ჩემი ბავშვობა საბჭოთა კავშირის პერიოდს დაემთხვა. ამბობდნენ, უცნაური ბავშვი ვიყავი. უცნაურობისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ ერთი ზნე კი ნამდვილად მჭირდა. დავინახავდი თუ არა ისეთ რამეს, რასაც საბჭოთა ელფერი დაჰკრავდა და საბჭოთა სიმბოლიკით იყო შემკული, მაგალითად პიონერთა ოთახს, ლენინის ბიუსტს, საბჭოთა ინტერიერებსა თუ ექსტერიერებს, რასაც ძალზე უხვად შეხვდებოდით ყველგან, ან პიონერულ-კომკავშირულ სიმღერებს მოვისმენდი, ასე მონდომებით რომ ასრულებდა მაშინდელი ახალგაზრდობა, მაშინვე გულისრევის საშინელი შეგრძნება მეწყებოდა და დეპრესიაში ვვარდებოდი, ოღონდ, ჩემდა საბედნიეროდ, ეს განცდა ორიოდ წუთს გრძელდებოდა, მერე ისევ ისეთივე ხალისიანი ბავშვი ვხდებოდი, როგორც მანამდე. საერთოდ კი, როცა კიდევ უფრო წამოვიზარდე, ძალიან მტანჯავდა ის ერთფეროვანი და მოსაწყენი ცხოვრების სტილი, რომლითაც ამ ქვეყნის 95 პროცენტი ცხოვრობდა. მაშინ ვერ ვხვდებოდი და ვერ ვაცნობიერებდი, რომ ეს, უბრალოდ, ქვეცნობიერის ის უსიამოვნო შეგრძნება იყო, რაც გულისრევის ფიზიკურ რეაქციას იწვევდა ჩემში. ვერ ვხვდებოდი, რადგან ამ ჩაბნელებული საბჭოთა ყოფის გარდა, სხვანაირი ცხოვრება არ მენახა. აი, ნია კი ნამდვილად გამონათება იყო ჩემს ცხოვრებაში. ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვან ადამიანად მიმაჩნდა, გამიჯნული მაშინდელ უღიმღამო და ერთფეროვან ცხოვრებას. მის სახლში და, ზოგადად, მის ყოფაში ყველაფერს არასაბჭოთა იერი დაჰკრავდა. არადა, რაოდენ გასაოცარიც არ უნდა ყოფილიყო, ნია სწორედ ტრადიციულ საბჭოთა ოჯახში გახლდათ დაბადებული და აღზრდილი. მისი წინაპრები, მამამისიც და პაპამისიც, პირსისხლიანი ბოლშევიკები იყვნენ. მაგრამ ეგ არაფერი, თვითონ ნია ნამდვილი არისტოკრატი იყო და ჭირის დღესავით სძულდა ის ავადსახსენებელი კომუნისტები. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემზე 43 წლით უფროსი იყო, მთელი ცხოვრება ერთგულ მეგობრად და დიდ ნუგეშად მიმაჩნდა. იშვიათად შევხვედრივარ ასეთი ნათელი გონების ადამიანს. ბავშვობიდანვე მივეკედლე მას, დიდ სიხარულსა და სიამოვნებას მანიჭებდა მასთან ურთიერთობა და დიდი გავლენაც მოახდინა მოგვიანებით ჩემს ჩამოყალიბებაზე. ერთგვაროვანი, მშიშარა, ნაცრისფერი მასიდან გამოსული ეს უცნაური ქალი უზუსტესად და უფაქიზესად აღიქვამდა იმ თავზარდამცემი და გაუგონარი სამყაროს უბედურებას, რომელშიც ცხოვრობდა და რომელიც თითქოს ძალიან ორგანული უნდა ყოფილიყო მისი მდგომარეობის ქალისთვის; პროფესიაც უცნაური ჰქონდა – მეღვინე იყო და ღვინოსაც იმ გაუგებარ სამყაროში ერთგულად ჭირისუფლობდა. ცდილობდა, ნაკლებად მიეცა მავანთათვის ამ ღვთაებრივი სითხის წაბილწვის უფლება. თითქოს მთელი არსებით გრძნობდა, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი რომ იყო მისი გადარჩენა; რაღაცნაირად, არასაბჭოთაკავშირელივით ცხოვრობდა, ყველასგან გამორჩეულად; არავის ჰგავდა, აბსოლუტურად თავისუფალი იყო დანაშაულის იმ კომპლექსებისგან, რომელიც, მეტნაკლებად, ყველა ჩვენგანს გააჩნია; ახლოს უნდა გაგეცნო, ეს ყველაფერი რომ შეგემჩნია. შორიდან ისიც ჩვეულებრივი საბჭოთა ქვეყნის ბინადარი იყო, დიადი კომუნიზმის ფერხულში აქტიურად ჩაბმული მოქალაქე. იმას თუ არ ჩავთვლით, რომ ელეგანტურად იცვამდა და „ჟიგულის“ მარკის 06-ით დადიოდა. ეს მაშინ, ბავშვობაში მეგონა ასე. მერე, დროთა განმავლობაში, მივხვდი: ისიც ამორალური ძალადობის მსხვერპლი იყო, როგორც დანარჩენი ქვეყანა, რომელიც ზოგს რყვნიდა და ზოგს აუბედურებდა. მეგონა, მარტოობა მისი არჩევანი იყო, მაგრამ როცა მოხუცდა და სიმართლის პირში მიხლა და გულის მოფხანა ჩვევად ექცა, როცა ცხოვრების გადაფასების ჟამი დაუდგა და აღარც შენიღბულ-შელამაზებული ძლიერი პიროვნების იმიჯი ენაღვლებოდა, გულწრფელად ალაპარაკდა ყველა იმ მოჯადოებულ წრეზე, რომლისაგან თავის დაღწევა ვერაფრით მოახერხა.
ღვინოს ჭირისუფლობდა-მეთქი… ჭირისუფლობდა კი არა, დედასავით ეფოფრებოდა. ფუნქციადაკარგულად და შერყვნილად მიაჩნდა ღვინოც და მამაკაცებიც იმ საბჭოეთში. დარჩა კიდეც გაუთხოვარი, მაგრამ ამაზე მერე… ბავშვობაში ნიას „ღვინის დედას“ ვეძახდი. ახლა ვაცნობიერებ: ალბათ, ბავშვის ქვეცნობიერში დალექილმა ლინგვისტურმა სინტაგმებმა – მაწვნის დედა, ჭინჭრის დედა – ენის საკომუნიკაციო შრეში სიღრმიდან ზედაპირზე ამოიტანა მეტაფორა, რომლითაც ნია ღვინის დედობასთან დავაკავშირე. ერთი საერთო და განსაკუთრებული უნარი აღმოგვაჩნდა ორივეს. ეს იყო გემოსა და სუნის აღქმა. არაჩვეულებრივი მეხსიერებისა და გამძაფრებული რეცეპტორების წყალობით ზუსტად ვხვდებოდით ღვინის არომატს, სუნს, ფერს, წარმომავლობას, ასაკს და ტონებს. კარგა მოზრდილი გოგო ვიყავი, ეს უნარი რომ აღმოაჩინა ნიამ ჩემში, ძალიან გაუხარდა და დიდი მონდომებით მაზიარა გემოებისა და არომატების ზღაპრულ სამყაროს; მახსოვს როგორ ამიხსნა ღვინის ქიმიური შემადგენლობა და მითხრა: ღვინო ძალიან მოსაწყენი სასმელი იქნებოდა და არც მეღვინეობა იქნებოდა საინტერესო პროფესია (სომელიეს პროფესია მაშინდელ საბჭოთა კავშირში არ არსებობდა), გარდა ქიმიური შემადგენლობისა, განსაკუთრებული მახასიათებლებიც რომ არ იყოს მასშიო; რასაც შენ გემოს უწოდებ, ეგ არომატიაო, ბუნება სხვადასხვა გემოს მისაღებად ერთი და იმავე არომატებს იყენებს, ოღონდ სხვადასხვა პროპორციებითო; ყლუპის შემდეგ ჰაერის მცირე რაოდენობა პირის ღრუდან ცხვირში გადადის და სწორედ ამ შეგრძნების დამსახურებაა ღვინის გემოს აღქმაო; გასინჯვისას ყოველ ჯერზე სხვადასხვა არომატს უნდა მოელოდე და მათი ერთმანეთისგან განსხვავება უნდა შეძლოო; დიდი გამოცდილება და მეხსიერებაა საჭირო, სწორედ რომ დაარქვა სახელი ამა თუ იმ არომატსო… და ასე, ნელ-ნელა შემაგრძნობინა ენზიმებისგან გათავისუფლებული ეს ხალისიანი და მდიდარი არომატული მოლეკულები: ალუბლის, მწვანე ვაშლის, ლიმონის, გრეიპფრუტის, მსხლის, ატმის, მაყვლის, ჟოლოს, ვანილის, თაფლის, შოკოლადის, სხვადასხვა სანელებლის, ჩაისა თუ მინდვრის ყვავილების… თითქოს ჩემი ეს აკვიატებული გულისრევის შეგრძნება ღვინის დიდებულ არომატებს უნდა დაეთრგუნა; ბოლოს ისე შევედით ეშხში, რომ ღვინო აღარ ვიკმარეთ და ადამიანებზე გადავედით. მათი ხასიათის, გარეგნობისა თუ შინაგანი სამყაროს მიხედვით ვურჩევდით ფერსა და არომატს ამა თუ იმ პიროვნებას. ეს ერთგვარ გასართობად გვექცა. სიბერეშიც კარგად ერთობოდა ამ თამაშით. როცა მარტოობას ებრძოდა იმ ცივი ზამთრის საღამოებში, მირეკავდა და მეკითხებოდა, – აბა შენებურად დამიხასიათე ესა და ეს ახლადგამომცხვარი პოლიტიკოსი ან ესა და ეს ეგრეთ წოდებული „ცნობადი სახეო“, ან სულაც ვინმე ჩვენს საერთო ნაცნობზე მკითხავდა აზრს და ორივეს შეფასება და ასოციაციები ერთმანეთს თუ დაემთხვეოდა, ბევრს იცინოდა. მერე ისე გავთამამდით, რომ ამ გემოებისა და სუნების მიხედვით სიუჟეტებს ვაგებდით და უცნაურზე უცნაურ მეტაფორებს ვიგონებდით.
თვითონ ნიამ კი სანუკვარი და საამაყო შვილივით იცოდა ღვინის დახასიათება, ზედმიწევნით ზუსტად აღიქვამდა მის ხასიათსა და განწყობას. ჭიქას ჯერ შორიდან გახედავდა, მერე ცხვირთან მიიტანდა, ოდნავ შეანჯღრევდა, მცირე ყლუპს მოსვამდა და იტყოდა: ღია ჩალისფერია, ოდნავ მომწვანო, გრილი ტონები და სასიამოვნო მჟავიანობა აქვს, მაღალმჟავიანობის გამო ხილის არომატი ჭარბობს, – მერე ოდნავ შეყოყმანდებოდა, – ციტრუსია… ლიმონი თუ?.. არა გრეიფრუტის მომწარო არომატი იგრძნობა… ან, ოო, წითელი ღვინო; უფრო ძოწისფერი, როგორც ჩანს, რამდენიმე წლით დაუძველებია. ორიოდ ყლუპის შემდეგ როგორღაც ნიკაპს წინ გამოსწევდა, წარბებს აწკეპდა და დააყოლებდა: მინდვრის ყვავილების მდიდარი არომატი აქვს, უფრო მეტად იის შთამბეჭდავი გემო იგრძნობა… და ეს ღვინის დედა ასე უსასრულოდ აქებდა ან იწუნებდა ღვინოს, როგორც შეეძლო, ისე დარაჯობდა მას: ღვინო არ უნდა იყოს დაღლილიო, ქიმიური ნიუანსები უნდა იგრძნობოდესო, დუღილის შემდეგ ხარისხიანი ლექი უნდა დარჩესო; ეს ღვინო სიცოცხლისუნარიანი ვერ იქნება, არასასურველი, უხეში ტანინები ჭარბობსო… ვერ ეგუებოდა კარგად დანაყრებული, მადადაუცხრომელი, ჭარბკილოგრამიანი მეღვინეები საფერავად გასაღებულ შაქარგარეულ ჭარხლის წვენს რუსეთის რომელიმე მიყრუებულ მხარეში რომ აგზავნიდნენ ყოველ სეზონზე; თუ საბჭოთა კავშირი მალე არ დაინგრა, მე ალბათ უკანასკნელი მიწაყრილი ვიქნები, ვინც ასე უფრთხილდება და ექცევა ღვინოსო… ჩვენში, და არა მარტო ჩვენში, მეღვინეობა კაცის პროფესიად უფრო აღიქმება, მაგრამ მე კი მგონია, ეს ნამდვილად ქალის პროფესიააო და დიდი იუმორით მოაყოლებდა იმ ამბავს – ახალგაზრდობაში მეგობრები ერთ ბიჭს როგორ ურიგებდნენ. ძალიან უქიათ თურმე იმ ბიჭთან ნია და დათანხმებულა კიდეც ეს ახალგაზრდა კაცი მის გაცნობას. ბოლოს გაუგია ნიას პროფესიის შესახებ და სასწრაფოდ შორს დაუჭერია: მეღვინე ცოლად როგორ მოვიყვანო, ალბათ, კაცივით სვამს ღვინოს და ფეხის ზომა ორმოცდახუთი მაინც ექნებაო. ამაზე გულიანად გაიცინებდა და იტყოდა: ახლა, როცა ოთხმოცს კარგა ხანია გადავაბიჯე და გამოცდილებაც საკმარისზე მეტი დამიგროვდა, თამამად შემიძლია ვთქვა, მეღვინე ქალი უნდა იყოსო; თავისუფალ ქვეყანაში რომ დავბადებულიყავი, ამ დარგის უმაღლეს დონეზე აყვანას შევძლებდი, ამ სფეროში ჩემს სიტყვას ვიტყოდიო. მართლაც სულიერ არსებად აღიქვამდა ამ ღვთაებრივ სასმელს. ასეთივე პათოსით შეეძლო ესაუბრა კაცებზეც: როგორც ღვინო გადააგვარეს, ასე გადააგვარეს კაცებიცო, ღვინო ფეკალიებად აქციეს და კაცები თხლეებადო და, მიუხედავად ასეთი უმკაცრესი შეფასებისა, მაინც აენთებოდა ხოლმე, როცა კარგ ღვინოზე ან კარგ მამაკაცზე ჩამოვარდებოდა სიტყვა. არ იფიქროთ, მის წარუმატებელ ან უიღბლო რომანებზე მოგიყვებით, ან რა უნდა მოვყვე, როცა მსგავსი რამ არც ჰქონია?! ვიღაცები მაინც ათას რამეს უგონებდნენ, მაგრამ სულ ტყუილად. ერთი შეხედვითაც ადვილად შეამჩნევდით, რომ ყველაფერი სიცრუე იყო. საერთოდ, მამაკაცებისადმი სულ სხვა დამოკიდებულება ჰქონდა, ამბობდა, მხოლოდ სიბრალულსა და თანაგრძნობას განვიცდი, ყველა კაცი მშიშარა, მხდალი და უმწეოაო. მერე ხვდებოდა, ასე იოლად რომ ვერ გასწირავდა სრულიად საკაცეთს და დააყოლებდა, – ასეთებად აქცია საბჭოთა წყობამო; ორმოცი წელი ვიმუშავე მამაკაცებთან სულ მაღალ თანამდებობებზე – ფულიანებთან, ფულის მკეთებლებთან, უფულოებთანაც, უცოლოებთან, ცოლიანებთან, ქვრივებთან, განქორწინებულებთან. კრიტიკულ მომენტში ყველა ერთნაირი იყო, ფულის და ცოლის მონა, ფულისა და ცოლის ხუშტურების ასასრულებლად ყველაფერს კადრულობდნენ, რისკავდნენ, შეეძლოთ ყველაფერი ჩაედინათ: ეცრუათ, ეღალატათ, ცილი დაეწამათ, დაემცირებინათ სხვაც და საკუთარი თავიც, ნებისმიერი შეურაცხყოფა აეტანათ; როცა საჭირო იყო ცხარე ცრემლითაც ეტირათ და, სამაგიეროდ, ამის ფასად კმაყოფილი ჰყავდათ ცოლებიც, საყვარლებიც, შვილებიც, მოკეთეებიც, ხოლო გარედან მაყურებელ შურით გულგახეთქილ ნათესავ-მეზობლების თვალში კი პატივდებული, ღირსებით შემკული, თვითკმაყოფილი რაინდები იყვნენო. მერე, როცა დანაშაულზე პასუხისგება მოუწევდათ, აკანკალებულები შემომცქეროდნენ თვალებში, იქნებ როგორმე გადამერჩინა ეს მხდალი არსებები, არაფრად ეთაკილებოდათ ჩემი კაბის უკან დამალვა, ჩემი ჭკუის იმედი ჰქონდათ, ამიტომაც ვერ შევძელი მათთან სხვანაირი ურთიერთობაო – ასე სტაჟიანი ფემინისტივით ჩამოარაკრაკებდა ხოლმე თავის მოსაზრებებს ამ საკითხზე, მაგრამ როცა ჩავაჟინდებოდი, რატომ არ გათხოვდი ან რატომ არავინ გყავდა-მეთქი, მხოლოდ საკუთარ თავს იდანაშაულებდა და კიდევ რამდენიმე ადამიანს სდებდა ბრალს, მათ შორის, დედას, კარგად ვერ აღმზარდაო. ბავშვობიდან ისედაც ცხადი იყო, ქალის არსება სუსტად იყო ჩემში განვითარებული, დედაჩემმა კი არაფერი იღონა, პირიქით სულ იმას ჩამჩიჩინებდა, ოჯახი ზედმეტი ბარგიაო, სხვას რატომ უნდა ემსახუროო; ისე მზრდიდა, ცივ ნიავს არ მაკარებდა, მთელი ცხოვრება ცდილობდა, ჩემსა და ტკივილს შორის კედელივით აღმართულიყო, სამაგიეროდ, მკაცრად განმისაზღვრა მარტოობაო; სადღაც შუაში გავიჩხირე და საკუთარი სქესიც კი ვეღარ გავარჩიეო. რატომღაც ვერ წარმოედგინათ მისი გათხოვება ვერც ძმებს, ვერც მშობლებსა და ვერც გარეშე მყოფთ. მის ბედისწერად მიაჩნდათ სალი კლდესავით გადაფარებული თუ ეული ბეღურასავით შეფარებული ნია მამის ოჯახს… მთავარია, დანარჩენები ყოფილიყვნენ კმაყოფილნი მისი ზღვარგადაუსვლელობით, მორჩილებით, მოთმინების გაუგონარი ნიჭით, კდემამოსილებით. აკი, აგონიაში მყოფმა მითხრა კიდეც, – თვალს გავახელ თუ არა, ჩემზე თვალმოშტერებულ სახეებს ვხედავ, ნაკლოვანი კაცის პირმოთნეობითა და კმაყოფილებით მიღიმიან, რადგან იმედი არ გავუცრუე, ისეთივე უბედური ვიყავი, როგორც მომისაჯესო.
სიბერეში, როცა სულ მარტო დარჩა, როცა ყველაფერმა აზრი დაკარგა და თითქმის ჩალოგინდა, მხოლოდ თავის გაუთხოვრობაზე ლაპარაკობდა. მიუხედავად მისი არასახარბიელო წარმოდგენისა მამაკაცებზე, ძალიან ნანობდა მარტოობას. სულ იმას ამბობდა, თუ თავის მოვლას ვეღარ შევძლებ და მთლიანად ლოგინს მივეჯაჭვები, თავს მოვიკლავო. საწოლის ქვეშ თოფი მართლაც ჰქონდა, საგულდაგულოდ ვაზნებჩაწყობილი. ახალგაზრდობაში სახელგანთქმული მსროლელი ყოფილა, მერე კი თავდაცვის მიზნით ინახავდა ბოლშევიკი მამისაგან ნაჩუქარ იარაღს, მაგრამ თავის მოკვლას მაინც ვერ ბედავდა. საკუთარ სახლში ჩაკეტილი, სულსწრაფი ბავშვივით სიკვდილს ნატრობდა:
– ნია, როგორ ხარ? – შევეკითხები ღამენათევსა და ტკივილებით გატანჯულს.
– რა ვიცი, აღარ ვკვდები და რა მეშველება, – შემომჩივლებს გულაჩვილებული.
– ოო, მოიცა რა…
– მითხარი რა აზრი აქვს ჩემს სიცოცხლეს? უაზრობაა, ყველაფერი უაზრობაა, –
– ხო ეგრეა, მაგრამ რას იზამ… – ვერაფერს ვპოულობ სანუგეშოს.
– ჰოდა, თუ ეგრეა, რატომ არ მკლავს ეგ შენი ღმერთი? ესპანური ღვინოსავით „გადაძველებული“ ვარ, უსათუოდ დაგვიანებული და ძვირადღირებული უნდა იყოს ჩემი სიკვდილი?! (გადაჰკრა მისი სიკვდილის მომლოდინე, მის ქონებაზე თვალდადგმულ ნათესავებს).
-შენც ხომ იცი, მაშინ დატოვებ ამ წუთისოფელს, როცა შენი სული შეწყვეტს განვითარებას, როცა ყველაფრის სურვილი დაგეშრიტება.
– მთელი ჩემი სიცოცხლე ვცდილობ, წინ ვიარო. ერთი დღე არ ვყოფილვარ ისე, უაზროდ, ტკივილისა და ფიქრის გარეშე.
– მაშინ რაღად გინდა სიკვდილი? აქ უფრო საინტერესოდ ყოფილხარ, – ვამშვიდებ, როგორც შემიძლია.
– მიუხედავად იმისა, რომ მთელი ცხოვრება ინტერესების მიხედვით ვცხოვრობდი, ამ გადასახედიდან ჩემი ცხოვრების ყველა ეტაპი უაზროდ მეჩვენება… თითქოს აღარაფერი მახსოვს, კარგი რამ თუ მომხდარა ჩემს ცხოვრებაში. მხოლოდ ჩემს მარტოობაზე ვფიქრობ, რატომ ეკითხებოდა ჩემი პირადი ცხოვრება ყველას, ჩემ გარდა, ან რატომ განვუსაზღვრე მამაკაცებს ესოდენ მაღალი თამასა?!
– უბრალოდ, ისეთი კაცი უნდა შეგხვედროდა, ვისაც პატივს სცემდი, – ვცდილობ ახსნა მოვუძებნო მის მარტოობას.
არ ვიცი, სად გადიოდა მისი გულწრფელობის ზღვარი. ის იყო მართალი, რომ კაცები ღირსებადაკარგულებად მიაჩნდა და უღირსებო კაცს ცოლად ვერ გაჰყვებოდა, რადგან მკაცრად ჩამოყალიბებული პრინციპები გააჩნდა, თუ მართლა არ შეეძლო სიყვარული. ერთხელ მითხრა, არასდროს მყვარებიაო, თუ ვინმე მომეწონებოდა ნაძვის ხესავით, ეგ იყო მთელი ჩემი ვნება და გრძნობებიო. იქნებ, მართლა ისე ჩაიარა მისმა ცხოვრებამ, რომ ვერავის შეხვდა, თუ, უბრალოდ, მისმა ავადმყოფურმა თავმოყვარეობამ და ნაკლებმა ნდობამ სამყაროსადმი იძალა მასზე, ან იქნებ სიყვარულის ნიჭი არ ჰქონდა… ქალის ბუნება მაინც ისეთია, რომც არავინ იყოს ირგვლივ, ვის ღირსადაც მიაჩნია თავი, თვითონ გამოიგონებს, თვითონ შექმნის რეალური მონაცემიდან ვინმეს, ყველაფრით შემკულს, საკუთარ წარმოდგენაში, მერე ამოიჩემებს, დაიჟინებს და სანამ თანაცხოვრებისას მის რეალურ სახეს არ დაინახავს, სანამ არ დაენარცხება მიწაზე მისი წარმოდგენა, ან ვინმე უკეთესი არ ჩაანაცვლებს, მანამდე ეყვარება და ენდომება ეს მისივე შექმნილი სრულყოფილება. მაგრამ ნიას თანაცხოვრების ფუფუნებას ვინ მიართმევდა იმ უბადრუკ სამყაროში?! აშკარა იყო, კაცებიც ერთთავად უფრთხოდნენ. კაცები სხვა ქალებზე ლაპარაკობდნენ მასთან, სხვა ქალებს აქებდნენ, სხვა ქალებს ეტრფოდნენ, გეგმებს აწყობდნენ მათ მოსახიბლად, დასათანხმებლად, დასაყოლიებლად. ნიას მხოლოდ თავიანთ გულშემატკივრად და მრჩევლად თვლიდნენ. ერთხელ ნიას წამოსცდა კიდეც, ზუსტად ვიცოდი რა თვისებები ხიბლავდათ და რა აღიზიანებდათ ჩემი დროის კაცებს, ან დრო რა შუაშია, ვისშიც ძლიერი არ არის ქალის არსება, იმაზე მოქმედებს დროც და საზოგადოებაც, ამ ცოდნას კარგი ქალი წარმატებით გამოიყენებდა, ყველა დროში სასურველი იქნებოდა, მაგრამ სწორედ ეს უნარი არ აღმომაჩნდაო. ბავშვობიდან რაღაც იდუმალ სიმძიმეს ვატარებდი, სამი-ოთხი წლიდან თურმე სულ ვტიროდი, ვერ მაჩერებდნენ, ვერც იმას გებულობდნენ, რა მატირებდა, რადგან არაფერი მტკიოდა; ბოლოს, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი ოჯახი ათეისტები იყვნენ და მჩხიბავ-მკითხავებისა არაფერი სჯეროდათ, ბებიაჩემმა მაინც მომიყვანა ერთი მეზობლის ქალი, – ყმაწვილი დაიღალა ამდენი ტირილით, იქნებ შეულოცოსო. ეს ქალი სახელგანთქმული ექიმბაში და ნათელმხილველი ყოფილა; შეუხედავს თუ არა ჩემთვის, მაშინვე ის უთქვამს, – ეს ბავშვი ბედს ვერასოდეს ეღირსება და ახლავე დასტირის თავის თავსაო. სამწუხაროდ, ბედისწერას ვერ ვაჯობე, არჩევანი ხომ ჩემს ხელში იყო, ვერ მოვახერხე არჩევანით დამემარცხებინა ბედისწერა, თითქოს ყველაფერი რაღაც გაურკვეველი წინასწარგანზრახული შეთანხმების საფუძველზე მოხდაო; ალბათ, თუ იქნებოდა, ის არჩევანიც ტრაგიკული იქნებოდა, მაგრამ მაინც სხვანაირიო. დედაჩემმა სიკვდილის წინა ღამეს თანაგრძნობით სავსე თვალები მომაპყრო და მითხრა, – შე საწყალოო! საერთოდ, ვერასდროს ვიტანდი, როცა მიბრალებდნენ, გავბრაზდი და არც დედაჩემს შევარჩინე: რატომ ვარ საწყალი-მეთქი, მან კი უბრალოდ თავი დააქნია და გამიმეორა, შე საწყალოო… მეორე დღეს გარდაიცვალა კიდეც და დაკრძალვის საღამოსვე მივხვდი, მართლა საწყალი რომ ვიყავი. ისე დალია სული მომაკვდავმა, ვერც იგრძნო, რომ გაუცნობიერებლად მორიგი უსამართლობა ჩაიდინა ჩემ მიმართ.
აი, მამაჩემის დაკრძალვაზე კი ოცდაათი წლით ადრე, ძვირფას, ხელით მოქარგულ შავ კაბაში გამოწყობილი სრულყოფილ არსებასავით გამოვიყურებოდი, ზედმიწევნით ზუსტად შევასრულე ყველა რიტუალი, კარგად მოვირგე სანიმუშო შვილის როლი. სამძიმარზე მოსული ადამიანები დიდი პატივისცემით იმსჭვალებოდნენ, ასეთი ნია უნდოდათ, ასეთი უყვარდათ, ასეთს სცემდნენ პატივს, რომელიც ღირსებით სავსე ხვდებოდა თავსდატეხილ უბედურებებს და მიცვალებულის გვერდით ყოფნის ჟამსაც კი მკაცრად შემოსაზღვრული ადგილი ჰქონდა მზის ქვეშ. მე ვიყავი ის ერთგული შვილი, რომელმაც პირადი ცხოვრება მოხუც დედ-მამას შესწირა; სამი მოხუცი მყავდა სახლში, სამივე მძიმედ ავადმყოფი: ბრმა ბებიაჩემი, ფსიქიკურად შეშლილი მამაჩემი და ჰიპერტონიით დაავადებული დედაჩემი, რომლებსაც არცერთი ჩემი ღირსება ისე არ ეამაყებოდათ, როგორც უმწიკვლობა. შესაშური პუნქტუალობით ვასმევდი წამლებს, ნემსებს ვუკეთებდი, ვბანდი, ვურეცხავდი, ვაჭმევდი და ბედნიერი იერით დავდიოდი სამსახურში. გარდა ამისა, კიდევ ერთი დიდი მისია მქონდა ნაკისრი. თუკი რამ ცოდვა და მანკი ჰქონდა ოჯახის რომელიმე წევრს, ეს იქნებოდა მამაჩემი, რომელიც ფსიქიკურად შეიშალა და ყველა იმას ქირქილებდა, ბოლშევიკურმა ცოდვებმა უწიაო, თუ ჩემი ძმების ვერშემდგარი პირადი ცხოვრება, ან სხვა რაიმე ამის მსგავსი ხინჯი, მე უნდა გამექარწყლებინა ხალხის თვალში, შემელამაზებინა, როგორც თქვენ გიყვართ ხოლმე თქმა, – კარგად უნდა შემეფუთა, იმიტომ რომ ჩვენს ოჯახს უმწიკვლო რეპუტაცია ჰქონდა, ჩვენთან საზღვარს არავინ გადადიოდა და ეს მითი არ უნდა დანგრეულიყო, პირიქით იმხელა კედელი უნდა ამომეშენებინა, რომ ვერცერთ სულიერს ვერ გადმოეხედა და ვერ დაენახა ჩვენი უბედური ბედნიერება. სამოცი წლის ასაკამდე ვატარე ეს ,,ღვთითბოძებული მისია“, მერე ჩემივე ხელით ამოშენებული კედელი დავანგრიე, მაგრამ ოჯახის გაბიაბრუების უფლებაც მხოლოდ მე მქონდა; სხვა თუ გაბედავდა და ამყვებოდა ჩემიანების განკითხვა-განქიქებაში, მაშინვე ავენთებოდი, ისეთ რამეს ვეტყოდი, იქვე დავადუღებდი, სამუდამოდ ჩავუქრობდი ვინმეზე ლაპარაკის სურვილს. მერე მივხვდი, რომ ეს ნახევრად გაპროტესტებული გამბედაობა და მხილება უაზრობა იყო და ახლა უკვე ღრმა მოხუცებულობაში აღარ ვერიდები და ყველას წინაშე ვლანძღავ ჩემიანებს, ყველას ვაძლევ მათი განკითხვის უფლებას, აღარაფერს ვპატიობ ჩემი ოჯახის უკვე აწ გარდაცვლილ წევრებს. ჩემი პროტესტი გაუმართლებლად დაგვიანებული აღმოჩნდა. პროტესტიც და სინანულიც. ან სად მქონდა პროტესტის უნარი, მაშინ, იმ დროში… მაშინ იყო, ერთმა მუსიკის მასწავლებელმა ბავშვი რომ გააჩინა ისე, ბავშვის მამის ვინაობა არავინ იცოდა. რა თქმა უნდა, ჯოჯოხეთი გამოატარეს საწყალს, რა არ მოუგონეს, რა არ დასწამეს, მაგრამ მე, იცი, რას ვშვრებოდი? გმირს ვეძახდი! რომ დავინახავდი, შორიდანვე ყველას გასაგონად დავიძახებდი, – გმირი მოდის-მეთქი და, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი ქალაქი პატივს მცემდა, მაინც ამრეზითა და ზიზღით შემომხედავდნენ ხოლმე, მაგრამ მე მაინც ჯიუტად, განზრახ, დაჟინებით ვეძახდი გმირს. ეს იყო ჩემი პროტესტის გამოხატულების მაქსიმუმი. რის გაკეთებასაც მე ვერ ვბედავდი, სხვას ვუქებდი ნამოქმედარს. შვილის გაჩენა კი არა, შვილის აყვანაც კი ვერ გავბედე. რადგან უქმროდ შვილის გაჩენის გამბედაობა არ აღმომაჩნდა, სხვისი შვილის აყვანა მაინც მინდოდა, მაგრამ იმ პირობით, რომ ბავშვისთვის უნდა მეთქვა მისი ბიოლოგიური დედა რომ არ ვიყავი. მაშინ არავინ ეუბნებოდა აყვანილ ბავშვს სიმართლეს, ამის უფლებას თავიდანვე ართმევდნენ ბავშვებს, მე კი ვაპირებდი ბავშვი მეშვილა და სიმართლე თავიდანვე გამემხილა. სტერეოტიპების დანგრევა აზრადაც არ მომსვლია, უბრალოდ, ვთვლიდი, რომ ასე უფრო სამართლიანი ვიქნებოდი იმ ჯერ არდაბადებული ბავშვის წინაშე, მაგრამ ამ ჩემი სურვილის გამოცხადების შემდეგ ყველამ ამრეზით შემომხედა, ერთმა ნახევარმა ბავშვის მტრად გამომაცხადა, მეორემ – გიჟად. აქაც გამბედაობამ მიღალატა, აქაც სხვისმა აზრმა დამთრგუნა და სამართლიანადაც დავიმსახურე მარტოობაო.
ნიას კიდევ ერთი გატაცება ჰქონდა – ბრილიანტები. რადგან საბჭოთა კავშირში არც ფულის ხარჯვისა და არც ფულის დაბანდების შესაძლებლობა არ იყო, საიუველირო ნაკეთობებით გატაცება ყველაზე სარფიანი ინვესტიცია გახლდათ… ნიას მხოლოდ არდადეგებზე ვხვდებოდი და იმ ზაფხულის ცხელ დღეებში, როცა მასთან ვიყავი, დავყავდი ხოლმე ებრაელ და სომეხ იუველირებსა და ოქრომჭედლებთან, ვარჩევდით ალმასებისა და ბრილიანტების წახნაგებს, მის სიწმინდეს, ჭრასა და ფერს. მრავალ სამკაულსა და პატიოსან თვლებს შორის უცბად გამოარჩევდა ხოლმე დახვეწილ ნაკეთობას, ადვილად არჩევდა ნამდვილ ბრილიანტს ყალბისაგან, წმინდა თვალს – ჩანართებისა და დეფექტებისაგან, მაღალი სინჯის ოქროს – უხარისხოსგან. ოქრომჭედლები და იუველირები დიდ პატივს სცემდნენ ნიას, იცოდნენ იშვიათი შემფასებელი და გამორჩეული კლიენტი რომ იყო. მერე, როცა გაჭირვების წლები დაუდგა, იმ ბრილიანტებით იარსება მოხუცებულობამდე. თან გული სწყდებოდა, ახალი ნაკეთობების შეძენის შესაძლებლობა რომ აღარ ჰქონდა, რადგან ძალიან მოსწონდა თანამედროვე ბრილიანტის ჭრის ფორმები… საერთოდ, ნია იმ იშვიათ გამონაკლისს წარმოადგენდა, ვინც დიდი ხალისითა და უსაფუძვლო ეჭვების გარეშე იღებდა სიახლეს და სძულდა ყოველგვარი შეთქმულების თეორიები.
ერთი ხელჯოხი ჰქონდა წვეროსანი კაცის თავის გამოსახულებით. ძველ ფილმებსა და ფოტოებზე მინახავს ასეთი ჯოხი დარბაისელი მამაკაცების ხელში, ესეც ვინმე პატრიოტ-კეთილშობილი ადამიანის ხელში გამოვლილი ნივთი გახლდათ. ამ ხელჯოხის დანახვისთანავე უმალ ფართოფარფლიანი ქუდი და პენსნე წარმოგიდგებოდათ თვალწინ. მხოლოდ უსულო ნივთი კი არა, სულდგმულივით არსება იყო თავისი ბუნდოვანი წარსულითა და საბედისწერო მომავლით; თითქოს ყოფილი პატრონისაგან გამოყოლილი თითების სითბო შერჩენოდა, მაგრამ შერჩენოდა უსაზღვრო სევდაც, რომელიც ალბათ ციმბირის ტაიგებში გაიყოლა იდუმალმა მფლობელმა; ვინ იცის, რის გამო დაიმსახურა ესოდენ მკაცრი განაჩენი? ალბათ, ჭკუის, სამშობლოს სიყვარულის, ცოდნის, პატიოსნების, ერთგულების, დახვეწილობის, ელეგანტურობის ან, სულაც, ჯიშის გამო. ახალგაზრდობაში ამ ხელჯოხს ნია დიდი მონდომებით მალავდა, თითქოს უფრთხოდა მასზე საუბარს, მისი ოჯახის შთამომავლებისთვის ჩვენებას, როგორც მისი სისხლიანი წინაპრების ბოლშევიკურ-ჩეკისტური წარსულის სამხილს. როგორც ყველა ძველ, უსულო საგანს, ამ ჯოხსაც თავისი ბედი და იღბალი ჰქონდა, თავისი მისია ამ სამყაროში და ეს მისია სწორედ მხილება იყო – მათ ოჯახში გველივით ჩაბუდებული სინდისის ხმა, იდუმალი სიმძიმე, ოღონდ ამას მხოლოდ ნია გრძნობდა, მის მამა-პაპას კი არაფრად მიაჩნდათ. ეს ჯოხი ხომ გაუგონარი სისასტიკით დაკითხვის შემდეგ ჩამორთმეული სახსოვარი იყო, მათი ავკაცობის უტყუარი საბუთი, აკი ორივე ჭკუიდან შეცდა სიბერეში: მამაც და პაპაც, ნია კი საკუთარი ზურგით ეზიდებოდა ამ ტვირთს, თითქოს ეს ჯოხი სამუდამო სატანჯველის სიმბოლოდ ექცა მთელ მათ შთამომავლობას, ნია კი ერთგულად ცდილობდა უმტკივნეულოდ გაემიჯნა ახალი თაობისგან მამა-პაპის ცოდვები და მხოლოდ თვითონ ეტვირთა ეს წელშიგამტეხი სიმძიმე. სიბერეში, როცა ოჯახის უბედურებებზე დაუფარავად დაიწყო ლაპარაკი, ამ ჯოხით დადიოდა, ამ ჯოხს ეყრდნობოდა, ვითომ სიარული უჭირდა დაუძლურებულს, სინამდვილეში კი როცა სინდისი ტვირთად ეკიდებოდა ყელზე, ჯოხს სამუდამო სასჯელივით დაატარებდა ყველგან.
ნია თავისი წინაპრების ბოლშევიკურ წარსულს იშვიათად იხსენებდა. მხოლოდ ბოლო წლებში მიყვებოდა იმ დამთრგუნველ სიმძიმეზე, რაც წარსულს ჩაბარებულმა ოჯახის წევრებმა დაუტოვეს: პაპაჩემი პირველ მსოფლიო ომში რომ წავიდა, მორწმუნე კაცი იყო, საგვარეულო ზედაშეზე სანთლები დაანთო და ღმერთს აღუთქვა, თუ ცოცხალი დავბრუნდები, ცხვარს დავუკლავ მთავარანგელოზსო… მაგრამ იქიდან თავგადაკლული მარქსისტი დაბრუნდა, პირველი ბოლშევიკი, ღვთისმგმობელი და დაუნდობელი გამხდარიყო. შვილიც ასეთი გაზარდა – მამაჩემმა პირველმა ჩამოანგრია წმინდა გიორგის ტაძრის გუმბათი. თურმე მღვდელი მუხლმოყრილი ევედრებოდა, – ჩამოდი შვილო, თავს ნუ იღუპავ, მაგას ნუ იზამო, – მაგრამ ის შეუპოვრად განაგრძობდა ჩაქუჩისა და უროს დარტყმას. მერე დაუწყევლია მღვდელს: შენ თუ შენივე ხელით ხორცები არ იგლიჯო, წმინდა გიორგის მადლი გამიწყრესო. შენ ხომ იცი, დიდი მორწმუნე არასოდეს ვყოფილვარ, მაგრამ იმაში კი ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ წყევლა აუხდა, სიბერეში ჭკუიდანაც შეცდა და ხორციც დაიგლიჯა, ბარძაყებიდან სულ სისხლი და ჩირქი სდიოდა, მისი კვნესის მოსმენა შეუძლებელი იყო, ძველი მეგობრები რაღაც დამამშვიდებელ წამლებს ასმევდნენ, რადგან მათთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო, ღვაწლმოსილი კომუნისტი ხალხის თვალში სასაცილოდ არ გამოჩენილიყო, მაგრამ აქაც არ დაანებეს ცოდვებმა თავი, აქაც შესჩუხჩუხა უსამართლოდ ციმბირის გზას გაყოლილი ხალხის სისხლმა, დაუოკებელი აღგზნებულობა გამოიწვია იმ გაურკვეველმა წამლებმა და ურცხვი აღვირახსნილობით მიახტებოდა ხოლმე დედაჩემს საქვეყნოდ ისე, რომ ძლივს ვაოკებდით. კიდევ კარგი, სამ წელიწადზე მეტს არ გასტანა ამ ტანჯვამ. მისი სიკვდილის შემდეგ დედაჩემმა ოცდაათ წელს იცოცხლა, სიზმარში სულ ნანგრევებში ხედავდა თავის საყვარელ მეუღლეს, დიდი ძებნის შემდეგ ნანგრევებში მჯდომარეს ან წამოწოლილს პოულობდა თურმე ყოველთვის. გაგიჟებულ პაპაჩემსაც ლოგინაკიდებულს აბრუნებდნენ გზიდან მეზობლები კარგა მანძილზე სახლს გაცდენილს ხოლმე, გვეპარებოდა და ხან საით მირბოდა შიშველი ან ზეწარმოფარებული, ხან საით. მე კი ვასმევდი და ვასმევდი ათასგვარ დამამშვიდებელ წამალს…
დედაჩემს მამაჩემი ისე უყვარდა, ჯოჯოხეთშიც გაჰყვებოდა, ყველაფერში მისი თანაზიარი იქნებოდა, ოღონდ მის გვერდით ყოფილიყო. თავიდანვე ხომ ასე მოიქცა, მამის ოჯახიდან გამოიქცა და მამაჩემს გაეკიდა. მამამისი სოჭიდან სიღნაღამდე სავაჭროებსა და დუქნებს ფლობდა, დიდი მოქეიფე და ღვინის მსმელი კაცი იყო. გაკულაკებამდე ლხინიდან დაბრუნებისას წესად ჰქონია – ერთ ფაეტონში თავის ქუდს დააბრძანებდა, მეორეში თვითონ ჯდებოდა და ისე მგზავრობდა; გულს შემოეყარა ქალიშვილის არჩევანი რომ გაიგო, ბოლშევიკს შვილი როგორ გავატანოო, მაგრამ ვერაფერი გააწყო შეყვარებული წყვილის წინაშე. ფარხმალდაყრილმა ქორწილიც გადაუხადა: ეშხში ახალი შესული იყო ლხინი, როცა თამადამ კიდევ ერთხელ ადღეგრძელა ახლადშეუღლებულები და სტუმრებმა ერთხმად შესძახეს, – მეფე-დედოფალს გაუმარჯოსო… უცებ, ჭერიდან ოდესიდან ჩამოტანილი ულამაზესი ჭაღი ჩამოვარდნილა და სუფრას დასცემია. ცუდად ენიშნა ეს ამბავი ისედაც ძლივსდათანხმებულ სასიმამროს და საკუთარი ქორწილიდან გაყარა ქალიშვილი და სიძე, ეგ სატანის მსახური ბოლშევიკი კარგს არას დააყრის ჩემს ოჯახსო… „სატანის მსახური“ ბოლშევიკი კი ამას არ შეუშინებია, კვლავ ენერგიულად განაგრძობდა ხალხის გაკულაკებას, ეკლესიების ნგრევას და დიადი სოციალიზმის შენებას. სტუდენტობისას რაღაც დიდი დამსახურებისათვის პარტიას ოპერის მუდმივი აბონემენტით დაუჯილდოებია. ადგილი ფრიად საპატიო ლოჟაში ჰქონია, არც მეტი არც ნაკლები, პროლეტარიატის დიდი ბელადის დედასთან, კეკესთან, ერთად მჯდარა. ,,შვილო, შაქრო, ჩემს სოსოს ბევრი მტერი ჰყავსო,“- გადაუჩურჩულებდა თურმე აქტივისტ სტუდენტს კეკე ჯუღაშვილი სპექტაკლის დაწყებამდე. ამით ძალიან ამაყობდა მამაჩემი და კიდევ იმით, რომ მისი კოლმეურნეობის თავმჯდომარეობისას, საკუთარი ხელით უგზავნიდა კრემლში სტალინს კახურ საფერავს, ნუშს, ბროწეულსა და ატამს. ერთი პაპა ლენინსა და სტალინს ადიდებდა, მეორეს სძულდა და ლანძღავდა პროლეტარიატის ბელადებს. ამის საფუძველი ჰქონდა კიდეც: კახეთიდან რუსეთამდე უამრავი დუქანი და საწარმო ჩამოართვეს და შვილი გადაუსახლეს. ბოლოს, ერთ-ერთ ახლომდებარე სოფელში მშენებლობაზე უბრალო კალატოზად მუშაობდა საწყალი, იმავე სოფელში მსახურობდა ბოლშევიკი პაპაც პროკურორად. ერთ დღეს გაკულაკებულ პაპას კომუნისტი პაპის ტირილი და მოთქმა შემოესმა, თავზარდაცემულმა სასწრაფოდ დაყარა სამუშაო იარაღები და გულგახეთქილი გავარდა მოტირალ მძახალთან, – შვილებს ან შვილიშვილებს რაიმე უბედურება ხომ არ შეემთხვათო, მან კი თვალცრემლიანმა შესტირა, – ლენინი მოკვდა, აღარა გვყავს დიდი ბელადიო. ისემც მოუსავლეთში წასულხართ თქვენც და თქვენი ლენინიცო, – შვებითა და სიამოვნებით შეუკურთხებია მეორე პაპას.
ნიაც მრავალი ავადმყოფობით იტანჯებოდა სიბერეში, მაგრამ თავის მოვლას მაინც ახერხებდა. მკაცრად განსაზღვრული დღის განრიგი ჰქონდა: დილით ადრე დგებოდა, თავის ეზო-ყურეს დაივლიდა, არაფერი გამოეპარებოდა მის მახვილ თვალს, მერე დიდი გულმოდგინებით შვრიის ფაფას გაიკეთებდა და გუდის ყველსა და კარაქიან პურს დააყოლებდა პიტნის ჩაის. მიწაზე მუშაობა უყვარდა, საოცრად ლამაზი ყვავილნარი ჰქონდა. ადრე გაზაფხულიდან გვიან შემოდგომამდე ჯერ იებით გადაიპენტებოდა მისი პატარა ეზო, მერე მუსკარები ამოყოფდნენ თავს, მათ ნარცისები და ზამბახები მიჰყვებოდნენ, მერე ზიზილები გაიშლებოდნენ, ამასობაში მაისიც სულზე მოუსწრებდა და უამრავი ვარდი აყვავდებოდა ათასფრად. მალე ჰორტენზიები და გლიცინიები გააბრუებდნენ არემარეს და ასე უამრავი ყვავილი იფურჩქნებოდა მის ეზოში, ვიდრე გვიანი შემოდგომის სუსხი არ დააზრობდა უკანასკნელ ქრიზანთემებს. ბაღში მუშაობით გულს რომ იჯერებდა, ლამაზი წყავის ჩრდილში ჩამოჯდებოდა და მეტყოდა: ალბათ, წინა ცხოვრებაში მიწის მთხრელი ან მებაღე ვიყავი, ისე მსიამოვნებს მიწასთან მუშაობაო.
შარშან გაზაფხულზე ძალიან ავად გახდა, ინსულტი დაემართა. გადარჩა, მაგრამ თავის მოვლა გაუჭირდა. მისი მარტო დარჩენა მართლაც აღარ შეიძლებოდა. როგორც მოხუცების უმრავლესობა, ისიც გაჯიუტდა, ძმისშვილებს არ გაჰყვა, დაიჟინა, ჩემს სახლში მარტო დარჩენა მირჩევნია, ასე უფრო უკეთესად ვგრძნობ თავსო. მთელი კვირა ისე გაივლიდა, არავინ შეაღებდა მისი სახლის კარს. თვალის ტკივილის გამო კითხვაც აღარ შეეძლო… უზომოდ იწელებოდა დღეები, მხოლოდ სიბერემდე ძლივს შემორჩენილი მეგობრები ეხმიანებოდნენ ტელეფონით. მის ხმას რომ გაიგებდნენ, თავს დაიმშვიდებდნენ, ცოცხალიაო. ის კი ებრძოდა მარტოობას, ბევრ რამეს ნანობდა, ბევრი რამის გამო იდანაშაულებდა თავს და სიკვდილს ნატრობდა ზამთრის გრძელ ღამეებში, როცა ტკივილები და უძილობა გაუსაძლისი ხდებოდა.
სიკვდილამდე ერთი კვირით ადრე მოვინახულე; ჩემს ბავშვობაში მის სახლში სულ ნამცხვრის სუნი იდგა, თვალშისაცემი სისუფთავე და წესრიგი სუფევდა ირგვლივ, კარგად განათებულ გრძელ შუშაბანდში ლიმონით დახუნძლული დიდი ხე იდგა კასრში. ზამთარში შესვლისთანავე სასიამოვნო სითბო შეგეგებებოდა, ახლა კი ყველაფერი ჩამუქებული მეჩვენა, ციოდა, ბუხრიდან ბოლი გამოდიოდა, ჭვარტლისა და ნესტის სუნი იდგა, თვალები გაახილა და უაზროდ შემომხედა, მერე ოცი წლის წინ გარდაცვლილი დედა მოიკითხა. დედაშენი გარდაიცვალა-მეთქი. როდისო? – დიდი ხანია-მეთქი. გაიღიმა და ისევ დახუჭა თვალები. ასე მეგონა, იმ ღამეს ვერ გაატანდა, სასწრაფო გამოვიძახე, ექიმებმაც ხელი ჩაიქნიეს… ერთი კვირა მაინც იცოცხლა, ხან სიკვდილის პირას მივიდოდა, ხან უკეთესობა დაეტყობოდა. კვირა დილით გარდაიცვალა. ზამთარში თავისი ლამაზი ბაღივით ფოთოლგაცვენილი და გაქვავებული იწვა კუბოში… მშვიდი, ძალიან მშვიდი სახე ჰქონდა და ღიმილი შეყინოდა ტუჩებზე, ოღონდ ეს ღიმილი რაღაცნაირად სინანულს გამოხატავდა. მიცვალებულზე ასეთი ღიმილი არასოდეს მენახა. მისი დარდით შეჭმუხნილი სახე სადღაც გამქრალიყო და უკანასკნელი აზრი ლაღად გადაჰფენოდა. ყინვაგადავლილ სახეზე მოღიმარი სინანული დასთამაშებდა.
© არილი