DOWNLOAD

გელა ჩქვანავა

აფერისტები

© ჩვენი მწერლობა

“Ritournelle de la faim”
Jean-Marie-Gustave Le Clézio
“ქალთა სიმღერა”
ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიო
206გვ, Editions Gallimard

შეიძლება თუ არა, რომ მუსიკამ ადამიანის ცხოვრება შეცვალოს, გააჩნია თუ არა ბგერების ჰარმონიულ წყობას ამის ძალა, თუ, უბრალოდ, ეს სხვადასხვა მოვლენათა თანხვედრის გამო შექმნილი ილუზიაა და ცვლილებების მუსიკაზე გადაბრალებაც ინფანტილიზმის ერთ-ერთი გამოხატულებაა… ლე კლეზიო ახალ რომანში გვიამბობს, როგორი გავლენა იქონია ”ბოლერომ” დედაზე, როდესაც მან იგი პირველად მოისმინა – მუსიკა, რომელიც თან ატარებს შურის, ბოროტების, ღვარძლისა და შიმშილის ისტორიას. მისი დასასრული კი ძალადობისა და სისასტიკის მინელების შემდგომ სიჩუმეს ჰგავს, შემზარავ, სამარისებულ სიჩუმეს. ფრანგი მწერალი ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიო ნობელის პრემიის წლევანდელი ლაურეატია.

“The Widows of Eastwick “
John Updike
“ისტვიკელი ქვრივები”
ჯონ აპდაიკი
320 გვ, Knopf

ოცდაათი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ქმრებისგან მიტოვებულმა ალქაჯებმა ისტვიკში დაიდეს ბინა და თავიანთ მაგიურ შესაძლებლობებს ბოლომდე მისცეს გასაქანი. რაღა არ მოიმოქმედეს, რაში აღარ გამოავლინეს ჯადოქრობის ძალაუფლება, და ახლა კი, როცა აღარც ასაკი, აღარც გარეგნული მომხიბვლელობა და მიმზიდველობა აღარ უწყობთ ხელს, მონადირებულ ქალაქში დარჩენის არანაირი ხალისი აღარ აქვთ. სამი ალქაჯი მოგზაურობას იწყებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. ამერიკელი მწერლის, ჯონ აპდაიკის ცნობილი რომანის, ”ისტვიკელი ალქაჯების” მეორე სერია მკითხველს კიდევ ერთ შესანიშნავ ისტორიას უამბობს უკვე კარგად ცნობილი პერსონაჟების შესახებ.

”Gabriel Garcia Marquez. A Life ”
Gerald Martin
”გაბრიელ გარსია მარკესი. ცხოვრების გზა.”
ჯერალდ მარტინი
688გვ, Bloomsbury

ცხოვრება უსაზღვო პოპულარობისა და ლიტერატურული ღირებულებების შენარჩუნების ზღვარზე, პოლიტიკასა და შემოქმედებას შორის, მარტოობასა და სიყვარულთან ერთად, უცნაური კონტრასტები და მაგიური რეალიზმი – ყველაფერ ამისთვის თავის მოყრა და აქედან თანმიმდევრული ბიოგრაფიის გამოდნობა გაბრიელ გარსია მარკესმა ჯერალდ მარტინს მიანდო. ნობელიანტი მწერლის ცხოვრებას მისი ბიოგრაფი 15 წელი იკვლევდა, ამ პერიოდის მანძილზე თავად მარკესის გარდა 300-მდე ადამიანისგან აიღო ინტერვიუ, რომელთა შორის იყვნენ ფიდელ კასტრო, ფილიპ გონსალესი, კარლოს ფუენტესი, მარიო ვარგას ლიოსა, მარკესის და-ძმები, მისი ლიტერატურული აგენტები, მთარგმნელები და საუკეთესო მეგობრები. ასე რომ, წიგნი საკმაოდ საინტერესო მოულოდნელობებს ჰპირდება მკითხველს და საყვარელი მწერლის კიდევ უფრო ახლოს გაცნობის საშუალებას აძლევს.

”John Milton: Life, Work, and Thought ”
Gordon Campbell, Thomas N. Corns
”ჯონ მილტონი: ცხოვრება, მოღვაწეობა და აზრები”
გორდონ ქემპბელი, თომას ნ. კორნსი
476 გვ, OUP Oxford

ბრიტანელი პოეტის, ჯონ მილტონის ბიოგრაფია მისი 400 წლის იუბილეს ეძღვნება. ავტორები, გორდონ ქემპბელი და თომას ნ. კორნსი პოეტის შემოქმედებისა თუ ცხოვრების ძირითად და მნიშვნელოვან ნაწილს თომას ელვუდთან მის მეგობრობას უკავშირებენ, რომელსაც ასევე დიდი ადგილი აქვს დათმობილი წიგნში. მილტონი თავის ხელნაწერებს მეგობარს აკითხებდა, და ”დაკარგული სამოთხის” შესახებ ელვუდის კომენტარმა -”იქნებ სამოთხის აღმოჩენაზეც დაგეწერა რამე?” – შთააგონა მილტონი თავისი მომდევნო პოეტური ნაწარმოები შეექმნა. წიგნი არაერთ ასეთ დეტალს შეიცავს და საინტერესო ამბებითა და ფაქტებითაა დამუხტული.

“Poe: A Life Cut Short “
Peter Ackroyd
“პო: შემოკლებული ცხოვრება”
პიტერ ეკროიდი
288გვ, Chatto & Windus

პიტერ ეკროიდი თავის ახალი ბიოგრაფიულ ნაშრომს ამჯერად ედგარ ალან პოს უძღვნის. თუმცა, მწერლის ეკროიდისეული პორტრეტი მისი ტრაგიკული ცხოვრების შესახებ ახალს თითქმის არაფერს გვეუბნება – წიგნი ბალტიმორის ქუჩებში მომაკვდავი პოს გამოჩენით იწყება, მაგრამ ავტორი თავს არიდებს სენტიმენტებს და უბრალოდ აღნიშნავს, რომ დიდ დანაკარგთან გვაქვს საქმე. ეკროიდის მიზანი ამჯერად ედგარ პოს ბიოგრაფიის რამდენმე დეტალზე ყურადღების გამახვილებაა, მის რასისტულ ოჯახზე, სასმელის მიმართ არათუ მიდრეკილებაზე, არამედ დამოკიდებულებაზე, ახალგაზრდა ბიძაშვილთან ქორწინებაზე. სწორედ ეს დეტალები კიდევ უფრო საინტერესო შტრიხებს სძენს ამერიკელი მწერლის ცხოვრებასა და შემოქმედებას.

“Syngué Sabour: La pierre de patience”
Atiq Rahimi
“Syngué Sabour: მოთმნების ქვა”
ათიქ რაჰიმი
154 გვ, POL

არსებობს მაგიური ქვა, რომელსაც ყველანაირი საიდუმლოს მოსმენა და შენახვა შეუძლია, რომელიც ყველანაირ უბედურებას, მწუხარებას, ტკივილსა და ავადმყოფობას იტევს, უძლებს და ითმენს… თუმცა, ითმენს მანამ, სანამ არ დაგდება დღე, როდესაც იგი გასკდება, ნაწილებად დაიშლება და ირგვლივ გაიფანტება ყველა ის ტკივილი და საიდუმლო, რომელსაც აქამდე ქვა ინახავდა. ყველაფერს ითმენს ავღანელი ქალიც, რომელიც თავის პარალიზებულ ქმარს უვლის, უძლებს ბოლომდე და დიდხანს – სანამ რომანის ავტორი არ გადაწყვეტს, რომ ქვა უნდა გასკდეს. ფრანგულენოვანი ავღანელი მწერლის, ათიქ აჰიმის ”მოთმინების ქვა” გონკურის პრემიის წლევანდელი ლაურეატია.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ზაზა კვერცხიშვილი
(ფუტკრების) ცხოვრების ქებათა ქება
მორის მეტერლინკი. “ფუტკრების ცხოვრება”. ფრანგულიდან თარგმნა დავით აკრიანმა, გამომცემლობა “ნექტარი”, ყდის ფოტო ანდრო როგავასი.

“ფუტკრების ცხოვრების” ჟანრი, მიუხედავად საკითხის მოჩვენებითი სიმარტივისა, საკმაოდ ძნელი განსასაზღვრია. ერთი შეხედვით, ჩვენს წინაშეა ნაშრომი, რომელიც გულმოდგინედ და თანმიმდევრულად, მეცნიერულ ობიექტურობაზე უაღრესად საფუძვლიანი პრეტენზიით, აღწერს მწერების ერთ სახეობას. ასე რომ, თითქოს, ბუნებრივი ჩანს შევიტანოთ იგი ბიოლოგიური წიგნების კლასში, სახელდობრ მის ენტომოლოგიურ ქვეგანყოფილებაში. და ამ დასკვნაში ხელს ვერ შეგვიშლიდა ფაქტი, რომ “ფუტკრების ცხოვრება”, არა ბიოლოგის, არამედ გენიალური მწერლის შექმნილია. თუმცა ასეთ კლასიფიცირებას გადაულახავ წინააღმდეგობებს, მორის მეტერლინკის პიროვნება კი არა, თვით ნაწარმოების ტექსტი უქმნის: მწერების ცხოვრების ნებისმიერი ენტომოლოგისთვის შესაშური დაწვრილებითი აღწერა აქ, თითქმის ყოველთვის, უფართოეს განზოგადებათა მხოლოდ ნაწილია (თანაც, ზოგჯერ, არცთუ ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი), რომელიც ორგანულ საფუძველს ქმნის არსებობის საზრისზე მსჯელობისათვის. ასე რომ, წიგნი გამუდმებით “ცდილობს” ფილოსოფიური ლიტერატურის კატეგორიაში გადაბარგებას. ხოლო თუკი, ამის შემდეგ, ამოვალთ არა იქიდან, რას მოგვითხრობს ტექსტი, არამედ – თუ როგორ არის იგი დაწერილი, ვნახავთ, რომ “ფუტკრების ცხოვრების” მნიშვნელოვანი ნაწილი, არსებითად, მაღალი პოეზიაა – ღრმააზროვანი და დახვეწილი ლექსები პროზად.
ამიტომ, წიგნის რაობის გარკვევაში, შესაძლოა, ანალოგიის მეთოდი დაგვეხმაროს. თუ “ფუტკრების ცხოვრების” უახლოესი მონათესავის მოძებნას დავაპირებდით, მას ვერ ვიპოვიდით ვერც ფილოსოფიურ და ვერც ზოოლოგიურ ლიტერატურაში (ალბათ, “ნობელით” პრემირებული ბიოლოგისა და დიდი მწერლის კონრად ლორენცის ძაღლებისადმი მიძღვნილი წიგნის გარდა – “ადამიანი პოულობს მეგობარს”. თუმცა, ეს განსაკუთრებული შემთხვევაა: სამეცნიერო-პოპულარული შრომის კარგად მორგებულ ნიღაბქვეშ აქ ნამდვილი და დიდი პროზაა შეფარული). ვფიქრობ, “ფუტკრების ცხოვრებასთან” ყველაზე ახლოს მაინც თომას მანის იდილია “პატრონი და ძაღლი” დგას: მრავალგვერდიანი დაწვრილებითი აღწერა ერთი გერმანული ქალაქის გარეუბნის ნახევრად ველური ბუნებისა და ავტორის ძაღლის ქცევა-ჩვევებისა – მომნუსხველი პროზა, რომლის მონაკვეთები ალაგ-ალაგ თავისთავად ლაგდება ჰეგზამეტრის რიტმით.
სხვათა შორის, სწორედ თომას მანთან დაკავშირებით აღუნიშნავთ, რომ მის სოლიდურ პიროვნებასა და ხელოვნებას ისევე კარგად ესადაგება დამჯერი ძაღლი, როგორც მისი სულიერი მოძმისა და ანტიპოდის, სოლიდურობას ერთიანად მოკლებული ჰერმან ჰესეს მწერლურ სილუეტს – თავნება კატა. რაზე მიგვანიშნებს, ამ თვალსაზრისით, მ. მეტერლინკის სიყვარული საზოგადოებრივი მწერებისადმი, რომელმაც შვა: “ფუტკრების ცხოვრება” (1901), “ტერმიტების ცხოვრება” (1926), “ჭიანჭველების ცხოვრება” (1930)? – შესაძლოა, ამ სოციალიზმისკენ მიდრეკილი მისტიკოსის მისწრაფებაზე, ადამიანთა სიმრავლეში, სოციალურ მასაში მთლიანად გაეთქვიფა თავისი მეტისმეტად მკაფიო ინდივიდუალობა და მთელი კაცობრიობის ბედნიერი მომავლის საშენ მასალად, სხვათაგან განურჩეველ ერთ უბრალო აგურად თუ სასაძირკვლე ქვად ექცია იგი. მეტერლინკის შემოქმედების ერთიანად გახსენებისას პირველი (თუმცა, იქნებ, ზედაპირული) შთაბეჭდილება ისეთია, რომ კურთხეული ზაფხულის ტრფიალი ამ მრავალჟანრიანი (დრამა, ლირიკა, ესე) პოეტისთვის ყველაზე მახლობელი მაინც ფუტკრები უნდა ყოფილიყვნენ, რომლებშიც თითქოსდა თავად ზაფხულის ოქროცურვილი დღეები, მისი კამკამა ნათელი, მისი ათასფერობა და ათასარომატიანობა არის ხორცშესხმული. სამწუხაროა მხოლოდ, რომ მეტერლინკი სასწაულებისგან დაცლილ რაციონალიზმის ეპოქაში ცხოვრობდა და არა, თუნდაც, ერთიანად ღმერთებითა და ღმერთკაცების დასახლებულ ანტიკურ სამყაროში, რათა აპოლონის ბრძანებით გრძნეულ ფუტკრებს, – მზის ამ უბიწო ასულებს, – მორის მეტერლინკისთვისაც, ყრმა პლატონის მსგავსად, პირდაპირ ხახაში აეშენებინათ ფიჭა და თაფლით აევსოთ პირი.
(მცირე გადახვევა: საინტერესოა, რა ვითარებაა “ანიმალისტური ჰერალდიკის” თვალსაზრისით ქართულ მწერლობაში. ბიოგრაფს და, ალბათ, ფსიქოანალიტიკოსსაც საინტერესო მასალას მისცემს ალექსანდრე ყაზბეგის “მეგობრობა” მაიმუნ “ჟაკოსთან”, რომლის შესახებ გრიგოლ რობაქიძე ამბობდა, რომ აქ “არის პოეტის გახელება მელანქოლიის არეში”. აი, ტექსტებში ასახული კი ბევრი არაფერი მაგონდება გალაკტიონის ერთი შენიშვნის გარდა: “ორი მერანია: მერანი ავთანდილის, მერანი ბარათაშვილის, ისინი სხვადასხვანი არიან. საჭირო იყო მათი შეერთება. და ეს მოვახერხე მე. ჩემი მერანი შეთავსებაა ამ ორი სხვადასხვაობის”. მართალია, ეს შენიშვნა უწინარეს ყოვლისა ლექსის ტექნიკას შეეხება – “რუსთაველის რითმის დაცვა ბარათაშვილის რიტმის გამოყენება” – და, შესაძლოა, არც იყოს ბოლომდე დამაჯერებელი, მაგრამ თუ აქ მაინც სწორედ “ჰერალდიკას” დავინახავთ, უნდა ითქვას, რომ ეს ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა აღბეჭდილია საემბლემო ცხოველის რეალურ-ზოოლოგიური ნიშნების თანდათანობითი გაქრობით: ავთანდილის ტაიჭი სავსებით რეალური ცხენია და, ტარიელის მზერისუსწრაფესი რაშისგან განსხვავებით, ზებუნებრიობისა და ზღაპრულობის მეტისმეტად ჭარბმინიშნებითაც კი არ არის აღბეჭდილი ბარათაშვილის მერანი, – მიუხედავად იმისა, რომ ის დაწერილია შამილის მიერ ილია ორბელიანის დატყვევების შთაბეჭდილებით, რომელსაც ამ დროს ლეკებმა ოთხი სავსებით ჩვეულებრივი ცხენი წაართვეს, – უკვე ნამდვილ ცხენს აღარ ჰგავს და ბედისწერის სიმბოლოდ უფრო გვევლინება. აი, გალაკტიონის ლურჯა ცხენებს კი ზოოლოგიური არსების ნიშანიც კი აღარა აქვთ შერჩენილი, ეს არის ცხენები, ასე ვთქვათ, ცხენობისგან განძარცული სახით.)

* * *
რატომ უჩნდება დიდების მწვერვალზე მყოფ მწერალს სურვილი, მოკიდოს ხელი ზოოლოგიურ თემას, რომელიც ვერც ელიტარულ მკითხველთა აღფრთოვანებულ ღრიანცელს შემატებს და ვერც მნიშვნელოვნად გაუზრდის თაყვანისმცემელთა მასას? რა სულიერი მოთხოვნილებიდან არის ამოზრდილი “ფუტკრების ცხოვრება” ან “პატრონი და ძაღლი”?
თომას მანის თქმით, “აპოლიტიკოსის ჩანაწერებზე” მუშაობისას აბსტრაქციის სფეროში ხანგრძლივმა გადასახლებამ მას გაუჩინა დაუძლეველი მისწრაფება წარუვალის, ურღვევის, ზეისტორიულის, წმიდათა წმიდასადმი, რაც გადმოიღვარა იდილიად ბუნებასა და ძაღლზე. არადა, ერთი შეხედვით, ამის საპირისპიროდ უნდა ყოფილიყო საქმე და სწორედ უზოგადესი საკითხებისადმი მიძღვნილ “ჩანაწერებს” უნდა დაეკმაყოფილებინა აპოლიტიკოსი ავტორისთვის ზეისტორიულისა და მარადიულის წყურვილი; ხოლო, მეორე მხრივ, თითქოს, რა შეიძლება იყოს არსებობის ფუნდამენტურ პრინციპებზე და საკრალურზე მოფიქრალი კაცისთვის უფრო შემთხვევითი, უმნიშვნელო, მსწრაფლცვალებადი და წარმავალი, ვიდრე რომელიმე ერთი ცხოველის, თუნდაც მისი საყვარელი ძაღლის, ქცევა და ცხოვრებაა?
“ფუტკრების ცხოვრებაზე” მუშაობა რომ დაიწყო, მ. მეტერლინკი საკუთარი ცხოვრების მეოთხე ათწლეულს ასრულებდა. მას უკვე შექმნილი ჰქონდა ლექსები, რომლებმაც დიდი პოეტის სახელი დაუმკვიდრა; ესეები, რომელთა უცნაურ სტილურ სინატიფეს ძნელია ანალოგი მოეძებნოს მსოფლიო ლიტერატურაში (იქნებ, უაილდის საუკეთესო ფურცლების გარდა); დრამები, რომლებმაც მსოფლიო სახელი მოუხვეჭა (საგულისხმოა, რომ ამ ავტორს XX საუკუნის დასაწყისის საქართველოშიც იცნობდნენ და აფასებდნენ – “სცენის მეფედ” მოიხსენიებდნენ და მისი პიესები იმდროინდელ საშინლად არქაულ ქართულ თეატრშიც იდგმებოდა). მორის მეტერლინკი ლიტერატურული დიდების მწვერვალზე და შემოქმედებითი ძალების ზესავსეობის ხანაში იმყოფებოდა.
გარდა ამისა, წიგნს საფუძველი დაუდო უძლიერესმა იმპულსმა – ოცწლიანმა (ცალმხრივმა?) მიჯნურობამ ფუტკრებისადმი, თაფლისმკეთებელი ამ მარადი ქალწულებისადმი.
დიახ, მეტერლინკს მაშინ უკვე მეფუტკრის ოცწლიანი გამოცდილება ჰქონდა. ამ ხნის მანძილზე მან მოასწრო ამომწურავად შეესწავლა ფუტკრების შესახებ არსებული მთელი ბიოლოგიური ლიტერატურა და პარიზში თავის კაბინეტში მინისკედლებიანი სკაც კი დადგა, რათა მათ იდუმალებით მოცულ სამყაროს განუწყვეტლივ დაკვირვებოდა. მას დაუგროვდა ჩანაწერები, რომელთა მნიშვნელოვანი ნაწილი წიგნის შექმნისას არც კი გამოიყენა, მათი სპეციფიკურ-სამეფუტკრეო ხასიათის გამო. იგი ატარებდა ექსპერიმენტებს, რომლებსაც, მართალია, დაკვირვების არასაკმარისად ზუსტი მეთოდები ხელს უშლის წმინდა სამეცნიერო მნიშვნელობამდე “ამაღლდნენ”; მაგრამ, მეორე მხრივ, როცა ცდილობ საყვარელი არსების ყველა თვისება თუ შტრიხი შეიცნო და შეიტკბო, ალბათ, მაინცდამაინც არ გაღელვებს “მეცნიერული ღირებულება” აქვს თუ არა შენს ცოდნას…
“ფუტკრების ცხოვრება” შვა დიდმა ცოდნამ, მაგრამ გაცილებით მნიშვნელოვანი როლი მაინც დიდმა სიყვარულმა შეასრულა… და არა მხოლოდ ზაფხულისა და სიცოცხლის ამ ბიოლოგიურ-ფილოსოფიური ოდის შექმნაში, არამედ მ. მეტერლინკის დიდი სულიერი მემკვიდრის, კარლ ფრიშის ცხოვრებაშიც – მხოლოდ თავგანწირულ სიყვარულს შეეძლო მიეცა ძალა XX საუკუნის ამ უთვალსაჩინოესი ბიოლოგისთვის, რათა მთელი თავისი განსაცვიფრებლად ხანგრძლივი შემოქმედებითი ცხოვრების განმავლობაში უკიდურესი მეცნიერული პედანტურობითა და შესაშური ფანტაზიით, მოეხსნა ფუტკრებთან დაკავშირებული არსებული თითქმის ყველა ის კითხვის ნიშანი, რომელთა იდუმალების წინაშე მ. მეტერლინკის თავისი არსით საკრალურმა განცვიფრებამ და მოწიწებამ შვა “ფუტკრების ცხოვრების” საუკეთესო მონაკვეთები, მაგალითად, ერთგან მისტიკურ უზენაეს მიზანს დაქვემდებარებული ფუტკრების “ნეტარი” არსებობის შურით შემყურე ავტორი სვამს მარადიულ კითხვას – მსგავსად ამისა, შესაძლებელია თუ არა, ოდესმე მაინც, მთელი ადამიანური ცხოვრებაც აღარ იყოს მარტოოდენ “საწყაული აღუვსებელი” და გაქრეს ის საშინელი ძრწოლა სიკვდილის წინაშე, სულ ახალი და ახალი ძალით განმეორებად წყევლად რომ ექცა კაცთა მოდგმას: “ჩვენ ისე ვართ შექმნილნი, რომ არაფერი გვაკმაყოფილებს, ვერაფერს ვხედავთ ისეთს, მიზანს თავისთავშივე რომ ატარებდეს… წავალთ კი ოდესმე იმ დათმობაზე, რომ თუნდ რამდენიმე საათის მანძილზე წარმოვადგენდეთ მატერიის აქტივობის საინტერესო ფორმას, რათა მალევე, დანანების თუ გაკვირვების გარეშე მოვიპოვოთ მისი კიდევ ერთი ფორმა: უცნობი, გაუცნობიერებელი, მძინარე, მარადიული”.

* * *
ახლა თარგმანის შესახებ.
ასეთი წიგნის რამდენადმე მაინც დამაკმაყოფილებელი თარგმანის არსებობა მშობლიურ ენაზე ბედნიერებაა ნებისმიერი კულტურისთვის; მაგრამ რამდენად გამართლებულია, სუსტი იმედი მაინც გვქონდეს, რომ თარგმანი მთლიანად დამაკმაყოფილებელი აღმოჩნდება? როგორც აღვნიშნე, “ფუტკრების ცხოვრების” აზრობრივ-სახეობრივი წყობა მაღალი პოეზიის კანონებს ემორჩილება, ხოლო პოეზიის ადეკვატური აჟღერება სხვა ენაზე, ყველამ იცის, ურთულესი საქმეა. თვალსაჩინოებისთვის ვიტყვი: სიტყვიერი ქსოვილის გამჭვირვალების ის ხარისხი, რომელსაც ტექსტის ბუნება მოითხოვს, ქართულ პროზაში საერთოდ არ მეგულება, ხოლო პოეზიიდან შემიძლია დავასახელო აკაკი და გვიანი გალაკტიონი.
დავით აკრიანს სიყვარულით უმუშავია. ყოველ გვერდზე აშკარად ჩანს, რა მონდომებით ცდილობს იგი მ. მეტერლინკის სახოვანებას მიუსადაგოს ქართული ფრაზის ფერადოვნება და ბგერწერული კეთილხმოვანება. ისღა დაგვრჩენია, იმედი ვიქონიოთ, რომ ოდესმე ისეთ თარგმანსაც ვეღირსებით, სადაც ასეთი მონდომებული მცდელობის კვალს საერთოდ ვეღარ შევნიშნავთ და სადაც ენობრივი ქსოვილი დაემსგავსება თვით სინათლეს – უფორმო და უფერო სუბსტანციას, სამყაროს ყოველ საგანს, ფორმას, ფერს და… სიცოცხლეს რომ აძლევს. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში მოხდება საოცრება, რომლითაც გენიალური ნაწარმოები გვაბედნიერებს ხოლმე: კითხვის დროს ავტორის მიერ დახატული პეიზაჟების წარმოდგენას კი აღარ ვეცდებით, არამედ წიგნი საერთოდ გაქრება და ჩვენ უშუალოდ დავინახავთ ზელანდიის მწვანედ მოხასხასე მდელოებზე მობალახე დიდჯიქნიან ძროხებს; სათამაშოებივით ლამაზ, სახურავაწვეტილ ფერად-ფერად სახლებს; თითქოს ზღაპრიდან გადმოსულ ზანზალაკისმაგვარკაბიან ქალებს; და სარკესავით ღრმად ამრეკლავი არხის გვერდით სამზარეულოს კედელთან მიწყობილ ჩალისგან მოწნულ ვარდისფერ, ყვითელ, ლურჯ სკებს…

დაბოლოს, კიდევ ერთი აღსანიშნავი დეტალი – ქართულ თარგმანს აქვს მიძღვნა: “ზურაბ კიკნაძეს – ჩვენი საზოგადოების ფუტკარს”.
სასიხარულოა, რომ ჩვენი საზოგადოებისა და კულტურის ამ ყველასგან გამორჩეული, კლასიკური მემკვიდრეობის თაყვანსაცემ უძრაობაშიც კი მარად სიახლისა და სიცოცხლის მაძიებელი მოღვაწისადმი მადლიერება და პატივისცემა ასეთი უჩვეულო ფორმითაც დადასტურდა.

© “წიგნები – 24 საათი”

მილან კუნდერა, “უმეცრება”
Ignorance
By Milan Kundera
Translated from the French by Linda Asher
HarperCollins, pp.195, October 2002.

“უმეცრება” – გაფრთხილებასავით გაიჟღერა მილან კუნდერას ახალი რომანის სახელწოდებამ. რომანი ორი ჩეხი ემიგრანტის ცხოვრებაზე მოგვითხრობს: ირენა პარიზში ცხოვრობს, ის თავისი მეგობრის – გუსტავის შესახვედრად მიდის; აეროპორტში თავის ძველ სიყვარულს, ჟოზეფს შეხვდება, რომელიც ვეტერინარად მუშაობს დანიაში და პრაღაში მხოლოდ პოსტსაბჭოური სამშობლოს სანახავად ჩამოდის. ეროსის ძალა კიდევ უფრო ამსხვრევს ისედაც მყიფე ადამიანურ ურთიერთობებს. ირენა გუსტავს მიატოვებს. ის კაფეში ზის და თავის თავგადასავალს იხსენებს. ამასობაში ჟოზეფი ძმასთანაა სტუმრად და თავის სიყვარულზე უამბობს. კუნდერას გმირებს თავგზას უბნევს ბრძოლა მახსოვრობისა და დავიწყებას შორის, აუსრულებელი სურვილები, დაკარგული წარსული და ნოსტალგია – შინ დაბრუნების ტკივილი.
არ არის აუცილებელი, იყო ჩეხი ემიგრანტი, რომ გაიგო კუნდერას პერსონაჟების ტანჯვა – წარსულისა და აწმყოს გაუცხოება, დაუსრულებელი წინააღმდეგობა მყუდრო ცხოვრებასა და ამურის მღელვარებას შორის. არის რაღაცეები, რაც არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავივიწყოთ და არის რაღაცეები, რისი დავიწყებაც აუცილებელია.
ისევე როგორც ადრეულ რომანებში (“სიცილისა და და დავიწყების წიგნი” და “ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე”), კუნდერას აქაც შემოაქვს მაცდური და, ამავე დროს, გონივრული თავშესაქცევი ელემენტები. “უმეცრებაში” კუნდერა კიდევ ერთხელ ამუშავებს არაერთხელ დამუშავებულ თემას. საკუთარი თავის გამეორება მწერლისთვის მკითხველთან თამაშის ერთგვარი ხერხია.
მილან კუნდერას რომანი მისი ერთი წინადადების კომენტარად შეიძლება მოვიაზროთ: “შენ ძალიან შორს ხარ და მე არ ვიცი, რა გჭირს.” ეს “შენ” შეიძლება იყოს ოჯახი ან სადღაც დარჩენილი მეგობრები, ან თავად ემიგრანტი, ყველასაგან დავიწყებული, შეიძლება ის ახალგაზრდა კაცი, ირენამ დიდი ხნის წინ რომ მიატოვა, გაფრენილი სიყვარული ან დაკარგული გზა, ან ის გარდაცვლილი ადამიანები, რომელთა ამქვეყნიდან წასვლას ვერასოდეს შევეგუებით, ანდა სულაც გაუცხოება, ის უცნაურობა, რაც სუფევს ამ სამყაროში.
მილან კუნდერას რომანი მკითხველს უტოვებს შეკითხვას, და საფიქრალსაც – სად უნდა ვეძებოთ “უმეცრების” სათავე?

უმბერტო ეკო, “ბაუდოლინო”
Baudolino
By Umberto Eco
Translated by William Weaver
Secker and Warburg, pp. 522, October 2002

უმბერტო ეკოს სახელს მკითხველის წინაშე წარდგენა არ სჭირდება. მწერლის ახალი რომანი “ბაუდოლინო” პირველივე სტრიქონიდან აღძრავს “ვარდის სახელის” ასოციაციებს, რომანისა, სადაც ერთმანეთში იყო შერწყმული შუა საუკუნეების ხიბლი და მკვლელობის იდუმალება და რომელსაც თავის დროზე უჩვეულო წარმატება ხვდა წილად.
“ბაუდოლინო” (სხვათა შორის, ეკოს ბოლო რომანის ერთი თავი, ” ბაუდოლინო აფხაზეთის ბნელეთში”, წელს კრებულ “ქართულად ნათარგმანებში” დაიბეჭდა), ერთის მხრივ, ტრადიციული რომანია, მეორეს მხრივ, კი – პოსტმოდერნისტული. მისი ჟანრის განსაზღვრა ფაქტობრივად შეუძლებელია. რომანი შუალედური საფეხურია მსუბუქ ავანტურისტულ კომედიასა და მძაფრსიუჟეტიან ნაწარმოებს შორის. მთავარი გმირი, სახელად ბაუდოლინო ოდისევსის შთამომავალ გმირთა პლეადის წევრად აღიქმება. რომანის სქემა თანხვდება ბოკაჩოს “დეკამერონის” სქემას – გამოუვალ მდგომარეობაში ჩავარდნილი გმირები თავიანთ თავგადასავალს უამბობენ ერთმანეთს. “ბაუდოლინოს” საფუძვლად უდევს 1204 წელს კონსტანტინოპოლის დანგრევის ფაქტი.
ბაუდოლინოს ამბავი დიალოგის ფორმით არის ნაამბობი. გმირი ესაუბრება ბიზანტიელ ჟამთააღმწერელს – ნიკეტასს, რომელიც ბაუდოლინომ დაიხსნა. რომანში უამრავი პერსონაჟია, ისტორიული პირი თუ მითოლოგიური სატირები, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, წმინდა ლიტერატურული თვალსაზრისით, ნაწარმოებს ერთი გმირი ჰყავს – ეს არის ბაუდოლინო. დანარჩენი პერსონაჟები სქემატური ფიგურებია და მხოლოდ მიმართების ობიექტებად ან კონკრეტული იდეის მატარებლად მოიაზრებიან, უბრალოდ ეხმარებიან ერთადერთ მთავარ გმირს სათქმელის გამოხატვაში. ამ სქემატურ ფიგურებთან ურთიერთობის პროცესში ქმნის ბაუდოლინო – ადამიანური გონი თავის სამყაროს.
ეკოს ტექსტი სავსეა ლათინური და, საერთოდ, უცხოენოვანი ფრაზებით, რაც ხშირად ნაწარმოებში უთარგმნელი რჩება. რომანს, რომელშიც ჭარბადაა თეოლოგიური გადახვევები, რეალური შინაარსი თითქოს დაკარგული აქვს. კრიტიკოსები “ბაუდოლინოში” კალვინოს ეპიზოდების ინტერპრეტაციას, კაფკას ეგზოტიკურ ვარიაციებსა და ბორხესის ილუზიურ რეალობას ხედავენ. მათი თქმით, განსხვავება ისაა, რომ აქ ჩამოთვლილი მწერლები მეტი ლიტერატურული გემოვნებით გამოირჩევიან და საკუთარი სათქმელის ლაკონურად გამოხატვისა თუ შენიღბვის უნარი შესწევთ.
წიგნის პირველი ნაწილის ფორმულა ასეთი სახისაა: ისტორია + მხატვრული გამონაგონი; მეორე ნაწილი კი ძალიან ემსგავსება ჯ.ქ. როულინგის “ჰარი პოტერის” სერიებს, – ამბობენ ლიტერატორები და იქვე დასძენენ, შესაძლოა რომანი შუა საუკუნეებისა თუ რენესანსის ეპოქის მოგზაურობების პაროდიას წარმოადგენდეს, მაგრამ ეკოს რომანი ცოტა არ იყოს, მომქანცველია და უფრო მეტად მოსაწყენი ჩანს, ვიდრე თავშესაქცევი. ასეთია კრიტიკოსების აზრი, რომლებიც თითქმის ერთხმად აღნიშნავენ, რომ ახალი რომანი “ვარდის სახელს” ვერ გაუტოლდება.
მიუხედავად ამისა, “ბაუდოლინოში” არის რაღაც, რაც მკითხველს ამ ნაწარმოებზე მიაჯაჭვავს – ეს არის მისტერია, რომელიც კეთილად იწყება და კეთილად ბოლოვდება.

სემ შეპარდი, “დიდი ზეციური ოცნება”
Great Dream of Heaven
By Sam Shepard, Knopf Alfred A, October 2002.

ნიუ-იორკში ჩასული სემ შეპარდი ქალაქში მოხვედრილ კოვბოის ჰგავდა, კოვბოის, რომელსაც ალბათ მინესოტაში, თავის ფერმაში ყოფნა ყველაფერს ერჩივნა. თუმცა ის ჩვეულებისამებრ აღარ შფოთავდა, რადგან ამჯერად განსხვავებულ ამპლუაში მოევლინა საზოგადოებას, არა როგორც სცენარისტი ან მსახიობი, არამედ როგორც მწერალი, – წერდა ამერიკული პრესა შეპარდის შესახებ.
“დიდი ზეციური ოცნება” (Great Dream of Heaven) ასე ჰქვია ცნობილი დრამატურგის, სცენარისტისა და მსახიობის, სემ შეპარდის ახალ წიგნს, მცირე ზომის მოთხრობათა კრებულს. ეს მოთხრობები მის სცენარებს წააგავს, ლიტერატურული გმირებიც – არამზადები, მოღალატეები, სხვადასხვა ჯურის ადამიანები, კინოგმირებს ჰგვანან.
ავიღოთ თუნდაც შეპარდის ორი გმირი – ქვრივები, რომლებიც სამხრეთ დაკოტაში ერთ ბუნგალოში ცხოვრობენ. ორივეს ერთი და იგივე ოფიციანტი მოსწონს. ერთს გაუმართლებს, მეორეს – არა; და ეს მეორე გულგატეხილია, მეგობარს მოღალატედ მიიჩნევს. როგორც შეპარდი ამბობს, ის ამ გმირებზე დიდხანს ფიქრობდა, მაგრამ წერა 1996 წლამდე არ დაუწყია, სანამ ლონდონში არ ჩავიდა ჯესიკა ლანჟთან ერთად, რომელსაც იღებდნენ ფილმში A Streetcar Named Desire. “იყო უჟმური, წვიმიანი ლონდონური ამინდი, – წერდა შეპარდი, – ლონდონი შესანიშნავი ადგილია ლიტერატურის შესაქმნელად.” შეპარდი ჩანაწერებს აკეთებს, როცა გადაღებებს შორის თავისუფალი დრო აქვს, მერე კი თავის ფერმაში განმარტოვდება და სერიოზულ მუშაობას იწყებს. ასე დაიწერა “დიდი ზეციური ოცნება”.
სემ შეპარდი ერთ თვეში 59 წლის ხდება.
“როცა ის 40 წლის იყო, ამბობდა, ეს ასაკი გამძლეობააო, ახლახანს კი ერთ-ერთ ინტერვიუში განაცხადა: წლები ისე მოულოდნელად წამოგეწევიან კაცს, ვერც კი ხვდები. ძალიან უცნაურია, რა ემართება სხეულს, იცით, ცხენზე ჯდომა უკვე ისეთი ადვილი აღარაა.” თუმცა, შეპარდი, ასაკის მიუხედავად, ყოველდღე დააჭენებს ცხენს, თუ, რა თქმა უნდა, ნიუ-იორკში არ არის.
“წლები გადის და ხვდები, რომ არის რაღაც ღირებულებები, რასაც პატივი უნდა სცე, ისევე როგორც ცხენზე ჯდომისას, ცხენს ხომ პირდაპირ ვერ მოახტები,” – ამბობს შეპარდი. მისი მოთხრობები ამ ცხოვრებისეული გამოცდილების შედეგია.

პიტერ აკროიდი, “ალბიონი”: ინგლისური წარმოსახვის წარმოშობა
Albion: The Origin of the English Imagination
By Peter Ackroyd
Chatto and Windus, pp.527, October 2002.

რა არის ინგლისი? ინგლისი კონტრასტების ქვეყანაა, სადაც ერთადაა თავმოყრილი სიმდიდრე და სიღარიბე, დანაშაული და უმანკოება, – წერდა დიკენსი. ასეთია აკროიდის ლონდონიც – ცინიკური, აგრესიული, ჭორიკანა, მოდას აყოლილი, სენსაციური, სასაცილო, მაგრამ, ამავე დროს, ის მილტონის, ბლეიკის, ტერნერის სამშობლოცაა.
რატომ აირჩია მწერალმა ეს თემატიკა? – ალბათ დასვამს ამ შეკითხვას მკითხველი, პიტერ აკროიდის რომანს “ალბიონს” რომ გაეცნობა. როგორც ამბობენ, ცნობილი ბრიტანელი ლიტერატორისთვის პატრიოტიზმი უკანასკნელი თავშესაფარია.
ეს წიგნი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი შენაძენია იმ ადამიანებისათვის, ვისაც აინტერესებს ბრიტანული ლიტერატურა, ტრადიციები და, საერთოდ, ბრიტანული ფენომენი.
პიტერ აკროიდი დიდ ადგილს უთმობს ინგლისელი ხალხის სპირიტუალისტური ფენომენის განხილვას, მოგვითხრობს ძველ მითებზე, ლეგენდებზე, მოჩვენებებზე, როგორც ეროვნული ენერგიის გამოვლენის საშუალებაზე: “მიუხედავად ჩვენი პრაქტიკულობისა, ინგლისელები მეოცნებეები ვართ (ინგლისური ხედვის, ჭვრეტის ენაა), გვაქვს წინასწარმეტყველების ტრადიცია, გვყავს ფერიები და ჯუჯები, შესაძლოა ეს კელტების გავლენაა, ან ნისლიანი კლიმატის, ან ადგილმდებარეობის, როგორც მე-12 საუკუნეში ერთი ფრანგი მღვდელი წერდა, ინგლისი წყლითაა გარშემორტყმული და ეს მათ გონებაში ფანტაზიის უშრეტ წყაროს წარმოქმნისო,” – წერს აკროიდი.
საინტერესოა აკროიდის მოსაზრებები ინგლისურ ენაზე. რაც შეეხება ხელოვნებასა და ლიტერატურაზე მსჯელობას, აკროიდი იმოწმებს კრისტოფერ ვრენის ციტატას: “ჩვენი – ინგლისელი ხელოვანები მრავალფეროვნებით არ გამოვირჩევით, მაგრამ როდესაც უცხოური ნიმუში არსებობს, მიბაძვის საოცარი ნიჭი გვაქვს, ჩვენი ქმნილება ბევრად სჯობს ორიგინალსო”. სწორედ აქედან გამომდინარეობს ინგლისური ფენომენის აკროიდისეული შეფასებაც: ინგლისური ფენომენის საფუძველი იმიგრაციაა. ადამიანების, იდეების, სტილების იმიგრაცია, ეს ფენომენი სწორედ ამით ცოცხლობს.” როგორც კრიტიკოსები აღნიშნავენ, პიტერ აკროიდი აპოლიტიკური პიროვნებაა, მაგრამ მარტო ამ მოსაზრების გამო “ალბიონი” პოლიტიკურ წიგნთა რიცხვს მიეკუთვნება.

ჰაროლდ ბლუმი, “გენიოსი”: ასი სამაგალითო შემოქმედი გონის მოზაიკა
Genius
A Mosaic of One Hundred Exemplary Creative Minds
By Harold Bloom
814 pp., New York, October 2002

ცნობილ ამერიკელ ლიტერატურათმცოდნეს, იელის სკოლის ერთ-ერთი დამფუძნებელს, ჰაროლდ ბლუმს რომ ეს თემატიკა კომერციული მიზნით არ აურჩევია, ამაში წიგნის წაკითხვისთანავე დარწმუნდებით. გენიოსის ბლუმისეური თეორიის არსი არის ის წინააღმდეგობა, რომელიც გამუდმებით არსებობს ძველ, ძლიერ პოეტებსა და დამწყებ ხელოვანებს შორის, ნაწარმოებში ასახულია, თუ როგორ მუშაობს თავდაცვის ინსტინქტი, როგორ ტკივილს განიცდის გენიოსი და როგორ ებრძვის ერთმანეთს ძალა და ნიჭი. ბლუმი ლიტერატურას გნოსტიკური ტერმინოლოგიაზე დაყრდნობით განიხილავს, მსჯელობს პრომეთეს “ცოდვაზე” და იმ რწმენაზე, რომლის საფუძველზეც ქმნის მწერალი თავის გმირებს. მას ხელოვანის პიროვნებაზე მეტად სწორედ მისი ფანტაზიის ნაყოფი – მისი პერსონაჟები აინტერესებს, ის ისეთი დამაჯერებლობით მოგვითხრობს დონ კიხოტზე, ფალსტაფსა თუ ჰამლეტზე, თითქოს ეს გმირები ოდესღაც მართლაც დააბიჯებდნენ დედამიწაზე: იაგო ნიჰილიზმის მამაა, დონ კიხოტი – ზნეობრივი და წარმოსახვითი გამბედაობის პროტოტიპი, ღმერთიც გმირია, ის რომ არ არსებულიყო, მას ადამიანები გამოიგონებდნენ…
ამერიკაში ყველაზე ცნობილი ლიტერატურის კრიტიკოსისა და თეორეტიკოსის, 71 წლის ჰაროლდ ბლუმის ახალი სქელტანიანი ნაშრომი ენციკლოპედიური და კრიტიკული ლიტერატურის მნიშვნელოვანი შენაძენია.

მარტინ ემისი, “კობა სასტიკი”
KOBA THE DREAD Laughter and the Twenty Million By Martin AmisTalk Miramax. 306 pp., July 2002

თანამედროვე ბრიტანული პროზის ერთ-ერთი ყველაზე სახელოვანი წარმომადგენლის, მარტინ ემისის “კობა სასტიკი” ლამის ყველაზე უცნაური და გახმაურებული წიგნია, რაც კი ოდესმე სტალინზე დაწერილა. რომანის დაწერამდე ავტორი დიდძალ ლიტერატურას გაეცნო, წაიკითხა უამრავი წიგნი საბჭოური ექსპერიმენტის შესახებ: სოლჟენიცინი, გროსმანი, ვოლკოგონოვი… ამის შემდეგ დაიწყო ხანგრძლივი გააზრების პროცესი… რომანში ყველაფერია: საბჭოური რეპრესიები, სოციალისტური სიცრუე, ციხის სისტემა, სასამართლოები და სხვა და სხვა. “გერმანიის საკონცენტრაციო ბანაკების შესახებ ყველას სმენია, მაგრამ ცოტამ თუ იცის ვორკუტა და სოლოვეცკი,” – წერს მწერალი.
მწერალი სტალინს კნინობოთი სახელით – კობათი მოიხსენიებს. ეპითეტი “სასტიკი” ავტორის გამოგონილია, ივანე მრისხანესა და მისთანების ანალოგიით.
ამ რომანში მარტინ ემისი კომუნიზმის დაუძინებელ მტრად გვევლინება. თუ მწერლის ბიოგრაფიას გადავხედავთ, მისი მოსაზრებები განსაკუთრებით საყურადღებოდ მოგვეჩვენება. ემისი ხომ კომუნისტურ ოჯახში გაიზარდა. მისი მამა კინგსლი 1942 წლიდან 1956 წლამდე ინგლისის კომუნისტური პარტიის ერთგული წევრი იყო. მარტინ ემისმა სტუდენტობის წლებიც კომუნისტურ გარემოცვაში გაატარა… ასე რომ, რომანი რუსეთის ისტორიული მოვლენებისა და ოჯახური ისტორიების ნაზავს წარმოადგენს.
რომანში პაროდირებულია კომუნისტური ტეტრალოგია: შიმშილი, ტერორი, მონობა და კრახი. “პროლეტარიატის დიქტატურა ტყუილი იყო, საბჭოთა კავშირი – სიცრუე, ყველაფერი საბჭოური ყალბ ფასეულობას წარმოადგენდა, ყალბი იყო ცნებები: სოციალიზმი, რესპუბლიკა, ამხანაგი, რევოლუცია,” – ვკითხულობთ რომანში.
აი, ემისის ერთი საინტერესო დაკვირვება საბჭოთა კავშირის შესახებ (ისე კი, ეს დაკვირვება ახალი არ უნდა იყოს) – საბჭოთა კავშირზე ხუმრობა ყოველთვის შესაძლებელი იყო, ფაშისტური გერმანიისაგან განსხვავებით. თუმცა აქ მკითხველი აუცილებლად დაეჭვდება: განა არ დასცინოდა ხალხი ჩარლი ჩაპლინის “დიქტატორს”?
იუმორს მწერალი გარდუვალ ზნეობრივ დილემამდე მიჰყავს, რაც რომანის ქვესათაურშიც არის გამოხატული: “სიცილი და ოცი მილიონი” – სტალინის, “უაღრესად პოპულარული ლიდერის” (ასე მოიხსენიებს სტალინს მწერალი) გენიას ოცი მილიონი ადამიანი შეეწირა, ეს კი მსოფლიო ტრაგედიაა.

მოამზადა თამარ სუხიშვილმა

© “წიგნები – 24 საათი”

რა ხანია, აქეთ აღარ ვყოფილვარ…
აქ, სოფლიდან მოშორებით,
ვენახებს შორის,
სახნავ-სათეს ადგილებს შორის,
ალაგ-ალაგ ბუჩქნარიც რომ გამოერევა,
რკინიგზა გადის –
რკინიგზის ხაზი,
რომელიც სხვისთვის
იქნებ დიდი არაფერია,
მაგრამ ჩემთვის რაღაცას ნიშნავს.

გაზაფხული აქაც იგრძნობა –
არა მარტო თვალით, ყველაფრით:
ყვავის ხეხილი,
დასტყობია მიწას სიმწვანე
და ძალმოცემულ მზისგან უკვე
რელსებიც თბებიან.

1

ეს არ არის
დიდი სატრანზიტო მაგისტრალი
მისი თანმხლები სიჩქარით და დაძაბულობით;
პერსპექტივებით, მიმზიდველად რომ გვიხატავენ
ტელეეკრანზე თუ პრესის ფურცლებიდან.
ამ ლიანდაგებზე
არ მიგრუხუნებენ ნავთობის ცისტერნები
და არც ბამბა გადაიზიდება;
არც დამსვენებელთა ნაკადი მიედინება –
ზღვისკენ.

ეს არ არის გზა ევროპისკენ,
არც “აბრეშუმის გზა” არ არის –
ადგილობრივი მნიშვნელობის რკინიგზა გახლავთ:
ფუნქციადაკარგული
და თითქმის გაუქმებული რკინიგზა,
სადაც ახლა ათასში ერთხელ
თუ გაივლის შემთხვევითი შემადგენლობა
და მხოლოდ მაშინ თუ შეიშმუშნებიან
თვალებამოღამებული
პატარა სადგურები…

ეს გზა თითქმის აღარ არსებობს,
ჩვენ კი აქა ვართ;
ჩვენ, ვინც უკვე სრულად ვიწვნიეთ
თუ რა არის გარდამავალ დროში ცხოვრება.

2

ძველია ეს გზა,
ძველია და შორიდან მოდის –
ნიკოლოზისდროინდელია;
სულ ახლახან წმინდანად შერაცხული
იმპერატორის დროისა, როცა
ეს ქვეყანა რუსულ დავთრებში
გუბერნიებად და მაზრებად იწერებოდა.

გამიგონია, წამიკითხავს…
და ნაამბობიც მაგონდება, ცხონებული ბებიაჩემი
იმ შორეულ დროს იხსენებდა:

– ერთხელ სოფელში ხმა დაირხა,
“უცხენო” – ანუ მატარებელი – ამოივლისო
(მაშინ, პირველად,
ჯერ რომ არ ენახათ,
სახელიც რომ არ იცოდნენ
რა ერქვა ან რა უნდა დაერქმიათ).

მთელი სოფელი სანახავად გამოვეფინეთ;
დიდ-პატარა თითქმის მთელ დღეს ველოდებოდით,
მაგრამ არ მახსოვს იმ “უცხენომ”
ამოიარა თუ არაო –
ძალზე პატარა ვიყავი და დამძინებოდა
ლოდინშიო, – ასე ყვებოდა.

3

და იქიდან მოყოლებული
(და საკმაოდ დიდი ხნის მანძილზე)
ეს გზა იყო ამ კუთხისთვის გზა სამყაროში –

ომი იყო თუ მშვიდობა იყო,
ზამთარი იყო თუ ზაფხული,
მატარებელს ხალხი არ აკლდა
და გზა, როგორც სხეულში ძარღვი,
ისე ფეთქავდა.

და თუმცა ის, “კახეთის მატარებელი”,
(თავის დროზე ტიკებით და ხურჯინებით დამშვენებული)
თავის სიზანტით ანეკდოტის თემაც გამხდარა,
ასე თუ ისე, ასრულებდა მოვალეობას.

ხალხი ადვილად ეგუებოდა
ერთად ყოფნას და სივიწროვეს,
ხოლო გზაში ადევნებულ მოწყენილობას
დროებით მაინც აქარვებდა
სასაცილოდ ნათქვამი ამბავი,
მარჯვე ხელით გაშლილი კარტი,
სახელდახელოდ გაშლილი სუფრა…

და ბორბლების რიტმულ ხმაურში
დროც მიდიოდა.

4

სადგურებში ხომ ყოველთვის ფუსფუსი იყო:
მიდიოდნენ ან ჩამოდიოდნენ;
აცილებდნენ, ელოდებოდნენ…
წასაღები მიდიოდა,
მოსატანი შემოდიოდა
და ამინდის მიუხედავად
ტვირთის დიდხანს შეფერხება არ იქნებოდა.

ახლა ალბათ უცნაურად მოგეჩვენებათ,
მაგრამ დროდადრო,
რამდენიმე დღით,
სათადარიგო ლიანდაგზე – განცალკევებით
ჩერდებოდა რაღაც ვაგონი,
სათანადოდ მოწყობილი და მიმზიდველი:
“ვაგონი – მაღაზია”,
“ვაგონი – კლუბი”…
და ახლო-მახლო მოსახლეთა გახალისებას
მეტი არც უნდოდა!..

მაგრამ ერთხელ იმ ვაგონ-კლუბში
(აქვე, ჩვენთან, ჩემს ბავშვობაში)
ტრაგედიაც დატრიალდა, ხანძარი გაჩნდა!..

გარეთ ყველამ ვერ გამოასწრო
და იმათგანაც, ვინც ცოცხალი გამოიყვანეს,
ბევრი ისე მძიმედ იყო,
ვეღარ გადარჩა…

5

მე და მამა შინ ვბრუნდებოდით.
კარგა ხანი იყო გასული,
რაც მე სახლში არ ვყოფილიყავ
და ახლა შინ მამას მოვყავდი.
ასე, შვიდი წლის ვიქნებოდი და მიხაროდა:
მიხაროდა მატარებელი
და სახლისკენ მომიხაროდა.

ერთხანს ვიარეთ,
მაგრამ მერე სადღაც გავჩერდით;
გავჩერდით და დიდხანს ვიდექით.
ღამდებოდა. უფროსები უკვე ბრაზობდნენ,
პატარებმაც მოვიწყინეთ. ბოლოს კი, მგონი,
ორთქლმავალი შეგვიცვალეს და დავიძარით.

ჩვენს სადგურზე რომ ჩამოვედით,
ბნელოდა და კიდეც ციოდა.
მამამ მხარზე შემისვა და გზას შევუყევით:
მას ერთი ხელით ბარგი მოჰქონდა
და მეორეს მე მაშველებდა;
მე კი, მის თავზე ხელმოხვეული,
მის ჯერ კიდევ შავ თმას ფრთხილად ვეხუტებოდი.
…და უკვე თვლემა მერეოდა,
როცა ჩვენი ჭიშკარი შევაღეთ.

დედა ძალიან თბილი იყო,
ოთახშიც თბილოდა.
მგონი, მაშინაც ლამპა გვენთო – მე შინ ვიყავი!
ჩემს ტიტინა დაიკოს კი უკვე ეძინა,
ეძინა ლურჯად შეღებილ პატარა საწოლში,
ჩემეულ საწოლში.

6

დრო მიდიოდა,
იცვლებოდა სარკინიგზო შემადგენლობა;
ჩვენც ვიცვლებოდით
და, განახლების მცდელობების მიუხედავად,
გზა ძველდებოდა,
ძველდებოდა და ერთადერთი
და შეუცვლელი რომ არ იყო,
თანდათან ვხვდებოდით.

თუმც ბოლო დრომდე
ეს რკინიგზა
და ის, დღისა თუ საღამოს მატარებელი
ხელსაყრელი იყო ყველასთვის:
ვინ სამსახურში მიდიოდა დილაადრიან;
ვინ ბაზრიდან ბრუნდებოდა
ხელდაცლილი და კმაყოფილი;
სტუმარიც ხომ არასდროს გვაკლდა
და აქაური გოგო-ბიჭებიც
(ბევრ რამეზე უკვე თვალებახელილები)
სწორედ ამ გზით მიდიოდნენ დედაქალაქში.

…არცთუ სწრაფი,
მაგრამ მართლა იაფი იყო.
ჩვენ იქნებ კიდეც გვბეზრდებოდა
მისი ზოზინი,
მაგრამ, რა ვიცი,
მაინცდამაინც, მგონი, არსად გვეჩქარებოდა.

ასე იყო აგერ, აქამდე –
ჩვენთვის ვაი-ვაგლახით გასულ
საუკუნის 90-იან წლებამდე,
მერე კი ის მატარებელი
(ბოლო დროს ჩვენი წარსულივით
ქვებნასროლი და შელანძღული)
ასწლეულთან ერთად წავიდა!..

7

ზამთარი იყო. მე მეორე კურსზე ვიყავი,
ჩემი ძმა კი თორმეტი წლის თუ იქნებოდა.
თოვლი იყო, კიდევაც თოვდა –
მაშინ თოვლს უფრო ლამაზად ვხედავდით.
მე ქალაქში მივდიოდი, ის – მაცილებდა,
ორივენი მის ციგაზე მოვთავსდით და ისე დავეშვით;
გზაში კიდეც ამოვტრიალდით
და ასე, კოტრიალ-კოტრიალში,
სიცილ-სიცილში
ჩავაღწიეთ – დროზე მივედით.

მატარებელი რომ დაიძრა,
ძმა სოფლისკენ შეტრიალდა თავჩაქინდრული –
მიდიოდა და თან ციგას მიიყოლებდა…

ხალვათობა იყო ვაგონში.
ასეც მერჩია –
სარკმელთან ჩემთვის ვიჯექი და წიგნს ვკითხულობდი
(აგატა კრისტი რომ არ იყო, ნამდვილად მახსოვს);
ვკითხულობდი
და თბილისში ჩასვლამდე მეც სხვაგან ვიყავი,
სადღაც, კენტის საგრაფოში, თუ ეგვიპტეში –
სხვა დროში, სხვა სამყაროში… გარეთ კი თოვდა,
ზამთრის ღამეშიც თბილი იყო მატარებელი,
მიდიოდა, თან თავისი ახლდა სინათლე.

8

ეს გზა ახლა არსაით მიდის.
ეს ფუნქციადაკარგული
და თითქმის გაუქმებული რკინიგზაა,
სადაც მხოლოდ ათასში ერთხელ
თუ გაივლის შემთხვევითი შემადგენლობა
და მხოლოდ მაშინ თუ შეიშმუშნებიან
თვალებამოღამებული
პატარა სადგურები.

…და ამ სადგურსაც
სიმბოლური მორიგეღა შემორჩენია.

P.S. ჩემი შეჩვეული ცალხაზიანი ფურცლები კარგა ხანია
გამითავდა. მიყვარს, როცა პარალელურ ხაზებს
მივაყოლებ სათქმელს და სტრიქონებს.
ამ ოპუსს მე თაბახის ფურცლებზე ვწერდი.
ვწერდი რაღაც ორიენტაციადაკარგული.
იქნებ რამე შემეშალა?..
იქნებ…

სხვა რაღა გითხრათ?
ჩვენთან, ასე ვთქვათ, მშვიდობაა,
სიმშვიდეა ლიანდაგებზეც
და შპალებს შორის
უფრო თამამად ამოდის ბალახი.

© “არილი”