გამომცემლობა “მერიდიანმა” 2007 წელს რეზო გეთიაშვილის “Artყვავილების” მეორე ვერსია დაბეჭდა. “კავკასიური სახლის” მიერ გამოცემული 2004 წლის “Artყვავილების” პირველი ვერსიისაგან იგი თითქოს ბევრი არაფრით განსხვავდება, მიუხედავად იმისა, რომ რაღაც ლექსები ამოკლებულია, რაღაც – რა თქმა უნდა დამატებული, და რაც წიგნის პრეზენტაციაზეც ბევრჯერ აღინიშნა – განსხვავებულია ლექსების დალაგების პრინციპიც. მიუხედავად ამისა, ახალ კრებულს მაინც აქვს თავისი თვისობრივი სიახლე, და ეს თვისობრივი სიახლე მისი ბოლოსიტყვაობაა – შეთხზული საყურადღებოდ მოაზროვნე და მჭევრმეტყველი ზაზა შათირიშვილის მიერ – სადაც თანამედროვე ქართული პოეზიის სპექტრში ორი დიდი პოეტის თამამად გამორჩევის გარდა არის მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრისა და ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისის მთელი პოეტური პროცესის კონცეპტუალური ანალიზის მცდელობა. ყოველი ასეთი ლიტერატურული ძალისხმევა გასახარია, მით უმეტეს, თუკი იგი არ მიუყვება გაკვალულ ბილიკებს და ცდილობს ახალი ხედვა დაამკვიდროს. სწორედ ესაა ცოცხალი ლიტერატურული პოლემიკის დაწყების ერთ-ერთი ყველაზე კარგი შესაძლებლობა, თუმც აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ზაზა შათირიშვილის ტექსტი რამდენადაც ანალიტიკურია, იმდენადვე ეპატაჟურიცაა, რის გამოც თითქოსდა ბოლომდე სერიოზულად არც უნდა მიუდგე მას, მაგრამ რაკი არცთუ სისხლსავსე ქართულ ლიტერატურულ გარემოში ეს ანალიტიკური ეპატაჟი შედგა, იგი რაღაცნაირად გიბიძგებს, ამ სტატიის მიმართ საკუთარი მოსაზრებები არანაირად არ დამალო და ასევე ღიად გამოხატო.
თავიდანვე, Dდა თუ საჭირო გახდა, ბიბლიაზე ხელის დადებითაც კი უნდა ითქვას, რომ პოლემიკის საბაბი სულაც არაა ის, რომ შოთა იათაშვილი იქ “შეუმდგარ კონცეპტუალისტადაა” გაკვრით ნახსენები საკმაოდ ჭრელ, თუმც ძირითადად შინაგანად ახლობელ ჯგუფთან ერთად. პოლემიკის მიზეზი, – და არავითარ შემთხვევაში საბაბი, – არის ის, რომ იგი, მიუხედავად პოეტობისა (თუ პროზაიკოსობისა – ვინაიდან პროზაიკოსობასაც აქვს მნიშვნელობა ზაზა შათირიშვილის ამ ანალიტიკურ ეპატაჟში) საკმაო ხანია, ანუ დაახლოებით 10 წელია, რაც ქართული ლიტერატურისა და უფრო ხშირად, პოეზიის შესახებ კრიტიკულ წერილებს წერს – ერთი სიტყვით, ცდილობს, იყოს ანალიტიკოსი, თუმც, რამდენად გადასდის ზოგიერთებივით ანალიზი ეპატაჟში, ეს უკვე მკითხველმა უნდა განსაჯოს…
მივადგეთ სათქმელს: ზაზა შათირიშვილის სტატიის ერთ-ერთ მთავარ ტერმინში – მიჯნათაშორისში – ანუ გალაკტიონიდან 90-იანელებამდე მოხვედრილ აბსოლუტურად განსხვავებულ ქართველ პოეტთა გრძელ სიაში (ანა კალანდაძიდან ანდრო ბუაჩიძემდე), ისეთი პოეტიც კი “რიგითია”, როგორიცაა ბესიკ ხარანაული. სტატიის ბოლოს კი “რიგითობას” თავს აღწევს და ბოლო პოეტური კრებული-ტრამპლინიდან შესრულებული ერთი ნახტომით “დიდპოეტობაში” გადადის ის პოეტი, რომელიც ავტორისავე სიტყვებით რომ ვთქვათ, აქამდე “საგულისხმო მიჯნათაშორისი” იყო. ცხადია, ასეთი არაორდინარული ხედვა საინტერესოა, მაგრამ საფუძვლიან შემოწმებასაც საჭიროებს. თუმც შემოწმება ვერანაირად ვერ შედგება, თუკი კარგად არ გავიაზრებთ კრიტიკოსის გლობალურ პოეტურ ხედვას, ესთეტიკას, უფრო გლეხურად რომ ვთქვათ, გაგებას. ზაზა შათირიშვილი პოეზიაში მუდამ სიმბოლისტებს იკვლევდა: ქართულში, რუსულში (ფრიად აქტიურად), თუ არ ვცდები, უცხოენოვანშიც… სიმბოლისტებისშემდგომ პოეზიას იგი ალაგ-ალაგ, ხამუშ-ხამუშ ეხებოდა, ამიტომ ძნელია ითქვას, რომ იგი მიმდინარე ლიტერატურული პროცესის დამკვირვებელი თვალი იყო. ამის პრეტენზია მას არც ჰქონია. ყოველთვის აღიარებდა, რომ რაღაც არ აკმაყოფილებსBთანამედროვე ქართულ პოეზიაში, და ჩემთვის სრულიად გასაგებია ის აღტკინება, რა აღტკინებითაც მან დაწერა ის წერილი, რომელშიც, როგორც იქნა, შესაძლებლობა მიეცა, ხოტბა შეესხა იმ ტიპის პოეტისთვის, რომელსაც დიდი ხანი ელოდა და ძლივს ეღირსა. თუმცა აქვე აუცილებლად აღსანიშნავია, რომ მის ტექსტში თავისთავად იკითხება, რომ ასეთ პოეტს უშუალოდ ის (და შესაძლოა, მისი სამეგობრო) ელოდა, და არა მთელი საქართველო.
ანუ ელოდა, რომ პოეზია, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მეტაფიზიკური მოვლენა, კიდევ ერთხელ გაცხადებულიყო, როგორც არტისტიზმისა და მუსიკალობის ერთგვარი ნაჯვარი. რა თქმა უნდა, ათასნაირი პოეზია არსებობს და ზაზას ეს ყველანაირი პოეზია ალბათ წაკითხული, შეფასებული და გადაფასებულიც აქვს, თუმც იდეალი პოეზიისა მისთვის მაინც სიმბოლიზმში იყინება. ესაა მისი გულის პოეზია, სხვა კი ტვინის, გენიტალიებისა თუ სხეულის სხვა ნაწილებისა. სათქმელის თუ ფიქრის ის ინტონაცია, რაც, მაგალითად, ბესიკ ხარანაულს მოაქვს, ეტყობა მის გულს ნაკლებად ხვდება, არადა არსებობენ ადამიანები, რომელთათვისაც სწორედ ხარანაულის, და არა ძველი თუ ახალი სიმბოლისტების კითხვაა მნიშვნელოვანი სულიერი აქტი (ვისაც ხარანაულის პოეზიის ღრმა და სხვადასხვა რაკურსებიდან გაკეთებული ანალიზი აინტერესებს, ვურჩევ, 2005 წლის “ალტერნატივას” ნომრებში წაიკითხოს ნაირა გელაშვილის წერილების ციკლი “თანამედროვედ ყოფნის ნიშნები”).
იმას, რასაც მე ცოტა ხნის წინ გული ვუწოდე, ხშირად გემოვნებას არქმევენ და სწორედ ეს იწვევს განაწყენებებს. “როგორ, მე უგემოვნო ვარ, ასეთი ინტელექტუალი, ასეთი კულტუროლოგი?” მახსენდება, ორიოდე წლის წინ, ხანგრძლივი, ცხარე პოლემიკის შემდგომ საბოლოოდ როგორ დავასკვენი და მაშინათვე მოურიდებლად განვუცხადე ერთ-ერთ მსგავს პერსონას, რომ მიუხედავად ყველაფრისა (მათ შორის ერთ-ერთ ქართველ კლასიკოს პოეტზე დაწერილი მონოგრაფიისა), მას არანაირად არ ესმის თანამედროვე პოეზია, და მან ოდნავი სიმორცხვით გამიმხილა, რომ ცოტა ხნის წინ ზუსტად ასეთივე სიტყვებით შეამკო იგი “მიჯნათაშორისშიც” კი არმოხსენიებულმა საკულტო პოეტმა ლია სტურუამ. ასეთი შეფასებები მენიშნა, და არა იმიტომ, რომ მე და ლია სტურუა მაგრები ვართ, ისინი კი უნიჭოები. არა, – უცებ სულ სხვა რამ დავინახე: თანამედროვე, მოდური ყაიდის მოაზროვნეები, რომელთაც ეტყობა გადატვირთული სააზროვნო პროცესების გამო თავიანთთვის ერთი საკრალური, დასასვენებელი სივრცე აქვთ შემონახული, რომელსაც ეწოდება პოეზია და საიდანაც, რამდენადაც შესაძლებელია, გამოძევებულია სათქმელი და დატოვებულია მხოლოდ თვალის (თუ ყურის) მომჭრელი ხატები, მათემატიკურად ზუსტი ჰარმონია, მხოლოდ და მხოლოდ ფორმალისტური სიგიჟეები და ა.შ. შეიძლება არც თუ ისე იშვიათად, ეს ტექსტები დრამატული ან ტრაგიკულიც კია, მაგრამ მაინც რაღაცნაირად მოკაზმულია, და სწორედ ეს მოკაზმულობაა ის მაგნიტი, რაც მათ იზიდავთ და რის ტყვეობაშიც ვარდებიან. მსგავსი სიტყვაკაზმულობა (ხანდახან გაპრანჭულობაშიც კი გადასული) დიდ პოეტებში უკვე სულ სხვა სახეს იღებს და თითქმის ყველასთვის მომნუსხველი ხდება, მაგრამ ზაზასნაირ მკითხველში, როგორც ის თავადაც აღნიშნავს, მხოლოდ დიდი პოეტი აღარაა “დიდი”, მისთვის ძირითადი ვერსიფიკაციული წესების კარგი დამცველი ყველა საშუალოც შესაძლოა “დიდი” იყოს. სწორედ ამ გულწრფელი პრიმიტიული პოზიციიდანაა დაწერილი ზაზა შათირიშვილის ბოლოთქმა რეზო გეთიაშვილის წიგნისა, რომელიც მართლაც შესანიშნავად ფლობს იმ პოეტურ უნარებს, რომლებიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ, მაგრამ, სამწუხაროდ, რაც არ უნდა ამტკიცოს, მაინც ვერ დაამტკიცებს ზაზა შათირიშვილი, რომ რეზო გალაკტიონივით (დიდი) პოეტია… არტისტიზმის ხარისხი ერთმანეთს რომც არ შევადაროთ, იმის შედარებაც იქნება საკმარისი, თუ რის თქმას ახერხებს ერთის ლექსები, და რის – მეორე. ანუ, გეთიაშვილის არტისტიზმი ჰაერში ეკიდება და რჩება ეგზისტენციალური ვიბრაციების გარეშე, გალაკტიონის ფორმალისტური სიგიჟეები კი სწორედ იმიტომ იმკვიდრებს ქართველი ხალხის ცნობიერებაში ადგილს, რომ ყოველთვის არა, მაგრამ საკმაოდ ხშირად უნიკალურ ჟღერადობებში ჩასმულ ეგზისტენციებს წარმოადგენს. პოეზიისადმი ამ ვიწრო დამოკიდებულებას კიდევ უფრო აზუსტებს ორი სიტყვაუხვი აბზაცი კიდევ ერთი პოტენციურად დიდი პოეტის, რატი ამაღლობელის მართლაცდა შესანიშნავი პროსოდიული სმენის შესახებ, რამეთუ იგი კვლავაც კრიტიკოსის ცალმხრივ გადახრას აზუსტებს მხოლოდ და მხოლოდ ერთი ტიპის პოეზიის მიმართ.
ვიცი, ახლავე გაჩნდება პროტესტი: “კრიტიკოსს სულ სხვა რამის გამოკვეთა სურდა, თქვენ კი კვლავაც ის გვაუწყეთ, რომ გალაკტიონს ვერავინ შეედრება… ნაცნობი და მოსაბეზრებელია მსგავსი არგუმენტები…” კი ბატონო, არის ამაში რაღაც მართალი და მე ნამდვილად არ მინდოდა, ზაზას მიერ რუდუნებით შექმნილი დიდი პოეტის ახალი სურათ-ხატი ძველისძველი მეთოდებით გამენადგურებინა, მაგრამ რა ვქნა, როცა ჩემი მიდგომა რეზოს პოეზიისადმი აბსოლუტურად საპირისპიროა: მე ვფიქრობ, რომ ის, რაც რეზომ აქამდე შექმნა, თითქმის ბოლომდე ამოწურა და გააფორმა, როგორც პირველი, მეტად საინტერესო ეტაპი საკუთარი Aშემოქმედებისა, უკვე აღარ იძლევა თვისობრივი წინსვლის საშუალებას, და აქედან გამომდინარე, იმედიანად ველი, თუ როდის ამოხეთქავს მასში რაღაც სხვა, გაჩნდება ახალი ინტონაცია, ახალი თემატიკა, ახალი მიდგომა პოეზიისადმი, და ის გამოცდილება, რაც მასში დაგროვდა, რეზო გეთიაშვილის ახალ, უხილავ თუ ხილულ სიღრმეებში წასულ პოეზიად ტრასფორმირდება. Mმაგრამ ზაზა შათირიშვილის სტატიის გამოისობით ეს ლოდინი შესაძლოა ამაო აღმოჩნდეს, ვინაიდან დიდია შანსი, მან “დიდი პოეტის” იმიჯს მიაჯაჭვოს პოეტი და ახალი გზების ძიების წყურვილი ერთი ადგილის საფუძვლიანი ტკეპნით შეუცვალოს.
ბოლოთქმაში დასახელებულია კიდევ ერთი თანამედროვე დიდი პოეტი, – გივი ალხაზიშვილი – რომლის ბოლო პერიოდის კონვენციური ლექსები ჩემი აზრით გაცილებით სათქმელიანია, ვიდრე გეთიაშვილის, თუმც ფორმა აშკარად არაგალაკტიონისებურია, მეტიც, ერთფეროვნად დაბალანსებული, თუმც დიდი ხელოსნობით, ოსტატობით გაკეთებული. ამავე დროს, ლელა სამნიაშვილსაც რომ შევეშვათ, აშკარად ზვიად რატიანზე უფრო სტერილური ქართულით დაწერილი, არადა “ბოლომდე ვერშემდგარი ფრაგმენტირებული 90-იანელების ერთ-ერთი სკოლის” (“ინგლისურენოვანის”) მთავარ ნაკლად ზაზა შათირიშვილი სწორედ სტერილურობას მიიჩნევს. ცხადია, ჩემი ამ დებულების მტკიცება ხანგრძლივ პარალელურ ანალიზს მოითხოვს, მაგრამ რაკი ზაზამ უფლება მისცა საკუთარ თავს არგუმენტაციების გარეშე (თუ არ ჩავთვლით რეზო გეთიაშვილის პოეზიის ანალიზს) დაელაგებინა მთელი ნახევარსაუკუნოვანზე მეტი ხნის ქართული პოეზია, ამჯერად მეც მაინცდამაინც ნუ მომთხოვთ გამოწვლილვით ანალიზს, უბრალოდ, ჩემს ადეკვატურ კონტრდებულებად მიიღეთ, რომ გივი ალხაზიშვილი უფრო სტერილურია, ვიდრე ზვიად რატიანი, და თუ ასეა, და თუ სტერილურობა ნაკლია, რანაირადღაა იგი დიდი?
მაგრამ აჯობებს თავიდან მივყვეთ ზაზას ჯგუფებს: პირველი ჯგუფი “ვერშემდგარი “კონცეპტუალისტების ჯგუფია, რომელიც კალამბურსა და უხვსიტყვაობას შორის ირყევა (დავით ჩიხლაძე, დათო ბარბაქაძე, შალვა ბაკურაძე, მამუკა ლეკიაშვილი, კოტე ყუბანეიშვილი, დავით რობაქიძე, შოთა იათაშვილი და სხვ.)”. კალამბური გასაგებია – ყუბანეიშვილი. ყველაზე მეტად უხვსიტყვაობა დათო ბარბაქაძეს სჩვევია, მაგრამ სხვები? ვერანაირად ვერ ვხვდები, სად უნდა განვათავსოთ, ან რითი გვანან ერთმანეთს დანარჩენები, ან თუნდაც ისინი, “და სხვ.”-ში რომ მოხვდნენ. კი ბატონო, კონცეპტუალისტია დავით ჩიხლაძე, მაგრამ რაის კონცეპტუალისტი დაინახეთ შალვა ბაკურაძეში? და თუ “პოეტურ პოეტებში” მოხვდა ელა გოჩიაშვილი, რომელიც სწორედაც რომ სრულიად სხვანაირად პოეტურია, რატომ არ მოხვდა ამ შემადგენლობაში თუნდაც ხანდისხან სიტყვაუხვი ბაკურაძე? “პოეტური პოეტის” ტავტოლოგიური დეფინიცია გაგა ნახუცრიშვილისადმი ინტუიტიურად გასაგებია, მაგრამ რომელი “პოეტური პოეტია” ნიკა ჯორჯანელი, რომელიც ჯობს თვისობრივად რატიანისა და სამნიაშვილის ჯგუფს უფრო მიაკუთვნო, თუმც იმ განსხვავებით, რომ მასთან “პოეტური კულტურა” ძირითადად, ინგლისურენოვანი კი არა, გერმანულენოვანი და რუსულენოვანი პოეზიიდან მოდის?
იმაზე უკვე აღარაა საუბარი, რომ თანამედროვე პოეტური გარემოს შემქმნელი ზოგიერთი ავტორი საერთოდ არაა დასახელებული – მაგალითად, კარლო კაჭარავა და ზაზა თვარაძე მთელი მათი საოცარი და სამწუხაროდ უკვე დასრულებული შემოქმედებით, ან გიორგი ლობჟანიძე ბოლო პერიოდის ლექსებით, რომლებიც რადიკალიზმის იშვიათად სწორი გაგებით სხვათა ზედაპირული რადიკალიზმისაგან ფრიად გამოირჩევა.Aაქვე უპრიანი იქნება გავიხსენოთ კიდევ ერთი ბრალდება, წაყენებული სამივე მიმართულების პოეტების მიმართ: ის, რომ “ისინი თითქოს არ იცნობენ იმ პოეზიას, […] რომლის ენაზეც წერენ, ან, თუ იცნობენ, – საკმაოდ მცირე დოზებით – იცნობენ მხოლოდ ფრაგმენტებს”. საიდანაც თურმე გამომდინარეობს, რომ “ყველა ზემოთ აღნიშნული პოეტი, ლამის უგამონაკლისოდ, საკმაოდ შეზღუდულად ფლობს ქართულ პოეტურ (და არა მხოლოდ პოეტურ) ენას.” შორს რომ აღარ წავიდეთ და თითოეულ პოეტს ცალ-ცალკე პოეტური უნარ-ჩვევების ტესტები არ ჩავუტაროთ, ბარემ ისევ “და სხვ.”-ში მოხვედრილი ზაზა თვარაძე გავიხსენოთ, რომლის განუმეორებელი პოეტური სიგიჟე მუდამ კლასიკური ქართული ლიტერატურისა და პოეზიის უბადლო და ღრმა ცოდნას ეყრდნობოდა.
სასაცილოა, სატირალი რომ არ იყოს, ზაზა შათირიშვილის კონცეფცია იმის შესახებ, რომ სამოქალაქო პოეტური ლირიკა მხოლოდ და მხოლოდ ახალ მილენიუმში დაწერილი რეზო გეთიაშვილის “მკვდრების მანიფესტით” იწყება. სასაცილოა, სატირალი რომ არ იყოს, იმიტომ რომ სამოქალაქო პოეტური ლირიკა იყო 90-იან წლებში თითქმის მთელი “რეაქტიული კლუბი”, “ანომალიური პოეზია”, ბადრი გუგუშვილი, კარლო კაჭარავა (ჩემი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი ფიგურა ამ თვალსაზრისით) და ბევრი სხვა პოეტიც. 21-ე საუკუნეში მას Aახალი, მკვეთრი ინტონაციები შესძინა ნაირა გელაშვილმა, ასევე, დღევანდელი სამოქალაქო პოეტური ლირიკის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ფიგურაა ზურაბ რთველიაშვილი, თუმც ძველ თემას რომ დავუბრუნდეთ, ეს ლირიკა იყო და არის არცთუ გაპრანჭული, ზაზა&company-ს კი სამოქალაქო ლირიკაც კი გაპრანჭული, ანუ უფრო კულტურულად რომ ვთქვათ, უსაზღვროდ ესთეტიზებული სურს და აქედან გამომდინარე, მის საწყისს მხოლოდ რეზოს კარგ, მაგრამ ერთ რიგით ლექსში ხედავს…
და მგონი მივაღწიეთ როგორც იქნა მთავარ შეკითხვას: სადაა ჭეშმარიტი ქართული პოეზია, იქ, სადაც თუნდაც ძალიან კარგი ერზაცები იქმნება, თუ იქ, სადაც თვისობრივად სულ სხვა რამ ხდება?
შეკითხვა რიტორიკულია, მაგრამ მას ამ წერილში ვერანაირად ვერ ავცდებოდით. საზომებმომარჯვებული პოეტებისა და კრიტიკოსების საწინააღმდეგო ვის რა უნდა ჰქონდეს, სწორედ ისინი მიაჩოჩებენ ნელი-ნელა უკეთესობისაკენ საკუთარ ეროვნულ პოეზიებს, მაგრამ ეს ჩოჩიალი მაინც პრინციპულად არაფრისმომცემემია, სანამ ახალი პოეტური გულისცემის ბესიკ ხარანაული ან ანდრო ბუაჩიძე არ დაიბადება (რომელი მიჯნათაშორისია ანდრო, როცა მისი კაეშანი სრულიად განსხვავებული ინტონაციის მიუხედავად, მაინც ტერენტი გრანელის კაეშნის გრადაციას უსწორდება უსიტყვოდ?)… და საერთოდ, ავტორი და სათქმელი ბევრია, ხანდისხან გგონია, რომ ვერც აუხვალ და ამის გამო ღონეც გეცლება, პასიური ხდები, მაგრამ რაღაც მომენტში რატომღაც მაინც იჯერებ ხოლმე, რომ მოკლე სიტყვითა და არგუმენტებით გადახუნძვლის გარეშეც შესძლებ იმის თქმას, რაც გულისგულში მოხვდება მკითხველს და ზედმეტ დასაბუთებებს უკვე აღარ მოითხოვს…
და თუკი მართლა ასეა, ჩათვალეთ, რომ ამჯერად მეც სწორედ ასე მოვიქეცი… შევეცადე, მთავარი გამომეთქვა, დანარჩენი, სიდიდეების მილიმეტრული სიზუსტით ზომვა და მსგავსი დამღლელი პროცედურები შემდგომ, მოსალოდნელ პოლემიკას შევატოვე…

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

რამდენიმე გაკვეთილი კი არა, ერთიც საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ გვეთქვა – PEN მარათონმა გაამართლა!
შარშან, 15 თებერვლიდან 25 აპრილამდე პირველად საქართველოში გამომცემლობა “დიოგენემ” ჩაატარა უჩვეულო ფორმატის ერთდღიანი ლიტერატურული კონკურსი “PENმარათონი” – 2002. საიდან შემოიჭრა ამგვარი ასპარეზობის გამართვის იდეა – არ ვიცი, მაგრამ ვიცი იმ 660 კალამშემართული ადამიანის სურვილი, რომელთაც თავს იდვეს ალტერნატიული იდეის ხორცშესხმა და დათანხმდნენ, 12 საათის განმავლობაში შეექმნათ ორიგინალური პროზაული ნაწარმოები; მაგრამ სურვილებისა და შესაძლებლობების ამწონმა და შემფასებელმა ჟიურიმ იმ 660-დან (კიდე კაი, რომელიღაცა “ექვსმა” თავი შეიკავა!) ოცდაექვსი ფინალისტი შეარჩია და ბრძოლაც გაიმართა. როგორ გგონიათ, ეს შერკინება რით ჩამოუვარდებოდა იმ ჰეროიზმს, ჩვ.წ.აღ-მდე 490 წელს რომ გამოიჩინეს ელინებმა და დაბა მარათონთან სპარსელები უკუაქციეს? მე თუ მკითხავთ, ყოველგვარი მოიარების გარეშე გეტყვით, რომ – არაფრით! ნამეტან ხუმრობამოჭარბებად თუ ჩამითვლით ამ ნათქვამს, არც იმის თქმას დავიზარებ, რომ “100% KOTTEN”-კლუბის პირობებში, და თანაც გარკვეულ დროით ჩარჩოში, არცთუ ადვილი იყო მხატვრული ფანტაზიის აფრათა აშვება. ეტყობა იმ “ერთი საკლასო ოთახის” ვითარებამაც უკარნახა კონკურსის ორგანიზატორებს, რომ ყოველი ნაწარმოები დაწყებულიყო ფრაზით: “რამდენიმე გაკვეთილი სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა…” აი, ამ სასტარტო სიტყვებით დაიწყო და სცადა – ვინ მწერალმა და ვინ სკრიპტორმა – კონკურენცია გაეწია … რეალობისთვის, რადგან ნებისმიერი ლიტერატურის ამოცანა სწორედ რომ რეალობასთან გაჯიბრებაცაა. “მწერალ-სკრიპტორობაზე” კი იმიტომ მოგახსენეთ, რომ ყველა კონკურსანტის თხზულება, რასაკვირველია, ვერ აღმოჩნდა მხატვრულად ღირებული და ამიტომაც არ მოხვდა “დიოგენეს” მიერ გამოცემულ კრებულში, რომელიც შარშანდელ 25 აპრილს გამართულ პრეზენტაციაზე გაიყიდა. კრებული ათი მოთხრობისგან შედგა. ათივე მწერალი მეტ-ნაკლებად ცნობილია, ან, ყოველ შემთხვევაში, დღეს მაინცაა ცნობილი ჩვენი ლიტერატურული სივრცისათვის, მაგრამ აღმოჩენად მაინც გელა ჩქვანავა იქცა. მე პირადად, მანამდე მისი არაფერი წამეკითხა. ასეც ხდება და საკმაოდ ხშირადაც, ხომ შეიძლება კაცი თხზავდეს და წერდეს თავისთვის და გამოქვეყნებას კი ვერ ბედავდეს. ტრადიციულად, საქართველოში კალმოსან კაცს ისეთი ფუნქცია ეკისრებოდა (ღმერთთან ლაპარაკზე რომ აღარა ვთქვათ), რომ, ჩანს, ერთგვარ ტვირთადაც კი აწვა საწერ მაგიდასთან ღამენათევ კაცს და ხალხთან დალაპარაკებას კი ვერ ბედავდა. ამ კონკურსის ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციათაგანი ესეცა მგონია. რომ ვიღაცა წაათამამა და ასპარეზზე გამოიყვანა. აკი ვთქვი, პირველმა გაკვეთილმა გაამართლა-მეთქი. ეს რომ ასეა, გელა ჩქვანავას შემდგომმა მოღვაწეობამაც დაადასტურა, როდესაც მან “არილსა” და “24 საათის” ლიტერატურულ დამატებებში გამოაქვეყნა მოთხრობები: გულწრფელად გითხრათ, გელას პირველი ადგილი კინოთეატრ “ამირანში” გამართულ დაჯილდოების ცერემონიალზე ერთგვარ ხარკად და კონიუნქტურადაც კი მომეჩვენა, რადგან გელა აფხაზეთიდანაა და მივიჩნიე, რომ ეს ერთგვარი ჟესტი იყო ჟიურის მხრიდან, მაგრამ ვთქვი და ვიმეორებ, რომ ეს მხოლოდ ჩემი შთაბეჭდილება იყო და მეტი არაფერი. დაახლოებით იგივეს ვიტყვი მარინა ელბაქიძეზე… უფრო ზუსტად, იგივეს იმ ნაწილში, რასაც კონკურსშემდგომი შემოქმედებითი წარმატება ჰქვია და ამის ნიმუშად გასული წლის “არილის” მესამე ნომერში გამოქვეყნებულ მოთხრობას დავასახელებ, რომელსაც “გაცვლა” ერქვა და რომელმაც ისეთი გემოვნებიანი კრიტიკოსის ყურადღება დაიმსახურა, როგორიც ანდრო ბუაჩიძეა. ანდრომ ისიც კი აღნიშნა, რომ ეს მოთხრობა თავისი მიზანდასახულებით რომანის მასშტატებს უახლოვდებაო. მარინამ პირველ გაკვეთილზე მეორე ადგილი დაიმსახურა და დამსახურებულადაც. რაც შეეხება მესამე ადგილს და თამრი ფხაკაძეს, აქ გაცილებით უფრო ნათელი და ნაცნობია ყველაფერი, რადგან თამრიკო ჩემი მეგობარია და მის შემოქმედებასაც კარგა ხანია თვალს ვადევნებ. “ტვორჩესკი ნატურა” როა, მაშინ დავრწმუნდი, როცა ინტენსიურად ხატავდა ერთი პერიოდი. მერე საბავშვო ლექს-მოთხრობები შეუბერა და სრულიად ლოგიკურად მოვიდა შემდგომი წარმატებებიც. როცა ვინმეზე ვამბობ ხოლმე, – მწერალია-მეთქი, პირველ რიგში, იმას ვგულისხმობ, რომ ბევრსა წერს. ამ აზრით თამრიკო ნამდვილადაა მწერალი. ამ აზრითაც და იმ აზრითაც, რომ არა მხოლოდ პროდუქტიულია, არამედ კარგი მთხრობელია, დიალოგისტია, კარგად ეხვევა პერსონაჟის ტყავში – კარგად სწვდება ფსიქიკას, დამაჯერებლად ალაპარაკებს და, საბოლოო ჯამში, კარგად გველაპარაკება და გვიყვება მწერალი. ამიტომ მიხარია, რომ თამრიკომ თავისი ხმა იპოვა და შესაბამისი რეზონანსიცა აქვს ჩვენს სალიტერატურო ცხოვრებაში.
შარშანდელმა “PENმარათონმა” შესანიშნავი სამეულის გარდა, კიდევ ერთი ფაქტით აღნიშნა თავისი და მწერლის წარმატება და ეს მწერალი იყო ბესო ხვედელიძე, რომელსაც სპეციალური პრიზი გადაეცა. ბესოზე სიტყვას აღარ გავაგრძელებ, რადგან მას წელს საბას პრემიაც გადაეცა, რაც უკვე ბევრისმთქმელია და დასტურია მისი მწერლური შესაძლებლობებისა. რამდენადაც ვიცი, თანამედროვე ლიტერატურული ცხოვრებით დაინტერესებული მკითხველი უახლოეს ხანში ბესო ხვედელიძის რომანებსაც იხილავს და მეც იმედს ვიტოვებ, რომ უფრო მეტის თქმის საშუალება მოგვიანებით მომეცემა.
სიამოვნებით ვისაუბრებდი კრებულში შემავალ სხვა მწერლებზეც, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ ჩამოვთვლი მათ გვარებს, რადგან მკითხველი საკმაოდ კარგად იცნობს მათ შემოქმედებას: ბასა ჯანიკაშვილი, ზურაბ ლეჟავა, ბესო სოლომანაშვილი, ზურაბ ლავრელაშვილი, მაკა მიქელაძე და ნინო გუგეშაშვილი… აი, რაც შეეხება ნინო გუგეშაშვილს, მისთვის რამდენიმე გაკვეთილი სრულიად საკმარისი ყოფილა, რომ “ნისლების მატარებელში ჩაჯდომა” ესწავლა და მინდა ვუსურვო, რომ თავისი მწერლური უნარები უხვად მოეფინოს ლიტერატურული პრესისათვის.
ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ეს იყო შარშან; შარშანდელმა პენმატარებელმა უკვე ჩაგვიარა და მე მხოლოდ მისი ბოლო ვაგონის რიტმგაწყვეტილი ხმა შეგახსენეთ…
წელს, წელს რა ვქნათ? მარათონულ დისტანციებს (სპორტში ორმოცდახუთამდე კილომეტრიაო) შეჩვევა სცოდნია და წელსაც ხომ უნდა გავიაროთ?
შარშანდელ მონაწილეთა შთამბეჭდავი რაოდენობა, ალბათ, ენერგიული “რასკრუტკითაც” იყო გამოწვეული, წელს PEN-ის რეკლამა უფრო მოკრძალებულად გვახსენებს თავს. ამის მიზეზი ისიც უნდა იყოს, რომ “PENმარათონი” უკვე ერთი წლისაა, დაბრძენდა, გამოცდილება შეიძინა, თავდაჯერებულობაც იგრძნო, საქმესაც დინჯად მოეკიდა და ყველა ამ ღირსების შესაძენად ერთი გაკვეთილი სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა.
მეორე გაკვეთილის მომზადება 2003 წლის 19 მაისიდან 30 მაისამდე მიმდინარეობდა გამომცემლობა “დიოგენეს” ოფისში. პლიუს-მინუს(+-) სამასი პროზაული ნაწარმოები (ან ნაწარმოების ფრაგმენტი – 5 გვერდამდე) წარადგინეს კონკურსანტებმა პირველ ეტაპზე. მეორე, ძირითადი ეტაპის მონაწილეთა რიცხვი წელს 23-ით განისაზღვრა და ჟიურიმ ფინალისტებს ორი დღით ადრე აცნობა ამის შესახებ. ყველაზე დიდი სიახლე და სიხალისე ის არის, რომ წელს “PENმარათონმა” 2003-მა თავისი მხატვრულ-შემოქმედებითი ფანტაზიის აფრები შავ ზღვაზე აუშვა. დღეს და ხვალ, ე.ი. 7 ივნისის დღის თორმეტი საათიდან 8 ივნისის დღის 12 საათამდე კონკურსანტები ფოთის საზღვაო ნავსადგურიდან გასულ გემზე “კაპიტანი ლორთქიფანიძე” შექმნიან ერთ ორიგინალურ პროზაულ ნაწარმოებს. კონკურსანტები იმუშავებენ გარკვეულ თემაზე, რომელიც უშუალოდ მარათონის დაწყების წინ დასრულდება. შემდეგ – ისევ ჟიური და შეფასების ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი – მწერლის ოსტატობა. მერე უკვე მღელვარე მოლოდინი 27 ივნისისა, როდესაც კონკურსის დასკვნითი ღონისძიება, ანუ გამარჯვებულთა დაჯილდოება და ათი საუკეთესო საკონკურსო ნაწარმოებისაგან შემდგარი კრებულის პრეზენტაცია გაიმართება. შემდეგ… შემდეგ, ალბათ, პირველი და მეორე კრებულის შედარება და დარწმუნება ან ვერდარწმუნება იმაში, რომ გამეორება ცოდნის და წინსვლის დედა და საწინდარია; თუ “დარწმუნება”, მაშინ უკვე მესამე გაკვეთილის მძაფრი მოლოდინი, რადგან ღმერთი სამობითაა; თუ ვერდარწმუნება, მაშინ, ალბათ, იმის აღნიშვნა რეცენზიაში, რომ “მეორე” ყოველთვის არ ნიშნავს “პირველს” მიმატებულს, რომ ხანდახან პირიქითაც ხდება. შემდეგ… შემდეგ, ალბათ, ის, რომ ლიტერატურული ცხოვრება პლიუს-მინუსებისაგან არ შედგება და რომ მთავარი ლიტერატურული მოძრაობა და ლიტერატურული ბიზნეს-პროექტებია, რასაც წარმატებით გეგმავს და ახორციელებს გამომცემლობა “დიოგენე” და ეს ყველაფერი, საბოლოო ჯამში, ამაღლებს და პრესტიჟს უქმნის ლიტერატურული საქმიანობით დაკავებულ ადამიანებს, რაც, თავის მხრივ, ჩვენს გახუნებულ სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებას ელფერს სძენს.
მაშ ასე!
დაველოდოთ გაკვეთილს ზღვაში, ანუ (შემოქმედებით) უსაზღვროებაში!

© “წიგნები – 24 საათი”

1997 წელი ქართული წიგნის გამოცემის საქმისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი გამოდგა: ამ წელს დაიწყო აქტიური მოღვაწეობა ქართველ გამომცემელთა ასოციაციამ, ამ წელს მოიპოვა მან წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი ISBN, ამ წელს თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა გაიმართა. იმას, რაც მაშინ საჯარო ბიბლიოთეკაში ხდებოდა, ჩვენ ამაყად ვუწოდებდით “თბილისის პირველ საერთაშორისო წიგნის ბაზრობას”. ახლა ეს ამბავი ცოტა სასაცილოდ გვეჩვენება, მაგრამ სინამდვილეში ძალიან სერიოზული მოვლენა იყო, რადგან სწორედ ამ ბაზრობით დაიწყო ყველაფერი.
თავიდან დავიწყოთ: ლელა ხომერიკი, განათლებით ისტორიკოსი, თანამედროვე ჩინეთის ისტორიის სპეციალისტი და იმხანად თბილისში ერთ-ერთი საუკეთესო ჩინური ენის მცოდნე, ჟურნალ “ახალი თარგმანების” გამომცემელი იყო. დრო იყო ცუდი, თორემ ამ ჟურნალს, რომელიც მხოლოდ ორჯერ გამოვიდა და რომლის მთავარი რედაქტორიც პაატა ჯავახიშვილი იყო, წუნი ნამდვილად არ დაედებოდა. შეიძლება ითქვას, რომ ის Иностранная литература-ს გაქრობის შემდეგ დამშეული ქართველი მკითხველისთვის თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურის მიწოდების პირველი მცდელობა იყო. ისე მოხდა, რომ ჟურნალმა არსებობა შეწყვიტა (იმედია, დროებით), მაგრამ ქ-ნი ხომერიკი წიგნის გამოცემის საქმემ გაიტაცა, და ის აქტიურად ჩაება ქართველ გამომცემელთა ასოციაციის შექმნის, ქართული წიგნებისათვის საერთაშორისო საიდენტიფიკაციო ნომრის მინიჭებისა და სხვა საქმეებში, და თავდადებითაც იმუშავა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ საქმიდან პირადად მას დიდი ხეირი არ ჰქონია, რასაკვირველია, მომავალში ნორმალური წიგნის ყიდვის პერსპექტივის გარდა.
მათთვის, ვინც წიგნის საქმეს ახლახანს ეზიარნენ, ზემოთჩამოთვლილი ცნებები თითქოს თავისთავად იგულისხმება, არადა, სულ რამდენიმე წლის წინათ ისეთი რამ, როგორიც საავტორო უფლებების დაცვა და ჯაჭვი “გამომცემელი – წიგნით მოვაჭრე – ბიბლიოთეკაა”, ოცნებების სფეროდ რჩებოდა. მაგრამ სწორედ ლელას ჩინელებს უთქვამთ, რომ “გრძელი გზა პირველი ნაბიჯით იწყება”.
ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი “თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა” იყო, რომლისთვისაც ლელა ხომერიკმა “საქართველოს გამომცემლობისა და სტამბების კატალოგი” შეადგინა (აკრიფა და დააკაბადონა კიდეც – сам танцует, сам поет, сам билеты продает). შემდეგ კატალოგი ფონდის “ღია საზოგადოება-საქართველოს” ფინანსური მხარდაჭერით გამოიცა და ფრიად საინტერესო ინფორმაციას შეიცავდა.
მასში მითითებული იყო იმხანად საქართველოში არსებული გამომცემლობები, და, რაც უფრო საინტერესოა, ის გამომცემლობებიც, რომლებიც რეალურად არ არსებობდა (ასეთი კატალოგში აღნუსხულთაგან თექვსმეტი იყო), ასევე ჟურნალები, სტამბები და პოლიგრაფიული საწარმოები. კატალოგი, როგორც საერთაშორისო ბაზრობას შეეფერება, ორენოვანი, ქართულ-ინგლისური და კლასიკური ფორმით შედგენილი იყო: ორგანიზაციის დასახელება, დაარსების წელი, მისამართი, ტელეფონის ნომერი (ელექტრონული ფოსტა და მობილური ტელეფონი იმხანად ჩვენში უცხო ხილი იყო), საკონტაქტო პირები და, რაც ყველაზე საინტერესოა, საგამომცემლო პრიოტიტეტები. ამ უკანასკნელ გრაფაში ჩაწერილი სიტყვა “მრავალმხრივი” დღეს ძალიან სახალისო წასაკითხია. ეროვნულ ბიბლიოთეკაში გამართულ ბაზრობაში კატალოგში შეყვანილთა მხოლოდ მესამედმა მიიღო მონაწილეობა.
რამდენადაც იმჟამინდელი ქართული წიგნის მდგომარეობა ძალიან სავალალო იყო, იმდენად საინტერესოა ის ფაქტი, რომ კატალოგის ბოლო ფურცელზე გატანილი, თითქოს პრეტენზიული განაცხადი სავსებით გამართლებული და წინასწარმეტყველურიც კი აღმოჩნდა: “ქართველ გამომცემელთა ასოციაციის მიზანია საქართველოში საგამომცემლო საქმიანობის განვითარება და მისი ინტეგრაცია მსოფლიო საგამომცემლო პროცესში (ფაქტია, რომ გამოუვიდა – ა.კ.ს.). ამისათვის ასოციაცია მიზნად ისახავს ხელი შეუწყოს… საერთაშორისო წიგნის ბაზრობებში ქართველ გამომცემელთა მონაწილეობას (ჩვენებს მას შემდეგ დიდი საერთაშორისო ბაზრობა არ გამოუტოვებიათ – ა.კ.ს.) და ანალოგიური ბაზრობების საქართველოში გამართვას (ამ უკანასკნელის მოწმენი 11-დან 14 ივნისამდე ვიქნებით – ა.კ.ს.)”.
1997 წელს წიგნის ბაზრობაში მონაწილეობის გამოცდილება მხოლოდ ოთხ გამომცემელს ჰქონდა. ესენი ირინა აბულაძე (გამომცემლობა “კანდელი”), გიორგი ბაგრატიონი (გამომცემლობა “ნეკერი”), ბაკურ სულაკაური (გამომცემლობა “დიოგენე”) და ოთარ ყარალაშვილი (გამომცემლობა “დიოგენე”) იყვნენ. პირველი სამი 1996 წელს სოროსის ფონდის წყალობით, არც მეტი, არც ნაკლები, ფრანკფურტის საერთაშორისო წიგნის ბაზრობაზე აღმოჩნდა. ოთარ ყარალაშვილიც იქ იყო, ოღონდ არა სოროსის ფონდის დახმარებით, არამედ სრულიად განსხვავებული გზით: ქალბატონ ნაირა გელაშვილის შუამდგომლობითა და შესანიშნავი, ძალიან დიდი და ძალიან მდიდარი შვეიცარული გამომცემლობა Diogenes-ის მიწვევით.
მართალია, ფრანკფურტამდე ბევრი აკლდა, მაგრამ თბილისის წიგნის ბაზრობა მაინც საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა იყო! უცხოელი სტუმრებიც კი გვეწვივნენ – აზერბაიჯანელი გამომცემლები, რომლებმაც ამ საქმისთვის გრანტი “თავიანთი სოროსისგან” მოიპოვეს და ისე ჩამობრძანდნენ. საჯარო ბიბლიოთეკის დარბაზში სტენდები დაიდგა. წიგნები კი ცოტა იყო, მაგრამ მაინც ცვიოდა ხოლმე, ყოველ ნახევარ საატში თითო ბრახვანი მაინც ისმოდა – სტენდები აშკარად არ იყო ამ საქმისთვის განკუთვნილი. წიგნები მართლა ძალიან ცოტა იყო, ყველა გამომცემლის და სტამბის მიერ წარმოდგენილი პროდუქცია დღევანდელი საშუალო გაქანების ქართველი გამომცემლის მიერ ერთი წლის განამვლობაში გამოცემულ დასახელებათა რიცხვს ნამდვილად არ აღემატებოდა. სამაგიეროდ, დარბაზში შესანიშნავი სურათის ხილვა შეიძლებოდა: საქართველოს საპატრიარქოს სტენდის მეზობლად “კრიშნას ცნობიერების საერთაშორისო საზოგადოების” ლიტერატურა იყო გამოფენილი. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უკანასკნელის წიგნები ყველაზე ფერადოვანი იყო და საუკეთესო პოლიგრაფიული დონითაც გამოირჩეოდა. საპატრიარქოს ხალხმა ერთი კი ამოიკვნესა, იქნებ მთლად გვერდში არ ამოგვიყენოთო, მაგრამ რა გაეწყობოდა. თან მაშინ რელიგიურ საკითხებთან დაკავშირებით მშვიდი დრო იყო, სიწმინდეების ბობოქარი დამცავები ჯერ არ დარბოდნენ.
იმხანად გამომცემლებსაც სხვა განწყობა ჰქონდათ, შეუდარებლად უფრო მეგობრული, ვიდრე შემდგომ წლებში. გამომცემელთა ასოციაციაც ერთი იყო, სოროსის ფონდშიც არავინ ჩიოდა, ერთმანეთზეც არ ლაპარაკობდნენ საძაგლობებს. მაშინ ჯერ არ ვიცოდით, რომ დასავლეთში გამოთქმა არსებობს: “რამ გაამდიდრა ეს კაცი, იარაღს ჰყიდის თუ წიგნებს?” მაშინ ჩვენ ძალიან გვიყვარდა ერთმანეთი და უანგარიოდ ვემსახურებოდით ჩვენი აზრით ამქვეყნად ყველაზე კეთილშობილურ საქმეს. უანგაროები ვიქნებოდით, აბა, რა! არც წიგნები არსებობდა, არც წიგნის ბაზარი, და არავის არაფერი ჰქონდა გასაყოფი. თავად განსაჯეთ:
სტენდების ფასი ყოველი გამომცემლობისთვის, რომელიც იმხანად უკვე დაარსებული ქართველი გამომცემელთა ასოციაციის წევრი იყო, 6 ლარს შეადგენდა. ყველაზე დიდი თანხა “საქწიგნს” უნდა გადაეხადა, რამდენადაც გავიხსენეთ, 15 ლარზე იყო საუბარი. ჯიბეგამოხეულ დამოუკიდებელ გამომცემელთა უმრავლესობასთან შედარებით ეს ძალიან მდიდარი ორგანიზაცია იყო, მაგრამ უნდა მოგახსენოთ, რომ “საქწიგნმა” გადაგვაგდო და არაფერი გადაიხადა.
ბაზრობაზე, როგორც წესი და რიგია, ახალი წიგნების პრეზენტაციებიც გაიმართა, მათ შორის კოტე ყუბანეიშვილის თარგმანების პირველი კრებულისა: “გერმანული ხალხური სიმღერები ქართულ ენაზე თარგმნილი კოტე ყუბანეიშვილის მიერ”. მაშინ ძალიან ვიყოჩაღეთ: კოტეს პატივსაცემად კვარტეტი მობრძანდა და მშვენივრად დაუკრა, კოტემ თარგმანებიც და ძველი, საზოგადოებისთვის უკვე კარგად ცნობილი ლექსებიც წაიკითხა. თარგმანების კრებულთან ერთად ძველი წიგნებიც გაიყიდა, საკმაოდ ბევრი. ცხადია, გაიყიდებოდა, – თითო ლარი ღირდა. უნდა ითქვას, რომ მშვენიერი პრეზენტაცია გამოვიდა, არამარტო თბილისის პირველი წიგნის ბაზრობის, არამედ ნებისმიერი ბაზრობის კვალობაზეც.
გამომცემლობა “დიოგენეს” ყველაზე დიდი სტენდი ჰქონდა და გამოცემული წიგნების რაოდენობითა და ხარისხითაც გამოირჩეოდა: დაახლოებით ათამდე დასახელებისა. სწორედ იმხანად გამოიცა ჯანრი კაშიას “თავისუფლება და ფედერალიზმი”, პრეზენტაციაც გაიმართა და ბაზრობის მაშტაბებს თუ გავიხსენებთ, დიდძალი ხალხიც მოგროვდა. ფედერალიზმისა რა გითხრათ, მაგრამ ახალი წიგნისა და ბატონ ჯანრი კაშიას ნახვის ეშხით დარბაზში დიდი გნიასი იყო.
უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნული ბიბლიოთეკის დირექტორი ალექსანდრე კარტოზია ბაზრობას ვერ დაესწრო, იმიტომ, რომ გერმანიაში იმყოფებოდა. “მაღალი ეშელონებიდან” მხოლოდ კობა იმედაშვილი გვესტუმრა – ამას ნამდვილად არ დავუვიწყებთ.
საერთოდ, თბილისის პირველი საერთაშორისო წიგნის ბაზრობა, რამდენიმე ათეული მკითხველის გარდა, თბილისელებმა არად ჩააგდეს. ალბათ ჩათვალეს, ბავშვები ერთობიანო. საწყენია, მაგრამ რას იზამ. საინფორმაციო უზრუნველყოფა და მსგავსი ფუფუნება, ცხადია, არ გვღირსებია. ერთი სამხიარულო ფაქტი კი მოხდა: ქართულ ფრანგულენოვან გაზეთში, რომელსაც ვეღარ მივაგენით და სახელწოდება, ჩვენდა სამარცხვინოდ, აღარ გვახსოვს, თბილისის პირველ საერთაშორისო წიგნის ბაზრობას მთელი გვერდი დაეთმო. რა ქარს შემოყვა ის კარგი ჟურნალისტი, სამწუხაროდ, არ ვიცით…
სამაგიეროდ, იმავე წელს ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე მყოფნი ვაცხადებდით, რომ წელს ჩვენს საკუთარ, თბილისის წიგნის ბაზრობაშიც მივიღეთ მონაწილეობა.
აი, ასე იყო ეს ამბავი. ასე თუ ისე, კარგი იყო. თანაც, პირველი ბაზრობა რომ არა, არც მეხუთე გვეღირსებოდა.

© “წიგნები – 24 საათი”

თეა თოფურია

თიხა

თ
თ ი ხ ა
თიხა
სულ პირველი, რაც ახსოვს ეს არის. მაგიდასთან ზის, მზის შუქი პირდაპირ წიგნს ადგას. გარეთ თბილა, შიგნითაც თბილა. დედას დატანჯული სახე აქვს. ოთხი ასო ერთმანეთს ვერაფრით ეკვრება, თ… ხ… თა… თითი გააყოლე, ეუბნება დედა ჩუმად, რატომ არ აყოლებ თითს. ხელს წიგნზე დებს, გამხდარი, საშინლად გამხდარი ხელი აქვს. ეშინია თავისი ხელების, ისევ შარვალში მალავს.
– სად მიგაქვს, თ-ზე დადე, წაიკითხე, მერე! – დედა თვალებში უყურებს, – თ, ი…?
ხელს ჯიბიდან იღებს, ისევ წიგნზე აბრუნებს, ახლა თვალებს ხუჭავს. იმეორებს.
– თ, ი…
– გაახილე თვალები, ხ?
თვალებს ისე ბნიდავს, რომ გამოსახულება აიმღვრეს. გამხმარი ხელი ფორმას კარგავს. ხ, ა…
– თი…
– თიხა.
ეს პირველია, რაც ახსოვს. გარეთ მზიანი, იშვიათად ნათელი დღეა, თერთმეტი წლისაა ამ დღეს.

***
მათი ეზო დასახლებას ამთავრებდა. მერე იწყებოდა დიდი მთა, იმის იქით მდინარე, კიდევ მთა, ტყეები.
ზაქეზე ორსულობისას სესილის ექიმებმა ბევრი მოძრაობა აუკრძალეს. მთელი ცხრა თვე სახლის უკანა აივანზე იჯდა საქსოვით, ზედ დაუხედავად ქსოვდა და თან პირდაპირ აყუდებულ მთას იყო მიშტერებული. ეს მთა მეოთხე მხრიდან ესაზღვრებოდა მის სახლს, შუაში ღობე არ ჰქონდათ და სესილი ხანდახან ვერც არჩევდა, სად მთავრდებოდა მისი ბოსტანი და სად იწყებოდა ტყე.
ზაქე ძალიან დიდი ბავშვი დაიბადა. დედამისს ძუძუს მოსაწოვებლად რომ მოუყვანეს, ქალმა იუარა, ამას ახალშობილის არაფერი სცხია, ჩემი მომეცითო. ძლივს დაარწმუნეს, რომ შვილი ეჭირა ხელში. სახელი მოფიქრებული ჰქონდათ რაღაც, მაგრამ სანამ იტყოდნენ, მანამ დაარქვეს ექიმებმა – ზაქე, ზაქივით ბიჭიაო. შერჩა კიდეც სამუდამოდ.
ზაქე ისეთი ძალის პატრონი იყო, ოჯახში მძიმეს აწევა რომ სჭირდებოდათ, დასახმარებლად ეძახდნენ. ნიჭიერიც გამოდგა, ოთხი წლიდან თამაშობდა ჭადრაკს და ყველა საბავშვო, ადგილობრივი თუ საერთაშორისო შეჯიბრიდან გამარჯვებული გამოდიოდა.
ჭადრაკი მამამ მაშინ ასწავლა, როდესაც სესილიმ მეორე ბიჭი გააჩინა. ზაქე სამეზობლოში ყველა ბავშვს, ხშირად თავისზე უფროსებს, ჯაბნიდა და აწიოკებდა. ხან ერთის მშობელი მოადგებოდათ ზაქესიანებს საყვედურით, ხან – მეორის. ვერც სესილი და ვერც მისი ქმარი შვილს ვერაფრით აჩერებდნენ, ბავშვს თავისი ძალა კარგად ჰქონდა ნაგრძნობი. მალევე მიხვდნენ მშობლები, რომ ზაქესთვის რამე უნდა მოეხერხებინათ, რადგან ის უკვე საბავშვო ეტლს ექაჩებოდა, ჩვილი რომ ძირს გადმოეგდო. ზაქეს ყურადღების სხვა საგანზე გადასატანად მამამ ჭადრაკი გადმოუღო და ასწავლა, დაფაზე რა რის შემდეგ უნდა დაელაგებინა. ის ვერც კი წარმოიდგენდა, ზაქე ასე ადვილად თუ გაართმევდა თავს ამ დავალებას. მაგრამ ბავშვმა ორივე მხარის ფიგურები დააწყო და მოითხოვა, მეთამაშეთო.
ჭადრაკმა შედეგი გამოიღო. ხუთი წლის ზაქეს უკვე თავისი მწვრთნელი ჰყავდა. შვიდისამ შეჯიბრიდან შეჯიბრზე დაიწყო სიარული. უკვე ყველამ წინასწარ იცოდა, რომ ეს ბავშვი მომავალში ოლიმპიური ჩემპიონი გახდებოდა და მის მშობლებთან აქედანვე ცდილობდნენ დაახლოებას. მაგრამ ჭადრაკით გატაცებამ ზაქეს ზომა-წონას ბევრი ვერაფერი დააკლო. ის ისევ ვირივით ამტანი და თუმცა ძალიან ნიჭიერი, მაგრამ მაინც ბავშვი იყო, ჭადრაკს და ჩხუბს გადაყოლილი ბავშვი.
მეორეს, რაც ზაქეს გასაჩერებლად მოიფიქრეს, ჩაბრა ერქვა. ეს უზარმზარი, შავი ძაღლი პირაკრული და გათოკილი ჩამოუყვანა მამამისმა. ავიაო, ადრინდელმა პატრონმა უთხრა, მაგრამ გზაშივე მიხვდა კაცი, ჩაბრა ავი კი არა, შეშლილი უფრო იყო. დანამდვილებით არ იცოდა, გადადიოდნენ თუ არა ძაღლები ჭკუიდან, მაგრამ ფაქტია, თუ საერთოდ შეიძლება ძაღლს ნორმალური ფსიქიკა ჰქონდეს, ჩაბრას ამგვარი არაფერი გააჩნდა.
თავიდან ორი ჯაჭვით ჰყავდათ დაბმული, ერთი ყელზე ეკეთა, მეორე – უკანა თათზე. ძაღლი არამარტო სტუმარზე და გამვლელზე, შინაურებზეც იწევდა ხოლმე. ყველაზე უცნაური ის იყო, რომ ჩაბრა ყოველ ალიონზე გაშმაგებულ ყეფას ტეხდა და ისე იწევდა, ლამის ორივე ჯაჭვი გამოეგლიჯა. ერთი-ორჯერ შეშინებული წამოცვივდა ცოლ-ქმარი, ეგობათ, ალბათ ქურდი შემოვიდაო, მაგრამ არა. მერე შეამჩნიეს, ახლად ამოსულ მზეს უყეფდა ძაღლი, ამ ცხოველისთვის ისიც კი უცხო და სახიფათო იყო.
გადარეული ჩაბრა პირველი ცოცხალი არსება გამოდგა, რომლის მიმართაც ზაქეს მორიდების გრძნობა გაუჩნდა. პირველად იგრძნო, რომ არსებობს რაღაც მისი მსგავსი და მასზე უფრო თავზეხელაღებულიც. ეს გრძნობა ზაქეს არ მოეწონა და ორი კვირა მარტო იმაზე ფიქრობდა, ცხოველისთვის რა მოეხერხებინა. საბოლოოდ ჯერ თავისი შარვალი და პერანგი ჩაუფინა ხუხულაში, იქნებ სუნს შეეჩვიოსო, ცოტა ხნის შემდეგ კი ჯერაც ჩაუცმელი ფეხსაცმელები შეუყარა. ჩაბრა ერთი კვირა ღრნიდა და ღეჭავდა ორივეს. კვირის შემდეგ ზაქემ დაძენძილი, ბეწვით გავსებული და ძაღლის სუნით აქოთებული ფეხსაცმელები ჩაბრას ისევ ააცალა და ახლა თვითონ ჩაიცვა ფეხზე.
ამის შემდეგ ზაქესაც ჩაბრას მაგვარი სუნი ჰქონდა. ამან ცხოველი ძალიან დააბნია. ვეღარ გაეგო, შეეღრინა მის ცხვირწინ მოსიარულე ზაქესთვის თუ არა. ყოველ შემთხვევაში ძაღლმა ის სხვებისგან გამოარჩია და რაღაც დროის შემდეგ ბოლომდე გაუშინაურდა. მართალია, ნაგაზი სწორედ იმისთვის ჩამოიყვანეს, იქნებ ბავშმა ძალა იგრძნოს და რაღაცის მაინც შეეშინდესო, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ჩაბრამაც ვერ გაამართლა. ზაქეს ცხოვრება ახლა უბრალოდ სამად გაიყო: ჭადრაკი, ჩაბრა და ჩხუბი.

***
იმ დღეს სესილი კარტოფილიან პურებს აცხობდა გაზქურაზე. ბავშვები გარეთ თამაშობდნენ ეზოში. სესილიმ ტაფას დახედა, გადატრიალება ხომ არ სჭირდებაო. მერე სანამ შეიწვებოდა, კედელს იყო მიშტერებული. რაღაც ხაზი აჩნდა შპალერს. დიდი შავი ბუზი ზანტად მიღოღავდა ამ ხაზისკენ. სესილიმ გადაწყვიტა, ეყურებინა, როგორ გადაკვეთდა ბუზი ხაზს. ბუზი ნელ-ნელა მიდიოდა და საბოლოოდ გადასცდა კიდეც.
შემდეგ სესილის მთელი ცხოვრება ორად გაიყო, ხაზის გადაკვეთამდე და ხაზის გადაკვეთის შემდეგ. ის იყო ბუზი მეორე მხარეს გადავიდა, რომ გარეთ კივილი ატეხეს: სესილიიიი…
სესილიმ ხელში შერჩენილი დანა ადუღებულ ზეთში ჩააგდო და გამოიქცა. მისი უმცროსი ბიჭი თავგადახსნილი იწვა ვარდისფერ სისხლში. ზაქე იქვე იყო და ისეთი სახე ჰქონდა, ვერ მიხვდებოდი, რა დაემართა. ყოველი მხრიდან მეზობლები გამორბოდნენ. ზღურბლზე გაშეშებულმა ქალმა მექანიკურად აღიქვა, როგორ დაესია ხალხის ერთი ნაწილი მკვდარ ბავშვს, მეორე კი – ცოცხალს და როგორ შევარდა ზაქე ტყეში.

***
დასახლება სოფლის ტიპის არ იყო და შეშის ჭრით და სოკოს კრეფით თავს მაინცდამაინც არავინ იწუხებდა. ამიტომაც პირველი აგონიის შემდეგ ოჯახის ახლობელმა რომ თქვა, ამას აღარაფერი ეშველება და ახლა ზაქე მაინც მოვძებნოთო, სულ ორიოდე კაცი აღმოჩნდა, ვისაც ტყე ასე თუ ისე ჰქონდა შესწავლილი.
თავდაპირველად ზაქეს მოსაძებნად სამნი წავიდნენ. დანარჩენებს მათკენ არც გაუხედავთ. ზაქე ახლა მკვლელი იყო და მის სახლში მოყვანაზე არავინ შეწუხდებოდა. ის სამი გვიან საღამოს დაბრუნდა ხელცარიელი. ახლა სხვები შევიდნენ ტყეში, მერე კიდევ სხვები. მესამე დღეს უკვე მთელი დასახლება ზაქეს საძებნად იყო გამოსული. ვერსად რომ ვერ მიაგნეს, გადაწყვიტეს, რომ მდინარეში ჩახტა ან ჩავარდა და გვამიც ზღვაში ჩაიტანა წყალმა. საბოლოოდ, მეშვიდე დღეს დააბენეს ძებნას თავი. ყველა თავის სახლში შევიდა და შეიკეტა.

***
სამი დღის დამარხული იყო ზაქეს უმცროსი ძმა, შუაღამისას ტურები რომ აკივლდნენ ტყეში. ზაქეს მამა მეორე სართულის აივანზე იჯდა, ზუსტად იქ, სადაც მისმა ცოლმა ცხრა თვე გაატარა და ისიც წინ ჩამოხვავებულ მთას შესცქეროდა. მთის კონტურები ოდნავ ჩანდა ღამეში. ტურა რომ აკივლდა, კაცი ძალიან დაფრთხა. სხვა დროსაც კიოდნენ ხოლმე, მაგრამ ტურის კივილი ბავშვის ტირილის ხმას ჰგავს და ეს ორი ხმა ერთმანეთში ხშირად გამოცდილ მონადირესაც ერევა.
– სესილი!
– ჰო? – გამოეპასუხა ქალი ოთახიდან.
– უსმინე! ზაქეს ხმა არაა?!
– დაიძინე. ტურაა ხომ იცი.
– ზაქე რომ იყოს?
– მოკვდა ზაქე.
– ვაი და, ვერ მოძებნეს კარგად.
– დაწექი, გეხვეწები.
– ზაქე რომ იყოს?!
კაცმა ჯერ დააპირა დაწოლა, მერე ისევ აივანზე გამოვიდა. ჩუმად აიღო ფარანი, თოფი და თხუთმეტი წუთის შემდეგ სესილის უკვე ტყიდან მოესმა – ზაქეეე, ზაქეეე…
მომდევნო ღამესაც იგივე განმეორდა, იმის მომდევნო ღამესაც. ტურის აკივლებისთანავე კაცი ეგრევე მთას აუყვებოდა ხმის კვალდაკვალ. საშუალება რომ ყოფილიყო, ძაღლსაც წამოიყვანდა, მაგრამ ჩაბრა უკვე კარგა ხანია მის მეგობარ გოგიტას ჰყავდა წაყვანილი სოფელში (ნაგაზის მოშორება აუცილებელი გახდა, რადგან მისი შიშით ხალხი სამძიმარზე ვერ შემოდიოდა). ამიტომ ახლა მხოლოდ ჩანთას აიკიდებდა ხოლმე. ჩანთაში ზაქეს სათამაშოები და ჭადრაკის ფიგურები ედო. ერთ ხელში ფარანი, მეორეში – ქაღალდის პარკი ეჭირა ახლადგამომცხვარი კვერებით. ზაქე მსუნაგი ბავშვი იყო და მამამისს იმედი ჰქონდა, იქნებ საჭმლის სუნზე მაინც გამოვიდესო.
სესილი არაფერს ეუბნებოდა ქმარს. მისთვის ცხოვრება მაშინ დამთავრდა, როდესაც ბუზმა კედელზე ხაზი გადაკვეთა. უხმოდ აცხობდა კვერებს და პარკში ყრიდა. შემდეგ სკამზე იჯდა გაუნძრევლად, სანამ ქმარი, გამთენიისას უკან მოსული, არ დაუძახებდა ხოლმე: სესილიი, არ დაწოლილხარ ჯერ?
– სესილიი! – ეს მეთხუთმეტე დილა იყო ზაქეს დაკარგვიდან. ქმრის ხმა ზღურბლთან ისმოდა.
– სესილი, მომეხმარე!
“ნადირმა დაგლიჯა”, გაუელვა მექანიკურად და კარი გამოაღო. კაცს რაღაც ეჭირა ხელში. ის რაღაც ოთახში შემოიტანა და სამზარეულოს მაგიდაზე დააწვინა. სესილის არასდროს ენახა ასეთი გამხდარი ბავშვი.
– ვისია, საიდან მოიყვანე? – ჰკითხა ქმარს გაოგნებულმა.
– ზაქეა, რა მოგივიდა?! შემთხვევით წამოვკარი ფეხი. ცოცხალია. – სხაპასხუპით მიაყარა კაცმა.
სესილიმ მაგიდას შემოუარა. თუმცა ნათურა ჩახჩახებდა, მაინც ასანთს დაწვდა და სახესთან აუნთო. ერთიანად გალურჯებული, შიმშილისგან ცვილივით გამლღვალი ბავშვი ძლივს ფეთქავდა. ყურადღებით ჩააშტერდა და მერე ისე როგორც სამშობიაროში, თქვა: “ეს ჩემი არ არის”.

***
ზაქე ერთი თვე იწვა ხმისამოუღებლად. არაფერი ახსოვდა, საკუთარი თავიც კი. თავისი სხეულის ერთადერთი ნაწილი, რომელსაც ხედავდა, საბნიდან ამოყოფილ ხელები იყო და ამ გამხდარი ხელებისაც ზაქეს ძალიან ეშინოდა. საავადმყოფოდან გამოწერისას მშობლებს იმედი მისცეს, რომ ერთ წელიწადში მეხსიერებას სრულად აღიდგენდა. მაგრამ ასე არ მოხდა. ზაქეს ბევრი არაფერი გაუხსენებია, მან უბრალოდ თავიდან დაიწყო ცხოვრება. ხელახლა, ისე როგორც პირველკლასელს, ასწავლეს ანბანი, ლაპარაკი, სიტყვების სწორად წარმოთქმა, ველოსიპედის ტარება… თავიდან წაიკითხა უკვე წაკითხული წიგნები, თავიდან გაიცნო ნათესავები…
სესილი ყველანაირად ცდილობდა, ზაქეში ძველი, მოჩხუბარი და ნიჭიერი ბავშვი აღედგინა. ესწავლებინა ის, რაც ადრე იცოდა, გაეხსენებინა, რაც ადრე უყვარდა ან ეჯავრებოდა. მთელი ერთი თვე ემზადა და მერე ძმაც უხსენა. რატომღაც ეგონა, რომ ზაქე ისევ ტყეს შეაფარებდა თავს, მაგრამ არანაირი რეაქცია არ გამოუხატავს. მას ძმა ისევე ბუნდოვნად ახსოვდა, როგორც ყველა დანარჩენი.
ზაქე უკვე თორმეტი წლის იყო, როცა სესილი ოთახში შევიდა, სადილზე დასაძახებლად. მაგიდასთან მჯარი სუსტი, ფერმკრთალი ბავშვი ჭადრაკის ფიგურებს დასცქეროდა. აშკარად ვერ ხვდებოდა, რომელი სად უნდა დაესვა. სესილიმ თვალნათლივ დაინახა, როგორ მიცოცავს ბუზი ხაზის გადასაკვეთად და უკან გამობრუნებულმა ქმარს უთხრა.
– მეორე შვილიც მომიკლა, ამ არაადამიანმა!

***
ამასობაში კი ხალხი თავის ფარას მწყემსავდა. ზაქეს დაკარგვის შემდეგ დასახლებაში ყველას უძილობა შეეყარა. მთელი ღამეები ერთმანეთის სახლებში დადიოდნენ და იმას არკვევდნენ, ბავშვის სიკვდილში ვინ იყო დამნაშავე. დიდხანს იკვლიეს და დამნაშავეების რიგი საბოლოოდ ასე დალაგდა:
“თავიდანვე მკვლელი იყო ეს ზაქე”,
“ბავშვი, რა?! მამამისმა ვერ გაზარდა”,
“სესილი სად იყურებოდა?!”
“იმ საცოდავმაც ვერ იყვირა, მკლავენო?!”
“მწვრთნელს მაინც დაეძახა ზაქესთვის სამეცადინოდ”,
“ტარიელა სულ მაგ გზაზე დადის, რაღა იმ დღეს დაიკარგა?!”
“ცხრა თვე მთას რომ უყურა, იმიტომ გაჩნდა ეგ ბავშვი ასეთი დიდი”,
“რაღა იმ დღეს მოუნდა კახის ტარიელასთან ნარდის თამაში?!”…
საბოლოოდ, მკვლელების სია იმხელა გახდა, რომ მასში დასახლების ყველა მცხოვრები კი არა, ლამის ქვა და ღორღიც მოექცა. სიაში, რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, ზაქეს შემდეგ მეორე ადგილს ერთი ყოფილი მსახიობი იკავებდა. ამ კაცს ოდესღაც ფადიშაჰის როლი ეთამაშა და კოსტიუმი დღემდე სახლში ჰქონდა შენახული. იმ წელს, როდესაც ზაქეს ამბავი მოხდა, მთელს დასახლებაში ის იყო მეკვლე. თოვლის ბაბუა სჭირდებოდათ ბავშვებისთვის და ამიტომ ყოფილ მსახიობს მიაკითხეს. მანაც თავისი გრძელი ხალათი ჩაიცვა, გადმობრუნებულ ჩალმაში კანფეტები ჩაიყარა და ხალხს ჩამოუარა. მაშინ კი არაფერი, მაგრამ ახლა ყველა იმას ამბობდა, მეკვლედ ყიზილბაში რომ შემოვიყვანეთ, აბა, რა გვეგონაო.
კიდევ ერთი, ვისაც ზაქეს შემდეგ და ხანდახან მასზე ადრეც ახსენებდნენ, მისი აწ გარდაცვლილი ბებია იყო. ხალხის აზრით, ზაქეს მკვლელის გენი სწორედ მისგან ჰქონდა სისხლში.
ეს ქალი სულ ახალგაზრდა გამოთხოვდა დასახლებაში. ერთი ზაქეს მამა გააჩინა და შემდეგ სანამ ასაკი მოუწევდა, ლამის ყოველ წელს იშორებდა ბავშვებს. რამდენი აბორტი ჰქონდა გაკეთებული არც თვითონ ახსოვდა და არც მის გინეკოლოგს. სიკვდილამდე ორი წლით ადრე, ზეზეულად დაეწყო აგონია. სესილის მიუახლოვდა და ჩურჩულით ჰკითხა:
– სკოლაში რატომ გადავედით?
– სად სკოლაში? – დაიბნა სესილი.
– სკოლაში?
– სახლში ვართ, დედა, რა მოგივიდა?!
– აბა, ეს ამდენი ბავშვი როა?
ვერაფერი შეასმინეს დედაბერს. დილით გაღვიძებული კუთხეში მიიყუჟებოდა და ხმას არ იღებდა, გაკვეთილია, ხელი არავის შევუშალოო. საჭმელსაც მხოლოდ “ზარის დარეკვის” შემდეგ ჭამდა. საღამოობით სესილის მიუჯდებოდა მაგიდასთან, დაიდგამდა ჯამით ხმელ ლობიოს, არჩევდა და თან “სკოლის” ამბებს ყვებოდა.
– ძალიან ცელქი ბავშვია, ძალიან, ჯერ ერთხელ დავალება არ დაუწერია.
– რომელი? – ეკითხებოდა სესილი.
– იმას კიდევ თავი ტკივა, გერმანული არ უყვარს.
– რომელს?
– აბა რა ვიცი, სახელები არც ერთს არ ჰქვიათ.
დასახლებაში ამის გამო სკოლის დირექტორი შეარქვეს. კარგა ხანს იყო ასე, ყველგან ბავშვები ეჩვენებოდა, თან ისე გადამდებად, რომ ის ორი წელი სესილი ქმართან აღარ დაწოლილა, სირცხვილია, გვიყურებენო. მეტი როცა აღარ შეეძლო, მოჰკიდებდა ხოლმე კაცი ხელს და ტყეში მიჰყავდა. იქაც საგულდაგულოდ მიიხედ-მოიხედავდნენ და მერე იწყებდნენ ტანსაცმლის გახდას. ზაქეც ასე ჩაისახა, ოფლიან ტანზე მიწებებულ ხიწვებსა და ლაჯებში გაკვეხებულ ფოთლებს შორის. იმდენად მიეჩვივნენ ამ ველურ ალერსს, რომ როცა “სკოლოს დირექტორის” გარდაცვალების შემდეგ სესილიმ საწოლი გაშალა, კაცი ბავშვივით დაიბნა და საკუთარი თავის გასამხნევებლად ჯარისდროინდელი ამბების მოყოლა დაიწყო.

***
მეორე ტალღა მაშინ აგორდა, როდესაც ზაქე იპოვეს. მოულოდნელად აღმოჩნდა, რომ ბავშვი, რომელიც დამხვრჩვალი ეგონათ, თურმე ისევ ტყეში იყო. ახლა იმ ხალხის სიამ დაიწყო დაგრძელება, ზაქეს რომ ეძებდა და ვერ მიაგო, მერე იმათმა, ვინც ძებნაზე ხელი ჩაიქნია. ეს სია ძველზე დიდი და თან უფრო ნამდვილი გამოვიდა. ალბათ სწორედ ეს იყო მთავარი მიზეზი, რომ ზაქეს საავადმყოფოდან გამოწერის შემდეგ, როდესაც ბავშვი ნახეს, ხმა გავარდა, ზაქე ზაქე არ არისო.
“რა უგავს ზაქესი?!”
“მაგას ზაქეს შარვალი ქორწილშიც დიდი ექნება”
“ჭადრაკის ინჩი არ იცის და ბინჩი”,
“უშვილებიათ ვიღაცა და არ უნდათ, გაამხილონ”,
“მაგათ ამდენი ხალხი სულელები ვგონივართ”,
“მთელი ტყე არ გადავაბრუნეთ, სად იყო თუ იყო”…
ეჭვებს ისიც ამძაფრებდა, რომ ხალხმა ზაქეს პოვნის ამბავი პირველად სანიტარი ელიზბარისგან გაიგო. ეს ელიზბარი იმით იყო ცნობილი, რომ წაღმა არასოდეს არაფერს ამბობდა. იქით წავალო, აქეთ წავიდოდა, ამას ვიზამო, სულ არ იზამდა. შესაბამისად, სიას ესეც დაემატა: “ელიზბარმა თქვა, ზაქეაო, ესე იგი ზაქე არ არის”.
– ხალხი ყაყანებს, ვიღაცა იშვილესო, – უთხრა ერთხელაც სესილიმ ქმარს.
კაცმა არაფერი უპასუხა. ისევ მთას უყურებდა ორივე. ეს მთა მათი ცხოვრების უცვლელი პანორამა იყო. ერთი საგნის ყურებამ კი ფიქრების მოძალება იცის და ხანდახან გეჩვენება, რომ ყველაფერი ისე არ არის, როგორც არის, რომ მთაც მთა არაა, შენც შენ არ ხარ. ამგვარ ფიქრებს ცოლ-ქმარი ჯერ კიდევ მაშინ შეეჩვია, უჩინარი ბავშვებით გადატენილ სახლში გვერდიგვერდ რომ იწვნენ და ერთმანეთის მიკარებას ვერ ბედავდნენ. მართალია, ადამიანს საკმარისი გონება არა აქვს, მსგავსი რაღაცეების გასაგებად, მაგრამ აქვს ტკივილი, რომელიც ხანდახან ნისლივით დადის ძარღვებში და ისეთი გაუსაძლისია, რომ ხვდები, ეს ძარღვები, ეს წვრილი, ლურჯი კაპილარები, მარტო ღვიძლს და თირკმელს კი არ აერთებს ერთმანეთთან, არამედ რაღაც უხილავ და უზარმაზარ უფსკრულსაც. ამ უფსკრულს, ადამიანის ამ ორგანოს, სისხლი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, განსაკუთრებული ჭირის დროს პოულობს, რათა ის, რასაც ძარღვები ვერ დაიტევს, შიგ გადაუშვას.
ზაქეს მამაც უფსკრულის მატარებელი იყო და ამიტომ, ხანდახან მყარი საგნებიც კი მისთვის ძალიან არარეალური ხდებოდა ხოლმე. რამდენჯერმე კაცმა მართლაც იფიქრა, ნეტავ მართლა სხვა ბავშვი ხომ არ ვიპოვე ტყეშიო. იცოდა, იგივე ეჭვი ჰქონდა სესილისაც. მაგრამ ეს ისეთი ეჭვია, თავს და ბოლოს რომ ვერ გაუგებ და სინამდვილეში ეჭვს კი არა, უფრო ახალი რელიგიის გამოგონებას ჰგავს.
თავად ზაქე უკვე უმაღლესში სწავლობდა პირველად რომ გაიფიქრა, იქნებ მართლა ზაქე არა ვარო. იმის მერე სულ ცდილობდა, თავისი ბავშვობიდან რამე გაეხსენებინა, მაგრამ იმ მზიანი დღის იქით მაინც ვერ წავიდა, დედა რომ ანბანს ასწავლიდა ხელმეორედ. რაღაცეები კი ახსოვდა, მაგრამ ისე ბუნდოვნად, რომ ვერ გაიგებდი, მართლა ახსოვდა თუ სიზმარში ნახა. ხშირად წამოწვებოდა ხოლმე ჩაკეტილ, ჩამობნელებულ ოთახში და ცდილობდა, გაერკვია, შეეძლო თუ არა კაცის მოკვლა. თითქოს შეეძლო, თითქოს – არა, გააჩნია რას დაუშავებდა. არადა, არც ის იცოდა ვინმემ, რაზე იჩხუბეს იმ დღეს ძმებმა.
მშობლები, ცხადი იყო, სიმართლეს არ ეტყოდნენ. ზაქემ გადაწყვიტა, ისევ სანიტარი ელიზბარისთვის ეკითხა.
– შენ რომ თქვი, ზაქე იპოვესო, ტყუილი თქვი თუ მართალი?
ელიზბარი ღობის წინ იჯდა სკამზე. სულ არ გაკვირვებია ზაქე რომ თავზე დაადგა, ის ერთადერთი იყო დარჩენილი მთელს დასახლებაში, ვისაც მისთვის ეს კითხვა არ დაესვა.
– მართალი ვთქვი.
– სულ ტყუილს რომ ამბობ ხოლმე?
– ტყუილი თქვენ გგონიათ. მე ტყუილს კი არა ვამბობ, შავ ანგელოზს ვაცუცურაკებ.
– ვისო?
– კაცი რომ საქმეს დაადგება, იმას ორი ანგელოზი უყურებს, შავი და თეთრი. შავი სულ იმას ცდილობს, როგორმე ხელი შეგიშალოს. რომ იტყვი, მანქანა უნდა შევაკეთოო, გაიგებს შავი ანგელოზი და სახელოსნოს დაკეტილს დაგახვედრებს. მეც ვიძახი, ძროხა მიმყავს ბაზარში-მეთქი, ხოდა შავი ანგელოზი ბაზარში მიდის, მე – მანქანის გასაკეთებლად. ხალხს კიდევ ჰგონია, რომ ვიტყუები.
ზაქეს გაეცინა.
– აბა, როგორ გავიგოთ, როდის სიმართლეს ამბობ და როდის არა?
– ადამიანი კეთილისა და ბოროტის გამრჩევად იმიტომ არის დაბადებული, ტყუილსაც უნდა ცნობდეს და მართალსაც.
– რა ვიცი, წესია ასეთი, თუ სიმართლის თქმა უნდა კაცს, სიმართლეს ამბობს, თუ ტყუილის – ტყუილს. ასე ხდებოდა მთელს მსოფლიოში და ახლაც ასე ხდება.
– მსოფლიოში კი არა, მეორე მსოფლიოც რომ იყოს და იქაც ასე მოხდეს, მე მაინც ჩემსას ვიტყვი.
– ზაქე იპოვესო, მაშინ არ გეშინოდა შავი ანგელოზის?
– წამომცდა, სიმართლე თუ წამოგცდება თორემ…
– თუ ზაქე ვარ, ზაქე სხვანაირი ყოფილა.
– თიხაა ადამიანი, ხან ისე მოიზილება, ხან – ასე.
– არავის რომ არ სჯერა?
– არ იციან მაგათ, ადამიანი რომ თიხაა.
ზაქემ ამოიოხრა და გამობრუნდა. მაინც ვერ გაიგო, ელიზბარი მართალს ამბობდა თუ ახლაც თავის შავ ანგელოზს ატყუებდა.
იმ ზაფხულს ზაქეს სახლში მამამისის მეგობარი, გოგიტა მოვიდა სტუმრად, თავისი ცოლით და გოგო-ბიჭით. ეს ის გოგიტა იყო ჩაბრა რომ წაიყვანა ადრე თავისთან. ცოტა ხანში შეატყო ზაქემ, სულ სხვაგვარად მისჩერებოდა მას გოგიტას გოგო. ჯერ გაოცდა, მერე დაიბნა. ზაქე ხეირიანად არავის არასდროს ყვარებია და ამიტომ ვერ იგებდა, მისგან რა უნდოდათ…
– ზაქეს უნდა გავყვე! – თქვა უკვე სახლში დაბრუნებულმა გოგომ.
– ზაქეს? – შეიცხადა დედამისმა.
– მიყვარს!
გოგიტამ დაკვირვებით შეხედა.
– რა მოხდა მერე, ზაქე ხომ ზაქე არ არის, – თქვა ბოლოს.
დედა ცოტა ხანს იჯდა ჩაფიქრებული.
– ძალიან გიყვარს?
– კი.
– ვერ გაუძლებ?
– ვერა.
– ზაქე რომ იყოს?
– მოკვდა ზაქე.
– ვაი და, ვერ მოეძებნათ კარგად?
– მთელი დასახლება ეძებდაო, მამამ არ თქვა?!
– …

***
მანქანა ნელა მიდიოდა ასფალტაყრილ გზაზე. მძღოლი ორჯერ შეჩერდა, ერთხელ ხაჭაპურები იყიდეს, მეორედ – წყალთან. წინ კიდევ ორი საათის სავალი ედოთ. ზაქე უკანა სავარძელზე იჯდა და შუშის ერთ წერტილს მიშტერებული ფიქრობდა. იმ წერტილს იქით ერთმანეთის მიყოლებით გაქრა მთები, ველები. მამა ამბობდა, რომ გოგიტასთან ხშირად დადიოდნენ, მაგრამ ზაქესთვის ეს გზა საერთოდ არ იყო ნაცნობი. შეეცადა, როგორმე ერთი მონაკვეთი მაინც აღედგინა გონებაში, მაგრამ ამაოდ. გაეცინა: ზაქეს ორ საათში ცოლი უნდა მოეყვანა, ის კი ჯერ არ იცოდა, მართლა ზაქე იყო თუ არა. ისევ გზის გახსენება სცადა, მაგრამ სულ სხვა რამ, ერთი ძველი ზღაპარი გაახსენდა:
ქალი ქმართან და ძმასთან ერთად მოდის. წინ მტერი შეხვდებათ. გაიმართება ბრძოლა და ქმარსაც და ძმასაც ორივეს თავებს დააჭრიან. ქალი ატირებული ზის და ამ დროს რომელიღაც ფრინველი ჯადოსნურ ბალახს მოუტანს, კისერზე მიუსვ-მოუსვამ და გამრთელდებაო. ისიც წააცხობს ბალახს ორივეს და დაადგამს თავებს. გაცოცხლდებიან და თურმე სიჩქარეში ქმრის თავი ძმისთვის დაუდგამს, ძმის – ქმრისთვის…
მერე მთელი ზღაპარი ქალი ბრძენიდან ბრძენთან დადიოდა და ეკითხებოდა, ქმარი რომელია და ძმა რომელიო. ზაქემ ისევ გაიცინა. ვისი ცოლი გამოდიოდა გოგიტას გოგო, ზაქესი თუ ზაქესი. მიდი და იკვლიე. თქვა კიდეც ელიზბარმა, ანგელოზი ან შავია ან თეთრი, ადამიანმა კი მუდმივად ტყუილ-მართალი უნდა არჩიოსო.
“რაღა მაინცდამაინც ადამიანმა, ღმერთო”, გაიფიქრა ზაქემ და უკვე გაჩერებული მანქანიდან გადმოვიდა. ჩაბრა ყეფით მოაწყდა ჭიშკარს. მერე უეცრად დაშოშმინდა ზაქეს დანახვაზე, კუდის ქიცინით ფეხებთან დაუწვა მოსულს. ზაქეს ყურადღება არ მიუქცევია, ჭიშკარი მიკეტა და გოგიტას სახლისკენ მიმავალ ბილიკს დაადგა.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ლელა სამნიაშვილი
ვიდრე ყაზბეგს ეცინება
ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი. ვახუშტი კოტეტიშვილის თარგმნილი რუსული პოეზია. თბ. 2007.
“…თვალს ქუთუთოებქვეშ რატომ ჭუტავ?/ყაზბეგო, რაზე გეცინება?“ – მაინცდამაინც პასტერნაკის ამ ლექსზე გადავშალე კრებული, რომელიც ჩემს ხელთაა.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ აღმოსავლური და დასავლური პოეზიის ნიმუშების საუკეთესო ქართული თარგმანებით განებივრებულმა მკითხველმა ცოტა ხნის წინ ახალი საჩუქარი მიიღო. თუმცა, ვახუშტი კოტეტიშვილი რუსული პოეზიის მნიშვნელოვანი ნაწილის (“ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი”) ქართულ ენაზე კრებულად გამოცემას მთარგმნელის პროფესიულ ჟინს უმადლის, უნდა აღინიშნოს, რომ დღეს რუსული პოეზიის თარგმნა და ქართველი მკითხველისათვის მისი შეხსენება ბევრი კუთხითაა დროული და საინტერესო.
მთარგმნელი აღნიშნავს: “მე ამ ჩემი საყვარელი ლექსების თარგმნას შეგნებულად თავს ვარიდებდი, ვინაიდან ვთვლიდი, რომ რუსული ენა საქართველოში თითქმის ყველამ იცოდა და უმჯობესი იქნებოდა, თუ მკითხველი მათ დედანში გაეცნობოდა.” ქართველი მკითხველის ახალ თაობას დღეს უკვე ნამდვილად სჭირდება რუსული პოეზიის გაცნობა მშობლიურ ენაზე; მით უმეტეს, რომ საქართველო-რუსეთის ამჟამინდელი პოლიტიკური მიმართებები, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყნებს შორის კულტურული ურთიერთობების სიხშირესა და მასშტაბებზეც აისახება. გლობალიზაციის პირობებში, თანამედროვე რუსულ ლიტერატურას ალბათ არც უნდა მიენიჭოს ჩვენს მიერ რაიმე განსაკუთრებული პოზიცია, ვიდრე ვთქვათ, ინგლისურენოვან ან ლათინოამერიკულ ლიტერატურას. ლიტერატურის ისტორიის თვალსაზრისით კი რუსული ლიტერატურისა და რა თქმა უნდა, რუსული პოეზიის მნიშვნელობის დავიწყება საქართველოსთან და ქართულ ლიტერატურასთან მიმართებაში უბრალოდ, შეუძლებელია. გარდა იმისა, რომ თავის დროზე რუსულმა პოეზიამ კავკასიითა და საქართველოთი შთაგონებული უამრავი ლექსი შეიძინა, მან მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია მეოცე საუკუნის ქართულ პოეზიაზე. ისეთ უშუალო გავლენებს რომ დავანებოთ თავი, რომელთა შედეგადაც ქართულ პოეზიაში ვთქვათ, ფუტურისტული მიმართულება გაჩნდა, რუსული პოეზიის გავლენა ცისფერყანწელების და გალაკტიონის შემოქმედებაშიც კი მნიშვნელოვანია. აქედან პირველი – ქართული პოეტური ტრადიციის ფრანგულ სიმბოლიზმთან შეზავების მცდელობა, ხოლო მეორე ამ მცდელობას გაცდენა და მთლიანად ახალი პოეტური პარადიგმის დამკვიდრება იყო. მათში ევროპული პოეტური გამოცდილების გაზიარება, მნიშვნელოვანწილად, რუსული პოეზიის და ფრანგულიდან და ინგლისურიდან – რუსულად თარგმნილი პოეზიის გავლით მოხდა.
აქ უკვე თარგმანის როლის მნიშვნელობას შევეხეთ – პოეზია, სამეტყველო ენების გარდა, მხატვრული აზროვნების, სიმბოლოების, მოტივების, განცდების, რიტმის, ფორმალური ძიებების ენებსაც ფლობს, რომელთაგან თითოეული სხვადასხვანაირად ემორჩილება გეოგრაფიას, ეპოქას, პოლიტიკურ ფორმაციებს და კონკრეტულ ენობრივ სისტემებსაც კი. სხვანაირად რომ ვთქვათ, პოეზიის ინტერპრეტირებაც და თარგმნაც ბევრნაირად და უსასრულოდ შეიძლება – ენის შიგნით, ენიდან-ენაზე, ეპოქიდან–ეპოქაში, ქვეყნიდან-ქვეყანაში. ჩვენს ხელთ არსებული რუსული პოეზიის ქართული კრებული მთარგნელობითი ოსტატობის ყველა ნიშანს ატარებს: ცალ გვერდზე განთავსებული რუსული ლექსი და მეორე გვერდზე, მისი ქართული თარგმანი – სტრიქონთან-სტრიქონის, რიტმთან-რიტმის, რითმულ სტრუქტურასთან–რითმული სტრუქტურის ერთმანეთთან შედარების საშუალებას იძლევა. თუმცა, ამ ნიმუშების კითხვისას, გზადაგზა, სმენაში მკაფიოდ გაიელვებს ხოლმე ჩვენთვის ცნობილი კოტეტიშვილესეული სხვა თარგმანები, და მათი აღმოსავლური ინტონაციები: “მოცემული მაქვს მე სხეული, რა ვქნა, რა ვუყო?/ ასე მთლიანი, ასე ჩემი, ვის რა გავუყო?/ მისთვის რომ ვსუნთქავ და ცოცხალი კაცი მქვია მე,/ ითხარით მაინც, ვის ვუმადლო მე ეს სიამე?” (უსათაურო, ოსიპ მანდელშტამი).
განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს კრებულში იოსიფ ბროდსკის პოეზიის თარგმანებისათვის დათმობილ ნაწილს. Bბროდსკის ლექსების თავისებურება – ემოციური სახეები, ორიგინალური რიტმი და ფილოსოფია, რომელიც რუსული ენისათვის ბევრად უფრო ორგანული აღმოჩნდა, ვიდრე იგივე – ინგლისურისათვის, უკიდურესად ძნელს ხდის ამ ავტორის თარგმნას. ჩვენ უკვე ვიცნობთ ქართულ ენაზე ბროდსკის ზვიად რატიანისეული თარგმანების წარმატებულ მცდელობას. კოტეტიშვილის მიერ გადმოქართულებული ბროდსკი ოსტატურია, გარითმული, მრავალფეროვანი. ის, რაც თარგმანში იკარგება, არის პოეტის უკიდურესი რადიკალიზმი, განწყობის თვალსაზრისით. ბროდსკის ლექსები ხომ მისსავე პუბლიცისტიკაზე არანაკლებად ბასრია. პოეტური ნიჭის გარდა მათში ეფექტური, დახვეწილი აზროვნება და ასე ვთქვათ, გარემოსთან ენობრივი ბრძოლა ჩანს. თუმცა, თავად ავტორმა, პოეზიასთან ამ განწყობის საუკეთესო ნაზავი, როგორც ითვლება, თავადაც ვერ გადაიტანა რუსულიდან – ინგლისურ ენაზე. ბროდსკი ხომ თავის თავს მოიხსენიებდა ებრაელად, რუს პოეტად და ამერიკელ პუბლიცისტად. ასეთი თვითიდენტიფიკაცია, მისი ბიოგრაფიის ფონზე, ზუსტად რომ ხაზს უსვამს ენების თვისებას – გადალახონ კონკრეტული ტერიტორიები მწერლისა და ლიტერატურის საშუალებით და დაამტკიცონ საკუთარი უპირატესობა გეოგრაფიაზე, პოლიტიკასა და დროზე.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ ქართველი მკითხველისათვის შემოთავაზებული რუსული პოეზია ქართულად, სწორედ იმ გზის ნაწილია, რომლითაც პოეზია და ენა დროში და სივრცეში აგრძელებს მოგზაურობას. ამ გზის აღმოჩენა და მისი გაყოლა კი, იქნებ გადარჩენასაც ნიშნავდეს. შეიძლება ამ წერილის პუბლიცისტური ციტატით დასრულებას ბროდსიკსავე ლექსის კოტეტიშვილისეული თარგმანის ციტირება სჯობდეს, მაგრამ იმედს ვიტოვებთ, რომ ამ მნიშვნელოვან თარგმანებს მკითხველი აუცილებლად მოძებნის უახლოეს მომავალში.
ბროდსკი კი წერდა: “ლიდერებს მათ მიერ წაკითხული წიგნების, და არა მათი პოლიტიკური პროგრამების მიხედვით რომ ვირჩევდეთ, დედამიწაზე ბევრად ნაკლები მწუხარება იქნებოდა.”

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

გალაკტიონი, მიჯნათაშორისი, ARTყვავილები და ა. შ.

“ცხელი შოკოლადი – ლიტერატურის” წინა ნომერში გამოქვეყნდა ლიტარატურათმცოდნისა და კრიტიკოსის, ზაზა შათირიშვილის სტატია “არტისტული ყვავილებიდან ARTყვავილებამდე”. ეს არის რეზო გეთიაშვილის პოეტური კრებულის “ARTყვავილების” ბოლოთქმა, რომელმაც ლიტერატურული წრეების კულუარებში დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია. ზაზა შათირიშვილის აზრით, გალაკტიონიდან გასული საუკუნის 90-იან წლებამდე ქართული პოეზია ერთგვარ “მიჯნათაშორის” პერიოდად უნდა განვიხილოთ. ამ პერიოდში იყო რამდენიმე საინტერესო პოეტი თავისი “გვერდითი ხაზით”, მაგრამ არ ყოფილა სრულიად ახალი პოეტური სიტყვა. რეზო გეთიაშვილი “ARTყვავილებით” სწორედ ის ავტორია, საიდანაც ზაზა შათირიშვილმა სრულიად ახალი ეპოქის ათვლა დაიწყო.
სტატიაში “არტისტული ყვავილებიდან ARTყვავილებამდე” ბევრი რამ არის საკამათო. ჩემთვის განსაკუთრებით მიუღებელი აღმოჩნდა კრიტიკოსის დამოკიდებულება გასული საუკუნის 90-იანი წლების პოეტების შემოქმედებისადმი. ჩემი მოსაზრებები მას რამდენიმე თვის წინ, ჯერ კიდევ რეზო გეთიაშვილის კრებულის გამოსვლამდე მივწერე ელექტრონული ფოსტით. წინამდებარე პოლემიკა სწორედ ელექტრონულ სივრცეში წარიმართა. ვფიქრობ, ჩვენი დიალოგი “ცხელი შოკოლადის” მკითხველისათვის საინტერესო იქნება. გთავაზობთ მას უმნიშვნელო შემოკლებით.

ალეკო ცქიტიშვილი

ალეკო ცქიტიშვილი: ზაზა, წავიკითხე შენი სტატია რეზოს წიგნისათვის და სურვილი გამიჩნდა, შემოგხმიანებოდი. ამ წიგნთან დაკავშირებით, რა თქმა უნდა, ყველაფერი შენი და რეზოს გადასაწყვეტია, მაგრამ მე ჩემ აზრს გეტყვით. ვფიქრობ, თანამედროვე ქართული პოეზიის ტენდენციების მოკლე მიმოხილვა ძალიან სერიოზული თემაა და ასე მოკლედ არ ღირდა მისთვის სტატიაში ადგილის მიჩენა. მით უფრო, ჩემი აზრით, აქ ზოგი რამ საკამათოა.
ძნელია, მეილით ყველაფერი მოგწერო, მაგრამ ვფიქრობ, დათო ჩიხლაძის, დათო ბარბაქაძის, შოთა იათაშვილისა და ამ თაობის კიდევ რამდენიმე პოეტის შემოქმედება ლიტერატურული ტრადიციისაგან მოწყვეტილად მაინც არ უნდა განვიხილოთ. პირველ რიგში იმიტომ, რომ როგორც შენ უწოდებ – “მიჯნათაშორისის” ეპოქის დასრულების შემდეგ ყოველთვის ადგილი აქვს “ფრაგმენტაციას”. ასეთ დროს ავტორებს, რომლებიც რადიკალურად უპირისპირდებიან ტრადიციას, ყოველთვის ადანაშაულებენ ტრადიციას უგულვებელყოფაში. სინამდვილეში ეს მთლად ასე არ არის. ამის კარგი მაგალითია ცისფერყანწელების ჟურნალების – “ცისფერ ყანწებისა” და “მეოცნებე ნიამორების” შესახებ მაშინდელი ლიტერატორების შეფასებები. ძირითადად სწორედ იმას უკიჟინებდნენ, რომ ტრადიციას მთლიანად ხაზი გადაუსვეს. მართლაც, ერთი შეხედვით, ვალერიან გაფრინდაშვილის, ტიციან ტაბიძისა და პაოლო იაშვილის სიმბოლისტურად კონიუნქტურულ ლექსებში (მათ შორის – საუკეთესო ლექსებში) რა არის ნასესხები ტრადიციიდან? ძალიან უმნიშვნელო რამ! მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი არ იცნობენ ამ ტრადიციას, რომ წაკითხულიც არა აქვთ და ა. შ. ეს კარგად ჩანს ვალერიან გაფრინდაშვილისა და ტიციან ტაბიძის კრიტიკულ წერილებში, სადაც ისინი პირველ რიგში სწორედ ტრადიციასთან (რუსთაველი, ბესიკი, ბარათაშვილი, მამია გურიელი, ორბელიანი) კონტაქტზე აქცენტირებენ და ამას ყოველთვის რაღაცნაირი ხაზგასმითაც აკეთებენ. ზუსტად ასევე თუნდაც დათო ბარბაქაძის თეორიულ წერილებში კარგად ჩანს, როგორ და რატომ “უპირისპირდება” ის იმ ტრადიციას, რომელიც სწორედ რომ ძალიან კარგად იცის. ამას ადასტურებს, თუნდაც, შენს სტატიაში მოხმობილი ნაწარმოები – “ტრფობა წამებულთა”…
მე ახლა თან არა მაქვს დათოს წიგნები (ჩემს სახლში დაუსრულებელი რემონტია. ყველა ჩემი წიგნი ყუთებშია ჩაწყობილი და იქიდან მათი ამოღება შეუძლებელია). ამიტომ ვერ ვახერხებ ზუსტად შეგახსენო უამრავი მაგალითი მისი ლექსებიდან, სადაც სწორედ ტრადიციასთან კონტაქტი ჩანს. შემიძლია დაგისახელო ერთი ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუში მისი პოეზიიდან, რომელსაც ფესვები პირდაპირ ქართულ სასულიერო პოეზიაში (ჰიმნოგრაფია) უდგას. ეს არის ლექსი “ქება ცაცხვისა” – ჩემი აზრით, ბოლო ოცწლეულის თუ ყველაზე საუკეთესო არა, სამეულში შესატანი ლექსი. დათოს ბოლო კრებულში (“ტბის სანაპიროს სიმღერები”) ასევე ძალიან საინტერესო ლექსებია, სწორედ ტრადიციასთან და მეტადრე – ენობრივ კლიშეებთან მიმართებაში.
შენს წერილში კარგად არის წარმოდგენილი ტრადიციის ხაზი – რუსთაველი-გურამიშვილი-გალაკტიონი-სამადაშვილის სახით. მაგრამ, ვფიქრობ, კიდევ ერთი სერიოზული ნაკადი გამოგრჩა – ურბანისტული პოეზია. ურბანისტული ლირიკული გმირი ფრაგმენტულად გვხვდება ცისფერყანწელებთან და გალაკტიონთან, მაგრამ – მხოლოდ ფრაგმენტულად. მთელი სისავსით კი ქართული ურბანისტული პოეზია შოთა ჩანტლაძის პოეზიიდან ვითარდება. საერთოდაც, თანამედროვე ვერლიბრი, თავისუფალი ლექსი, ძირითადად სწორედ ურბანისტულ თემატიკას უკავშირდება. სტატიაში სწორად შენიშნავ, რომ ბესიკ ხარანაული არის “მთის ლირიკოსი”, რაც გარკვეულწილად სწორედ იმასაც ნიშნავს, რომ იგი ქალაქის ლირიკოსი არ არის – მიუხედავად იმისა, რომ მასთან ურბანისტული თემატიკა დიდი ნაკადია (“ხეიბარი თოჯინა”).
ამ მხრივ გაცილებით მკვეთრად გამოხატული “ქალაქელი პოეტია” შოთა ჩანტლაძე. ამ ყველაფერს იმიტომ გწერ, რომ დათო ჩიხლაძე, შოთა იათაშვილი და სხვები “მიჯნათაშორისის” დასრულების შემდეგ თავიანთი ვერლიბრით დიდწილად სწორედ შოთა ჩანტლაძის ხაზს აგრძელებენ. ეს მათ თეორიულ წერილებშიც ჩანს. შოთა ჩანტლაძე კი, ვფიქრობ, უკვე ტრადიციაა. ჩემთვის ძალიან ძვირფასია დათო ჩიხლაძის ურბანისტული პოეზია, განსაკუთრებით – ამერიკული ციკლი, სადაც ბევრ სიახლეს გვთავაზობს ქართული ვერლიბრის რიტმიკაში.
აქ აუცილებლად უნდა ვახსენო ქრონოფაგების – შოთა იათაშვილის, ზურაბ რთველიაშვილისა და გიორგი ბუნდოვანის კრებული – “ანომალიური პოეზია”, რომელმაც 90-იან წლებში “ცისფერი ყანწებისა” და “მეოცნებე ნიამორების” როლი შეასრულა დათო ბარბაქაძის პერიოდულ გამოცემებთან ერთად (მათ შორის საუკეთესოა – “პოლილოგი”). ასე რომ, “ტრადიციის უარყოფა” ამ სახით, არ ნიშნავს, რომ მათთვის ტრადიცია უცნობია. საერთოდაც, ტრადიციის ნამდვილი უარყოფა სულაც არ ნიშნავს ტრადიციის უარყოფას J
აი, ეს მინდოდა, მომეწერა შენთვის. მე პროფესიონალი ლიტერატორი არა ვარ და ამიტომ ჩემს მსჯელობაში შეიძლება ზოგიერთი ლაფსუსი ნახო, მაგრამ, ვფიქრობ, ძირითადი აზრის გადმოცემა მაინც მოვახერხე. დანარჩენს მერეც მოგწერ.
ზაზა შათირიშვილი: ძალიან დიდი მადლობა მშვენიერი წერილისათვის! შოთა ჩანტლაძე სულ დამავიწყდა – და ახლა მიჯნათაშორისის პოეტებში ჩავრთე. გიგზავნი ჩემი სტატიის საბოლოო ვარიანტს. რაღაცეები კომპოზიციურად გადავაადგილე. საქმე ისაა, რომ პარალელურად წიგნს ვწერ, რომელსაც “ქართული პოეზიის ხუთი ეპოქა: პოეტიკა – იდეების ისტორია – კრიტიკა” ეწოდება. იქ ცალკე თავი ეძღვნება თანამედროვე სიტუაციას. შენი შენიშვნის მერე, გადავწყვიტე, გარკვეული ცვლილებები სტატიაშიც განმეხორციელებინა, თუმცა ტექსტი არსობრივად არ შემიცვლია, მაგრამ ერთი-ორი არგუმენტი მივამატე.
თუ არ დაგეზარება და ამ ბოლო ვარიანტსაც გადაათვალიერებ, დაინახავ, რომ თანამედროვეებს ტრადიციასთან დაპირისპირებაში არ ვადანაშაულებ. მე ვამბობ, რომ მათ საკმარისად არ იციან ენა და საკუთარი ლიტერატურა. მაგალითად, არც ჩიხლაძეს, არც ბარბაქაძესა და არც სხვებს არა აქვთ წაკითხული XVI-XVIII საუკუნეების პოეტები – ფეშანგი, თეიმურაზ I, სულხან და ბეგთანეგ თანიაშვილები და სხვ. ეს იგივეა, რომ ეზრა პაუნდსა და ელიოტს თავიანთი გრანდიოზული ინოვაციები ისე ეკეთებინათ, რომ ენდრიუ მარველი, ჰერბერტი, დონი თუ ჩოსერი არ ცოდნოდათ.
შენ მკითხავ, რეზო გეთიაშვილმა თუ იცის ეგენიო? – მე გიპასუხებ, რომ რეზოს ამოცანა სულაც არაა ტრადიციის დემონტაჟი, მაგრამ ვისაც ტრადიციის დემონტაჟი სურს, მას რუსულ ან ქართულ თარგმანში ალენ გინზბერგის კითხვა ვერ უშველის. ჩვენი პოეტები სწორედ იმიტომ არ ვარგიან, რომ თუნდაც ცისფერყანწელებისაგან განსხვავებით, რომლებმაც ბესიკი წაიკითხეს, ქართული ლიტერატურიდან არაფერი იციან სკოლაში წაკითხული ტექსტების გარდა (ამაშიც ეჭვი მეპარება).
ძალიან მომეწონა შენი მსჯელობა შოთა ჩანტლაძისა და ჩვენი “კონცეპტუალისტების” გენეალოგიურ კავშირზე. ლიტერატურულ-ისტორიული თვალსაზრისით, აბსოლუტურად მართალი ხარ!
მოკლედ, მე ვეთანხმები შენ ისტორიულ-თეორიულ შეხედულებებს, არ ვიზიარებ შენს სუბიექტურ-კრიტიკულ დამოკიდებულებას. ჩემი სუბიექტურ-კრიტიკული პოზიციიდან, ვერც ჩიხლაძე და ვერც ბარბაქაძე კრიტიკას ვერ უძლებენ – ესთეტიკური თვალსაზრისით, ისინი ცუდი პოეტები არიან. შეიძლება, მე ვცდები, ხოლო შენ მართალი ხარ. კრიტიკა, მოგეხსება, მეცნიერება არაა… აქ რიტორიკა მუშაობს და არა – ლოგიკა.
კიდევ ერთხელ ძალიან დიდი მადლობა შესანიშნავი წერილისათვის. მე მგონი, პოლემიკა უკვე დაიწყო. კარგი იქნებოდა, თუ საჯარო სივრცეშიც გადავიდოდა ეს ყველაფერი.
ალეკო ცქიტიშვილი: ჰო, როგორც ჩანს, პოლემიკა მართლაც უკვე დაიწყო. წიგნი კი ჯერ გამოცემულიც არ არის J მე მომწონს შენი “სუბიექტურ-კრიტიკული” გადაწყვეტილება – თავისი (ალბათ, უფრო ზუსტი იქნება თუ ვიტყვით – შენი) სახელი დაარქვა მოვლენებს – სახელებისა და გვარების დასახელებით. ეს ქართულ კრიტიკას აქამდე არ ახასიათებდა. ყოველთვის გაურბოდნენ ერთმანეთის განაწყენებას და ა.შ.
ბოლომდე ვერ დაგეთანხმები, რომ კრიტიკა მეცნიერება არ არის. კრიტიკა, უფრო მეტად კი – ლიტერატურათმცოდნეობა სწორედაც რომ მეცნიერებაა, თუმცა… არაზუსტი J ხომ იცი, ჩემი აზრი – ადრეც გეუბნებოდი – ყველაზე ზუსტი მეცნიერება პოეზიაა-მეთქი! ამიტომ პოეტებს უფლება აქვთ, საკუთარ სიზუსტეს ენდონ და უპირატესობაც მას მიანიჭონ.
შენს მიერ ჩამოთვლილი პოეტები – ფეშანგი, თეიმურაზ I და მისთანანი, ჩემი აზრით, სწორედ ლიტერატურათმცოდნეებისათვის უფრო არის საინტერესო, პოეტებისთვის კი – ნაკლებად. არ ვიცი, ჩვენს 90-იანელებს წაკითხული აქვთ თუ არა ეს ავტორები. ვფიქრობ, წაკითხული რომც არ ჰქონდეთ, ბევრს არაფერს დაკარგავდნენ. შენ სტატიაში ნათლად გაქვს აღწერილი ქართული პოეზიის ტრადიციის ხაზი – რუსთაველი-გურამიშვილი-ბარათაშვილი-ილია-აკაკი-ვაჟა-გალაკტიონი. ამ ხაზის იქით და აქეთ არიან საინტერესო ავტორები, რომლებიც თანამედროვე პოეტისთვის მეტ-ნაკლებად საინტერესონი შეიძლება იყვნენ (“მეტ-ნაკლებად” ნიშნავს, რომ ზოგი – მეტად და ზოგიც – ნაკლებად), მაგრამ ახალი პოეზიის, ახალი პოეტური ენის შექმნის პროცესში პირველ რიგში სწორედ ეს ხაზია გასათვალისწინებელი და მერე მეტ-ნაკლებად და შეძლებისდაგვარად – ყველა დანარჩენი.
მე დარწმუნებუილი ვარ, რომ დათო ბარბაქაძე, შოთა იათაშვილი და დათო ჩიხლაძე კარგად იცნობენ ტრადიციას, ყოველ შემთხვევაში – ზუსტად იმ დოზით, რომ წმინდა ეთიკური თვალსაზრისით უფლება ჰქონდეთ, იმუშაონ ამ ტრადიციის რადიკალურ ცვლილებაზე. სამწუხაროდ, მე ახლაც ვერ ვახერხებ მოგიყვანო კონკრეტული ციტატები, განსაკუთრებით მათი პუბლიცისტური და კრიტიკული სტატიებიდან, სადაც კარგად ჩანს ეს ცოდნა (განათლება). ჩემი წიგნების ყუთებიდან ამოლაგება შეუძლებელია. თუმცა, წინა წერილში მოგწერე ერთი მაგალითი – დათო ბარბაქაძის – “ქება ცაცხვისა”. მაინტერესებს ამ ნაწარმოებზე რას ფიქრობ?
რაც შეეხება რატი ამაღლობელს, რომლის პოეზიას სტატიაში დადებით შეფასებას აძლევ, მის შესახებ აზრის გამოთქმისას ყოველთვის რადიკალური ვარ. ვფიქრობ, ეს არის “რუსთავი 2”-ის მიერ შეთხზული ავტორი, რომლის სახელიც, ჩემი აზრით, თანამედროვე მედიასივრციდან ქართული ლიტერატურის ისტორიაში ვერ გადაინაცვლებს. ამაღლობელის ლექსის ის ნიმუში, რომელსაც შენ სტატიაში ასახელებ, მართლაც საინტერესოა თეიმურაზ II-ის პოეზიასთან კავშირის თვალსაზრისით, მაგრამ მე მას მაინც ვერ აღვიქვამ როგორც განსაკუთრებულ შედევრს და ვერც მისი დაწერის მიზანი მესმის კარგად. ვერ ვიგებ – რა სათქმელი აქვს პოეტს, გარდა იმისა, რომ თეიმურაზ I წაუკითხავს და ამ კლიშეებით თამაში შეუძლია. ეს ხომ ცირკია და არა პოეზია. რეზო გეთიაშვილის შემთხვევა სწორედაც საპირისპიროა – აქ საქმე გვაქვს პოეტთან, რომელიც ახალი ფორმებით და ძველის ციტირებით კი არ მატრაკვეცობს, არამედ თავის ახალ სათქმელს ამბობს.
შოთა ჩანტლაძის გამოცდილებას რაც შეეხება, მართლაც მნიშვნელოვანი სახელია 90-იანელების შემოქმედებასთან მიმართებაში. ამ მხრივ საინტერესოა შოთა იათაშვილის ერთგვარად მანიფესტური განწყობის ლექსი – “მეოცე საუკუნის დასასრულის პოეტი ცარიელი ბოთლებით ხელში”, რომელიც მე ბოლო ოცწლეულის საუკეთესო ლექსების სამეულში შემყავს (“ქება ცაცხვისა”-ზე უკვე მოგწერე, მესამე – ეს არის ზვიად რატიანის “მამები” – სამოქალაქო პოეზიის შესანიშნავი ნიმუში). გეცოდინება – არსებობს შოთა ჩანტლაძის ერთ-ერთი უკანასკნელი ფოტო, სადაც იგი გამოსახულია ცარიელბოთლებიანი ბადურით ხელში და სწორედ ეს ხატია გადატანილი (გაცოცხლებული) იათაშვილის ლექსში.
რაკი 90-იანელების წინამორბედებზე ვსაუბრობთ, შოთა ჩანტლაძის გარდა თამაზ ბაძაღუას დასახელებაც შეიძლება – როგორც მისი საავტორო ლექსების გათვალისწინებით, ისე თარგმანებიდან გამომდინარე, განსაკუთრებით – რილკეს თარგმანებიდან. ჩემი აზრით, ეს 80-იანელი პოეტი ასევე არის 90-იანელების წინამორბედი თავისი ლექსწერით და ენით. შეგიძლია, ეს ენა შეადარო დათო ბარბაქაძის პირველი კრებულის (“მივუსამძიმროთ შემოდგომას”) ენას, სადაც ჩემი აზრით, რილკეს ბაძაღუასეული თარგმანების სურნელი იგრძნობა. დათო ბარბაქაძე ანოტაციაში აღნიშნავს, რომ მისი ლექსები რილკეს და ჰოლდერლინის პოეზიით არის ნასაზრდოები. მიუხედავად იმისა, რომ დათომ გერმანული მშვენივრად იცის, ვფიქრობ, მისთვის იმ პერიოდში ბაძაღუასეული რილკეც ახლობელი იყო.
არანაკლებ საინტერესოა კარლო კაჭარავას პოეტური შემოქმედება, რომელიც არა მარტო დათო ჩიხლაძის მეგობარია, არამედ ერთგვარად მისი წინამორბედიც.
ასე რომ, 90-იანი წლების ქართული პოეზიის ტრადიციაში კარლო კაჭარავას წინ შოთა ჩანტლაძე და თამაზ ბაძაღუაა. ამ პოეტების წინ კი, როგორ ფიქრობ, ფეშანგი და თეიმურაზ I შეიძლება დავასახელოთ? მე ვფიქრობ, რომ – არა, რადგანაც აქ საქმე გვაქვს სრულიად ახალ პოეზიასთან – თავისი ენითა და თემატიკით. წინა წერილში უკვე გწერდი ურბანისტულ პოეზიაზე. ჩემი აზრით, შეუძლებელია, ამ პოეზიას, ამ ენას, მით უფრო – თემატიკას და სათქმელს რაიმე ბმული ჰქონდეს მე-14, მე-17 საუკუნეებთან. მიუხედავად იმისა, რომ შოთა ჩანტლაძეც კარგად ნაკითხი კაცი იყო და მჯერა, ეს პოეტები მისთვის უცხო არ იქნებოდნენ.
მოკლედ, მე ვრჩები ჩემს სუბიექტურ-კრიტიკულ პოზიციაზე და დარწმუნებული ვარ, დათო ბარბაქაძეც და დათო ჩიხლაძეც კარგი პოეტები არიან J პოლემიკაც, ალბათ, გაგრძელდება და ვაი, რომ არა მარტო ჩვენს მეილებში J გული მიგრძნობს, შენი სტატია დიდ აურზაურს გამოიწვევს ლიტერატურულ წრეებში. მე ჩემი აზრი რეზოსაც ვუთხარი. რეზომ თქვა, რომ შენ შენი საქმის პროფესიონალი ხარ და სრულ თავისუფლებას გაძლევს. ამაში ბოლომდე ვეთანხმები. შენს სტატიას მეც ვუგულშემატკივრებ, როგორც მოვლენას ქართული კრიტიკის ისტორიაში. თუმცა, ეს ყველაფერი დიდი პასუხისმგებლობაა და ამ მხრივ, წარმატებებს გისურვებ.
პოლემიკის მიღმა მეგობრები ვართ! J

ზაზა შათირიშვილი: ჩემო ალეკო, მე მგონი, უკეთესი პოლემიკა საჯარო სივრცეშიც კი ვერ გაიმართება!
ახლა – კონცეპტუალურად.
მოდი, ჯერ XVII-XVIII საუკუნეების პოეტებს შევეხოთ – საქმე ისაა, რომ მივიწყებული პოეტების “გაცოცხლება” ძალიან მნიშვნელოვანია სალიტერატურო ენისათვის. გურამიშვილი რეალურად ქართულ პოეზიაში XIX საუკუნის 60-70-იან წლებში შემოვიდა… ბესიკი ცისფერყანწელებმა და რობაქიძემ გააცოცხლეს. თეიმურაზ I, ჩემი აზრით, შესანიშნავი პოეტია, მის პოეზიაში არის ძალიან საინტერესო პოტენციალი…
ამავე დროს, ძველი პოეტების ათვისება არნახულად ამდიდრებს ენას, ლექსიკას… ბევრი ნეოლოგიზმი, როგორც ცნობილია, დავიწყებული სიტყვების გაცოცხლების შედეგია…
ხლებნიკოვის ავანგარდიზმი, ცნობილი ფაქტია, XVIII საუკუნეების პოეტური პლასტების ამოწევითაც საზრდოობს. ასე რომ, თუკი ავანგარდისტმა ინგლისელებმა და რუსებმა ასე ჩინებულად იციან თავიანთი არქაიკა, ჩვენ რა – გვაწყენს ჩვენი ძველი პლასტების გახსენება და ამოწევა? არ დაგავიწყდეს, ჯოისი როგორი რუდუნებით ახდენდა “ულისეში” მთელი ინგლისური ენის ისტორიის გახსენება-პაროდირებას (“ჰელიოსის ხარების” ეპიზოდი…).
მეორეც – ლიტერატურული პროცესი არასდროს მიდის პირდაპირი მემკვიდრეობის გზით. ამაზე სპეციალურად ვწერ ჩემს წიგნში – ვეყრდნობი ვიკტორ შკლოვსკისა და ჰარალდ ბლუმის დაკვირვებებს. როგორც წესი, ახალი თაობა “გვერდითი შტოს” კანონიზებით მოდის და ისე იმკვიდრებს ადგილს. შკლოვსკი ამას ბიძა-ძმისწულის ურთიერთობას ადარებს. ასე მაგალითად, რუსმა სიმბოლისტებმა მოახდინეს ბორატინსკი-ტიუტჩევი-ფეტის “გვერდითი მცირეს შტოს” კანონიზება. მანამდე ეს პოეტები “მეორეხარისხოვან” პოეტებად ითვლებოდნენ. ზუსტად ასევე, ცისფერყანწელებმა ვაჟას კანონიზება მოახდინეს, რომელიც XX საუკუნის 20-იან წლებშიც კი აკაკის “ჩრდილში” იმყოფებოდა.
ჩვენს პოეზიაში არის კიდევ ერთი ასეთი “გვერდითი შტო”: ტერენტი გრანელი – ნიკო სამადაშვილის ხაზი, რომელსაც დღეს ანდრო ბუაჩიძე აგრძელებს.
ასე რომ, მხოლოდ ცენტრალური ხაზი საკმარისი არ არის. ცენტრალური ხაზი სინამდვილეში რკალური და ზიგზაგობრივი მოძრაობით იქცა ცენტრალურ ხაზად.
ახლა, თანამედროვე პოეტების შესახებ. შენს საუბარშიც გამოისახა კიდევ ერთი “გვერდითი მცირე შტო”: ჩანტლაძე – კაჭარავა – ჩიხლაძე, იათაშვილი… ძალიან საყურადღებო აზრია. კარგი იქნებოდა, ამაზე დაგეწერა. ამას დასაბუთება სჭირდება.
უნდა გითხრა, რომ თავად შენს წერილებში ერთი საგულისხმო მომენტი იკვეთება – როგორც წესი, შენ ამა თუ იმ პოეტის მხოლოდ ერთ-ორ ლექსს ასახელებ. ბარბაქაძე და იათაშვილი თავის დროზე ბევრი მაქვს ნაკითხი. ძალიან ბევრი წყალია, უხვსიტყვაობა, ცარიელი რიტორიკული პერიოდები… ცხადია, როცა წიგნზე მუშაობისას მათზე უფრო აქტიურად შევუდგები წერას, ყველაფერს თავიდან გადავიკითხავ – მინდა, რომ ბევრი მასალა იყოს და არგუმენტაცია… მაგრამ ერთი რამ მაინც უნდა შევნიშნო. მიუხედავად იმისა, რომ ბიჭებმა მართლა ბევრი იშრომეს, მათი კონცეპტუალური რეფლექსია და პუბლიცისტიკა ძალიან ჩამოუვარდება მათი ამერიკელი, ევროპელი თუ რუსი კოლეგების რეფლექსიის დონეს, აღარაფერს ვამბობ ესთეტიკურ სხვაობაზე. ჩემი აზრით, ეს განაპირობა რამდენიმე ფაქტორმა: 1. ენების ცუდად (ან არ) ცოდნამ და, შესაბამისად, ევროპული და ამერიკული თეორიებისა თუ ტექსტების ზედაპირულმა ცოდნამ. 2. დაბალმა ფილოსოფიურმა მომზადებამ… 3. კრიტიკისა და ლიტერატურული თეორიის დაბალმა დონემ.
ის, რაც ბიჭებს დაემართათ, მარტო მათი ბრალი არ არის. ეს, საზოგადოდ, ჩვენი აკადემიური და ლიტერატურული ელიტების დაბალმა დონემაც განაპირობა.
რეზოს გამოჩენა ამ ფონზე ნამდვილი სასწაულია. ჩემს წიგნში სპეციალურად შევეხები რეგიონის საკითხსაც. 5-6 წლის წინ მე ვივარაუდე, რომ მაგარი პოეტი რეგიონიდან გამოჩნდებოდა, რადგანაც “თბილისელი პოეტების” ენა და სინტაქსი ძალიან მწირი და შეზღუდული მეჩვენებოდა. რეზო ფლობს ქართულ ენას მთელი სიგრძე-სიგანით – არა მარტო “პოეტურ” ენასა და სლენგს, არამედ კიდევ სხვა “სოციოლექტებს”. ამით ის ძალიან ჰგავს აკა მორჩილაძეს. მაგრამ თუ მორჩილაძემ ამას გეგმაზომიერი მუშაობით მიაღწია, რეზოს შემთხვევაში უდიდეს როლს მისი საოცარი ენობრივ-რიტორიკული ალღო ასრულებს.
ასე რომ, ცალკეული მიღწევების მიუხედავად, მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩიხლაძე-ბარბაქაძე-იათაშვილის წამოწყება მაინც მარცხით დასრულდა… იგივე ითქმის დანარჩენებზე (რატიანი, სამნიაშვილი და ა.შ.). თუ მათზე ახლა წერა გვიწევს, ეს მთლიანად რეზოს დამსახურებაა. რა თქმა უნდა, არც გივის “ქორონიკონი” უნდა დავივიწყოთ.
კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა შესანიშნავი წერილისა და პოლემიკისათვის! აუცილებლად გავაგრძელოთ! ეს პოლემიკა მხოლოდ აძლიერებს ჩვენს მეგობრობას!

ალეკო ცქიტიშვილი: მესმის შენი განზრახვა – სტატიის სათაურიდან გამომდინარე – “არტისტული ყვავილებიდან – ARTყვავილებამდე” მიმოიხილო გასული საუკუნის პოეზიის ძირითადი ტენდენციები, მაგრამ ეს ძალიან დიდი თემაა, განსაკუთრებით კი სწორედ 90-იანი წლები. ამ პერიოდის პოეზია ლიტერატურათმცოდნეთა მიერ სრულიად შეუსწავლელია. ამიტომ სახელებით და გვარებით ამ კონკრეტულ პოეტთა შესახებ მოკლედ საუბარი ასეთი ხასიათის წერილში არ ღირს. აჯობებს, რეზოს წიგნის ბოლოთქმაში მაინც ზოგად ტენდენციებზე გამახვილდეს ყურადღება, კონკრეტული ავტორების შემოქმედების მიმოხილვა კი შენი წიგნისთვის უფრო საინტერესო იქნებოდა.
სხვათაშორის, “მიჯნათაშორის” პოეტებს შორის, თუ სწორად მახსოვს, ლადო ასათიანია გამორჩენილი და ასე მგონია, ლადო ასათიანის პოეზიაც სწორედ ერთ-ერთი “გვერდითი ხაზია”, რასაც მერე და მერე მოჰყვა ეპიგონთა და “გამგრძელებელთა” მთელი ლაშქარი, რომლებმაც ასათიანის პატრიოტული ლირიკა მარაზმამდე მიიყვანეს (ლოგიკურიც იყო! რუსთაველის გამგრძელებლებსაც ხომ ეს დაემართათ). ლადო ასათიანის გავლენა დღეს ფოლკლორშიც კი იგრძნობა.
“გვერდითი ხაზის” შესახებ გეთანხმები. მე გწერდი კიდეც, რომ არსებობს მთავარი ხაზი, რასაც პრინციპში ტრადიცია ჰქვია და არსებობს სხვა დანარჩენი, რასაც ახალი ავტორი მეტ-ნაკლებად უნდა ითვალისწინებდეს, ზოგს – მეტად, ზოგს ნაკლებად-მეთქი. აქ სწორედ იმას ვგულისხმობდი, რომ ზოგიერთმა ავტორმა, შეხედულებისამებრ, შესაძლოა, თქვას, რომ მისთვის ილია ჭავჭავაძის პოეზია მიუღებელია და მისაღებია, ვთქვათ, გრიგოლ ორბელიანი. სხვათაშორის, ილიას პოეზიის კრიტიკა ლევან ბერძენიშვილს არ დაუწყია. “ცისფერყანწელებიც” დაახლოებით იმავეს ამბობდნენ და ბესიკს, მამია გურიელსა და ალექსანდრე ჭავჭავაძეს ანიჭებდნენ უპირატესობას J
შოთა ჩანტლაძე, თამაზ ბაძაღუა, ბესიკ ხარანაული და ლია სტურუა – ეს არის ის “ხაზი”, რასაც 90-იანელები აგრძელებენ. ამას ისინი თავიანთ წერილებშიც აღნიშნავენ. თუმცა, ის, რაც ამ “ხაზზეა” დაშენებული, კიდევ უფრო მეტია, ვიდრე ჩანტლაძე-ბაძაღუა-ხარანაული-სტურუა. კარლო კაჭარავა, ალბათ, აქ ბოლო ბმული უნდა იყოს, მაგრამ ჩემი აზრით, კაჭარავა თავისი პოეზიით და მხატვრობით ფაქტობრივად თვითონვე არის 90-იანელი და ნაკლებად 80-იანელი.
რაც შეეხება “მხოლოდ ერთ-ორ მაგალითს”, რაზეც მსაყვედურობ… მე დაგისახელე ბოლო ოცწლეულის 3 საუკეთესო ლექსი (ჩემი აზრით): 1) დათო ბარბაქაძის “ქება ცაცხვისა”, 2) შოთა იათაშვილის “20 საუკუნის დასასრულის პოეტი ცარიელი ბოთლებით ხელში” 3) ზვიად რატიანის – “მამები”… ეს მაგალითები დამჭირდა კონკრეტული აზრის არგუმენტაციისათვის. ამ ავტორთა წიგნები რომ ხელთ მქონდეს, ახლაც უამრავ მაგალითს მოგწერდი. თუმცა, ზოგადად, როცა შენს წიგნში ამ პერიოდს შეეხები, ჩემი თხოვნა იქნება, აუცილებლად გააანალიზო “ქრონოფაგების” კრებული “ანომალური პოეზია”, დათო ბარბაქაძის პერიოდული გამოცემები: “პოლილოგი”, “+- ლიტერატურა” და თავისთავად მისი წიგნები, ზვიად რატიანის კრებული “ჯიბის ჰაერი”. ეს უკანასკნელი, ჩემი აზრით, ერთ-ერთი ყველაზე საუკეთესო პოეტური კრებულია, რაც კი ბოლო წლებში ქართულად გამოცემულა.
რაც შეეხება გივი ალხაზიშვილს, აქამდე მე მიმაჩნდა, რომ ეს ავტორი კლასიკური გაგებით 80-იანელია. მისი უკანასკნელი წიგნი – “ქორონიკონი” არ წამიკითხავს. შენს სტატიაში ამ კრებულის შეფასებამ ძალიან დამაინტრიგა. ამიტომ, ვაპირებ, გულდასმით წავიკითხო. გივი, საერთოდ, ცალკე მოვლენაა ბოლო წლების ქართულ პოეზიაში. მისი შემოქმედება ძირითადად კონვენციური ლექსია. ამავე დროს ეს არის სპეციფიკური, შეიძლება ითქვას – ინტელექტუალური პოეზია. ეს მიმართულება, ჩემი აზრით, სათავეს იღებს ოთარ ჭილაძიდან (აი, კიდევ ერთი ხაზი!) და პრინციპში, თუ არ ჩავთვლით გივი ალხაზიშვილს, ამ ხაზს სხვა არც არავინ აგრძელებს (ეპიგონებს და პლაგიატებს, ცხადია, არ ვგულისხმობ). გივი ალხაზიშვილს სწორედ ამ კონტესქტში ვხედავ. “ქორონიკონიც” რომ გადავათვალიერე, იქაც უფრო მეტად ეს ნაცნობი განწყობები დამეუფლა, მაგრამ ამაზე ახლა აღარ ვილაპარაკებ, რადგან ეს წიგნი ჯერ სერიოზულად უნდა წავიკითხო.
და კიდევ: რაც წინა წერილებში არ მომიწერია და რაც ყველაზე მთავარია ამა თუ იმ პოეტის ავ-კარგიანობის შესაფასებლად. მურმან ლებანიძის ერთ ლექსს თუ დავუჯერებთ, “გალაკტიონმა ბრძანა” – ნიჭი, ძამიკო, ნიჭიო, მაგრამ ჩემი აზრით, მთავარია სული!.. “და სული, რომელიც შიგა აქვს, სახელურო, ქალაქს”… J ვგულისხმობ როგორც უშუალოდ ლექსის სულს, ასევე ეპოქის სულს. თუკი ლექსში ეს ორი რამ არ არის (ორი სული – ორსული), იგი ადრე თუ გვიან კვდება.
რატი ამაღლობელზე უკვე გწერდი და მის პოეზიას, მის ლექსებს, ჩემი აზრით, სწორედ სული აკლია. ბევრი საინტერესო და “სახელიანი” პოეტია ასეთი – ტექნიკას კარგად ფლობენ, მათ ლექსებში თითქოს ყველაფერი წესრიგშია, მაგრამ მთავარი არ არის – ლექსები არ სუნთქავენ – მათ სული არა აქვთ. ზვიად რატიანის ლექსებში, მაგალითად, სწორედ ეს სული იგრძნობა – 90-იანი წლების დახუთული სული (იხ. კრებული “ჯიბის ჰაერი”). ასევე ეს ყველაზე მძაფრად იგრძნობა ზემოთ ნახსენებ კრებულში – “ანომალიური პოეზია”. 90-იანელებს შორის არის კიდევ ერთი ძალიან საინტერესო ავტორი – ბადრი გუგუშვილი, რომელმაც სამწუხაროდ, თავი მოიკლა. ეს ავტორიც, ჩემი აზრით, აუცილებლად იმსახურებს ადგილს შენს წიგნში. ბადრი გუგუშვილის რელიგიურად დამუხტული და ემოციური პოეზია ზუსტად გადმოსცემს 90-იანი წლების მაჯისცემას: 1) ეროვნული მოძრაობის დამარცხებას 2) სამოქალაქო ომს 3) ე. წ. “მხედრიონის” პერიოდს.
აი, სწორედ ეს სულია შოთა იათაშვილის, ზვიად რატიანის, დათო ბარბაქაძის, დათო ჩიხლაძის, ზურაბ რთველიაშვილის, გიორგი ბუნდოვანის შემოქმედებაში (ლელა სამნიაშვილი უკვე 21-ე საუკუნეა J). მე დარწმუნებული ვარ, ქართული ლიტერატურის ისტორიაში გასული საუკუნის 90-იანი წლები სწორედ ამ სახელებით შეივსება.
სხვათაშორის, ახლა დავფიქრდი და მგონი, რეზო გეთიაშვილიც სულაც არ არის 90-იანელი. ხომ პარადოქსია, მაგრამ მე მაინც ასე მგონია. ისიც, ლელა სამნიაშვილის მსგავსად, ასევე 21-ე საუკუნეა – 90-იანი წლების სულის გადალახვა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი “ბებერი პოეტების ორდენი” 90-იანი წლების მოვლენაა და ჩვენ – “ბებრები” სწორედ ამ ეპოქის სულის გარშემო ვმუშაობდით, პროდუქტი, რაც ამ მუშაობიდან რეზოს და სრულიად ქართულ ლიტერატურას დარჩა – ეს არის 21-ე საუკუნის ქართული პოეზია.
აი, ეს არის ჩემი დამატებითი “სუბიექტური” მოსაზრებები…
დანარჩენი – სხვა დროს!..

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ქვემოთ სერიოზულ თემაზე მინდა ლაპარაკი, მაგრამ თავიდან ცოტა გავიღიმოთ:
მათხოვარი ფულს იპოვის და გახარებული იფიქრებს, მოდი, რამე ისეთს მოვიგონებ, რომ ფული სწრაფად გავამრავლო და მთელი სიცოცხლე უზრუნველყოფილი ვიყოო. ამ ფიქრებით იპოდრომს მიადგება, იქ კი დოღისთვის ემზადებიან. უყურებს მათხოვარი და ხედავს, ცხენებს შორის ერთი სამფეხა ცხენი გამორეულა. მაგრამ ძალიან უცნაური ისაა, რომ ერთი ფეხი კი არ აკლია, უბრალოდ – სამი ფეხი აქვს: ერთი წინ, ერთი შუაში და ერთიც უკან. მათხოვარი გაშტერებული უყურებს ამ არსებას და უეცრად სამფეხა ცხენი მისკენ დაიძვრება და ადამიანის ენაზე მიმართავს: “ნუ ფიქრობ, მომენდე, დადე ჩემზე ფული და ერთბაშად გამდიდრდებიო”. მათხოვარი გაოგნებულია, თავი ზღაპარში გონია. სამფეხა ცხენი იმდენად ფანტასტიკური არსებაა, რომ ძნელია მისი არ ირწმუნო. ერთი სიტყვით, აღტკინებული გავარდება და მთელ ფულს სამფეხა ცხენზე დადებს.
დაიწყება რბოლა. პირველივე წამებზე სამფეხა ცხენი უკან ჩამორჩება, ის კი არა, ძლივს მიჩაქჩაქებს. მაგრამ მათხოვარი მშვიდადაა, დარწმუნებულია, რომ ეს უცნაური არსება რაღაც სასწაულს მოახდენს. სხვა ცხენებმა უკვე 8 წრე დაარტყეს, მაგრამ მათხოვარი მშვიდადაა, ნებაზე გადაწოლილი, სიგარეტს აბოლებს და ბედნიერების წამს ელოდება. მეცხე წრეც უკანაა – მათხოვარი მშვიდადაა. მეათეც მიილია და სამფეხა უკვე მიწაზე გდია, ისე რომ ერთი წრეც არ გაუთავებია. და ამ დროს მათხოვარი მიხვდა, რომ ყველაფერი დამთავრდა, ოცნებები წყალში ჩაეყარა, რაც ქონდა ისიც დაკარგდა და ისევ მათხოვრად გადაიქცა. შეძრწუნებული გადაიჭრება სარბენ ბილიკზე, მივარდება სამფეხა ცხენს და უშვერად აგინებს, თან მოსთქვამს, რა გინდოდა, რას მერჩოდი, რატომ დამღუპეო. სამფეხა ცხენი ამ დროს დაბლა გდია და სულს ღაფავს. მათხოვარი აგინებს, არ ჩერდება. და უცებ სამფეხა ცხენი ოდნავ მოსულიერდება, წამოწევს თავს და საცოდავი სახით შეეხვეწება: “ვერ შევძელი, რა ვქნაო”.
ახლა მოგიყვებით იმავე ისტორიას, ოღონდ უფსკრულის სულის (სამფეხა ცხენის შინაგანი ბუნების) თვალით დანახულს:
კაცი მანქანით უფსკრულში გადავარდება, თავად როგორღაც გადმოხტება და ცალი ხელით ფესვს დაეკიდება. ქვემოთ ღრმა უფსკრულია. უფსკრულის სული მასთან მიფრინდება და ეუბნება: “ნუ ფიქრობ, მომენდე, ხელი უშვი მაგ ფესვს და აქედან ამოგიყვანო. კაცი მიენდობა, ფესვს ხელს შეუშვებს, ჩავარდება და ჩაიჩეხება უფსკრულში. უფსკრულის სული დანაღვლიანებული იქვე ქვაზე ჩამოჯდება და სასოწარკვეთილი ჩაილაპარაკებს: “რა ვქნა, არც გამომდის და ვერც ვეშვები ამ საქმესო”.

დაახლოებით ასეა ჩვენი საქმეც. “ნუ ფიქრობ, მომენდე” ჩვენი დროის ლოზუნგად იქცა. ეს ჩვენი დროის გმირების ლოზუნგია. და რა ქნას ხალხმა, რომელსაც სწრაფად გამდიდრება უნდა? განა არ ჯობია, არ იფიქრო და მიენდო, ვიდრე იფიქრო და იშრომო? ჯერ სამფეხა ცხენს იპოვი და აღფრთოვანებული მას მიენდობი, მერე სადმე უფსკრულის სული გადაგეყრება, თუ ბედმა გაგიღიმა, შეიძლება ნაძვნარის დევმაც შემოგთავაზოს სამსახური. ჩვენც დავდივართ ასე, ქილა ერბოს ძიებაში, რომ მერე მისი ბედიც ცაში ყურებასა და სტვენას შევწიროთ.
დღეს ყველა შეთანხმდა, რომ სააკაშვილი უნდა წავიდეს. ქართული დიალექტიკა ამას შემდეგნაირად განმარტავს: თუ სააკაშვილი არ ვარგა, ე.ი. ვარგა ის, ვინც მას უპირისპირდება. ხომ შეიძლება, რომ მასთან დაპირისპირებულ ადამიანებში ვიღაც ასევე არ ვარგოდეს? მაგრამ ქართულ დიალექტიკას ასეთი “უმნიშვნელო დეტალები” უკვე აღარ აინტერესებს. მთავარია, რომ გაცხადდა ერთი ჭეშმარიტება – “სააკაშვილი უნდა წავიდეს”. რა მოსატანია აქ ისეთი კითხვები, როგორიცაა: “რა იქნება ხვალ?” “ვინ მოვა ხვალ?” “რისი იმედი აქვთ არარეიტინგულ პოლიტიკოსებს, რომლებიც მილიონებს ხარჯავენ?” “რა გზით აპირებენ ისინი ხელისუფლებაში მოსვლას?” “რატომ არ სვამს ამ კითხვებს დანარჩენი ოპოზიცია?” “რატომ არ სვამენ ამ კითხვებს საზოგადოების წარმომადგენლები და ექსპერტები?” უკვე მერამდენედ, გაჩნდა ახალი ტაბუ. მისი სახელია 9 აპრილი. ამჯერადაც, ტაბუს ეჭქვეშ დაყენება უმოკლესი გზაა მიშას აგენტობამდე. ნაძვნარის დევი კლდეზე ზის, გასხეპილი ნაძვით ძაფს ართავს და თავისთან გვიხმობს.

ქართული პოლიტ-სიუჟეტის სტრუქტურა გენიალურად მარტივია: ჩიტს მოაქვს ამბავი; ამ ამბით აღძრული ქართველი პოლიტ-გმირი, სამფეხა ცხენი, იწყებს მოქმედებას; თავგადასავლების შემდეგ გმირი მარცხდება; გმირი ბოდიშს იხდის. მინდა მკითხველს გავანდო, რომ მსოფლიო მითოლოგიებში საქმე ცოტა სხვაგვარადაა. იქ თავგადასავლების შემდეგ გმირი იმარჯვებს და ზეცად მაღლდება. ამიტომ, აქაც ყველაფერში ჩვენი გამორჩეულობა ჩანს.
არ ვიცი, ღირს თუ არა დღევანდელი ხელისუფლების შესახებ ცალკე ლაპარაკი, რადგან ისინიც ისევე ზედმიწევნით ექვემდებარებიან ქართული პოლიტ-სიუჟეტის პოეტიკას, როგორც მათი ღირსეული კოლეგები ოპოზიციიდან. პოლიტიკოსთა ერთი ჯგუფი, რომელიც სამფეხა ცხენებისა და უფსკრულის სულების მაგიერ საკუთარი რაციოს ძალას ენდობა, ალყაშია მოქცეული და მათი ხმა საერთო ჭიხვინში იკარგება. ნაძვნარის დევი კი კლდეზე ზის, გასხეპილი ნაძვით ძაფს ართავს და ქირქილით თავისკენ გვიხმობს.
ქართული პოლიტ-ჟანრი მეფისა და გამღივარის (მასხარის) სიუჟეტებითაც ხასიათდება. მეფე და მასხარა ძმები არიან. დროებით მასხარა მეფედ იქცევა, მას ყველა შეჰხარის, მის ბილწსიტყვაობას ტაშს უკრავს, იცინის მის უკბილო ოხუნჯობებზე, აღაფრთოვანებს მისი სიმახინჯე და სიამოვნებს მისი აყროლებული სუნი. მსოფლიო მითოლოგიებში მასხარა კვდება და მეფის სიცოცხლეს უდებს სათავეს. ქართულ რეალობაში კი საქმე სხვაგვარადაა – ბოდიშებისა და გაწბილებული იმედების გარეშე ფონს ვერც აქ გავდივართ.

1989 წელს ჩიტმა ხუთი ამბავი მოიტანა: პირველი, რომ საბჭოთა კავშირი ჩვენი მტერია; მეორე – რომ პატიაშვილი რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე – რომ კომუნისტებთან ბრძოლის ბედი 9 აპრილის ლოკალური პროტესტით უნდა გადაწყვეტილიყო, მეოთხე – რომ თუ კომუნისტები წავიდოდნენ, მერე ყველაფერი კარგად იქნებოდა, და მეხუთე – რომ მოვლენებზე პასუხისმგებელი იყო ხალხი.
1992 წელს ჩიტმა მოიტანა ხუთი ახალი ამბავი: პირველი – რომ ამერიკა და რუსეთი ჩვენი მტრები არიან; მეორე – რომ გამსახურდია რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე – რომ გამსახურდიასთან ბრძოლა მხოლოდ იარაღით შეიძლებოდა, მეოთხე – რომ გამსახურდია თუ წავიდოდა, მერე ყველაფერი კარგად იქნებოდა, და ბოლო, მეხუთე – რომ მოვლენებზე პასუხისმგებელი იყო ხალხი.
2003 წელს ჩიტმა მოიტანა კიდევ ხუთი ახალი ამბავი: პირველი – რომ რუსეთი ჩვენი მტერია, მეორე – რომ შევარდნაძე რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე – რომ შევარდნაძესთან ბრძოლა ვარდებიანი გადატრიალებით შეიძლებოდა, მეოთხე – რომ შევარდნაძე თუ წავიდოდა, მერე ყველაფერი კარგად იქნებოდა; და მეხუთე – რომ მოვლენებზე პასუხისმგებელი იყო ხალხი.
დღეს ქართულ პოლიტიკაში ფრინველთა ახალი პარტიაა, ახალი ხუთი ამბით: ერთი ისაა, რომ ამერიკა ჩვენი მტერია; მეორე ისაა, რომ მიშა რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე ისაა, რომ მიშასთან ბრძოლა მხოლოდ 9 აპრილის ლოკალური პროტესტით შეიძლება; მეოთხე ისაა, რომ მიშა თუ წავა, ყველაფერი კარგად იქნება; და მეხუთე კი ისაა, რომ მოვლენებზე პასუხისმგებლობა ხალხმა უნდა აიღოს.

მათხოვარს ბოდიში რომ მოუხადა და ცოტა სული მოითქვა, სამფეხა ცხენმა საკუთარ შინაგან ბუნებასთან, უფსკრულის სულთან, დაპირისპირება გადაწყვიტა. მას ამჯერად ხუთი ახალი გმირობა აქვს ჩასადენი: უნდა თავი დაიხსნას ამერიკისგან და მერე ნეიტრალიტეტი გამოაცხადოს; უნდა გააგდოს მიშა, ანუ საკუთარი შინაგანი ბუნება, ანუ უფსკრულის სული; მიშა უნდა გააგდოს 9 აპრილს; ხალხი უნდა დაარწმუნოს, რომ მიშას მერე ყველაფერი “მაგრა” იქნება და, რადგან მაინც სამფეხა ცხენია და ბოლომდე არ ენდობიან, ხალხს უთხრას, რომ ამ ყველაფერს ხალხი თავად აკეთებს.
და რას იზამს ხალხი, რომელსაც სწრაფად გამდიდრება უნდა? მერამდენედ ერწმუნება უფსკრულის სულს? ან აქვს კი ხალხს სხვა არჩევანი სამფეხა ცხენების წინამძღოლობის გარდა? არის სადმე ნამდვილი დემიურგოსი თუ კარიკატურული პოლიტიკოსების ამარა ვართ დარჩენილები? დაბოლოს: როგორ ამოვიცნოთ დემიურგი?

დემიურგი ბერძნულად ხალხისთვის მოქმედს ნიშნავს. იგივე ფუძე უდევს საფუძვლად სიტყვას “ენერგია”, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბერძნულში “ენერგია” რაიმე აბსტრაქტულ ძალას კი არ ნიშნავს, არამედ – ქმნადობისაკენ მიმართულ ძალას. მოგვიანებით, ნეოპლატონურ ტრადიციაში, დემიურგს ღმრთაებრივ გონს უწოდებდნენ. ზედმეტ წიაღსვლებს რომ თავი ავარიდოთ, მარტივად ვთქვათ, რომ დემიურგი საქმით იცნობა, გონიერი საქმით. დემიურგს ხალხისთვის სიკეთე მოაქვს, მას ცეცხლი მოაქვს ციდან, ადამიანებს ცხოვრებას უადვილებს, განვითარების პირობებს ქმნის, გზას უჩვენებს, გზაზე მიუძღვება, სათავეს უდებს კულტურას. დემიურგი საიდუმლოს გამომცნობელია, ცოდნის მატარებელია, შორსმჭვრეტელი და ხალხისათვის თავდადებული გმირია, რომელიც საკუთარი განლევის ფასად ბადებს სიცოცხლეს. დემიურგი არ არის ქარიზმატული ლიდერი, ის ხალხის გონიერი მსახურია. მას თავიდანვე ენდობიან, რადგან ის საქმით იცნობა.
თვალებდაჭყეტილი სამფეხა ცხენი დემიურგის ანტიპოდია. ის ცრუ იმედებს ბადებს, მცდარ გზებზე დაგვატარებს, მოგვიწოდებს, ბოლოს კი ბოდიშს იხდის და პატიებას ითხოვს. სამფეხა ცხენის მოწოდება ალალბედზე ნასროლი ანკესია, ის მხოლოდ მაშინ ცოცხლობს, თუ ანკესი რამეს გამოსდო. სხვა შემთხვევაში მას ფუნქცია არა აქვს და კვდება. მისი სიცოცხლის ნიადაგი წინ გადაგდებული სიტყვაა, დემიურგი კი ნიადაგს ნაკვალევით ქმნის. ამიტომ, დემიურგი საქმით იცნობა, სამფეხა ცხენები კი – მათი სიტყვებით.

დღეს ნახევარი საქართველო გაიძახის, რომ “მიშა სატანაა”. მოქილიკეები ამაზე იცინიან და ხალხის “მითოლოგიურ აზროვნებაზე” ლაპარაკობენ. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მის უკან არაფერი იგულისხმება.
სატანა, ანუ შაითანი სემიტური წარმოშობის სიტყვაა. გარდა პირდაპირი მნიშვნელობისა, რაც “ეშმაკს” ნიშნავს, “შაითანის” ეტიმოლოგიაში კიდევ ორი ცნება იკითხება: “მოხეტიალე” და “ბრალმდებელი”. ეს ორი ცნება ერთმანეთს ერწყმის “შაითანის”, როგორც “თავისუფალი ნების მატარებლის” ისლამურ გაგებაში, სადაც ეს სიტყვა ზედსართავ სახელად გამოიყენება და შეიძლება მიემართებოდეს როგორც ადამიანებს, ასევე – ჯინებს. ისლამში სწორედ ამ “თავისუფალი ნებით” იხსნება ღმერთის წინააღმდეგ შაითან-ჯინის ამხედრების მიზეზი. ერთი სიტყვით, როგორც “მოხეტიალე”, შაითანი გზასაცდენილს ნიშნავს: სულს, რომელიც ეჭვებით შეპყრობილა და გზას ვერ ხედავს, უგზო-უკვლოდ დაეხეტება და მის მიმდევრებსაც უფსკრულისაკენ მიაქანებს. საინტერესოა, რომ “შაითანი” უცხოსაც ნიშნავს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ უცხო გზაზე მავალიც შაითანია.
როდესაც არსებობს გზასაცდენილი, არსებობს გზაც. და როდესაც არსებობს უცხო გზა, არსებობს საკუთარიც. როდესაც ქართველი ამბობს “სატანა”, გულისხმობს, რომ ვიღაცა ჩვენს სავალს ასცდა, უცხოა. ამიტომ, მნიშვნელოვანია იმის მოხაზვა, თუ რა არ არის უცხო ქართველებისთვის, როგორია ქართველთა გზა?
ტრადიციულად, ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ისტორიას მიმართავენ ხოლმე, რაც მთლად სწორი მეთოდი არ არის თუნდაც იმიტომ, რომ ისტორიის წაკითხვა მრავალი ინტერპრეტაციით შეიძლება. ამიტომ, სჯობს აქაც სწორი მეთოდოლოგიით ვისარგებლოთ და მსჯელობა ზოგად კატეგორიებს დავუქვემდებაროთ.

არც თუ დიდი ხნის, დაახლოებით 120 საუკუნის წინათ, მდინარე იორდანეს ნაპირზე აშენდა მსოფლიოში პირველი გალავნიანი ქალაქი, იერიქონი. ეს არის პირველი ადგილი, სადაც ადამიანმა მომთაბარეობა მუდმივ საცხოვრისზე გაცვალა. ამ ქალაქის პირველ ფენაში არქეოლოგები დღეს გალავნის, შიდაკიბიანი კოშკისა და სამსხვერპლო ტაძრის ნაშთებს პოულობენ. როგორც პირველი გალავნიანი სამოსახლო, იერიქონი ანთროპოლოგების ყურადღების ცენტრში მოხვდა. ამიტომ დადგენილია, რომ აქ ხალხის ერთ ადგილზე დამაგრების მიზეზი ნაყოფიერი მიწები გახდა. იერიქონის პირველი მოსახლეები იმდენ მოსავალს მოიწევდნენ, რომ მთელი წელი საკვები საზრუნავი აღარ ჰქონდათ. ეს გარემოება არ გამოპარვიათ გარშემო მოხეტიალე ტომებს, რომლებიც შიმშილობის პერიოდში თავს ესხმოდნენ და ძარცვავდნენ იერიქონის მოსახლეობას. ამის შედეგი იყო პირველი თავდაცვითი ნაგებობა, იერიქონის გალავანი, რამაც მსოფლიოში პირველ პოლისს დაუდო სათავე.
საკვები, რომლის დასაცავადაც აიგო გალავანი, უკვდავების წამლის მსგავსი იყო. გალავანი უკვდავებისათვის აიგო. მასვე აუგეს ტაძარი და სწირავდნენ მსხვერპლს. პრინციპში, იერიქონი მხოლოდ პირველი გალავნიანი სამოსახლო კი არ არის, არამედ – ასევე პირველი დამაგრებული სოციუმის, სახელმწიფოს სიმბოლოა. იერიქონის მაგალითი საუცხოო ილუსტრაციაა იმისა, რომ სახელმწიფო საზოგადოების უკვდავების უზრუნველსაყოფად იქმნება. ამიტომ, როგორიც უნდა იყოს ქართველთა გზა, მისი ბოლო ქართველთა უკვდავება იქნება, ამ გზას აცდენილი კი ყველა სატანად მოინათლება. ეს არის ის პირველი, რაც ქართველთა გზასთან დაკავშირებით უნდა გაგვერკვია.

რაში მდგომარეობს ქართველთა უკვდავება, რას ვიცავთ და რას უნდა ვიცავდეთ? მარტივი პასუხია – “ქართველთა იდენტობას”. მაგრამ, რა არის იდენტობა? გავრცელებული წარმოდგენის საპირისპიროდ, იდენტობა არ უკავშირდება ვიწროდ გაგებულ კულტურას. უპირველეს ყოვლისა, ესაა უსაფრთხოების კოლექტიური გაგება, უსაფრთხოებაში კი იგულისხმება ფიზიკური, სოციალური და ღირებულებათა სისტემის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. ამიტომ, ქართველთა გზაც სწორედ ესაა – სისტემა, რომლითაც დავიცავთ ჩვენს ფიზიკურ უსაფრთხოებას, დავიცავთ ადრე მოპოვებულს, დავიცავთ სამკვიდროს, უზრუნველყოფთ სოციალურ კეთილდღეობას და დავიცავთ და განვავითარებთ კულტურას. სისტემა მნიშვნელოვანი ცნებაა. ის გულისხმობს საზოგადოების იმგვარ სტრუქტურირებას, სადაც საზოგადოების ყველა ფენას, მის თითოეულ ნაწილს თავისი ფუნქცია აქვს, ეს ფუნქციები კი მიმართულია ჩვენი ფიზიკური უსაფრთხოების, სოციალური კეთილდღეობისა და კულტურის განვითარებისათვის.
გზაზე მთავარი გზის ბოლო არაა. მნიშვნელოვანი თავად გზაა. ერთი ბერძენი პოეტი ითაკაში გამგზავრებულ მგზავრს ურჩევს, ნუ აჩქარდები, “ინატრე, იყოს უსასრულო სავალი შორიო”. ოღონდ, ითაკას ნუ დაივიწყებ და გზას ნუ გადაუხვევ, და როდესაც უკვე მოხუცებული მიადგები ითაკას, სიმდიდრე გზაში უნდა გქონდეს მოხვეჭილი, თავად თაკასაგან კი წყალობას ნუ ელიო. ეს სიტყვები იმას ნიშნავს, რომ შედეგი მიუღწეველია გზის გარეშე, რადგან გზის გარეშე მიღწეული მიზანი სხვა გზით მიღებული ჯილდოა, ასეთი ჯილდო კი შაითანისაა.
ამ გზაზე დემიურგოსი უნდა წაგვიძღვეს, დემიურგოსი კი ისაა, ვინც ქაოსში გზას გამოარჩევს და მას დაადგება, ვინც შაითანის არამ ჯილდოზე უარს იტყვის და შრომას მიეძალება, და ამას ხალხისთვის გააკეთებს. დემიურგოსის გზა გონების თვალით იხილება, მას ბრმები ვერ გაყვებიან. ამიტომ, ქართველთა გზაზე დადგომისთვის გონების თვალი უნდა ავახილოთ და სპილენძი ოქროსაგან გამოვარჩიოთ, ცხელი სიტყვების ნაცვლად ცივ გონებას მივედნოთ, მოწოდებების ნაცვლად – გასაგებ არგუმენტებს. ეს არის ხალხის პასუხისმგებლობა. ხალხი კლავს დემიურგებს და ხალხი ბადებს, ხალხი კლავს თვალებდაჭყეტილ სამფეხა ცხენებს და ხალხივე ბადებს. იქნებ, ამჯერად დემიურგი დავბადოთ.

23.03.2009