,ძაღლის წლებში” ამას ძაღლის თავის გამოსახვით მივაღწიეთ, ჩრდილების წარმოდგენიდან აღებული ძაღლის გამოსახულებაა, თითებით რომ ქმნიან. ,,ადგილობრივი გამაყუჩებლის’’ გარეკანზე თითდაჭერილი სანთებელა გამოვსახეთ. ამჯერად, ახალი წიგნის გარეკანისთვის ასოები ვარჩიე. ძმები გრიმების ორმაგი პორტრეტის გამოსახვა მაინცდამაინც კარგი აზრი არ მეჩვენა, სათქმელს მხოლოდ ნაწილობრივ გადმოსცემდა. რამდენიმე დღის წინ უკვე დასრულებული და გამოცემული წიგნი ხელში პირველად მეჭირა. ყოველთვის შეუდარებელი გრძნობაა ხოლმე.
შპიგელი: მაშინ წიგნის ბაზარზე გამოჩენილი სიახლეებით კმაყოფილი არ იქნებით. შეერთებულ შტატებში, მაგალითად, ელექტრონული წიგნების გაყიდვათა მონაცემები ელვის სისწრაფით იზრდება.
გრასი: არა მგონია, ეს წიგნის დასასრულს მოასწავებდეს. მემგონი ეს მოვლენა სხვაგვარად უნდა შეფასდეს. აშკარაა, რომ წიგნების მასობრივი გამოცემა შემცირდება, მაგრამ წიგნი ისეთ რამედ დარჩება, რისი ქონა, შენახვა და ჩვენი შვილებისთვის გადაცემაც ღირს.
შპიგელი: შეგიძლიათ, ,,გრიმების სიტყვები’’ iPad-ზე წარმოიდგინოთ?
გრასი: მიჭირს წარმოდგენა. თუმცა, ჩემს გამომცემელთან უკვე დავდე ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც ჩემი არცერთი წიგნი ამგვარად არასოდეს გაიყიდება, იქამდე მაინც, სანამ ავტორის უფლებების დამცველი კანონი იკანონებს. სხვა ავტორებსაც ვურჩევდი, ამ საკითხთან დაკავშირებით ასეთივე პრინციპულობა გამოიჩინონ.
შპიგელი: პროტესტისკენ მოუწოდებთ?
გრასი: მინდა, კომპიუტერებზე კითხვის ტენდენციას წერტილი დაესვას, თუმცა, როგორც ჩანს, ამის გაკეთება არავის უნდა. ელექტრონული პროცესის არასრულყოფილებას მაშინ ხვდები, როცა ხელით წერ. ახალგაზრდა მწერლების უმეტესობა თავიდანვე კომპიუტერში წერს და რედაქტირებასთან დაკავშირებულ სამუშაოსაც ფაილში ასრულებს. ჩემს შემთხვევაში სხვაგავარად ხდება. წერისას რამდენიმე საფეხურს გავდივარ: ჯერ ხელით ვწერ, მერე ხელნაწერ ვერსიას მე თვითონვე ვკრეფ ჩემს ,,ოლივეტიზე’’, საბეჭდ მანქანაზე, ბოლოს კი ჩემს მდივანს ტექსტი კომპიუტერში შეჰყავს, ამობეჭდავს და ამ ვერსიაში შესწორებებს ხელით ვაკეთებ. როცა კომპიტერში წერ, ეს ეტაპები დაკარგულია.
შპიგელი: ,,ოლივეტიზე’’ ბეჭდვა ძველმოდურად არ გეჩვენებათ?
გრასი: არა. კომპიუტერის ეკრანზე ტექსტი ყოველთვის დასრულებულად გამოიყურება, მაშინაც კი, როცა დასრულებულობამდე ბევრი აკლია. ეს ავტორს აცდუნებს. მე, როგორც წესი, ჯერ ხელით ვწერ, ხელით ნაწერ ვერსიას სწრაფად ვწერ, და თუ მასში რამე მაფიქრებს, არ მომწონს, იმ ადგილს ვტოვებ. ამ გამოტოვებულ ადგილებს უკვე ,,ოლივეტიზე’’ ბეჭდვისას ვავსებ. რაკი ტექტში საგულდაგულო კირკიტი მომიწევს, მას ყოველთვის განიერ ველებს ვუტოვებ. მომდევნო ვერსიებში ვცდილობ, თავდაპირველი ვერსიის ტექსტი და მომდევნოს აკურატულობა ერთმანეთს შევურწყა. აუჩქარებელი მუშაობის ამ წესის წყალობით დაუმუშავებელი არაფერი მრჩება, შემთხვევითი და გაუზრებელი ტექსტში არაფერი იპარება.
შპიგელი: თქვენი ენა ათწლეულების განმავლობაში შეიცვალა?
გრასი: თავიდან უფრო თავმოზღუდულად ვწერდი. ,,თუნუქის დოლზე’’, ,,კატა და ძაღლზე’’, ,,ძაღლის წლებზე’’ რომ ვმუშაობდი, ის წლები იდგა, როცა ჩვენზე უფროს მწერლებს ეგონათ, რომ გერმანული ენა თავს ზედმეტობების, ექსცესების უფლებას ვეღარასოდეს მისცემდა.
შპიგელი: ეგრედ წოდებულ Kahlschagliteratur -ს (მკაფიო, ენაძუნწი ლიტერატურა) გულისხმობთ, ომის შემდგომი პერიოდის მწერლობას, რომელიც გამარტივებული, მიუკიბ-მოიუკიბავი მანერით გამოირჩეოდა?
გრასი: დიახ, და იმ ავტორებს სიფრთხილის მიზეზი ნამდვილად ჰქონდათ. გერმანული ენა ნაცისტურ პერიოდში საშინლად დამახინჯდა. თუმცა, ახალგაზრდა მწერლებს, მარტინ ვალზერს და მაგნუს ენცესბერგერსაც ვგულისხმობ, ამ ტენდენციას არ დაყვნენ, უარი თქვეს, ენა, როგორც ასეთი, ასე უმოწყალოდ უგულებელეყოთ. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ჩემს ენას საბოლოო სახე ჩემმა იმ სურვილმა მისცა, გამომეყენებინა ყველაფერი, რისი შემოთავაზებაც გერმანულ ენას შეეძლო. ახლა, ჩემს ხნოვან ასაკში, ნათქვამთან ერთად გამოცდილებაც თავის როლს თამაშობს. თითქოს უფრო გააზრებულად ვწერ.
შპიგელი: რას გულისხმობთ?
გრასი: უფრო მაინც ჩემს მიერ განვლილი ცხოვრების პოლიტიკურ გამოცდილებას, რომლის შესახებაც ვწერ ,,გრიმების სიტყვებში.’’ 1961 წელს, მაგალითად, ვილი ბრანდტის კამპანიაში ვმონაწილეობდი, მაშინ მთელი ქვეყანა მოვიარე. ბერლინის კედლის დაცემასაც ვგულისხმობ, გერმანიის ხელახლა გაერთიანებასაც 1989/90 წლებში, იქამდე კი არაერთ ჩემს ვიზიტს აღმოსავლეთ გერმანიაში.
შპიგელი: აღმოსავლეთ გერმანიაში რატომ ჩადიოდით?
გრასი: ერის კულტურული გაერთიანების იდეას მხარს მტკიცედ ვუჭერდი. ამასთან დაკავშირებით აღმოსავლეთ და დასავლეთ გერმანელი მწერლები ერთმანეთს კერძო ბინებში ვხვდებოდით და საკუთარ ნაწერებს ვუკითხავდით. არამგონია, ,,შტაზის’’ ინფორმატორებს წარმოდგენა ჰქონოდათ, რას ვემხრობოდი მაშინ. მათ არ ესმოდათ, რომ შეიძლებოდა, ვინმე ორივე მხარის მიმართ ერთნაირად კრიტიკულად ყოფილიყო განწყობილი. ყოველ შემთხვევაში, მოგვიანებით, როცა ,,შტაზის’’ დოკუმენტების წაკითხვის საშუალება მომეცა, სწორედ ასეთი შთაბჭედილება დამრჩა.
შპიგელი: რა განცდა დაგეუფლათ, როცა ამ დოკუმეტებს კითხულობდით?
გრასი: უფრო გაბეზრება. დიდი ხნის განმავლობაში ,,შტაზის’’ ფაილების კითხვა საერთოდ არ მაინტერესებდა, არც კი გამომითხოვია. ჩემს საქაღალდეში 2 000 –ზე მეტი გვერდი იყო. ბოლოს ისინი ქალბატონმა ბირთლერმა, შტაზის არქივის ფედერალურმა განმკარგავმა და მკვლევარმა გადმომცა, მაგრამ ვთხოვე, რომ ის პასაჟები, სადაც ჩემთვის მოჩენილი ინფორმატორები იყვნენ ნახსენები, წაეშალათ. არ მინდოდა მცოდნოდა, ვინ მითვალთვალებდა. ახლა, გაერთიანების 20 წლის თავზე, ამას სრულებით აღარ აქვს მნიშვნელობა.
შპიგელი: თქვენ გაერთიანების მძაფრ მოწინააღმდეგეთა შორის იყავით? დღეს როგორია თქვენი აზრი?
გრასი: როგორც ადრე, დღესაც მჯერა, რომ აღმოსავლეთ გერმანიის ასეთი უმოწყალო ანექსირება არ შეიძლებოდა. აბსურდია, რომ ამხელა შესაძლებობა გავუშვით ხელიდან. იმ მომენტში არ უნდა გვეპასიურა, როდესაც, ორი დიქტატურის პერიოდის შემდეგ, ოთხ მაგიურსიტყვიანი დევიზით Wir sind das Volk! (,,ხალხი ჩვენ ვართ!”– ეს ის სიტყვებია, რომლებსაც პროდემოკრატიული აზროვნების ადამიანები აღმოსავლეთ გერმანიაში ქუჩის მანიფესტაციებზე გერმანიის კედლის დანგრევამდე მღეროდნენ) დემოკრატიული ცნობიერება კოკორივით გაიშალა, იქამდე უნდა გვემოქმედა, სანამ ქვეყანა და მისი მრეწველობა მთლიანად განადგურდებოდა, სანამ Treuhand-ი (სააგენტო, რომელმაც აღმოსავლეთ გერმანიის სახელმწიფო საწარმოების პრივატიზება მოახდინა), მათ აქციებს გროშებად დაყიდდა. ომის შემდგომი წლების განმავლობაში, აღმოსავლეთ გერმანიის 17 მილიონი მოქალაქე მარტო ეზიდებოდა ომის ტვირთს, რომელიც ყველა გერმანელმა ერთად წამოიწყო და მერე წააგო.
შპიგელი: თქვენი რა ნაბიჯებს გადადგამდით?
გრასი: გადასახადებს მკვეთრად გავზრდიდი, მაგრამ ქვეყნის გაერთიანებას ნასესხები ფულით არ დაივიწყებდი. სერიოზულ თავის მოტყუებას ვხედავ იმაში, რომ დღეს, რეუნიფიკაციის 20 წლის თავზე, ერთმანეთს ვულოცავთ, რა კარგად და ხეირიანად დასრულდა ყველაფერი. ფაქტები – უზარმაზარი უმუშევრობა და მოსახლეობისგან დაცლილი მიწები კი სულ სხვას გვეუბნება. არც ის ფენომენი გამქრალა, რომელსაც ადამიანები ,,ცნობიერებაში შემორჩენილ კედელს’’ უწოდებენ. ამგვარ განწყობას ხელი იმ დამოკიდებულებამაც შეუწყო, როგორიც დემოკრატიული სოციალიზმის პარტიის მიმართ გამოიჩინეს – მადლობებით აავსეს და მის პოპულარობას შეუწყეს ხელი. მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიის სოციალისტური ერთობის პარტიის (რედაქტორის შენიშვნა: აღმოსავლეთ გერმანიის კომუნისტური პარტია) კანონმემკვიდრენი იყვნენ, აღმოსავლეთ გერმანიაში იქამდე მიმდინარე მოვლენებისთვის პასუხი მათთვის არავის მოუთხოვია, თავისუფალი პრესაც კი მიეცათ. ამ მიდგომამ სოციალ-დემოკრატიულ პარტიას ავნო.
შპიგელი: სდპ -ს როლის დაკნინება გაფიქრებთ? ამ მემარცხენე გერმანულ პარტიას ხანგრძლივი და ანგარიშგასაწევი ისტორია აქვს, მაგრამ ბოლო ხანებში, გერჰარდ შროდერის პერიოდში, ცენტრისკენ გადანაცვლების გამო პოპულარობა დაკარგა.
გრასი: სოციალ-დემოკრატიულ პარტიას განგრძობითობის, დროში გამოვლენილი სიმყარის ყველა ელემენტი გააჩნია. სწორედ ამიტომ მივემხრე. განგრძობითობის მხრივ გერმანიაში საქმე ცუდად გვაქვს, სპდ-ს კი სადაცაა 150 წელი შეუსრულდება. ბევრი შეცდომაც მოსვლიათ, მაგრამ მათი სოციალური პრინციპები, რომლებიც სათავეს მე-19 საუკუნის ევროპული შრომისდაცვითი მოძრაობიდან იღებს, ჩვენი ქვეყნისათვის დღემდე ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია. ისიც მართალია, რომ ბევრი ახალგაზრდა სოციალ-დემოკრატის აზროვნება მათი პარტიის ისტორიას სრულიად მოწყვეტილია. თუმცა სდპ ამ ხარვეზს გამოასწორებს.
შპიგელი: ,,გრიმების სიტყვებში’’ თქვენს პოლიტიკულ მსოფლმხედველობაში გაპარულ შეცდომებზე არაფერს წერთ. ნუთუ არასდროს ცდებოდით?
გრასი: ქვეყნის გაერთიანების შემდეგ მეშინოდა, რომ რაღაც ასეთს მივიღებდით: უფრო დიდ გერმანიას ბერლინში კონცენტრირებული ძალაუფლებით. მაგრამ, საბედნიეროდ, გერმანული ფედერალიზმი უფრო ძლიერი გამოდგა და ამგვარი ტენდენციების გაძლიერებას მოერია. დარწმუნებული ვარ, გერმანულ მიწებს შორის ბალანსის დაცვა გერმანიისთვის ყველაზე მისაღები მიდგომაა.
შპიგელი: თქვენი ცხოვრების სხვა შეცდომებზე ხომ არ ისაუბრებთ?
გრასი: ჩემს შემთხვევაში, როგორც ყველამ იცის, ასეთი შეცდომა ჰიტლერიუგენდით ცდუნება იყო. ამაზე ხომ ძალიან დაწვრილებით ვწერდი ,,ხახვის გაფცქვნაში’’. ამ შეცდომის შემდეგ ყოველნაირი იდეოლოგიური გაჯიქების მიმართ გარკვეული იმუნიტეტი გამომიმუშავდა.
შპიგელი: ,,გრიმის სიტყვებში’’ Waffen-SS-ში გატარებულ დროს კიდევ ერთხელ უბრუნდებით. ზამთრის სუსხიან საღამოს იხსენებთ, როცა ფიცის დადება მოგიწიათ. მაშინ 17 წლის იყავით. იმ მომენტსაც საკუთარი ცხოვრების შეცდომებს მიათვლით?
გრასი: ეს ჩემი მხრიდან დანაშაული არ ყოფილა. გამიწვიეს, ზუსტად ისე, როგორც სხვა დანარჩენი ათობით ათასი ახალგაზრდა. ჩემი ნებით, მოხალისედ არ წავსულვარ. ომის დასასრულმა ბრმა მორჩილების ფიცისაგან გამათავისუფლა. მას შემდეგ დავთქვი, რომ ფიცს აღარასოდეს დავდებდი.
შპიგელი: გერმანიის ისტორია თქვენს ცხოვრებასთან მჭიდროდაა დაკავშირებული, მაგრამ ნაციონალიზმის კულტს, ნებისმიერი გამოვლინებით, ყოველთვის ეწინააღმდეგებოდით. ახალ პატრიოტულ ენთუზიაზმს როგორი თვალით უყურებთ, მაგალითად ისეთს, როგორსაც ფეხბურთის მსოფლიო თასის გათამაშების დროს შევესწარით?
გრასი: ყოველთვის ვთვლიდი, რომ არ შეიძლება ნაციონალიზმის შესახებ დისკუსიები მთლიანად მარჯვენა ფრთას გადავულოცოთ. პასუხისმგებლობით აღსავსე როლს ევროპაში მარტო მაშინ შევასრულებთ, თუ საკუთარ ეროვნულ იდენტობას სათანადოდ შევაფასებთ – ნაციონალისტური გამოვლინებების გარეშე. თუმცა, გერმანიის იმ პატარა დროშების ქნევაში, რაც ჩემპიონატის დროს ვნახეთ, თამაშის ზოგი ასპექტის ამოცნობაც შეიძლებოდა. მაგალითად, ვნახე ქალები, რომლებსაც თავიანთი პატარა ბავშვებისთვის შავ-წითელ-ოქროსფერებიანი საწოვარები ჰქონდათ შეძენილი. ასეთი რამ პათოსის ნამეტს შესანიშნავად აცხრობს.
შპიგელი: თქვენ უფროსი თაობის ერთადერთი მწერალი არ ხართ, რომელიც პოლიტიკურ განცხადებებს ხშირად აკეთებს. ახალგაზრდა თანამოკალმეებისგან მსგავსი ინტერესის ნაკლებობას როგორ აღიქვამთ?
გრასი: დასანანი იქნება, თუკი ასე თუ ისე ხანმოკლე ტრადიცია მათ ჭკუის სასაწავლებლად არ გამოადგათ. ამ ხალხმა ვაიმარის რესპულიკის შეცდომები არ უნდა გაიმეოროს და თავიანთ სამყაროებში არ უნდა გამოიკეტოს. დასავლეთ გერმანიაში დემოკრატიის ხარისხის ამაღლებას ხელი სწორედ ინტელექტუალებმა შეუწყვეს. სამწუხაროდ, არის ნიშნები, რომ მათი წვლილი დღეს საგრძნობლად მცირდება. ფინანსური კრიზისი, ღატაკი ბავშვები, არალეგალური იმიგრანტების დეპორტაცია, მდიდრებსა და ღარიბებს შორის გაზრდილი ზღვარი ის საკითხებია, რომელთა შესახებ ამ მწერლებმა თავიანთი აზრი უნდა გამოთქვან.
შპიგელი: ახლა თქვენ ადრინდელზე ნაკლებად მონაწილეობთ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. მწერალმა მარტინ ვალზერმა, თქვენმა თანამედროვემ, კანცლერს წერილი მისწერა და ავღანეთიდან გერმანიის ჯარების გამოყვანა თხოვა. თქვენ გაგაჩნიათ პოზიცია ამ ომთან დაკავშირებით?
გრასი: რა თქმა უნდა. მაგრამ ავღანეთის ომის გაიგივება სხვა ომებთან, და ასე გამარტივება არ შეიძლება. სხვა საქმეა ერაყის ომი, რომელიც გაერო-ს მანდატით მიმდინარეობდა. ჩვენი ჩარევა დიდი შეცდომა იყო, მაგრამ მაგრამ ჯარების გამოყვანით ეს პასუხისმგებლობა არ შემცირდება. რა თქმა უნდა, შეერთებულ შტატებს წამყვანი როლი არ უნდა ჰქონოდა. ამერიკელებს ამგვარი ომის წარმოება არ შეუძლიათ. ახლაც, კიდევ ერთხელ აგებენ, ისე, როგორც მოხდა ვიეტნამში. და ჩვენც მათთან ერთად ვაგებთ.
შპიგელი: თქვენი, როგორც ნობელის ლაურეატის ხმა, ახლა ბევრად უფრო წონიანია, ვიდრე ადრე. რატომ იხევთ უკან? თქვით სათქმელი.
გრასი: მე არ მეჩვენება, რომ უკან ვიხევ. ამის გარდა, მთელ დღეს იმაზე ფიქრში არ ვატარებ, რომ ახლა ნობელის პრემია მაქვს. ხანდახან მახსენებენ ხოლმე, როგორც წესი მაშინ, როცა საზოგადოებრივ ასპარეზზე ვჩნდები. რა თქმა უნდა, ეს პრემია წერაში არ მეხმარება, მაგრამ არც მვნებს.
შპიგელი: ხომ არ გძაბავთ?
გრასი: პრემია წერაში ხელს სულაც არ მიშლის. შეიძლება იმიტომ, რომ ერთ-ერთი პრემია საკმაოდ ახალგაზრდამ მივიღე. მართალი გითხრათ, ის, რომელიც ,,ჯგუფი 47’’-მა 1958 წელს მომანიჭა (რედაქტორის შენიშვნა: გერმანელ მწერალთა ომის შემდგომი პრესიტიჟული გაერთიანება), ჩემთვის უფრო მნიშვნელოვანი იყო. ჯერ ერთი, მაშინ არაფერი მებადა, და თან პრემია ჩემნაირი მწერლების მიერ იყო მონიჭებული, ამას კი სულ სხვა მნიშვნელობა ჰქონდა. ამას იმისთვის არ ვამბობ, რომ ნობელის პრემიის მნიშვნელოვნება დავამცრო, მაგრამ მას ჩემს ცხოვრებაზე ისეთი დიდი გავლენა არ მოუხდენია.
შპიგელი: ახლა, თუ შეიძლება, გულწრფელად მიპასუხეთ: განა ამ პრემიას წლების განმავლობაში არ ელოდებოდით?
გრასი: ბოლო ხანებში – არა. ოცი წლის განმავლობაში სულ ერთნაირად ხდებოდა: დადგებოდა თუ არა შემოდგომა, ჟურნალისტები მირეკავდნენ და მეუბნებოდნენ, რომ ნომინანტთა შორის მეც ვიყავი დასახელებული, მთხოვდნენ, თუ გავიმარჯვებდი, ინტერვიუ პირველად მათთვის მიმეცა. მერე ლაურეატი ცხადდებოდა და ერთი წლით ყველა მშვიდდებოდა.
შპიგელი: არ გაღიზიანდით, რომ 1972 წელს პრემია სხვა გერმანელ მწერალს, ჰაინრიხ ბიოლს გადასცეს?
გრასი: არა, გნებავთ, ნუ დამიჯერებთ, მაგრამ არ გავღიზიანებულვარ. მაშინ სდპ-ს საარჩევნო კამპანიაში ვმონაწილეობდი და სადღაც რაინის პირას, პარტიის ავტობუსში ვიჯექი. პატარ-პატარა ქალაქებში სპონტანურ შეხვედრებს ვაწყობდით. ის-ის იყო, მიკროფონი ხელში დავიჭირე და ხანმოკლე სიტყვა უნდა წარმომეთქვა, ვიღაცამ ქაღალდი მომაწოდა. ზედ ეწერა, რომ ნობელი ბოილს მიანიჭეს. ეს ამბავი ჩემს გამოსვლაში ჩავრთე. მაშინ ჩვენც იმავე პოლიტიკურ იდეას ვემხრობოდით, რასაც ბიოლი.
შპიგელი: ახალ წიგნში საინტერესო დასკვნას აკეთებთ. წერთ, რომ სიცოცხლის განმავლობაში მოვლენების და საგნების აღქმა სულ იცვლება, და რომ ,,ყველაზე ტრადიციული ამბებიც კი ახლებულად მოითხოვს გარდათქმას. ყოველი ასეთი ამბის დასრულების მერე ვხვდებოდი, რომ უფრო მეტი სამუშაო მქონია შეასრულებელი.’’ახლა როგორია ის სამუშაო, რომელსაც ახალი წიგნის შემდეგ უნდა მოჰკიდოთ ხელი?
გრასი: წერის მრავალწლიანი პერიოდის შემდეგ მინდა შრომის ინსტრუმენტები გამოვიცვალო და ისევ ბეჭდვის და გამოცემის სფეროს ვუძღვნა თავი. ,,ძაღლის წლების’’ პირველი გამოცემიდან 50 წელი გავიდა და მინდა საიუბილეო წელს წიგნი ჩემი გრავიურებით გამოვცე. ,,გრიმის სიტყვები’’ ჩემი უკანასკნელი ავტობიოგრაფიული ნაწერი იყო. ჩემი ხნოვანების ადამიანს ისიც კი აკვირვებს, თუ კიდევ ერთ გაზაფხულს მოესწრო, მე კი კარგად ვიცი, რამდენი დრო სჭირდება ეპიკური განზრახვის მქონე წიგნის დასრულებას.
შპიგელი: ცხოვრების დასასრულის მოახლოება გაშინებთ?
გრასი: არა. ჯერ ერთი, მივხვდი, თურმე ჩემს ასაკში ადამიანი ამისთვის უკვე მზადაა. თუმცა, მეორე მხრივ, არც ცნობისმოყვარეობა დამიკარგავს. მაინტერესებს, როგორ არიან ჩემი შვილიშვილები, რით დამთავრდება კვირის საფეხბურთო ცხოვრება? რა თქმა უნდა, ისეთი ბანალური რამეებიც არსებობს, რომლებიც ჯერაც მინდა მქონდეს ცხოვრებაში. იაკობ გრიმს არაჩვეულებრივი რამ აქვს დაწერილი სიბერეზე. მის ერთ-ერთ ნაწერში ასეთი ფრაზაც შემხვდა: ,,უკანასკნელი მოსავლის აღების დროა დამდგარი.’’ ამ ფრაზამ ამაღელვა და რა თქმა უნდა, საკუთარი ასაკის გამო დაფიქრების მიზეზიც მომცა. და რომ ვფიქრობდი, ჩემი თავისთვის შიშის რამენაირად გამოკვეთილი ნიშნები არ შემიმჩნევია.
შპიგელი: ბატონო გრას, დიდი მადლობა ამ ინტერვიუსთვის.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“