ნანა აბულაძის სადებიუტო რომან “აკუმის” პერსონაჟები თავიანთი მიზნებით, მღელვარე სიყვარულისა და სრულქმნის ძიების გზებით თანამედროვე საქართველოში დაბადებულ ე.წ. უსქესო ადამიანთან, პროტაგონისტ ანოსთან, იკვეთებიან. მისტიკური თავგადასავლებისა და ფსევდომეცნიერული კვლევების ფონზე რომანი სქესს, გენდერსა და სექსუალობას შორის არსებულ საზღვრებზე ჩაგვაფიქრებს. “აკუმი” ესაა პასუხის ძიება კითხვებზე: როგორ ახსნიდა მეცნიერება, რელიგია თუ ფილოსოფია უსქესოდ დაბადების ანომალიას და რამდენად შესაძლებელია, თანამედროვე ქართულ საზოგადოებაში თავისი ადგილი იპოვოს ანოს მსგავსმა ჰერმაფროდიტმა.
2021 წელს ნანა აბულაძეს როგორც “საბას”, ისე “თავისუფალი ლიტერას” პრემია მიენიჭა ნომინაციაში წლის საუკეთესო დებიუტი.
ჩემთვის „აკუმი“, ყველაზე ზოგადი შეფასებით, ბრძოლაზეა ფიზიკური შეზღუდვებისაგან გასათავისუფლებლად, რომლებსაც ბუნების კანონები ადამიანის უსაზღვრო წარმოსახვას უწესებს. და, რაც განსაკუთრებით საინტერესოა, წიგნი ამ პრობლემას მრავალი გადმოსახედიდან იკვლევს: როგორც რელიგიურ-ფილოსოფიური, ისე მეცნიერული და სოციალური კუთხით. რამ გიბიძგათ ამ სფეროების სინთეზირებისკენ?
პირველ რიგში, დიდი მადლობა ამ შესაძლებლობისთვისა და მაგ შეკითხვისთვისაც. ასე გაცნობიერებულად არ გამიკეთებია, მართალი რომ გითხრათ. უბრალოდ ისე მოხდა, რომ თემა თვითონ ძალიან ბევრ სხვადასხვა დისკურსს ეკვეთება: იქ არის სამედიცინო სფერო, არის რელიგიურიც და ძალაუნებურად გიწევს ამ თემებთან შეხება და მათი ახლოს გაცნობაც. მე როცა ვწერდი, ძალიან ბევრი რამე წავიკითხე და უამრავი დოკუმენტური ფილმიც ვნახე, რომ ცალმხრივად და ტენდენციურად არ დამეწერა. ძალიან მინდოდა, რომ ყველა პერსონაჟს რაღაც თავისი სიმართლე ჰქონოდა და ბევრი სხვადასხვა პერსპექტივა მეჩვენებინა.
რატომ გადაწყვიტეთ ყველა ამ სფეროში წარმოქმნილი კონფლიქტის ცენტრი სიმბოლურად სხეული, კონკრეტულად კი, უსქესო ადამიანი, ანო ყოფილიყო?
მაშინ, როცა ეს იდეა გაჩნდა, არ მიფიქრია, რომ ასე განზოგადება დამჭირდებოდა. უბრალოდ იყო იდეა და, სხვათა შორის, მაგდენი პერსონაჟიც არ მქონდა ჩაფიქრებული. დასაწყისში უნდა ყოფილიყვნენ მხოლოდ პროტაგონისტი, მისი მშობლები და მებაღე. მაგრამ წერა როცა დავიწყე, გამოიკვეთა რაღაც ამბები და იძულებული გავხდი სხვა პერსონაჟებიც შემომეყვანა. ასე მოხდა, რომ მოდიოდა თემა და ვშლიდი, მოდიოდა თემა და ვშლიდი. ძალიან ვეცადე, რომ არაფერი ყოფილიყო მიფუჩეჩებული და ყველაფერი ბოლომდე მეთქვა. ამის გამო სადღაც მეორე ნაწილის ბოლო რამდენიმე ქვეთავი 3-4-ჯერ გადავწერე-გადმოვწერე- პირველად რომ დავწერე, მოკლე იყო და არ მომეწონა. მივხვდი, ასე არ ივარგებდა და დავწერე თავიდან. მაგ თვალსაზრისთ თავი ნამდვილად არ დამიზოგავს.
სხეულზე კი დიდად არ მიფიქრია. მაგრამ მაგ პერიოდში ჩასაბარებლად ვემზადებოდი და რაღაცებს ვეცნობოდი ლიტერატურის თეორიაში. Youtube-ზე იელის პროფესორი კითხულობს კურსს, რომელიც მთავრდება ქვიერ თეორიით, რა თქმა უნდა, ჯუდით ბატლერით და მისი პატარა სტატია წავიკითხე. ზოგადად, ყველაფერი რასაც ვკითხულობ, რაღაც ზეგავლენას ახდენს ხოლმე ჩემზე, ამიტომ ძალაუნებურად ასე მოხდა.
რაღაცნაირად ტექსტი თვითონ გაიძულებდათ, როგორც ჩანს.
კი, თავის კანონზომიერებებს გიწესებს მხატვრული სამყარო და იმას ემორჩილები.
კითხვისას იქმნება შთაბეჭდილება, რომ პერსონაჟები და მათთან ერთად მკითხველიც, სულ გარემოცულნი არიან ტექსტებით: რელიგიური წერილებით ან სამეცნიერო მოხსენებებით. ხოლო მთავარი პერსონაჟი, ანო, გამუდმებით ეჭიდავება სიტყვებს დღიურის წერისას. რა როლი აქვს ენას შემზღუდველი მოცემულობების ჩამოყალიბებისა და შემდეგ უკვე მათგან თავის დაღწევის გზაზე?
ხომ, ეგ ძალიან კარგი კითხვაა. ტექსტებით გარემოცულნი იმიტომ არიან, რომ ბუნებრივად მე ასე ვაზროვნებ, ასოციაციებით სხვადასხვა ტექსტებთან. სხვანაირად არც ფიქრი ვიცი და არც წერა, ასე გამოდის. მაგრამ რაც შეეხება თვითონ ანოს პრობლემას, მაშინ ვფიქრობდი იმაზე, რომ ენა თვითონ არის სისტემა, ის თვითონ არის რაღაც წესების და კანონების კრებული და ადამიანი, რომელიც ყოფითი სამყაროდან ასეთი ამოვარდნილია, დიდი ალბათობით, ვერც ენაში, როგორც სისტემაში, იპოვის თავის თავს. ჩემი მხრიდან ამის გამოხატვის მცდელობა იყო. თუმცა ერთ-ერთ რეცენზიაში დაწერეს, რომ ეს გადახაზულ-გადმოხატული წინადადებები შეიძლება ნიშნავდეს პერსონაჟის თვითდათრგუნვას, რაც ჩემთვის საინტერესო ინტერპრეტაციაა.
წიგნში პერსონაჟები გამუდმებით ორ რამეს ესწრაფვიან – სიყვარულს და სრულქმნას. ეს ორი თითქოს არ უნდა უშლიდეს ერთმანეთს ხელს, რადგან, ზოგადად, საყვარელი ადამიანი ე.წ. მეორე ნახევრად აღიქმება. „აკუმში“ კი პირიქითაა, სიყვარულს თან დანაკლისი მოაქვს. რა ემართებათ თქვენს პერსონაჟებს, როცა უყვარდებათ?
ეგ კარგი კითხვაა. სხვათა შორის, მარტო „აკუმში“ არ ხდება ეგ. მეც დავაკვირდი, თუ სიყვარული შემოდის, რაღაც მთელი პრობლემებითა და დანაკარგებით შემოდის. მეც ვფიქრობდი, რომ რატომ გამოდის ესე მაინცდამაინც და ვერ ვიპოვე მაგაზე პასუხი.
მაგრამ „აკუმში“ კონკრეტულად სურვილების თემაზე მინდოდა ფიქრი, ადამიანის კონფლიქტის შესახებ მინდასა და უნდას შორის. მსურდა, რომ სიყვარული პირად გამოცდილებასა და სხვათა მონათხრობზე რეფლექსიით, როგორც რაღაც ძალიან დიდი სურვილების ნაკრები და გამოხატულება, ისე გამეაზრებინა. აქამდეც ბევრჯერ მიფიქრია, რომ ადამიანური ურთიერთობები ძალიან კომპლექსური რამ არის.
ანოს უნიკალური მდგომარეობით ევროპელი მეცნიერი ოტო ინტერესდება, ვისი ცხოვრებისეული მიზანიც ანომალიების შესწავლით „ბოროტი ღმერთის დაუდევრობის“ გამოსწორებაა. თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ანო ე.წ. ბუნების შეცდომაა, რადგან მას თავად აქვს ღვთაებრივი უნარები: ასაკისთვის შეუსაბამო გონიერება, სწრაფი რეგენერაციისა და სხეულის მასის სურვილისამებრ რეგულირების უნარი. რატომ გადაწყვიტეთ ღვთაებრიობის ამგვარი გადააზრება?
აი, ამ კითხვაზე, უკვე მაქვს ზუსტი პასუხი იმიტომ, რომ ეს გაცნობიერებულად გავაკეთე. ანოს პერსონაჟი ჩემთვის იყო ორ რამეზე ფიქრის საშუალება: ერთი მხრივ, ორმაგობის და ბინარული წესრიგის მიღმა გასვლის და, მეორე მხრივ, თვითონ ღმერთზე და ღვთაებრივზე რეფლექსიის. წერისას ვნახე რაღაც დოკუმენტური ფილმი, ინდოეთის ერთ-ერთ პროვინციულ და ღარიბ სოფელში მცხოვრებ ოჯახზე, სადაც იზრდებიან ტყუპები, ბავშვები რაღაც უცნაური სინდრომით, რომელიც გამოკვლეული არ არის. ამ სინდრომის გამო ისინი გამოიყურებიან ძალიან სპეციფიკურად: არაპროპორციულად დიდი თვალები და თავები აქვთ. მოკლედ, რომ შეხედავ, ეტყობათ, რომ ძალიან გამორჩეულები არიან. მათ დედასთან იყო ინტერვიუ ინგლისური სუბტიტრებით. ასეთი რაღაც თქვა: მეზობლები მეკითხებიანო, შენს შვილებს რა სჭირთ, ღმერთებს რატომ გვანანო. ანუ მათ ეს დაუკავშირეს, თავისი ინდუისტური ღვთაებების გამოსახულებებს, რომლებიც თითქოს ანთროპომორფულია, ადამიანური ფორმები აქვთ, მაგრამ თან არ ჰგვანან ადამიანებს. მანდ ვიფიქრე, რომ ღმერთი ძალიან ხშირად თავისთავს რაღაც ანომალიაში ავლენს. ქრისტეს დაბადებაც იყო, გარკვეული თვალსაზრისით, ანომალიური მოვლენა. ამ დროს დაირღვა მოვლენების ბუნებრივი მდინარება. და ანოს პერსონაჟსაც ამიტომაც აქვს, ყოველ შემთხვევაში ჩემს ჩანაფიქრში, ეს ზებუნებრივი შესაძლებლობები.
ოტოს რაც შეეხება, ერთი მხრივ, ეს რელიგიური ოჯახის ამბავი ვიღაცისგან მოვისმინე. ის იცნობდა ასეთ ოჯახს, ძალიან ტრადიციულს და რელიგიურს. რამაც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე, აღარ მეგონა, ასეთი ოჯახები 21-ე საუკუნეშიც თუ არსებობდნენ. ოტო მერე და მერე როგორც მეცნიერი, ისე უნდა გამომეყვანა. წერისას სულ მახსენდებოდა ფილიპ ზიმბარდოს ექსპერიმენტი, როცა მას დაავიწყდა, ადამიანებთან რომ ჰქონდა საქმე. როდესაც რაღაცას იკვლევ, მარტო შენ კი არ ზემოქმედებ კვლევის ობიექტზე, არამედ ისიც ზემოქმედებს შენზე. ზიმბარდოს ექსპერიმენტში რაღაცა საშინელება მოხდა და სანამ მისი შეყვარებული, გარედან მოსული ადამიანი, არ ჩავიდა და არ უთხრა, რას აკეთებთო, ვერავინ ვერ მიხვდა რომ იქ საშინელება ხდებოდა. ყოველ შემთხვევაში, მე ასე ვიცი ეს ისტორია. ოტოსაც ამიტომ ემართება ეს. მინდოდა მეჩვენებინა საფრთხე, როდესაც ადამიანურს ივიწყებ შენი საქმისადმი შეპყრობილი სიყვარულის გამო.
ქრისტეს დაბადება რომ ახსენეთ, შემდეგი კითხვაც ამას უკავშირდება. აკუმს წიგნში განმარტავთ, როგორც „არც მამალი, არც დედალი, გინა ქალი ბუნებით ქმრისაგან განუხრწნელი.“ ამის გათვალისწინებით, ანო, პირადად მე, არა იმდენად ღმერთის, არამედ ღვთისმშობლის ბუნების მატარებლად გავიაზრე. თუ ასეა, რაა ის „ღვთაება“, რომელიც მან შობა?
მე ასე არ მიფიქრია, მაგრამ არანაირი უფლება არა მაქვს მკითხველის ინტერპრეტაციაში ჩავერიო და ვიტყოდი, რომ ეგ ძალიან საინტერესო წაკითხვაა იმიტომ, რომ ანომ მართლა დატოვა რაღაც, დატოვა ამოუხსნელი და გადაუჭრელი ამოცანა, რომელიც საიდუმლოდ დარჩა და ვერც ცნობილმა მეცნიერებმა მოუხერხეს რამე. და რახან ეს პრობლემა ვერ გადავჭერი, შედარებით უფრო მეტაფიზიკურ მხატვრულ სამყაროში გადავიტანე.
ღვთისმშობლის სახე ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ტექსტზე მუშაობისას. წიგნში პერსონაჟის სახითაც შემოდის, რაც ზუსტად ანომალიაზე და მოვლენების ბუნებრივი მიმდინარეობის რღვევაზეა მიანიშნებს.
ანოსი თუ შეგშურებიათ?
არა, ეგეთი მიმართება არ მაქვს ხოლმე პერსონაჟებისადმი. ძირითადად უფრო ნერვიულობის და შებრალების განცდა მიჩნდება, როცა ვატყობ, ამბავი ისე მიდის, რომ რაღაც ისეთი მოხდება, რაც მე გულით არ მინდა. და ვერაფერს ვერ ვუშველი, რადგან მხატვრული სამყარო გიწესებს თვითონ კანონზომიერებებს, რომელშიც ტექსტი უნდა მოაქციო. მაშინ ვფიქრობდი, რომ საკუთარი პერსონაჟების მიმართ ასეთი სენტიმენტალური დამოკიდებულება ჩემი გამოუცდელობის ბრალია, რომ დიდ მწერლებს ეგ არ ახასიათებთ. მაგრამ შემდეგ მოვისმინე ლექცია ფოლკნერზე, სადაც მომხსენებელი პროფესორი განიხილავდა „ხმაურსა და მძვინვარებას“ და ასეთი რამე თქვა: ფოლკნერის პერსონაჟები ხელმოცარულები არიანო, რაც ფოლკნერისთვის თხრობითი სირთულეა რადგან თუ კარგი ავტორი ხარ, გინდა, რომ რაღაცა მოუხერხო შენს ხელმოცარულ პერსონაჟებსო. ფოლკნერიც ამას ცდილობსო: მაგალითად, ბენჯის მონაკვეთი ბავშვობის გახსენებით მთავრდება, როცა ყველაფერი კარგად იყო. ჯეისონიც თითქოს კარგს სჩადის ბოლოში. ეს რამეს კი არ ცვლის, ჯეისონიც ისეთი პერსონაჟია, როგორიც არის და ბენჯისაც არ ეშველება, უბრალოდ, ავტორმა რაც შეეძლო, გააკეთა. ეგ რომ მოვისმინე, ცოტა დავმშვიდდი, მეთქი თუ ფოლკნერს ჰქონდა ასეთი სენტიმენტები, ესე იგი მეც რომ მქონდეს, შეიძლება. ამიტომ, ასე ვთქვათ, თავი არ დამიზოგავს და სადაც შემეძლო ხელის წაშველება, წავაშველე.
ნაწარმოებში შიგადაშიგ ჭიამაიები ჩნდებიან: ანოს დაბადების დღეზე შემოესევიან ხოლმე ბაღში დარგულ ხეებს. ხოლო პროტაგონისტის მშობლებს პატარაობისას სიზმრებში ეწვივნენ, თუმცა შემდეგ მათი არსებობა ორივეს გადაავიწყდა. ჭიამაიები თვითიგივეობრივობის სიმბოლოდ აღვიქვი, მდგომარეობად, რომლის მიღწევასაც თავდაკარგული პერსონაჟები, განსაკუთრებით ნუგზარი და ტანია, ტაძრებში მედიტაციით ესწრაფვიან, საკუთარ თავში ობიექტი, ვიღაც სხვა რომ გააქრონ. რა იყო თქვენი ჩანაფიქრი ჭიამაიებთან მიმართებით? თქვენს ცხოვრებაში თუ შემოფრენილა ამგვარი ჭიამაია? რა სიტუაციაში?
ეგ ძალიან კარგი კითხვაა. მე მინდოდა უბრალოდ დამეწერა იმაზე, თუ როგორ კარგავ ბავშვობას, რაც, ჩემი აზრით, ორი გამოცდილების შედეგად ხდება: ერთი შეიძლება იყოს სიკვდილის რაღაცნაირი წინასწარგანცდა და მეორე – შეყვარება. რადგან მათ სხვა ონტოლოგიურ მდგომარეობაში გადაჰყავხარ და ბავშვიც ვეღარასდროს იქნები. ამის შესახებ მინდოდა მომეყოლა: აკაკის შემთხვევა არის ზუსტად ეს სიკვდილის წინასწარ განცდა და ეკას შემთხვევა – შეყვარება. ჭიამაიებიც რაღაც ბავშვობის მეტაფორასავით მქონდა თავიდან, მაგრამ შემდეგ დაბრუნდნენ და გამეორდნენ რამდენჯერმე ტექსტში. როცა მეტაფორას გაიმეორებ, ის სიმბოლოდ გადაიქცევა ანუ აღარ ექნება ეგეთი მარტივი მიმართება თუ განმარტება. ექნება ბევრი მნიშვნელობა და ამიტომ ახლა ჭიამაიების თემა ინტერპრეტაციებისთვის სრულიად ღიაა.
შეყვარება რომ გაკარგვინებს ბავშვობას, ეს პირადი გამოცდილებიდან ვიცი და სიკვდილს რაც შეეხება – ჩემი ნაცნობის მონათხრობიდან, რომელსაც მძიმე დიაგნოზი დაუსვეს დაავადების. გადარჩა და ახლა კარგადაა, და ღმერთმა კარგად ამყოფოს დიდხანს, მაგრამ ძალიან მძიმე პერიოდი გამოიარა და თვისებრივად ბევრი რამ შეიცვალა მასშიც და მის ცხოვრებაშიც. მეც ასე დამემართა და ამიტომ დავფიქრდი ამ ერთი მდგომარეობიდან მეორეში გადამყვან გამოცდილებებზე.
ახალ ტექსტზე თუ მუშაობთ?
უკვე ძალიან მალე ჩემი მეორე წიგნი გამოვა. ეს იქნება მოთხრობების კრებული ბიბლიის პერსონაჟ ქალებზე, მაგრამ თუ ვინმეს რომანები უყვარს, შეუძლია, რომანადაც წაიკითხოს, რადგან გადადიან პერსონაჟები და მოტივები მოთხრობიდან-მოთხრობაში და კიდევ რაღაცა კრავს ამ ტექსტის სტრუქტურას მთლიანობაში. ჯერჯერობით ამას ველოდები და ამის მერე უკვე რა იქნება, არ ვიცი.
© არილი