ჯონ ირვინგი: „მიყვარს სექსუალური აუტსაიდერები, სამყარო მათთვის ბევრად უფრო პირქუშია“

ინგლისურიდან თარგმნა ჯაბა ზარქუამ

რამდენიმე წლის წინ წავიკითხე „სამყარო გარპის მიხედვით“  და მას მერე მის თავგამოდებულ აპოლოგეტად ვარ ქცეული. ჩემი დაკვირვებით, არის ერთი უცნაური ლიტერატურული დაავადება, რომელიც ადრეულ ასაკში დოსტოევსკის მოყვარულებს მთელი ცხოვრება დაჰყვებათ ხოლმე – მათ უჩნდებათ დაუოკებელი სწრაფვა ნეხვში მარგალიტების ძიებისა და ამ სენით დაავადებულს, რა გასაკვირია, რომ ირვინგი მომეწონა თავისი ჩაგრული და პრობლემური პერსონაჟებით.

ცუდია, რომ ავტორი ქართულენოვანი მკითხველისთვის ჯერჯერობით ხელმიუწვდომელია, არადა, სწორედაც რომ დროული იქნებოდა მისი თარგმნა დღევანდელი მკაცრი, რადიკალური მორალური ნორმებითა და ხელშეუვალი ჭეშმარიტებებით შეიარაღებული ჩვენი თანამოქალაქეებისთვის. ჯონ ირვინგი სწორედ იმ ოსტატების კატეგორიას მიეკუთვნება, რომლებიც პირველ რიგში ცდილობენ გაჩვენონ, რომ ცალსახად და გადაჭრით რაიმეს მტკიცება აბსოლუტური სიბრიყვეა. არ არსებობენ „კარგი“ და „ცუდი“ ადამიანები, რადგან საზღვარი მეტისმეტად მყიფეა. ერთადერთი, რაც შეიძლება ცალსახად ცუდი იყოს, კატეგორიული სოციუმია, რომელიც უშურველად და დაუფიქრებლად აკრავს სტიგმებს ადამიანებს და ახარისხებს მათ გარკვეული ნიშნების მიხედვით.

„ნიუ-იორკ-ტაიმსში“ გამოქვეყნებულ ინტერვიუში ავტორის პერსონა, რომელიც შეიძლება მეტისმეტად სტერეოტიპულად „მწერლურიც“ კი მოგეჩვენოთ, თამამი მოსაზრებები და მთლიანად მსოფლმხედველობა ხელის გულზე ჩანს და მის შემოქმედებაში გაუცნობიერებელ მკითხველს ნამდვილად გაუწევს ირვინგის სამყაროში შესასვლელი კარის ფუნქციას.

– რა წიგნს კითხულობთ ახლა ღამღამობით?

– არასდროს ვკითხულობ ლოგინში. ბისექსუალი ბილი ებოტივით ვარ, ჩემი ნაწარმოების „ერთ ადამიანში“ (In One Person) მთავარი გმირივით, რომელსაც ლოგინში კითხვას კაცთან ან ქალთან სექსი ურჩევნია.

– სად, როდის და როგორ გიყვართ კითხვა? ფურცელი თუ ელექტრონული ფორმატი?

– დილით ადრე ვდგები და რამის გაკეთებამდე ცოტათი კითხვა მიყვარს ხოლმე, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჩემი ძაღლიც ადრე იღვიძებს. პრინციპში, ღამითაც მსიამოვნებს ამ საქმის კეთება, ოღონდ ლოგინში არა, უფრო ლოგინამდე. ელექტრონულ ფორმატს არ ვცნობ, არც ვკითხულობ და არც ვწერ, მხოლოდ ელექტრონულ ფოსტას ვიყენებ მეგობრებთან და ოჯახის წევრებთან საკონტაქტოდ, ეგაა და ეგ. ხელით ვწერ. ადრე ხელით ვწერდი ნაწარმოების შავ ვარიანტს და შემდეგ ჩანართებს და მომდევნო ვერსიებს საბეჭდ მანქანაზე ვკრეფდი. ახლა კი, ჩემი ბოლო ორი წიგნით თუ ვიმსჯელებთ, აბსოლუტურად ყველაფერს ხელით ვწერ. დაბალი სიჩქარე ჩემთვის ყველაზე კომფორტულია.

– რომელი შედევრი წაიკითხეთ ბოლოს?

– ერთი ასეთი ჩვევა მაქვს – როდესაც მომწონს წაკითხული წიგნი, ყოველთვის მინდება მისი ხელმეორედ გადაკითხვა, ნაწილობრივ იმისთვისაც, რომ გავიგო, როგორაა კონსტრუირებული. ორი წიგნი, რომელიც ამგვარად გადავიკითხე ამ წელს არის მაიკლ ონდაჩეს (Michael Ondaatje) „კატის მაგიდა“ (The Cat’s Table) და ედმუნდ ვაითის ( Edmund White) „ჯეკ ჰოლმსი და მისი მეგობარი“ (Jack Holmes and His Friend). აღფრთოვანებული ვიყავი დროის უწყვეტობის ოსტატურად გამოყენებით (მომავლის ეპიზოდური გაელვებებით წარსულში) და განსხვავებული სექსუალური იდენტობებისა და ხედვის კუთხეების ძალზე მკაფიო გამოსახვით. შემზარავად დიდი წიგნებია, ვერაფერს იტყვი.

– რომელია თქვენი ფავორიტი ლიტერატურული ჟანრი?

– მეჯავრება ის თავდაჯერებულობა, რომლითაც ამა თუ იმ ნაწარმოებს ამა თუ იმ „ჟანრს“ მიაკუთვნებენ. ალბათ, ჩემი „ფავორიტი“ ჟანრი ისეთივე რთულად კლასიფიცირებადი იქნება, როგორც ძაღლების ჰომოსექსუალური პრელუდიები ბაღებში.

– რომელმა წიგნმა შეცვალა თქვენი ცხოვრება?

– „დიდი იმედები“ (Great Expectations).

– რამდენი წლის იყავით, როცა ის წაიკითხეთ? კონკრეტულად რა შეცვალა თქვენში?

– თხუთმეტის. ამ წიგნმა მომანდომა, რომ დამეწერა რაიმე მსგავსი. ნაწარმოებს აღვიქვამდი ვიზუალურად – აბსოლუტურად ყველაფერს ვხედავდი, მსგავსი რამ მანამდე არ გამომეცადა წიგნებში, მხოლოდ სცენაზე და ისიც ყველა პიესაში არა, უმთავრესად შექსპირში. სრულყოფილად გამოსახულ პერსონაჟებში მაინც რჩებოდა მისტიკურობის ნაპერწკალი. დიკენსში მიყვარდა ეს საიდუმლოებები და კონტრასტული წინასწარმეტყველებები, რომლებიც ბოლომდე მაინც არაფერს გეუბნებოდნენ. თითქოს ხედავდი, რა გელოდა წინ, მაგრამ, იმავდროულად, ვერც ხედავდი, ასე იყო. ჰარდიმ და მელვილმაც იგივენაირი გავლენა მოახდინეს ჩემზე, თუმცა მაშინ უკვე შედარებით უფროსი ვიყავი.

– რომელ წიგნს წააკითხებდით პრეზიდენტს?

– დარწმუნებული ვარ, რომ პრეზიდენტს ჯეიმს ბოლდუინი (James Baldwin) წაკითხული ექნება, თუმცა არაა გამორიცხული ერთი პატარა ნოველა, „ჯოვანის ოთახი“ (Giovanni’s Room) გამორჩენოდა. ეს არის ამბავი უზომო სევდისა. მან ეს ნაწარმოები აუცილებლად უნდა წაიკითხოს ან გადაიკითხოს ხელახლა, რათა გაძლიერდეს და განმტკიცდეს გეი უფლებებისთვის ბრძოლაში და ერთხელ და სამუდამოდ დააჯეროს ხალხი, რომ გეიუფლებები სამოქალაქო უფლებების ნაწილია. რესპუბლიკელი პრეზიდენტობის კანდიდატების ჰომოფობიური განწყობები, ალბათ, გეიქორწინების ამბებიდან მოდის, ეს ცუდია, რითიც არ უნდა იყოს ის გამოწვეული, მაინც ცალსახად დაუშვებელი და დასაგმობია.

– რომელი წიგნები მოგწონდათ ბავშვობაში?

– რუთ სთაილს გენეტის (Ruth Stiles Gannett) „მამაჩემის დრაკონი“ (My Father’s Dragon).

– ადრიდანვე კითხულობდით წიგნებს თუ გვიან დაიწყეთ? სწრაფად კითხულობთ თუ ნელა? იზრდებოდით წიგნების გარემოცვაში?

– ნელა ვკითხულობ, ნელა და ხმამაღლა – როცა ვიღლები, მხოლოდ ტუჩებს ვამოძრავებ. ბავშვობაში ბებიაჩემი მიკითხავდა ხოლმე, ასევე დედაჩემი და მამაჩემიც. მამაჩემს შესანიშნავად გამოსდიოდა ეს საქმე, ბრწყინვალე ხმა ჰქონდა, ნამდვილი მასწავლებლის ხმა. დიახ, მე ვიზრდებოდი წიგნების გარემოცვაში – ბებიაჩემის სახლი, სადაც გავატარე ბავშვობა, წიგნებით იყო სავსე. მამაჩემი კი ისტორიის მასწავლებელი გახლდათ და რუსული ნაწარმოებები უყვარდა. ირგვლივ სულ წიგნები იყვნენ.

– წერას ასწავლიდით. რომელი წიგნია ყველაზე საჭირო ახალგაზრდა მწერლებისთვის?

– არ არსებობს წიგნი, რომელიც ასე ცალსახად „უნდა“ შეისწავლონ ახალგაზრდა მწერლებმა. მათთან მუშაობისას ყოველთვის ვცდილობ იმ არჩევანზე ფოკუსირებას, რომელსაც აკეთებ წერის დაწყების წინ. ეს უმთავრესია. მთავარი გმირი და ყველაზე მნიშვნელოვანი პერსონაჟი ხშირად ერთი და იგივე სულაც არაა, უნდა პოულობდე განსხვავებას. პირველ და მესამე პირში წერას თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს და როცა მე კარგად ვიცი რას ვწერ, ვინ იქნებიან პერსონაჟები, შემდეგ ზუსტადაც ავარჩევ, როგორ სჯობს თხრობა. არის ორი ნაწარმოები, რომლებზეც ბევრგან მისაუბრია – გრასის „კატა და თაგვი“ (Cat and Mouse) და გრინის „ძალაუფლება და დიდება“ (The Power and the Glory) ან „საქმის არსი“ (The Heart of the Matter). ეს ნაწარმოებები მორალური დილემის თემატიკაზე შექმნილი სანიმუშო ნაწარმოებებია და რასაც ვაკვირდები, ახალგაზრდა მწერლები სწორედ ამ თემას ესწრაფვიან დასაწყისიდანვე.

– იმედგამაცრუებელი, ზედმეტად დაფასებული, უბრალოდ არც ისე კარგი: რომელ წიგნთან მიმართებით გქონდათ წინასწარგანწყობა, რომ უნდა მოგწონებოდათ და საბოლოოდ არ მოგეწონათ?

– ერნესტ ჰემინგუეის ნებისმიერი ნაწარმოები.

– რა არ მოგწონთ ჰემინგუეიში?

– რამდენიმე მცირე ნოველის გარდა, არც არაფერი. მის „წერე-რაც-იცი“ სტილს არაფერი საერთო აქვს ნამდვილ შემოქმედებასთან. ეს შეიძლება ღირსებად ჩავუთვალოთ ჟურნალისტებს, მაგრამ არამც და არამც პროზაიკოსებსა და დრამატურგებს. მისი წინადადებები იმდენად მოკლე და მარტივია, რომ სარეკლამო ტექსტებს დახატავდა. წარმოიდგინეთ რა მოხდებოდა, ამ პრინციპით რომ ეხელმძღვანელათ სოფოკლეს, შექსპირსა თუ დიკენსს! ჰემინგუეი სულ ტიპობს, მაგარი ბიჭის როლს თამაშობს, ამრეზით გიწევს ზედა ტუჩს და გეუბნება: „ჰეი შენ, მოკეტე ბიჭო!“. მე ეს არ მომწონს. მელვილის რეკომენდაციას უფრო ვითვალისწინებ: „ვაი მას, ვინც ესწრაფვის მაამებლობას და უფრთხის შიშის მოგვრას“. მიყვარს მელვილი. განა შეიძლება გიყვარდეს მელვილი და ჰემინგუეი ერთად? ალბათ ვიღაცას შეუძლია, მე – არა.

– რომელ გარდაცვლილ თუ ცოცხალ მწერალთან შეხვედრას ისურვებდით? რატომ?

– არც არაფრის გაგება მინდა და არც რამე მჭირდება მწერლებისგან იმაზე მეტი, ვიდრე მათ წიგნებშია მოცემული. ყოველთვის სჯობს იკითხო კარგი მწერალი, ვიდრე შეხვდე მას.

– წერილი მიგიწერიათ რომელიმე მწერლისთვის?

– არაერთისთვის, მიყვარს მწერლებთან მიმოწერა.

– გპასუხობენ ხოლმე? რომელი საპასუხო წერილი დაგამახსოვრდათ?

– დიახ, უკანაც მწერენ. გეილ გოდვინი (Gail Godwin) წერს შესანიშნავ წერილებს. ასევე ჯეიმს სელტერიც (James Salter), ეს უკანასკნელი საერთოდაც ძველ საბეჭდ მანქანას იყენებს და ხელით იწერს ხოლმე თავიდან, უზადო კალიგრაფია აქვს. ის იყენებს ძალიან ეგზოტიკურ და იშვიათ თაბახს. კურტ ვონეგუტიც შესანიშნავ წერილებს წერდა. როგორც თავადაც ხვდებით, მისი წერილები იუმორით იყო გამორჩეული და დასამახსოვრებელი. გრასი გერმანულადაც მწერს და ინგლისურადაც, ეს ჩემს მიწერილზეა დამოკიდებული, თუმცა, აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ მისი ინგლისური ბევრად სჯობს ჩემს გერმანულს.

– რომელმა წიგნმა მოგანდომათ მწერლობა?

– „დიდი იმედები“ (Great Expectations).

– თქვენი შემოქმედებიდან რომელ წიგნსა და პერსონაჟს გამოარჩევდით?

– ბევრი აუტსაიდერია ჩემს ნაწარმოებებში, სექსუალურად „ჩაგრული“ ტიპებიც მათ შორის. წიგნში, „ილოცე ოუენ მინისთვის“ (A Prayer for Owen Meany), მთხრობელს ზურგს უკან „ვაჟიშვილ ჰომოსექსუალს“ ეძახიან. მას უყვარს ოუენი, მაგრამ დაახლოებას და ყველაფრის პირდაპირ თქმას ვერა და ვერ ბედავს. მას არასდროს ჰქონია სექსი არავისთან. დოქტორ ლარჩს, წმინდა წყლის აბორტმახერს წიგნიდან „სიდრის სახლის წესები“ (The Cider House Rules) და ჯენი ფილდსს, გარპის დედას წიგნიდან „სამყარო გარპის მიხედვით“ (The World According to Garp) ცხოვრებაში ერთადერთხელ ჰქონდათ სექსი და მორჩა. მთხრობელი ნაწარმოებიდან „ნიუ ჰემფშირის სასტუმრო“ (The Hotel New Hampshire) თავის დას ჰყვარობს. ორი მამაცი პერსონაჟი ჩემი ახალი ნაწარმოებიდან „ერთ ადამიანში“ (In One Person) ტრანსგენდერი ქალები არიან და ეს პირველად არ ხდება, როცა ტრანსგენდერ პერსონაჟებზე ვწერ. მიყვარს სექსუალური აუტსაიდერები, სამყარო მათთვის ბევრად უფრო პირქუშია.

– თქვენი წიგნების რომელ ეკრანიზაციებს გამოარჩევდით?

– ლასსე ჰოლსტრომის (Lasse Hallstrom) „სიდრის სახლის წესები“ (The Cider House Rules). მომწონდა ლასესთან მუშაობა. მე კი დავწერე სცენარი, თუმცა ეს მაინც ლასეს ფილმია, ამიტომაც გამოვიდა კარგი ალბათ. ასევე ვფიქრობ, რომ ტოდ ვილიამსის (Tod Williams) „საიდუმლო კარი“ (The Door in the Floor) არის შესანიშნავი ადაპტაცია ნაწარმოებისა „ერთწლიანი ქვრივი“ (A Widow for One Year). მან ძალიან ჭკვიანურად გააკეთა ნოველის პირველი მესამედი, როდესაც რუთი (ქვრივის სეხნია) ჯერ კიდევ პატარა გოგონაა. მან დიდი სამუშაო გასწია, თავადვე იყო რეჟისორიც და სცენარისტიც, თუმცა მაინც მსიამოვნებდა მასთან მუშაობა და უბრალოდ შენიშვნების მიცემა სცენარისთვის თუ შავი ვარიანტისთვის.

– თუ ვინმე შემოიხედავს თქვენს სამუშაო სივრცეში, რა დახვდება?

– ორი დიდი მაგიდა, რომელიც L-ის ფორმითაა შეერთებული ერთმანეთთან – ამგვარად მე შემიძლია ერთი ბოლოდან მეორესკენ გორგოლაჭებიანი სავარძლით გადაგორება. აქვე არის დიდი სალექსიკონო სტენდი, ლექსიკონებით სავსე. ჩემი ოთახის ორ მხარეს ფანჯრებია, რომელთა ირგვლივ უამრავი წიგნი და ფურცელია. ჩემი ლეპტოპი ოთახის შორეულ კუთხეში პატარა მაგიდაზე დევს, რაც შეიძლება შორს სამუშაო გარემოსგან, მკაცრად განკუთვნილი მხოლოდ კორესპონდენციებისთვის. აგრეთვე მაქვს დივანი და, რაღა თქმა უნდა, ჩემი ძაღლი, შოკოლადისფერი ლაბრადორი, რომელიც, როგორც წესი, სადღაც აქვე უნდა დაბორიალებდეს.

– შემდეგ რის წაკითხვას გეგმავთ?

– კითხვას არ ვგეგმავ, მხოლოდ წერას.

© “არილი”