• ინტერვიუ

    10/07/2009
    მწერლობა ჩემი მოწოდებაა

    ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერალი საქართველოში

    ფრანკოფონიის დღეებთან დაკავშირებით საქართველოს ცნობილი ფრანგულენოვანი მწერალი, წარმოშობით ჩინელი შან სა ესტუმრა. მწერალს ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა უმასპინძლა და დაინტერესებულ მკითხველებსაც საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ახლოს გაეცნოთ მსოფლიო ლიტერატურულ ბაზარზე უკვე კარგად ცნობილი და პოპულარული მწერალი.
    შან სა (ნამდვილი სახელი იან ნი) 1972 წელს პეკინში დაიბადა. მისი ფსევდონიმი ქართულ ენაზე „ქარის ხმაურს“ ნიშნავს. პირველი აღიარება შან სამ სამშობლოშივე მოიპოვა, როცა ჯერ კიდევ 12 წლის იყო. პირველივე პოეტური კრებულით იგი ჩინეთის ბავშვთა პოეზიის ეროვნული კონკურსის ლაურეატი გახდა. საშუალო სკოლა შან სამ პეკინში დაამთავრა, თუმცა 1989 წელს ტიან ან მენის მოვლენებით (დემონსტრაციათა სერია ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, რომლის მონაწილეებიც ძირითადად სტუდენდები იყვნენ) შეძრწუნებულმა სამშობლო დატოვა და საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ მან საფრანგეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ფრანგული საშუალო განათლების დიპლომიც მიიღო. ამის შემდეგ შან სამ ფილოსოფიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მხატვარ ბალთუსის პირად მდივნად მუშაობისას სხვადასხვა სასარგებლო გამოცდილებაც დააგროვა (მაგ. ბალთუსის მეუღლე სეტუკომ იგი იაპონურ ცივილიზაციას აზიარა).
    პირველი რომანი ფრანგულ ენაზე შან სამ 1997 წელს გამოსცა. რომანს გამოქვეყნებისთანავე წარმატება ხვდა წილად – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“Porte de la paix céleste”) გონკურის პრველი რომანის პრემიით დაჯილდოვდა. კაზესის ლიტერატურული პრემია მიიღო მწერალმა წიგნისთვის „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ („Les quatre vies du saule“). 2001 წელს გამოქვეყნდა შან სას ყველაზე გახმაურებული და პოპულარული რომანი „გოს მოთამაშე“ („La Joueuse de Go”), რისთვისაც მას ლიცეუმელების გონკურის პრემია მიენიჭა.
    დღეისათვის ქართულ ენაზე ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერლის ორი რომანია ნათარგმნი – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”) და „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ (“ჯისიაი”). მწერლის უკეთ გასაცნობად კი დაინტერესებული მკითხველისათვის ალ. დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა 26 და 28 მარტს ფრანკოფონიის დღეების პროგრამის ფარგლებში შან სასთან შეხვედრა გამართა.

    “მწერლობა ჩემი მოწოდებაა…”

    ინტერვიუ მწერალ შან სასთან
    ესაუბრა მაგდა კალანდაძე

    – როგორც ვიცი, პირველი აღიარება 12 წლის ასაკში მოიპოვეთ როგორც პოეტმა. ახლა კი უკვე გიცნობენ როგორც რომანისტს. რატომ შეაჩერეთ არჩევანი გამოხატვის ისეთ ფორმაზე, როგორიც პროზაა, რატომ რომანები და არა – ლექსები?

    – ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის მუსიკა, რომელიც გვესმის, და რომელიც შემდეგ ჩვენი ინტერპრეტაციით ფურცელზე გადაგვაქვს. შესაბამისად, ეს მუსიკა თავად გკარნახობს და თვითონვე ირჩევს თავის ახალ ფორმას. პროზის შექმნა კი გაცილებით უფრო რთული სამუშაოა, და ამასთანავე გაცილებით მეტის გადმოცემა შეუძლია, ვიდრე პოეზიას. კარგი პროზის დაწერა დაკავშირებულია მწერლურ ტექნიკასთან, გამოცდილებასთან და ასევე დიდ შრომასთან, რადგან პროზა სწორედ ის ჟანრია, რომელიც ცხოვრებას აღწერს, ადამიანების ყოველდღიურობაზე, მათს სიხარულსა თუ გასაჭირზე მოგვითხრობს. სწორედ ამიტომაც, როცა მე ჩემი შემოქმედების გარკვეულ ეტაპზე მომინდა დამეხატა ცხოვრების ტილო, აღმეწერა ყოველდღიურობა, მეთქვა გაცილებით მეტი, ვიდრე ფურცელზე გადატანილი მუსიკის ტკბილხმოვანებაა, ამისათვის გამოხატვის ფორმად პროზა ავირჩიე.

    – მწერალს იმ ეროვნებას მიაკუთვნებენ ხოლმე, რომელ ენაზეც ის წერს და აზროვნებს, რომლის ფსიქოლოგია და კულტურაც არის ასახული მის ნაწარმოებებში. თქვენს ტექსტებში კი, შეიძლება ითქვას, რომ მოჭარბებული დოზით არის აღმოსავლეთი. როგორ თვლით თავად, რომელი უფრო ხართ – ფრანგი თუ ჩინელი მწერალი?

    – მე არ ვთვლი, რომ მხოლოდ აღმოსავლეთზეა ჩემი წიგნები, ჩინეთის გარდა დასავლეთის თემატიკაზე, დასავლურ ცხოვრებაზეც მაქვს რომანები დაწერილი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში არც ერთ და არც მეორე ფაქტორს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. თემები, რომელთა შესახებაც მე ჩემს რომანებში ვწერ, უნივერსალურია. მე ვწერ სიყვარულზე, მეგობრობაზე, შურისძიებაზე, ღალატზე, და ყველა ეს თემა ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისათვის ნაცნობი და ახლობელია. საერთოდაც, მგონია, რომ მწერლის ეროვნების განსაზღვრას და მით უმეტეს ამის კონკრეტიზაციას მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ წერდე – ვისთვის და რა მიზნით, ეს უკვე მეორეხარისხოვანია. მწერლის საიდენტიფიკაციო ნიშანი მხოლოდ მისი საქმიანობა – წერა შეიძლება იყოს, და არა ის, რა ენაზე, რომელ სოციუმში და რა თემებზე წერს იგი.

    – ევროპის ლიტერატურულ ბაზარზე არც თუ ისე იოლია თავის დამკვიდრება. თქვენი პირველივე რომანები კი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიებით აღინიშნა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს წარმატება, რატომ მოსწონთ თქვენი წიგნები?

    – ცალსახად ძნელია მიზეზების დასახელება. წარმატება-წარუმატებლობასაც და ამა თუ იმ ნაწარმოების ხარისხსაც საბოლოოდ დრო განსაზღვრავს და მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რამდენად წარმატებულია მწერალი. ამ შემთხვევაში კი, თუ იმას ვიგულისხმებთ, რომ ჩემი წიგნები პოპულარულია და მას მხოლოდ ფრანგები არ კითხულობენ – სხვა ენებზეც ითარგმნა და მკითხველთა ფართო აუდიტორიამ მიიღო ისინი, ამის განმაპირობებელი ფაქტორების ძებნა ძნელი არ უნდა იყოს. ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ჩემი რომანები ძალიან მხატვრულია, მე ვქმნი ენას, რომელიც პროზას ფერად მხატვრულ ტილოდ აქცევს, ჩემი ტექსტები დასურათებულია. გარდა ამისა, აღვწერ ცხოვრებისეულ ყოველდღიურობას, ვწერ ადამიანებზე, მათს გრძნობებზე, სიხარულზე, გასაჭირზე, და თემებზე, რომლებსაც ყველას ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ მკითხველმაც იმიტომ მიიღო ჩემი რომანები, რომ მათში საკუთარი თავი იპოვეს.

    – რამდენად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ემიგრაციამ თქვენი, როგორც მწერლის ჩამოყალიბებაში, კერძოდ კი საფრანგეთმა და ფრანგულმა კულტურამ?

    – ემიგრაციამ არა მარტო როგორც მწერლის, არამედ როგორც პიროვნებად ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა და ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეცვალა. თუმცა, ვფიქრობ, ჩინეთში რომ დავრჩენილიყავი, ვერც ეს შეცვლიდა ჩემს მოწოდებას და წერას მაინც განვაგრძობდი, მწერალი ვიქნებოდი. წერა ჩემთვის მარტო ჰობი და პროფესია არაა, ეს ერთგვარი მისიაა, რომელიც, ვთვლი, რომ მე მაკისრია. რა თქმა უნდა, ადგილმდებარეობა და სხვადასხვა სოციალური პირობები ამას ვერ შეცვლიდა, მაგრამ ერთიც არის – ჩინეთში დარჩენის შემთხვევაში ჩემს ყურადღებას მიიქცევდა აბსოლუტურად სხვა ფაქტორები, სხვა ცხოვრებისეული ელემენტები, და ჩემი რომანების თემაც იქნებოდა განსხვავებული, ვიდრე დღეს არის.

    – რამდენად ჰგავს თქვენი ნახატები თქვენსავე ლიტერატურულ ტექსტებს? ვიცი, რომ თქვენ ასევე მხატვარი, კალიგრაფისტი და რამდენიმე პერსონალური გამოფენის ავტორიც ხართ.

    – ჩემი ყველა რომანი ერთი დიდი მხატვრული ტილოა, რომელიც წერს დაწყებამდე ჯერ როგორც ნახატი, ისე წარმომიდგება თვალწინ, და შემდეგ ვიწყებ ამ სახეების სიტყვებით გადატანას ფურცელზე. რა თქმა უნდა, ნახატებიც თავისთავად იმ განწყობას ატარებს, რასაც ჩემი რომანები. ამ განწყობის ავტორი მე ვარ, უბრალოდ ხანდახან მის გადმოსაცემად სხვადასხვა ფორმას ვირჩევ.

    – როგორ ფიქრობთ, არსებობს თუ არა ასეთი ცნება – “მწერლის ვალდებულება”, ან პროფესია “მწერალი”, და რა არის თქვენთვის ეს საქმიანობა – ჰობი, თუ პროფესა.

    მწერლობა ჩემი მოწოდება და თვითგამოხატვის საშუალებაა. ამასთანავე არც ის მოვალეობა არ არის ჩემთვის უცხო, რასაც ჩემი არჩევანი – ვიყო მწერალი, მაკისრებს. ეს ჩვეულებრივი შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, გამძლეობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. მაგალითად, როცა დილით ვიღვიძებ, გავდივარ გარეთ, მშვენიერი ამინდია და მე სადმე გასეირნება მინდება, ამაზე უარს ვამბობ, შევდივარ ოთახში და წერას ვიწყებ. მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ შემიძლია, თავს უფლება მივცე, რომ სხვა ყოფით რამეებზე ვიფიქრო. გარდა ამისა, პარალელურად ვმუშაობ ფილმების სცენარებზეც. ეს სფეროც საკმაოდ საინტერესოა და არანაკლები ხალისით ვაკეთებ ამ სამუშაოს – ვქმნი პერსონაჟებს, ვეძებ ტიპაჟებს უკვე შექმნილი პერსონაჟებისთვის და ვამეტყველებ მათ თავიანთ ინდივიდუალურ, განუმეორებელ ენაზე.

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More
  • ინტერვიუ

    "მწერლობა ჩემი მოწოდებაა" – შან სა საქართველოში

    10/07/2009

    მწერლობა ჩემი მოწოდებაა

    ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერალი საქართველოში

    ფრანკოფონიის დღეებთან დაკავშირებით საქართველოს ცნობილი ფრანგულენოვანი მწერალი, წარმოშობით ჩინელი შან სა ესტუმრა. მწერალს ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა უმასპინძლა და დაინტერესებულ მკითხველებსაც საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ახლოს გაეცნოთ მსოფლიო ლიტერატურულ ბაზარზე უკვე კარგად ცნობილი და პოპულარული მწერალი.
    შან სა (ნამდვილი სახელი იან ნი) 1972 წელს პეკინში დაიბადა. მისი ფსევდონიმი ქართულ ენაზე „ქარის ხმაურს“ ნიშნავს. პირველი აღიარება შან სამ სამშობლოშივე მოიპოვა, როცა ჯერ კიდევ 12 წლის იყო. პირველივე პოეტური კრებულით იგი ჩინეთის ბავშვთა პოეზიის ეროვნული კონკურსის ლაურეატი გახდა. საშუალო სკოლა შან სამ პეკინში დაამთავრა, თუმცა 1989 წელს ტიან ან მენის მოვლენებით (დემონსტრაციათა სერია ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, რომლის მონაწილეებიც ძირითადად სტუდენდები იყვნენ) შეძრწუნებულმა სამშობლო დატოვა და საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ მან საფრანგეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ფრანგული საშუალო განათლების დიპლომიც მიიღო. ამის შემდეგ შან სამ ფილოსოფიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მხატვარ ბალთუსის პირად მდივნად მუშაობისას სხვადასხვა სასარგებლო გამოცდილებაც დააგროვა (მაგ. ბალთუსის მეუღლე სეტუკომ იგი იაპონურ ცივილიზაციას აზიარა).
    პირველი რომანი ფრანგულ ენაზე შან სამ 1997 წელს გამოსცა. რომანს გამოქვეყნებისთანავე წარმატება ხვდა წილად – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“Porte de la paix céleste”) გონკურის პრველი რომანის პრემიით დაჯილდოვდა. კაზესის ლიტერატურული პრემია მიიღო მწერალმა წიგნისთვის „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ („Les quatre vies du saule“). 2001 წელს გამოქვეყნდა შან სას ყველაზე გახმაურებული და პოპულარული რომანი „გოს მოთამაშე“ („La Joueuse de Go”), რისთვისაც მას ლიცეუმელების გონკურის პრემია მიენიჭა.
    დღეისათვის ქართულ ენაზე ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერლის ორი რომანია ნათარგმნი – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”) და „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ (“ჯისიაი”). მწერლის უკეთ გასაცნობად კი დაინტერესებული მკითხველისათვის ალ. დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა 26 და 28 მარტს ფრანკოფონიის დღეების პროგრამის ფარგლებში შან სასთან შეხვედრა გამართა.

    “მწერლობა ჩემი მოწოდებაა…”

    ინტერვიუ მწერალ შან სასთან
    ესაუბრა მაგდა კალანდაძე

    – როგორც ვიცი, პირველი აღიარება 12 წლის ასაკში მოიპოვეთ როგორც პოეტმა. ახლა კი უკვე გიცნობენ როგორც რომანისტს. რატომ შეაჩერეთ არჩევანი გამოხატვის ისეთ ფორმაზე, როგორიც პროზაა, რატომ რომანები და არა – ლექსები?

    – ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის მუსიკა, რომელიც გვესმის, და რომელიც შემდეგ ჩვენი ინტერპრეტაციით ფურცელზე გადაგვაქვს. შესაბამისად, ეს მუსიკა თავად გკარნახობს და თვითონვე ირჩევს თავის ახალ ფორმას. პროზის შექმნა კი გაცილებით უფრო რთული სამუშაოა, და ამასთანავე გაცილებით მეტის გადმოცემა შეუძლია, ვიდრე პოეზიას. კარგი პროზის დაწერა დაკავშირებულია მწერლურ ტექნიკასთან, გამოცდილებასთან და ასევე დიდ შრომასთან, რადგან პროზა სწორედ ის ჟანრია, რომელიც ცხოვრებას აღწერს, ადამიანების ყოველდღიურობაზე, მათს სიხარულსა თუ გასაჭირზე მოგვითხრობს. სწორედ ამიტომაც, როცა მე ჩემი შემოქმედების გარკვეულ ეტაპზე მომინდა დამეხატა ცხოვრების ტილო, აღმეწერა ყოველდღიურობა, მეთქვა გაცილებით მეტი, ვიდრე ფურცელზე გადატანილი მუსიკის ტკბილხმოვანებაა, ამისათვის გამოხატვის ფორმად პროზა ავირჩიე.

    – მწერალს იმ ეროვნებას მიაკუთვნებენ ხოლმე, რომელ ენაზეც ის წერს და აზროვნებს, რომლის ფსიქოლოგია და კულტურაც არის ასახული მის ნაწარმოებებში. თქვენს ტექსტებში კი, შეიძლება ითქვას, რომ მოჭარბებული დოზით არის აღმოსავლეთი. როგორ თვლით თავად, რომელი უფრო ხართ – ფრანგი თუ ჩინელი მწერალი?

    – მე არ ვთვლი, რომ მხოლოდ აღმოსავლეთზეა ჩემი წიგნები, ჩინეთის გარდა დასავლეთის თემატიკაზე, დასავლურ ცხოვრებაზეც მაქვს რომანები დაწერილი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში არც ერთ და არც მეორე ფაქტორს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. თემები, რომელთა შესახებაც მე ჩემს რომანებში ვწერ, უნივერსალურია. მე ვწერ სიყვარულზე, მეგობრობაზე, შურისძიებაზე, ღალატზე, და ყველა ეს თემა ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისათვის ნაცნობი და ახლობელია. საერთოდაც, მგონია, რომ მწერლის ეროვნების განსაზღვრას და მით უმეტეს ამის კონკრეტიზაციას მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ წერდე – ვისთვის და რა მიზნით, ეს უკვე მეორეხარისხოვანია. მწერლის საიდენტიფიკაციო ნიშანი მხოლოდ მისი საქმიანობა – წერა შეიძლება იყოს, და არა ის, რა ენაზე, რომელ სოციუმში და რა თემებზე წერს იგი.

    – ევროპის ლიტერატურულ ბაზარზე არც თუ ისე იოლია თავის დამკვიდრება. თქვენი პირველივე რომანები კი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიებით აღინიშნა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს წარმატება, რატომ მოსწონთ თქვენი წიგნები?

    – ცალსახად ძნელია მიზეზების დასახელება. წარმატება-წარუმატებლობასაც და ამა თუ იმ ნაწარმოების ხარისხსაც საბოლოოდ დრო განსაზღვრავს და მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რამდენად წარმატებულია მწერალი. ამ შემთხვევაში კი, თუ იმას ვიგულისხმებთ, რომ ჩემი წიგნები პოპულარულია და მას მხოლოდ ფრანგები არ კითხულობენ – სხვა ენებზეც ითარგმნა და მკითხველთა ფართო აუდიტორიამ მიიღო ისინი, ამის განმაპირობებელი ფაქტორების ძებნა ძნელი არ უნდა იყოს. ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ჩემი რომანები ძალიან მხატვრულია, მე ვქმნი ენას, რომელიც პროზას ფერად მხატვრულ ტილოდ აქცევს, ჩემი ტექსტები დასურათებულია. გარდა ამისა, აღვწერ ცხოვრებისეულ ყოველდღიურობას, ვწერ ადამიანებზე, მათს გრძნობებზე, სიხარულზე, გასაჭირზე, და თემებზე, რომლებსაც ყველას ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ მკითხველმაც იმიტომ მიიღო ჩემი რომანები, რომ მათში საკუთარი თავი იპოვეს.

    – რამდენად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ემიგრაციამ თქვენი, როგორც მწერლის ჩამოყალიბებაში, კერძოდ კი საფრანგეთმა და ფრანგულმა კულტურამ?

    – ემიგრაციამ არა მარტო როგორც მწერლის, არამედ როგორც პიროვნებად ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა და ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეცვალა. თუმცა, ვფიქრობ, ჩინეთში რომ დავრჩენილიყავი, ვერც ეს შეცვლიდა ჩემს მოწოდებას და წერას მაინც განვაგრძობდი, მწერალი ვიქნებოდი. წერა ჩემთვის მარტო ჰობი და პროფესია არაა, ეს ერთგვარი მისიაა, რომელიც, ვთვლი, რომ მე მაკისრია. რა თქმა უნდა, ადგილმდებარეობა და სხვადასხვა სოციალური პირობები ამას ვერ შეცვლიდა, მაგრამ ერთიც არის – ჩინეთში დარჩენის შემთხვევაში ჩემს ყურადღებას მიიქცევდა აბსოლუტურად სხვა ფაქტორები, სხვა ცხოვრებისეული ელემენტები, და ჩემი რომანების თემაც იქნებოდა განსხვავებული, ვიდრე დღეს არის.

    – რამდენად ჰგავს თქვენი ნახატები თქვენსავე ლიტერატურულ ტექსტებს? ვიცი, რომ თქვენ ასევე მხატვარი, კალიგრაფისტი და რამდენიმე პერსონალური გამოფენის ავტორიც ხართ.

    – ჩემი ყველა რომანი ერთი დიდი მხატვრული ტილოა, რომელიც წერს დაწყებამდე ჯერ როგორც ნახატი, ისე წარმომიდგება თვალწინ, და შემდეგ ვიწყებ ამ სახეების სიტყვებით გადატანას ფურცელზე. რა თქმა უნდა, ნახატებიც თავისთავად იმ განწყობას ატარებს, რასაც ჩემი რომანები. ამ განწყობის ავტორი მე ვარ, უბრალოდ ხანდახან მის გადმოსაცემად სხვადასხვა ფორმას ვირჩევ.

    – როგორ ფიქრობთ, არსებობს თუ არა ასეთი ცნება – “მწერლის ვალდებულება”, ან პროფესია “მწერალი”, და რა არის თქვენთვის ეს საქმიანობა – ჰობი, თუ პროფესა.

    მწერლობა ჩემი მოწოდება და თვითგამოხატვის საშუალებაა. ამასთანავე არც ის მოვალეობა არ არის ჩემთვის უცხო, რასაც ჩემი არჩევანი – ვიყო მწერალი, მაკისრებს. ეს ჩვეულებრივი შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, გამძლეობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. მაგალითად, როცა დილით ვიღვიძებ, გავდივარ გარეთ, მშვენიერი ამინდია და მე სადმე გასეირნება მინდება, ამაზე უარს ვამბობ, შევდივარ ოთახში და წერას ვიწყებ. მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ შემიძლია, თავს უფლება მივცე, რომ სხვა ყოფით რამეებზე ვიფიქრო. გარდა ამისა, პარალელურად ვმუშაობ ფილმების სცენარებზეც. ეს სფეროც საკმაოდ საინტერესოა და არანაკლები ხალისით ვაკეთებ ამ სამუშაოს – ვქმნი პერსონაჟებს, ვეძებ ტიპაჟებს უკვე შექმნილი პერსონაჟებისთვის და ვამეტყველებ მათ თავიანთ ინდივიდუალურ, განუმეორებელ ენაზე.

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More
  • ახალი ამბები

    ახალი ამბები – 2008 – მაისი

    10/07/2009

    Orange Broadband Prize-ის ფინალისტთა სია

    გამოქვეყნდა Orange Broadband Prize-ის პრესტიჟულ ლიტერატურულ პრემიაზე ნომნირებულთა საბოლოო სია. ჯილდო, რომელიც 1996 წელს დაარსდა, გადაეცემა ქალ მწერალს ინგლისურ ენაზე დაწერილი პროზაული ნაწარმოებისთვის. 30 ათასი ფუნტი სტერლინგისათვის წელს ექვსი ფინალისტი იბრძოლებს, გამარჯვებული კი 4 ივნისს ლონდონში, Royal Festival Hall-ში დასახელდება. ნომინანტთა შორის არიან როუზ ტრემეინი (2004 წლის Orange Broadband Prize-ის მფლობელი) და ნენსი ჰასტონი. ასევე დებიუტანტები – სეიდი ჯონსი, ჰეზერ ო’ნილი და პატრიშა ვუდი. 2007 წელს Orange Broadband Prize-ის ლაურეატი ნიგერიელი მწერალი, ჩიმამანდა ნგოზი ადიჩე გახდა.

    უილიამ შექსპირის მოგზაურობა იტალიაში

    ვენეციის უნივერსიტეტის Universita Ca Foscari di Venezia-ს ლექტორმა, შაულ ბასიმ, და მისმა თანაავტორმა ალბერტო ტოსო ფეიმ, გამოსცეს წიგნი “შექსპირი ვენეციაში” (“Shakespeare a Venezia”), სადაც ნათქვამია, რომ ბრიტანელი დრამაურგი ნამყოფი იყო იტალიაში. ბასი და ტოსო დარწმუნებულები არიან, რომ შექსპირის პიესებში დეტალების მთელი რიგი ადასტურებს მათი ავტორის უშუალო შეხებას ამ ქვეყნის გეოგრაფიასა და წეს-ჩვეულებებთან. მათი აზრით, მართალია, მხოლოდ რიალტოს ხიდის ხსენება ვერ იქნება ბრიტანელი დრამატურგის ვენეციაში ყოფნის საბუთი, მაგრამ გვარი გობო, რომლითაც შექსპირი ლანჩელოტის მოსამსახურეს მოიხსენიებს, ნამდვილად ადასტურებს იმას, რომ ავტორს ნანახი ჰქონდა კუზიანი კაცის ფიგურა, რომელიც რიალტოს ხიდზე დგას და რომელსაც “Il Gobbo di Rialto” ჰქვია. ლიტერატურათმცოდნეები და ისტორიკოსები კი აქამდე არანაირ დოკუმენტურ მასალას არ ფლობენ იმის შესახებ, დატოვა თუ არა შექსპირმა ერთხელ მაინც ინგლისის საზღვრები. თვლიან, რომ იტალიის, დანიისა და სხვა ქვეყნების შესახებ ინფორმაციებს მას სხვადასხვა ლიტერატურული ნაწარმოებების გარდა ვაჭრები და დიპლომატები აწვდიდნენ.

    საუდის არაბეთი – ლონდონის წიგნის ბაზრობის სტუმარი

    ლონდონში ყოველწლიური წიგნის ბაზრობა გაიხსნა. ბაზრობაზე მსოფლიოს 62 ქვეყნის სხვადასხვა გამომცემლობაა წარმოდგენილი, წლის ფოკუსში კი არაბული ლიტერატურაა. მარტო შაუდის არაბეთიდან 40-მდე ლიტერატორი და გამომცემელი სტუმრობს ლონდონს. პრეზენტაციებსა და მრგვალი მაგიდის გარშემო გამართულ ღონისძიებებში მონაწილებობას მიიღებენ ეგვიპტელი მწერლები ბაჰაა თაჰერი და ალაა ალ-ასვანი, პალესტინელი ლიტერატურათმცოდნე ფასლან დარაკი, პოპულარული ლიტველი პროზაიკოსი ჰიშამ მათარი, მწერალი არავიი რაჯა საუდის არაბეთიდან. ბრიტანულმა საბჭომ სპეციალური ინტერნეტ-საიტიც კი შექმნა თანამედროვე არაბული ლიტერატურის პოპულარიზაციისათვის. ბაზრობის ფარგლებში დადგეგმილ სხვადასხვა ღონისძიებებში მონაწილეობას მიიღებენ ასევე ცნობილი ბრიტანელი ავტორები – ბლეიკ მორისონი, ტონი პარსონსი, როდერიკ გორდონი და ბრაიან უილიამსი. პავილიონები ერლს-კორტის (Earls Court) ტერიტორიაზეა განლაგებული.

    ფრანც კაფკას სახელობის პრემია ჩეხ მწერალს

    ჩეხი მწერალი, ანრნშოტ ლუსტიგი, ფრანც კაფკას სახელობის ლიტერატურული პრემიის ლაურეატი გახდა. ლუსტიგი 1926 წელს დაიბადა ჩეხი ებრაელების ოჯახში. 15 წლის ასაკში იგი გერმანელებს ჩაუვარდა ტყვედ და ჯერ აუშვიცის საკონცენტრაციო ბანაკში მოხვდა, შემდეგ – ბუხენვალდში. 1945 წელს მოახერხა გაქცეულიყო მატარებლიდან, რომელსაც ტყვეები დახაუს საკონცენტრაციო ბანაკისაკენ მიჰყავდა და პრაღაში დაბრუნდა. 1968 წელს ლუსტიგმა ჩეხეთი დატოვა და ამერიკაში გაემგზავრა, თუმცა 2003 წლიდან იგი ისევ პრაღაში ცხოვრობს. მისი წიგნების დიდი ნაწილიც ფაშისტების ტყვეობაში გატარებული პერიოდის მოგონებების მოტივზეა შექმნილი.
    ფრანც კაფკას სახელობის პრემია ყოველ წელს გაიცემა პრაღის ფრანც კაფკას საზოგადოების მიერ. ლაურეატი ჯილდოდ კაფკას მცირე ზომის ქანდაკებას და 10 ათას ამერიკულ დოლარს იღებს. სხვადასხვა წელს ლიტერატურული პრემიის ლაურეატები იყვნენ ჰარუკი მურაკამი, ფილიპ როტი, ელფრიდე იელინეკი და ჰაროლდ პინტერი.

    ჯუნოტ დიაზი – 2008 წლის პულიცერის პრემიის მფლობელი

    კოლუმბიის უნივერსიტეტმა პულიცერის პრემიის ლაურეატები გამოავლინა. საუკეთესო მხატვრული ნაწარმოების ჯილდო ამერიკელმა ავტორმა, ჯუნოტ დიაზმა მიიღო რომანისათვის “ოსკარ ვაოს საოცრად ხანმოკლე ცხოვრება” (“The Brief Wondrous Life of Oscar Wao”). ჯუნოტი 39 წლისაა. იგი 1974 წელს დომინიკის რესპუბლიკიდან ჩავიდა ამერიკაში და ინგლისურად წერა-კითხვაც არ იცოდა. 90-ან წლებში უკვე მან მოთხრობების კრებული “Drown” გამოსცა, რომელიც საკმაოდ პოპულარული გახდა.
    პრემია განსაკუთრებული დამსახურებისათვის ლეგენდარულ პოეტსა და მუსიკოსს, ბობ დილანს გადაეცა. დაჯილდოების ცერემონიალი 29 მაისს ნიუ-იორკში გაიმართება.
    პულიცერის პრემია მედია-მაგნატმა ჯოზეფ პულიცერმა (1847-1911) დააწესა, რისთვისაც მან კოლუმბიის უნივერსიტეტს 2 მილიონი დოლარი უანდერძა. პრემია 1917 წლიდან დღემდე ყოველ წელს გაიცემა ლიტერატურის, ჟურნალისტიკისა და ზოგადად კულტურის სფეროში.

    ჰარუკი მურაკამი – დოსტოევსკის ეპიგონი

    ჰაუკი მურაკამიმ მკითხველს ამცნო, რომ ახალ რომანს წერს, და თანაც ცდილობს, მაგალითი რუსი კლასიკოსისგან, ფიოდორ დოსტოევსკისგან აიღოს. “ახლა ყოველდღე 5-6 საათს ვატარებ საწერ მაგიდასთან. უკვე ორი წელი და რამდენიმე თვეა, რაც ახალ რომანზე ვმუშაობ,” – გაანდო მურაკამიმ საინფორმაციო სააგენტოს – რამდენად უცნაურიც არ უნდა იყოს ეს მათთვის, ვინც მწერლის დამოკიდებულებას იცნობს ჟურნალისტების მიმართ: როგორც წესი, იგი გაურბის მასმედიას. ამჯერად კი 59 წლის მურაკამი გვარწმუნებს, რომ მისი შთაგონება დოსტოევსკია. “ის ასაკის მატებასთან ერთად უფრო და უფრო პროდუტიული ხდებოდა. “ძმები კარამაზოვებიც” მაშინ დაასრულა, როცა უკვე საკმაოდ მოხუცი იყო. მეც იმავეს გაკეთებას ვისურვებდი”. მურაკამი “გიგანტური რომანის” დაწერას აპირებს, რომელიც მსოფლიოს მთელი ქაოსის მომცველი იქნება და მკვეთრად დასახავს მისი განვითარების გზებს. ამჯერად მწერალმა უარი თქვა წერს ინტიმურ მანერაზე და პირველ პირში თხრობაც მესამე პირით შეცვალა.

    IMPC-ის ლიტერატურული პრემიის რვა ნომინანტი

    გამოცხადდა IMPC-ის ირლანდიურ ლიტერატურულ პრემიაზე ნომინირებულ ფინალისტთა ვინაობა. საბოლოო სია, რომელიც რვა ნომინანტს მოიცავს, მრავალფეროვანია. კონკურსანტთა შორის არიან ირლანდიელი პატრიკ მაკკეიბი, ავსტრალიელი ჰეილ ჯონსი, ესპაელი ჰავიერ სერაკასი, შრი-ლანკელი იასმინ გუნერანტე, ლიბანური წარმოშობის კანადელი რავი ჰაგე, არაბი საიედ კაშუა და იასმინა ჰანდრა, რომლის ფსევდონიმითაც ფრანკო-ალჟირელი მწერალი, მოჰამედ მულესეული წერს. IMPC-ის პრემიაზე ნომინირებულია ასევე რუსი ანდრეი მაკინი, რომელიც საფრანგეთში ცხოვრობს და ფრანგულად წერს. ნომინაცია მას წიგნისთვის “ქალი, რომელიც ელოდა” (“La femme qui attendait”) ერგო. გამარჯვებულის ვინაობა 12 ივნისს გახდება ცნობილი.
    IMPC-ის პრემია ერთი ლიტერატურული ნაწარმოებისთვის გაცემულ ჯილდოებს შორის მსოფლიოში ყველაზე დიდი რაოდენობის თანხას მოიცავს – ფულადი პრიზი 100 ათასი ევროა.

    კონკურსი წიგნის სასაცილო სათაურებს შორის

    ბრიტანულმა ჟურნალმა “The Bookseller”-მა წიგნის ყველაზე სასაცილო სათაურში ყოველწლიური კონკურსის გამარჯვებული გამოავლინა. ეს წიგნი კი არ მეტი, არც ნაკლები – მამაკაცებთან ურთიერთობის სახელმძღვანელოა, რომლის სათაურიც ასე ჟღერს: “თუ ურთიერთობის გარკვევა გსურთ, პირველ რიგში ეს საკუთარი ფეხებიდან დაიწყეთ” (“If You Want Closure in Your Relationship, Start With Your Legs”). წიგნის ავტორი ყოფილი სუტენიორია, რომელიც ბიგ ბუმის ფსევდონიმით წერს. კონკურსის ნომინანტთა სიაში მოხვდნენ ასევე შემდეგი სათაურები: “როგორ დავწეროთ წიგნი იმის შესახებ, თუ როგორ ვწეროთ”, “არიან თუ არა ქალები ადამიანები? და სხვა ზოგადსაკაცობრიო კვლევები”, “არ მასვენებს სიყვარულის პიგმეური ღმერთი”. წელს პრემიას 30 წლის იუბილე აქვს, რასთან დაკავშირებითაც გამომცემლობა Aurum Press-ი საშობაოდ სპეციალური გამოცემის დაბეჭდვას გეგმავს.

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More
  • რეცენზია

    ბორის ვიანი – დღეთა ქაფი

    10/07/2009

    სოსო ტაბუცაძე

    ბორის ვიანი – მწერალი და მესაყვირე
    ბორის ვიანი. დღეთა ქაფი. მთარგმნელი პაატა ჯავახიშვილი. გარეკანის დიზაინი და დაკაბატონება გიორგი ტაბლიაშვილი. თბ., “დიოგენე”, 2002.

    1959 წლის ივნისში “მთელი პარიზი” უკანასკნელ გზაზე აცილებდა ოცდაცხრამეტი წლის მწერალს, რომლის შესახებაც პარიზის უნივერსიტეტის მიერ სამოცდაორ წელს გამოცემულ “თანამედროვე ლიტერატურის ლექსიკონში” სიტყვაც კი არ იყო ნათქვამი. პარიზის კულტურული ელიტა დასტიროდა არა მწერალ ბორის ვიანს, არამედ სენ-ჟერმენ-დე-პრეს ბოჰემური კვარტალის “პრინცს”, ომისშემდგომი წლების ჯაზის ცნობილ მესაყვირეს. გასული საუკუნის შუა წლების საფრანგეთის ლიტერატურული ცხოვრებისათვის ეს ნამდვილი კაზუსი იყო, რადგან ყველა თხზულება ვიანმა სიცოცხლეშივე გამოაქვეყნა, მაგრამ დახვეწილმა ფრანგულმა კრიტიკამ ეს ლიტერატურული მისტიფიკატორი სათანადოდ ვერ შეაფასა; მაგრამ საკმარისი აღმოჩნდა “დღეთა ქაფის” ჯიბის სერიით გამოქვეყნება, რომ ეს “იაღლიში” არათუ გამოსწორებულიყო, არამედ მწერალ ბორის ვიანს მართლაც მთელი საფრანგეთი დაეპყრო. დიდი ლიტერატურული და მუსიკალური ტალანტის მქონე შემოქმედი წერდა ლექსებს, პროზას, პიესებს, სცენარებს, სტატიებს, ქმნიდა მუსიკას, თვითონვე მღეროდა საკუთარ ტექსტებს, თამაშობდა კინოში და, ერთი სიტყვით, ფრანგული კულტურული ცხოვრების ცენტრში იყო, მაგრამ, როგორც მწერალი, ის მაინც სიკვდილის შემდეგ დააფასეს. გარდაცვალების მიზეზი კი აღმოჩნდა გულის მანკი, რომელიც ყმაწვილობისას გადატანილმა ინფექციურმა დაავადებამ დაუტოვა, ხოლო საბაბი … საბაბი კი, რატომღაც, ყოველთვის ერთია ხოლმე – უდიერობა კაცთა. საქმე ის იყო, რომ 1959 წელს კინოსტუდია “სიპრო” მრავალი მოლაპარაკების შედეგად, რომლებსაც ვიანი არ დაასწრეს, გახდა მფლობელი მისი რომანის, “მე დავაფურთხებ თქვენს საფლავებს”, კინემატოგრაფიული ადაპტაციისა. “სიპრო” სცენარს თვითნებურად მოეპყრო და მწერალს ურთიერთობა გაუფუჭდა ფილმის პროდიუსერსა და რეჟისორთან, რამაც ჯანმრთელობა სერიოზულად გაუუარესა. ფილმიც სცენარის ავტორის გარეშე და მისი ნების საწინააღმდეგოდ გადაიღეს. ბორისი ტიტრებიდან თავისი გვარის მოშორებასაც კი მოითხოვდა თურმე, მაგრამ…
    23 ივნისს, კინოთეატრ “მარბეფში”, 10 საათსა და 10 წუთზე, ფილმის პირველივე კადრებზე ბორისი გარდაიცვალა. ასე საბედისწერო აღმოჩნდა მწერლისათვის თითქოსდა არაფრით გამორჩეული კონფლიქტი; რადგან ბედისწერა ვახსენეთ, არც იმის აღნიშვნაა უმნიშვნელო, რომ ფატალიზმის თემა, ჩანს, ვიანის პირადი ბედ-იღბლიდან გამომდინარე, მართლაც წითელი ზოლივით გასდევს მის შემოქმედებას. მეტიც: ეს საკითხი მწერლის მსოფლმხედველობრივ საყრდენადაც შეიძლება გამოვაცხადოთ. ალბათ, ესეც განაპირობებდა ბორის ვიანის ირონიულ დამოკიდებულებას თავისი დროის იდეოლოგებთან და, კერძოდ, ყველაზე პოპულარულ ჟან-პოლ სარტრთან, რომლის მტკიცებითაც ადამიანი თვითონაა საკუთარი ბედის გამგებელი და მასზე პასუხისმგებელი.
    საფრანგეთის ოკუპაციას დაემთხვა ვიანის უმაღლეს ტექნიკურ სკოლაში სწავლის პერიოდი. ინჟინრის პროფესიით აღჭურვილი მწერალი სამი თვის თავზე მიატოვებს სამსახურს, რადგან ვერ ეგუება უნებურ და არათავისუფალ შრომას. სხვათა შორის, შრომის ამ მხარესაც მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია მის შემოქმედებაში.
    ომის პერიოდსავე დაემთხვა მისი ჟაკ ლუსტალოსთან ნაცნობობა, რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა ბორისზე. ლუსტალო ცხოვრების სპექტაკლად გარდაქმნას ლამობდა და ამგვარ გატაცებებსა და მისტიფიკაციებში ითრევდა ვიანსაც. სამყაროსთან ლუსტალოსეული მიმართება ყველაზე უფრო მისაღები აღმოჩნდა ბორის ვიანისათვის და მისმა მწერლურმა გეშმა და ინსტინქტმა სწორედ ჟაკის წყალობით გაიღვიძა. სწორედ ამ დროს იწყებს ვიანი წერას.
    ოკუპანტებისგან გათავისუფლებულ საფრანგეთში თანდათან პოპულარობას იხვეჭდა ამერიკული კულტურა და, კერძოდ, ოკეანისგაღმიდან იმპორტირებული ჯაზი. ამას მოჰყვა მწერლობით გატაცება და იმ პერიოდის საფრანგეთში არა მხოლოდ ჰემინგუეი და ფოლკნერი აღაფრთოვანებდა ფრანგ მკითხველს, არამედ – მასობრივი ბელეტრისტიკაც თავისი მძაფრი, ჩახვეული სიუჟეტებით, სუპერმენებითა და ღიად აღწერილი სექსუალური სცენებით…
    სწორედ ამ პერიოდში, კერძოდ 1946 წლის 10 მარტს დაიწყო ბორის ვიანმა “დღეთა ქაფის” წერა. მწერლის ამერიკული კულტურით გატაცება რომანს წამძღვარებული მიძღვნითი წარწერითაც მჟღავნდება, – ვუძღვნი ჩემს ბიბის (pour mon bibi); ბიბი იყო ვიანის პირველი ცოლი მიშელ ვიან-ლეგლიზი, რომელსაც მწერალი ამერიკულ ყაიდაზე for my baby-ს ეძახდა… აქ მიძღვნაც საინტერესოა, რომანის დაწყების თარიღიც, მწერლისეული წინასიტყვაობის დაწერის ადგილიც და … ბოლოს ამ ჩემი ოპუსის თხზვის დროც… დღეს რვა მარტია! ყურადღებაც იმიტომ გამექცა, ალბათ, რომანის ცოლისადმი მიძღვნის ფაქტისაკენ; განა ბევრი გვინახავს საყვარელი მეუღლეებისადმი გულწრფელი მიძღვნა-მოფერებები? რას იზამ, ცოლქმრული ცხოვრების დრამა ნაკლებ ადგილს ტოვებს ნაზ გრძნობათა საქვეყნოდ გამომჟღავნებისათვის, მაგრამ, როგორც ჩანს, ვიანს ეს ნამდვილად არ ეხება. რაც შეეხება რომანის დასრულების თარიღს – 1946 წლის 10 მარტს – ეს ავტორის ოცდამეექვსე დაბადების დღეა და, ცხადია, სიმბოლურია; გამოდის, რომ წერა დაიწყო ორმოცდაექვსი წლის 8 მარტს და გაასრულა 10-ში. როგორც აღნიშნავენ, ვიანი საერთოდ კი სწრაფად წერდა, მაგრამ არც ამდენად! თხზულების შექმნის ადგილებად – ახალი ორლეანის, მემფისისა და დავენპორტის მითითება – ერთგვარი მისტიფიკაციაა, რადგან ვიანს ატლანტის ოკეანე არასოდეს გადაულახავს. უკვე ნახსენები წინასიტყვაობის ჩემეულ გადმოცემას კი თვით მის გადმოწერას ვამჯობინებ, რადგან იგი ჯერ ერთი მოკლეა და მეორეც, მნიშვნელოვანია მწერლის მსოფლმხედველობრივი პრინციპების გასაცნობად: “ცხოვრებაში მთავარია ყველაფერი აპრიორულად განსაჯო. ჩანს, მასები მართლაც ცდებიან, ინდივიდები კი მუდამ მართლები არიან. აქედან ქცევის წესების დადგენა საფრთხილო საქმეა: ამ წესებს არ უნდა სჭირდებოდეს ჩამოყალიბება, რათა ადამიანმა დაიცვას ორად ორი რამე: ლამაზი გოგონების ყოველგვარი სიყვარული და ახალი ორლეანის ანუ დიუკ ელინგტონის მუსიკა, რაც ერთი და იგივეა. დანარჩენი, წესით, უნდა გაქრეს, რადგან ეს დანარჩენი სიმახინჯეა. ამის თვალსაჩინო მაგალითი რამდენიმე მომდევნო ფურცელი გახლავთ, რასაც ის ფაქტი აძლიერებს, რომ ეს სავსებით ნამდვილი ამბავია, რაკი თავიდან ბოლომდე მე მოვიგონე. თვით ამის ხორცშესხმა კი, უმთავრესად, სინამდვილის მრუდე, შემთბარ ატმოსფეროში პროეცირებითა და მისი უსწორმასწოროდ მოლივლივე, დაბრეცილ სიბრტყეზე ასახვით მიიღწევა. აი, ნახავთ, სულაც არ არის სათაკილო ხერხი”.
    ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ წიგნზე არაფერი მითქვამს – ქართულ თარგმანზე! ვიანის პრინციპების გამოდევნებამ ჟანრის პრინციპი დამავიწყა და ქართული თარგმანი ვერ წარმოგიდგინეთ. მაშ ასე: ბორის ვიანი. დღეთა ქაფი. მთარგმნელი პაატა ჯავახიშვილი. გარეკანზე გამოყენებულია ივ ტანგის ნამუშევარი Divisibilite indefinie. გამომცემლობა “დიოგენე” 2002 წელი.
    ფრანგულ გამოცემებს რაც შეეხება, იგი “გალიმარს” გამოუცია 1947 წელს და რომანი აღმოჩენილა იმ ორ წიგნს შორის, რომელიც ჟიურის ე.წ. პლეადის პრემიის მოსაპოვებლად წარუდგენია საბოლოო არჩევანისათვის. რომანს მხარი დაუჭირა ერთადერთმა ცნობილმა ავტორიტეტმა – რაიმონ კენომ, რომელმაც, ჩანს, იმთავითვე შეამჩნია ვიანის ტალანტი, მაგრამ მის თანადგომას შედეგი არ გამოუღია და პრემია აშკარად მეორეხარისხოვან წიგნს რგებია. “დღეთა ქაფის” ამ ჩავარდნას გამომცემელთა ინტერესიც გაუნელებია. პატარა გამომცემლობები კი სტამბავდნენ ვიანის თხზულებებს, მაგრამ დღეს უკვე ჩვენთვის უშუალოდ ნაცნობი სარეკლამო-კომერციული პრინციპებიდან გამომდინარე, უცნობ გამომგონებელთა მიერ დასტამბული წიგნები წლობით რჩებოდა მიჩქმალული წიგნის მაღაზიათა თაროებზე. არადა, რაიმონ კენომ “დღეთა ქაფს” სიყვარულზე შექმნილ თანამედროვე რომანებს შორის ყველაზე გულისგამგმირავი წიგნი უწოდა. თვითონ ვიანი თავისი რომანის შესახებ ამბობდა: “მინდოდა დამეწერა რომანი, რომლის სიუჟეტიც ერთი ფრაზით გამოიხატებოდა: მამაკაცს უყვარს ქალი; ქალი დაავადდება და კვდება”. აქედან კარგად ჩანს, რომ მართლაც არაფრით გამოირჩევა სიუჟეტი; პირიქით, შეიძლება ითქვას, რომ ბანალურიც კია. თუ მაინცდამაინც რაიმეგვარი გამორჩეულობის ძიებას დავიწყებთ, ასეთად შეიძლება მივიჩნიოთ რომანის მიმართება იმ ეპოქასთან, რომელშიც იგი დაიწერა და თუ ამას რომანის მხატვრული განსახიერების ფორმებსაც მივუმატებთ, ეს ორი ფაქტორი ბორის ვიანის შემოქმედების ზოგად შტრიხებადაც გამოგვადგება. ეპოქასთან მიმართებას რაც შეეხება, აქ შეიძლება გაგვეხსენებინა ომისშემდგომი ევროპული ინტელიგენციის დაუცხრომელი ძიება მომხდარი კატასტროფის მიზეზთა გააზრებისა სამომავლოდ მსგავსი კოლიზიების აღმოფხვრის მიზნით. ამასთან დაკავშირებით საგულისხმოა ერთი ფაქტი ლიტერატურული ცხოვრებიდან: საფრანგეთის გათავისუფლების შემდეგ ალბერ კამიუს ოცნებად ჰქონია გადაქცეული “მხიარული რომანის” შექმნა, მაგრამ მძიმე რეალობამ მაინც ქრონიკა-იგავისაკენ უბიძგა და “ჭირი” დააწერინა. ამ არცთუ გამორჩეული ფაქტის აღნიშვნა შეიძლება იმიტომ ღირდეს, რომ იგი ტენდენციის აღმნიშვნელია. მის საპირისპიროდ წავიდა ბორის ვიანი, რომელმაც აიტაცა კამიუს განზრახვა და შექმნა “მხიარული რომანი”, რითაც ხელთათმანი ესროლა თავის დროებასა და განწყობილებებს და როდესაც კრიტიკოსთა მხრიდან მისი შემოქმედებისადმი უყურადღებობაზე ვლაპარაკობთ, ამის ერთი მიზეზთაგანი ეპოქის ამგვარი გამოწვევაც უნდა ყოფილიყო. ჩამუქებული და დანგრეული ცხოვრების მიმართ მწერლის დამოკიდებულება კარგად ჩანს რომანის იმ პასაჟში, როდესაც კოლენი და კლოე საქორწინო მოგზაურობაში არიან და უსიხარულო პეიზაჟს დიდი თეთრი ლიმუზინიდან ჩამოღვრემილნი გაჰყურებენ: “ცა ჩამოწოლილიყო, წითელი ჩიტები ტელეგრაფის მავთულების სიმაღლეზე დაფრინავდნენ, მავთულებივით ადი-ჩადიოდნენ და მათი მჭახე სივსივი ტყვიისფერ წყალზე ირეკლებოდა.
    – რატომ წამოვედით ამ გზით?” შეწუხებული კითხულობს კლოე, ხოლო “კოლენმა თითი მწვანე, ლურჯ, ყვითელ და წითელ ღილაკებს დააჭირა და მანქანის შუშები შესაბამისმა შუშებმა შეცვალა. თავი ცისარტყელაში გეგონებოდა და ტელეგრაფის ყოველი ბოძის გავლისას ჭრელი ჩრდილები თეთრ ბეწვზე ცეკვავდნენ”.
    ამგვარი ესკაპიზმი ანუ რეალობიდან გაქცევა კარგად ასახავს რომანის ფილოსოფიას. ასეთი მინიშნებებით, კალამბურებითა და სიტყვიერი თამაშებითაა დახუნძლული “დღეთა ქაფი”. სადაგი ყოფისადმი “სულერთია” დამოკიდებულება ახასიათებს ბორის ვიანს, რაც, როგორც უკვე ვთქვი, ერთგვარი გამოწვევა იყო იმდროინდელი ლიტერატურული ტენდენციებისა; ამიტომ იქნა რომანი აღქმული არასერიოზულ ლიტერატურად და ამიტომაც აღმოჩნდა იგი თავისი დროიდან “ამომხტარი”. არც ის არის ძნელი წარმოსადგენი, თუ როგორ გააღიზიანებდა ომგადატანილ და ნაშიმშილებ ადამიანებს. ვიანთან აღწერილი იდილიური და რაფინირებული, “თოხლით” გამოტენილი სამზარეულოები და სასმელების ჩამოსასხმელი რაღაცა ჯადოსნურ-მუსიკალური აპარატი, რომელსაც “პიანოქტეილი” ჰქვია. ლიტერატურული თამაშებით შთანთქმულ მწერალს ბავშვურ ოცნებებთან მიახლოებული სამყარო იტაცებს და ამიტომ შეიძლება “დღეთა ქაფისათვის” რომანი-ოცნებაც გვეწოდებინა; ან – სამყარო-ზღაპარი, სადაც ბედნიერება სიყვარულს კი არ უკავშირდება მხოლოდ, არამედ გურმანობას, მოგზაურობას, კომფორტს და ათას სხვა სიამოვნებას…
    არ ვაპირებდი, მაგრამ ვერ ვითმენ და მინდა თქვენც შეგახედოთ კოლენის იდილიურ სამზარეულოში, რადგან ამ აღწერილობაში რომანის პოეტიკაც ისახება: “სამზარეულოს დერეფანი ნათელი, ორივე მხარეს შემინული იყო და თითოეული მხრიდან თითო მზე ანათებდა, რადგან კოლენს სინათლე უყვარდა. თითქმის ყველგან გულდასმით გაპრიალებული თითბრის ონკანები ეყენა. ონკანებზე მზის ათინათები ჯადოსნურად კიაფობდა. სამზარეულოს თაგვებს უყვარდათ ცეკვა, როცა ონკანებზე მზის სხივების შეხების ხმა ისმოდა და პატარა რგოლებს დასდევდნენ, რომლებიც, თითქოს პირველი სინდიყი ცვივაო, არეკლილი სხივების ძირს გაბნევისგან ჩნდებოდა. გზად კოლენმა ერთ-ერთ თაგვს მიუალერსა, რომელსაც ძალიან გრძელი, შავი ულვაშები ჰქონდა, ტანად კი ნაცრისფერი, თხელი და საოცრად კრიალა იყო. მზარეული მათ ძალიან კარგად კვებავდა, თანაც ისე, რომ ზედმეტად არ გასუქებულიყვნენ. დღისით თაგვები არ ხმაურობდნენ და მხოლოდ დერეფანში თამაშობდნენ”.
    მოკლედ, თამაშებრივი საწყისი საკმაოდ ჭარბადაა ვიანთან და იგი უფრო ადამიანურ ემოციებთანაა კავშირში, ვიდრე პროზის ტრადიციასთან. ამიტომ ფანტასტიკური ელემენტი ერთგვარ ემოციურ გარდასახვას ჰპოვებს რომანში: ახლად დაქორწინებულთა ბინა კლოეს ჯანმრთელობის გაუარესებისდაკვალად პატარავდება და იღვრიმება; მოლაპარაკე თაგვი (მულტფილმის პოეტიკის ელემენტი) ვეღარ უძლებს კოლენის ტანჯვას და თვითმკვლელობით ამთავრებს სიცოცხლეს.
    “დღეთა ქაფის” ამგვარი “სინაზე” და “სიფაქიზე” ირგვლივ გამეფებულ დაუნდობლობასა და სისასტიკეს უპირისპირდება, რადგან ადამიანური ბუნება ფატალურად არასრულქმნილია. საერთოდ, ბედისწერის თემას მნიშვნელოვანი გამოძახილი აქვს ვიანის შემოქმედებაში. ამის გამოა, რომ “მხიარული რომანი” თვალდათვალ გადაიქცევა ტრაგედიად. საქორწინო მოგზაურობის სიხარულით აღსავსე კლოე საბედისწერო სენით დაავადდება – ფილტვში ბოროტი ყვავილი ამოეზრდება, რაც ხელოვნებაში კიბოსა და ტუბერკულიოზის მეტაფორად გვევლინება…
    იგივე ბედისწერის თემა აახლოებს რომანს იმ პერიოდში მოდად ქცეულ ეკზისტენციალიზმთან. რა თქმა უნდა, არც ის იყო შემთხვევითი, რომ “დღეთა ქაფის” პირველი თავები ჟან-პოლ სარტრის ჟურნალში Les Temps Modernes-ში იბეჭდებოდა. ვიანი ამ გამოცემის კრიტიკულ განყოფილებაშიც მონაწილეობდა, მაგრამ მთელ რიგ საკითხებში სარტრისგან განსხვავებული მოსაზრებები ჰქონდა. სარტრს მიაჩნდა, რომ ბედნიერება ვერაგი ილუზია იყო მხოლოდ და ცხოვრებაში ყოველთვის მის მხილებას ცდილობდა, ხოლო ვიანის აზრით, ცხოვრებისეული ტრაგიზმი სწორედ ბედნიერების დაკარგვას უკავშირდებოდა. ვიანმა სარტრი რომანში გამოიყვანა ჟან-სოლ პარტრის სახელით, რომლის ლექციებიც აღაფრთოვანებს ახალგაზრდობას. მწერლის ეს ირონია მიმართულია არა ეგზისტენციალიზმის, არამედ მასზე მოდის მიმართ. იმხანად ძალზე მოდური ყოფილა საჯარო ლექციები და კოლექტიური აღფრთოვანებები: “- ეს რაღა არის?.. ჩურჩულით და გულის ფანცქალით იკითხა შიკმა…
    – პარტრის შარვალი!.. ამაყად განაცხადა გამყიდველმა.
    – როგორ მოახერხეთ? – იკითხა ვნებააშლილმა შიკმა.
    – ერთ მოხსენებაზე ვიმარჯვე! – აუხსნა გამყიდველმა, – არც კი შეუმჩნევია. იცით. ჩიბუხისაგან ამომწვარი ადგილები აქვს.
    – ვყიდულობ… – თქვა შიკმა.
    – რას? – იკითხა გამყიდველმა…
    შიკმა ხელი მკერდთან მიიტანა. გულის ძგერა ვეღარ დაიმორჩილა და ცოტა ხანს აცალა, გაშმაგებულიყო.
    – აი, … – თქვა ისევ გამყიდველმა.
    ეს იყო ჩიბუხი, რომლის მილაკზეც შიკმა დაუბრკოლებლად იცნო პარტრის კბილების ანაბეჭდი…
    – ხომ იცით, – უთხრა გამყიდველმა, – ახლა რწყევის ენციკლოპედიას ამზადებს ოც ტომად და ფოტოებით, ჰოდა ხელნაწერები მე მექნება…”
    ეს ირონია სარტრსა და მის “გულზიდვებზე”, ვფიქრობ, არც ქართულ მკითხველს გამოეპარება.
    ბორის ვიანი მწარე ირონიას გამოხატავს ისეთი ფუნდამენტური ცნებებისადმი, როგორიცაა შრომა, წესრიგი და რელიგია. პროგრესისტი მწერლებისგან განსხვავებით, ვიანს არაშემოქმედებითი შრომა საშინელებად და რუტინად ესახება: მოგზაურობისას კოლენი და კლოე სპილენძის მაღაროების მუშებს შეეყრებიან და მათი შემხედვარე მწერალი სოციალური რომანის სულისკვეთების სტილიზებას ახდენს და ამგვარად ხატავს მუშათა კოლექტიურ პორტრეტს: “რამდენიმე კაცი გაჩერებულიყო და მანქანას თვალს აყოლებდა. თვალებში მხოლოდ და მხოლოდ ქედმაღალი სიბრალული ედგათ. დიდები და ძლიერები იყვნენ და უძრავი სახეები ჰქონდათ.
    – არ მოვეწონეთ… – თქვა კლოემ, – წავიდეთ აქედან”. ამაზე კოლენი უპასუხებს, რომ მუშაობა არც ისე კარგია, “- მათ უთხრეს, რომ კარგია… საერთოდ ხალხს ეს კარგი ჰგონია. სინამდვილეში კი არავინაც არ ფიქრობს ასე”. კოლენი კლოესაც არწმუნებს მუშათა სიჩლუნგეში. “… მაგათ უთხრეს, რომ შრომა წმიდათაწმიდაა… სულელები არიან… მაგიტომ ეთანხმებიან თავსმოხვეულ აზრს, რომ შრომა საუკეთესო რამეა”.
    ასე რომ, ჩვენში კარგად ცნობილი “შრომის ახსნის” შესახებ ქრესტომათიული იდეის მქადაგებელთა რიცხვოი ვიანს ვერასდიდებით ვერ ჩავწერთ.
    შრომის თემას უკავშირდება სოციალური წესრიგის თემაც. მწერალი საერთოდ უარყოფს ყოველგვარ წესრიგს, მაგრამ აქ საქმე ეხება არა გათვლილ და გააზრებულ ანარქიზმს, არამედ ბოჰემის გარკვეულ სახეობას, რომლისთვისაც ელიტარული უპასუხისმგებლობაც შეიძლება გეწოდებინა. ვიანის პიროვნული და შესაბამისად მწერლური სულისკვეთებისათვის მნიშვნელობა არა აქვს კერძო კაცის თვითნებური საქციელი რა ჯაჭვურ განვრცობას ჰპოვებს სოციუმში, მთავარია, რომ ინდივიდმა თავისი საქციელი გამოხატოს.
    “დღეთა ქაფში” ძალზე საზიზღარ ინსტიტუტებად გამოსჩანს არმია და პოლიცია. კლოეს მკურნალობისათვის საჭირო თანხის მოსაპოვებლად კოლენი იძულებულია სამხედრო დაწესებულებაში იმუშაოს, სადაც თოფის ლულებს ამზადებენ. აი, თურმე როგორ მზადდება ეს ფრიად საჭირო ატრიბუტი თუ სულაც ძირითადი ნაწილი: “გულისა და ღვიძლის სიმაღლეზე თორმეტ პატარა ორმოს ამოთხრით… და, სულ რომ გაიხდით, გაწვებით მიწაზე, სტერილური შალის ქსოვილს დაიფარებთ… და ისე იზამთ, რომ თანაბარი სითბო გამოყოთ… ასე უნდა დარჩეთ ოცდაოთხი საათის განმავლობაში და ამ დროისათვის თოფის ლულებიც დაიზრდებიან”. ეს რიტუალი კრუხის კვერცხებზე დასმას უფრო მოგვაგონებს, ვიდრე საწარმოო პროცესს, მაგრამ აუცილებელი კი ყოფილა, რადგან, თურმე, “თოფის ლულები რომ თანაბრად და დაუღრეცავად იზრდებოდეს … ადამიანური სითბოა საჭირო”. მეუღლის ავადმყოფობით დაზაფრული კოლენი, რასაკვირველია, დარიგებას შეისმენს და გულმოდგინედ ცდილობს “წლარმოების პროცესის” აწყობას, მაგრამ – უშედეგოდ: “ურიკაზე ლურჯი და ცივი ფოლადის თორმეტი ლულა ეწყო. თითოეულის წვერში თითო ქორფა და ლამაზი თეთრი ვარდი გაფურჩქნულიყო”… აქ შეიძლება ბორის ვიანის პაციფიზმზეც ვილაპარაკოთ და პაციფიზმის ირონიაზეც. თუ პირველს მივაქცევთ ყურადღებას, მაშინ შეიძლება ითქვას, რომ იგი თვით პერსონაჟის ნატურაშია ჩანერგილი და მისი შინაგანი ბუნებიდან გამომდინარეობს, რადგან მისი სხეულის სითბომ ლულები ვერ გაზარდა… ხოლო თუ მეორეზე გადავიტანთ აქცენტს, აქ პაციფისტთა სწორხაზოვანი იდეების და გავრცელებული კლიშეების (ლულაში გარჭობილი ყვავილი) ირონიზირებასთან უნდა გვქონდეს საქმე.
    აღარ გავაგრძელებ სიტყვას რომანში გამოყვანილ სასულიერო პირებზე და საერთოდ რელიგიაზე, რაც ვიანს ფრანგული ეკზისტენციალიზმის ათეიზმთან აახლოებს. მხოლოდ ზოგადად ვიტყვი, რომ მწერლის მსოფლხედვა საოცარ რეზონანსში აღმოჩნდა სამოციანი წლების საფრანგეთის ახალგაზრდობის განწყობილებებთან და ამ პერიოდისათვის ვიანმა წინასწარმეტყველის როლიც კი შეასრულა და მისი შემოქმედება მყისიერად მისაღები და გულთან მისატანი აღმოჩნდა. სიახლეს მოწყურებულმა თაობამ აიტაცა მწერლის ელიტარული ნეგატივიზმი.
    ბორის ვიანის შემოქმედებას რომ მხოლოდ ეს ისტორიული ღირებულება ჰქონოდა, იგი ისტორიასვე ჩაბარდებოდა, მაგრამ ლიტერატურის ისტორიკოსნი მას პაროდისტების იმ დიდ ოჯახს განაკუთვნებენ, რომელიც რაბლეთი იწყება და ჯოისით განსრულდება. ვაინთან პაროდიული თამაში შემთხვევით და ეპიზოდურ ხასიათს კი არ ატარებს, არამედ ტოტალური და მიზანმიმართულია. ლიტერატურის განვითარების შემდგომმა ტენდენციებმა სწორედ ასეთი მნიშვნელობა მიანიჭა ვიანის შემოქმედებას. “დღეთა ქაფში” ყველაფერი პაროდირებულია, რაც კი კლიშედ ქცეულა, ანდა ეს-ესაა გაქვავებას და ჭეშმარიტების გვირგვინით შემოსვას ლამობს. მწერალს აინტერესებს “რეალობასა” და “ლიტერატურას” შორის არსებული “ღრიჭოების” აღმოჩენა. და ამ ამოცანას იგი ნაირგვარ სტილზე ურთიერთგადამაშებებამდე მიჰყავს. შედეგად ვიღებთ ვიანისეულ მეტასტილს, რაც, ერთი მხრივ, ჟანრთა პირობითობების აღმოჩენა-მხილებას ემსახურება და, მეორე მხრივ, რეალობასაც უფრო სიღრმისეულად წარმოაჩენს. ამიტომ ტრაგედია უშუალოდ კი არ იშვის, არამედ ტრაგედიის თამაშის წიაღ. კლოეს დასაფლავება ასეა აღწერილი: “მებარგულები ერთ დიდ ორმოსთან შეჩერდნენ; Ala salade-ს (სიმღერა, რომელსაც მღერიან, როდესაც ვინმეს რაიმეში გახვეულს აქეთ-იქით აქანავებენ და შემდეგ წყალში მოისვრიან. შენ. 145) სიმღერით კლოეს კუბო გაიქნ-გამოიქნიეს და საკეტს თითი დააჭირეს. თავსახური აიხადა და რაღაცამ ჭახანი გაადინა ორმოში; ნახევრად გაგუდული მეორე მებარგული ადგილზე ჩაიკეცა, რადგან ღვედი საჭირო სისწრაფით ვერ მოიხსნა კისრიდან… უეცრად, რაღაც გორაკის უკნიდან ძველ, გაქონილ ტანსაცმელში გამოწყობილი მნუთე და შტიქროსანი გამოხტნენ და, მგლებივით აყმუვლებულებმა, ორმოში მიწისა და ქვების ჩაყრა დაიწყეს… შტიქროსანმა, მნუთემ და ორმა მებარგულმა ორმოს გარშემო … რონდო დაუარეს, მერე უცებ ბილიკისკენ გაცვივდნენ და ბუქნა-ბუქნით გაუჩინარდნენ. მნუთე დიდ საყვირში უბერავდა და მკვდარ ჰაერში ჩახლეჩილი ბგერები ჟღერდა. მიწა ნელ-ნელა თავისთავად იყრებოდა და, ორი-სამი წუთის შემდეგ, კლოეს სხეული სრულიად გაუჩინარდა”.
    პირველი წაკითხვისას ძნელი გასარკვევიც კია, ეს კლოეს დასაფლავებაა თუ შავი იუმორი და დასაფლავობანას თამაში. “დღეთა ქაფის” მხატვრული სიახლეც ესაა: ტრაგედიის თამაში ხან მხოლოდ თამაშად გამოსჩანს და ხან ტრაგედიად და მკითხველში თანაგანცდის აღსაძვრელ ხერხად; ეს “ხან-ხან” არის სწორედ ის სიახლე, რომელსაც “მოციმციმე ესთეტიკას” უწოდებენ თეორეტიკნი და რომელმაც თავისი განვითარება პოსტმოდერნიზმის ლიტერატურაში ჰპოვა. ამგვარი სტილი არის ფორმალური “პრიომების” გადალახვის მცდელობა მათი მხილება-გაშიშვლების გზით. ასე განიძარცვება რომანტიკული საბურველისაგან სუგესტიური ლიტერატურისათვის ნიშანდობლივი გლობალური პირობითობები. ამასთან ერთად იგივე სტილი უარყოფს ტრადიციული ესთეტიკის პრინციპს, რომლის მიხედვითაც ხელოვნება რეალური ცხოვრების ასარკებაა.
    მოკლედ, “დღეთა ქაფში” ერთმანეთს ერწყმის ლიტერატურის თამაშებრივი საწყისი და მისი (ლიტერატურის) მკითხველზე ემოციური ზემოქმედების მექანიზმი… ამ აზრით ვიანის რომანი არის “ტრაგედიის თამაშიც” და “თამაშის ტრაგედიაც”. პოსტეპოქისათვის სწორედ ეს აღმოჩნდა ძვირფასი ვიანის შემოქმედებიდან: განსხვავებულ სტილთა მონტაჟის გზით იქმნება მეტასტილი, რომელიც, თავისი მრავალფეროვნებისა გამო, ნებისმიერი მხატვრული გადაწყვეტის ფუნდამენტურ პირობითობას წარმოადგენს. აქ კი უკვე პოსტმოდერნიზმის სიო უბერავს და … უბერავს!
    დაბოლოს, გულს რომ არ დამაკლდეს, მთარგმნელის დამსახურებაზეც ვიტყვი: მე არა მაქვს საშუალება დედანთან შედარებისა, მაგრამ მთავარია, რომ წიგნი ქართულად კარგად იკითხება და, თუ პაატა ჯავახიშვილის რედაქტორობით 90-იან წლებში გამომავალ “ახალი თარგმანების” ორ ნომერსაც გავიხსენებთ, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ბორის ვიანის “დღეთა ქაფი” ნამდვილად პროფესიონალი მთარგმნელის ხელში მოხვდა და ამით ბორის ვიანის მწერლური კარიერის დასაწყისში ზემოთ მინიშნებული ერთგვარი ლიტერატურული უიღბლობა, მისი ქართულად ამეტყველების შემდეგ, ნაწილობრივ მაინც, აღმოფხვრილია. მე კი მხოლოდ იმ ციტატების მოხმობა ვცადე, რომლებიც მწერლის რამდენიმე ნიშანდობლივ მხარეს წარმოაჩენდა, რადგან გამიგია, რომ ციტატის მარჯვედ მოხმობა საქმის ნახევარს უდრის. სიმარჯვეზე ვერას ვიტყვი, ხოლო საქმის ორივე ნახევარი ნამდვილად იქნება ვიანის სხვა თხზულებების თარგმნაც. ამ პირველ ქართულ გამოცემაში კი დახვეწილი ქართველი მკითხველი სათავისოს უჩემოდაც აღმოაჩენს.

    © “წიგნები – 24 საათი”

    Read More
  • რეცენზია

    ვლადიმირ ნაბოკოვი – ლოლიტა

    10/07/2009

    ლევან ბრეგაძე
    როცა თარგმნა მართლა შემოქმედებაა

    ვლადიმირ ნაბოკოვი, «ლოლიტა» (რომანი). ავტორისეული რუსული გამოცემიდან თარგმნა თამარ ლომიძემ. რედაქტორ-გამომცემელი ლაშა ბერაია (მასვე ეკუთვნის რუსული გამოცემის პოსტსკრიპტუმის თარგმანი). თბილისი, «ლოგოს პრესი», 2002.

    ვლადიმირ ნაბოკოვის «ლოლიტასავით» ძნელად სათარგმნელი პროზა ცოტა თუ მოიძებნება. აქაოდა ბულვარული პორნოგრაფიული საკითხავი არ გამომივიდესო, ავტორი რიტორიკული ფიგურებით და ათასი უცნაურობით ნაჯერ ტექსტს გვთავაზობს: მოულოდნელი ეპითეტები და შედარებები, აღმოსავლური ყაიდის მეტაფორულობა, მხატვრული აბსურდის ტექნიკით შესრულებული პასაჟები, ალუზიათა და ციტირების ნაირ-ნაირ სახეობათა სიუხვე, ორიგინალური სიტყვათწარმოება, უამრავი სიტყვის თამაში თუ ზმა… მოკლედ, ჩვენ წინაშეა ინტელექტუალური და ამავდროულად ეროტიკული პროზის გემოვნებით შესრულებული პაროდია ფარსის ელემენტებით… ჰოდა, ეს ყოველივე ნამდვილად დაგაფრთხობს, როცა «ლოლიტას» სხვა ენაზე გარდათქმას დააპირებ, თუკი ყველა სხვა სიკეთესთან ერთად, რაც მთარგმნელს მოეთხოვება, რთულ მხატვრულ-ლინგვისტურ ამოცანათა დაძლევის ჟინითაც არა ხარ შეპყრობილი.
    თამარ ლომიძე – ამ თარგმანისთვის საჭირო ორივე ენის ჩინებული მცოდნე, ფართო პროფილის მეცნიერ-ფილოლოგი, ანალიტიკოსი, ორიგინალურ და ღრმა ლიტერატურულ დაკვირვებათა ავტორი და თარგმანის დარგშიც საკმაოდ გამოცდილი შემოქმედი – ქართული «ლოლიტას» სახით უაღრესად მნიშვნელოვან ლიტერატურულ მოვლენას გვთავაზობს.
    მთარგმნელთა უმრავლესობის მთავარი უბედურება ის არის, რომ ტექსტის ანალიზური წაკითხვა უჭირთ; არ ითვალისწინებენ, რომ მხატვრულ ნაწარმოებში ინფორმაცია მარტო სიტყვებით კი არა, სიტყვათა ორგანიზებითაც გადაიცემა. განსაკუთრებით ემტერებიან ლექსიკურ და სინტაქსურ გამეორებებს, რაც უფუნქციო ტავტოლოგია ჰგონიათ.
    საჭადრაკო ორთაბრძოლის ეპიზოდში ვ. ნაბოკოვს ერთი ფრაზა აქვს, სადაც ოთხჯერ, თითქოსდა მომაბეზრებლად, მეორდება კავშირი «и». დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, ამ სტილისტიკურ ფიგურას, რომელსაც დაბნეული და აფორიაქებული პერსონაჟის ცოცხალი პორტრეტის შექმნაში მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის, თამარ ლომიძე ზუსტად გადაიტანს თარგმანში:
    «ამიტომ დიდხანს ვერაფერს ბედავდა, და ქშინავდა, და კრუსუნებდა, და ლაშებს აცმაცუნებდა, და მალულად მაკვირდებოდა კიდეც».
    კარგი, ვთქვათ, ეს იმდენიც არაფერი ტექნიკური თვალსაზრისით. ახლა ასეთი ადგილი ვნახოთ: ჰუმბერტ ჰუმბერტი უსაყვედურებს ლოლიტას: «გაგიჟებით გიყვარდა ძიგძიგისა და სლუკსლუკის უპირველესი სპეციალისტის ფირფიტები, იმისა, შენი ჯუფთი ყმაწვილები რომ აღმერთებენ (ლოლიტა: «ჩემი ვინ? – ადამიანურად ილაპარაკე»)».
    ლოლიტას ჩვენს მიერ ხაზგასმული მოძველებული, მწიგნობრული «ჯუფთი» ეტოშა, რაც ტოლს ნიშნავს. ეს გახლავთ მარჯვედ და, უთუოდ, არცთუ ადვილად მოძებნილი სიტყვა, რომლითაც იმის მსგავსი ეფექტი მიიღწევა, რასაც დედანში «соотроковица» ქმნის. (отроковица ასევე ძველებური, მწიგნობრული სიტყვაა და ყმაწვილ ქალს ნიშნავს). აქ ასაკით და ინტერესებით დიდად განსხვავებულ პერსონაჟთა პორტრეტები სტილისტიკური ხერხით იხატება. ასეთი ადგილების თარგმნისას გამოიცდება ნამდვილი შემოქმედი მთარგმნელი.
    «ო, ჩემო ლოლიტა, ახლა მხოლოდ სიტყვებით თამაში თუ შემიძლია» – ასეთ კომენტარს ურთავს მთხრობელი მის მიერ შეთხზულ ამ სამსიტყვიან მინი-ლექსს: «Убил ты Куилты». (აქ მან რითმის გულისთვის ოდნავ დაამახინჯა მისი საძულველი მეტოქისა და მსხვერპლის გვარი Куильти). ამ სიტყვის თამაშის თამარ ლომიძისეული ვერსია ასეთია: «ბილწი-კუილწი». და კიდევ რამდენი რთული მთარგმნელობითი პრობლემის ასეთივე მახვილგონივრული გადაწყვეტა უპოვია მას!
    ვნახოთ თარგმანში კარგად გადმოტანილი «მხატვრული» სიტყვათწარმოების ნიმუშები:
    «ავტომობილიდან გადმოვედი და «დაბორბვლას» შევუდექი. განსვენებული შარლოტა ასე უწოდებდა ამ ოპერაციას» (იგულისხმება ავტომობილის ბორბლის გამოცვლის პროცესი. ლ.ბ.). «დაბორბვლის» ადგილას დედანში არის «колесование».
    «როდესაც დავბრუნდი, სახლი ჯერ კიდევ ულოლიტო იყო». (შეადარეთ ამას შესაძლო «პროზაული» (უფერული) ვარიანტი: «როდესაც დავბრუნდი, ლოლიტა ჯერ კიდევ არ იყო შინ»).
    დედანშია: «Когда вернулся, дом был еще безлолитен».
    ზემოთ რომ აღმოსავლური მეტაფორულობა ვახსენე, ამ ყაიდის მხატვრულ სახეებს ვგულისხმობდი: «ჩემი კლერის ბიძა მაგიდაზე იჯდა, სახეზე ჯერ კიდევ მეოცნებე გამომეტყველება ეფინა, მაგრამ ფეხი აღარ არწევდა ვარდისფერი იმედების აკვანს».
    (დედანშია: «…нога перестала толкать люльку розового упования»).
    სამაგალითო სიზუსტითა და ოსტატობით გადმოაქვს მთარგმნელს ქართულად ამის მსგავსი რთული მხატვრული სახეები. კიდევ ერთი მაგალითი:
    «ჩრჩილმა ადგილ-ადგილ ამოჭამა ცოლქმრული სიმყუდროვის პლუში».
    რუსულ ტექსტშია: «Молевые проедники появились в плюше супружеского уюта «.
    დედანში ერთი ასეთი შედარებაა: «Солнце уже горело, как мужественный мученик». დააკვირდით, რა მარჯვედ არის შერჩეული სიტყვები მის გადმოსაქართულებლად:
    «მზე უდრეკი მარტვილივით იწვოდა». фтвф
    შევამჩნიე რამდენიმე, ძირითადად, ტექნიკური მიზეზებით გამოწვეული ნაკლულება:
    დასაზუსტებელია ის ადგილი, სადაც მთხრობელი გოეთეს «ტყის მეფეს» იხსენებს. ფრჩხილებში ჩასმული შენიშვნა – «но на сей раз любитель не мальчиков, а девочек», ტყის მეფეს მიემართება და არა მთხრობელს, როგორც ეს თარგმანშია (გვ. 281).
    338-ე გვერდზე, ფრაზაში – «დოლის ისევე ხომ არ მოვექეცი, ორმოცდაათი წლის ფრანკ ლასალი (უნდა იყოს ლასელი. ლ.ბ.) რომ მოექცა სალი ჰორნერს 1948 წელს?» – გამორჩენილია ფრანკ ლასელის პროფესია (მექანიკოსი) და, რაც მთავარია, სალი ჰორნერის ასაკიც («თერთმეტი წლის»), რასაც აქ არსებითი მნიშვნელობა აქვს.
    არის რამდენიმე კორექტურული შეცდომა, რის შედეგადაც აზრი იცვლება:
    «მეორე წერილი, რომელიც ლიფტში გავხსენი და სასწრაფოდ გავხსენი, ჯონ ფარლოსგან იყო» (გვ. 309). მეორე «გავხსენის» ნაცვლად უნდა იყოს «გადავათვალიერე».
    «ახალშექმნილ სხვა თეატრალურ ჩვევებთან ერთად» (გვ. 245). «ახალშექმნილ»-ის ნაცვლად უნდა იყოს «ახალშეძენილ».
    მაგრამ ეს წვრილმანია.
    ამ თარგმანს ბევრი ღირსება აქვს, ხოლო უმთავრესი, ჩემი აზრით, ის არის, რომ მთარგმნელს არ მოსდის ინტონაციური ხასიათის შეცდომები. ჩინებულად არის გადმოტანილი წინასიტყვაობის ფსევდოავთენტიკური, პირველ ცოლთან გაყრის ამსახველ ეპიზოდთა ფსევდოდრამატული და მრავალი პასაჟის ფსევდოპათეტიკური ინტონაციები. და ესეც ანალიზურ კითხვაში გაწაფულობის შედეგია.

    © “წიგნები – 24 საათი”

    Read More
  • პოლემიკა

    მარსიანი – გემოვნებათა ჭიდილი

    07/07/2009

    ზაზა შათირიშვილმა ჩვენი ლიტერატურული საზოგადოება სახტად დატოვა იმით, რომ ახალგაზრდა კაცი, რეზო გეთიაშვილი გამოაცხადა ახალი პოეტიკის შემქმნელ დიდ პოეტად, რომლის მოსვლასაც გალაკტიონის შემდეგ ელოდა თურმე. ჟურნალ “ცხელი შოკოლადი”-ს ლიტერატურული დამატების მე-10, მე-11, მე-12 და მე-13 ნომრებს, სადაც ზ.შათირიშვილის წერილი და მასზე გამოხმაურებანი დაიბეჭდა, დღეს ბევრი დაეძებს წასაკითხად: ალეკო ცქიტიშვილის პოლემიკური დიალოგი ზ.შათირიშვილთან (“დიალოგი მეილით”), შოთა იათაშვილის ასევე პოლემიკური წერილი “პოეზია და სიდიდეები”, ლაშა ბუღაძის პატარა პიესა-სკეტჩი “ვინ გაანაწყენა პოეტი?” და ანდრო ბუაჩიძის “მოკლედ ნათქვამი სიტყვა” – ჯერჯერობით ასეთია გამოხმაურებათა ნუსხა. ჟურნალის რედაქტორი მალხაზ ხარბედია “რედაქტორის გვერდში” აღნიშნავს, რომ ჯერ მხოლოდ პოეტები გამოეხმაურნენ ზ.შათირიშვილს, კრიტიკოსები კი სდუმან; არ ვიცი, ჩემი წერილი პოეტის წერილად ჩაითვლება თუ კრიტიკოსისა, მაგრამ ამ საინტერესო, ცხარე ლიტერატურულ ბატალიაში ჩართვა მეც ძალიან მომინდა: საკამათო ბევრია და რაკი შესაძლებლობა გვეძლევა, ვიკამათოთ (ამბობენ, კამათში იბადება ჭეშმარიტებაო).
    იმის განსჯას ვერ ვიკისრებ, ცდება თუ არ ცდება რ.გეთიაშვილის პოეზიის შეფასებაში ზ.შათირიშვილი: ისე კი, ვისაც რაიმე მოსწონს, მას მეტი შანსი აქვს მართალი იყოს, ვიდრე იმას, ვისაც იგივე “რაიმე” არ მოსწონს; აქ ალბათობის კანონი მოქმედებს: ვისაც მოსწონს, მან ალბათ დაინახა რაღაც მოსაწონი, რაც მართლა არსებობს (თორემ არარსებული რატომ უნდა მოსწონებოდა). ხოლო ვისაც არ მოსწონს, მან ალბათ ვერ დაინახა ის, რაც მოსაწონი იყო; რასაკვირველია, მომწონებელიც შეიძლება ცდებოდეს, რაღაცას აჭარბებდეს, მაგრამ არმომწონებლის შეცდომის ალბათობა მაინც მეტია: ამას პირადი გამოცდილებაც მალაპარაკებს: წლების განმავლობაში მიმტკიცებდნენ, რომ გიორგი კორნაპელი (კაპანაძე) დიდი პოეტია, მე კი არ მჯეროდა და ერთ საშუალო, ასე, ნონეშვილის დონის პოეტად მიმაჩნდა იგი: მიზეზი იმისა ის იყო, რომ იშვიათად, განსაკუთრებული გულისყურის გარეშე ვკითხულობდი მის ნაწარმოებებს, რომლებიც გარეგნული ეფექტებით ნაკლებად გამოირჩევიან; მერე და მერე დავფიქრდი – იქნებ მე ვცდები და არა ესენი, თორემ ასე დაჟინებით რატომ აქებენ, მოდი, უფრო საფუძვლიანად შევამოწმებ-მეთქი და დავიწყე გიორგი კორნაპელის წიგნების ინტენსიური კითხვა; ჰოდა ნელ-ნელა, წლების განმავლობაში ეს პოეტი ისე გაიზარდა ჩემს თვალში, რომ ახლა გალაკტიონის, ელიოტისა და რილკეს ტოლად მიმაჩნია.
    ზ.შათირიშვილს, რომელმაც თავის წერილში პოეტები ჯგუფებად დაჰყო და დაახარისხა (“დიდ” თუ “მცირე” პოეტებად, “მიჯნათშორისებად”, “ვერშემდგარ კონცეპტუალისტებად”, “ინგლისურენოვანი სკოლის პოეტებად”, “პოეტურ პოეტებად”), ოპონენტები საყვედურობენ, რომ მან არაერთი სახელი გამოტოვა, მაგალითად, შოთა ჩანტლაძე, ლადო ასათიანი, ლია სტურუა, ზაზა თვარაძე… (შეეძლოთ ამ “გამოტოვებულთა” სიისთვის დაემატებინათ ჯარჯი ფხოველი, ბათუ დანელია, მამუკა წიკლაური, ირაკლი ბაზაძე და ა.შ); საყვედურობენ იმასაც, რომ მან ზოგ პოეტს სათანადო პატივის მიგება დააკლო, ზოგსაც ზედმეტი პატივი მიაგო; არ ვიცი, იქნებ ეს საყვედურები სამართლიანობას მოკლებული არც იყოს, მაგრამ ზ.შათირიშვილის წერილის, ასე ვთქათ, ეშხი და მარილი სწორედ მის სუბიექტურობასა და ეპატაჟურობაშია (აკი შ.იათაშვილიც “ანალიტიკურ ეპატაჟს უწოდებს ამ წერილს”).
    რაღა თქმა უნდა, ზოგ რამეში ვერც მე დავეთანხმები ზ.შათირიშვილს: მაგალითად, არა მგონია, ფეშანგის ან თეიმურაზ პირველის წაუკითხაობამ ვინმეს ხელი შეუშალოს პოეტად გახდომაში; დიდი ნოვატორები – პაუნდი და ელიოტი თუ ჯონ დონსა და ჩოსერს კითხულობდნენ, ეს იმიტომ, რომ ჯონ დონიცა და ჩოსერიც დიდი პოეტები იყვნენ და მათი გვერდის ავლა მართლაც გაუმართლებელი იქნებოდა. ისე, ფეშანგი არც მე წამიკითხავს და რა ვიცი, იქნებ მართლაც არ არის ურიგო პოეტი… სამაგიეროდ, უფრო ადრინდელები – შავთელი და ჩახრუხაძე წამიკითხავს (მათ რატომღაც არ ახსენებს ზ.შათირიშვილი) და მომწონს მათი ოცმარცვლიანი ჩახრუხაული; მეტსაც ვიტყვი – ჩახრუხაძის ოდებს ფორმისეულ მონუმენტურობასთან ერთად ისეთი სიდიადე ახლავს პოეტური პათოსისა, რომ ზოგჯერ კინაღამ თვით რუსთაველსაც ამეტებს და იქნებ მართლა ჭკუასთან ახლოს იყოს ცალკეულ მკვლევართა ჰიპოთეტური მოსაზრება, რომ ჩახრუხაძე და რუსთაველი ერთი და იგივე პიროვნებაა..
    ზოგ რამეში კი ზ.შათირიშვილს ნამდვილად ვეთანხმები: დათო ბარბაქაძის პროზაული ოპუსი “ტრფობა წამებულთა” ჩემი გაუნელებელი აღტაცების საგანია და ძალიან გამეხარდა, ზ.შათირიშვილის სახით თანამოაზრე რომ გამომიჩნდა: ამ ნაწარმოებში ყველაფერი მხიბლავს – იუმორის უტყუარი გრძნობა, ძველი ტექსტების მახვილგონივრული პაროდირება, წერის დახვეწილი კულტურა, ესთეტიზმი.. არადა მთელი ოპუსის ღერძი ერთი ქართული უცენზურო სიტყვაა (კოიტუსის აღმნიშვნელი), მაგრამ რა ნატიფ იუმორისტულ გრადაციებს განიცდის ეს სიტყვა ტექსტში! Uუცენზურო სიტყვებით მანიპულირება, სკაბრეზი თავიდან ბოლომდე გასდევს ამ ნაწარმოებს, მაგრამ ეს ყველაფერი წუნდაუდებლად ესთეტიზირებულია, მხატვრულ ღირებულებად ქცეული; “ტრფობა წამებულთა” არის, თუ შეიძლება ასე ითქვას, “ოდიოზური შედევრი”: მიუხედავად იმისა, რომ ეს ალბათ ვერ მიეკუთვნება ე.წ. “სერიოზულ ლიტერატურას”, ჩემთვის მაინც ეს უნიკალური ტექსტი უფრო ღირებულია, ვიდრე არაერთი ნიჭიერი მწერლის მთელი შემოქმედება.
    “დიდ” და “მცირე” პოეტთა შათირიშვილისეული მაახასიათებლები კი ზოგ შემთხვევაში ჩემთვის საკმაოდ ბუნდოვანია: მართალია, “დიდ” პოეტს თავისი ორიგინალური პოეტიკა უნდა ჰქონდეს, “მცირე” კი, ჩვეულებრივ, უკვე არსებული პოეტიკის ფარგლებში რჩება, მაგრამ არც თუ იშვიათად, საქმე სრულიად სხვაგვარადაა: პოლ ვალერი, მაგალითად, მალარმეს მიმდევარი იყო, მის პოეტიკას არ გასცდენია (თვითონვე აღიარებდა ამას), მაგრამ მალარმეზე არანაკლებ დიდ პოეტად დარჩა ფრანგულ ლიტერატურაში; არც ედგარ პო მიიჩნევა მაინცდამაინც განსაკუთრებულ ნოვატორად ინგლისურენოვანი პოეზიისა, მაგრამ მსოფლიო რანგის შედევრები კი დაწერა; ხოლო ზოგი “ნოვატორი”, ფორმისეულ თუ თემატურ სიახლეთა შემომტანი, შეიძლება საშუალო რანგს ვერ ასცდეს (არის ამის მაგალითები დღევანდელ ქართულ პოეზიაშიც), მაგრამ იქნებ რომელიმე პოტენციური გენიოსისთვის მისი ნოვაციები შედევრების საშენ მასალად გამოდგეს… ამ ნათქვამის პირდაპირ დამადასტურებელი მაგალითები აქ ვერ მომყავს (დავუშვათ, არ მახსენდება ასე სახელდახელოდ), მაგრამ ეს ხომ ჩემი ორიგინალური მოსაზრება არ გახლავთ, ჩემამდეც არაერთგზის თქმულა საქმეში ჩახედული ხალხის მიერ და ალბათ დასაბუთებულადაც; არ ვიცი, ვისი ნათქვამია, მაგრამ კარგად, “დაწურულად”, ფორმულასავით ნათქვამი კია: “ნოვატორების მიერ მიგნებული ხერხები უნდა გაცვდეს, რათა მათ ახალი სიცოცხლე გენიამ მიანიჭოს” (იქნებ ზუსტად ვერ მომყავს ციტატა, რაკი მეხსიერებას ვეყრდნობი). ისე, გალაკტიონი რომ არაიშვიათად პირდაპირ “ძარცვავდა” მასთან შედარებით მოკრძალებული რანგის პოეტებს, იქნებ ესეც რამდენადმე (თუნდაც არაპირდაპირ და არაზუსტად) ადასტურებდეს ზემოთთქმულს…
    ისიც მინდა აღვნიშნო, რომ მაინცდამაინც პოეტების შათირიშვილისეულ ჯგუფებად დაყოფასაც ვერ ავუღე ალღო, თუმცა, შესაძლოა, ეს ჩემი ბრალიც იყოს, რაკი ამ პოეტთა შემოქმედებას (ზოგთა გამოკლებით) არც ისე საფუძვლიანად ვიცნობ; მაინც, ეტყობა აქ ბევრი რამაა საკამათო და დასაზუსტებელი, რადგან შ.იათაშვილიც (ჩემზე უკეთ რომ იცნობს აქ ჩამოთვლილ პოეტთა უმეტესობის, განსაკუთრებით 90-იანელთა შემოქმედებას) არ ეთანხმება კრიტიკოსის მიერ ამა თუ იმ პოეტის ამა თუ იმ ჯგუფში გაერთიანებას; ხოლო რაც შეეხება ცალკეულ პოეტთა “გამოტოვებას”, რის გამოც საყვედურობენ ზ.შათირიშვილს ოპონენტები, ზემოთაც ვთქვი, რომ თვითონაც არაერთი პოეტი “გამორჩათ”, რომელთაც ხელახლა აღარც მე ჩამოვთვლი; მითუმეტეს თავს ვიკავებ ისეთი პოეტების დასახელებისაგან, რომელთაც საერთოდ (ან თითქმის) არ იცნობს ლიტერატურული საზოგადოება, თუმცა კი იმსახურებენ განსაკუთრებულ ყურადღებას და თავის დროზე, როცა მათი საფუძვლიანად წარმოჩენა-პოპულარიზაციის ჟამი დადგება, იქნებ ბევრი რაიმეს (თუ ვინმეს) ახლებურად დანახვა, შეფასება-გადაფასება თუ დახარისხება-დაჯგუფება მოუხდეთ კრიტიკოსებს… თავს ვიკავებ ლიტონი დასახელებებისაგან, იმიტომ, რომ კარგად ვიცი (საკუთარი გამოცდილებით), როგორ გულისშემაღონებლად მოქმედებს ლიტერატურულ სამყაროში უცნობი სახელების, ასე ვთქვათ, “გამოჯირითება”; რეაქცია დაახლოებით ამგვარია: ვინაა ეს ხალხი, საიდან გამოტყვრნენ, ვის დაკარგვიან?! Uუცნობი სახელი ხომ თითქმის ყოველთვის გარდაუვლად ასოცირდება დილეტანტობასთან, უნიჭობასთან, პროვინციალიზმთან. ჰოდა ამგვარ ლიტერატურულ საზოგადოებაში, სადაც თვით გალაკტიონის “სოფლელობაზეც” კი შესაძლებელია ვინმემ მანიპულირება მოახდინოს თვითდამკვიდრების მცდელობისას, განა შესაძლებელია არათუ უცნობ, არამედ თუნდაც ცნობილ ავტორებზე ობიექტური აზრი შემუშავდეს და დადგინდეს? შ. იათაშვილი წერს: “რაც არ უნდა ამტკიცოს, მაინც ვერ დაამტკიცებს ზაზა შათირიშვილი, რომ რეზო გალაკტიონივით (დიდი) პოეტია”.. მართალია, შ.იათაშვილი ამას გარკვეული მიზეზებით ხსნის, მაგრამ თუნდაც ეს მიზეზები გამოვრიცხოთ, ალბათ ბევრი არაფერი შეიცვლება, ვერავინ ვერაფერს “დაამტკიცებს” იმგვარ ვითარებაში, როგორიც დღესაა – კრიტერიუმების ლამის სრული მოშლა, ანარქია და განუკითხაობა, კიჩის არნახული მოძალება. “დამტკიცებაზე” გამახსენდა – ნაირა გელაშვილმა გიორგი კორნაპელის შემოქმედებისადმი მიძღვნილი ჩემი წერილი “ჟამიერების მძლეველი” რომ წაიკითხა, მითხრა: “შენ ვერ ამტკიცებ, რომ კორნაპელი გენიოსიაო”. ალბათ მართლაც ასეა, თუმცა კი მცდელობა არ დამიკლია, ზოგი ნაწარმოები დეტალურადაც კი გავაანალიზე შესაძლებლობის ფარგლებში; 2006 წელს “კავკასიური სახლის” მიერ გამოცემული ანთოლოგიის (“ქართული პოეზია საუკუნეთა მიჯნაზე XX-XI საუკუნეები”) წინასიტყვაობაში შოთა იათაშვილი წერს: “ლიტერატურულ წრეებში, შიდამწერლურ საუბრებში სულ უფრო იკვეთება აზრი, რომ ბესიკ ხარანაული უკვე დიდი პიეტია ამ სიტყვის ყველაზე მაღალი გაგებით, იკვეთება აზრი, რომ ისაა ის, ვინც გალაკტიონის შემდეგ უნდა მოსულიყო და ქართული პიეზიისთვის კიდევ ერთხელ მოეძებნა სრულიად ახალი სადინარი”. ზ.შათირიშვილთან გამართულ პოლემიკაშიც შ.იათაშვილი ბესიკ ხარანაულს ასახელებს იმ პოეტად, რომელიც ზ.შათირიშვილისთვის განსაკუთრებით საყვარელი სიმბოლისტებისგან განსხვავებით, გამორჩეული და ღირებული შემოქმედია არა არტისტიზმითა და მუსიკალობით, არამედ “სათქმელის თუ ფიქრის ინტონაციით”. ბ.ხარანაულის პოეზიით დაინტერესებულებს შ.იათაშვილი ურჩევს წაიკითხონ ჟურნალ “ალტერნატივა”-ს 2004-2005 წლების ნომრებში დაბეჭდილი ნაირა გელაშვილის წერილების ციკლი “თანამედროვედ ყოფნის ნიშნები”. ამ ციკლში საფუძვლიანად არის გაანალიზებული ბ.ხარანაულის პოეზია; ნ.გელაშვილი “ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს თანამედროვე ქართველ პოეტად” აღიარებს ბ.ხარანაულს. თუმცა ალბათ ცალსახად “დამტკიცება” იმისა, რომ ბ.ხარანაული ნამდვილად ის პოეტია, რადაც მას ნ.გელაშვილი, შ.იათაშვილი და არაერთი სხვაც მიიჩნევს, მაინც ნაკლებად შესაძლებელია, რადგან არსებობენ ამ აზრის მოწინააღმდეგენიც; ეგ კი არა, თვით გალაკტიონის გენიალობაც არ გახლავთ აბსოლუტურად “დამტკიცებადი”, ვიღაცა ალბათ ამის წინააღმდეგიცაა: მაგალითად, კოლაუ ნადირაძემ 90 წელზე მეტხანს იცოცხლა, მაგრამ ვერასოდეს ვერავინ დაუმტკიცა მას, რომ გალაკტიონი გენიოსი იყო: არ უნდოდა იმ კაცს ამის დაჯერება და ძალაა?
    შ.იათაშვილი სვამს რიტორიკულ კითხვას: “სადაა ჭეშმარიტი ქართული პოეზია, იქ, სადაც თუნდაც ძალიან კარგი ერზაცები იქმნება, თუ იქ, სადაც თვისობრივად სულ სხვა რამ ხდება?”
    თავისთავად ცხადია, ერზაცებს “სულ სხვა რამ” გვირჩევნია, ოღონდ ის “სულ სხვა რამ” ერზაცზე ღირებული უნდა იყოს.
    ოღონდ ვისთვის რა არის ერზაცი და რა კიდევ ჭეშმარიტი ღირებულება, ესაა საკითხავი: ჩვენ რაც არ უნდა ვატრიალოთ ცალკეულ პოეტთა სახელები და რაც არ უნდა ვაჯგუფოთ-ვახარისხოთ ისინი, ამით ბევრი არაფერი გაირკვევა; ეგ კი არა, როგორც უკვე ითქვა, ხშირ შემთხვევაში დეტალური ანალიზიც კი არ კმარა.. თითქმის გამოუვალი მდგომარეობაა, რადგან მხოლოდ პოეზიამ კი არ განიცადა ფრაგმენტაცია (როგორც ზ.შათირიშვილი ასკვნის), არამედ გემოვნებამაც; ოდნავ მაინც რომ მივუახლოვდეთ ჭეშმარიტებას, ალბათ ჩვენთვის მოსაწონი პოეტების შემოქმედებიდან შედევრები უნდა გამოვარჩიოთ (თუ აქვთ, რასაკვირველია) და ამ შედევრებზე მოვახდინოთ ჩვენი ანალიტიკური შესაძლებლობების მაქსიმალური კონცენტრირება; თუმცა მე ხომ ესეც ნაცადი მაქვს და განსაკუთრებულ შედეგს მაინც ვერ მივაღწიე: გიორგი კორნაპელის პოემა “ნარცისს”, რომელიც ელიოტის “უნაყოფო მიწისა” თუ რილკეს “დუინური ელეგიების” ბადალ შედევრად მიმაჩნია, ცალკე წერილი ვუძღვენი, სათაურით “შედევრი”, მერე ამანაც არ დამაკმაყოფილა და გ.კორნაპელის პოეზიისადმი მიძღვნილ წერილში “ჟამიერების მძლეველი” ისევ განსაკუთრებული ყურადღება დავუთმე “ნარცისს”: მისი, როგორც პოემა-სიმფონიის მუსიკალური სტრუქტურა საკმაოდ დაწვრილებით, თავიდან ბოლომდე, მრავალრიცხოვანი ციტატების მოტანით გავაანალიზე.. კიდევ რა შეიძლებოდა გამეკეთებინა? რა და აუდიტორიის წინაშე ტექსტის რეჩიტატიულ-მელოდიური დეკლამირების ხერხს მივმართე (ძველი აედებისა თუ რაფსოდების დარად), რათა იქნებ უშუალო-ემოციური შემოქმედებით მომხდარიყო მსმენელთა ზიარება ჩემი რჩეული პოეტის შემოქმედებასთან… მაგრამ ამ “მეთოდის” გამოყენების საშუალება ნაკლებად მეძლევა, უფრო ხშირ შემთხვევაში ადამიანებს არ სურთ მომისმინონ. აქ, ეტყობა, სხვა ფაქტორებთან ერთად “უცნობი სახელისადმი” წინასწარი უარყოფითი განწყობა მოქმედებს დამაბრკოლებლად.
    მე პირადად მჯერა, რომ მომავალში მეოცე საუკუნის ქართული პოეზიის “ანი და ჰოე”-დ გალაკტიონისა და კორნაპელის შემოქმედება იქნება მიჩნეული; თუმცა მათ გვერდით (თუ მათ შორის) სხვა დიდი პოეტების არსებობას როდი გამოვრიცხავ: პირიქით, უკვე გამჟღავნებულ “დიდთა” გარდა კიდევ ათიოდე პოეტი მეგულება, ვისთვისაც “დიდი პოეტის” ტიტული სულაც არ იქნებოდა ზედმეტი..
    კი მაგრამ, მაინც რამდენი დიდი პოეტი ჰყავს საქართველოს?
    ბევრი, ძალიან ბევრი: ალბათ დაახლოებით იმდენი, რამდენი დიდი მხატვარიც იტალიას, ან რამდენი დიდი მუსიკოსიც გერმანიას ჰყავს!
    საქართველო მართლაც პოეტების ქვეყანაა…

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More
  • კრიტიკა

    გიორგი ლობჟანიძე "ვახუშტიმა თქვა"

    07/07/2009

    მკითხველი, ვახუშტი კოტეტიშვილის ამ პატარა წიგნს ერთი ამოსუნთქვით რომ გაასრულებს, უსათუოდ ჰკითხავს თავის თავს: ერთი შეხედვით, თითქმის ყველაფერი ნაცნობია. ავტორი ხაზგასმულად არასოდეს ცდილობს, სათქმელის გადმოსაცემად ორიგინალურ ხერხებს მიმართოს. პირიქით, საამისოდ უკვე ათასჯერ ნაცად საშუალებებს გამოიყენებს, მაგრამ მაინც ყველაფერი ახალია, მოულოდნელი, თითქოს ანტიკვარულ ნივთს მტვერი მოაცილეს და სრულიად ახლებურად, ახალთახალივით დაიწყო კრიალი… მაშ რაა ის, რაც პოეტურ სიტყვას განუმეორებლობის ელფერს ანიჭებს და მის მადლსა და ძალას კიდევ ერთხელ ნეტარებით განგვაცდევინებს. ნიჭი? ოსტატობა? რა თქმა უნდა, ერთიცა და მეორეც, მაგრამ არის კიდევ რაღაც, მოუხელთებელი, რასაც ეგრე იოლად სახელს ვერ დაარქმევ, ზუსტ განსაზღვრებას ვერასდროს მოუძებნი და რაშიც გაუდგამს ფესვი ნამდვილ პოეზიას.
    თვითონ ვახუშტი კოტეტიშვილი ამ წიგნის ერთ ლექსში წერს:

    “რომ დავჯირითობ ამქვეყნად
    და თავი ლაღი მგონია,
    მე რა ვიცოდი, რომ გულში
    ამდენი დარდი მქონია.
    გონებამ მხოლოდ ის იცის,
    რაც ქვეყნად გაუგონია,
    გონება ავწონ-დავწონე,
    გული ვერ ამიწონია.”

    ეგება ვცდები, მაგრამ სანამ ადამიანს ეს განცდა ექნება, რომ გული ვერ აუწონია, მანამდე რამდენი წელიც უნდა იცხოვროს, მაინც მუდამ ბავშვად დარჩება და ყოველდღე სამყაროს ისე შეხედავს, თითქოს ყველაფერი პირველად დაინახა და, მონუსხული, ამ სისავსისა და მშვენების სხვათათვის გაზიარებას ცდილობს. ოღონდ სიტყვებს საგანგებოდ კი არ დაეძებს, სათქმელს მარტივად და ალალად ამბობს, როგორც ბავშვი, რომლის ბაგითაც ღმერთი ლაპარაკობს.
    მახსოვს, ჯერ კიდევ 17 წლის ყმაწვილი როგორ მომხიბლა ბატონი ვახუშტის ამ ღვთაებრივმა ბავშვურობამ. პროფესორ კოტეტიშვილის ლექციაზე შესული იქიდან ვახუშტის თაყვანისმცემლად გამოვედი, რომელსაც არ სჭირდებოდა არანაირი რეგალია და თანამდებობა. მისი სახელი ჩემთვის უკვე თავისთავში აერთიანებდა ყველა ღირსებას, რაც ერთი – თუნდაც ძალზე სახელგანთქმული და მცოდნე პროფესორის ნაღვაწს ათასწილად აღემატებოდა.
    მაშინ ვიფიქრე, რომ ვახუშტი თითქოს ერთ დღეში გაზრდილიყო და მხოლოდ ტანით იყო ვებერთელა კაცი, გულით კი ბავშვად დარჩენილიყო და გარშემომყოფებს სწორედ ბავშვისათვის დამახასიათებელი დიდი სიყვარულითა და ნდობით შესცქეროდა.
    რა თქმა უნდა, ბავშვურობაში იმ ინფანტილიზმს არ ვგულისხმობ, რითაც ბევრია დაავადებული და რაც განსაკუთრებით მაღიზიანებს. ვახუშტის ბავშვურობა იმით გამოიხატებოდა, რომ ამდენი უბედურების გადამტანს მაინც შეენარჩუნებინა სიხარულის უნარი და ამ სიხარულს უშურველად გვინაწილებდა, უფრო სწორად გვასწავლიდა მთავარს – როგორ უნდა გაგვეძლო ცხოვრებისათვის და როგორ შეგვენახა ჩვენს თავში სიცოცხლის სიყვარული.
    ახლაც, როცა მისი ლექსების ეს ახალი კრებული რაღაც განსაკუთრებული შინაგანი ღელვით წავიკითხე, კვლავ მისი ეს თვისება მომხვდა თვალში – სიხარულის ნიჭი, რაც – ფილოსოფიური ქვასავით – ცხოვრების ყველაზე მძიმე დრამასაც კი პოეზიად გარდაქმნის და ადამიანად ყოფნის ფასს გვაგრძნობინებს. ამიტომაც თითქოს ჩვეულებრივი გმინვა საწუთროს გამო ვახუშტისთან ისევ სიცოცხლის ძიებაა და არა სიკვდილისა:

    მოდი, სადა ხარ, სიკვდილო,
    ამხსენ სიცოცხლის ბაწარი,
    გადამავიწყე ვარამი,
    ამქვეყნიური რაც არი,
    საწუთროს ამაოების
    არ მაქექინო ნაცარი
    და თავზე არ დამაქციო
    ცოდვით ნაგები ტაძარი.
    როდემდე უნდა ღვიოდეს
    სულში ამქვეყნის ღადარი?!
    ან რად მინდოდა სიცოცხლე
    დედის სიკვდილად დამჯდარი?!

    ამ შეკითხვებს თვითონ პოეტი გასცემს პასუხს მეორე ლექსში, სადაც ასეთ რამეს ამბობს:

    თუმც ცალუღელი ვიყავი
    ჩვენს გაუსაძლის დროში,
    მაინც სულ ხალხში ვერიე
    და არა უბირ ბრბოში.
    ხანდახან დარიც მიგრძვნია,
    უფრო ყინვა და თოში,
    მაინც კი ისე ვიცხოვრე,
    როგორიც მქონდა ხოში.”

    ლექსების ამ ერთ რკალს, ხალხური კილოზე ამოთქმულს, საგანგებო სისადავე გამოარჩევს. ვინმეს შეიძლება მარტივად მოეჩვენოს ასეთი ლექსების თქმა და ტრადიციის ჩვეულებრივ გადამღერებად მიიღოს, მაგრამ ეს ისეთი გენიალური სიმარტივეა, რასაც ვახუშტი კოტეტიშვილის მრავალწლიანი მთარგმნელობითი გამოცდილება, ხალხური პოეზიის ვახუშტი კოტეტიშვილისეული უბადლო ცოდნა და ბოლოსდაბოლოს, ვახუშტი კოტეტიშვილის უშრეტი ნიჭი სჭირდებოდა, რომ ხელთ ნამდვილი პოეზიის ნიმუშები შეგვრჩენოდა და არა მიმბაძველის თუნდაც ძალზე ნიჭიერი ნამუშაკევი. მე არ ვიცი, “ნამდვილის” “ყალბისაგან” გასარჩევად რა უტყუარი თეორია უნდა მოიშველიო, რომელიც გულზე უკეთესად დაგიდასტურებს, სად, რომელ სტრიქონში ფეთქავს ჭეშმარიტი სიცოცხლის ნიშანწყალი. გული კი მართლაც უცდომლად ხვდება რა უნარჩუნებს წონასწორობას ზოგჯერ ბანალურობის ბეწვის ხიდზე მობარბაცე სათქმელსა და ფორმას, უცებ ერთსულ და ერთხორც რომ შენივთდება და მათი ერთობა ხალას გრძნობას გამოასხივებს.
    ვთქვათ, კრებულის ერთი “რიგითი” ლექსი ავიღოთ და ამ თვალითაც წავიკითხოთ:

    ვარ ძველი ციხის ნაშალი,
    ჩემში გადიან ღრუბლები,
    ქარაფზე ვდგავარ და კლდეებს
    ცალპირად ვესაუბრები.
    არ მპასუხობენ კლდეები,
    თავ-თავის წესად უბრები,
    მაგრამ ვგრძნობ, ქარი რომ დაჰბერს,
    ცად მიაქვს ეს საუბრები.”

    თითქოს ძალზე ჩვეულებრივი სტრიქონებია, რომლის დასაწყისიც უეჭველად გაგვახსენებს ტარიელ ხარხელაურის ერთ გახალხურებულ ლექსს: “ვერკვლის ციხე ვარ, მგლისფერი”, მაგრამ აქ მეორე სტრიქონი ისეთ ემოციურ, და გნებავთ, ფერწერულ დატვირთვას იძენს, რომ ყველაფერი უკვე ვახუშტი კოტეტიშვილის ალალი და უსაყვედურო კუთვნილება ხდება: “ვარ ძველი ციხის ნაშალი, ჩემში გადიან ღრუბლები”.
    ალბათ რამდენ ჩვენგანს უნახავს ციხის ნაშალი, რომელსაც კვამლივით ასდის ღრუბელი და ნისლი, მაგრამ ვახუშტიმ თქვა ძალზე არსებითი – “ჩემში გადიან ღრუბლები” და ამით მხოლოდ სინამდვილის ემპირიული ხატი კი არა, ამ სინამდვილის ემოციური საზრისი დაგვანახა. საერთოდ კი მთელი ლექსი ერთი მშვენიერი იგავია სიმარტოვისა, რომელიც იმით არის ღირებული, რომ ძალზე სიღრმისეულად წარმოაჩენს რჩეული მარტოსულის ტრაგედიას, მაგრამ ისე, რომ ამაზე არც წუწუნებს და არც ვინმეს საყვედურობს. ამ იგავის არსს ყველა ჩასწვდება, ვისაც ცხოვრებაში ერთხელ მაინც დაუფლებია განცდა:

    “ქარაფზე ვდგავარ და კლდეებს
    ცალპირად ვესაუბრები”.

    განცდა თავისთავად ნაცნობია, მაგრამ მთელ სტრიქონებს ანათებს სიტყვა “ცალპირად”, რომელიც ამ კონკრეტულ ვითარებაში საუკეთესოდ გამოხატავს უპასუხოდ დარჩენილი გულწრფელობის სივალალეს. ამიტომაც ხვდები, რომ კლდეები, რაზეც პოეტი საუბრობს, სინამდვილეში, გაუხეშებული, ქონით გაზინთული გულებია, თორემ ნაღდი კლდეებიც კი, თუკი წრფელი გრძნობებით დაუძახებ, ექოთი მაინც გაგეპასუხებიან.
    ვხვდები, ანალიზისასაც კი ვერ ავცდი მეტაფორას, რადგან ესეც ვახუშტის მშვენიერი წიგნიდან წამოყოლილი ერთგვარი იმპულსია. პოეზიის მილიონნაირი განსაზღვრება არსებობს, მაგრამ ერთი მაინც ყველაზე ნაცადია: ლექსი იწყება მეტაფორიდან და პოეზიის სული არის მეტაფორა.
    ამ დეფინიციას დღეს ბევრი მოდური თეორეტიკოსი აყენებს ეჭვქვეშ. თუმცა რეალურად პოეზიის მფეთქავი ნერვი ამავე დეფინიციის უტყუარობას ადასტურებს.
    ვახუშტი კოტეტიშვილი ქართული და აღმოსავლური ლექსწყობის ერთ-ერთი საუკეთესო მცოდნე, მოყვარულის დონეზე კი არა, პროფესიონალის სიღრმით იცნობს ყველა ლიტერატურულ თეორიასა და შეხედულებას, მაგრამ მისი, როგორც პოტის ღირსება სწორედ ისაა, რომ შეუძლია შემოქმედებითი აღმაფრენის წუთებში ეს თეორიები და შეხედულებანი გვერდით მოისროლოს, გულის კარნახს მისდიოს და ისა თქვას, რაც იმ წუთას ეთქმევინა. კოლეგა ფილოლოგებისაგან ხშირად მსმენია: რა კარგი იყო, ბავშვობაში წიგნებს რომ სხვაგვარი აღმაფერნით ვკითხულობდით და არა პროფესიონალისათვის დამახასიათებელი მჩხრეკელის თვალითო!
    ვახუშტი კოტეტიშვილმა მოახერხა ძალზე იშვიათი რამ: პროფესიონალისათვის დამახასიათებელი თვალით ისე შეხედა უკვე შეჩვეულ საგნებს, რომ არც ბავშვური, პოეტური აღმაფერენა დაუკარგავს.
    არსებითად, სწორედ პროფესიონალიზმი აძლევს იმის სითამამეს, რომ ისა თქვას, რაც ეთქმევინება და არ შეეშინდეს, რომ ისე ვერ იტყვის, როგორც უნდოდა ეთქვა.
    ამ პატარა წიგნის მეორე მოზრდილი რკალი, სონეტებს აერთიანებს. სონეტის სალექსო ფორმა, რომელსაც გასულ საუკუნეთა პოეტები ყველაზე სრულყოფილ სალექსო ფორმად აღიარებდნენ, მკვეთრად განსხვავდება ხალხური სალექსო ფორმებისაგან და პოეტისაგან სწორედ წუნდაუდებელ ოსტატობას მოითხოვს. მკაცრი საზომითა და სტილისტიკით გამორჩეული სონეტი იმდენად თავისებურია, რომ ერთ ყალბ ნოტასაც კი ვერაფრით იგუებს, თუკი ყველაფერი, ყველა ტონალობა თავის შიგნით ორგანულად არ ჩაიწნა, ჩამოქნა და შეითვისა. ამიტომაც, პოეტისათვის, რომელსაც ვახუშტი კოტეტიშვილზე ოდნავ ნაკლები ნიჭი და გამოცდილება ექნებოდა, შესაძლებელია, ხალხურ კილოზე დაწერილი ლექსების გვერდით სონეტების გამოქვეყნება შემოქმედებითი ხარაკირის ტოლფასი ყოფილიყო.
    მაგრამ ამ პატარა წიგნში სასწაული ხდება: ორი ერთმანეთისაგან თითქოს სრულიად განსხვავებული ფორმა და სტილისტიკა ისე ავსებს და ალამაზებს ერთურთს, რომ ლამის განუყოფელ მთლიანობად წარმოგვიდგება. ამის მიზეზს თვითონ პოეტი გვიხსნის “სონეტის სონეტში”:

    სალექსო ფორმებს არა ვცემდი საკადრის პატივს,
    ჩემთვის მთავარი იყო ლაღი ლექსი ქართული.
    აღგზნებულ ჭაბუკს არასოდეს მესმოდა მათი,
    ვინც იყო ლექსის არტახებში ჩასმით გართული.

    მე ვერ გამეგო, რუსთველური შაირის მქონეს,
    ლექსის ფორმები ევროპიდან რატომ მეთრაქა?
    იქიდან, სადაც სონეტების უმაღლეს დონეს
    აღწევდა ხოლმე თუნდ შექსპირი, ანდა პეტრარკა?!

    გამოხდა ხანი და მივხვდი, რომ ვცდებოდი ადრე,
    ფორმა გარსია მთავარია ლექსისი შიგანი,
    უნდა იცოდე პოეზიის ყამი და ყადრი,
    მთელი თავისი სიღრმითა და სიგრძე-სიგანით.

    და აი, თრთოლვით გადაგიშლით მე ჩემს სონეტებს
    ისე, ვით ძველი ნუმიზმატი ნათხარ მონეტებს.”

    კაცმა რომ თქვას, ვერც ერთი თეორეტიკოსი ვერ აგვიხსნიდა ამაზე უკეთ ვახუშტი კოტეტიშვილის პიროვნულ დამოკიდებულებას პოეზიასა და მის დანიშნულებასთან. მთავარია, რომ ამ შესავლის მერე ნიჭისა და ოსტატობის ნამდვილი ფოიერვერკი იწყება. ამიტომ ჯობს მკითხველმა ეს საოცარი ნიმუშები თვითონვე წაიკითხოს, თორემ მე რომ ჩემი სიტყვების დასადასტურებლად მაგალითების მოყვანა მოვინდომო, ალბათ მთელი წიგნის გადმოწერა მომიწევს. თუმცა რამდენიმე ელვარე სტრიქონი აქვე ალბათ მაინც უნდა დავიმოწმო, თუნდაც “სიბერის სონეტის” ეს სტრიქონები:

    “ხვდები, რომ ქვეყნად აღარაფერს არა აქვს აზრი,
    რაზე იფიქრო, რა ისურვო ან რა ინატრო?
    შენა ხარ მხოლოდ დიოგენეს ფუტურო კასრი,
    რომელშიც უკვე დიოგენე აღარ ბინადრობს.”

    ანდა “ადამის სონეტიდან”:

    “ბუნდად ვიხსენებ სამოთხეს და ჩემს ოჯახს დაშლილს,
    სიბერემ უკვე თავისი ქნა, დაბინდა გონი,
    მახსოვს, რომ ევამ მომაწოდა სამოთხის ვაშლი
    და მე, სულელმა, უნებლიეთ შევჭამე, მგონი.”

    ვახუშტის ერთი ადამიანური თავისებურება მის ლექსებშიც მკვეთრად გამოვლინდა. იგი ცალმხრივად არცერთ საგანს, არცერთ მოვლენას არასოდეს აფასებს. ამიტომაც “ადამის სონეტს” “ევას სონეტი” მოჰყვება და თან ისეთი სონეტი, რომ ხვდები, რამ ათქმევინა ლევ ტოლსტოის თავის დროზე: “ანა კარენინა მე ვარ!”
    არსებითად, თუ შემოქმედს სამყაროს ყველა არსთან ასეთი სიღრმისეული თანაზიარობის განცდა არ ექნება, რამდენიც უნდა წეროს და იკითხოს, სასურველ შედეგს მაინც ვერ მიაღწევს.
    ვახუშტი კოტეტიშვილი იმიტომაც არის ნაღდი, რომ ყველას საწუხარი შეუძლია გულში გაატაროს და ზემოდან არავის, არცერთ ადამიანს არ შეხედოს.
    სანამ კონკრეტულად ვიტყვი, რას ვგულისხმობ მანამდე ერთი პატარა ამბავი მინდა გავიხსენო. ცხოვრების რაღაც ეტაპზე ერთ განათლებულ თანამდებობის პირთან მეგობრობამ მომიწია. უფრო სამსახურებრივი მეგობრობა იყო, რადგან ერთად ვმუშაობდით და გარემოებებმა დაგვაახლოვა. იმ თანამდებობის პირს, ბევრი განათლებული ადამიანისაგან განსხვევბით, მანქანაც კი ემსახურებოდა, ამიტომაც რამდენჯერმე შინ თავისი მანქანით გამომიარა და სამუშაოზე წამიყვანა. სამსახურამდე გზად თბილისის ცირკთან უნდა გაგვევლო. მძღოლმა, 25-30 წლის ჯეელმა, რომელიც თავის თავზე ისე იყო შეყვარებული, რომ გარშემო მეტს აშკარად ვერავის და ვერაფერს ამჩნევდა, რატომღაც ცირკთან მაინცდამაინც იქ მდგარ უბედურ ქალებს მოჰკრა თვალი და აზრი გაგვიზიარა: “დასაწველები არიან ესენი ყველანი!” უცებ ვერ გავიგე რას გულისხმობდა, რადგან გაუმართავად დალაგებული ფრაზა აშკარად ორაზროვნად გაისმა. ხოლო როცა მივხვდი, რომ წველას კი არა, დაწვას გულისხმობდა, სიბრაზისაგან ლამის შუაზე გადავიპე. თავი შევიკავე და მძღოლისათვის არაფერი მითქვამს, იმ თანამდებობის პირს კი ვუთხარი: შენს მანქანაში აღარასოდეს ჩავჯდები-მეთქი. მთელი უბედურება ის იყო, რომ მიუხედავად იმისა, რომ წიგნებს ბეჯითად კითხულობდა, ჩემი აღშფოთების მიზეზი წესიერად ვერც იმ განათლებულმა კაცმა გაიგო. დაახლოებით ასეთი რამ მითხრა: ნეტაი, მოგცლიაო! – და ინციდენტიც ამით ამოიწურა.
    ეს ამბავი კიდევ ერთხელ გამახსენდა, როცა ვახუშტი კოტეტიშვილის ლექსი “თბილისის ცირკთან” წავიკითხე. აქ მთელ ლექსს დავიმოწმებ, იმიტომ რომ ბოლო დროს სულ უფრო და უფრო ხშირად გაისმის აზრი, ქართულ პოეზიას სოციალური თემატიკა არ აინტერესებს და ეს მისი ყველაზე დიდი ნაკლიაო. ჩემი აზრით, მხოლოდ ვახუშტი კოტეტიშვილის ეს შედევრი რომ დაწერილიყო, აღნიშნული ბრალდების გასაბათილებლად ესეც იკმარებდა.

    “ფერუმარილით ფერნამკრთალები
    ქუჩაში დაძრწის ბედი წყეული,
    თბილისის ცირკთან დგანან ქალები
    და ქუჩის დახლზე უდევთ სხეული,

    რომელიც თვალწინ ეღვრებათ ოფლად,
    მაინც დგანან და მუშტარს ელიან,
    ძნელია მურდალ მუშტართან ყოფნა,
    უმუშტრობა კი უფრო ძნელია.

    ქართველი, რუსი, სომეხი, ოსი
    კლიენტს ღიმილით ეგებებიან.
    იმათგან ბევრი არც არის ბოზი:
    ზოგი დედაა, ზოგიც ბებია.

    მათ სახელმწიფო ბეგრავს ყადაღით,
    თუმცა ეს, მართლაც საოცარია,
    კლიენტებში კი ბევრი ჩათლახი,
    ქურდი ან ძველი ნაბოზარია.

    დარში, ავდარში აკანკალებით
    ქუჩაში დგომა მართლაც ძნელია.
    ცირკის მახლობლად დგანან ქალები
    და კლიენტებად ბოზებს ელიან.”

    სამწუხაროდ, შორსა ვარ იმ აზრისაგან, რომ ლიტერატურას ზნეობრივად გამაჯანსაღებელი ფუნქცია აქვს და ამ ლექსის ყველა წამკითხველი უცებვე მიხვდება, რას ეუბნებიან, მაგრამ პირადად ჩემთვის ვახუშტი კოტეტიშვილი იმიტომაც არის დიდი პოეტი და, რაც მთავარია, დიდი ადამიანი, რომ პრობლემის ასე დანახვა და ასე თქმა შეუძლია.
    რატომღაც ამ სტრიქონებმა ჩემი უსაყვარლესი მწერლის, ნიკოს კაზანძაკისის რომანის “ბერძენი ზორბას” ის ადგილი გამახსენა, სადაც სოფელი კლავს უდანაშაულო ქვრივს და ქალს, ზორბას გარდა, სხვა არავინ გამოექომაგება.
    თუმცა რატომ “რატომღაც”. ეს რომანი წავიკითხე თუ არა, ისეთი განცდა მქონდა, რომ ზორბას დიდი ხანია ვიცნობდი. ფილმიც მენახა, სადაც ამ გმირს შესანიშნავად განასახიერებს ენტონი ქვინი, მაგრამ “ჩემი ზორბა” კიდევ უფრო ღრმა იყო, ვიდრე ჰოლივუდის ცნობილი ლოველასი. ზორბა ბუნების, ადამიანობის, სიცოცხლის სული იყო – უწვრთნელი და პირველქმნილი. თუმცა ჩემს ზორბას, წიგნის გმირისაგან განსხვავებით, კიდევ ერთი ღირსება ჰქონდა: არაჩვეულებრივად განათლებულს, შეეძლო მთელი თავისი ნაკითხობა გვერდზე გაეწია, და ცხოვრებისეული სიმართლეებისათვის სახეში პირდაპირ, დაურიდებლად შეეხედა. ეს კაცი დილით უნივერსიტეტის პროფესორი იყო, საღამოს კი მთებში, გლეხებთან იჯდა და გლეხებისგან არ განირჩეოდა. ამიტომაც ამ კაცს ერთნაირად დიდი ნიჭიერებით შეუძლია წეროს ლექსები ხალხურ კილოზე და კლასიკური სონეტები, ერთნარი გზნებით იკითხოს და ამავე დროს იცხოვროს კიდეც.
    რახან ზორბა გავიხსენე, აქვე ამ რომანის ერთ პასაჟსაც დავიმოწმებ. ხომ გახსოვთ, იმჟამად ბერლინში მცხოვრებ მწერალს ზორბა პირინეის მთებში შეყუჟული ერთი სოფლიდან რომ მისწერს: სასწრაფოდ ჩამოდი, ისეთ მწვანე ქვას მივაგენი, აუცილებლად უნდა გიჩვენოო. კაზანძაკისს გააღიზიანებს კიდეც ზორბას ასეთი თავკერძობა. ქვეყანა იქცევა. ევროპა ისეთ შიმშილობას მოუცავს, რომ ბერლინის ხიდებზე პოლიცია პატრულიერებს, რათა დედები, რომლებიც გამოუვალი სიტუაციის გამო შვილებიანად ხტებიან წყალში, სიკვდილს ხელიდან გამოგლიჯონ. ეს ზორბა კი მთაში შეყუჟულა და რაღაც მწვანე ქვას ჩაჰკირკიტებს. ამიტომაც არსადაც არ წავა, ცოტა ხანში კი ზორბასაგან წერილს მიიღებს: შენ, ქაღალდის საცოდავო ჭიავ, ბედმა ერთადერთხელ მოგცა საშუალება, მშვენიერი მწვანე ქვის ხილვით დამტკბარიყავი, მაგრამ არ მოისურვე და, მოიქეცი, როგორც გენებოს. ხანდახან ვფიქრობ, ნეტავ მართლა არის თუ არა ჯოჯოხეთი და ზოგჯერ იმ დასკვნამდე მივდივარ, რომ ზოგი ქაღალდის ჭიისათვის ჯოჯოხეთი უსათუოდ უნდა არსებობდეს.”
    რატომ გამახსენდა ახლა ეს ყველაფერი ვახუშტი კოტეტიშვილის წიგნთან დაკავშირებით? იმიტომ ხომ არა, რომ ამ წიგნის სახით ბედმა იქნებ ცხოვრებაში ერთადერთხელ მოგვცა საშუალება მშვენიერი მწვანე ქვის ხილვისა. ან იქნებ იმიტომ, რომ ლიტთეორიებით აღჭურვილი ქაღალდის ჭიები ეგებ სხვაგვარად აფასებდნენ პოეზიასაც და ამ კონკრეტულ ლექსებსაც. თუმცა ქაღალდის ჭიათათვის ჯოჯოხეთი ნამდვილად არსებობს და ისიც ჯოჯოხეთია, თუკი ვახუშტი კოტეტიშვილის ამ ბრწყინვალე კრებულს როგორც ჯერ არს, ისე ვერ გაიგებენ.

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More
  • რეცენზია

    ნესტან რატიანი – რიტუალის ასახვა ძველბერძნულ ლიტერატურაში

    07/07/2009

    ზურაბ კიკნაძე
    ხელახალი ქორწილი
    ნესტან რატიანი “რიტუალის ასახვა ძველბერძნულ ლიტერატურაში” (ჰომეროსიდან ევრიპიდემდე), რედაქტორი რისმაგ გორდეზიანი, რეცენზენტები: ნანა ტონია, რუსუდან ცანავა, თბ. “ლოგოსი”, 2001

    წიგნი ეხება ბერძნული რელიგიური თუ ყოფითი კულტურის ერთ-ერთ მნიშვნელოვანს უბანს და, როგორც დამოწმებული ლიტერატურის სიიდან ჩანს, არცთუ ღრმად დამუშავებულს იმ კუთხით, რომლითაც ავტორს განუზრახავს მისი შესწავლა. ესაა სინამდვილის რიტუალური მხარე, რომელიც მსჭვალავდა ადამიანის კერძო და საზოგადოებრივ ცხოვრებას. წიგნის ავტორი ანგარიშს უწევს ორ გარემოებას, რომლებსაც შეუძლიათ რიტუალი მისი თავდაპირველი ფუნქციისგან განსხვავებულად წარმოგვიდგინონ: ეს არის ის დამატებითი როლი, რომელსაც რიტუალი ასრულებს მხატვრული ნაწარმოების კომპოზიციის ასაგებად და ამ მიზეზით გამოწვეული დესაკრალიზაცია.
    ამრიგად, ავტორის წინაშე რამდენიმე ამოცანა დგას: ერთია გამოკვლევა იმისა, თუ როგორ არის რიტუალი ასახული ნაწარმოებში, როგორც რელიგიური ფენომენი; მეორეა, რა ფუნქციით არის იგი გამოყენებული ნაწარმოებში, როგორც კომპოზიციური ელემენტი სიუჟეტის განვითარებაში; და მესამეა, როგორ არის იგი შემოქმედებითად დამუშავებული და გარდაქმნილი, როგორც სინამდვილის ნებისმიერი სფერო მხატვრულ ნაწარმოებში. ამიტომ მკვლევარი შერიგებული უნდა იყოს იმ გარემოებასთან, რომ რიტუალი არასოდეს სრული სახით არ იქნება ნაწარმოებში წარმოდგენილი. მისი მთლიანობის აღდგენა კი ფილოლოგის კომპეტენციაში არ შედის, რასაც აღნიშნავს კიდეც ავტორი, თუმცა რიტუალის არსებით მხარეზე საუბარს მაინც ვერ ასცდებოდა და ეს ბუნებრივიც არის.
    რიტუალური თეორიისა და პრაქტიკის მთელ მრავალფეროვნებას ავტორი მწყობრ კლასიფიკაციაში აქცევს. გამოყოფილია რიტუალური ქმედებების ხუთი სფერო: მსხვერპლშეწირვა, განწმედა, ქორწილი, გლოვა. თუმცა უნდა ითქვას, რომ კლასიფიკაცია პირობითია და ამას გრძნობს ავტორი. მსხვერპლშეწირვა, როგორც სისხლიანი, ისე უსისხლო, აუცილებელი ნაწილია თითქმის ყველა სახეობის რიტუალისა. მის გარეშე განწმედის რიტუალს არ ექნებოდა ძალა. მეორე მხრივ, განწმედის რიტუალი, როგორც აღნიშნავს ავტორი, წინ უძღვის ნებისმიერ რიტუალს. თუ ქმედებას, თვით ჭამიდან დაწყებულს მსხვერპლშეწირვით დამთავრებულს. “ნებისმიერი სახის მსხვერპლშეწირვის წინ მონაწილენი ერთიანდებოდნენ სიმბოლური განწმენდით”. მისი უნივერსალობიდან გამომდინარე ავტორი ცდილობს ე.წ. განწმედის რიტუალის ზოგიერთ კონკრეტულ გამოხატულებაში (როგორიც არის ბრძოლის წინ განწმედა), დაინახოს (და სამართლიანადაც) სტატუსის შეცვლის, ანუ, როგორც მას პირველად უწოდა არნოლდ ვან გენეპმა, “გადასვლის რიტუალი”. მე დავსძენდი, რომ არა მხოლოდ ზოგიერთ შემთხვევაში, არამედ შემთხვევათა აბსოლუტურ უმრავლესობაში იგი შეიძლება ამ რანგშიც გავიაზროთ. ყოველი განწმედის საზრისი ადამიანის განახლებაში ანუ მის ახალ სტატუსში (იქნება ეს მეომრობა, რელიგიური მსახურება, ქორწინება თუ გლოვა) გადასვლაშია. მისი მიზანია ყველა მეტნაკლებად მნიშვნელოვან შემთხვევაში, როგორც ავტორი აღნიშნავს, ადამიანის “გამოყოფა ყოველდღიური ჩვეული მდგომარეობიდან”.
    მსხვერპლშეწირვა მოითხოვს განწმედას თავის წინაპირობად, მაგრამ თავად განწმედის რიტუალის სუბსტანციური მხარე, ფართე აზრით, სხვა არაფერია, თუ არა მსხვერპლშეწირვა (ყოველ შემთხვევაში, ეს ასეა ძველ აღთქმაში). მოქცეული ვართ მოჯადოებულ წრეში, მაგრამ ეს ბუნებრივია, რადგან რელიგიური მსოფლგანცდა და მასთან დაკავშირებული რიტუალები ერთმანეთს განმარტავენ და განაპირობებენ. ზუსტად ისევე, როგორც ირინევს ლიონელი ამბობს, რომ “ჩვენი მოძღვრება განმარტავს ლიტურგიას, ხოლო ლიტურგია, თავის მხრივ, განმარტავს მოძღვრებას”. სხვანაირად, ეს ჭეშმარიტება შეიძლება განმოვხატოთ რიტუალისა და მითოსის ურთიერთობით. რომელია პირველადი? ასეთი კითხვა ალბათ არც არის გამართლებული. ყოველ შემთხვევაში ე.წ. მანკიერი წრის ამ მანკიერებას მეორე მხარე აქვს: იგი შეიძლება რელიგიური სფეროს ირაციონალურობის მეტაფორად გავიაზროთ, ყოველ შემთხვევაში, ის კარგად გამოხატავს საგნის არსს. ეს არის ჰერემენვტიკული ჩაკეტილი წრე, რომლის შიგნით აზრს კარგავს ის კითხვები, რომლებიც წრის გარეთ მყოფს ებადება. ამიტომაც არ უნდა იყოს ძირითადი თემიდან გადახვევა, როცა ავტორი საგანგებოდ განიხილავს წრის იდეას რიტუალებთან დაკავშირებით. ეს იქნება როკვით შექმნილი წრის, ფერხულის, დაწნული გვირგვინის, საქორწილო ბეჭდის თუ სახლის, შემოსაზღვრული სივრცის ან, თუნდაც, პენელოპეს ნაქსოვის სახით. და ბარემ აქვე აღვნიშნოთ, რომ რიტუალის, კერძოდ, მსხვერპლშეწირვის რიტუალის ატრიბუტებს ავტორი ასევე ფართე სიმბოლურ პლანში გაიაზრებს, როგორც მაგალითად სამსხვერპლო კვამლს მსოფლიო ხისა და ღერძისა და, საბოლოოდ, გზის ანალოგად, რამდენადაც სამსხვერპლო ადგილი სამყაროს შუაგულად გაიაზრება და იმავდროულად მასზე გადის ღმერთებისკენ მიმავალი გზა. უადგილო არ იქნებოდა ფშაური წარმოშობის რიტუალური ლექსის (“ბერი გიორგი მეც ვიყავ…”) გახსენება, რომელიც ჭარბი კომუნიკაციური საშუალებებით გამოირჩევა. აქ არის ჯაჭვი, აქ არის მთაც, ხეც და კიბეც, როგორც იაკობის კიბის გამოძახილი.
    თავისი საკუთრივი, შეიძლება ითქვას, სრულმასშტაბიანი ფუნქცია, აქვს დაკისრებული საქორწინო რიტუალთა ელემენტების ხსენებას და, საზოგადოდ, ქორწილის მოტივს “ოდისეაში”, რაც ავტორს აძლევს საშუალებას, ილაპარაკოს ოდისევსისა და პენელოპეს “ხელახალ ქორწილზე”. ეს ადგილი ნაშრომის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პასაჟად მიმაჩნია, რომელსაც აქვს სამომავლოდ გაღრმავებული კვლევის პერსპექტივა. აქ იკვეთება აზრი, რომ “ოდისეას” მთელი შინაარსი ხელახალი ქორწინებისთვის მზადებაა. ამისკენ არის მოწოდებული ყველა ის განსაცდელი, რომლებიც ეპოსის მთავარმა გმირმა გადაიტანა გზაზე ტროადან ითაკამდე, ლოტოფაგებიდან დაწყებული, ქალღმერთთგან შემოთავაზებული ქორწინებებით დასრულებული, რომელთაც ის პენელოპასთან ხელახალი შეუღლებისთვის უარყოფს. ყველაფერი, რაც ხდება ეპოსის დასასრულს ამ ხელახალი ქორწინების წინაპირობაა: სასიძოთა ძლევა ასპარეზობაში, მსახურთა ფერხული, განწმედის რიტუალი, სიძის განმშვენება ათენას მიერ, ჩირაღდნებით სვლა. ამის საფუძველზე ჩვენ შეგვიძლია დავსძინოთ, რომ ფერისცვალება, რასაც ოდისევსი განიცდის ათენას ხელით, რომელმაც გადაალახვინა ყველა სხვა დაბრკოლება, შეგვიძლია გავიაზროთ, როგორც გადასვლის რიტუალი, რომლის ძალითაც ოდისევსი სიძის სტატუსს იძენს, რომლის ძალითაც ის გამოიხსნის სასიძოთა ტყვეობაში მყოფ სასძლოს. არაშემთხვევით, ავტორი ოდისევსის საბოლოო ქმედებას პენელოპეს გათავისუფლებად იაზრებს.
    თუ ეპოსში, კერძოდ, “ოდისეაში” დასასრული ბედნიერ ქორწილს მოითხოვს, რითაც ეპოსი მოგვიანო ჯადოსნურ ზღაპარს ენათესავება, სხვაგვარად არის საქმე ტრაგედიაში. “ტრაგედიას არ აინტერესებს იღბლიანი, ბედნიერი ქორწილი… ტრაგიკოსთა ინტერესის საგანი ის ქორწილებია, რომლებიც ან წარუმატებლად დასრულდა ან უბედურად წარიმართა”. ეს სავსებით კანონზომიერია რიტუალიდან წარმოშობილი ჟანრისათვის. ოღონდ ეს ის რიტუალი არ არის, რომელიც ბედნიერად მთავრდება.

    © “წიგნები – 24 საათი”

    Read More
  • რეცენზია

    ჯინ ვებსტერი – გრძელფეხება მამილო

    07/07/2009

    ნინო ცინცაძე
    მათთვის, ვინც გარდაქმნების სურვილითაა შეპყრობილი
    ჯინ ვებსტერი. “გრძელფეხება მამილო”. მთარგმნელი ლია გუგუნავა, ილუსტრაციები ჯინ ვებსტერი, გარეკანის მხატვარი ნინო ზაალიშვილი, გარეკანის დიზაინი გიორგი ტაბლიაშვილი. თბილისი. “დიოგენე”. 2002

    “გრძელფეხება მამილო” მოგვითხრობს ობლის ამბავს, რომელიც ანონიმურმა ქველმოქმედმა კოლეჯში გაგზავნა…” – წერია წიგნის წინასიტყვაობაში. თუმცა, ამ წიგნის შინაარსი, ბევრად უფრო მრავალფეროვანია, ვიდრე ეს ამ ფრაზიდან ჩანს. მასში არის მაღალი იუმორიც, სიყვარულიც, ინტრიგაც. მაგრამ, ეს ყველაფერი არ არის ის, რაც ჩვენი სინამდვილისათვის წიგნს მნიშვნელობას მატებს.
    ამ წიგნის მთავარი აზრი შეიძლება მისივე გმირის აღშფოთებით გამოვხატოთ, როდესაც ის გაიგებს, რომ “ღარიბები იმისათვის არიან გაჩენილნი, რომ ჩვენ მოწყალენი გაგვხადონ”, ანდა, როდესაც ის თავგადაკლულ ტრადიციულ პურიტანებში მოხვდება და ეუბნება, რომ “ისინი თავიანთ ღმერთზე უკეთესები არიან” (პურიტანები ამ წიგნში, და XX საუკუნის დასაწყისის ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორიაში, ის ქრისტიანი ხალხია, რომლებსაც ზედმეტად დოგმატურად ესმით რწმენის საკითხები, ღმერთი შურისმაძიებელი და ფხიზელი არსება ჰგონიათ და უფრო ეკლესიის მსახურების აზრს უსმენენ/ემორჩილებიან, ვიდრე ბიბლიას).
    „გრძელფეხება მამილო” ძალიან ბევრი რამის შესახებაა. წიგნი გვიამბობს განათლების და განათლებულობის მნიშვნელობის შესახებ, იმის შესახებაც, რომ ამ სამყაროში სიღარიბე უფრო მოსალოდნელი რამეა, ვიდრე სიმდიდრე, რომ ღარიბები და მდიდრები ადამიანთა ორი განსხვავებული ჯიში არ არის და, რაც მთავარია, სამყარო, მიუხედავად იმისა, რომ ერთი შეხედვით უსამართლობებით და უბედურებებითაა აღსავსე, მაინც “happy end”-ით მთავრდება, ძალიან თუ მოინდომე. თანაც, ეს ყველაფერი მოთხრობილია ნათელი იუმორით დაწერილი წერილების საშუალებით, რომელთა კითხვაც ძალიან სახალისოა.
    მოკლედ, ეს წიგნი აქტუალურია. აქტუალურია თუნდაც იმის გამო, რომ დღეს ჩვენ თანდათან შევდივართ იმ სამყაროში, რომელიც აშშ-ში იყო მაშინ, როდესაც ეს წიგნი იწერებოდა. დღეს ჩვენ ნელ-ნელა ვიგებთ, რომ არსებობენ მდიდრები და ღარიბები, რომ უაზრობაა კამათი იმის შესახებ, თუ რომელი სჯობს ვიყოთ; რომ თუ ღარიბი ისეთია, როგორც ჯუდი, ხოლო მდიდარი ისეთი, როგორც გრძელფეხება მამილო, საერთოდ სისულელეა ამ საკითხის წამოჭრა, რომ ჩვენს გარემოში მხოლოდ ცუდები და კარგები არ არსებობენ, რომ შესაძლებელია შემწყნარებლობა, რომელიც განათლებულობაზე იქნება დამყარებული და არა – დოგმებზე. ჩვენ, როგორც საზოგადოება და საზოგადოების წევრები, ამ საინტერესო და მნიშვნელოვანი საკითხების აღმოჩენის ეპოქაში ვცხოვრობთ, “გრძელფეხება მამილო” კი ნამდვილად დაგვეხმარება ამ ამბების გარკვევაში.
    ეს წიგნი ყველასათვს არის დაწერილი, მათთვის, ვინც ბრონტეანულ (თუ ბრონტულ) სიზმრებშია გახვეული, ასევე მათთვის, ვინც მოხდენილ იუმორს (ან სატირას) ცხოვრების შესაფასებელ ერთადერთ ღირსეულ იარაღად მიიჩნევს, მათთვისაც, ვისაც არ აკმაყოფილებს რაც ხდება, და გარდაქმნების სურვილითაა შეპყრობილი.
    დაბოლოს: რა თქმა უნდა, არ არსებობს თარგმანი ხარვეზების გარეშე. მაგრამ შეცდომები, რომელიც წიგნის კითხვისას შეიმჩნევა, ტექნიკური ხასიათისაა და ძალიან კარგად შესრულებულ სამუშაოს ვერაფერს აკლებს.
    P.S.გარდა ზემოთ თქმულისა, “გრძელფეხება მამილოს” დიოგენესეული გამოცემა ინგლისური ენის შესწავლით დაკავებული თინეიჯერებისთვის დროის სასიამოვნოდ და თანაც სასარგებლოდ გატარების მშვენიერი საშუალებაცაა, რადგან თარგმანს თან ტექსტის დედანი და ინგლისურ-ქართული ლექსიკონიც ერთვის. ჩემი აზრით, ეს ინფორმაცია უკანა ყდაზე რომ ყოფილიყო აღნიშნული, წიგნს კომერციული თვალსაზრისით ერთობ წაადგებოდა. თუმცა, მე ამ საკითხში ბევრი არა გამეგება რა და ამიტომ რაიმეს დაბეჯითებით მტკიცებისაგან თავს შევიკავებ.

    © “წიგნები – 24 საათი”

    Read More
  • პროზა

    დათო ქარდავა – ვინ არის ვარსქენი?

    07/07/2009

    ვინ არის ვარსქენი?

    დათო ქარდავა

    დეპრესიას საქსოვი ჩხირებით ვებრძოდი, ამერიკის საელჩოდან რომ დამირეკეს, ერთი წლით ოკეანსგაქმა უნდა გაგაგზავნოთო. ვიფიქრე, უკბილოდ მეხუმრნენ-მეთქი, მაგრამ არა, მოვტყუვდი: ორი კვირის თავზე ჩია, სათვალეებიანმა კონსულმა ჩემი პასპორტის მეთერთმეტე გვერდზე ისრებჩაბღუჯული არწივი დაასახლა და კიდევ ორი დღის შემდეგ, ლონდონის გავლით ვაშინგტონში, ვაშინგტონიდან კი “United Airlines”-ის ბოინგით ვისკონსინის მთავარ ქალაქში, მედისონში ამოვყავი თავი. ერთი სემესტრი ადგილობრივ უნივერსიტეტში ამერიკის ჟურნალისტიკის ისტორიას, ორატორულ ხელოვნებასა და პრესის თავისუფლების მსოფლიო კომიტეტის მოწონებულ პროგრამას ვიზუთხავდი, დანარჩენი დრო კი ჟურნალისტიკის პრაქტიკულ შესწავლას მოვანდომე: ჯერ საზოგადოებრივ მაუწყებელში გავდიოდი სტაჟირებას, შემდეგ კი ISTHMUS-ი და MADISONS WEEKLY NEWSPAPER-ი მმასპინძლობდნენ. ვერ ვიტყვი, დრო უსაშველოდ გაიწელაო, მაგრამ ახლა, როცა ყველაფერი დამთავრდა და ჩემს მასპინძლებს უნდა დავემშვიდობო, ასე მგონია, რომ შარშან კი არა, კოლუმბამდე აღმოვაჩინე ამერიკა…
    – თავს გაუფრთხილდით, – მეუბნება ენდრიუ და ხელს მართმევს. ჩემზე ათი თუ თორმეტი წლით უფროსი იქნება. მაღალია, ქერა და სპორტული. თავს ვერ დავდებ, გინდა თუ არა მხიარულიაო, მაგრამ თუ ვინმეს თვალსაწიერში მოხვდება, აუცილებლად გაუღიმებს, არადა როგორც თვითონ ამბობს, მძიმე სამუშაო აქვს და, წესით, პირქუში უნდა იყოს. ძირითადად ციხის ჯურღმულებზე, გამოუსწორებელ პატიმრებზე და პირქუშ ზედამხედველებზე უწევს წერა. თურმე წელიწადი ისე არ გავა, რომ საგრაფოში, სადაც სიკვდილით დასჯა გაუქმებულია, ერთი ციხე მაინც არ გახსნან. ათიდან ცხრა პატიმარი ლოთი, ნარკომანი ან უბრალოდ დაბალი სოციალური ფენის წარმომადგენლია, რომლებმაც არც წერა იციან და არც – კითხვა. ენდრიუც თავის სტატიებში იმის დამტკიცებას ცდილობს, რომ განათლება დანაშაულთან ბრძოლის ყველაზე ეფექტიანი საშუალებაა…
    – თავს გაუფრთხილდით, – იმეორებს და, როგორც ყოველთვის, ახლაც მიღიმის. ცდილობს მხნედ გამოიყურებოდეს, მაგრამ თამაში კარგად არ გმოსდის. მიჭირს ამაზე ლაპარაკი, მაგრამ უნდა ვთქვა: ჩვენ შორის რაღაც ხდება, უფრო სწორად რაღაც შეიძლება მოხდეს, თუკი გადავიფიქრებ და დავრჩები, მაგრამ უკვე ყველაფერი გადაწყვეტილია: საქართველოში ვბრუნდები! ენდრიუ კი დაბნეულია, როგორ მოიქცეს, არ იცის. პოლიტკორექტულობისა და ბევრი სხვა სისულელის მძევალია, რის გამოც ვერ გადაუწყვეტია, გამომშვიდობებისას მაკოცოს თუ – არა. ასე რომ, პირველი ნაბიჯი მე უნდა გადავდგა: ან ხელი უნდა წავართვა, ანდა გადავეხვიო… ჰო, უნდა გადავეხვიო, ასე აჯობებს, თუმცა არც მე ვარ ბოლომდე დარწმუნებული, სწორად ვიქცევი თუ არა. ამ ყოყმანში უხეირო მოძრაობას ვაკეთებ, რითაც კიდევ უფრო მეტად ვაბნევ საბრალო ენდრიუს და შედეგად შუბლებით ვეჯახებით ერთმანეთს…
    – Attention! – თეატრალური პათეტიკით ამბობს კიდევ ერთი მასპინძელი, მისტერ მალკოლმი, რომლის ხავსით დაფარულ ორსართულიან, ქვის სახლში მთელი ერთი წელიწადი ვიცხოვრე და, რომელსაც, მეუღლესთან, მისის მერისთან ერთად დასავლეთ ნახევარსფეროში ყველაზე კეთილი გულები აქვთ, – Objects in this mirror may be closer than they appear!
    ვიცინით. ენდრიუ ამბობს, რომ ბაიკერის ჩაფხუტით უნდა მოვსულიყავიო და მისტერ მალკოლმს ზურგზე უტყაპუნებს ხელს. მისტერ მალკოლმს კი ცოლის მარჯვენა ჩაუბღუჯავს და გულიანად იცინის. ალბათ, ასეთებად დამამახსოვრდებიან ეს მხიარული და სიცოცხლით სავსე მოხუცები, რომლებიც აგერ უკვე მეშვიდე თუ მერვე წელია უსასყიდლოდ თანამშრომლობენ სახელმწიფო დეპარტამენტთან და ყოველ წელს რამდენიმე თვით ჩემნაირ ვიზიტორებს მასპინძლობენ დემოკრატიის დაკლაკნილ გზაზე შემდგარი ქვეყნებიდან.
    არ დაგვივიწყოო, მეუბნება მისტერ მალკოლმი და მკერდზე პიგმენტური ლაქებით დაფარულ მტევანს იდებს, აქაო და გული არ მოგვიკლაო. რას ამბობთ-მეთქი, შევიცხადე და ბარათი ვაჩვენე, რომელიც წინა დღით მომცა და, რომელზეც ჩემი მასპინძლების ელექტრონული ფოსტის მისამართი და ტელეფონის ნომერია მითითებული.
    მისტერ მალკოლმი ავიაინჟინერი და მოყვარული მფრინავია. წლების წინ ფლორიდაში მუშაობდა, კოსმოსში გასაშვებად შატლებს ამზადებდა. ახლა ის პენსიაშია და დარჩენილ წლებს ავიამოყვარულთა კლუბში, უფრო სწორად კი კლუბის კუთვნილ თვითმფრინავში, როგორც თვითონ ამიხსნა, პენტაგონის მიერ ჩამოწერილ შოტლანდიური წარმოების „jetstream“-ში ატარებს. კვირაში ერთხელ, პარასკევობით დაფრინავს და ამით ძალიან კმაყოფილია. წამოსვლის წინ მეც გადამეკიდა, გინდა თუ არა ფრენა უნდა გასწავლო, ველოსიპედის მართვაზე უფრო იოლიაო. ვერ დამიყოლია, მედგარი წინააღმდეგობა გავუწიე. სულ ბოლოს დაიჩემა, მაშინ ჯორჯიაში უნდა ჩამოვიდე და იქაური ცის დაპყრობაში უნდა დამეხმაროო…
    მე, რა თქმა უნდა, ავუხსენი, რომ დიდი სიხარულით ვუმასპინძლებდი მას და მისის მერის საქართველოში, რომ მათ განკარგულებაში იქნებოდა საქართველოს მატერიალური და სულიერი კულტურის ყველა ძეგლი, ბუნების ყველა საოცრება – მთების, ტყეებისა თუ ადამიანების ჩათვლით, მაგრამ ცის დაპყრობის იმედი, ტექნიკური საშუალებების სიმწირის გამო, არ უნდა ჰქონოდა… რატომო, მკითხა გულწრფელად გაოცებულმა.
    რა უნდა მეთქვა? ნაღდი ამერიკელი პენსიონერია. 24 საათი ტელევიზორი აქვს ჩართული და რასაც ლაპარაკობენ, ყველაფრის სჯერა. ამას წინათ, CNN – ის სტუდიაში ქართველი პოლიტიკოსი ჰყავდათ მიწვეული. თქვა, რომ ქვეყანა გიგანტური ნაბიჯებით ვითარდება და რომ უკვე დავეწიეთ ევროპას, ამერიკას და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასო…
    – რა ხდება საქართველოს ცაში, რატომ ვერ ვიფრენთ? .
    – რატომ და, – ვცდილობ სერიოზული ვიყო, – ჩვენთან ცაში ფრენა სახიფათოა!
    – გარკვეულ რისკს ადამიანის ნებისმიერი საქმიანობა შეიცავს, – სავსებით სერიოზულად მიპასუხა.
    არა, მე სულ სხვა სახის ხიფათს ვგულისხმობ-მეთქი, ვუთხარი და გავიხსენე მამა თადეოზის ნათქვამი: ცაში ნუ ფრენ, შვილო ჩემო, იქ არაა ადამიანის ადგილი, დაგეჯახება ანგელოზთა გუნდი და ჩამოვარდები!
    ნათქვამმა მისტერ მალკოლმი ძალიან შეაწუხა. იფიქრა, რომ მორწმუნე ვარ და თავისი ცნობისმოყვარეობით ჩემ რელიგიურ გრძნობებს შეეხო… ცხადია, სისულელეა ეს ყველაფერი, მაგრამ ამ სულელური საქციელის გამო ახლაღა ვწუხვარ, როცა ერთმანეთს დავემშვიდობეთ და, როცა მივხვდი, რომ სკოლაში ნასწავლი ფიზიკის კანონები მართლა მოქმედებს, რომ ცხოვრება შეუქცევადია, რომ რაც ერთხელ მოხდა, აღარ განმეორდება, რომ რაც დაკარგე, ვერ დაიბრუნებ… ერთი სიტყვით, დიდ, საშვილიშვილო შეცდომას ვუშვებ, არ ვრჩები ათი ათასი ტბისა და ახდენილი ოცნებების ქვეყანაში, სადაც ადამანები ერთმანეთს თუ არა საკუთარ თავს მაინც უღიმიან და სამშობლოში ვბრუნდები!

    * * *

    …მერილენდიდან თბილისში თვითმფრინავები არ დაფრინავენ, მერილენდიდან თბილისი არ მოჩანს… სხვა ამბავია ნიუ-იორკი, სამყაროს ცენტრი და ცივილიზაციის მწვერვალი, რომლის ჩრდილი ყველაზე შორეულ ქვეყანასა და ქალაქსაც წვდება… ამიტომაც ვმყოფები აქ, ქალაქში, სადაც უკანასკნელ სალახანასაც შეუძლია თქვას, რომ tomorrow is the first day of the rest of your life…
    ვდგავარ ტაიმსკვერზე და კოკა-კოლის სარეკლამო ეკრანის ქვეშ თბილისელ ნაცნობს, ნუგზარს ველოდები. ჩასხდომის გამოცხადებამდე 16 საათია დარჩენილი, ნუგზარი კი არ ჩანს… დროგამოშვებით საათს დავყურებ, ვნერვიულობ და ვაკვირდები ხალხის ნაკადს, რომელიც არა და არ ილევა და, რომელსაც ნიუ-იორკი როგორც ვულკანი ლავას, ისე ანთხევს საკუთარი წიაღიდან. მექმნება შთაბეჭდილება, რომ აქ, ტაიმსკვერზე შეყრილი ადამიანები ატრიალებენ იმ უხილავ მექანიზმს, რომელსაც მთელი დანარჩენი სამყარო მოჰყავს მოძრაობაში…
    ნუგზარი გასუქებულა, თმაც გაზრდია, წვერიც და მუცელიც. ზომაზე მეტად ნაღვლიანი მეჩვენა. ჯერ საქართველოში დარჩენილი მეგობრები მოიკითხა, მერე მოულოდნელად დაინტერესდა, რას შვებით, როგორ ხართ ქართველები საცვლების გარეშეო. ვიფიქრე, როგორ დაწვრილმანებულა, წლების წინ ნაჩუქარ თეთრეულს მაყვედრის-მეთქი.
    – რას გულისხმობ? – ვიკითხე დაბნეულმა.
    მშვიდად მიპასუხა: კარგად იცი, რასაც ვგულისხმობ, ჩემო ნინიკოო!
    სანამ საქართველოში ცხოვრობდა, ერთ-ერთ კერძო უნივერსიტეტში ხელოვნების ისტორიას ასწავლიდა, ცალკე კურსი მიჰყავდა მოდის ისტორიაშიც. ნუგზარის თვალსაწიერში ხვდებოდა მოდის ტენდენციები როგორც ძველ ეგვიპტეში, საბერძნეთსა და რომში; ასევე აღორძინების, რეფორმაციისა და კლასიციზმის პერიოდში შეკერილი წაღებ-ქოშები, კაბა-შარვლები, კრინოლინები და სხვა ჭრელა-ჭრულა ჭინჭები. თუმცა, პედაგოგიური მოღვაწეობის გარდა ნუგზარი, მეგობრებთან ერთად, სანკტ-პეტერბურგის ქუჩაზე სილამაზის სალონსა და თეთრეულის მაღაზიასაც ამუშავებდა.
    ეტყობა ძალიან განიცადა საქართველოდან წასვლა. ვერ მეჩვენა მხნედ.
    ვუთხარი, რომ სამშობლოში ვბრუნდებოდი და ბილეთი ვუჩვენე.
    ეგონა ვეხუმრე. ახლა არ მითხრა, რომ მამა-პაპათა მიწა გვიხმობს და პატრიოტულ ექსტაზში ქუდზე კაცი უნდა შევიყაროთო.
    – არ გადამრიო, ნინიკო! მითხარი, რა გემართება!
    მხრები ავიჩეჩე.
    – გელოდება ვინმე?
    – არა.
    – რამე გეგმები გაქვს?
    ისევ მხრები.
    – მოგდევს ვინმე?
    – კარგი რა…
    – აბა, მისდევ ვინმეს?
    – მორჩი მაიმუნობას!
    – აბა, რა გინდა, აქ დაეტიე და შეირგე დემოკრატიის მონაპოვარი!
    ბევრი მეჩიჩინა, მაგრამ ბილეთი მაინც ვერ გამომგლიჯა ხელიდან. ბოლოს თავისთან, სალონში დამპატიჟა, რას ჰგავხარ, გაგალამაზებ მაინცო. კვინსში, უკრაინელ ემიგრანტებთან სარდაფს ქირაობდა. სავარძელში რომ დამსვა, მაკრატელი და სავარცხელი რომ მოიმარჯვა, ისევ თბილისელ ნუგად იქცა…
    ეჰ, ჩემი ნუგა-ნუგზარა პარიკმახერი კი არა, ნამდვილი ფილოსოფოსია. თმას მარტო ფერს, ფორმასა და სიგრძეს როდი უცვლის. ცდილობს ვარცხნილობასთან ერთად აზრებიც შეგიცვალოს, გექაქანება და გექაქანება…
    – ვერავინ დამწამებს გულგრილობას, მაგრამ ვერ ვიტან ვარსქენებს, დაკომპლექსებულ ქართველ მამაკაცებს, რომლებსაც, ვითარცა მძვინვარე მხეცებს, დღენიადაგ ასტამი და მჯიღი აქვთ მომარჯვებული. ამ ვარსქენებთან ბრძოლას შევალიე ჩემი სიჭაბუკე… შენ ხომ კარგად იცი, პოლიტიკა არასოდეს მიტაცებდა, მაგრამ თავი მაინც არ დამიზოგავს – რაც შემეძლო ვიდექი იმ წვიმასა და ქარში, სანამ თირკმელები არ გამიცივდა, ისედაც ნეფროსკლეროზისკენ მაქვს მიდრეკილება, ყმაწვილკაცობიდან დაბალ სიცხეებს ვატარებ… არავის ვაყვედრი, მაგრამ ჩვენს დასაფიცარ სამშობლოს დემოკრატიული მსოფლიოს თვალწინ ერთი ტრუსიკი მეც ჩავაცვი! ვიფიქრე, ვარსქენების დრო ისტორიას ჩაბარდაო და ბავშვივით გავიხარე. რა გულუბრყვილო ვიყავი, არა?..
    თან ქაქანებდა, თან თმას მივარცხნიდა. ასე არაფერი ეშველებაო, თქვა და გულის ჯიბიდან მაკრატელი და სავარცხელი ამოიღო. მერე ამასაც რომ მორჩა, უჯრიდან პლასტმასის ქილები ამოალაგა.
    – რომელს ხმარობ? – სხვათაშორის იკითხა და ისე, რომ პასუხს არ დალოდებია, საღებავი გააზავა.
    – 6-6-5, – ვთქვი შეცბუნებულმა.
    – 6-6-7 უფრო მოგიხდება, – მითხრა და ვითომც არაფერიო, ღიღინით გააგრძელა საღებავის წასმა. რომ მორჩა, დაველოდოთო, მითხრა და სიგარეტს მოუკიდა. მე კი ვიჯექი და სარკეში ვაკვირდებოდი თმას, რომელიც არა და არ ქერავდებოდა… მერე ჩამომბანა და დამვარცხნა.
    – აბა, ახლა ნახე! – მითხრა წელვით და სავარძელი, რომელშიც ვიჯექი, სარკისკენ შემოატრიალა.
    – რა გააკეთე? – მხოლოდ ამის თქმაღა მოვახერხე.
    თმა დაემოკლებინა და ალისფრად შეეღება!
    ალისფერი ხომ ჩემი თმის ბუნებრივი ფერია, რომელიც შთამომავლობით მერგო და, რომელსაც რაც წამოვიზარდე, მას მერე ვმალავ, როგორც კეთროვანი წყლულს, როგორც ჭლექიანი სისხლიან ნერწყვს…
    – ნინიკო, ნახე ახლა სულ სხვა ადამიანი ხარ, – არ ცხრებოდა ნუგზარი, რომელმაც მოახერხა და ვარცხნილობასთან ერთად აზრებიც შემიცვალა.
    – ვინ გთხოვა წითლად შეღებვა?
    – წითელი? – გულწრფელად გაიკვირვა, – საიდან მოიტანე… წითელი კი არა მზის ფერია… უდაბნოში ჩამავალი მზის ფერი!
    – არ ვიცოდი, მზეს თუ ეთაყვანებოდი.
    – რას ამბობ, მზეზე ვგიჟდები!
    – მერე, ვინ არის წინააღმდეგი, – ბრაზი მომერია, – მაგრამ ერთი მზე იკმარე. რა, მაინც და მაინც მე უნდა ვატარო მხრებით?
    – ძალიან გიხდება… რას ერჩი… დაე, მუდამ იყოს მზე!
    – გეყოფა! – ვიყვირე, – არ მესმის ეს რა ხუმრობაა! თუ გინდა მზე არ დაგიბნელო, ეს თმები ან გაამუქე, ან გააღიავე!
    – არ შემიძლია!
    – რატომ?
    – ჯერ ერთი ძალიან გიხდება…
    – სხვა?
    – სხვა… საღებავი არ მაქვს!
    – ხუმრობ?
    – თვით სერიოზულობა ვარ!
    – მომიწევს შენი გამხიარულება, – ვთქვი და მაკრატელს დავწვდი, – იცოდე, ყველაფერს დავამტვრევ ამ საშინელ ოთახში, რაც ჩემს ალისფერ თმებს აირეკლავს!
    მიხვდა, რომ მართლა ძალიან გავბრაზდი, რომ მართლა არ ვხუმრობდი, მაგრამ რაღა დროს. უზარმაზარი სარკე, რომელიც ლამის მთელ კედელს ფარავდა საშინელი ხმაურით ჩამოიშალა. არადა, მე არაფერ შუაში ვიყავი, მაკრატელი ისევ ხელში მეჭირა.
    სარკის გატეხვა ცუდის ნიშანია!
    კარში ორი კაცი იდგა. ტყუპებივით ჰგავდნენ ერთმანეთს: შავი თმა მოკლედ ჰქონდათ შეჭირილი, სამყაროსაც შავი სათვალის ოვალებიდან აკვირდებოდნენ, ეცვათ გრძელსახელოებიანი შავი პერანგები, შავი ჯინსები და შავი სამხედრო ბათინკები.
    – ღმერთო ჩემო! – შეიცხადა ნუგზარმა, – ვახო, შენ აქ საიდან?
    – საიდან და სარკიდან!.. აი, იმ სარკიდან, რომელიც წუთის წინ აქ ეკიდა… ახლა კი, ნახე რა დარჩა მისგან… – თქვა და ორიდან ერთმა, ვახო რომ ერქვა, ფეხით სარკის ნამსხვრევები მიმოფანტა. – როგორ ფიქრობ, ამ პატარა ნატეხს ახსოვს კედელზე რომ ეკიდა, ლამაზი სარკის ნაწილი რომ იყო და შენნაირ განდონებს რომ ირეკლავდა?
    ნუგზარი ოფლში ცურავდა. პასუხზე დიდხანს არ უფიქრია. არ უნდოდა შაოსანი მამაკაცების გაღიზიანება.
    – სარკეა, სარკის ნატეხს რა უნდა ახსოვდეს?
    – მერე, შენც სარკის ნატეხი ხო არ ხარ, ახვარო, ყველაფერი რომ დაივეიწყე?
    – აგიხსნი, – ნუგზარმა ოფლი მოიწმინდა, – თუ დამაცდი, ყველაფერს აგიხსნი!
    – რა დროს ახსნა და ლაპარაკია, ნუგზარ, კარგად მიმოიხედე ირგვლივ, აზრზე მოდი, სად იმყოფები. აქეთ, ტაიმსკვერი, იქით სტატუა სვაბოდი, ემპაიერი და ამბავი… აქ ლაპარაკზე დროს ვინ კარგავს, აქ, დრო ფულია, შეჩემა… ბევრი გეძებე, ბევრი დრო დავკარგე, მაგრამ მგონი წვალებად ღირდა… ფული მოიტა, ბიჭო!
    ნუგზარს ფული არ ჰქონდა, არადა შავებში ჩაცმული მამაკაცები 5 ათას ითხოვდნენ. ის, რომელიც ხმას არ იღებდა, იარაღით იყო მოსული. როგორც ჩანს, დამტვრეული სარკეც მის სინდისზე იყო, მაგრამ სარკე რაა, ნუგზარსაც არ დაინდობდნენ…
    ძველი კადილაკით წაგვიყვანეს. თავიდან ნუგზარს საბარგულში უპირებდნენ ჩატენვას, მაგრამ ბოლოს გადაიფიქრეს. მე უკანა სავარძელზე დამაჯინეს, ნუგზარი კი ფეხებთან დააგდეს. სკამზე დაჯდომის საშუალება მას არც მერე მისცეს, როცა ხელისკვრით დიდ, უფანჯრებო ოთახში შეგვყარეს.
    – შენი ხმა არ გავიგო, – გამაფრთხილა ვახომ და ნუგზარი ხელისკვრით გაიგდო წინ, ოთახის სიღრმეში, სადაც ორკარიანი უზარმაზარი მაცივარი ზუზუნებდა. კარზე ბიჭის ფოტო იყო გაკრული, იქვე ხელისგულისოდენა ხატი იდგა და სანთელი იწვოდა.
    – გეცნობა? – ჰკითხა ვახომ.
    ნუგზარი სურათს დააკვირდა.
    – როგორ არა… რა ქვია, სახელი დამავიწყდა… ზემელზე…
    – გიგიბერია.
    – ხო, გიგიბერია! გამახსენდა, თემუჩა გიგიბერია!.. რა დაემართა?..
    – აქ ვინახავთ. პროზექტურაში ძაან დიდი თანხა მოთხარეს: სუტკა 150 დოლარი. თბილისში აზრზე არიან, მაგრამ მაყუთი არ გვაქვს ტრუპი რომ გავგზავნოთ, არადა დედამისს დავპირდი, ამ ახვარ ბურჟუებს არ დავაფერფლინებ-მეთქი… მოკლეთ, მაგარ გაჭედილში ვართ, ფული გვჭირდება…
    – ვახო, ხო იცი როგორ გაფასებ, – შეწუხდა ნუგზარი, – ახლა ცენტიც არ მაქვს, ცოტა მაცადე, სული მოვითქვა და ყველაფერს გადავიხდი…
    – როდის გადაიხდი?
    – ორ თვეში!
    – ვერ გავიგე, ორ დღეში?
    – გამიგე რა, არ მაქვს…
    – გაგიგებდი, რაზეა ლაპარაკი, მაგრამ ახლა ჩემი ჯერია… მე უნდა გამიგო, ფული მჭირდება, ძალიან მჭირდება!
    – ვიცი, რომ გჭირდება! ვიცი, რომ გეკუთვნის, მაგრამ უცხო ხომ არა ვარ? ცოტაც მაცალე…
    ჯერ ის გამიკვირდა ნუგზარმა ხელკავი რომ გამოსდო მასპინძელს და მერე ის, რომ გარეულ ბატებზე დაიწყო ლაპარაკი: თურმე, უცხო გუნდში მოხვედრილი გარეული ბატები ცნობენ ერთმანეთს და სხვების წინააღმდეგ ერთიანდებიან, ჩვენ რაღა გვემართება, ამ დასაკარგში ერთმანეთს ტყავი რომ არ გავაძროთო…
    კიდევ აპირებდა რაღაცის თქმას, მაგრამ უსახელო შაოსანმა ფეხებშუა ამოარტყა. ნუგზარი მუხლებზე დაეცა. შაოსანმა უკნიდან შემოუარა. გაჩერდა. ერთი ხანობა უყურა, თითქოს დაფიქრდა, რა გავაკეთოო და ბოლოს მხრებზე დააჯდა. ნუგზარი ტიროდა, შაოსანი მხედარი კი, აჩუ, აჩუო, იძახდა…
    – კარგი ეყოფა, – თქვა ვახომ და ნუგზარი სკამზე დააჯინა, – გარეული ბატებიო? ეტყობა, ჩვენი მეგობარი „ვ მირე ჟივოტნიხ“-ს უყურებს, იქნებ „ენიმალს პლანეტ“-საც? კარგი რამეა, ერთხელ მეც ვუყურე ვირთხების ცხოვრებაზე გადაღებულ მაგარ ფილმს. მერე წიგნიც წავიკითხე ვიღაც გერმანელი თუ ავსტრიელი მეცნიერისა…
    – არა მაქვს, რომ მქონდეს, ხო იცი, გადავიხდიდი…
    – გეტყობა, რომ ძალიან გაინტერესებს შენი ძმების ამბავი… ხოდა, იმას გეუბნებოდი, რომ ვირთხები ოჯახის შიგნით ერთმანეთს არ ერჩიან. ქება და დიდება მათ ამისთვის, მაგრამ თუ ოჯახსმოწყვეტილი, სუნშეცვლილი ვირთხა უკან დაბრუნდება, მას ნაფლეთებად აქცევენ… შენ, ჩემო ნუგზარ, ძალიან გავხარ სუნდაკარგულ ვირთხას…
    – გეყოფა, გეყოფა… – ქვითინებდა ნუგზარი.
    – და კიდევ, პირველობისათვის ბრძოლაში იცი, რომელი ვირთხა იმარჯვებს? ყველაზე დიდი? ყველაზე ჭკვიანი? ყველაზე ცბიერი? ყველაზე სასტიკი? ნურასუკაცრავად! ის, რომელიც ყველაზე ადრე შეწყვილდება მდედრთან და მისი დახმარებით გაუსწორდება მტრებს! ეგრეა, კარგი მდედრი ბევრს ნიშნავს! – თქვა ვახომ და ჩემკენ გამოიხედა.
    – მე გადავიხდი, – ვიყვირე აკანკალებულმა, – ოღონდ 2 ათასს, მეტი არ მაქვს!

    * * *

    ქუჩაში დამეწია. სულ ბოდიში და მადლობა მიძახა. ასეთ ამაგს მთელი ცხოვრება არ დაგივიწყებ, ფულს კი ორ თვეში დავაბრუნებო, მითხრა და ცრემლები მოიწმინდა. არ ვაპირებდი გაჩერებას, მაგრამ მომეჩვენა, რომ ტუტუცურად ვიქცეოდი და შევურიგდი, თუმცა გადაკოცნა რომ დამიპირა, არ დავანებე.
    – რესტორანში წავიდეთ, – ხელკავი ისე გამოდო, თითქოს არაფერი მომხდარა, – თითო ფინჯანი ყავა დავლიოთ და ტოლიკას მოვუსმინოთ.
    – ვინ ტოლიკას?
    – მაჭავარიანს, მომღერალს…
    – რას მღერის… „თბილისოს“?
    – რა იყო, „თბილისოსაც“ მღერის და ბევრ სხვა რამესაც… რა გიკვირს, ქართულ რესტორანში მუშაობს…
    სენტიმენტალურიც გამხდარა! რომ ჰკითხო, ვარსქენებს ვერ იტანს და თბილისი ეზიზღება.
    – იცი, რატომ წამოვედი საქართველოდან? – რესტორანშიც არ მომასვენა, – სიმართლე გაინტერესებს? გითხრა? იმიტომ, რომ არაფერი შეიცვალა – თითქოს რაღაცა მოხდა, მაგრამ სინამდვილეში ქვეყანა ისევ ვარსქენების ხელში დარჩა! ძველებურად ჭამენ, ტ…ნავენ და კლავენ ერთმანეთს, არადა, ნოემბერში ვისთვისაც უნდა გეკითხა, აქ ამ წვიმაში, ქარში და სიცივეში რა გინდა, რისთვის დგახარო, გეტყოდა Liberté, Égalité, Fraternité-ო. მითხარი ასე არ იყო?
    თავს ვუქნევ, ვეთანხმები და ვცდილობ დავივიწყო, რაც მოხდა.
    – გითხრა, კიდევ რატომ წამოვედი, – ჩურჩულზე გადადის ნუგზარა, – გითხრა?
    – მითხარი, არაფერი დამიმალო! – ისე ვამბობ თითქოს მართლა მაინტერესებს, სინამდვილეში კი მთვრალი ვარ და დაკარგულ ფულს მივტირი.
    – იმიტომ რომ ტრაკი არ მქონდა!
    – რაა?
    – რაც გაიგე!
    – ნუგზარ! – შევიცხადე მე, – რა ტრაკი არ გქონდა, შენ ხომ გეი ხარ!
    – საქმეც ეგ არის! გეი აქ ვარ, თორემ იქ, თბილისში არაფერი ვიყავი!
    – ეგ როგორღა გავიგო?
    – როგორც გინდა!
    – მაინც?
    – გეი რომ იყო, ამისთვის მარტო სწორი ნაწლავი არ კმარა! იქ, ჩვენ სათაყვანებელ სამშობლოში გეი რომ იყო, ტრაკიც უნდა გქონდეს!..
    – რას გულისხმობ?
    – კარგად იცი, რასაც!
    ჩემი არ იყოს, სასმელი ნუგზარსაც მოეკიდა. არ ჩერდება, სულ ლაპარაკობს, თუმცა ხმაურის გამო, სიტყვების გარჩევა მიჭირს. რესტორანს „ნიკალა” ჰქვია, დაბალჭერიანია და ფანჯრებიც არ აქვს, კედლებზე კი ვითომ ფიროსმანის ნახატები ჰკიდია: “Feast with Organ-grinder”, “Lamb of god”, “Fisherman Wearing a red shirt…” და მენიუც ვითომ ქართულია. სულგუნის მაგივრად მაცარელა აქვთ, ღომის მაგივრად – მანანის ფაფა, ღვინოც ვარდისფერია, მგონი კალიფორნიული…
    – რამაზიკო, ჩემი ბიჭი, – ნუგზარი უხმობს ოფიციანტს, რომლის ქართველობას შავი ჯინსები, შავი მაისური და ჭაღარაშერეული შავი ულვაში ამხელს. – ჭაჭა თუ შეიძლება! – ლამის ყვირილით უკვეთავს და სანამ ოფიციანტი დაბრუნედება, ჭაჭის მოლოდინში არახისის საცივს ხვრეპს.
    – ასეც ვიცოდი, – ამბობს გულგატეხილი, – ხორბლის არაყი მომიტანეს…
    ამასობაში ტოლიკა „თბილისოს“ მორჩა და „ჩემი ხატია სამშობლოო“ წამოიწყო. თბილისელია, გვარად მაჭავარიანი. მამა რომ გარდაეცვალა, დედა წალკელ ბერძენს გაჰყოლია ცოლად. მზითევი რომ ჰქონოდა, კიდევ ხო, მაგრამ ხელცარიელს ქმრის ოჯახში ბავშვის მიყვანა ვერ გაუბედავს, რის გამოც, ტოლიკამ ბავშვობა კოჯრის სკოლა-ინტერნატში გაატარა. ქართული ესმის, მაგრამ ვერ ლაპარაკობს, დაავიწყდა, სამაგიეროდ მღერის.
    დაღამდა. რესტორანში ხალხმა იმატა. საბჭოთა კავშირი რუკიდან გაქრა, თორემ ემიგრანტები კვლავინდებურად შეკრული არიან მძლე და ძმური კავშირით. ქართველი, სომეხი, რუსი, უკრაინელი და აზერი აქ ისევ ერთად არიან. ტოლიკა ახლა მილიონ ალისფერ ვარდზე მღერის…
    ნუგზარი მიხსნის, „ნიკალასთან“ სულ ნაღები საზოგადოება იყრის თავს, ვინც წლების წინ უტრუსიკო ცხოვრებას გამოექცაო…
    შემოწმება მინდოდა, მართლა ყველა ტრუსიკით იყო მოსული თუ
    არა, მაგრამ სახელოში დამქაჩა და წამოდგომის საშუალობა არ მომცა. დებილო, ადგილზე დაეტიე, შენ თავს მიხედეო. საჯდომსო, ალბათ უნოდა ეთქვა.
    თუ ნუგზარს დავუჯერებ, ხორბლის არაყი ჭაჭას ვერ შეედრება, მაგრამ, ვხედავ, თავის საქმეს მაინც აკეთებს. სასმელი ჩემზე შუქურასავით მოქმედებს: ხან გამინათდება გონება, ხან კი პირიქით, დამიბნელდება. ბოლო გამონათებისას ჩამესმა:
    – ვისაც მე ჩავაცვი, სწორედ იმან გამხადა!
    – ჩოხა? – რატომღაც კლასიკოსის ნათქვამი გამახსენდა.
    – არა, ტრუსიკი!
    მინდოდა მეთქვა, ამ ტრუსიკებში ძალიან ბევრს ხომ არ ითხოვდიო, მაგრამ ვერ მოვასწარი: არახისის საცივი, კალიფორნიული ღვინო და ხორბლის არაყი – ყველაფერი ერთმანეთში აირია და ხმის ამოღება ვერ შევძელი!
    მთელი ღამე მეტროთი ვიმგზავრე, ნიუ-იორკის ცნობილი მეტროთი, ხალხი ტალონს სამახსოვროდ რომ ინახავს, აქაოდა ნიუ-იორკის მეტროში ვარ ნამყოფიო, მაგრამ მე ხეირიანად არაფერი მახსოვს მქროლავი ლამპიონებისა და თეთრი კაფელის კედლების გარდა.
    მთელი ღამე სახალხო დამცველს ვუხმობდი საშველად და ტრუსიკს ვაჩვენებდი ყველას: არაფერი შეგეშალოთ, მე თქვენ აქ უტრუსიკო ვინმე არ გეგონოთო.
    დილას რომ გავიღვიძე, ლოგინში ვიწექი. უტრუსიკოდ, რა თქმა უნდა. მხლოდ პერანგი მეცვა და თავზე შემოხვეული ნუგზარის პატიაშკები მახრჩობდა. გუშინდელი გამახსენდა: ნუგზარის წვერებიანი სახე; წითლად შეღებილი ჩემი თავი, რომელიც საშინლად მტკიოდა; ვახო და მეორე ტიპი… ფული!!!
    – უნიფხვო მონებო!!! – დავიყვირე და ტუალეტისკენ გავლასლასდი, მაგრამ იქ ვიღაც მამაკაცი შხაპს იღებდა და აშკარად ჩემს გასაგონად ყვიროდა:
    – who is warsqen?
    ნეტა, ვინ უნდა იყოს? ხომ არ მომეჩვენა, ენდრიუს ხმას ჰგავს, მაგრამ აქ რა უნდა, საიდან გაჩნდა?
    – ნუგზარ! – ვკივი მთელ ხმაზე.
    – გაიღვიძე სიცოცხლე? – მშვიდი ხმით მეზობელი ოთახიდან მეხმიანება. – მოდი ძვირფასო, გელოდებით, გაგონილა ამდენი ძილი?
    შევდივარ ოთახში, სადაც ნუგზარი, ჩემდა გასაოცრად, მისტერ მალკოლმთან ერთად სიგარეტს ეწევა და ყავას მიირთმევს.
    – დილა მშვიდობისა, – მიღიმის მოხუცი მფრინავი, რომელსაც ტყავის მოკლე ლაბადა აცვია. – ძალიან მიხარია, პატარავ, დარჩენა რომ გადაწყვიტე, სწორი გადაწყვეტილება მიგიღია.
    – მისტერ მალკოლმ!..
    – რა საჭიროა! – შემაწყვეტინა, – ენდრიუ ძალიან ბედნიერია. სავარძელში ძლივს დავაბით, ლამის თვითმფრინავიდან გადმოგვიხტა… ისე, ბედი გქონიათ, დღეს ხომ პარასკევია – კლუბში ფრენის დღე გვაქვს, ჰოდა, შენს დაძახილზე გამოვფრინდით…
    – მერე თბილისი? – დაბნეული ნუგზარას მივჩერებივარ, თითქოს მისგან ვითხოვ შველას. – თბილისში რომ მივფრინავ?
    – თბილისი? – შეიცხადა ნუგზარამ, – წუხელ სხვანაირად ლაპარაკობდი!
    – სად ვლაპარაკობდი?
    – აქ, ლაპარაკობდი, აი, აქ, ტელეფონზე!.. ენდრიუს დაურეკე. თუ გიყვარვარ ჩამომისწარი, არ გამიშვა იმ ჯოჯოხეთში, არ გამიშვა, არ ჩამაგდო ვარსქენების ხელშიო, ეხვეწებოდი, დაგავიწყდა?
    – მე ვეხვეწებოდი?
    – ჰო, შენ! რა, მართლა არაფერი გახსოვს?
    – არაფერი!
    – კარგი რა, სად გაგექცევა თბილისი, სხვა დროს დაბრუნდები!
    – სხვა დროს?
    – ჰო, სხვა დროს!
    – რომელ სხვა დროს, ნუგზარ, რომელ სხვა დროს, დრო ხომ ერთია!
    ნუგზარი დუმს, არაფერს ამბობს, ენდრიუ კი აბაზანიდან ყვირის: “who is warsqen?“
    რა ვქნა?
    …ისე, არ არის ცუდი ტიპი, თან ვიცნობთ ერთმანეთს, საქმეც და ინტერესიც ერთი გვაქვს… კი ბატონო, დავრჩები, მაგრამ რა ვქნა, რა ვუპასუხო, როგორ ავუხსნა, ვინ არის ვარსქენი?
    p.s. აქ, ვისკონსინში დაქალი გავიჩინე, ირინა – სანახევროდ ესტონელი, სანახევროდ უკრაინელი. ერთმანეთი ადგილობრივ უნივერსიტეტში გავიცანით. ძალიან კარგი ვინმეა, სასიამოვნო გარეგნობის და ისეთი ენერგიული, რომ ყველაფერს ასწრებს: თან სწავლობს, თან იუსტიციის სამინისტროსთან თანამშრომლობს. წელიწადში სამჯერ თუ ოთხჯერ სხვადასხვა შტატში სასამართლო პროცესებზე თარჯიმნად იწვევენ ხოლმე. ერთხელ ირინამ მითხრა, რომ ყველაზე ძნელად საბჭოთა ადამიანები იცვლებიანო. მხოლოდ საბჭოთა ადამიანებს შეუძლიათ ყველაზე რთული რამ: დროის გაჩერება! ათი-თხუთმეტი წელი ისე იცხოვრებენ, რომ თავში HI–ის გარდა არფერს შეუშვებენ, ოდნავადაც კი არ შეიცვლებიანო. სწორედ ირინა და მისი ნათქვამი გამახსენდა, როცა ნუგზარი და „რუსული მაფიის“ სხვა წევრები ნიუ-იორკის პოლიციამ დააპატიმრა. 2006 წლის მზიანი დეკემბერი იყო. დილის გაზეთის მეექვსე გვერდზე მოთავსებული სტატიიდან შევიტყვე, რომ თაღლითობდნენ, ქურდობდნენ და თანამემამულეებს ფულს სძალავდნენ… მოგვიანებით ჩვენების მისაცემად სასამართლო პროცესზე მეც დამიბარეს. განსასჯელთა შორის ამოვიცანი მხოლოდ ვახო, უსახელო შაოსანი და გიგიბერია მაცივრის კარზე გაკრული სურათიდან. ნუგზარმა კი წყლიანი თვალებით შემომხედა და გულწრფელი სინანულით მითხრა, მაპატიე, ძალიან გამიჭირდაო…

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

    Read More