ფილოლოგი ნონა კუპრეიშვილი თავისი ცხოვრების წიგნების შესახებ გვიყვება:
კითხვის პირველი მოგონება
ხომ ასეა, პირველი წიგნები ჩნდება მაშინ, როდესაც კითხვაზე მეტად მოსმენა გვიყვარს. გრძნობების მთელი პალიტრა ამ დროს ბავშვის ფართოდ გახელილ თვალებში ირეკლება და, ჩემი აზრით, სწორედ ესაა პატარ-პატარა სამყაროებში ფეხის შედგმის ტკბილ-მწარე ბედნიერება. წიგნი კი, რომელიც ნამდვილად პირველი იყო, იაკობ გოგებაშვილის ,,იავნანამ რა ჰქმნა“ აღმოჩნდა. შიშისმომგვრელი ილუსტრაციებით (დაბურული ტყისპირი, შავნაბდიანი კაცები და პატარა გოგო, რომელიც თამაშით მეტისმეტად გართულია), თუმცა ულამაზესი შრიფტით, გაუთავებელი ფურცვლისას სულ უფრო და უფრო მეტად რომ გიზიდავს. წიგნს ჩემი გამზრდელი, პროფესიით მასწავლებელი, მიკითხავდა, თანაც დიდი განცდით. მას თურმე ბრეხტისეული კითხვა აწუხებდა: რომელია ბავშვისთვის ნამდვილი დედა, ვინც გაზარდა თუ ის, ვინც მხოლოდ გააჩინა. თუმცა ამის შესახებ მე მაშინ არაფერი ვიცოდი. ხშირად მახედებდა აგრეთვე საბავშვო ლექსების ერთ პატარა კრებულშიც, საიდანაც განსაკუთრებით დამამახსოვრდა შიო მღვიმელის მერცხლების მტერი ქვებმომარჯვებული პატარა ბიჭი, სესე. უთუოდ იმიტომ, რომ იმ სახლის აივანზე, სადაც მაშინ ვცხოვრობდით, მერცხლების ბუდე რეალურად არსებობდა და მე, ბუნებრივია, ძალიან არ მინდოდა, მათ რაიმე საფრთხე დამუქრებოდათ. ორივე ეს წიგნი როგორღაც დღემდე შემომრჩა.
ბავშვობის საყვარელი წიგნი
მერე იყო სოხუმში ცხოვრების პერიოდი, როდესაც სამეგრელოს რუხ-მწვანე პეიზაჟი ზღვისა და მზის ფერებმა ჩაანაცვლა. ახლა უკვე დედა მირჩევდა საკითხავს. ულამაზესი წიგნი მაჩუქა, ქართული ხალხური ზღაპრები, თვით ლადო გუდიაშვილის მიერ ილუსტრირებული. მალევე მას მოჰყვა შარლ პერო, ძმები გრიმები, ანდერსენი – ეს ამოუწურავი ფანტაზიის მქონე ავტორები, მოულოდნელნი და იდუმალნი. მაგრამ მოგვიანებით თავისი მტკიცე ხასიათით მომაჯადოვა ჟიულ ვერნის თხუთმეტი წლის კაპიტანმა. ამ წიგნს დიდხანს ვერ ვიცილებდი და ყველას ვურჩევდი, წაეკითხათ.
წიგნი, რომელმაც მოზარდობის წლებში შემცვალა
ჩუმად, რომ იტყვიან ,,საბნის ქვეშ“ წაკითხულმა მოპასანის ,,წუთისოფელმა“ ცივი შხაპის ეფექტი იქონია ჩემს გაზვიადებულ წარმოდგენაზე სიყვარულის შესახებ.
მწერალი, რომელმაც ჩემი შეხედულებები შეცვლა
ლადო სულაბერიძის საბანაკო პროზაზე მუშაობისას, ფაქტობრივად, პირველად საჯაროდ, ამ შეკითხვას ასე ვუპასუხე: ალექსანდრ სოლჟენიცინის ,,პირველ წრეში“ იყო ის წიგნი, რომელმაც მთელი ჩემი ცხოვრება ორად გაყო – ამ წიგნამდე და ამ წიგნის შემდეგ. ორ-ნახევარ დღე-ღამეში უნდა წამეკითხა. ჩემ შემდეგ სხვები იდგნენ რიგში. ამიტომ ის ღამეები გავათენე. ისეთი განცდა მქონდა, თითქოს ამწიეს და ძალიან მაღალი კედლის მიღმა გადამახედეს. მიღებული შთაბეჭდილება თავზარდამცემი იყო. ახლა უცხოური ლიტერატურის დაუბრკოლებლად გაცნობით, მისი გათავისებით ევროპულ ნააზრევზე გასვლის ეტაპი გვიდგას და ეს ძალიან კარგია. თუმცა მაშინ არსებობდა ერთი გადაუდებელი პრობლემა – საბჭოური ბანგისგან გათავისუფლება, რაც, სამწუხაროდ, ბევრმა ვერ შეძლო. და, რა თქმა უნდა, აკაკი ბაქრაძის ლექციები, ლიტერატურული და საზოგადოებრივი ისტორიით კუპიურების გარეშე, თვით ლექციების აკრძალვებით, გაპროტესტების შემდეგ კი ტყავისკოსტიუმიანებით სავსე უნივერსიტეტის სააქტო დარბაზში ,,დაშვებული“ მორიგი საუბრით ,,ჯაყოს ხიზნების“ შესახებ, სადაც ლექტორი, ფაქტობრივად, ბეწვის ხიდზე გადიოდა.
წიგნი, რომელმაც წერის სურვილი გამიჩინა
დიდი მწერალი მარიო ვარგას ლიოსა ერთგან ამბობს: ,,ვწერ იმიტომ, რომ უბედური ვარ, წერა ბედნიერებისთვის ბრძოლაა“. ეტყობა ამ ორი კომპონენტიდან ერთ-ერთზე შეჩერებით მწერალი ვერ გახდები. შენში ის საიდუმლოებრივი პროცესი ვერ განვითარდება, რაც გამონაგონით, ენის სტიქიის ფლობით იმაზე ბევრად მეტს შეგაძლებინებს, ვიდრე რეალობიდან თუნდაც ყველაზე კეთილშობილური განზრახვებით პოზიციონერობა. აი, გულამომჯდარნი რომ ვიტყვით ხოლმე, რა უბედური იყო ვაჟა ფშაველა, როგორ უჭირდა, რის ფასად უჯდებოდა ხოლმე ლუკმაპურის მოპოვება. თუმცა მთავარი გვავიწყდება: სად იყო, რა სიმაღლეებს სწვდებოდა იგი, ,,ალუდა ქეთელაურზე“ რომ არაფერი ვთქვათ, მაგ. ,,ბახტრიონის“ წერის პროცესში, თანამედროვეობას განრიდებული, სხვა საუკუნეში გადასახლებული, სულ სხვა სხივით მოსილი, რეალურისა და ირაციონალურის ზღვარზე მოსიარულე. რასთან შეიძლება ასეთი ექსტაზის შედარება? ამიტომაც ამბობდა, მთლად მე მეკუთვნის ქვეყანაო… პირადად ჩემთვის ასე დალაგდა: ის, რომ არ თუ ვერ ვწერ, კომპენსირდება ასეთი დიდი ავტორების ტექსტებთან, მათ ამოუწურავ სიღრმესთან შეხებით და, რაც მთავარია, ინტერპრეტირების ახალ-ახალ შესაძლებლობებით. სხვა თუ არაფერი, ასე ნამდვილ მკითხველად ყალიბდები. რაც შეეხება მხატვრულ ლიტერატურას, უკანასკნელ პერიოდში წერის სურვილს უფრო კრიტიკული ესეისტიკა აღმიძრავს და ასეთი ნიმუშები ბევრია. თუმცა აღვნიშნავდი არც თუ ისე დიდი ხნის წინ წაკითხულ დეინა ჯოიას ,,ბოდლერის მოდერნიზმს“, თამარ ლომიძის მიერ ბრწყინვალედ თარგმნილ წერილს, რომელიც იმდენად ტევადია, ისეა აგებულ-გააზრებული, იმდენად ინფორმაციულია, რომ ერთხელ წაკითხვა ნამდვილად არ იკმარებს.
წიგნი ან ავტორი, რომელსაც ვუბრუნდები
ამ თვალსაზრისით, არჩევანში შეზღუდული ვარ, ველოდები ზაფხულს და ზოგადად, უკეთეს დროს. თუმცა რამდენიმე მოზარდთან მუშაობის გამო ყოველწლიურად მიწევს ქართული კლასიკის საპროგრამო ტექსტებთან მიბრუნება. თქვენ წარმოიდგინეთ, ეს, ერთი შეხედვით, მონოტონური პროცესი ჩემთვის მნიშვნელოვანი ინსპირაციების წყაროდ იქცა. ასე დავინახე თვალნათლივ ინტერტექსტუალური კავშირი აკაკის ,,აღმართ-აღმართსა“ და გალაკტიონის ,,მთაწმინდის მთვარეს“ შორის. ეს, ალბათ, ვერ მოხდებოდა გალაკტიონოლოგიური ნაშრომებისა და განსაკუთრებით დავით წერედიანის წიგნის, ,,ანარეკლის“, გარეშე. ვერაფერს შევადარებ ამ ლაბირინთის გავლით მონიჭებულ სიხარულს. იგივე გათამაშდა კ. გამსახურდიას ,,დიდოსტატთან “ მიმართებითაც, როდესაც სწორედ განმეორებითი კითხვის შედეგად გამოჩნდა ტექსტის ის შრეები, რომლებშიც აისახა გასული საუკუნის 30-იან წლებში მოდერნისტი მწერლისგან მოდერნიზმის გამოდევნის მტკივნეული და გარკვეული თვალსაზრისით ტრაგიკული პროცესი. ვნახოთ, რომელი ტექსტი და რომელი ავტორი იქნება შემდეგი.
წიგნი ან ავტორი, რომელსაც აღარასოდეს დავუბრუნდები
ასეთი წიგნები ძირითადად დავიწყებული მაქვს.
წიგნი, რომელიც მოგვიანებით აღმოვაჩინე
წიგნი, რომელიც არა მარტო მე, არამედ მთელმა მკითხველმა საზოგადოებამ გვიან აღმოაჩინა, ზაირა არსენიშვილის რომანი ,,რეკვიემია“. ამ ისედაც უსაშველოდ დაგვიანებულ ავტორთან პირველი შეხვედრა (,,ვა, სოფელო“) იმდენად შთამბეჭდავი იყო, რომ განმეორებითი ,,ესთეტიკური შოკის“ მოლოდინი ნაკლებად არსებობდა. არადა, ,,რეკვიემმა“ , რომელიც სინამდვილეში ,,ვა, სოფელზე“ ადრე დაიწერა, ეს შეძლო. ვეცადე, ჩემი შთაბეჭდილებები სხვისთვისაც გამეზიარებინა. სტატია დაიბეჭდა კიდეც ირაკლი ჯავახაძის ,,ლიტერატურულ გაზეთში“. დღეისთვის ხელთ გვაქვს ამ სრულიად უნიკალური ავტორის სხვა რომანებიც. ასე რომ, დიალოგი კვლავ გაგრძელდება. მახსოვს მასთან ერთადერთ შეხვედრაზე მოვხვდი, მწერალთა სახლში. როდესაც მოისმინა თავისი ნაწერის ფრიად აზარტული შეფასებები, გულზე ხელი მიიდო და დარბაზს ამ სიტყვებით მიმართა: გთხოვთ, ნუ მაქებთ, ქების ძალიან მეშინიაო.
პერსონაჟი, რომელთანაც საკუთარ თავს ვაიგივებ
უკაცრავად, მაგრამ მეჩვენება, რომ ეს არც თუ ისე კორექტული კითხვაა. ჩვენ ხომ ვკითხულობთ არა იმისთვის, რომ რაღაც ნარცისული სურვილები დავიკმაყოფილოთ, არამედ იმისთვის, რომ შევიძინოთ ახალი გამოცდილება, ახალი ემოციები, შევძლოთ თანაგანცდა ან პირიქით, გამიჯვნა იმისგან, რაც ჩვენი არ არის და იმისთვისაც, რომ მწერლის ოსტატობით აღვფრთოვანდეთ. ასეა თუ ისე, მე უფრო შორს არ მივდივარ, აქ ვჩერდები, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მწერალს განზრახული აქვს ჩემი, როგორც მკითხველის, შეშინება (ლევ ტოლსტოი ამბობდა ლეონიდ ანდრეევის შესახებ : იგი მაშინებს, მაგრამ მე არ მეშინიაო). უფრო ის მაინტერესებს, რამდენად მკვეთრად ან მკრთალად ჩნდება თვით ავტორის სახის ანაბეჭდი მისსავე ტექსტში (ცხადია, აქ ავტორის თავის პერსონაჟთან გაიგივებას არ ვგულისხმობ) და ისიც არა ყოველთვის.
ცნობილი წიგნი ან ავტორი, რომელიც არ მიყვარს
ვფიქრობ, მიყვარს-არმიყვარსზე არ გადის ეს დამოკიდებულება. უბრალოდ, შეუძლებელია სერიოზულად აღიქვა ავტორები, რომლებმაც მწერლობა ხელობად აქციეს. გასული საუკუნის 70-იან წლებში ჩვენს ლიტერატურულ კრიტიკაში გაჩნდა კიდეც ასეთი ტერმინი ,,საქმოსანი მწერალი“. ისინი მიყურადებულნი იყვნენ ,,პარტიის მაჯისცემას“ და, მისი დადგენილებების მიხედვით, დაუღალავად ქმნიდნენ საკუთარ ლექსებს, პოემებსა თუ რომანებს. ახლაც შეინიშნება მსგავსი რამ, ოღონდ სხვა კოსტიუმებში და სხვა დეკორაციების ფონზე.
წიგნები, რომლებიც ვერ დავასრულე
,,არას“ თქმა და არასასურველი წიგნის მიტოვება უნდა შეგეძლოსო – ასეა ნათქვამი. ადრე ამას უკიდურეს შემთხვევაში ვაკეთებდი, ახლა კი, როდესაც დრო სულ უფრო ძვირფასი ხდება, უფრო ხშირად.
ბოლო წიგნი, რომელიც შევიძინე
ამას წინათ შევიძინე ქართულად თარგმნილი კლაუს მანის ,,მეფისტოფელი“. მინდა ამ წიგნთან ერთხანს მჭიდროდ ვიმეგობრო, რაც იმას ნიშნავს, რომ კიდევ ერთხელ დავფიქრდე ,,სულის მიყიდვის“ მარადიულ თემაზე, რომელიც აქტუალურია, მწარეა და ყოველი მოაზროვნე ადამიანის გონებაში გავლას იმსახურებს.
წიგნი, რომელსაც ახლა ვკითხულობ
ამჟამად ვმუშაობ წერილზე ,,საფოს ვნებანი“. იგი ეროტიკული პოეზიის უძველესი ნიმუშების ანალიზს არ შეიცავს, არამედ ეძღვნება XX საუკუნის დასაწყისის მწერალ ქალს, საფო მგელაძეს. ამიტომაც ,,მოქმედება“ მწერალთა კავშირის სხდომათა დარბაზსა და ქალაქის ერთ-ერთი საავადმყოფოს პროზექტურაში მიმდინარეობს. ახლა სწორედ მის რომანებს შორის ყველაზე გახმაურებულს, ,,ლიანა ლორდიას“ ვკითხულობ.
წიგნი ან ავტორი, რომლის თარგმნასაც ვისურვებდი
ამ რამდენიმე ხნის წინ ვთარგმნე ისრაელში მცხოვრები მწერლის ი. გელბახის წერილი შექსპირზე ,,აგებულია ქვიშაზე – ჰამლეტი და ილუზორული განზომილება“. ვფიქრობ, გამომივიდა, რადგან დათო ანდრიაძემ თავის ჟურნალ ,,თეატრში“ დაბეჭდა. თუმცა მალევე მივხვდი, რომ ჩემს ცხოვრებისეულ რეჟიმთან თარგმნა სრულიად შეუთავსებელი იქნებოდა. მით უმეტეს, რომ, შესანიშნავი მაია ბადრიძის სიტყვებით, ეს პროცესი მწერალთან გატოლებაა. ამაზე საპასუხისმგებლო და სერიოზული კი ცოტა რამ თუა ლიტერატურასა და მის სიახლოვეს.
წიგნი, რომლის წაკითხვასაც ამ ინტერვიუს მკითხველს ვურჩევ
იმაში დასარწმუნებლად, თუ რამდენად გართულდა ადამიანის ცნობიერება, როგორ შეაღწია მან აკრძალვების ზონაში და იქ რა მოიმკო, წაიკითხეთ სარამაგუს ,,იესოს სახარება“. გირჩევდით ლანა კალანდიას მიერ შესანიშნავად თარგმნილ კიდევ ერთ წიგნს, ლიოსას რომანს ,,საუბარი კათედრალში“, რომელიც ძალიან წაადგება სწორედ ქართველ მკითხველს.
© არილი