პოლ ტერუ – ნამდვილი მაკკოი

ინგლისურიდან თარგმნა ირმა ტაველიძემ

ისეთი სატირიკოსის თვითმკვლელობა, როგორიც ჰანტერ ს. თომპსონი იყო, განსაკუთრებით შემაშფოთებელია: იხსენებ მის ნაწერებს, მუქარებს, დაპირებებს, ან უბრალოდ, მისი სათაურებისა და ქვესათაურების ექსტრავაგანტულობას – “შიშის სამეფო”, “პოლიტნარკომანის აღსარებები”, “ხაფანგში ვირთხასავით გამომწყვდეული მისტერ ბილის სამეზობლოში”, “პოეტის სიკვდილი”, “ვარსკვლავბიჭუნას საზიზღარი საიდუმლოებები ამერიკული საუკუნის ბოლო დღეებში”, “ველური მოგზაურობა”, “უცნაური და საშინელი საგა” – და ფიქრობ: “ეს კაცი არ ხუმრობდა”.

ჰანტერმა სიტყვების უმიზნოდ ფანტვით თვალთმაქცობა გააფეტიშა, როგორც კომიკური ეფექტის მაღალფარდოვნება; განსაკუთრებით, “შიშის და ზიზღის” მისეული გამეორება აღმოჩნდა ასეთი. თუმცა, უშუალოდ მისთვის შიში და ზიზღი ნამდვილი იყო. არც სხვების დასანახად მუშტების ქნევა ახასიათებდა, არც ორაზროვანი ქმედებები. ერთხელ სიყვარულით მომწერა: “კოხტა, ბედნიერი ნაბიჭვარი ხარ”; და აგრეთვე, “ღორი გვირაბში გაუჩინარდა. მერე რა? ჩვენ ხომ ჩემპიონები ვართ”. ადამიანის გამხნევება ყოველთვის ეხერხებოდა. დანარჩენ კაცობრიობას რაც შეეხება, განსაკუთრებით პოლიტიკოსებს, რომლებსაც ბევრი დრო დაუთმო, როგორც თავგადაკლულმა ჟურნალისტმა და თან ყოველგვარი სიმპათიის გარეშე, მათ მიმართ მისი ჩვეული წამოძახილები იყო: “ღორო!”, “საქონელო!”, “მღრღნელო!”, “გაიძვერა!”, “ფაშისტო!”, “ნაცისტო!”, “ქეციანო გოშია!”

მისი არსებობა გვახსენებდა, რომ სათანადო სიმაღლეზე მყოფი სატირა უმოწყალო ბიზნესია. ის ულმობელი იყო, საკუთარი თავის მკიცხველი – ასეთი ცხოვრების წესი ჰქონდა. მეგობრები აღმერთებდნენ. მსგავსი გულჩახვეულობით წვეულების სულისჩამდგმელი ნამდვილად ვერ გახდებოდა, ის ყოველთვის მისი სული იყო.

შეეძლო ცბიერი და საშინელი კაციც ყოფილიყო, არა იმდენად ნარკომანი (როგორც ზოგჯერ საკუთარ თავს უწოდებდა ხოლმე), რამდენადაც წამლის ჯადოქარი. “პოლიტიკის მკაცრი რეალობა აუტანელი იქნებოდა ნარკოტიკების გარეშე”, ამბობდა ის. “ნებისმიერს, ვინც ოცი წლის განმავლობაში ჩვეულ საქმიანობას ერთ რიტმში ეწევა – ჩემი რიტმი კი “ამერიკული ოცნების სიკვდილია” – ხელის ჩასაჭიდად ნებისმიერი დამპალი ხავსი გამოადგება”. ერთხელ ასეთი რამეც თქვა: “ხომ შესაძლებელია, ყოველ კულტურას ერთგვარი კანონგარეშე ღმერთი ჭირდებოდეს და იქნებ ამჯერად ეს მე ვარ”.

მშფოთვარე განდეგილს ჰგავდა, ვისთვისაც აუცილებლობად ქცეულიყო, რომ სხვებს დაენახათ და მოესმინათ. ბუნებით მტაცებელი იყო, სოციალური ცხოველი, შეურაცხმყოფელი პროვოკაციებით ხშირად უთანხმოებების გამომწვევი. წიგნს ხელში იშვიათად იღებდა. მკითხველი არ ეთქმოდა. “იოანეს გამოცხადების” ნაწყვეტების გარდა, რომელიც თითქმის ზეპირად იცოდა, მის ლიტერატურულ ციტატებს ანთოლოგიების სუნი ასდიოდა, ან უბრალოდ, ყურმოკრულის თუ ნასესხების შთაბეჭდილებას ტოვებდა და არა ტექსტის გულიდან ამოთხრილის. მკითხველი რომ იყო, წყნარად ჯდომა უნდა შეგეძლოს.

ეს თავისებური სახეა გულფიცხი, საღად მოაზროვნე და მოკრძალებული მისტერ ჰაიდის, რომელიც ყოველთვის ცდილობს, ნარკოტიკების დახმარებით გადაიქცეს უფრო გამბედავ და უფრო ბედნიერ დოქტორ ჯეკილად; ხელოვნებისა და მეცნიერების მაღალი მიზნების გამო, ახირებული დესტრუქტორი სრულიად ადამიანურ სტუდენტად იქცეს. სტივენსონის მოთხრობა მის თავში გაცოცხლდა – ჰანტერში ეს დავინახე. გაცოფებისა და ფუჭი ყბედობისგან განთავისუფლებული უფრო ლაღ გუნებაზე დგებოდა, ნარკოტიკის მოხმარების შემდეგ გაცილებით მშვიდი და რაციონალური იყო, ყურადღებაც უმახვილდებოდა; წამლის ზემოქმედების დროს ჰანტერი საკუთარ თავს “დოკს” უწოდებდა.

პირში ყოველთვის რაღაცას იტენიდა, მხოლოდ იმას არ ვგულისხმობ, გადაბმულად რომ ეწეოდა. მაინტერესებს, მინახავს კი ოდესმე ფხიზელი? ალკოჰოლიკი არა, მაგრამ ლოთი ნამდვილად იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ძლიერი ლტოლვა ჰქონდა, ნარკომანი არ ეთქმოდა – ყოველ შემთხვევაში, ნარკოტიკებით შეპყრობილი და მათზე დამოკიდებული მომხმარებელი, მაგრამ, რაც საყოველთაოდ ცნობილია, კაიფის მოყვარე და ფხვნილის ცხვირში შესუნთქვის ოსტატი უდავოდ იყო. ნარკომანი საერთოდ უძლურია, ის კი წამალს საკუთარი გადაწყვეტილებით იჩხერდა. მორცხვი არა, მაგრამ უცნაურად მოკრძალებული ჰანტერი (მარტო არასდროს მოგზაურობდა, მგზავრობის პრაქტიკულ დეტალებში ვერ ერკვეოდა) რაც უნდა გახსნილი ყოფილიყო, შეიძლება მაინც ფსიქოპათად მოგჩვენებოდათ. ისეთი ყრუ და გონებაგაფანტული იყო, როგორც სერიოზულ ნარკომანებს ემართებათ ხოლმე – მაშინაც კი, როცა ფხიზლები არიან ან ყვირიან, ან ჩურჩულებენ. წარმოდგენა არა მაქვს, როგორ მოახერხა ერთი სიტყვა მაინც დაეწერა, არადა, ათზე მეტი  ღირსშესანიშნავი წიგნის ავტორია. თითქმის არ ეძინა, ყველაზე უცნაურ დროს ფხიზლობდა. ჰანტერის მეგობრებს კარგად ახსოვთ ტელეფონის ზარები ღამის სამ საათზე და მისი შეთქმულივით ხმადაბალი ბურდღუნი: “ჰანნნნერი ვარ”.

ჰავაი, სადაც მე ვცხოვრობ, ძალიან უყვარდა – მშვენიერი ამინდის, შემწყნარებლური გარემოსა და სიშორის გამო. აი, იგი ჰავაის ზღვისპირა სასტუმროს მდიდრულ ოთახშია, შეკვეთით მოტანილ და ირგვლივ მიმოფანტულ საკვებს შორის ზის, ლუდს სვამს, ეწევა, შიგადაშიგ ხუმრობს და ტელევიზორში კალათბურთს უყურებს. მთელი ცხოვრების მანძილზე სპორტის თავგადაკლული ფანი იყო (სიკვდილის დღემდე წერდა ყოველკვირეულ სვეტს ESPN – Sports Network-ის ვებ-გვერდისთვის). ხანდახან ჰავაიში იმიტომ ჩამოდიოდა, რომ  ჰონოლულუს მარათონის შესახებ რეპორტაჟები მოემზადებინა, მაგრამ ამავე დროს საფეხბურთო ლიგის თამაშებსა და NBA-ს კალათბურთელებსაც ადევნებდა თვალს. ტელევიზორს აგინებდა და საჭმელს ლანძღავდა. თითქმის მთელი დრო გაუგებრად ბურტყუნებდა. იყო ისეთი მომენტებიც, როცა საერთოდ არ მესმოდა, რაზე ლაპარაკობდა. ეს მხოლოდ მისი კენტუკური აქცენტის გამო არ ხდებოდა (ჩვეულებრივ, საკუთარ თავს “მთიელ ბიჭს” უწოდებდა); პირიდან ხრინწიანი ხრიალი და ჩახველების ხმა ამოსდიოდა, რადგან ახლა უკვე ვისკის სვამდა, სიგარეტი მარიხუანით შეეცვალა და კვამლს მონდომებით იწოვდა.

“არ გინდა კაიფი?” – დაუძახა თავის საცოლეს, ანიტას (მალე მისი ცოლი რომ უნდა გამხდარიყო, ახლა კი უკვე ქვრივია). ჰანტერმა ფლაკონი ამოიღო და ფხვნილი ხელისგულზე გადმოყარა. ანიტამ უპასუხა, შუაღამით მივფრინავთ და ჩანთები უნდა ჩავალაგოო. სულაც არ ჩანდა გაბრაზებული. სწორადაც მოიქცა –კოკაინით გამოთაყვანებული პერანგების დაკეცვას და ზურგჩანთების “ელვა” შესაკრავით შეკვრას ვერ შეძლებდა.

რამდენიმე წუთში ჰანტერი დამშვიდდა, უფრო სწორად, გაყუჩდა. რა თქმა უნდა, ფეხებს ვეღარ გრძნობდა, მაგრამ გაცილებით მხნედ გამოიყურებოდა, გარკვევით ლაპარაკობდა, უფრო მოდუნებული, ყურადღებიანი და ამავე დროს, რაციონალური იყო, კალათბურთის თამაშის პერიპეტიებსაც უკეთესად იგებდა, აღარ იგინებოდა. ისევ ის “დოკი” იყო, მარათონის შედეგებზე საუბრობდა და მომიწოდებდა, პროფესორის ასისიტენტად მუშაობაზე მეფიქრა, მასთან მეთანამშრომლა ჰავაის უნივერსიტეტის ხელოვნებისა და მეცნიერების სკოლაში.

“თხზულებების წერის კურსს შევთავაზებთ”, – თქვა მან, – “და არა მხოლოდ წერის, არამედ ცხოვრების, მოგზაურობის, ფილოსოფიის, წიგნების, ჟურნალისტიკის, მოკლედ, ყველაფრის. ამას ერთად გავაკეთებთ, მე და შენ იქ, დიდ აუდიტორიაში. იმ ახვარ სტუდენტებს ჩვენი კურსის მოსმენა მოუნდებათ. გაასწორებს! გოგოებს დავითრევთ, ფულს ვიშოვით, სერფინგის ცქერით ვისიამოვნებთ. მომბეზრდა საშინელი ზამთარი და თოვლი კოლორადოში. ეს კარგი ადგილია, ძმაო. ახლა კურსის სახელის მოფიქრებაღა დაგვრჩა. რექტორთან უკვე მოვაგვარე საქმე”.

არ ხუმრობდა – ჰავაის უნივერსიტეტის რექტორი მისი ძველი მეგობარი იყო. ჰანტერი ყველას იცნობდა – მწერლებს, რომლებმაც ნამდვილ სატირიკოსად ჩათვალეს, როგორიც სინამდვილეში იყო; მსახიობებს, რომლებსაც მისი ცხოვრების შესახებ გადაღებულ ფილმებში უნდოდათ მონაწილეობის მიღება (ორი მხატვრული ფილმი გადაიღეს მის გმირულ საქმეებზე, ერთში ბილ მიურეი, მეორეში ჯონი დეპი ასრულებდა მთავარ როლს); ჟურნალისტებს, რომლებიც  ბიოგრაფიულ წვრილმანებს ეძებდნენ (ჰანტერის ხუთი სოლიდური ბიოგრაფია გამოიცა მის სიცოცხლეშივე), მხატვრებს, რომლებსაც სურდათ დაეხატათ; ფოტოგრაფებს, რომლებსაც უნდოდათ, რომ მათ წინ პოზირება დაეწყო – ხანდახან იკადრებდა და შიშველი პოზირებდა, ან როცა სვამდა, ან “მაგნუმ 44”-ს ისროდა, ხანდახან კი ყველაფერს ერთდროულად აკეთებდა.

გარდატეხის იმ ჰავაური ღამის შემდეგ კოლორადოში დაბრუნებულმა მომიყვა, რომ აეროპორტში მნიშვნელოვანი სამგზავრო აღმოჩენა გააკეთა.

“თუ ნამდვილ კაიფში ხარ – განგრეულ კაიფში, ნაღდი კოკაინით გათიშული,” – მითხრა მან – “ინვალიდის სავარძელში გსვამენ და პირველი მგზავრი ხარ, რომელიც თვითმფრინავში აყავთ! დიდებულად ვიფრინე. ერთ წამში ჩავედი”.

მისი მსგავსი ევროპაში არავინ მინახავს; ჩვეულებრივი, ტიპიური ამერიკელი იყო, არც ისე ხმაურიანი, მაგრამ ბევრად შემოქმედებითი, სოფლელი ბიჭი (“მცირეწლოვანი დამნაშავე ვიყავი”), რომელიც ორი წლის განმავლობაში შეერთებული შტატების საჰაერო ძალებში მსახურობდა; რომელმაც სამხრეთ ამერიკაში იმოგზაურა. ისეთი პატარა ქალაქების გაზეთებში მუშაობდა, როგორიცაა მიდლთაუნი ნიუ იორკის შტატში. ორმოცი წლის წინ გაითქვა სახელი საყოველთაოდ ცნობილ მოტოციკლისტთა ბანდის, “ჯოჯოხეთის ანგელოზების”  ქრონიკების შექმნით და მოტოციკლისტთა კულტურის შესახებ შესანიშნავი წიგნის დაწერით. ყოველთვის ახალ გატაცებას ეძებდა. “ჯოჯოხეთის ანგელოზების” ღირსეული და დასაფასებელი პროზაული სტილი (ჯგუფური გაუპატიურებისა და დასახიჩრების სცენების აღწერისასაც კი) დიდად არ ჰგავს მისივე გვიანდელი წიგნების ერთგვარად კონტროლირებულ ისტერიას და სატირულ ლანძღვა-გინებას. მან სწრაფად გაიაზრა, რომ ჭეშმარიტი ობიექტურობა შეუძლებელი იყო და მაინც მნიშვნელოვანი ფიგურა იქნებოდა, რაზეც არ უნდა დაეწერა. ლირიკულ გადახვევებს კი, რაც მისი ნაწერის არსს წარმოადგენს, “გონზო” ჟურნალისტიკა[1] უწოდა.

ნეკროლოგების მთხზველები უკვე ლაპარაკობენ მის დემონებზე, მაგრამ ამ დემონებს ისედაც კარგად ვიცნობთ, რადგან ისინი ჩვენი დემონებია, ყოველ შემთხვევაში, მათი უმრავლესობა მაინც: სულელი პოლიტიკოსები, რომლებიც ომში ხედავენ ყველაფრის პასუხს, ტოქსიკური ნარჩენების მოზღვავება, უფრო და უფრო მეტად მოწამლული პლანეტა, ვაჭრობის მექანიზმი, მღრღნელები მთავრობაში, პოზიორი ცნობილი ადამიანები, უტვინო აკადემიკოსები, მსუქანი ზარმაცი ბავშვები, მატყუარები ხელისუფლებაში.

ჰანტერი ამბობდა, რომ პრეზიდენტი ნიქსონი წარმოადგენდა “ამერიკული ხასიათის ბნელ, მექრთამე და გამოუსწორებლად მოძალადურ მხარეს”. პრეზიდენტზე შეტევა არასდროს შეუწყვეტია. ნიქსონი რომ გარდაიცვალა, მის საფლავზე დააფურთხა. “ის გაიძვერა იყო” ერთ-ერთია ტომპსონის იმ ნაწარმოებებიდან, რომლებიც ყველაზე მეტად მომწონს (ხელახლა დაიბეჭდა კრებულში, “სექსზე უკეთესი”). როცა გამოსათხოვარ სიტყვებს წარმოთქვამდნენ  და ნიქსონს ყველა ხოტბას ასხამდა, ამ ნაწარმოებში თომპსონმა შეიტანა ერთ-ერთი საუკეთესო, ყველაზე სასაცილო, უძლიერესი პოლემიკა მათ შორის, რაც კი ოდესმე წამიკითხავს (დაიბეჭდა “როლინგ სთოუნში”, 1994 წელს). სადღაც შუაში, გულახდილობის შემოტევისას, ჰანტერი თავის უხეშ სიტყვებზე დაფიქრდება და ამბობს: “მაგრამ მე ბევრჯერ უარესიც დამიწერია ნიქსონის შესახებ. თუ პუბლიკაციებს გადახედავთ, ნახავთ, რომ დიდი ხნით ადრე, სანამ მისი საქმე უკან წავიდოდა, არაერთხელ ჩამირტყამს წიხლი. ხელსაყრელ შემთხვევას ვიპოვიდი თუ არა, ისე ვცემდი, როგორც ცოფშეყრილ ქეციან ძაღლს, და ამით ვამაყობ”.

წიგნს “შიში და სიძულვილი ლას ვეგასში” დოქტორ ჯონსონის ფრაზა აქვს ეპიგრაფად: “ვინც ცხოველად იქცევა, ადამიანად ყოფნის ტკივილისგან თავისუფლდება”. ცუდი ეპიტაფია არ იქნებოდა. მას ხომ გამოთრობა და ბრძოლა უყვარდა – სხვადასხვა ჟურნალებში მისი ნაწერები ალკოჰოლის სუნით ყარს, მაგრამ მაინც იკითხება სიმართლისა და ლოთური მახვილგონიერების გამო. ის ხომ საკუთარ თავს “პოლიტნარკომანს” უწოდებდა.

ერაყის ომის წინ თომპსონი წერდა:

“მთელი მსოფლიოს თვალში ნაცისტ მონსტრად ვიქეცით – ხულიგნებისა და ნაბიჭვრების ერი, რომელსაც მშვიდობიან ცხოვრებას ხოცვა-ჟლეტა ურჩევნია. მხოლოდ ძალაუფლების და ნავთობის ბოზები კი არა, მკვლელი ბოზებიც ვართ, სიძულვილით და შიშით სავსე გულებით. ნაძირლები ვართ და სწორედ ასე განგვსჯის ისტორიაც… ჯორჯ დაბლიუ ბუში ჩემს აზრს არ გამოხატავს, არც ჩემი შვილის, არც დედაჩემის, არც ჩემი მეგობრების და არც იმ ხალხის, ვისაც პატივს ვცემ ამ სამყაროში”.

ბილ კლინტონის პირველი საპრეზიდენტო კამპანიის დასასრულს ჰანტერი ლითლ როკში გაფრინდა და შუადღე მასთან ერთად გაატარა, მის გულშიც ჩაიხედა. შემდეგ კი ბილ კლინტონზე დაწერა, იუმორის გრძნობა არა აქვს, ამბიციური და მლიქვნელიაო. სტატია ჟურნალ “როლინგ სთოუნში” დაიბეჭდა და კლინტონისთვის ამას მწვავე ტკივილი უნდა მიეყენებინა, რადგან თეთრი სახლის გამოცემებში ის მაინც აგრძელებდა ჰანტერის ნუგეშისცემას (“ძვირფასო დოკ”), მაშინაც კი, როცა ჰანტერი გამანადგურებელი დაცინვით ან თვითკმაყოფილი კაცის უყურადღებობით პასუხობდა. ვფიქრობ, თომპსონი მნიშვნელოვან მწერლად მხოლოდ იმ სრული ზიზღის გამო დარჩა, რომელიც ძალაუფლების მიმართ ჰქონდა – პოლიტიკური ძალაუფლების, ფინანსური ძალაუფლების, შოუ-ბიზნესისადმიც კი.

ამერიკა არის ქვეყანა, რომელიც სიყალბეს და პოზიორობას ადიდებს, მაგრამ ჰანტერ ს. თომპსონი, რომელმაც 20 თებერვალს სასიკვდილო ტყვია დაიხალა კედლებით შემოსაზღვრულ მამულში, კოლორადოში, ნამდვილი კაცი იყო. ნაღდი ვინმე, როგორც თვითონ იტყოდა; ნამდვილი მაკკოი. ისე იცხოვრა, როგორც უნდოდა, ნახევრად კანონგარეშე ტიპმა, ნახევრად გმირმა, აკრძალვების გარეშე; კანონს მაშინვე არღვევდა, როგორც კი მის წნეხს გრძნობდა, არავის წინაშე არ იყო ვალდებული. სადაც სიყალბეს აღმოაჩენდა, იქვე მიაცხრილავდა – ხან მაგნუმ 44-ით, ხან მოსწრებული სიტყვით. სწორედ ასე მოკვდა, არჩევის მომენტში, ალბათ სხვადასხვა სნეულებით გამოწვეული დიდი ტკივილით – ზურგის ტრავმა, გადამსხვრეული ძვლები და ფსიქიკური იარები. “ტკივილი” – მეტაფიზიკური აზრითაც უნდა გვესმოდეს.

“The Guardian”, 26 თებერვალი, 2005