ესპანურიდან თარგმნა ლანა კალანდიამ
მანდიე მოლინა ვედიას
იმ უამრავ პრობლემას შორის, რომელთაც ლიონროტის სახიფათო გამჭრიახობა გამოწვრთნა, არც ერთი არ ყოფილა ისეთი უცნაური – სასტიკად უცნაური, ვთქვათ ასე – როგორიც პერიოდული სისხლიანი ქრონიკა, რომელმაც კულმინაციას ტრისტ ლე რუს ვილაში, ევკალიპტების უსასრულო სურნელში მიაღწია. მართალია, ერიკ ლიონროტმა უკანასკნელი დანაშაული ვერ აღკვეთა, მაგრამ უდავოა, რომ იწინასწარმეტყველა. მან ვერც იარმოლინსკის ავბედითი მკვლელის ვინაობა გამოიცნო, მაგრამ კი განჭვრიტა უკეთური სერიის იდუმალი მორფოლოგია და რედ შარლახის მონაწილეობა, რომელსაც მეტსახელად დენდ შარლახს ეძახდნენ. დამნაშავემ (სხვათა მსგავსად) ღირსების ფიცი დადო, ლიონროტს მოვკლავო, მაგრამ ამ უკანასკნელმა თავი არასდროს შეაშინებინა. ლიონროტს თავი წმინდა მოაზროვნე ეგონა, ვთქვათ, ოგუსტ დუპენისმაგვარი, მაგრამ იყო მასში რაღაც მართლაც ავანტიურისტისა და თვით შულერისაც.
პირველი დანაშაული ოტელ დუ ნორში მოხდა, იმ მაღალ პრიზმაში, რომელიც სრულად გაბატონებულიყო უდაბნოსფერი წყლების შესართავზე. ამ მაღალ კოშკს (რომელშიც თვალსაჩინოდ ერწყმის სანატორიუმის საძულველი სითეთრე, ციხის დანომრილი დანაწევრება და საროსკიპოს ზოგადი იერი) სამ დეკემბერს ეწვია თალმუდის მესამე კონგრესის დელეგატი, დოქტორი მარსელო იარმოლინსკი, ნაცრისფერწვერიანი და ცისფერთვალება კაცი. ვერასოდეს გავიგებთ, მოეწონა თუ არა მას ოტელ დუ ნორი: ოტელი იმ ძველი მორჩილებით მიიღო, რომელმაც დაათმენინა კარპატების სამწლიანი ომი და ჩაგვრისა და პოგრომების სამი ათასი წელი. ოთახი R სართულზე მისცეს, suit-ის მოპირდაპირე მხარეს, რომელსაც არც თუ ბრწყინვალების გარეშე იკავებდა გალილეის ტეტრარქი. იარმოლინსკიმ ივახშმა, უცნობი ქალაქის დათვალიერება მეორე დღისთვის გადადო, კედლის კარადაში თავისი წიგნები და მცირეოდენი ნივთები დააწყო და შუაღამის დადგომამდე ოთახში შუქი ჩააქრო (ეს ჩვენება მისცა ტეტრარქის chauffeur-მა, რომელსაც მომიჯნავე ნომერში ეძინა). დილის 11 საათსა და 3 წუთზე ოთახში იდიშ ცაიტუნგის რედაქტორმა დარეკა; დოქტორ იარმოლინსკიმ არ უპასუხა; ის თავის ოთახში იპოვეს დიდი ძველმოდური მოსასხამის ქვეშ, სახეზე ოდნავ სილურჯეშეპარული და თითქმის შიშველი. იმ კარის ახლოს ესვენა, რომელიც დერეფანში გადიოდა; ღრმა ჭრილობას მკერდი შუაზე გადაეხსნა. რამდენიმე საათის შემდეგ იმავე ოთახში ჟურნალისტებს, ფოტოგრაფებსა და ჟანდარმებს შორის, კომისარი ტრევირანუსი და ლიონროტი აუღელვებლად ბჭობდნენ პრობლემაზე.
– ბნელ ოთახში კატის ძებნა საჭირო არ არის, – ამბობდა ტრევირანუსი და გაურკვეველი წარმოშობის სიგარას არბილებდა. – ყველამ ვიცით, გალილეის ტეტრარქი მსოფლიოში საუკეთესო საფირონებს ფლობს. ძარცვის მიზნით ვიღაც შემთხვევით შემოძვრა ამ ოთახში. იარმოლინსკი ფეხზე წამოდგა, ქურდი კი იძულებული გახდა, მოეკლა. თქვენ რას ფიქრობთ?
– შესაძლებელია, მაგრამ საინტერესო არაა, – უპასუხა ლიონროტმა. – თქვენ შემედავებით, სულაც არაა სავალდებულო, რეალობა საინტერესო იყოსო. მე კი გიპასუხებთ, რომ შეიძლება, ამ ვალდებულების გარეშე იოლად გავიდეს რეალობა, მაგრამ არა – ჰიპოთეზა. თქვენს იმპროვიზაციაში უხვად შემოდის შემთხვევითობა. აგერ – მკვდარი რაბინი; მე წმინდა რაბინულ ახსნას მივანიჭებდი უპირატესობას და არა წარმოსახვითი ქურდის წარმოსახვით უიღბლობას.
ტრევირანუსმა უგუნებოდ მიუგო:
– მე არ მაინტერესებს რაბინული განმარტებები; მე იმ ადამიანის დაჭერა მაინტერესებს, რომელმაც უცნობი კაცი მოკლა.
– არც თუ ისე უცნობი, – შეუსწორა ლიონროტმა. – აგერაა მისი ნაშრომების სრული ნუსხა, კედლის კარადაში ჩამწკრივებულ სქელ ტომებზე მიუთითა; “კაბალის შურისძიება“; “რობერტ ფლადის ფილოსოფიის განხილვა“; შესაქმის წიგნის სიტყვასიტყვითი თარგმანი“; ბაალ შემის ბიოგრაფია; “ჰასიდების სექტის ისტორია“; მონოგრაფია (გერმანულად) ტეტრაგრამატონზე; სხვა მონოგრაფია – ღვთის სახელების შესახებ ხუთწიგნეულში. კომისარმა წიგნებს შიშით, ლამის სიძულვილით გახედა. შემდეგ გაიცინა.
– ერთი საბრალო ქრისტიანი ვარ, – მიუგო – წაიღეთ ეს უსარგებლო ტომები, თუ გნებავთ; ებრაული ცრურწმენებისთვის არა მცალია.
– იქნებ, ეს დანაშაული ებრაული ცრურწმენების ისტორიას უკავშირდება, – წაიჩურჩულა ლიონროტმა.
– ისევე, როგორც ქრისტიანულის, – გაბედა დამატება იდიშ ცაიტუნგის რედაქტორმა. ახლომხედველი, ათეისტი და მორცხვი კაცი იყო.
პასუხი არავის გაუცია. ერთ-ერთ აგენტს პატარა საწერი მაგიდის ქვეშ ქაღალდის ფურცელი ეპოვა ამგვარი ბუნდოვანი წარწერით:
სახელის პირველი ასო წარმოთქმულია.
ლიონროტმა გაღიმებისგან თავი შეიკავა. მყისვე ბიბლიოფილად თუ ებრაისტად იქცა. ბრძანა, გარდაცვლილის წიგნები შეეკრათ და განყოფილებაში წაიღო. პოლიციური გამოძიების მიმართ გულგრილმა ლიონროტმა მათი შესწავლა დაიწყო. მერვე დიდმა წიგნმა მას ისრაელ ბაალ შემ ტოვის, ღვთისმოსავთა სექტის დამფუძნებლის, სწავლებანი გაანდო; სხვა წიგნმა – ძალმოსილებანი და საშინელებანი ტეტრაგრამატონისა, რომელიც ღვთის გამოუთქმელი სახელია; მორიგი წიგნი მოიცავდა თეზისს, რომ ღმერთს საიდუმლო სახელი აქვს, რომელშიც დავანებულია (როგორც ბროლის სფეროში, რომელიც სპარსელების გადმოცემით, ალექსანდერე მაკედონელს ეკუთვნოდა) მისი მეცხრე ატრიბუტი – მარადისობა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მყისიერი ცოდნა ყველაფრისა, რაც იყო, არის და იქნება სამყაროში. ტრადიცია ღმერთის ოთხმოცდაცხრამეტ სახელს ითვლის; ებრაელები ამ არასრულყოფილ რიცხვს წყვილი რიცხვების მაგიურ შიშს უკავშირებენ; ჰასიდების განსჯით, ეს სიცარიელე მეასე სახელს მიანიშნებს. აბსოლუტურ სახელს.
რამდენიმე დღეში ლიონროტი იდიშ ცაიტუნგის რედაქტორმა მოსწყვიტა სწავლა-განათლებას. უნდოდა მკვლელობაზე დალაპარაკებოდა; ლიონროტმა ღმერთის მრავალგვარ სახელებზე საუბარი ამჯობინა; ჟურნალისტმა გაზეთის სამი სვეტი მიუძღვნა ამბავს, რომ გამომძიებელი, ერიკ ლიონროტი, მკვლელის სახელის დასადგენად ღვთის სახელებს სწავლობდა. ლიონროტს, რომელიც ჟურნალისტურ გამარტივებებს გაშინაურებული იყო, თავი შეურაცხყოფილად არ უგრძნია. ერთ-ერთმა მაღაზიის მეპატრონემ, რომელმაც აღმოაჩინა, რომ ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება აყიდინო ნებისმიერი წიგნი, ჰასიდების სექტის ისტორიის პოპულარული ვერსია გამოსცა.
მეორე დანაშაული სამი იანვრის ღამეს მოხდა, დედაქალაქის დასავლეთ გარეუბნის ყველაზე მიტოვებულ და გაუკაცურებულ ჯურღმულებში. გამთენიისას ერთ-ერთმა იმ ცხენოსან ჟანდარმთაგან, რომლებიც ამ მარტოობებს ზედამხედველობენ, ძველი სამღებროს ზღურბლთან პონჩოთი შებურვილი მიცვალებული დაინახა. გაქვავავებულ სახეზე თითქოს სისხლის ნიღაბი ეკეთა; ღრმა ჭრილობას მკერდი ორად გაეპო. კედლის წითელ-ყვითელ რომბებზე ცარცით რამდენიმე სიტყვა დაეწერათ. ჟანდარმმა ასო-ასო ამოიკითხა… იმავე საღამოს ტრევირანუსმა და ლიონროტმა დანაშაულის შორეულ სცენას მიაშურეს. ავტომობილის მარჯვნივ და მარცხნივ ქალაქი თანდათან იშლებოდა, ცის კამარა იზრდებოდა და სულ უფრო უმნიშვნელო ხდებოდა სახლები, მნიშვნელოვნებას კი აგურგამოსაწვავი ღუმელი ან ალვის ხე იძენდნენ. მიაღწიეს თავის უბადრუკ მისამართს: ვიწრო ქუჩის ვარდისფრად შელესილი კედლები თითქოს მოგიზგიზე მზის ჩასვლას ირეკლავდა. მიცვალებული ამოცნობილი იყო. დანიელ სიმო ასავედო გახლდათ, გარკვეულწილად, ცნობილი ადამიანი ჩრდილოეთის ძველ გარეუბნებში, მეეტლეობით დაეწყო და არჩევნების დამრტყმელ ბიჭობამდე ამაღლებულიყო, შემდეგ კი ქურდად და დამსმენად გადაგვარებულიყო. (მისი უცნაური სიკვდილი მათ ადეკვატური ეჩვენათ: ასავედო ბანდიტების იმ თაობის უკანასკნელი წარმომადგენელი იყო, რომელთაც მუშტის ხმარება იციან, მაგრამ არა რევოლვერისა.) ცარცით ეს სიტყვები ეწერა:
სახელის მეორე ასო წარმოთქმულია.
მესამე დანაშაული სამ თებერვალს მოხდა. პირველს რამდენიმე წუთი აკლდა, როდესაც კომისარ ტრევირანუსის ოფისში ტელეფონის ხმა გაისმა. მამაკაცი ხორხისმიერი ხმით, ხარბი იდუმალებით საუბრობდა: თქვა, რომ გინსბერგი (თუ გინსბურგი) ერქვა და მზად იყო, გონივრული გასამრჯელოს საფასურად, ორი მსხვერპლის, ასავედოსა და იარმოლინსკის, ამბავი ეცნობებინა. სტვენისა და საყვირების აურზაურმა დამბეზღებლის ხმა ჩაახშო. შემდეგ კომუნიკაცია შეწყდა. ტრევირანუსმა არ გამორიცხა, რომ გაეხუმრნენ (ბოლოს და ბოლოს, კარნავალის დრო იყო), მაგრამ გამოიკვლია, რომ ლივერპულ ჰაუსიდან, რუ დე ტულონის ტავერნიდან ესაუბრებოდნენ – იმ მლაშე ქუჩიდან, სადაც გვერდიგვერდ თანაარსებობენ კოსმორამა და რძის მაღაზია, საროსკიპო და ბიბლიის გამყიდველები. ტრევირანუსი ტავერნის მეპატრონეს ესაუბრა. მან (ბლეკ ფინეგენმა, ძველმა ირლანდიელმა დამნაშავემ, ახლა რომ პატიოსნად ცხოვრებდა და თავი არარაობად მიაჩნდა) თქვა, რომ უკანასკნელად სახლის ტელეფონით მდგმურმა ისარგებლა, ვინმე გრიფიუსმა, რომელიც ტავერნიდან ახლახან გასულიყო მეგობრებთან ერთად. ტრევირანუსი ლივერპულ ჰაუსთან მაშინვე მივიდა. ტავერნის მეპატრონემ უამბო, რომ გრიფიუსმა რვა დღის წინ დაიქირავა ოთახი ბარის თავზე. ალესილნაკვთებიანი კაცი იყო, შეჭაღარავებული და გაბურდულწვერიანი, შავი ღარიბული კოსტიუმი ეცვა; ფინეგენმა (რომელიც ამ ოთახს გარკვეული მომსახურებისთვის იყენებდა, რასაც ტრევირანუსი თავად მიხვდა) უეჭველად გადაჭარბებული ქირა მოითხოვა; მოთხოვნილი თანხა გრიფიუსმა დაუყოვნებლივ გადაიხადა. ოთახიდან თითქმის არ გამოდიოდა; სადილობდა და ვახშმობდა ოთახში; ბარში სახეზე თითქმის ვერ ცნობდნენ; იმ ღამეს ფინეგენის კაბინეტში ჩამოვიდა ტელეფონზე დასარეკად. ამ დროს ტავერნასთან დახურული ეკიპაჟი გაჩერდა. მეეტლე კოფიდან არ დაძრულა; რამდენიმე მოწმემ გაიხსენა, რომ მას სახეზე დათვის ნიღაბი ეკეთა. ეტლიდან ორი არლეკინი გადმოვიდა; საშუალო სიმაღლისანი იყვნენ და არავის გამოჰპარვია მათი გადამეტებული სიმთვრალე. საყვირების ჭყვიტინით შეცვივდნენ ფინეგენის სამუშაო ოთახში; გრიფიუსს მოეხვივნენ, მას შეეტყო, რომ სტუმრები იცნო, მაგრამ ცივად შეხვდა; რამდენიმე სიტყვა გადაულაპარაკეს ივრითზე, ის ხორხისმიერი ხმით საუბრობდა, მოსულები – ყალბი, მოგუდული ხმებით. ზემოთ ოთახში ავიდნენ. თხუთმეტ წუთში სამივენი ძალიან ბედნიერები ჩამოვიდნენ; გრიფიუსი ბარბაცებდა, მათსავით შეზარხოშებული ჩანდა. ტანმაღალი სტუმარი გაბრუებული მიაბიჯებდა ორ ნიღბიან არლეკინს შორის (ბარის ერთ-ერთმა ქალმა მას სამოსზე ყვითელი, წითელი და მწვანე რომბები გაიხსენა). ორჯერ შებორძიკდა; ორჯერვე არლეკინებმა წააშველეს ხელი. სამივენი ეტლში ავიდნენ და გეზი უახლოესი ნავსადგომის მართკუთხედი წყლისკენ აიღეს. ეკიპაჟის საფეხურზე შემდგარმა უკანასკნელმა არლეკინმა გალერეის სვეტის ფიქალზე უხამსი ფიგურა და შეგონება მიაჩხაპნა.
ტრევირანუსმა წაიკითხა ის, რაც თითქმის მოსალოდნელი იყო:
სახელის ბოლო ასო წარმოთქმულია.
კომისარმა გრიფიუს-გინსბერგის ოთახი დაათვალიერა. იატაკზე სისხლის ხასხასა ვარსკვლავი მოჩანდა; კუთხეებში უნგრული სიგარეტის ნამწვავები ეყარა; კარადაში იდო ლეისდენის “Philologus hebraeograecus“ (1739) ლათინურ ენაზე, უამრავი მინაწერით. ტრევირანუსმა წიგნს ამრეზით დახედა და ლიონროტი გამოიძახა. ეს უკანასკნელი ქუდის მოუხდელად შეუდგა კითხვას, სანამ კომისარი ურთიერთწინააღმდეგობრივ მოწმეებს ჰკითხავდა შესაძლო გატაცების თაობაზე. ოთხ საათზე წავიდნენ. რუ დე ტულონის მოსახვევში, როდესაც ალიონის მკვდარ და დაკლაკნილ გზებს თელავდნენ, ტრევირანუსმა თქვა:
– და, თუ ამღამინდელი ამბავი სიმულაკრაა?
ერიკ ლიონროტმა გაიღიმა და Philologus-ის ოცდამეცამეტე მსჯელობის ერთი პასაჟი (რომელიც გახაზული იყო) მძიმედ წაიკითხა:
Dies Judaeorum incipit a solis occasu usque ad solis occasum diei sequentis. ეს კი იმას ნიშნავს, – დასძინა – რომ ებრაული დღე მწუხრისას იწყება და მომდევნო დღის მწუხრამდე გრძელდება.
ტრევირანუსმა ირონია მოიშველია:
– თქვენთვის ეს ცნობა უფრო ღირებულია, ვიდრე ის ცნობები, რომლებიც ამაღამ მოაგროვეთ?
– არა. უფრო ღირებული ის სიტყვაა, რომელიც გინსბერგმა წარმოთქვა.
საღამოს გაზეთებს უყურადღებოდ არ დარჩენიათ ეს განმეორებითი გაუჩინარებები. ლა კრუს დე ლა ესპადამ ის განდგომილების უკანასკნელი კონგრესის საქებარ წესრიგსა და თანამიმდევრობას შეადარა; ერნს პალასმა ელ მარტირში გაკიცხა “შეუწყნარებლად ნელი და მწირი იატაკქვეშა პოგრომები, რომელთაც სამი თვე დასჭირდა სამი ებრაელის გასანადგურებლად“; იდიშ ცაიტუნგმა უარყო ანტისემიტური შეთქმულების საზარელი ჰიპოთეზა, “თუმცაღა ბევრი გამჭრიახი გონებისათვის სამმაგი მკვლელობის სხვა ახსნა მიუღებელიაო.“ სამხრეთის ყველაზე სახელგანთქმულმა მსროლელმა, დენდმა რედ შარლახმა, დაიფიცა, ჩემს უბანში ამგვარი დანაშაული არასდროს მომხდარაო და კომისარ ფრანს ტრევირანუსს დანაშაულებრივ გულგრილობაში დასდო ბრალი. პირველ მარტს კომისარმა შთამბეჭდავი დალუქული კონვერტი მიიღო. გახსნა: წერილს ხელს ბარუხ სპინოსა აწერდა და მას ქალაქის დაწვრილებითი რუკა ახლდა, რომელიც აშკარად რომელიღაც გზამკვლევიდან იყო ამოხეული. წერილი იუწყებოდა, რომ სამ მარტს მეოთხე დანაშაული აღარ მოხდებოდა, რადგან დასავლეთის სამღებრო, რუ დე ტულონი და ოტელ დუ ნორდი “ტოლგვერდა სამკუთხედის იდეალური და მისტიკური წვერები იყო;“ ქალაქის გეგმაზე სამკუთხედის თანაბრობა წითელი მელნით იყო აღნიშნული. ტრევირანუსმა შეურაცხყოფილმა წაიკითხა ეს მეტისმეტად გეომეტრიული არგუმენტი და წერილი და რუკა სახლში გაუგზავნა ლიონროტს, რომელიც უდავოდ იმსახურებდა ამდაგვარ სიგიჟეებს.
ერიკ ლიონროტმა ისინი შეისწავლა. სამივე ადგილი ნამდვილად თანაბრად დაშორებული იყო ერთმანეთს. დროის სიმეტრია (3 დეკემბერი, 3 იანვარი, 3 თებერვალი) და სივრცის სიმეტრია… უცებ იგრძნო, რომ საიდუმლოს ამოხსნას მიუახლოვდა. ფარგალმა და კომპასმა ეს უცაბედი ინტუიცია შეავსო. გაიღიმა, წარმოთქვა სიტყვა Tetragramaton (რომელიც ახლახან აეთვისებინა) და კომისარს ტელეფონზე დაურეკა:
– მადლობა ღამით გამოგზავნილი ტოლგვერდა სამკუთხედისთვის. მისი მეშვეობით პრობლემა გადავჭერი. ხვალ, პარასკევს, დამნაშავეები ციხეში იქნებიან; შეგვიძლია, ძალიან მშვიდად ვიყოთ.
– მაშასადამე, მეოთხე დანაშაულს არ გეგმავენ?
– სწორედ იმიტომ, რომ მეოთხე დანაშაულს გეგმავენ, შეგვიძლია ძალიან მშვიდად ვიყოთ. -თქვა ლონროტმა და ყურმილი დაკიდა.
ერთი საათის შემდეგ ის სამხრეთის რკინიგზის ერთ-ერთი მატარებლით ტრისტ ლე რუზე მიტოვებული სახლისკენ მიემგზავრებოდა. ჩემს მოთხრობაში ქალაქის სამხრეთით ბრმა, მღვრიე მდინარე მიედინება, რომელიც სათრიმლავის ნარჩენებითა და ნაგვითაა შებილწული. მეორე მხარეს გარეუბანია, სადაც ბარსელონელი მეთაურის მფარველობით პისტოლეტიანი მკვლელები ხეირობენ. ლიონროტმა ღიმილით გაიფიქრა, ყველაზე სახელგანთქმული მკვლელი – რედ შარლახი – რას არ მისცემდა, ჩემი საიდუმლო სტუმრობის შესახებ რომ სცოდნოდაო. ასავედო შარლახის კომპანიონი იყო; ლონროტმა დაუშვა იმის შორეული ალბათობა, რომ მეოთხე მსხვერპლი შესაძლოა შარლახი ყოფილიყო. შემდეგ თავადვე უარყო… ფაქტობრივად, პრობლემა გაშიფრა; მხოლოდ გარემოებები და რეალობა (სახელები, დაპატიმრებები, სახეები, იურიდიული და კანცელარიული ფორმალობები) ახლა თითქმის აღარ აინტერესებდა. უნდოდა ესეირნა, დაესვენა სამთვიანი უმოძრაობისა და გამოძიების შემდეგ. გაიფიქრა, დანაშაულებათა ამოხსნის საიდუმლო სამკუთხედსა და მტვრით დაფარულ ბერძნულ სიტყვაშიაო. საიდუმლო ბროლივით გამჭვირვალე ჩანდა: შერცხვა, ასი დღე რომ დასჭირდა მის ამოსახსნელად.
მატარებელი მდუმარე სატვირთო ბაქანთან გაჩერდა. ლიონროტი ჩამოვიდა. მოქუფრული ვაკის ჰაერი ცივი და ნესტიანი იყო. ლიონროტი გზას დაადგა. დაინახა ძაღლები, ჩიხში მდგარი ფურგონი, ჰორიზონტი, ვერცხლისფერი ცხენი, რომელიც ხარბად ეწაფებოდა გუბის მათრობელა წყალს. ბინდდებოდა, როდესაც ტრისტ ლე რუ ოთხკუთხედი გადასახედი დაინახა, რომელიც თითქმის იმ შავი ევკალიპტების სიმაღლისა იყო, რომელიც გარშემო ერტყა. გაიფიქრა, რომ, შესაძლოა, ერთი განთიადი და ერთი მწუხრი (ერთი ბებერი მეწამული აღმოსავლეთით და ერთიც – დასავლეთით) აშორებდა სახელის მაძიებლების სანატრელ დროს.
სახლის უსწორმასწორო პერიმეტრს ჟანგიანი ღობე ერტყა. შესასვლელი ჭიშკარი ჩაკეტილი იყო. ლიონროტს შესვლის დიდი იმედი არ ჰქონდა და სახლს გარშემო შემოუარა. ჩარაზული ჭიშკრის პირისპირ ხელახლა მდგომმა ლიონროტმა გისოსებში თითქმის მექანიკურად შეყო ხელი და საკეტის ენას მისწვდა. კარის ჭრიალმა შეაცბუნა. ჭიშკარმა ნელა და მძიმედ დაუთმო გზა.
ლიონროტი ევკალიპტების ხეივანში შევიდა. მრავალი თაობის ერთმანეთში არეული გამხმარი ფოთლები მის ფეხქვეშ იმსხვრეოდა. ტრისტ ლე რუს სახლში ფუჭი სიმეტრიებისა და მანიაკური გამეორებების სიუხვე იგრძნობოდა: ერთ ჩაბნელებულ ნიშაში ყინულოვანი დიანას საპირისპირო მხარეს მდგარი დიანა ეხმიანებოდა; ერთი აივანი მეორეს მეორე აივნის ასლი იყო. სახლს ორმხრივ მოაჯირიანი კიბეები მოუყვებოდა. ლიონროტმა სახლს შემოუარა, როგორც მანამდე – ეზოს. ყველაფერი შეამოწმა: ტერასის ქვეშ ვიწრო დარაბა დაინახა და ხელი ჰკრა: მარმარილოს რამდენიმე კიბე სარდაფში ეშვებოდა. ლიონროტი, რომელიც ინტუიციურად გრძნობდა არქიტექტორის გემოვნებას, მიხვდა, რომ მოპირისპირე კედელზე მეორე კიბე იქნებოდა. იპოვა კიდეც, ავიდა, ხელები მაღლა ასწია და გარეთ გასასვლელი ლიუკი გაიხსნა.
სინათლის კაშკაშა სვეტი ფანჯარასთან მიუძღვა. გამოაღო: მთვარის ყვითელი, მრგვალი შუქი ნაღვლიანად ეფინა ბაღსა და ორ დამშრალ შადრევანს. ლიონროტმა სახლი გაჩხრიკა. სასადილო ოთახებისა და გალერეების შემდეგ ერთნაირ პატიოებში გავიდა, რამდენჯერმე ერთსა და იმავე პატიოში აღმოჩნდა. შემდეგ დამტვერილ კიბეებს აუყვა და წრიულ ვესტიბიულში შევიდა, რომელიც უსასრულოდ მრავლდებოდა მოპირისპირე კედლებზე დაკიდებულ სარკეებში; დაიღალა ახალ-ახალი ფანჯრების გაღებითა და დახურვით, გარეთ კვლავ უკაცრიელი ბაღი მოჩანდა სხვადასხვა სიმაღლიდან და ხედვის კუთხიდან; შიგნით ყვითელპირიანი ავეჯი და მუსლინის ქსოვილით შეფუთული ჭაღი დაინახა. საძინებელში ცოტა ხანს შეჩერდა; პორცელანის ლარნაკში ერთი ყვავილი იდო. მეორე სართულზე, ბოლოზე, სახლი უსასრულო და მზარდი ჩანდა. სახლი არც ისე დიდია, გაიფიქრა, მას ბუნდოვანება, სიმეტრია, სარკეები, მრავალი წელი, ჩემი უცოდინარობა და მარტოობა ადიდებსო.
ხვეული კიბით გადასახედთან მივიდა. მთვარის შუქი ფანჯრის რომბისებური შუშებიდან იღვრებოდა; ყვითელი, წითელი და მწვანე რომბები იყო; უცებ განსაცვიფრებელმა და თავბრუდამხვევმა მოგონებამ გააშეშა. ორი ტანდაბალი კაცი, მძვინვარე და ჩაფსკვნილი, თავზე დაემხო და განაიარაღა; ერთი მაღალი კაცი მძიმედ მიესალმა და თქვა:
– ძალიან თავაზიანი ბრძანდებით. ერთი დღე-ღამე დაგვიზოგეთ.
რედ შარლახი იყო. კაცებმა ლიონროტს ხელები შეუკრეს. ამ უკანასკნელმა, როგორც იქნა, ხმის ამოღება შეძლო:
– შარლახ, თქვენ საიდუმლო სახელს ეძებთ?
შარლახი უგრძნობლად იდგა. პატარა შეხლა-შემოხლაში მონაწილეობა არ მიუღია, მხოლოდ ხელი გაიწოდა ლიონროტის რევოლვერის გამოსართმევად. ისაუბრა: ლიონროტს ესმოდა დამქანცველი გამარჯვების ხმა, სამყაროსოდენა სიძულვილი და სევდა, რომელიც მის სიძულვილს არ ჩამოუვარდებოდა.
– არა – თქვა შარლახმა – რამე უფრო ეფემერულსა და გალიპულს ვეძებ, ერიკ ლიონროტს ვეძებ. სამი წლის წინ, რუ დე ტულონის სათამაშო სახლში, თქვენ პირადად დაიჭირეთ და დააპატიმრეთ ჩემი ძმა. ჩემმა კაცებმა დახურული ეკიპაჟით გამიყვანეს სროლიდან, მუცელში პოლიციელის ნასროლი ტყვია მქონდა. ცხრა დღე და ცხრა ღამე ამ გაუკაცურებულ, სიმეტრიულ სახლში მხდებოდა სული; სიცხე მდაგავდა, აისისა და დაისის მაცქერალი საძულველი ორსახოვანი იანუსი კოშმარებით მზარავდა სიზმრებსა და ღამისთევაში. ჩემი სხეული შევიძულე, ვიგრძენი, რომ ორი თვალი, ორი ხელი, ორი ფილტვი, ისეთივე საშინელი შეიძლება იყოს, როგორც ორი სახე. ერთმა ირლანდიელმა ჩემი ქრისტეს რწმენაზე მოქცევა სცადა; goim -ის შეგონებებს მიმეორებდა: ყველა გზა რომში მიდის. ღამღამობით ჩემს ბოდვებს ეს მეტაფორა ასაზრდოებდა: ვგრძნობდი, რომ სამყარო ლაბირინთია, საიდანაც გაქცევა შეუძლებელია და ყველა გზა, თუნდაც გვეჩვენებოდეს, რომ ჩრდილოეთით ან სამხრეთით მიემართება, რეალურად, რომისკენ მიდის, რომელიც, ამავდროულად, ტრისტ ლე რუს სახლი და ის კვადრატული საკანია, სადაც ჩემს ძმას სული ამოსდიოდა. იმ ღამეებში დავიფიცე ღმერთი, რომელიც ორი სახით ხედავს, და სიცხისა და სარკეების ყველა ღმერთი, რომ ლაბირინთი მომექსოვა იმ კაცის ირგვლივ, რომელმაც ჩემი ძმა დაატუსაღა. მოვქსოვე და ის მტკიცე აღმოჩნდა; ლაბირინთის მასალა მკვდარი ერესიოლოგი, კომპასი, XVIII საუკუნის სექტა, ბერძნული სიტყვა, ხანჯალი და სამღებროს რომბებია.
სერიის პირველ ტერმინს შემთხვევით მივაგენი. რამდენიმე კოლეგასთან ერთად დავგეგმე, – მათ შორის იყო დანიელ ასავედო, – მან მოიპარა ტეტრარქის საფირონები. ასავედომ გვიღალატა: წინასწარ მიცემული ფულით გამოთვრა და საქმეს ერთი დღით ადრე შეუდგა. ვეებერთელა სასტუმროში დაიკარგა; დილის ორ საათზე იარმოლინსკის საძინებელში შეიჭრა. უძილობით შეწუხებული იარმოლინსკი იჯდა და წერდა. უეჭველია, შენიშვნებსა თუ წერილს წერდა ღმერთის სახელზე; მას უკვე დაეწერა: სახელის პირველი ასო წარმოთქმულია. ასავედომ მყუდროება დაურღვია; იარმოლინსკიმ ხელი გაიწოდა ზარის დასარეკად, რომელიც მთელ სასტუმროს ფეხზე დააყენებდა; ასავედომ მკერდში ერთხელ ჩასცა მახვილი. თითქმის ანგარიშმიუცემელი ქმედება იყო; ნახევარსაუკუნოვან ძალადობრივ ცხოვრებას ესწავლებინა, რომ ყველაზე იოლი და საიმედო გამოსავალი მოკვლაა… ათი დღის შემდეგ იდიშ ცაიტუნგიდან გავიგე, რომ თქვენ იარმოლინსკის ჩანაწერებს ეძებდით – იარმოლინსკის მკვლელობის გასაღებს. ჰასიდების სექტის ისტორიაც წავიკითხე; გავიგე, რომ ღმერთის სახელის წარმოთქმის შიშმა და მოწიწებამ წარმოშვა დოქტრინა, რომლის თანახმადაც, ეს სახელი ყოვლისშემძლე და ფარულია. გავიგე, რომ ზოგიერთი ჰასიდი ამ საიდუმლო სახელის ძებნაში ადამიანთა მსხვერპლშეწირვამდე მივიდა… მივხვდი, რომ თქვენი ვარაუდით, ჰასიდებმა რაბინი მსხვერპლად შესწირეს; მე ამ ვარაუდის გამართლება ვცადე.
მარსელო იარმოლინსკი სამი დეკემბრის ღამეს გარდაიცვალა; მეორე “მსხვერპლისათვის“ სამი იანვარი ავარჩიე ქალაქის ჩრდილოეთით; მეორე მსხვერპლშეწირვისთვის ჩვენთვის აღმოსავლეთი იყო ხელსაყრელი. დანიელ ასავედო აუცილებელი ზვარაკი გახლდათ. იმსახურებდა სიკვდილს: იმპულსური იყო, მოღალატე; მისი დაჭერით შეიძლება მთელი გეგმა კრახით დასრულებულიყო. ერთ-ერთმა ჩვენიანმა მოკლა; მისი გვამის წინა მსხვერპლთან დასაკავშირებლად, სამღებროს რომბებს მე დავაწერე:
სახელის მეორე ასო წარმოთქმულია.
მესამე “დანაშაული“ სამ თებერვალს მოხდა. როგორც ტრევირანუსმა გამოიცნო, ის მხოლოდ სიმულაკრა იყო. გრიფიუსი-გინსბერგი-გინსბურგი მე ვარ; ერთი დაუსრულებელი კვირა გავძელი (შეღებილი ხელოვნური წვერით დავდიოდი) რუ დე ტულონის იმ გარყვნილ ოთახში, სანამ მეგობრებმა არ მომიტაცეს. ეკიპაჟის საფეხურიდან ერთმა მათგანმა სვეტს დააწერა: სახელის მეორე ასო წარმოთქმულია. ამ წარწერამ გაამჟღავნა, რომ დანაშაულის სერია სამმაგი იქნებოდა. ამგვარად გაიგო საზოგადოებამ; ამის მიუხედავად, მე განმეორებითი ნიშნები დავურთე თქვენთვის, რათა მოაზროვნე ერიკ ლიონროტს ეფიქრა, რომ დანაშაული ოთხმაგი იყო. ერთი ზეგარდმო ნიშანი ჩრდილოეთში, დანარჩენები – დასავლეთსა და აღმოსავლეთში ითხოვს, რომ მეოთხე – სამხრეთში მოხდეს; ტეტრაგრამატონი – ღმერთის სახელი JHVH – ოთხი ასოსგან შედგება; არლეკინები და სამღებროს ნიშნები ოთხ ელემენტს მიანიშნებს. მე გავხაზე ლეისდენის ნაშრომში ერთი მონაკვეთი: ეს პასაჟი გვამცნობს, რომ ებრაელები დღეს მწუხრიდან მეორე დღის მწუხრამდე ითვლიან; ეს პასაჟი გვაუწყებს, რომ მკვლელობა ყოველი თვის მეოთხე დღეს მოხდა. მე გავუგზავნე ტრევირანუსს ტოლგვერდა სამკუთხედი; მე ვიწინასწარმეტყველე, რომ თქვენ დასვამდით წერტილს, რომელიც აკლდა; წერტილს, რომელიც სრულყოფილ რომბს აკლია; წერტილს, რომელიც ზუსტად მონიშნავს ადგილს, სადაც სიკვდილი გელით. ყველაფერი წინასწარ განვჭვრიტე, ერიკ ლიონროტ, რათა თქვენ ტრისტ ლე რუს სიმარტოვეში მომეზიდეთ.
ლიონროტმა შარლახის მზერას თვალი აარიდა. გახედა ხეებს და ცას, რომლებიც მღვრიე ყვითელ, მწვანე და წითელი რომბებად დანაწილებულიყო. უცებ სიცივე და არაპიროვნული, თითქმის ანონიმური სევდა იგრძნო. უკვე ღამე იყო; მტვრიან ბაღს ფრინველის ამაო ძახილი მოსწყდა. ლიონროტმა უკანასკნელად გაიაზრა სიმეტრიული და პერიოდული მკვლელობების პრობლემა.
– თქვენს ლაბირინთში სამი ხაზი ზედმეტია, – თქვა ბოლოს – მე ბერძნული ლაბირინთი ვიცი, რომელიც მხოლოდ ერთი ხაზისგან შედგება, სწორი ხაზისგან. ამ ხაზში იმდენი ფილოსოფოსი დაკარგულა, რომ თავისუფლად შეიძლებოდა დაკარგულიყო ერთი დეტექტივი. შარლახ, როდესაც მომდევნო ავატარში ჩემზე ინადირებთ, ითვალთმაქცეთ (ან ჩაიდინეთ) პირველი დანაშაული A პუნქტში, მეორე – B-ში, A პუნქტიდან რვა კილომეტრის მოშორებით, მესამე დანაშაული – C-ში, A da B პუნქტიდან ოთხი კილომეტრის მოშორებით, შუა გზაზე. შემდეგ D წერტილში დამელოდეთ, A და C პუნქტიდან ორი კილომეტრის მოშორებით, კვლავ შუა გზაზე, და D პუნქტში მომკალით, როგორც ახლა მკლავთ ტრისტ ლე რუში.
– შემდეგ ჯერზე როცა მოგკლავთ, – მიუგო შარლახმა – გპირდებით ლაბირინთს, რომელიც მხოლოდ ერთი სწორი ხაზისგან შედგება და განუყოფელი და უსასრულოა.
რამდენიმე ნაბიჯით უკან დაიხია. შემდეგ ძალიან ფრთხილად გაისროლა.
1942
© არილი