ჟან მარი გუსტავ ლე კლეზიო, “უდაბნო”. მთარგმნელი სოფიო ბედნიაშვილი. თბ. “დიოგენე” 2007.

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის უცნაური სინქრონიზაცია – როდის კარგავს ფუნქციებს ერთი, და იძენს მეორე, ან კი რამდენად ავსებენ ერთმანეთს, შეუძლია თუ არა ერთს არსებობა მეორის გარეშე… ამჯერად ეს ყველაფერი ლე კლეზიოს რომანის პერსონაჟის, მშვენიერი ქალის – ლალას გადასაწყვეტია. ლე კლეზიო დღემდე 30-მდე რომანის ავტორია, წიგნისათვის “უდაბნო” კი მას 1980 წელს საფრანგეთის აკადემიამ პოლ მორანის პრემია მიანიჭა. ამჯერად ქართველ მკითხველსაც ეძლევა საშუალება, გაეცნოს თანამედროვე ფრანგი კლასიკოსის შემოქმედებას.

შან სა, “ციური მშვიდობის კარიბჭე”. მთარგმნელი ქეთევან კვანტალიანი. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა” 2008.

“ციური მშვიდობის კარიბჭე” ფრანკოფონი ჩინელი მწერლის, შან სას პირველი რომანია, რომელიც ქართულ ენაზე ითარგმნა. რომანისათვის მწერალი 1977 წელს გონკურის პირველი პრემიით დაჯილდოვდა. წიგნი პეკინში ტიანანმენის ტრაგიკული მოვლენების შესახებ მოგვითხრობს, რომელმაც შან სას ცხოვრებასა და შემდგომ შემოქმედებაზე განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა. რომანი სიყვარულზე, სევდაზე, თანაგრძნობასა და სილამაზეზე – ეს შან სას ესთეთიკაა, ასე ხედავს მწერალი სამყაროს, მაშინაც კი, როდესაც ომსა და მის სისასტიკეზე წერს.

მეგრული ხალხური პოეზია, “100 ლექსი”. შემდგენელი გივი ბოჯგუა. თბ. “ინტელექტი” 2007.

ქართული ფოლკლორის სიმდიდრესა და მრავალფეროვნებაზე არაერთხელ თქმულა და დაწერილა, ამჯერად კი უმწერლობო ქართველური ენების ხალხურ შემოქმედებაზე შევაჩერებთ თქვენს ყურადღებას. “100 ლექსის” მორიგ სერიაში მეგრული ფოლკლორის ნიმუშებია თავმოყრილი, რომლებიც როგორც ფორმით, ისევე შინაარსითა და თემატიკით არანაკლებ საინტერესოა. მეგრული ხალხური პოეზიის ნიმუშებს გივი ბოჯგუამ მოუყარა თავი, მანვე დაურთო ვრცელი შესავალი წიგნს და ლექსების რედაქტირებაზეც იზრუნა. ამჯერად, მკითხველს საშუალება ეძლევა, გაეცნოს წიგნს, სადაც ქართველური ენების ზეპირსიტყვიერების შესანიშნავი ნიმუშებია თავმოყრილი.

თამარ ბეროზაშვილი, “ქართული ენის სასკოლო განმარტებითი ლექსიკონი”. სამეცნიერო რედაქტორი ავთანდილ არაბული. თბ. “დიოგენე” 2007.

ენის შესწავლის პროცესში უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია ლექსიკოლოგია, და შესაბამისად, დიდი დატვირთვა გააჩნიათ ლექსიკონებსაც, როგორც ამა თუ იმ სიტყვის განმარტების ზუსტი და ადეკვატური აუცილებლობით გამოწვეულ შედეგს. ქართული ენის სასკოლო განმარტებითი ლექსიკონი ამჯერად მოსწავლეებისთვისაა და მათ მშობლიური ენის უკეთ, სიღრმისეულ გაცნობა-შესწავლაში დაეხმარება. მუშაობას გაუადვილებს მასწავლებლებსაც, რომლებიც არაერთ სირთულეს აწყდებიან ქართული ლიტერატურის ენობრივად მრავალმხრივი პროგრამის ახსნა-სწავლებისას. ახალი ლექსიკონი ყველა მოსწავლის საუკეთესო სამაგიდო წიგნია.

თომას მანი, “ავანტიურისტ ფელიქს კრულის აღსარება”. მთარგმნელი დალი ფანჯიკიძე. თბ. “ინტელექტი” 2008.

არის შემთხვევები, არიან ავტორები, წიგნების ყდებზე იკითხებიან სახელები, რომელთა გაგონების ან დანახვის შემდეგაც უბრალოდ უნდა გაჩუმდე და მათი ტექსტებისგან მიღებული ტკბობა გაიხსენო. “ავანტიურისტ ფელიქს კრულის აღსარება” თომას მანმა გარდაცვალებამდე ერთი წლით ადრე დაწერა, და მათ, ვისაც ჯერ არ წაუკითხავთ ახალგაზრდა კრულის ფათერაკებითა და სასიყვარულო თავგადასავლებით სავსე თავგადასავალი, წინ დიდი სიამოვნება ელით. რომანი ხელმეორედ გამოიცა, ამჯერად ნობელის პრემიის ლაურეატთა სერიით.

მარიანა ნანობაშვილი, “ცეცხლოვანი ქალთევზას წელიწადი”. (მოთხრობები). თბ. “დიოგენე” 2007.

ყველა წიგნს ჰყავს თავისი მკითხველი, ისე, როგორც ყველა მკითხველს – თავისი ავტორი. თუ თქვენ მარიანა ნანობაშვილის პროზის მკითხველი ხართ, მაშინ კიდევ ერთხელ გეძლევათ საშუალება, ავტორის მოთხრობები ახლა უკვე ერთ წიგნად თავმოყრილი გადაიკითხოთ. კრებული “ცეცხლოვანი ქალთევზას წელიწადი” მარიანას მეორე წიგნია და მასში ბოლო წლებში დაწერილი ტექსტებია შესული. “ჩრდილების როკვა”, “მთვარის მეხუთე ფაზა”, “ლამაზი გოგო”, “მესიჯი არსაით”, “იდენტიფიკაცია” და სხვა მოთხრობები ალბათ უკვე ეცნობა მკითხველს სხვადასხვა ლიტერატურული პერიოდიკიდან თუ ელექტრონული გამოცემებიდან.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ინტელექტუალები და ძალაუფლება
დიალოგი მიშელ ფუკოსა და ჟილ დელიოზს შორის

მიშელ ფუკო: ერთი მაოისტი მეუბნებოდა: “მესმის, სარტრი რატომაა ჩვენ მხარეს და ისიც მესმის, პილიტიკაში რატომაა ჩართული; შენიც, დიდი გაჭირვებით, მაგრამ მაინც მესმის, რადგან ყოველთვის სვამდი ჩაკეტვის საკითხს. აი დელიოზისა კი ნამდვილად არ მესმის.” ამ კითხვამ საოცრად გამაკვირვა, რადგან მგონია, რომ შენ შემთხვევაში ყველაფერი ძალზედ ნათელია.
ჟილ დელიოზი: ეს შეიძლება იმითაა გამოწვეული, რომ თეორიისა და პრაქტიკის მიმართებები დღეს ახლებური სახით წარმოგვიდგება. პრაქტიკას ხან თეორიის გამოყენებად მიიჩნევდნენ, ხანაც, პირიქით, თეორიის შთამაგონებლად, თითქოს იგი თავადაა თეორიის მომავალი ფორმის შემოქმედი. ყოველ შემთხვევაში, მათი მიმართებები გაგებული იყო, როგორც ამა თუ იმ სახის ტოტალიზაციის პროცესი. ჩვენთვის, შესაძლოა, საკითხი სხვაგვარად დგება. (…) ჩვენთვის თეორეტიკოსი ინტელექტუალი აღარ არის სუბიექტი, წარმომდგენელი თუ წარმომადგენლობითი ცნობიერება. ისინი, ვინც მოქმედებენ და იბრძვიან, აღარ არიან წარმოდგენილნი ვიღაცის მიერ, იქნება ეს რომელიმე პარტია თუ სინდიკატი, რომლებიც თავის მხრივ ითვისებდნენ უფლებას, ყოფილიყვნენ ამ ხალხის შეგნება. ვინ ლაპარაკობს და ვინ მოქმედებს? ყოველთვის რაღაც სიმრავლე, თუნდაც იმ პიროვნების პირით, რომელიც ლაპარაკობს ან მოქმედებს. ჩვენ ყველანი ნამცეცა ჯგუფები ვართ. აღარ არსებობს წარმომადგენლობითობა; აღარაფერია გარდა მოქმედებისა, თეორიის მოქმედებისა, პრაქტიკის მოქმედებისა, გარკვეული ტრანსფორმაციებისა და ქსელების ურთიერთკავშირში.

მ.ფ.: ჩემი აზრით, ინტელექტუალის პოლიტიზება ტრადიციულად ორი რამიდან გამომდინარე ხდებოდა: მისი როგორც ინტელექტუალის პოზიცია ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში, კაპიტალისტური პროდუქციის სისტემაში, მის მიერ შექმნილ თუ თავსმოხვეულ იდეოლოგიაში (იგი ექსპლუატირებულია, სიღატაკემდეა მიყვანილი, უარყოფილია, “შეჩვენებულია”, დადანაშაულებულია სუბვერსიულობაში, ამორალურობაში და ა.შ.); და მისი საკუთარი დისკურსი, როგორც გარკვეული ჭეშმარიტების გამომმჟღავნებელი, რომელმაც პოლიტიკური კავშირები დაინახა იქ, სადაც მათ ვერ ამჩნევდნენ. პოლიტიზების ეს ორი ფორმა არ იყო ერთი-მეორისთვის უცხო, მაგრამ არც მათი დამთხვევა იყო აუცილებელი. არსებობდა “შეჩვენებულის” ტიპი და “სოციალისტის” ტიპი. ეს ორგვარი პოლიტიზებულობა ადვილად ირეოდა ერთმანეთში ძალაუფლების მხრიდან აგრესიული რეაქციის მომენტში – 1848 წლის შემდეგ, კომუნის შემდეგ, 1940 წლის შემდეგ: ინტელექტუალი უარყოფილი და დევნილი იყო სწორედ იმ მომენტში, როცა საგნები თავიანთ “ჭეშმარიტებაში” ჩნდებოდა; როცა არ იყო საჭირო იმის თქმა, რომ მეფე შიშველია. ინტელექტუალი სიმართლეს ეუბნებოდა იმათ, ვინც მას ჯერ კიდევ ვერ ხედავდა და ლაპარაკობდა მათი სახელით, ვისაც არ შესწევდა სიმართლის თქმის უნარი: ინტელექტუალობა უდრიდა სინდისზე დამყარებულ შეგნებულობასაც და მჭევრმეტყველებასაც.
არადა, რაც ახლახანს მომხდარი ჯანყის მერე აღმოაჩინეს ინტელექტუალებმა (1968 წელს), იყო ის, რომ მასებს ისინი არ სჭირდებოდათ, რათა რაიმე სცოდნოდათ; მათ ყველაფერი შესანიშნავად, ზუსტად, ინტელექტუალებზე ბევრად უკეთესად იციან და ამას მშვენივრადაც გამოთქვამენ. მაგრამ, ამავე დროს, არსებობს ძალაუფლების რაღაც სისტემა, რომელიც აბრკოლებს, კრძალავს და აუძლურებს მათ ამგვარ მეტყველებასა და ცოდნას; ძალაუფლება, რომელიც არა მარტო ცენზურის მაღალ ინსტანციებშია, არამედ საზოგადოების მთელ ქსელში იჭრება ღრმად და ძალზედ ეშმაკურად. თავად ინტელექტუალებიც ძალაუფლების ამ სისტემის ნაწილს შეადგენენ; იდეა, რომ ისინი სინდისის, შეგნებისა და დისკურსის რწმუნებულნი არიან, მათ თავად აქცევს ამ სისტემის ნაწილად. ინტელექტუალის როლი იმაში კი აღარ მდგომარეობს, რომ “ოდნავ უფრო წინ ან ოდნავ უფრო განზე” დადგეს საყოველთაო მუნჯი სიმართლის გამოსათქმელად, არამედ უფრო იმაში, რომ ძალაუფლების ფორმებს ებრძოლოს იქ, სადაც იგი – ინტელექტუალი – ერთდროულად ამ ძალაუფლების ობიექტიცაა და იარაღიც: “ცოდნის”, “ჭეშმარიტების”, “სინდისიერების” და “დისკურსის” სფეროში.
ამიტომაცაა, რომ თეორია ვერასოდეს გამოხატავს, გადათარგმნის ან გამოიყენებს რაიმე პრაქტიკას; იგი თავადაა პრაქტიკა, ოღონდ ლოკალური და რეგიონალური, ანუ თქვენი თქმისა არ იყოს: არა ყოვლისმომცველი. ბრძოლა ძალაუფლების წინააღმდეგ, ბრძოლა მის გამოსავლენად და შესარყევად იქ, სადაც ის ყველაზე უხილავი და ცბიერია. არა ბრძოლა რაიმის “შესაგნებად” (უკვე კარგა ხანია, რაც შეგნება როგორც ცოდნა მასების მიერაა ათვისებული, შეგნება როგორც სუბიექტი კი – ბურჟუაზიის მიერაა მითვისებული), არამედ ბრძოლა ძალაუფლებისთვის ძირის გამოსათხრელად და მის ასაღებად – ყველა იმ ადამიანთან ერთად, ვინც ამისთვის იბრძვის, და არა განზე დგომით, მათთვის ჭკუის დასარიგებლად. “თეორია” სხვა არაფერია, თუ არა ამ ბრძოლის რეგიონალური სისტემა.
ჟ. დ.: (…) თეორია არასდროს ეწევა საკუთარი თავის ტოტალიზებას, არამედ გამრავლებასა და თვითგამრავლებას ახდენს. ეს სწორედ ძალაუფლებაა, რომელიც, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, ტოტალიზებით ოპერირებს; თუმცა თეორია– თქვენ ზუსტად შენიშნეთ – თავისი ბუნებით ძალაუფლების წინააღმდეგიცაა. მიეჯაჭვება თუ არა თეორია ამა თუ იმ საკითხს, იგი იმთავითვე ეჯახება თუნდაც უმცირესი პრაქტიკული შედეგის გამოღების შეუძლებლობას, თუ მაინცდამაინც რაიმე აფეთქება არ მოხდა, ისიც სრულიად სხვა სფეროდან მომდინარე. ამის გამოა, რომ რეფორმის ცნება ასეთი უაზრო და ფარისევლურია. რეფორმის შემუშავება ან იმ ხალხის მიერ ხდება, ვისაც რეპრეზანტატიულობის პრეტენზია აქვს და სხვების მაგივრად, სხვების სახელით საუბრის უფლებას იჩემებს, რაც ძალაუფლების მითვისებას, ძალაუფლების გადანაწილებას ნიშნავს, მზარდი რეპრესიით რომ ორმაგდება; ან ეს იმათ მიერ დაბეჯითებით მოთხოვნილი რეფორმაა, ვისაც იგი უშუალოდ ეხება, და ამით ის უკვე არა რეფორმა, არამედ რევოლუციური ქმედებაა, რომელიც, თავისი არატოტალური ხასიათიდან გამომდინარე, მიმართულია იმაზე, რომ ძალაუფლება და მისი იერარქიის ტოტალურობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენოს. ეს ძალზედ ცხადია ციხეებში: პატიმრების ყველაზე მცირე და მოკრძალებული მოთხოვნაც კი საკმარისია პლევენის ფსევდო-რეფორმის სამხილებლად. საბავშვო ბაღში პატარა ბავშვებს რომ შეეძლოთ ვინმესთვის თავიანთი პროტესტის ან, თუნდაც, კითხვების გაგებინება, ეს სრულიად საკმარისი იქნებოდა განათლების მთელი სისტემის ასაფეთქებლად. მართლაც, სისტემა, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ვერაფერს ვერ იტანს: საიდანაც გამომდინარეობს მისი უკიდურესი სიმყიფე ნებისმიერ საკითხში, და, იმავდროულად, მისი საყოველთვაო რეპრესიის ძალა. ჩემი აზრით, თქვენ იყავით პირველი, ვინც თავის წიგნებშიც და პრაქტიკულ სფეროშიც რაღაც სრულიად ფუნდამენტური გვასწავლა: ის, რომ სხვების მაგივრად საუბარი უზნეობაა. მე იმის თქმა მინდა, რომ ჩვენ კი დავცინოდით რეპრეზენტატიულობას, ვამბობდით, რომ ეს დამთავრდა, მაგრამ ჩვენ არ გამოგვიტანია ამ “თეორიული” გარდაქმნიდან დასკვნები, არ გაგვიცნობიერებია თეორიის მოთხოვნა, რომ იმ ხალხმა, ვისაც ეს ეხება, ერთხელ და სამუდამოდ თავად უნდა დაიწყოს ლაპარაკი თავისი ინტერესების დასაცავად.
მ.ფ.: და როცა პატიმრები ალაპარაკდნენ, მათ ციხის, სასჯელაღსრულების და სამართლიანობის შესახებ საკუთარი თეორია აღმოაჩნდათ. ძალაუფლების წინააღმდეგ მიმართული ამ სახის დისკურსი, პატიმრების თუ დამნაშავეებად წოდებულთა ეს კონტრ-დისკურსი არის სწორედ მთავარი, და არა დამნაშავეობის შესახებ თეორია. ციხეების ეს პრობლემა ლოკალური და მარგინალურია, რადგან ყოველწლიურად ციხეებში 100 000 ადამიანზე მეტი არ ხვდება; მთლიანობაში დღეს საფრანგეთში შეიძლება 300 000 ან 400 000 ადამიანია, ვინც ოდესმე ციხეში მოხვედრილა. და მაინც, ეს მარგინალური პრობლემა თავზარს სცემს ხალხს. ძალიან მიკვირდა, როცა ვხედავდი, რომ ციხეების პრობლემით ამდენი ადამიანი ინტერესდებოდა, რომელიც თვითონ არ იყო ციხეში; და როგორ ისმენდნენ ისინი პატიმართა იმ დისკურსს, რომელიც არ იყო მათზე გათვლილი. რითი აიხსნება ეს? იქნებ იმით, რომ, ზოგადად, სასჯელაღსრულების სისტემა ის ფორმაა, რომელშიც ძალაუფლება, როგორც ძალაუფლება, ყველაზე აშკარად ავლენს თავს? ვიღაცის ციხეში ჩასმა და დატოვება, მისთვის საკვების, გათბობის მოკლება, გარეთ გასვლის, სიყვარულის უფლების წართმევა და ა.შ., ეს ყველაფერი ძალაუფლების ყველაზე მძვინვარე სახის გამოვლინებაა, რაც კი შეიძლება წარმოვიდგინოთ. ერთხელ, ერთ პატიმარ ქალს ველაპარაკებოდი, და მან თქვა: “წარმოგიდგენიათ, მე, ორმოცი წლის ქალი, ერთ მშვენიერ დღეს ციხეში იმით დამსაჯეს, რომ ცარიელ პურზე დამსვეს.” რაც ამ ამბავში გამაოგნებელია, არის არა მარტო ძალაუფლების განხორციელების ბავშვურობა, არამედ ის ცინიზმიც, რომლითაც იგი ახორციელებს თავს, როგორც ძალაუფლება, ყველაზე არქაული, მიამიტური და ინფანტილური ფორმით. ცარიელ წყალზე და პურზე ჯდომა რაცაა, ბავშვობაში ვსწავლობთ. ციხე ერთადერთი ადგილია, სადაც ძალაუფლებას უკიდურეს განზომილებებში, შიშველ მდგომარეობაში შეუძლია თავის გამოვლენა და, ამავე დროს, თავის გამართლება, როგორც მორალური ძალის. “დიახაც, მე მაქვს მიზეზი დასასჯელად, რადგან, მოგეხსენებათ, ცუდია ქურდობა, კაცისკვლა…” ციხეებში განსაცვიფრებელი სწორედ ისაა, რომ, აქ მაინც, ძალაუფლება არ იმალება, არ ინიღბება; რომ იგი, სრულიად ცინიკურად, თავს ავლენს, როგორც უმცირეს დეტალებში გაწერილი ტირანია, და რომ, ამავე დროს, იგი სუფთაა, სრულიად “გამართლებულია”, რამდენადაც მას თავისუფლად შეუძლია საკუთარი თავის ფორმულირება მისი არსებობის მომცველი მორალის ფარგლებში: ამგვარად, მისი უხეში ტირანია წარმოგვიდგება როგორც სიკეთის გასხივოსნებული ბატონობა ბოროტებაზე, წესრიგისა ქაოსზე. (…)
ეს სირთულე, ჩვენი უძლურება, ვიპოვოთ ბრძოლის ადეკვატური ფორმები, იმით ხომ არაა გამოწვეული, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, რა არის ძალაუფლება? ბოლოსდაბოლოს, XIX საუკუნემდე მოგვიწია დაცდა, რათა შეგვეტყო, თუ რას წარმოადგენდა ექსპლუატაცია, მაგრამ ჩვენ დღემდე არ ვიცით, რა არის ძალაუფლება. და ალბათ ვერც მარქსი და ვერც ფროიდი ვერ დაგვეხმარება იმ ყოვლად იდუმალი, ხან ხილული და ხანაც უხილავი, ერთდროულად ჩვენს წინაშე არსებული და დამალული ფენომენის სრულად გასაგებად, რასაც ძალაუფლება ეწოდება. სახელმწიფოს შესახებ თეორიით, სახელმწიფო აპარატის ტრადიციული ანალიზით ნამდვილად არ ამოიწურება ძალაუფლების განხორციელებისა და ფუნქციონირების სფერო. დღესდღეობით ყველაზე დიდი გამოცანაა: ვინ ახორციელებს ძალაუფლებას და სად ხორციელდება იგი? ამჟამად, ჩვენ მიახლოებით მაინც ვიცით, ვინ ეწევა ექსპლუატაციას, სად მიდის მოგება, ვის ხელში გადის ის და სად ხდება მისი რეინვესტირება, მაშინ როცა ძალაუფლება… მშვენივრად ვიცით, რომ ხელისუფალნი არ არიან ისინი, ვინც ფლობენ ძალაუფლებას. მაგრამ “მმართველი კლასის” ცნება არც საკმარისად ნათელი და არც საკმარისად დამუშავებულია. “ბატონობა”, “ხელმძღვანელობა”, “მართვა”, “სახელისუფლებო ჯგუფი”, “სახელმწიფო აპარატი” და ა.შ., ეს ხომ ცნებათა მთელი თამაშია, რაც ჯერ კიდევ გასაანალიზებელია. ამასთავე, საჭიროა იმის ცოდნა, თუ სადამდე მიდის ძალაუფლება, რა ფორმებით და იერარქიის, კონტროლის, ზედამხედველობის, აკრძალვების, იძულების რომელ, ხშირად უმცირეს, ინსტანციებამდე წვდება იგი. ყველგან, სადაც არის ძალაუფლება, ხორციელდება ძალაუფლება. საკუთრივ პიროვნულად მისი მფლობელი არავინაა; და მაინც, იგი ყოველთვის ხორციელდება რაღაც მიმართულებით და ხალხის ერთ ნაწილს აქეთ მხარეს ტოვებს, მეორე ნაწილს კი – იქით; არ ვიცით, ზუსტად ვის აქვს ძალაუფლება, მაგრამ ყოველთვის ძალიან კარგად ვიცით, ვის არ აქვს იგი.
ჟ. დ.: რაც შეეხება თქვენ მიერ დასმულ ამ პრობლემას: კარგად ვხედავთ, ვინ ეწევა ექსპლუატაციას, ვინ იღებს მოგებას, ვინ მართავს, მაგრამ ძალაუფლება ისევ რჩება რაღაც ძალიან ბუნდოვან მოვლენად. მე შემდეგ ჰიპოთეზას წამოვაყენებდი: თვით მარქსიზმმაც კი და, პირველ რიგში სწორედ მან, განსაზღვრა ეს პრობლემა ინტერესის კუთხით (ძალაუფლება უპყრია საკუთარი გამორჩენის ინტერესებით განსაზღვრულ გაბატონებულ კლასს). ამავე დროს, ვაწყდებით შემდეგ შეკითხვას: როგორ ხდება, რომ ხალხი, ვისაც არ აქვს ძალაუფლების მიმართ გამოკვეთილი ინტერესი, მიყვება, ეტმასნება ძალაუფლებას და მისი პატარა ნაგლეჯისთვის მათხოვრობს? შეიძლება ეს იმის გამო ხდება, რომ, როგორც ეკონომიკური, ისე არაცნობიერი ინვესტიციების კუთხით, გამორჩენის ინტერესი არ არის საბოლოო სიტყვა; რომ არსებობს სურვილის ინვესტიციებიც, რომლებიც ნათელს ხდიან, რომ, საჭიროების შემთხვევაში, შეგვიძლია გვსურდეს არა ჩვენი ინტერესის საწინააღმდეგოდ (რადგან ინტერესი ყოველთვის თანმდევია და იქ იმყოფება, სადაც მას სურვილი ადგილს მიუჩენს), არამედ უფრო ღრმად და ბუნდოვნად, ვიდრე ეს ამ ინტერესს შეესაბამება. ჩვენ ვერ წავუყრუებთ ვილჰელმ რაიხის ყვირილს: არა, მასები არ შეუყვანიათ შეცდომაში, იმ მომენტში მათ სურდათ ფაშიზმი! არსებობს სურვილის ინვესტიციები, რომლებიც ან აყალიბებენ ან ფანტავენ ძალაუფლებას, და რომლებიც ახერხებენ, რომ ძალაუფლება ერთდროულად მოიპოვებოდეს როგორც ერთი ჩვეულებრივი პოლიციელის, ისე პრემიერ-მინისტრის დონეზეც, და რომ, არსებითად, თითქმის არანაირი განსხვავება არ არსებობდეს იმ ძალაუფლებას შორის, რომელსაც ერთი პატარა პოლიციელი ახორციელებს და, იმას შორის, რომელსაც მინისტრი ახორციელებს. სწორედ სოციალურ კორპუსთან მიმართებაში სურვილის ინვესტირების ბუნებით აიხსნება, თუ რატომ შეუძლიათ პარტიებს ან სინდიკატებს, რომლებიც წესით იმთავითვე, კლასის ინტერესების სახელით, რევოლუციურ ინვესტიციებზე უნდა იყვნენ ორიენტირებულნი, სურვილის დონეზე რეფორმისტული ან პირწმინდად რეაქციული ინვესტიციები ჰქონდეთ.
მ.ფ.: როგორც თქვენ ამბობთ, სურვილს, ძალაუფლებასა და ინტერესს შორის ურთიერთკავშირი იმაზე უფრო კომპლექსურია, ვიდრე ეს ჩვეულებრივ გვგონია, და სრულიად შესაძლებელია, რომ სწორედ იმათ არ ჰქონდეთ ძალაუფლების განხორციელების ინტერესი, ვინც მას ახორციელებს; ის, ვისაც აქვს ძალაუფლებისადმი ინტერესი, მას არ ახორციელებს, და, საერთოდაც, ძალაუფლების სურვილი ძალაუფლებასა და ინტერესს შორის ისეთ კავშირს აბამს, რომელიც ახლაც სრულიად უნიკალურია. ზოგჯერ ისე ხდება, რომ მასებს, ფაშიზმის რაღაც მომენტში, სურთ, რომ ვიღაცებმა განახორციელონ ძალაუფლება, ვიღაცებმა, ვინც მათი მსგავსნი არ არიან, რადგან ეს ძალაუფლება მათზე და მათ ხარჯზე განხორციელდება, მათ სიკვდილამდე, მათ მსხვერპლად შეწირვამდე, მათ ამოჟლეტვამდე, და მაინც, მათ სურთ ეს ძალაუფლება, მათ სურთ, რომ ეს ძალაუფლება განხორციელდეს. სურვილის, ძალაუფლების და ინტერესის ეს თამაში ჯერ კიდევ შეუცნობია. დიდი ხანი დაგვჭირდა იმის გასაგებად, თუ რა არის ექსპლუატაცია. სურვილის გაგებას კი ჯერ კიდევ კარგა ხანი დაჭირდება. შესაძლებელია, ის ბრძოლები, ამჟამად რომ მიმდინარეობს, ისევე, როგორც ეს ლოკალური, რეგიონალური, წყვეტილი თეორიები, რომლებიც გზადაგზა ყალიბდება ამ ბრძოლებში და მათთან კავშირში ერთ მთლიანობას წარმოადგენს, აღმოჩნდეს დასაბამი იმის გაგებისა, თუ რა სახით ხორციელდება ძალაუფლება.
4 მარტი, 1972; L’Arc, no. 49

ფრანგულიდან თარგმნა ლუკა ნახუცრიშვილმა

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

მწერლების გარდა, “დიოგენე” კონკურსს ჟურნალისტებისთვისაც გამართავს
ნანა კობაიძე
დღეს გამომცემელ თამრიკო ლებანიძეს წარმოგიდგენთ, გამომცემლობა “დიოგენეს” პატრონესას (როგორც ვახუშტი კოტეტიშვილმა უწოდა). ვფიქრობ, ეს სახელი ლიტერატურის მოყვარულთათვის ნამდვილად არ არის უცხო, რადგან მის მიერ გამოცემული წიგნები, გარდა იმისა, რომ გემოვნებით არის შერჩეული, პრეზენტაციათა ორიგინალობითაც გამოირჩევა (მაგალითად ბორის ვიანის “დღეთა ქაფისა” და ვახუშტი კოტეტიშვილის “აღმოსავლურ-დასავლური დივანიც” კმარა, რომელიც იქ მყოფთ დიდხანს დაამახსოვრდებათ). თამრიკო ასეთივე საინტერესო მოსაუბრეა. მას გამომცემლობა “დიოგენეს” ახალ ოფისში შევხვდი და ბევრი საინტერესო რამ შევიტყვე.
დავიწყოთ სულ თავიდან. ეს ნამდვილად არ ყოფილა “მაშინ, პეტერბურგში”, ეს იყო 1995 წლის არეულ-დარეულ საქართველოში, როდესაც მეგობრებთან ერთად
თამრიკო ლებანიძემ პირველი წიგნი – კარლ გუსტავ იუნგის “სიზმრები” გამოსცა. იმ დროს საგამომცემლო საქმიანობა ახალი ხილი იყო და გამომცემლებს თავიანთი წიგნების, ასე ვთქვათ, დევნა უწევდათ. გამომცემელი იხსენებს, რომ დღეში რამდენჯერმე მიდიოდა სტამბაში და ბოლოს იქაურ ვირთხებსაც დაუმეგობრდა, თუმცა, ამ ყველაფერს უშედეგოდ არ ჩაუვლია. იმ პერიოდის კვალობაზე საკმაოდ მაღალი ხარისხის გამოცემა გამოვიდა და კომერციული თვალსაზრისითაც წარმატებული აღმოჩნდა. ასე “რბილად” (როგორც თავად ამბობს) გადავიდა პროფესიით ფსიქოლოგი თამრიკო ლებანიძე საგამომცემლო საქმიანობაში. თუმცა ძველ პროფესიას არ ღალატობს და როგორც კი შესაძლებლობა ეძლევა, ფსიქოლოგიური ლიტერატურის გამოცემაზე ზრუნავს. მაგალითად, ერთ თვეში გამოვა იუნგის “სიზმრების” ხელახალი გამოცემა. გარდა ამისა, მიმდინარეობს მოლაპარაკება იუნგის კიდევ ერთ მნიშვნელოვან ნაშრომზე – “ფსიქოლოგია და ალქიმია,” რომელსაც ქართველი მკითხველი წელიწადნახევარში იხილავს.
თამრიკოს გამომცემლობაზე არასოდეს უოცნებია (ანკი შეიძლება ვინმე ბავშობაში ოცნებობდეს, რომ ოდესმე გახდება გამომცემელი?), თუმცა, დღეს ამ საქმიანობის გარეშე საკუთარი არსებობა ვერ წარმოუდგენია. ამას ისიც უწყობს ხელს, რომ დღესდღეობით საგამომცემლო ბიზნესმა შედარებით “ამოიწია”. განსაკუთრებით კი საბავშვო ლიტერატურისადმი გაჩნდა ძველებური ინტერესი, აი ისეთი, ჩვენს ბავშვობაში რომ იყო, როდესაც კვირაში ერთხელ მაინც დედაჩემი წიგნებით დატვირთული მოდიოდა მაღაზია “ნაკადულიდან” (სხვათა შორის, ეს ადგილი დღესაც სასიამოვნო ასოციაციას იწვევს ჩემში). დღეს უკვე მე ვცდილობ ჩემს შვილს შეძლებისდაგვარად ხშირად მივუტანო ახალი წიგნები და როგორც თამრიკო ამბობს, ჩემნაირთა რიცხვმა იმატა. თუმცა, ალბათ, ეს მოვლენა კარგა ხანს ვერ გახდება ისეთი მასობრივი, როგორც საბჭოთა პერიოდში იყო, რადგან წიგნი საკმაოდ ძვირფასიანი სიამოვნებაა, რის უფლებასაც საკუთარ თავს ყველა ვერ აძლევს. თუმცა, თამრიკო ლებანიძე აქაც გვთავაზობს გამოსავალს. მისი აზრით, აუცილებელია ამოქმედდეს დღეისათვის მივიწყებული საბიბლიოთეკო ქსელი, ოღონდ არა ისეთი, როგორიც ჩვენს ბავშვობაში იყო – არამედ თანამედროვე, კომპიუტერიზებული, სადაც ბავშვებს უამრავი “სატყუარათი” მიიზიდავენ. ვერ გეტყვით, დადგება თუ არა ეს საკითხი ოდესმე ჩვენი ხელისუფლების პრიორიტეტთა შორის, რადგან დღესდღეობით არათუ ბიბლიოთეკების განახლებაზეა საუბარი, რაც არის, ისინიც იხურება. როგორც ჩანს, ამ პრობლემას ისევ მეცენატებმა უნდა მიხედონ. ეს გადაუდებელი საკითხია, რადგან ქართველი მოზარდები კითხვას უკვე თაკილობენ. ამას წინათ ერთ-ერთ საბავშვო ტელეგადაცემაში მოვისმინე პატარა ქართველის პოზიცია, რომელიც ამბობდა, დღეს ახალგაზრდები აღარ ვკითხულობთ, რადგან ეს გოიმობააო. ამ მოსაზრებას თამრიკო ლებანიძეც იზიარებს, ოღონდ მცირე ინტერპრეტაციით – “კითხვა გოიმობაა, ოღონდ ელიტარული გოიმობაო”.
მისთვის წარმოუდგენელია, რამ შეიძლება შეცვალოს ის სიამოვნება, რასაც წიგნთან ურთიერთობა გვანიჭებს. სამწუხაროდ, ამ მხრივ ვითარება მთელს მსოფლიოში უარესობისკენ შეიცვალა, რადგან თანამედროვე ტექნოლოგიები თავისას შვრება. ჩვენი სტუმარი მიიჩნევს, რომ დღესდღეობით ადამიანების ვიზუალური ველი ძალზე დანაგვიანებულია, რაც მათი პიროვნული თავისუფლების ხარისხს აქვეითებს. გარდა ამისა, თითქმის მთელს მსოფლიოში შეიმჩნევა საკმაოდ არასასიამოვნო ტენდენცია – ანუ ერთჯერადი, ვაგზლის ლიტერატურის მომძლავრება. რამდენიმე ხნის წინათ თამრიკო გაეცნო ირანელი მწერალი ქალის, გოლი თარაყის ინტერვიუს, პარალელურად წაუკითხავს მიმოხილვითი სტატია თანამედროვე იტალიური ლიტერატურის შესახებ და რაოდენ დიდი იყო მისი გაოცება, როდესაც აღმოაჩინა, რომ ირანში, იტალიასა და საქართველოში მსგავსი პროცესები ხდება. ერთჯერადობის ცნება, რაც XX საუკუნემ მოიტანა, ძალზე მძიმედ დაეტყო ლიტერატურას – კერძოდ კი ის, რომ ქრება მაღალი საზომის ცნება – და არა მხოლოდ ლიტერატურაში. თუმცა, თამრიკო ამას ვერ ურიგდება. მისთვის გაუგებარია, რატომ შეიძლება დასწიოს ქვევით თამასა და მიეძალოს “ჰამბურგერულ” ლიტერატურას, როდესაც არსებობს ძალიან ბევრი კარგი ავტორი. იგი ცდილობს, მისმა გამოცემლობამ კარგი წიგნები გამოსცეს, რათა მკითხველი ჭეშმარიტ ღირებულებებთან დააბრუნოს.
რადგან საბავშვო ლიტერატურას შევეხეთ, გაუწყებთ, რომ მალე გამოვა ასტრიდ ლიდგრენის “ძირითადი” ნაწარმოებების ხელახალი გამოცემა – 4 წიგნი: “სახურავის ბინადარი კარლსონი,” “პეპი გრძელი წინდა,” “ჩვენ სალტკროკელები ვართ” და “ძმები ლომგულები” (ეს ყველაფერი ორიგინალის ილუსტრაციებით). სხვათა შორის, ეს უკანასკნელი ახლა ითარგმნება შვედურიდან და პირველად გამოიცემა ქართულ ენაზე. ეს არის ძალზე საინტერესო წიგნი, რომელსაც, თურმე, მაშინ უკითხავენ ბავშვებს, როდესაც ისინი პირველად აღნოაჩენენ სიკვდილის ცნებას. გარდა ამისა, “დიოგენე” აქტიურად ზრუნავს ახალი სახელების წარმოსაჩენად ქართულ ლიტერატურაში. თამრიკო ლებანიძე მიიჩნევს, რომ ქართული ლიტერატურა არ შემოიფარგლება მხოლოდ რამდენიმე აღიარებული ავტორით, ეს არის თავისუფალი სივრცე, სადაც დამკვიდრების უფლება აქვს ყველა ახალ სახელს, რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში, თუ მკითხველი ობიექტური შემფასებელია. ამ თვალსაზრისით გამომცემელი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ლიტერატურულ კონკურსებს. შარშან “დიოგენეს” მიერ ორგანიზებულ “პენ-მარათონზე”, მისი აზრით, რამდენიმე საინტერესო სახელი წარმოჩინდა. ერთ-ერთი მათგანია გელა ჩქვანავა, რომლის წიგნის პრეზენტაციაც გაზფხულზე, “პენ-მარათონ-2003”-ზე იგეგმება. სხვათა შორის, თამრიკო ლებანიძე კონკურსების ფორმას მიესალმება და სხვა გამომცემლებსაც ურჩევს, აქტიურად გამოიყენონ იგი რეკლამისთვის. თავად კი, გარდა “პენ-მარათონისა,” კიდევ ერთ ლიტერატურულ კონკურსს გვპირდება – რაც არ უნდა უცნაურად მოგეჩვენოთ, ამ სფეროში მოღვაწე ჟურნალისტებისთვის. თამრიკოს აზრით, საზოგადოება ძირითადად იმ ჟურნალისტებს იცნობს, რომელნიც პოლიტიკას აშუქებენ, კულტურა ნაკლებ პრიორიტეტულია. დროა, ასეთი დამოკიდებულება შეიცვალოს, ამიტომ სულ მალე “დიოგენეს” პატრონესა გვიწვევს კონკურსზე, რომელიც მეტად საინტერესო ფორმატით გაიმართება. ეს იქნება მედია-წვეულება, სადაც მოეწყობა ვიქტორინა, ფურშეტი, გათამაშდება პრიზები, და ამ ყველაფერს საკმაოდ მხიარული სახე ექნება. თქვენი არ ვიცი, მე კი ამ წამოწყებამ ძალზე გამახარა. კარგი იქნება, თუ თამრიკოს სხვებიც აჰყვებიან. მანამდე კი ისევ “დიოგენეს” და მის პრიორიტეტებს დავუბრუნდეთ. თამრიკო ლებანიძისთვის კიდევ ერთ პრიორიტეტად რჩება თარგმანები. “თარგმანის ხელოვნება ცალკე პრობლემაა. შეძლებისდაგვარად ვცდილობთ, ყურადღება მივაქციოთ ამ სფეროს, თუმცა, უმჯობესია, ენასთან დაკავშირებული ბევრი საკითხი სახელმწიფოებრივ დონეზე განიხილებოდეს” – მიიჩნევს იგი, თუმცა სახელმწიფოს იმედად მაინც არ რჩება და მაღალხარისხოვანი თარგმანების გამოცემაზე თავად ზრუნავს. უახლოეს მომავალში რამდენიმე საინტერესო თარგმანი გველის. კერძოდ, ისეთივე ფორმატით, როგორც ედგარ ალან პო, გამოვა ემილი დიკინსონი. ანუ წიგნი ორენოვანი იქნება, ავტორის ბიოგრაფიითა და კომენტარებით. მსგავსი გამოცემები, რომელიც არა მხოლოდ საკითხავია, არამედ შემეცნებით-სასწავლო ფუნქციასაც ასრულებს, ძალზე მნიშვნელოვანია.
ერთი სიტყვით, თამრიკო ლებანიძე უქმად ნამდვილად არ ცდება. თუმცა, ძალიან აწუხებს ის, რომ მისი “ახალი” კოლეგა-გამომცემლები “ძველი” კოლეგა-ფსიქოთერაპევტებისგან განსხვავებით, ერთად არ იკრიბებიან და პრობლემების გაზიარების მეთოდით არ თავისუფლდებიან იმ “ჭუჭყისგან,” რაც თანაბრად ახლავს როგორც ფსიქოთერაპევტის, ასევე გამომცემლის საქმიანობას. “როგორც ჩანს, კონკურენცია უკვე საკმაოდ მძიმეა” – ასე ხსნის თამრიკო ამ საკითხს და ჯანსაღ კონკურენციას მიესალმება. თუმცა, როგორც ჩანს, ქართველი გამომცემლები მაინც ახერხებენ ერთმანეთთან თანამშრომლობას – ამის დასტურია “დიოგენესა” და მაღაზია “პარნასის” ერთობლივი აქცია, რომელსაც თამრიკო “პიკს” უწოდებს. “ეს იყო განსაკუთრებული მოვლენა – იმ დღეს ქალაქში დამყარდა რეკორდი და ვფიქრობ, ეს ერთხანს არ განმეორდება. არ არის აუცილებელი, რომ მსგავსი ზეიმი ყოველდღე გვქონდეს, მთავარია, პერიოდულობა შევინარჩუნოთ და ტემპი, რომელიც ქართულმა წიგნმა “აკრიფა”, იყოს მზარდი” – გვითხრა თამრიკომ.
P.S. და ბოლოს, რამდენიმე თვის წინათ მან მითხრა, რომ ოცნებობს საკუთარ საგამომცემლო სახლზე, თუმცა ამისთვის მხოლოდ 2 მილიონი დოლარი სჭირდება. დავინტერესდი, რა შეიცვალა მას შემდეგ. “არაფერი – მითხრა თამრიკომ, ოღონდ ახლა 4 მილიონი მჭირდება”. რა ცოტა კმარა ადამიანის ბედნიერებისთვის!

© “წიგნები – 24 საათი”

ანდრო ბუაჩიძე
ზამთრის მზიანი დღე

თამაზ ჩხენკელი. სარკითა და სახითა. რედაქტორი იზა ორჯონიკიძე. “მერანი”, 2002.

თამაზ ჩხენკელთან ვართ, ხილიანზე. მე მომწონს თვალშისაცემი უბრალოება და სისადავე, რომელიც მის ოთახში სუფევს. თამაზი არ არის “ნივთომანიით” შეპყრობილი კაცი. მისი “კომფორტი” მინიმალურია: სარწეველა, საწერი მაგიდა, თაროებზე და პირდაპირ იატაკზე დაწყობილი წიგნები.
ტახტზე შევასწარი თვალი ახალახან გამოცემულ ლექსების წიგნს “სარკითა და სახითა”. ამ წიგნში შესული თითქმის ყველა ლექსი ვიცი. ოთახში მყოფს მახსენდება ერთი პატარა ლირიკული ოპუსი: “ყველაფერი არის ძველი, / გაცრეცილი ბარათივით, / იგივ ძველი სავარძელი, / მტვერი წიგნის კარადების. / იგივეა, რაც რომ იყო / ულმობელი დროის ხელი… / სავარძელში მარტო ვზივარ / და ირწევა სავარძელი”.
ეს მარტოობაში დაწერილი ლექსია. თუმცა სჯობს ასე ვთქვა – მარტოობაზე დაწერილი, იმიტომ, რომ ყველა ლექსი მარტოობაში იქმნება. აი, ამ ოთახში წერდა დროის გარკვეულ მონაკვეთში თამაზ ჩხენკელი თავის ლექსებს. ახლაც აქ წერს. ლექსებს ეტყობა ზამთრის მიმცხრალი მზის ანარეკლი, რაღაცნაირი ინტიმის ნიშანი, თითქოს ვიღაცას ელი, უნდა შემოვიდეს ოთახში, შეიშმუშნოს, კაშნე მოიხსნას, პალტო უცერემონიოდ გადაფინოს სკამის საზურგეზე, მოიყოლოს თავის საფიქრალი და სათქმელი.
ვინ იქნება ეს კაცი? სიყრმის მეგობარი, უცნობი, კარგახნის უნახავი და მონატრებული ამხანაგი… მათ შორის ისეთებიც არიან, რომლებიც აღარასოდეს გადმოაბიჯებენ კარის გაცვეთილ ზღურბლს: “მე საქმე არა მაქვს არავითარი, / მარტო ვარ, მომსვლელიც არავინ არი, / ხანდახან შემოივლის ანზორ სალუქვაძე, / ფხიზელი, ანდა არაყით მთვრალი. / ვაკიდან დაბერავს ზოგჯერ არაგვი, / ზოგჯერ ისიც მოდის, მეტი არავინ”.
სიტყვა “მარტოობას” მრავალგვარი მნიშვნელობა აქვს, მითუმეტეს მაშინ, როცა საუბარი პოეზიას ეხება. მაგრამ ახლა მე სხვა რამეს ვფიქრობ: როგორია თამაზ ჩხენკელის მარტოობა?
მე და ზაზა თვარაძე დღეს დილით შევხვდით ერთმანეთს. ზამთრის საკმაოდ უხალისო დღე იყო. ერთი “პატარა საქმეც” გვქონდა. მერე კი უკვე ნაშუადღევს ვაჟა-ფშაველას პროსპექტი გავიარეთ და განვიზრახეთ თამაზ ჩხენკელთან ავსულიყავით.
ახლა აქ ვართ. ამ ოთახიდან თრიალეთის ქედის ულამაზესი ნაწილი მოჩანს. აივანზე გავდივართ – გაცრეცილი და გაძარცვული პეიზაჟია. ჩამავალი მზის ნათელი ბჟუტავს ზოოპარკის და “მზიურის”, ვერეს ხეობაში.
მე ვფიქრობ, თამაზ ჩხენკელის ლექსებზე განსხვავებული აზრი არსებობს (ისევე როგორც ყველაფერზე ამქვეყნად), მაგრამ გასაკვირია, რომ ხშირად ის პოეტები არიან კრიტიკულად განწყობილნი, რომელთა ლექსებიც “სტილის ანემიურობითაა” აღბეჭდილი.
მე მიმაჩნია, რომ როგორც რილკე ამბობდა, ლექსები მართლაც გამოცდილებანია და ისეთ კონცენტრირებულ მასალაში, როგორიც პოეტური ქმნილებებია, არ შეიძლება ადამიანური ტანჯვის ყოველმა წვეთმა არ მოიყაროს თავი. ამასთანავე მე თვალნათლივ ვხედავ იმას, რომ თამაზ ჩხენკელი არა მარტო ფრაზის ოსტატია, არამედ ანალიტიკოსიც, არა მარტო ირაციონალურ საწყისს ენდობა, არამედ ამ საწყისის გონებრივ, ცნობიერ ნაწილად გარდასახვას ცდილობს.
თამაზ ჩხენკელმა გარკვეული კულტურული, ენობრივი, თემატური ტრადიციაც კი აითვისა და მოარგო თავის სათქმელს. იქნებ ეს ტრადიცია ერთგვარად სათქმელსაც ქმნის შინაარსობრივი თვალსაზრისით, მაგრამ პიროვნულ-ინდივიდუალური ნიშნები, კონკრეტული გარემო, სახლი, ხელი, მეგობრები მაინც განმსაზღვრელია: და ამიტომაც ვართ ალბათ თამაზის ოთახში.
არის ერთი ლექსი, რომელიც არა მარტო თამაზ ჩხენკელის აივნიდან გადაშლილ ხედს აღბეჭდავს გრაფიკული სიცხადით, არამედ მის მსოფლმხედველობასაც ამჟღავნებს: “მდინარე ვერე, რომელსაც ვახუშტის თქმით,/ ძველად სკვირეთი რქმევია,/ ბეტონის კალაპოტით შედის ზოოპარკის ბაღში,/ მარჯვენა მხრიდან გულმოდგინედ მოკირწყლული/ “მზიური” ეკვრის,/ მარცხენა მხრიდან/ ნაყარნუყარით და ნაგვით სავსე ფერდობი./ ხიდზე თუ გაივლი შეგზარავს:/ მდინარე ყარს – “ღვარი ბილწებისაი”/ ის – მაშინ იყო: “არამედ არს ხეობა ესე/ ნაყოფიერი ყოვლითავე,/ ვენახოვან-ხილიანი, ნადირ-ფრინველიანი”./ – და მერე მოულოდნელი გადასვლა: “ყველაფერი მკვდარია ირგვლივ,/ არც წიქარა ჩანს, არც ნაცარქექია, არც მზეჭაბუკი/ მხოლოდ ქვა და ბეტონი/ მარადიული დაუნგრევლობაა/ ჩვენი დისნეილენდის უპირატესობა…/ აქ დაიზრდებიან მომავალი ნაძირალები”.
ამ ლექსში აღბეჭდილი ლანდშაფტი, აივნიდან შეთვალიერებული ხედი მოულოდნელად საქართველოს ავისმომასწავებელ პანორამად გადაიქცევა. თამაზ ჩხენკელი ვნებათა ლირიკული განფენის, ზომიერი ხატვის გზას ირჩევს ხოლმე. ამ ლექსის ფინალში კი ისეთი მძლავრი პუბლიცისტური ტალღა შემოიჭრა, რომ ერთიანად წალეკა ყველაფერი. ეს უკვე არც ძახილია, არც მოწოდება, ეს არის ყვირილი: “დროა – დავიძრათ სათავისაკენ,/ დროა – ავიდეთ იქ, დიდგორის მთაზე,/ დროა, განვწმინდოთ გული ნათლისღების წმინდა ემბაზით!”/.
რასაკვირველია, ლექსსაც თავს თავის აკუსტიკური ველი და ამ “გამაყრუებელ” ლექსებთან ერთად თამაზ ჩხენკელს ისეთებიც უხვად მოეპოვება, რომელთა ჟღერა კეთილხმოვანების ფარგლებს არ სცილდება, შინაარსი კი განმაქიქებელი და დამთრგუნველია. ე.წ. მამხილებელი პათოსი ლიტერატურაში გულუბრყვილო თვალსაზრისით მხოლოდ XIX საუკუნის კრიტიკული რეალიზმის კუთვნილებად იყო მიჩნეული. არადა, ანტიკურიდან ხანიდან დღემდე, მამხილებლობა, ზნეობრივი განჩხრეკის და “მანკიერებათა გამომზეურების” ჟინი სხვადასხვაგვარი ნიშნით ყველა ეპოქაში იჩენდა თავს.
ამ ყაიდის ლექსები თამაზ ჩხენკელის წიგნში განკერძოებულ ციკლს შეადგენს: “ცხუმი”, “ეპიტაფია”, “ცხრა აპრილი”, “სურათი”, “თქვენა ხართ” და სხვა მისთანანი, პუბლიცისტურ სიმწვავესთან ერთად ნერვული დრტვინვით, შფოთით, თითქოს ხმის მთრთოლვარე ვიბრირებით იქცევს ყურადღებას.
ამ ლექსებში თამახ ჩზენკელის პოეზიის მხატვრულ-კონცეპტუალური სამყაროს ერთი წახნაგია წინ წამოწეული, ძალზე მნიშვნელოვანი და არსებითი. ამაზე მეტყველებს ილიასადმი მიძღვნილი ერთი ლექსი (“აღსარება”), რომელშიც თავმოყრილია ჭარმაგი ოსტატის შემოქმედების მრავალი ნიშანი.
უკვე დაბალ მაგიდასთან ვსხედვართ, “ცისფერყანწელებზე” ვსაუბრობთ, შეიძლება ცალკეული ნაფლეთები შეგროვდეს ამ საუბრიდან და რაღაც საერთო გამოდნეს. სიტყვა ეხება იმას, რომ ლექსში აღბეჭდილი სულიერების ფაქიზი ტვიფარი ამა თუ იმ პოეტის ღრმა შინაგანი გამოცდილების და კულტურის ანაბეჭდია. ამგვარი კულტურის დამღას კი მართლაც სხვა ფასი აქვს პოეზიაში. “ასეა, კი, – ამბობს ბატონი თამაზი – ნამდვილად ასეა”.
მე, თამაზს და ზაზას ხელში ქარვისფერი ღვინით სავსე მაღალი ჭიქები გვიჭირავს. აივანზე უკვე თითქმის ჩასული მზის სუსტი ნათელიღა თრთის. ვერეს ხეობას მწუხრი ეპარება თანდათან. საცაა ბეწვის ხიდზე დაკიდული მზე ბნელ ხეობაში ჩაიკარგება.
ჩემთვის ვფიქრობ: თამაზ ჩხენკელმა თარგმნა უამრავი რამ: ბო-ძიუს ლექსები, თაგორის “გიტანჯალი”, ჰომეროსის “ოდისეა”, პუშკინის “მცირე ტრაგედიები”, შექმნა ესეები და გამოკვლევები. და ეს არ იყო მხოლოდ კულტურ ტრეგერული მოღვაწეობის სფერო, ეს საკუთარი პოეტური ბუნების თვითგამოხატვის გზა იყო. პოეზიის თარგმანებშიც და ესეისტიკაშიც არაჩვეულებრივად მკაფიოდ ირეკლებოდა მისი პიროვნებისეული ინდივიდუალობა. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მისი ლირიკული ბუნება მოუსვენრად ეძებდა და ეძებს თვითგამოხატვის სხვადასხვა ფორმას. სწორად შენიშნა ერთმა მწერალმა, რომ თამაზ ჩხენკელის ვაჟაზე დაწერილი გამოკვლევაც კი – “ტრაგიკული ნიღბები” – პოეტურ მსოფლშეგრძნებაზე და ინტუიციაზეა დაფუძნებული.
და ამავე დროს თამაზ ჩხენკელი წერდა ლექსებს. წერდა არცთუ ცოტას, მნიშვნელობას ანიჭებდა ფრაზის ლექსიკურ სისრულეს და მგრძნობელობით ტევადობას. და მთელი მისი ლიტერატურულ-მსოფლმხედველობრივი გამოცდილება ხშირად ერთ პატარა ლექსში თავსდებოდა. ეს იყო პროფესიული მზადყოფნა, რომელიც შთაგონების მომენტში გამჟღავნდა: “მე არ მივლია გზებით ნალახით,/ არ მიზელია სხვათა ტალახი./ ბილწის, უმსგავსის და უტიფარის/ გულზე ნაჭდევი არ მაქვს ტვიფარი,/ არანაირი მზაკვარ-მაცილის!/ მე ნაწილიანთ ვიყავ ნაწილი,/ მათი მოწაფე ვიყავ ბეჯითი/ და შუბლზე მაზის მათი ბეჭედი!”.
საუბარი კალაპოტს იცვლის. სიტყვა ჩამოვარდა იმაზე, თუ რას უნდა აკეთებდეს მწერალი ქვეყნისთვის ყველაზე უფრო რთულ პერიოდში.
მე ვფურცლავ წიგნს. ანოტაციაში თამაზ ჩხენკელი ამბობს: “ამ დროის წიაღში დგინდებოდა და ასაკობრივი მიჯნების გადალახვასთან ერთად ფერისცვალებას განიცდიდა წარმოდგენილი ლექსების სუბიექტი”.
ასაკობრივი მიჯნა იცვლებოდა, იცვლებოდა პიროვნება და შესაბამისად ლექსებიც. მე ცალი ყურით ვუსმენ საუბარს და კვლავ ჩემს საფიქრალს ვფიქრობ: თამაზ ჩხენკელის მაინც რომელი ლექსები აღიბეჭდა ყველაზე მკაფიოდ ჩემს მეხსიერებაში? ადრეული? გვიანდელი? მეხსიერებას ამჯერად ბოლომდე ვენდობი, ის თითქოს მაღალმხატვრულობის კრიტერიუმიცაა. რომელმა ლექსმაც დაიმკვიდრა ჩემში ადგილი, ის იყო ყველაზე შთამბეჭდავი და ახლობელიც. მახსენდება ცალკეული ფრაზები, მერე უფრო მოზრდილი მონაკვეთი ან მთლიანად ლექსი: “მზე მიდრკა დასავალს, ჩრდილები დასცა, დაჭრილი ასგან ვარ/ და მრთელი არსად”. “ჩამოვუარეთ ხევს,/ პეშვი აჩუქე წყაროს…/ უკვდავებისა ხევ, უკვდავებისა წყალო”… “მთიდან მოსული როგორც მურეშა,/ იდგნენ ნისლები ბაღის კარებთან/ და ჩვენი სახლის მწვანე ყურეში/ ფოთლებს სიცივე აკანკალებდა”… “ჩემი სახლის წინ ბაღია პატარა,/ ჩინელი ქალის ფეხივით პატარა”/… და სხვ.
ეს ადრეული ლექსები რაღაც სხვაგვარი უშუალობით იყო ნიშანდებული. სხვაგვარი ლირიკული გამჭვირვალება დაჰყვა იმთავითვე, მოგვიანო პერიოდში “ასაკობრივი მიჯნების გადალახვასთან ერთად” იმატა ფრაზის მედიტაციურმა სიხისტემ, სხვანაირმა ექსპრესიამ, სიმკვრივემ, სიმსუბუქის, გამჭვირვალების ნაცვლად: “გაღვიძებული უეცრად: “მტკივა”! -/ საწოლთან შუქს რომ აანთებს კაცი,/ და კედლის საათს შეხედავს ცივად/ და სიკვდილამდე დაადგენს მანძილს, -/ რას უნდა გრძნობდეს,/ რას უნდა ხმობდეს,/ ოთახის ბნელში ასეთი კაცი!”
მე ვაკვირდები ბატონ თამაზს, რომელსაც მოაქვს ყავის ფინჯნები, მშვიდად იღებს წიგნებს და გვიკეთებს სასაჩუქრო წარწერებს. ისეთი შთაბეჭდილება მექმნება, რომ ეს კაცი ყოველთვის თანაბარი, ოდნავ აჩქარებული რიტმით მოძრაობს, ის კი არა, თითქოს იმავე რიტმით აზროვნებს კიდეც, სხარტად და ხალისიანად გეპასუხება. ჩემი აზრით, მისი ნაწერები – წერილებიც და ლექსებიც ამავე რიტმით სუნთქავს. მისი პოეტური მედიტაციები არ არის მდორე და გაწელილი, პირიქით, მოკლეა და მოკვეთილი.
იქნებ ეს რიტმი ამჟღავნებს თვალსაჩინოდ მარტოობისაგან თავდაღწევის ჟინს?
მასპინძელი კარამდე გვაცილებს. გარეთ უკვე სიბნელეა. მე და ზაზა კიბეებზე ვეშვებით, ვიწრო, ჩაბნელებულ ქუჩას მივუყვებით, ხელში ნაჩუქარი წიგნები გვიჭირავს,- “სარკითა და სახითა” და “მწვანე ბივრიტი”, ნელა მივაბიჯებთ. უკან კი ჩვენივე ჩრდილები მოგვყვება. და მე ისევ იმაზე ვფიქრობ, რაზეც ვფიქრობდი: მარტოობაზე, ელნათურებზე და ვარსკვლავებზე. ისევ თამაზის ლექსი მახსენდება: “წავიდა და წავიდა,/ აღარ მოვა თავიდან…/ ეს დღე ოქროსფოთლება/ აღარ განმეორდება./ ეს მზე ცისფერბლონდება,/ არვის მოაგონდება/ არვის ემახსოვრება/ ქვეყნად ჩვენი ცხოვრება…”

© “წიგნები – 24 საათი”