ესაუბრა ელენე ფილფანი
ივა ფეზუაშვილის “ბუნკერი” ყარაბაღის ომიდან თბილისში გამოქცეული სიმონიანების ოჯახის ერთ დღე-ღამეში გათამაშებული ამბით თანამედროვე საქართველოს 30 წლიან ისტორიას გვიყვება. აღწერს საბჭოთა კავშირის ნანგრევებში მოყოლილ თაობას, რომელსაც ბოლომდე ვერც წარსულის დავიწყება და ვერც თანამედროვეობისთვის ფეხის აწყობა მოუხერხებია.
ინტერვიუში ავტორი გვიზარებს რომანზე მუშაობის პროცესს; აჩვენებს, როგორ უკავშირდება “ბუნკერი” მისი შემოქმედების სხვა, უკვე დაწერილ თუ ჯერ დაუწერელ, ნიმუშებს და მსჯელობს თანამედროვე ქართულ რეალობასა და ნაწარმოებში წამოჭრილი პრობლემების მნიშვნელობაზე:
როგორ გაგიჩნდათ „ბუნკერის“ დაწერის იდეა?
ასეთი პრინციპი მაქვს – ერთ ტექსტზე სანამ ვმუშაობ, მეორეზე უკვე უნდა ვფიქრობდე, თორემ მერე ძალიან ცარიელი ვრჩები საკუთარ თავთან. ახლაც რომ ვწერ წიგნს, შემდეგი უკვე მოფიქრებული მაქვს. თავის დროზე ძალიან გამიმართლა და ამერიკის საელჩოს დახმარებით გავაკეთე international writing program აიოვაში, იუნესკოს ლიტერატურულ დედაქალაქში ამერიკის ფარგლებში. 3 თვე რეზიდენციაში ვმუშაობდი „ფსკერის სახარებაზე“ და ამ დროს უკვე მქონდა „ბუნკერის“ ზოგადი იდეა.
ძალიან უცნაურად დაემთხვა, რომ რომანზე მუშაობისას ბევრი ეთნიკურად სომეხი ადამიანი ჩნდებოდა ჩემს ცხოვრებაში – სარა ელგატიანი იყო ამ პროგრამის კურატორი, რომელიც მართლა 90-იან წლებში ერევნიდან გაიქცა ამერიკაში. და სარამ მოყვა ასეთი ისტორია: შტატებზე იყო საუბარი და სიტყვა ჩამოვარდა, რომ აიოვა ძალიან ლიბერალური შტატია მიუხედავად იმისა, რომ, ძირითადად, ფერმებითა და რესპუბლიკელების ამომრჩევლებით დასახლებული მიდვესტია. ხოლო ჩიკაგოს სამხრეთ ნაწილი არის ძალიან კრიმინალური, საიდანაც ბევრი შავკანიანი ოჯახი გადმოდის აიოვაში საცხოვრებლად. ამის გამო, აიოველებს ძალიან ეშინიათ, რომ მათ დავარცხნილ სამყაროში უცებ კრიმინალი იფეთქებს.
ამ ამბავმა მიმახვედრა, რომ შიდა მიგრაცია ძალიან საინტერესო ფენომენია – მიგრირებ, მაგრამ წარსულს ვერანაირად ვერ ტოვებ. და პირველი იდეა იყო ეგ – სიმონიანების ოჯახი რაღაცა დიდი ‘’ცოდვის“ გამო უნდა გადასულიყო ერთი უბნიდან მეორეში, მაგრამ ეს სიმყრალე ვერ უნდა მოეშორებინათ, თან უნდა წაეღო. ანუ ბუნკერი, სუნი და მთავარი სათქმელი რაცაა, რომ ეს რაღაცა ყარს და სადაც არ უნდა წახვიდე, მაინც წამოგეწევა, რომ მინდოდა, ზუსტად ვიცოდი.
ამას მერე გზადაგზა დაემატა ისტორიები. მაგალითად, გამახსენდა, რომ ჩემი შვილის ძიძა, რომელსაც მართლა მილა ჰქვია, ეთნიკურად სომეხია. ყარაბაღის კონფლიქტი რომ დაიწყო, თავის ქმართან ერთად ბაქოში ცხოვრობდა და მთელი ეს ისტორია, ჩაქოლვები მართლა თავისი თვალით ნახა. ჯერ ბაქოდან ერევანში გამოიქცნენ, მერე საქართველოში ჩამოვიდნენ. უამბია, რომ საზღვრის გადმოკვეთისას თუ იმდენი ფული ჰქონდათ, რომ ქალაქის ცენტრში ბინის ყიდვას მოახერხებდნენ, თბილისში შემოსვლამდე იმდენ რეიდში მოყვნენ, რომ საბოლოოდ გარეუბანში ძლივს დასახლდნენ.
ასევე, ალბათ, ყველაზე მთავარი რაც იყო, 31 წლის ვარ და ძალიან მაინტერესებდა დივანზე წამოწოლილი 90-იანი წლების კაცების ფენომენი, რატომ ჩამოინგრნენ ასე და ქალებს რატომ უწევდათ მუშაობა. საბოლოო ჯამში, ალბათ, ლიტერატურაშიც მთავარი ეგაა – თუ ბოლომდე ვერ შეკარი სათქმელი შენს თავს მაინც უპასუხო რაღაც კითხვებზე. მთელი ამ პროცესიდან შენთვის მაინც გრჩება პასუხგაცემული კითხვები.
თქვენი ტექსტის კითხვისას, ძირითადად გენას მაგალითით, აღმოვაჩინე, რომ, რაოდენ უცნაურიც არ უნდა იყოს, თურმე აქამდე არც ერთხელ არ დამიშვია, რომ 90-იანებმა, შესაძლოა, ვიღაცას „პოსტ ტრავმატული სტრესი“ დაუტოვა. ვიცოდი ისტორიები, ვხედავდი არეულობის პრაქტიკულ შედეგს – გაჩერებულ და დაკარგულ ადამიანებს, მაგრამ არასდროს მიფიქრია, მომხდარმა როგორ იმოქმედა უფროსი თაობის შინაგან სამყაროსა თუ მენტალურ მდგომარეობაზე. რაც კიდევ უფრო კომიკურია, იმის გათვალისწინებით, რომ ჩემი თაობის ერთ–ერთი საყვარელი განსახილველი თემა დეპრესია, შფოთი და მათი მიზეზებია.
შეიძლება ეს იმის ბრალია, რომ ჩვენს მშობლებს ემოციური თვითრეფლექსია ძირითადად არ ახასიათებთ – ჰყვებიან მომხდარს, ფაქტს მაგრამ დუმან მასთან მიმართებით საკუთარ განცდებსა და გრძნობებზე.
ჰო, არ ჰქონდათ მაგის ფუფუნება და მაგიტომ
დიახ. ამის მიზეზებზე თქვენი აზრი რომ გაგვიზიაროთ და შემდეგ ისაუბროთ, რა გზით მოახერხეთ სხვის ისტორიში შინაგან რეფლექსიის შეტანა.
ჯერ დეპრესიაზე რომ ვისაუბროთ, ამ წიგნში არის სამველას სიკვდილი. გენას და მილას ბავშვობის მეგობარია, ვისთან ერთადაც გამორბიან ერევნიდან. როგორც წიგნშია აღწერილი მისი გარდაცვალება, დედაჩემის მეგობარიც ზუსტად ასე, მართლა 50 დოლარის გამო დიდი სადიზმით მოკლეს თბილისის ზღვაზე. როცა ამაზე ვფიქრობ, იგივე დედაჩემს, მამაჩემს და მათ თაობას რომ ვუყურებ, ვინც მამუკა [წიგნის შეძლებული და პროფესიულად შემდგარი პერსონაჟი] ვერ გახდა, მაგრამ ბოლომდე არც დანგრეულა, რანაირად შეუძლიათ ამ ადამიანებს ფეხზე დგომა?
მგონი, ერთადერთი იმიტომ, რომ აქამდე გადასარჩენად სულ მიკროჯოჯოხეთებს გადიოდნენ. სამყაროს რომლისთვისაც ახალგაზრდობაში ემზადებოდნენ, რომელსაც უნდა მორგებოდნენ, გაქრა. ვფიქრობ, რომ, აი, ახლა იწყება, მათთვის ძალიან საინტერესო პერიოდი: ვინც პურის რიგშიც იდგა ახალგაზრდობაში და ახლა უკვე ასაკშია, 60-ს, 65-ს გადასცდა და მთელმა ამ დრომ უბრალოდ პენსია გაუზარდა, რასაც ფასიც არა აქვს. კითხვას აჩენს – სულ იბრძოდი, გადარჩი და რა? ეს არის ჯილდო გადარჩენის?
ამაზე წერა ერთგვარი მეთოდიზმია. ამ კითხვებზე საპასუხოდ სამსახიობო ხელოვნების გამოყენებაა საჭირო. იდეალური პროტოტიპის არსებობა არ კმარა. მაგალითად, გენას იდეალური პროტოტიპი მყავდა, ჩემს ეზოშივე ცხოვრობს არწიომი, ეგეთი კაცი, რომელიც 110%-ით გენაა. მაგრამ როცა განეწყობი, რომ დღეს გენაზე 2 ფურცელი უნდა დავწერო, ჯერ გენა უნდა ჩართო ტვინში და მერე დაიწყო წერა.
ერთადერთი, რაც პროცესს მიმარტივებდა არის ის, რომ წიგნი რეალურად 5 ადამიანზეა. მე-5 მწერალია, რომელიც ძალიან დიდ როლს თამაშობს თუნდაც იმ მხრივ, რომ ქალის სახე კარგად გადმოსცეს, რაც შეუძლია, რადგან ძალიან ნეიტრალურია. ივა ფეზუაშვილი კი არა, მწერალია. თავისი რაკურსიდან ჰყვება ამ ყველაფერს და თავისივე კომენტარები აქვს. პირველ პირში ეს ამბავი ბევრად უფრო რთულად მოიყოლებოდა.
და ამ პერსპექტივის შერჩევისას ვისზე ან რაზე ფიქრობდით? ვინ გედგათ პროტოტიპად, როცა მოთხრობის შექმნისას?
არა, არა, ძალიან დამოუკიდებელი ხმაა. არ ვიცი რამდენად სწორი ან არასწორია, რამდენად მწერლის ძიების ნაწილია ან დასასრულია ასეთი გადაწყვეტილება, მაგრამ მე მაქვს ასეთი მიდგომა – ყველა წიგნს, რომელსაც ვწერ უნდა ჰქონდეს უნიკალური ენა. ეს ივა ფეზუაშვილის სტილია, ჩემთვის მიუღებელია. ერთადერთი რასაც ვაკეთებ ხოლმე, წიგნის დაწყებამდე მოსამზადებელ მოთხრობას ვწერ და ვაქვეყნებ, რომ მე თვითონ მივხვდე რა რეაქცია მოჰყვება. „ბუნკერის“ ჰქონდა და ახლა რაზეც ვმუშაობ „მასკარაფონესაც“ აქვს.
ამ მთხრობელსაც არანაირი პროტოტიპი არა ჰყავს. არის ოდნავ ნაივური, ოდნავ ცინიკური, ოდნავ სასტიკი და, ალბათ, არის ყოვლად მიუკერძოებელ დროით განზომილებაში. ამათ ცხოვრებას უყურა და შეუძლია მისი შეფასება. მე ვერ შევითავსებდი მის როლს, ასაკი არ მიწყობს ხელს. რაღაცა თვალი დავარქვათ, რომელმაც მათ ცხოვრებებს უყურა, სწორიც დაინახა, არასწორიც და აქვს კომენტარის გაკეთების კომპეტენცია. ანუ იცის, გენა სარაჯიშვილის მეტროს მეორე მხრიდან რომ ამოსულიყო, თბილისის ზღვაზე არ დაამთავრებდა. აი, მაგდენი იცის. და შეუძლია, გენას გაუგოს. შეუძლია, ირაკლისაც გაუგოს, რომელიც სცემეს და შეუძლია ირაკლის დასცინოს გენას თვალით იმიტომ, რომ გენამ ეს იცის და თუ გენამ ეს იცის, ამ მთხრობელმაც იცის.
კონცეპტუალურად მესმის ეს სრულიად მიუკერძოებლის იდეა, მაგრამ აი მასზე მუშაობის კუთხით – არა. საბოლოოდ, მაინც ხომ თქვენ წერთ. როგორია, როცა თქვენი თავიდან გამოდიხართ და ნეიტრალური პოზიციიდან უყურებთ ამბავს. მითუმეტეს, რომ, თავისთავად, თქვენი მშობლების ახალგაზრდობის შემსწრე არ ყოფილხართ.
ხო, მაგ მხრივ, ისევ პირველ კითხვასთან ვბრუნდებით – საბოლოო ჯამში, გინდა თავად გაიგო ის, რისთვისაც არ გიყურებია. ნეიტრალური სიტყვა არ მომწონს. მთხრობელი შენთვის მედიუმია, რომ პერსონაჟებს გაუგო.
ანუ რაღაცნაირად ახალი თაობის მცდელობა, ძველს გაუგოს, თუ სწორად მივხვდი?
არა მგონია. ძალიან უცნაური წიგნია, ამ მხრივ. „ფსკერის სახარება“ ასაკოვან ხალხში არ იყო იმდენად მიღებული. ეს თემატიკა, შეიძლება, არც აინტერესებთ. მიწისქვეშა თბილისი და, მითუმეტეს, ფსკერი არ არის საინტერესო 60 წლის ასაკში.
„ბუნკერის“ შემთხვევაში კი მთხრობელზე ვერ იტყვი, რომ კონკრეტულად 31 წლისაა. იმიტომ, რომ საბოლოო ჯამში, შენ ხარ, ვინც კითხულობ. მცდელობაში, შენი თვალით დაგანახოს ამბავი, სადღაც შენ იქცევი მთხრობლად. ძალიან საინტერესოა, რომ ასაკის მიხედვით ყველამ სხვადასხვა რაღაც ჩაიჭირა: ვიღაცისთვის ეს მთხრობელი არის წმინდად გასტრონომებზე სევდა, ვიღაცა ლაზარე რეპერთან უფრო ახლოსაა. ამიტომ მგონია, რომ შესაფერისი კომპეტენცია აქვს, ამ ისტორიებზე ილაპარაკოს.
ჰო, ჩემს, როგორც რიგითი მკითხველის, შემთხვევაშიც ასე გამოდის. ამიტომაც ამოვიკითხე უფროსი თაობისკენ მიმართული ახალგაზრდების მზერა.
კი ბატონო. და 60 წლის ადამიანი, მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტად იგივე წერია, სხვა რაღაცას იღებს ამ მთხრობლისგან.
ლაზარე ახსენეთ. ამ პერსონაჟის იდეოლოგიურმა ხედვებმა დამაინტერესა. საქართველოში ჯერ-ჯერობით ნაკლებად აქტუალურია საზოგადოებრივი ჯგუფების იდეოლოგიური პოზიციების მიხედვით დაყოფა. მაგრამ ასევე, ჩემი გამოცდილებით, საბჭოთა წარსულის გათვალისწინებით, მემარცხენე იდეოლოგიებისადმი ემოციური მიმართება თითქოს ნეგატიურია. რახან კომუნიზმზე და სოციალიზმზე პირველი ტოტალიტარული რეჟიმი გვახსენდება.
არ ვიცი, მე ყველაზე კაპიტალისტურ ქვეყანაში მოვახერხე, მემარცხენე გავმხდარიყავი. თუმცა ბოლომდე მემარცხენეს ვერ ვეძახი ჩემს თავს, უფრო ცენტრისდან მარცხნივ ვარ. ნებისმიერ შემთხვევაში, მივხვდი, რომ ისეთი კაპიტალისტური ქვეყანაც კი, როგორიც ამერიკაა, მაინც ახერხებს, მემარცხენე ანუ ჰუმანური იდეები ჰქონდეს. მაგალითად, food stamp-ები, რომლებითაც სოციალურად დაუცველებს მაღაზიაში საჭმლის ყიდვა შეუძლიათ. და საქართველოში, რომელსაც ამ ეტაპზე მემარცხენე იდეოლოგიის პარტია მართავს, სკოლაში ვაშლი არ აქვს ბავშვს.
ლაზარეს მისტიკის ელემენტიც დაჰყვება – ორჯერ “მონათლულია”, ერთხელ სიკვდილს გადარჩენილი. მისტიკის და მემარცხენე იდეოლოგიების გაერთიანებაა. თან ჰიპ–ჰოპითაა დაკავებული, რაც არ არის პოპი, სადაც შეგიძლია თვალებზე და თითებზე იმღერო. ჰიპ–ჰოპში სოციალური პრობლემები შემოდის. მათ შორის თანამედროვე ქართულ ჰიპ–ჰოპშიც. არსად მსოფლიოში ეს ჟანრი არ არის ელიტური. ყოველთვის ან გეტოებიდან ან გარეუბნებიდან წამოსული ხმაა, რომელიც, თემქაზე რომ ცხოვრობ, გინდა თუ არა გალაპარაკებს საკუთარ პრობლემებზე, რომლებიც ძალიან ახლოს არის მემარცხენე იდეოლოგიასთან. უფრო სწორედ, მის არარსებობასთან ქვეყანაში.
ერთ მაგალითს მოვიყვან, 20 ივნისის აქციების დროს, სცენიდან ისმოდა Pulp-ის, ბრიტანული ჯგუფის სიმღერა „Common people”, რომელიც მთლად მემარცხენეობის ჰიმნი არ არის, მაგრამ ძალიან ახლოს დგას. 20 წამი რომ ჩაირთო, 25-ზე გამორთეს. იმდენად არ ისმის ეს ხმა საქართველოში.
მაინც ეს იდეოლოგიურად ფიქრი არა მგონია, რომ ძალიან აქტუალური იყოს ჩვენს საზოგადოებაში. მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობაც ცხადად მემარცხენეა, არავინ მაგაზე არ ლაპარაკობს.
ჰო, იმიტომ, რომ მართლა არ არის. რაღაცები პოპულიზმზე მორგებულია თავიდან ბოლომდე. თავისთავად იდეა, რომ სკოლაში ბავშვებს ჰქონდეთ სადილი, ძალიან კეთილშობილურია. როგორ აღსრულდება, მეორეა. გეშინია, რომ ამ რეგულაციის სწორად აღმსრულებელი არავინ არ არის და გირჩევნია ისევ “ბაზარმა დაგირეგულიროს”, ვიდრე მართველმა პარტიამ.
იქნებ ეთნიკურობის საკითხსაც შევეხოთ… ვისაუბროთ მასზე თბილისის, ქალაქის იდენტობის, ურბანიზმის პერსპექტივიდან. დედაქალაქიც ხომ თითქოს თქვენი წიგნის დამოუკიდებელი პერსონაჟია. თბილისზე ფიქრისას, ყოველთვის ტივტივდება მრავალეთნიკურობის ასპექტი. ისტორიულ წყაროებშიც ხშირადაა ამაზე აქცენტი. მაგრამ დღეს თითქოს ასე ვეღარ ილაპარაკებ. ახლაც მრავალკულტურულია, იმ გაგებით, რომ აქ არაერთი ეთნოსის წარმომადგენელს შეხვდები, მაგრამ იდენტობა, როგორც ასეთი, ძალიან ჰომოგენური აქვს. მრავალფეროვნება სადღაც უკანა ფონზე იმალება.
კი, კი, კი. ტურისტულ სლოგანად დარჩა და იმიტომ. ძალიან საამაყო წარწერა რომ გვაქვს ბანერზე: აქეთ სამება, იქით მეჩეთი… ამ ფოტოდ დარჩა ეს მრავალეთნიკურობა.
ჩემთვის ძალიან უცნაურია მთლიანად ეს დამოკიდებულება. აბანოთუბანში გავიზარდე, სადაც ერთ ეზოში ვიზრდებოდით ქართველი, სომეხი, აზერბაიჯანელი და ქურთი. მართლა მიჭირს განსხვავების პოვნა ჩემს და მათ შორის. მაგრამ გენა ფაშისტებთან რომ მიდის და პირადობაზე, გვარზე შეხედვისას მათ ‘’ერორი“ რომ ემართებათ, ვხვდები, რომ ასეთი ხალხი არსებობს.
ალბათ, ძირითადი, რაშიც ყველა ქართველი ხედავს პრობლემას, ენაა. თუ ვერ საუბრობს ქართულად, არც ითვლება ქართველად. წინაზე გარდაბანში მქონდა გადაღებები, სადაც ძალიან, ძალიან იშვიათად გაიგებ ქართულ ლაპარაკს, იმის მიუხედავად, რომ ეს ხალხი ჩვეულებრივი ქართველია. და წარმოიდგინე, რელიგიური და ფაშისტური ჯგუფები საქართველოში როგორ მუშაობენ – ქართველი ა პრიორი მართლმადიდებელი ჰქონიათ და ამას ყოველთვის ჩასჩიჩინებს ეკლესია. თუ მაინცდამაინც ღიად საპატრიარქოს მდივანი არ ახმოვანებს ამ აზრს, მისი მოძღვარი ყოველთვის ამბობს, რომ ქობულეთში მედრესეზე ღორის თავი ააჭედე. მეორეა ნაციონალისტური ჯგუფები, რომლებისთვისაც ქართველი მხოლოდ ისაა, ვინც გამართულად მეტყველებს ქართულად. ოღონდ ამ ხალხის ლექსიკაში ყოველი მეორე სიტყვა რუსული სლენგია.
მე და შენ ეს პრობლემა ყოველდღიურად არც გვხვდება. და, ამავდროულად, იმდენი რამეა გასაპროტესტებელი, სადღაც ამისთვის ვეღარ ვიცლით. ერთიანად რომ ჩამოწერო სია, რუსთაველზე რის გამო უნდა იდგე, მართლა ყოველ დღე რუსთაველზე უნდა იდგე, პარლამენტის წინ.
რუსთაველზე დგომის ასპექტს რომ შევეხოთ. ბოლო წლები რამდენი სხვადასხვა მიზეზის გამო ვდგავართ და ყოველ ჯერზე, რამდენჯერაც მუხტი წამოვა, რომელიც, თავისთავად, რაღაც უფრო დიდი პრობლემის გამოვლინებაა, აზვირთდება ტალღა მაგრამ მალევე თითქოს ყველაფერი დავიწყებას ეძლევა. ჩვენ წარსულის ხსოვნის ასპექტზე უკვე ვილაპარაკეთ, მაგრამ, ამავდროულად წიგნში დავიწყების ფენომენიც ძალიან მნიშვნელოვანია. გენას რაც სჭირს, გამალებით რომ ცდილობს, დამარხოს წარსული, თითქოს ჩვენს საზოგადოებასაც ეგ სჭირს, ძალიან მოკლე კოლექტიური მეხსიერება გვაქვს.
სწორი კითხვაა და გენასთვის რატომაა ეს მნიშვნელოვანი. მანიფესტაციაში შეერთებული საზოგადოება თარიღების საზოგადოებაა. ჩვენ გვახსოვს 20 ივნისი, 7 ნოემბერი, 26 მაისი. რაღაცნაირად თარიღებზე ჩამოკიდებულები ვართ და მათში ვცდილობთ დატვირთვა და ერთიანობა ვიპოვოთ, რაც აბსოლუტურად გასაგებია. ჩვენს დღის წესრიგში, გამეფებული პოლიტიკური ნიჰილიზმისა თუ ცუდსა და უარეს შორის გასაკეთებელი არჩევანის ფონზე, საერთო ტკივილთან დაკავშირებული რაღაც თარიღი არის მუხტის თავიდან გამგორებელი.
ხოლო გენა აქამდე ამ 20 ივნისებით, 9 აპრილებით და მთელი 90-იანების მანიფესტაციებით მოვიდა და სადღაც ლოგიკურია თქვა – ეს ყველაფერი გავიარე, მოვრჩი და აღარ მინდა. ამიტომაც დღეს აქციებზე მდგომთა 80% 40 წლამდეა, 10% პარტიულია და 10% ის ხალხია, ვინც არ დაიღალა. ესენი გმირები არიან-მეთქი ვთქვა, არ მინდა. სხვები რატომ არ არიან? ვინც დანებდა, ისიც ძალიან მართალია თავის დანებებაში. სხვადასხვანაირად უყურებენ. ვიღაც ამაში მომავალს ხედავს, ვიღაც ვერა. მე ძალიან პესიმისტი ვარ და ამ, წინა და მომავალ წიგნსაც პესიმისტური ფინალები აქვთ.
ჩემი მშობლებისგანაც ხშირად გამიგია, რომ მთელი ახალგაზრდობა აქციებზე მაქვს გატარებული და დავიღალე.
ჰო, და აღარ უნდათ რა. აღარც ეს თარიღი აღარ უნდათ. ამ წიგნში 9 აპრილია. ყოველი 9 აპრილი ერთმანეთს ჰგავს: მონუმენტს შეამკობენ და დამთავრდა. და ამას მოჰყვება ეს რაღაც, ყბადაღებული, იდიოტური ფრაზა, რომ პატრიარქისთვის უნდა დაგვეჯერებინა. და ქაშუეთში გადავსულიყავით, ეგ თუ სიმართლეა, ისიც სიმართლეა რომ პატრიარქს საერთოდ არ უნდა ცოდნოდა რომ ტანკები მოდიოდნენ.
მიგრაციაზეც რომ ვილაპარაკოთ, ქალაქის იდენტობის კუთხით. ძალიან საინტერესოა, თბილისის პარადოქსულობა იმ გაგებით, რომ თითქოს ყველა უადგილოდაა. მიგრაციის კუთხით მესმის, გადაადგილებას ამოვარდნის შეგრძნება თავისთავად ახასიათებს – რაღაცნაირად წარსულში ხარ გაჭედილი და დროშიც ირევი. მაგრამ აქ დაბადებულთა შემთხვევაში?
რაღაც ვერ მოგყვები მაგ მსჯელობაში. მე სადაც ვარ, ვხდები, რომ ორგანულად ამ უბნის ნაწილი ვარ. მიგრაციის კუთხით ხო, რომ ავდგე და სხვა უბანში გადავიდე, ალბათ, გამიჭირდება წლები, იქაც ავეწყო.
ზოგადად, არ ვიცი, როგორი დამოკიდებულება გვაქვს თბილისზე, მაგრამ ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ქალაქია სადაც ვყოფილვარ და მიცხოვრია. მართლა ფსკერი არა აქვს. ამერიკიდან ახალი ჩამოსული ვიყავი და, ბუნებრივია, რომ არ მინდოდა დაბრუნება, და მახსოვს „მოზაიკა“ ბარში ვიყავით, აივანზე ვიდექი და „საქსესთან“ მოვიდა ნეონებიანი ემელი, რომელზეც, მანქანაზე ზემოდან ვიღაც გოგო ცეკვავდა სტრიპტიზს. მანდ მივხვდი, რომ ეს არის ფანტასტიკური ქალაქი, სადაც თუ გინდა ადგილს იპოვი ყველა ვარიანტში, მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი წინააღმდეგობაა შეგხვდება. მწვანე სივრცეც კი არ გაქვს დატოვებული, სადაც მიხვალ და დაჯდები. ერთადერთი დედაენის ბაღი გაქვს, სადაც ერთ კვადრატულ მეტრზე 1000 ადამიანი მოდის.
ახლა რა წიგნზე მუშაობთ?
წიგნს ჰქვია „მასკარაფონე“. არის კანონიერი ქურდის შვილის ისტორია, რომელიც ცდილობს გაარკვიოს, გარემო ფაქტორებმა, როგორიცაა მამამისის კანონიერი ქურდობა და დედამისის სახლიდან გაქცევა, აქცია მონსტრად თუ ეს მონსტრი მასში თავიდანვე არსებობდა და მთელი ცხოვრება უბრალოდ ებღაუჭებოდა იმას, რომ დედისგან მიტოვებულია და მამა ციხეში იყო. 2003-10 წლების ისტორიაა, როცა სახელმწიფომ კრიმინალურ სამყაროსთან ბრძოლა დაიწყო. თავიდან რასაც ვამბობდი, კითხვები რაც მაქვს, იმ კითხვებზე პასუხის გაცემის, ჩემს 12, 13, 14 წლებთან დაბრუნების და იმ სამყაროს გაცოცხლების მცდელობაა. თან ეს სამი წიგნი ერთმანეთის ბიძაშვილები არიან: „ფსკერის სახარება“, „ბუნკერი“ და „მასკარაფონე“. ერთად კრავენ 80-იანების ბოლოდან 2022 წლამდე ამბავს. მსურდა, რომ ალტერნატიული საქართველოს ისტორია დამეწერა, რომელიც ისტორიის წიგნებში ვერ იპოვი. გამოგონებულ, მაგრამ რეალურ ამბებზე დაყრდნობილი პერსონაჟებით. „მასკარაფონეში“ ძალიან დიდი დოზით კრიმინალზეა საუბარი, პოლიტიკაზე და ასე შემდეგ. მე მგონი, ბოლო წიგნია, რომელსაც დრო და კონტექსტი ექნება. მერე მინდა, რომ რამე ისეთი გავაკეთო, საერთოდ მნიშვნელობა რომ არ ჰქონდეს სად, როდის, რა და რატომ ხდება.
ეგ სურვილი რატომ გაგიჩნდათ?
ყველაფერი გამოწვევაა. „ფსკერის სახარება“, პირობითად, ბიბლიური სლენგია; „ბუნკერი“ ძალიან, ძალიან გრძელი წინადადებებით უნდა მოეყოლა მთხრობელს; „მასკარაფონე“, იდეის დონეზე ყოველ შემთხვევაში და ძალიან ცოტა დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ 6 თვეა არაფერი დამიწერია, უნდა იყოს 100 გვერდიანი ერთი აბზაცი, რომელშიც დრო, პირი, უღლება, ყველაფერი, რაც გრამატიკაში არსებობს, ჯოჯოხეთად უნდა გადაიქცეს. თან ამ ბიჭს ნერვულ ნიადაგზე ენის ბორძიკი ეწყება და ტექსტიც იბორძიკებს ამ მომენტებში.
ყველაფერი ამაზე დგას. როგორც კი, პირობითად, რაღაცის კარგად წერა შეძლებ, იქ აღარაფერია საინტერესო, შენს თავთან ხარ თავიდან ბოლომდე ჩამხრჩვალი. ამის შემდეგ რა წიგნის იდეაც მაქვს, ის მარტო დიალოგი იქნება და არაფერი სხვა. ვინ ამბობს, რატომ და როგორ, რა თქმა უნდა, გზაში მიხვდები, მაგრამ საერთოდ მთხრობელი არ ეყოლება. უბრალოდ, საქართველოში მსგავსი ტიპის თავისუფალ ტექსტს ეგრევე პიესას დაარქმევენ, ალბათ.
და „ბუნკერისთვის“ ასეთი უწყვეტი, გაბმული სტილი რატომ შეარჩიეთ?
იდეალური იქნებოდა, რახან ტექსტი საათიდან საათამდეა დაყოფილი, ეს მონაკვეთები თითო-თითო აბზაცი ყოფილიყო. მაგრამ, ეგ იქნებოდა იდეალური ჩემთვის. ამის წამკითხავი და აღმქმელი იქნებოდა ძალიან ცოტა.
ტექსტის მიზანია, რომ არ ამოგასუნთქოს, ყოველთვის ტონუსში იყო. მოკლე წიგნია. შუაში თუ გადადე და მესამე დღეს წაიკითხე, მაშინ დასაწყისს სჯობს დაუბრუნდე. უწყვეტობაა მთავარი აზრი.
და „მასკარაფონეში“ ეს სტილი ძალიან შიზოიდური იდეის გამო შევარჩიე. ზვიად კვარაცხელიამ ერთ-ერთ მწერალზე თქვა, რომ მაგას 70 გვერდი აქვს 1 აბზაცი და ამას მეორე ვინ იზამსო. მე ვიზამ-მეთქი.
მკითხველზე რომ ახსენეთ, გაუჭირდებოდათო წაკითხვა. ხოლო მანამდე თქვით, რომ თავიდან მოთხრობას აქვეყნებთ იდეის დასატესტად. თვითონ წერის პროცესში მკითხველს რამდენად ითვალისწინებთ?
არა, არანაირად. დასაწყისში და ბოლოში შემოდის. და ბოლოში შემოდის ყველაზე ცუდად. რედაქტირების პროცესში იწყებ მათ გათვალისწინებას და, ჩემი აზრით, ყოველი ახალი კორექტურა ტექსტს აუარესებს. „ბუნკერის“ შემთხვევაში ამის ორ მაგალითს მოვიყვან, რაზეც მართლა გული მწყდება, რომ შევცვალე.
პირველი, მილას თავში მეწერა, ამერიკულ ჰუმანიტარულ დახმარებაზე და დეზოდორანტ „იმპულსის“ საქართველოში ჩამოსვლაზე სადაცაა საუბარი. აქ დაახლოებით ასეთი წინადადება მეწერა – სულიწმიდა აქამდე სიონში ვერ ეტეოდა და სამება რომ ააშენეს, ახლა უკვე შეძლო მხრებში გაშლა. ამაზე ზვიადმა მითხრა, რომ ყველაფერი კაი, მაგრამ სულიწმიდა მაინც სულიწმიდაა და იქნებ არ გინდაო. ამაზე დავთანხმდი და ახლა ძალიან ნერვები მეშლება.
მეორე, არ მახსოვს, მკითხველი აქ გავითვალისწინე თუ არა, მაგრამ ლაზარეს მეგობრის, პითას თავში წერია „ატენის კუთხა“ და კორექცია მომდიოდა სულ „ატენის კუთხეზე“. ეს „ატენის კუთხა“ არის 2000 წლების სიმღერა. და ეს ბიჭიც ატენის კუთხაზე უნდა მდგარიყო. ბოლოს, მგონი, ასე დავტოვე, მიუხედავად იმისა, რომ ალბათ ჩემი თაობის მარტო 500-600 კაცი მიხვდება, რომ „კუთხა“ სპეციალურად წერია.
ტექსტში ასეთ პატარ–პატარა ‘’საჩუქრებს“ საკუთარ თავს რამდენად ხშირად უკეთებთ?
აუ, კი. ჰიპ–ჰოპის თავში, პერსონაჟი, ვინც ამ ჟანრის ისტორიაზე ლაპარაკობს წმინდად იოანე გელას ძე გახლავთ. ჩემი მთელი ქართული ჰიპ–ჰოპის ცოდნა რაც იყო ჩავდე შიგნით. მაგაზე გავიზარდე და მიყვარს. და თან ძალიან კარგად ახასიათებს 90-იანი წლებიდან 2000-ებამდე ქვეყანას: გეტყვი რატომ მოხდა თავის დროზე ლექსენი, რატომ დაიწყო შავი პრინცი და ახლა KayaKata რატომ ხდება საქართველოში.
ზოგ მწერალს რომ არ შეუძლია რაღაც კონკრეტული თემა ან გატაცება არ ახსენოს თავის ტექსტში, მსგავსი აკვიატებები თქვენც გახასიათებთ?
მე მგონი, არა. ერთადერთი ჩემი დიდი სურვილია, ეს სამი წიგნი და მოთხრობები იყოს ერთ სამყაროში. მაგალითად, მაქვს ასეთი მოთხრობა ფეხბურთელებზე „მარაკანა“. აქ მწვრთნელია, რომელიც ბავშვობაში მაზიანზე თამაშის დროს ვიღაცამ დაჭრა. და „მასკარაფონეში“ მთავარი გმირი ხედავს მაგ მომენტს, ეს როგორ დაჭრეს. „ბუნკერში“ მოთხრობა „ცა“ გადათამაშდა. ცა ტროსიდან ვარდება და შშმ პირის სკამში უწევს ჯდომა და „ბუნკერში“ ტელევიზიამ ფეხზე წამოაყენა. თან ტელევიზიაში მუშაობის გამოცდილება მაქვს და კიდევ ერთხელ მინდოდა ამ სფეროზე მეხუმრა.
ამჟამად ჩემთვის ყველაზე საინტერესო რაცაა, „მასკარაფონამდე“ მოთხრობა რაც დავწერე, იქ და „ფსკერის სახარებაში“ არიან დევნილი გოგო, რომლებიც ივერიაში ცხოვრობდნენ და ახლა „მასკარაფონეშიც“ მყავს ერთი, დევნილი პერსონაჟი მე თვითონ მაინტერესებს გადაეყრებიან თუ არა ეს ორი ერთმანეთს. თეორიულად, ორივე ერთ უბანშია და, წესით, უნდა მოუწიოთ სადღაც შეხვედრა.
რომ თქვით, 6 თვე არ მიწერიაო, რისი ბრალია?
თარიღებს დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებ და აუცილებლად 27 თებერვალს უნდა გამეგრძელებინა წერა. „ინდიგოსთანაც“ ვუყავი შეთანხმებული და პირველ 10 გვერდს ვაქვეყნებდით. მაგრამ უკრაინაში ომი დაიწყო და მე თვითონ აღარ მაინტერესებდა უკვე საკუთარი ლიტერატურა.
კოვიდმა და ახალმა სოციალურმა ფონმა მიმიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ სინამდვილეში, ამ ბაბლს, რომელშიც ვცხოვრობთ, კიდევ უფრო ვივიწროებთ. ვისთვის ვწერ რეალურად წიგნს? ძალიან ვიწრო წრისთვის, 200-300 ადამიანისთვის. ნებისმიერი სახელოვნებო სფერო ისედაც ამპარტავნულია და, 300 კაცს რომ უნდა ეამპარტავნო, ამაზე კიდევ უფრო მეცინებოდა. ამიტომ დავფიქრდი – ხომ არ მოვიდა დრო ვწეროთ ისეთი წიგნები, რომლებსაც მეტრო ვარკეთილიდან მეტრო ახმეტელამდე წაიკითხავენ. და, სინამდვილეში, ეგ უფრო საჭირო ხო არაა, ვიდრე ჩემი „ბუნკერი“, „სახარება“ და „მასკარაფონე“? ამან გამჭედა.
ახლა ვხდები, რომ ეს ძალიან ვიწრო გაგებაა. ახლა რასაც ვწერ, დღეს შეიძლება საერთოდ არ იყოს ცოცხალი და მნიშვნელობა 5-6 ან 100 წლის შემდეგ შეიძინოს. საქართველოს ახასიათებს თან ასეთი რაღაცები. ზაირა არსენიშვილი გუშინ აღმოვაჩინეთ, რომ კარგი მწერალი ყოფილა. კი, ძალიან კარგი მწერალია და ეგეთივე იყო 2004 წელსაც.
თან ახსენეთ, რომ ისეთ ამბებს წერთ, რომლებიც მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიის წიგნებში არ დაიბეჭდება, მაინც ჰყვება ქართულ გამოცდილებაზე. მომავალში, თავისუფლად შეიძლება ეს ყველაფერი ერთგვარ არქივად იქცეს.
კი, სადღაც 30 წლიანი გადმოსახედიდან ჩემთვის „ბუნკერი“ საინტერესო იქნება მინიმუმ იმიტომ, რომ 2017 წლის ერთ დღეს აღწერს. 2017 წელს რა ხდებოდა, ვინ ცხოვრობდა და რანაირი ხალხი იყო. და თუ უფრო დიდ სურათს შეხედავ, ეს ერთი დღე, სინამდვილეში, ათწლეულების პერსპექტივას ჰყვება. ამ მხრივ, ქართული ლიტერატურა კარგად დგას. დროს ძალიან, ძალიან ზუსტად მისდევს. მიწაზე დგას იგივე, „შაშვი შაშვი მაყვალი“, სამსონაძის „ქელეხი-ქორწილი“. ესენი ისტორიის სასწავლებლად გამოდგება: მშრალი თარიღი, მშრალი თარიღია. 9 აპრილი, 9 აპრილია. მაგრამ თამაზ ექვთიმიშვილის „აქ, იმ ქალაქში“ ბევრად მეტს ამბობს ამ დღის კონტექსტზე, ვიდრე ყველა ბიბლიოთეკაში დადებული 9 აპრილის დეტალურად აღმწერი წიგნი. ჩემს წიგნებსაც, მომავალში თუ ვიღაც კონტექსტის შესაქმნელად გამოიყენებს, ჩემთვის ძალიან საინტერესო იქნება.
© არილი