-
-
მაიკლ კანინგემი: ადამიანთა სულებს სქესი არა აქვთ
სალომე ასათიანიგასულ კვირაში პრაღას – და რადიო თავისუფლების პრაღის შტაბბინას – ესტუმრა ამერიკელი მწერალი მაიკლ კანინგემი, რომელსაც მისი თაობის მწერლებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე ნიჭიერ და მნიშვნელოვან ფიგურად მიიჩნევენ. საერთაშორისო აღიარება კანინგემმა ათიოდე წლის წინ მოიპოვა – 1999 წელს მისი რომანი, “საათები”, პულიცერის და სხვა პრემიებით დაჯილდოვდა; 2003 წელს კი ამ რომანის მიხედვით გადაღებულ ფილმს – რომელშიც სამი მთავარი პერსონაჟი ქალის როლებს ნიკოლ კიდმანი, მერილ სტრიპი და ჯულიან მური ასრულებენ – „ოსკარი“ და კინოკრიტიკოსთა აღიარება ერგო. კანინგემის ამ ემოციურად დამუხტულ და სტილისტურად გაბედულ რომანს უწყვეტ ხაზად გასდევს მეოცე საუკუნის ევროპული ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენლის, ვირჯინია ვულფის ბიოგრაფია და შემოქმედება. ინგლისელი მწერალი ქალი თავად არის “საათების” ერთ-ერთი გმირი; ამავე დროს, მისი ცხოვრება და მის მიერ შექმნილი პერსონაჟები უცნაურად ერწყმიან და ეხმიანებიან რომანის სხვა გმირების ბედს, გამოცდილებას თუ ემოციებს. “საათების” შემდეგ მაიკლ კანინგემმა კიდევ რამდენიმე საინტერესო და წარმატებული რომანი გამოსცა. ამერიკელ მწერალს მისი შემოქმედების შესახებ სალომე ასათიანი ესაუბრა.სალომე ასათიანი: თავდაპირველად, თქვენს ბოლო რომანზე მინდა გკითხოთ. მას “დაღამებისას” ჰქვია და კლასიკურ ფაბულაზეა აგებული – თხრობა იწყება ერთგვარი ჰარმონიით, ეკვილიბრიუმით, რომელსაც იდუმალი უცნობის მოულოდნელი გამოჩენა არღვევს. (რომანის პერსონაჟები, ცოლ-ქმარი რებეკა და პიტერი, ნიუ-იორკში ცხოვრობენ და კულტურის სფეროში მუშაობენ. მათ მშვიდ და თვითკმარ ყოფას რებეკას ახალგაზრდა ძმის მოულოდნელი სტუმრობა არღვევს).
მაიკლ კანინგემი: დიახ, ასეა.
სალომე ასათიანი: ამგვარ ფაბულაზე დაფუძნებული ბევრი ტექსტის გახსენება შეიძლება – თუნდაც შექსპირის, ან მარკ ტვენის ნაწარმოებების. პირადად მე თქვენი რომანის კითხვისას ხშირად მახსენდებოდა ჩემი საყვარელი ფილმი, პიერ-პაოლო პაზოლინის “თეორემა”.
მაიკლ კანინგემი: ეს ჩემთვისაც ერთ-ერთი უსაყვარლესი ფილმია. დაახლოებით ორ წელიწადში ერთხელ ყოველთვის თავიდან ვნახულობ. ბოლოს მიღებს ხოლმე, ყოველ ჯერზე.
სალომე ასათიანი: ძალიან მიხარია ამის მოსმენა – ესე იგი, ჩემი ასოციაცია სწორი იყო. და მაინც, რატომ გამოიყენეთ ეს ფაბულა?
მაიკლ კანინგემი: ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ლიტერატურაში სულ ორი ფაბულა არსებობს – ვიღაც სამოგზაუროდ მიდის, ან სოფელში იდუმალი უცხო ჩამოდის. ყველა ამბავი, ყველა ნაწარმოები ამ ორიდან რომელიმე ფაბულას ეყრდნობა და მას განავრცობს. სტრუქტურული თვალსაზრისით, ჩემი წინა რომანები ძალიან გაბედული იყო – სხვადასხვა პერიოდს, ადგილს და პერსონაჟს მოიცავდა. ამჯერად კი მსურდა, გამომეცადა როგორ იწერება უფრო ტრადიციული რომანი. წინა რომანებს უფრო სიმფონიური გაქანების პრეტენზია ჰქონდათ – ეს კი, ვფიქრობ, უფრო სიმებიან კვარტეტს ჰგავს… და როგორც ადამიანს, რომელიც ბედნიერი იქნებოდა მუსიკის შექმნა რომ შეეძლოს, მინდა ლიტერატურაში მაინც ვწერო სიმფონიებიც და სიმებიანი კვარტეტის მუსიკაც.
სალომე ასათიანი: რომანის მნიშვნელოვანი ინტერტექსტია თომას მანის “სიკვდილი ვენეციაში” – ამბავი ეროტიკულ ვნებაზე სილამაზის, ახალგაზრდობის, ყველაფერი იმის მიმართ, რასაც ეს იდუმალი უცხო წარმოადგენს – პირველ რიგში იმ ადამიანის თვალში, ვისაც ვნება უჩნდება. რატომ დაესესხეთ ამ ტექსტს? ფიქრობთ თუ არა, რომ ეს, მეოცე საუკუნის დასაწყისში დაწერილი ამბავი კვლავაც შოკისმომგვრელი, აკრძალვების დამრღვევი, ერთგვარად ტრანსგრესულია?
ყოველ ჩვენგანს საკუთარი სექსუალობა აქვს. ვცდილობ მახსოვდეს ხოლმე, რომ ამა თუ იმ ადამიანზე იმის ცოდნა, ოფიციალურად ის გეია, ჰეტეროსექსუალი თუ ბისექსუალი, მის შესახებ თითქმის არაფერს გვეუბნება.მაიკლ კანინგემი: დიახ, ჩემი აზრით კვლავაც საკმაოდ შოკისმომგვრელი და ტრანსგრესულია ამბავი, რომელიც კაცის მხრიდან უფრო ახალგაზრდა კაცის ვნებით შეპყრობილობაზე გვიყვება. ეს ძალიან ძლიერი ნარატივია, რომელიც კვლავაც არასწორ, [აკრძალულ] ვნებად აღიქმება. ხოლო ასეთი “არასწორი” ამბები ჩვენთვის ერთდროულად შემაძრწუნებელიც არის და მიმზიდველიც. განსაკუთრებით მაინტერესებდა დამეწერა ჰეტეროსექსუალი კაცის გამოცდილებაზე – რომელსაც ვნება არა იმდენად ამ კონკრეტული ბიჭის მიმართ უჩნდება, არამედ იმ ყველაფრის მიმართ, რასაც ეს ბიჭი მის წარმოსახვაში წარმოადგენს.
სალომე ასათიანი: როგორც [თომას მანის მოთხრობის გმირ] აშენბახს.
მაიკლ კანინგემი: დიახ, როგორც აშენბახს. ჩემი რომანის ფინალს ახლა არ გავამხელ, თუმცა იმას გეტყვით, რომ ჩემს პერსონაჟს, პიტერს, აშენბახის მსგავსად პლიაჟის სკამზე არ ვკლავ. [თომას მანისგან] განსხვავებით, მე ჩემს გმირს ცოტა სხვა ბედი ვარგუნე.
სალომე ასათიანი: სექსუალობის – თუ გენდერული, სქესობრივი როლების – კომპლექსურობის თემა თქვენს რომანებში ბევრგან იჩენს თავს. “საათებში” ეს განსაკუთრებით შთამბეჭდავია. თავისთავად ის ფაქტი, რომ კაცმა მწერალმა სამ ურთულეს ქალ-პერსონაჟზე ასეთი სიღრმით დაწერა, უკვე ძალიან უჩვეულოა. ამასთან, პერსონაჟების ურთიერთობა – კლარისასი და რიჩარდის, მაგალითად – მართლაც ძალიან დიდი სიღრმით, კომპლექსური სექსუალობით და შერეული, არაერთგვაროვანი ემოციებით გამოირჩევა. როგორ ფიქრობთ, ადამიანური სურვილების, ვნებების, ემოციების, სექსუალობის მთელი სპექტრის სრულად წარმოჩინება შესაძლებელია, რეალურ ცხოვრებაში იქნება ეს თუ ლიტერატურაში?
მაიკლ კანინგემი: ვფიქრობ, ამის მიღწევა ლიტერატურაში უფრო შეიძლება, ვიდრე ცხოვრებაში. მიმაჩნია, რომ მწერლის ერთ-ერთი ამოცანაა სამყარო გაართულოს – ყოველთვის განაცხადოს, რომ მოვლენები ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. დიახ, მე ძალიან მაინტერესებს სექსუალობის კომპლექსური და უკიდურესად ინდივიდუალური ხასიათი. ჩემი აზრით, ყოველ ჩვენგანს საკუთარი სექსუალობა აქვს. ვცდილობ, მახსოვდეს ხოლმე, რომ ამა თუ იმ ადამიანზე იმის ცოდნა, ის ოფიციალურად გეია, ჰეტეროსექსუალი თუ ბისექსუალი, მის შესახებ თითქმის არაფერს გვეუბნება.
სალომე ასათიანი: ანუ თქვენ იზიარებთ ზოგიერთი თეორეტიკოსის მოსაზრებას – რომ იარლიყების მიკუთვნება, სურვილების დისკურსად გადაქცევა უწინარესად დახარისხების, კონტროლის დამყარების მეთოდია – განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე სექსუალობას ეხება?მაიკლ კანინგემი: დიახ, ეს არის დახარისხების, კონტროლის დამყარების, რეალობის არასწორი ასახვის და მისი გამარტივების მეთოდი. ვფიქრობ, ჩვენ, ადამიანები, ყოველთვის უნდა ავჯანყდეთ, როცა კი ვინმე ცდილობს, რაღაც კატეგორიებში მოგვაქციოს, ან იარლიყები მოგვაკეროს. ჩემი აზრით, რომანების ერთ-ერთი ფუნქციაც სწორედ ეს არის – მათ უნდა შეგვახსენონ, რომ სინამდვილეში არც ერთი ჩვენგანი არც ერთ კატეგორიას არ ესადაგება. არავის არ უნდა მივცეთ იმის უფლება, რომ მოგვაქციოს რაიმე ისეთ ჯგუფში, რომლის აღწერაც რამდენიმე სიტყვით იქნება შესაძლებელი.
სალომე ასათიანი: როგორ ფიქრობთ, მაინც რატომ ცდილობს საზოგადოება სექსუალობის გაკონტროლებას?
მაიკლ კანინგემი: იცით, ამ შეკითხვას საკუთარ თავსაც ვუსვამ ხოლმე. როცა ამერიკაში მემარჯვენე ძალები ასეთი მგზნებარებით გამოდიან ხოლმე ჰომოსექსუალებისთვის თანასწორი უფლებების მინიჭების წინაააღმდეგ – მართლა არ მესმის, რა არის პრობლემა. ჩემთვის ეს ერთგვარ ამოუცნობ ამბად რჩება. ცხადია, მე მხოლოდ აშშ-ის ვითარებას ვიცნობ და ამაზე ვსაუბრობ – ვფიქრობ, იქ არსებობს მოთხოვნილება ვინმეზე, ვისიც შეგვეშინდება, ვისკენაც აგრესიას მივმართავთ. ჩვენ კვლავაც ძალიან გვეშინია არათეთრკანიანების და ქალების – თუმცა ამ შიშების, ამგვარი ქედმაღლობის ღიად გამოხატვა აღარ ითვლება მართებულ ნაბიჯად. აი გეებზე ამის თქმა კი კვლავაც შესაძლებელია. ამიტომაც, ისინიც კი, ვისაც შეიძლება გულში ამის არ სჯერა, საჯაროდ მაინც აცხადებენ, ქალებს და არათეთრკანიანებს თანასწორი უფლებები უნდა მიენიჭოთო. მაგრამ გეებს შეიძლება, ამგვარი უფლებები წაართვა – და ამას არაფერი მოჰყვეს. გეები ერთ-ერთი ბოლო უმცირესობაა, რომელიც კვლავაც შევიწროებას განიცდის, მაგრამ ეს აუცილებლად დამთავრდება. ბოლოს ყველა შევიწროება მთავრდება – თუმცა ზოგიერთს ამისათვის მეტი დრო სჭირდება ხოლმე.
სალომე ასათიანი: ისევ თქვენს ბოლო რომანს რომ დავუბრუნდეთ – მისი კიდევ ერთი მთავარი თემა ცხოვრების ჩვეულებრივობის, ორდინარულობის საკითხია. მთავარი გმირი – პიტერი – რომანის ბოლოსკენ ხვდება, რომ ახალგაზრდობის, თავისუფლების, სექსუალური თუ სოციალური ნონკონფორმიზმის მიმართ მისი ვნება დიდწილად ილუზორულია – რომანტიკული იდეაა, რომელიც მხოლოდ მის თავში არსებობს. პიტერი თავის ჩვეულ, რუტინულ ცხოვრებას უბრუნდება, თუმცა მას უწინდელივით ტრივიალურად აღარ აღიქვამს. არის თუ არა ეს კვლავ ვირჯინია ვულფის მისამართით გაკეთებული ჟესტი? ვულფის, რომელიც უწინარესად სწორედ ერთი შეხედვით “ტრივიალურ” ცხოვრებას აღწერდა – განსაკუთრებით ქალების ყოფას – და აჩვენებდა, რომ ამ ვითომდა ორდინარულობის მიღმა ინდივიდების ძალა, გაბედულება და კომპლექსური ხასიათები იმალება?
მაიკლ კანინგემი: დიახ, ეს ნამდვილად ასეა. ერთ-ერთი ასპექტი, რაც ასე ძალიან მიყვარს ვირჯინია ვულფის შემოქმედებაში, სწორედ ეს არის – მისი ჯიუტი განაცხადი, რომ ერთი შეხედვით “ორდინარული” ცხოვრება რეალურად ორდინარულის გარდა ყველაფერია ჩვენთვის – იმ ხალხისთვის, ვინც ამ ცხოვრებით უშუალოდ ცხოვრობს. ჩვენთვის ჩვენი ცხოვრება საოცარია და ეპიკურ მასშტაბებს აღწევს. ვულფმა – როგორც მანამდე ფლობერმა, ასევე ჯოისმა – სწორედ ეს თქვა. რომ არა, “ორდინარული ცხოვრება”, როგორც ასეთი, არ არსებობს. არსებობს მხოლოდ ადამიანების ცხოვრების არასწორი და შეზღუდული აღქმა და აღწერა. ჩემი აზრით, ვულფი განსაკუთრებული გაბედულებით გამოირჩეოდა იმიტომ, რომ ამ ერთი შეხედვით ორდინარული ცხოვრების ისტორიების გარდა, ის ქალების ცხოვრებას აღწერდა.
სალომე ასათიანი: რაც მან საოცარი ოსტატობით შეძლო “მისის დალოვეიში”, რომელიც თქვენი ცნობილი რომანის, “საათების” ერთგვარ სარჩულს წარმოადგენს. ახლა კი უნდა დაგისვათ შეკითხვა, რომელიც ალბათ უკვე ათასჯერ გაქვთ მოსმენილი. როგორ გაგიჩნდათ „საათების“ დაწერის სურვილი? და რატომ “მისის დალოვეი”?
მაიკლ კანინგემი: ეს ეტაპობრივად მოხდა. “მისის დალოვეი” ერთ-ერთი პირველი მნიშვნელოვანი წიგნი იყო, რომელიც წავიკითხე. და მან ჩემი ცხოვრება შეცვალა. ვერ წარმომედგინა, რომ ენით, თუ ენაში, ისეთი რაღაცეების გაკეთება შეიძლებოდა, რაც ვირჯინია ვულფმა ამ რომანში შეძლო. ვირჯინია ვულფი ჩემი პირველი სიყვარულია. ეს შეიძლებოდა, სტენდალი ყოფილიყო, ან ტოლსტოი – მაგრამ ვიღაცამ სწორედ ვულფის წიგნი ჩამიდო ხელში მაშინ, როცა 15 წლის ვიყავი. და ასე დაიწყო ჩემი მთელი ცხოვრების სიყვარული.
“საათებს” რაც შეეხება – ის თავიდან “მისის დალოვეის” განახლებული ვერსია უნდა ყოფილიყო. მაინტერესებდა, როგორი იქნებოდა მისის დალოვეი – ვულფის რომანის მთავარი გმირი – თუკი მას თანამედროვე ამერიკის კონტექსტში ჩავსვამდით. მაგრამ თანდათან მივხვდი, რომ ეს საკმარისი არ იყო.
სალომე ასათიანი: ანუ, სამის ნაცვლად თავიდან მხოლოდ ერთ ამბავს წერდით.
კინოფილმ “საათების” სარეკლამო პლაკატი.მაიკლ კანინგემი: დიახ, ერთ ამბავს. შემდეგ ამას მეორე დაემატა, თავად ვირჯინია ვულფზე – თუმცა მაინც ვგრძნობდი, რომ ესეც არ იყო საკმარისი. წერის პროცესში მესამე ამბავიც გამოიკვეთა – ქალზე, რომელსაც ლორა ბრაუნი ჰქვია და რომელიც “მისის დალოვეის” კითხულობს. და აი ამ მომენტში უკვე დამაკმაყოფილა მონახაზმა – ვგრძნობდი, რომ ამ რომანის დაწერას შევძლებდი. წიგნში გაჩნდა ვირჯინია ვულფი – მწერალი; კლარისა დალოვეი – პერსონაჟი და ლორა ბრაუნი – მკითხველი. სრულყოფილი ტრიუმვირატი შედგა – და წერასაც შევუდექი.
სალომე ასათიანი: “საათების” ეკრანიზაციაზე რა აზრის ხართ?
მაიკლ კანინგემი: ფილმი ძალიან მომეწონა. ალბათ ძალიან ცოტა მწერალს შორის ვარ, რომლებიც თავიანთი რომანის ეკრანიზაციაზე პოზიტიურად საუბრობენ. მაგრამ, ჩემი აზრით, მართლა მშვენიერი ფილმი გადაიღეს.
სალომე ასათიანი: თუმცა, ამავდროულად თქვენს ერთ-ერთ ინტერვიუში წავიკითხე, რომ ფილმის პერსონაჟები ძალიან განსხვავდებოდნენ თქვენს წარმოსახვაში არსებული გმირებისგან.
მაიკლ კანინგემი: რასაკვირველია. ეს შეუძლებელიც იქნებოდა – ვირჯინია ვულფის პერსონაჟზე წერისას ნიკოლ კიდმანი ნამდვილად არ მყავდა წარმოდგენილი. არც მერილ სტრიპზე ვფიქრობდი მაშინ, როცა კლარისა დალოვეიზე ვწერდი. მაგრამ შენს მიერ გამოგონილ პერსონაჟებად ამ მასშტაბის მსახიობების ხილვა მართლა საოცარი გრძნობაა. ამდენი წელი გავიდა და ბოლომდე ჯერაც ვერ ვიჯერებ, რომ ეს მართლა მოხდა.
სალომე ასათიანი: რომანის კითხვისას მის პერსონაჟებს ყველა წარმოვიდგენთ ხოლმე – და ამას ყველა სხვადასხვანაირად ვაკეთებთ.
მაიკლ კანინგემი: დიახ, ნამდვილად ასეა.
სალომე ასათიანი: მაგრამ, როცა ფილმი გამოდის ეკრანებზე – განსაკუთრებით ასეთი მასშტაბის, ჰოლივუდის ნაწარმი – ეს იერსახეები ყველასთვის ერთი, უცვლელი ხდება. თქვენს პერსონაჟებს ახლა ყველა ნიკოლ კიდმანის, მერილ სტრიპის და ჯულიან მურის მიერ განსახიერებულად წარმოიდგენს. როგორ ფიქრობთ, ეს არ ზღუდავს წიგნის აღქმის პროცესს?
მაიკლ კანინგემი: დიახ. ვფიქრობ, ეკრანიზაციის ერთ-ერთი პრობლემა სწორედ ეს არის. კლარისა დალოვეის როლში მერილის ნახვის შემდეგ კლარისას შენს ვერსიას ვეღარ წარმოიდგენ. ამიტომაც, როცა რომელიმე ეკრანიზაციის ნახვას გადავწყვეტ, მანამდე ყოველთვის ვცდილობ რომანი წავიკითხო ხოლმე. ამას ყველას ვურჩევდი, თუ შესაძლებლობა გაქვთ. მაგრამ თუ ეს შეუძლებელია – მერილ სტრიპის წარმოდგენაც არ არის ურიგო საქმე. [ბევრი რომანის პერსონაჟებს] ამაზე ბევრად უფრო ცუდი ბედი ერგო.
სალომე ასათიანი: როგორ ფიქრობთ, რამდენად შესაძლებელია ხელოვნების მნიშვნელოვან ნიმუშზე ერთგვარი კომენტარის გაკეთება მისი უბრალოდ სხვა ეპოქაში გადატანით? “საათების” შედეგად “მისის დალოვეი” უფრო აქტუალური გახდა ჩვენს დროში?
მაიკლ კანინგემი: ის ნამდვილად უფრო მეტმა ადამიანმა წაიკითხა. ფილმ “საათების” ეკრანებზე გამოსვლის შემდეგ “მისის დალოვეი” ბესტსელერების სიაში მოხვდა, ხალხი მას გაგიჟებით ყიდულობდა. ამან უზარმაზარი კმაყოფილება მომგვარა. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ჩემმა წიგნმა “მისის დალოვეის” ხელახალი გააზრების თვალსაზრისით ვერაფერი გააკეთა, მან ეს რომანი საზოგადოების ყურადღების ცენტრში ნამდვილად დააბრუნა. ეს კი, ჩემთვის “საათების” დაწერის ერთმნიშვნელოვნად დადებითი შედეგი იყო.
სალომე ასათიანი: გენდერის და ქალი პერსონაჟების საკითხს რომ დავუბრუნდეთ – დასავლურ ლიტერატურულ ტრადიციაში კომპლექსური ქალი-პერსონაჟები იშვიათობას წარმოადგენს. პროზა ყოველთვის კაცების პრეროგატივა იყო – უმეტესად სწორედ ისინი იყვნენ ავტორები და, როგორც ბევრი ფემინისტი აღნიშნავს, ამიტომ ქალებს ძალიან შეზღუდული, ერთგანზომილებიანი პერსონაჟები ერგოთ ისტორიულად – ქალწული ან მეძავი; ცოლი ან “femme fatale”. რასაკვირველია, არსებობს რომანები – “საათები” ერთ-ერთი ასეთია – რომლებიც ასეთ შეზღუდვებს არღვევს და ქალ-პერსონაჟებს მრავალგანზომილებიან, რთულ ინდივიდებად სახავს, ემოციური ცხოვრების მთელი კომპლექსურობით. მინდა გკითხოთ, წერის დროს – კონკრეტულად “საათებს” როცა წერდით – თუ ითვალისწინებდით ამ სირთულეს.
მაიკლ კანინგემი: დიახ. მე კაცი ვარ – და ყოველთვის, როცა შენი უშუალო გამოცდილების გარეთ გადიხარ, სარისკო ნაბიჯს დგამ. მაგრამ მე მომწონს ქალები. ეს შესაძლოა ძალიან ბანალურად ჟღერდეს – თუმცა მე ვფიქრობ, რომ ბევრ კაც მწერალს, ვის რომანებსაც ვკითხულობ, ქალები დიდად არ მოსწონს და არ აინტერესებს. მე მომწონს ქალები და საოცრად მაინტერესებს ისინი. ამ რომანის ქალ პერსონაჟებზე როცა ვფიქრობდი და ვწერდი, კიდევ უფრო აშკარად დავინახე, რომ, მართალია, სქესებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებები არსებობს, ფუნდამენტურ დონეზე სხვაობა მაინც არ არის დიდი.
სალომე ასათიანი: და რომანს ამის გამოხატვა შეუძლია?
ვერ წარმომიდგენია, რომ ეპიკური რომანებისთვის აუცილებელი მასალა ოდესმე ამოიწურება.მაიკლ კანინგემი: დიახ. ვფიქრობ, ჩვენს სულებს სქესი არა აქვთ. რომანს კი შეუძლია ადამიანში ისეთ სიღრმეებს ჩაწვდეს, რომ სწორედ მისი სული დაგვანახოს.
სალომე ასათიანი: განსხვავებულ საკითხზე მინდა გკითხოთ – დღეს ბევრი საუბრობს შემოქმედებითობის, თუ დიდი იდეების კრიზისზე, რომელსაც ხშირად ხელოვნების კომერციალიზაციით ხსნიან – იმით, რომ კულტურისა და ხელოვნების სფეროს მდიდარი ადამიანები განაგებენ. როგორ ფიქრობთ, მხოლოდ ეს არის მიზეზი? იქნებ საქმე უფრო ზოგად მდგომარეობასთან გვაქვს, რომელშიც დღეს დასავლეთი იმყოფება. რატომ არის, რომ ჯერ კიდევ 1960-იან წლებში იწერებოდა უდიდესი მნიშვნელობის რომანები, იქმნებოდა ახალი კინოენა, ახალი ფილოსოფიური მიმდინარეობები – ახლა კი ყოველივე ეს ძალიან იშვიათი გახდა? ამ კითხვის პასუხად ბევრს ზოგადი ვითარება მოჰყავს – ერთგვარი პოსტ-პოსტმოდერნული მდგომარეობა, გაურკვეველი, ბუნდოვანი ეტაპი. პოსტმოდერნისტებმა ბევრი იქილიკეს მნიშვნელოვან იდეებზე, „გრანდ-ნარატივებზე“, კლასიკურ ტექსტებზე თუ განმანათლებლობის იდეალებზე – ახლა კი წინსვლისთვის, სიახლისთვის აღარც საშუალება დარჩა და აღარც ენა.
მაიკლ კანინგემი: ჩემი ვარაუდით, წარსულშიც ბევრი თაობა მიიჩნევდა, რომ უკვე ყველაფერი ნათქვამი იყო და წინსვლისთვის საშუალება აღარ არსებობდა – მანამ, სანამ რომელიმე გასხივოსნებული გენიოსი გამოჩნდებოდა და დაამტკიცებდა, რომ ეს ასე არ არის. მსოფლიოს ჯერ კიდევ შემორჩა მწერლების აღიარების უნარი – ნახეთ, რამხელა აჟიოტაჟი მოჰყვა ჯონათან ფრენზენის რომან “თავისუფლებას” – რომელიც, ჩემი აზრით, გაბედული რომანია, და სქელტანიანიც – ახლა მას მთელი ევროპის გარშემო დავატარებ. ვფიქრობ, იმედი ყოველთვის არსებობს. ხელოვნება ყოველთვის ვითარდება – შეიძლება ისე სწრაფად არა, როგორც ვისურვებდით; ზოგჯერ ეს შეიძლება ერთი ან ორი თაობის მანძილზეც არ მოხდეს. ერთხელ დისკუსიაში მივიღე მონაწილეობა ნორმან მეილერთან ერთად. დისკუსიის თემა “რომანის სიკვდილი” იყო. საუბრის ბოლოსკენ ნორმანმა თავისი გაბურძგნილი თავი წამოყო და ხმამაღლა გამოგვიცხადა – რომანი თქვენს გასვენებაში მოვაო. ვფიქრობ, რომ ის მართალი იყო.
სალომე ასათიანი: მიგაჩნიათ, რომ კვლავ შესაძლებელია, იყო მეამბოხე, შეცვალო დაწესებული ზღვრები, იყო კრიტიკული – მას შემდეგ, როგორი სიმძლავრითაც ეს 1968, 1969 წლებში გაკეთდა?
მაიკლ კანინგემი: დიახ, ჩემი აზრით, ეს ყოველთვის შესაძლებელია. ვფიქრობ, ეს რთული მხოლოდ მაშინ იქნებოდა, სრულყოფილ სამყაროში რომ ვცხოვრობდეთ. შეხედეთ პოლიტიკურ კლიმატს – ჩვენს მომხმარებლურ კულტურას. იმდენ რამეზე შეიძლება წერა. ვერ წარმომიდგენია, რომ ეპიკური რომანებისთვის აუცილებელი მასალა ოდესმე ამოიწურება.
სალომე ასათიანი: და ზოგადად თუ მიგაჩნიათ, რომ მწერალი მეამბოხე უნდა იყოს და კრიტიკულ მუხტს უნდა ატარებდეს საზოგადოებრივი თუ პოლიტიკური გარემოს მიმართ?
მაიკლ კანინგემი: დიახ. მწერალი თუ არა, აბა სხვა ვინ იქნება ასეთი. ეს ერთ-ერთი მიზეზია, რატომაც გვჭირდება მწერლები.© radiotavisupleba.ge -
ნიკო ნერგაძე – ჩემი პირველი (ელექტრონული) წიგნი
რიდერები – ვარგა? გვინდა? (მგონი კი!)ერთი მხრივ, ძალიან მოსახერხებელი რამ ჩანს – წახვალ ზღვაზე და თან, თუ გინდა, 5 წიგნს წაიღებ და თუ გინდა – ორმოცდაათს. ერთ პატარა ხელსაწყოში ეტევა.
მეორე მხრივ – აბა, სად ნამდვილ, ქაღალდის წიგნს რომ ფურცლავ და სად პლასტმასებს რომ აჭერ ხელს და ეკრანს შეჰყურებ.
გაორება მეტწილად გიქრება, როგორც კი რიდერს ხელში იჭერ. ჩემს შემთხვევაში ეს «ამაზონის» Kindle გახლავთ. სრულიად გადასარევი და ლამაზი ნივთი. სიფრიფანაა, მსუბუქი და ქურთუკის ჯიბეში ეტევა. მართალია, ჩემს ქურთუკს დიდი ჯიბე აქვს, მაგრამ, მაინც… მთავარი კი მაინც ეკრანია, რომელზეც ცოტა ხანს კი უნდა შევჩერდეთ.
რიდერებს (Kindle-ის გარდა კიდევ რამდენიმე კარგი არსებობს) სხვა ელექტრონული ხელსაწყოებისგან სწორედ ეკრანი განასხვავებს. წიგნს მონიტორზეც წაიკითხავ, აიპედშიც და მობილურ ტელეფონშიც, მაგრამ საეჭვოა, რომ დიდი სიამოვნება მიიღო. ბევრს თვალებს ტკენს, მე – არა, მაგრამ მომკალი და «ის» ვერაა. ბოლო «ჰარი პოტერი» Nokia N81-ით წავიკითხე. თვალები არ დამღლია, მაგრამ რომანში «ჩართვა» ძალიან მიჭირდა. ერთია, რომ ეკრანია პატარა, მაგრამ, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, წიგნი არ უნდა ანათებდეს. წიგნი წიგნს უნდა ჰგავდეს.
რიდერი წიგნს ჰგავს. ეკრანი მონიტორებისგან განსხვავებული ტექნოლოგიითა დამზადებული, რომელსაც ელექტრონული მელანი ჰქვია. შეხედავ და გგონია, რომ ფურცელს უყურებ. არც ანათებს და არც არაფერი. ანუ, ნამდვილი წიგნივით სჭირდება გარე განათება – სიბნელეში ასოებს ვერ გაარჩევ. ისეთი კარგი რამაა, რომ კითხვას განდომებს.
ასეთი ეკრანის მქონე ხელსაწყოს ბატარეაც მეტ ხანს ჰყოფნის. ჩვეულებრივი USB შნურით იმუხტება სამ საათში. თითო დატენვა კარგა ერთ თვემდე ჰყოფნის.
კი, მაგრამ, რა შეიძლება წაიკითხო რიდერით? ქართულად მგონი, ბევრი ვერაფერი, მაგრამ, თუ ინგლისურად კითხულობ, თავი ქუდში გაქვს.
ჯერ, ერთი, კლასიკური ლიტერატურის დიდი ნაწილის საავტორო უფლებებს ვადა აქვს გასული და მათი ჩამოტვირთვა უფასოდ შეიძლება. რაც შეეხება ბოლო ხანებში გამოსულ მხატვრულ ლიტერატურას – თითქმის ყველაფერი იყიდება ელექტრონულ ფორმატშიც.
«ამაზონზე» 600 ათასზე მეტი «ვირტუალური» წიგნია და მათი უმეტესობა 10 დოლარზე ნაკლები ღირს. თუ სინდისი არ გაწუხებს, ბესტსელერების დიდი ნაწილის მეკობრულად, უფასოდ ჩამოწერაც შეიძლება.
რუსულად ელექტრონული წიგნები კიდევ უფრო იაფია. როდესაც არ ვიცი, რა წავიკითხო, აკუნინს მივასკდები ხოლმე. გადავხედე და რუსულ ინტერნეტმაღაზიებში «ერასტ ფანდორინის» სერიის ბოლო რომანის (ნიკოლაი ფანდორინები არ მიყვარს) ელექტრონული ვერსია დაახლოებით დოლარნახევარი ღირს. რუსებისთვის ფულის მიცემას რა ვუთხარი, თორემ წიგნში 3 ლარის გადახდა, წესით, არ უნდა დაგენანოს.
ჰოდა, ფასებს რაც შეეხება. რიდერების გავრცელების მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი სწორედ მათი სიძვირე იყო – კარგა ხნის განმავლობაში, 200 დოლარის «მიდამოებში» ღირდა. საქართველოსთვის ეს ორმაგი პრობლემა იყო. ერთი, რომ უბრალოდ, ძვირია (200 დოლარად კარგა ბლომად წიგნი მოგივა). მეორეა, რომ 300 ლარზე ძვირიანი საქონლის შემოტანისას ბაჟი უნდა გადაიხადო, რაც ნივთს კიდევ უფრო აძვირებს და თან ხათაბალას გმატებს.
მაგრამ ეს ვიდრე ახალი Kindle 3 გამოვიდოდა. ამ რიდერის მესამე თაობა წინამორბედებზე ბევრად ლამაზია (წინა მუტანტ «ბლექბერის» ჰგავდა), მსუბუქია და, რაც მთავარია, ნაკლები ღირს – 140 დოლარის ფარგლებში, ანუ ბაჟს არ იხდი. თუ ჩემსავით შუამავალ ფირმას ჩამოატანინებთ, ტრანსპორტირების 7 ლარი დაემატება. იაფი მაინც არ გამოდის, მაგრამ წინანდელ ვითარებას ბევრად სჯობს.
ყველაზე კარგი შეგრძნება კი აი, რა იყო – ვუყურებ ამ Kindle-ს და ვფიქრობ – იქნებ ახლა მაინც დავჯდე და რამე წავიკითხო. თორემ თვეები იქნება, წიგნი არ გადამიშლია. «გადაშლა» არც ახლა გამომივა, მაგრამ, ხომ გამიგეთ, არა?© ლიბერალი
-
რუსუდან კაიშაური – ლექსები
დენთის კასრიდედის წყევლებს,
შვილიშვილები რომ მოჰყავთ ახლა,
ბავშვობაში ნაფოტებად ვაცურავებდი.
დედის დარიგებებზე,
ახლა რომ მათი უძაღლო მწყემსი ვარ,
წინათ ფრთები მეტრუსებოდა.
დედის ლოცვა ალვის ხე იყო მუდამ,
ახლა მახვილია ბასრი.
და ვალმოხდილ დედას მოვუგორდი:
დაწყევლილი, დარიგებული
და ლოცვით ჩამქრალი დენთის კასრი.დაღლილობა
ქალი ვარ,
ყველაზე ბუნებრივად
დაღლილობისკენ მივდივარ,
თორემ ქორწილში,
მაყრებს შორის ჩავლისას
ხმლები მაღლა რომ ეჭირათ,
არაბუნებრივად ვუღიმოდი მათ,
ვინც ვარდებს და
კანფეტებს მესროდა,
რადგან ვარდები ბენებრივად იჩხვლიტებოდნენ,
კანფეტის ქაღალდშიც
ბუნებრივი ქვები იყო გახვეული
და ნეფემ ვერ გაუძლო,
არაბუნებრივად გამექცა,
შუამდეც არ მომყოლია.
წამოვიწყე მარტოობის
აქცია:
თვითონ გავტეხე თეფში,
თაფლითაც ჩავიტკბე
მჟავე ხასიათი.
სარეცელთან დაღლილობა მელოდა,
მომეხვია და საწოლზე წამომაქცია.გამეორება
პირველი შვილი
რომ გავაჩინე,
მივხვდი, თავი გავყიდე,
ძალიან განვმეორდი,
მეორე უკუღმა დავბადე,
მესამე – საკეისროთი,
მეოთხეც მე ვიყავი
და მეხუთემდე ავედი.
ცოცხი და ლექსიც
დავიმგვანე,
ამიტომ ყველაფერში
ვიქექები,
რაშიც ჩემი თავი დავინახე
ან ჩავაქციე.
დედაჩემსაც ვუთვალთვალებ,
ვარდებით ვაჩუქურთმებ,
ეკალსაც ვუჩხვლეტ ხოლმე,
რომ სურათად არ გადაიქცეს.
დედაჩემიც თურმე გამიმეორებია,
ახლა უკვე ნასწავლს ვიმეორებ,
ხელებითაც ავყვებ-ჩავყვები,
რომ არ დამავიწყდეს.იდიომა
უმოკლესი გზა ვარ,
როგორც ანდაზა და აფორიზმი,
რაც შეიძლება საწინააღმდეგოდ
შემომიტრიალდეს.
მარტო ლოცვისას ვიტკეპნები
ერთ ადგილას,
ვითომ ფეხს ვიდგამ,
ოღონდ იქვე მივდგებ-მოვდგები ხოლმე,
საკუთარ ლექსიკონში.
ერთი სულსწრაფი ტიპი ვარ,
ფეხის არსად გამდგმელი.
მხოლოდ მაშინ,
როცა კალმით ვამოკლებ მანძილს,
ადგილიდან მოვწყდები ხოლმე
ლექსის დასაბადებლად.ბიოგრაფია
ჩემს მძიმე ბიოგრაფიას
კი არ ვყვები,
კბილებივით ვაკრაჭუნებ
ბებიის კუდად გამობმული,
დედის გაგრძელებებით
ქმარმა დამაკონკრეტა,
მაგრამ სასვენ ნიშნად
ვერ ივარგა
და ერთმანეთს გადავებით.
ახლა ჩემს შიშველ ნერვებს
ვცვლი კარგ ძახილის ნიშანზე,
რადგან ისტორიიდან
ლექსზე გადავიშალე.გაზაფხულზე ხდება
სიყვარულს ვეძებდი
და რაღა არ
დავიტეხე თავზე,
ბუნებით ხე ვარ
და გაზაფხულზე
მივეშვები ხოლმე
გატყევებამდე:
ჩემი სიტლანქიდან
მაღლა გავრბივარ,
გულს ვერ ვეწევი…
მაინტერესებს,
ვინ ეფერება
ჩემს შიშველ
კენწეროს.მე ვარ კომბლე
დატვირთული დღის ბოლოს
შავ დღეში ვარ ჩავარდნილი:
დალილავებული, დაწურული,
თოკზე გაფენილი
ერთი დღის გამოფენა ვარ,
ჩემს ნაცვლად
სარეცხი იქნევს
ხელ-ფეხს ბეჯითად.
ღამით მე,
რაც ვარ დარჩენილი,
შვილებს დავისვამ წინ,
კბილებს ვაკრეჭინებ:
ხუთივეს ჩემი ჩიჩია აქვს
კბილში ჩარჩენილი.
თვითმკვლელიჩემი სახლიდან
საჭმელების სუნი არ გამოდის,
აქ ლექსები დუღს
და ორთქლი
თვალებს მიწყლიანებს.
ბავშვობაში, როცა მამწარებდნენ,
საშველად დედასთან კი არა,
ლექსებთან გავრბოდი,
თავზე ხელის გადასმით
შურისსაძიებლად რომ მაბრუნებდნენ ადამიანებთან.
აუტანელს მეძახდნენ ყველანი,
რადგან ვლეწდი და ვშლიდი,
ვძარცვავდი მათ,
პირი რომ მქონოდა
ლექსებთან მისასვლელად –
იქ ვინელებდი ნაძარცვ-ნაქურდალს.
რა ვქნა ახლა,
ყველა და ყველაფერი
ლექსებში ავრეკლე –
ასე შური ვიძიერ მათზე
და ახლა მოსაკლავად
დამდევენ ლექსები.
ვზივარ, წინ მიდევს
ფურცელი და კალამი –
თვითმკვლელის იარაღია
ესენი.ღუზა
ძილში ჩავიძირე,
მაშველი რგოლია
ჩემი სიზმარი,
როგორმე უნდა მოვიხელთო.
ქინძისთავივით გავეყრები
უდროო დროს
და მეღვიძება.
ძილის ტალღებით ვარ
აწეწილ-დაწეწილი,
მოულოდნელ დილაში
ამოყვინთული.
ბალიშის კუნძულს
ჩაფრენილი,
ზეწარს გადავფერთხავ
სარკმელში –
ასე მყარზე გადასვლას
განვიცდი,
ღუზასავით მოვბარბაცებ აქეთ,
ისე მღვრიეა ცხადი,
სად ჩავეშვა,
არ ვიცი.შეტოპვა
სიბერეს მოვიზომებ – მეთქი
და ისე ჩავიცვი,
მხოლოდ თვალები მიჩანს.
ხელს მაძლევს კიდეც,
ჩემი მდევრებისგან მიცავს.
თავს დამტყდარ სიმშვიდეს
ხელში ვატრიალებ სახრედ,
სიბერით გავიმართლებ
ხელებაფარებულ სახეს.
რამდენმა შეჩვეულმა ჭირმა
მომასვენა,
რომ ვეღარ მიცნო,
შვილებს ბებია ვგონივარ,
ქალობა მადგია ტანზე,
ვიწროდ.
სიბერე გაუგებრობაა,
გარს შემომერტყა
ფარღარღალა შენობას
და თავს ვეღარ ვიძვრენ მისგან.
მგონი, ძალიან შევტოპე.უკანდახევა
უკანდახევა რომ დავიწყე,
დედამიწა მაინც წაღმა
ტრიალებდა,
თავი ვერ გავიტანე.
უკან-უკან მოსიარულეს
აწმყო მესობოდა თვალში,
ვერაფერს წამოვედე შესაჩერებლად.
უკუღმა რომ ვიარე,
გვერდში აღარავინ შემრჩა,
ჩემს წარსულში გაიხლართნენ.
ბედუკუღმართობას თვალები
ავუჭრელე,
ვითომ უკან ვიხევ,
მაგრამ ასე მანძილს ვკრეფ,
წინ გასაჭრელად.არჩევანი
ბოშასავით ვცხოვრობ
ავტობუსიდან ავტობუსში,
აქ ვჭამ, აქ ვწერ
და მიყვარს.
უკან მომდევენ ქუჩები,
ფლორა-ფაუნა.
საერთოდ, ქალაქი
მომდევს უკან
და მეც ვეღარ ვწუწუნებ მასზე:
მისი თუ უიმისო ვარ.
მახსოვს: ბავშვობას თავს
ვერ გაფარებდი,
მცემდნენ ხოლმე
და დიდობას მივეტმასნე კი არა,
გულამოღებული კაბით
შემიტყუეს და დამცინოდნენ,
წესებს რომ ვარღვევდი.
ახლა სიბერისკენ ვიხრები,
მაგრამ თუ ვრისკავ,
იქიდან ვინღა გამომაჩოჩებს.
ამიტომ ბოშასავით
ბორბლებზე ვდგავარ,
ავტობუსის ფანჯარას აკრული
ვეჯღანები სახლებს: ბებრებს და ახალგაზრდებს,
ადამიანებსაც.
,,ბარემ ცირკი იყავი!” – ჩემს თავს ვეუბნები.
ისედაც, განა ცირკმა
საქმე არ გამიჭირა?
გრძელსაყურებიანს,
ჭრელი კაბა მიფრიალებს, მგონია და
თურმე დროშა მიჭირავს.სასიკვდილო ორთაბრძოლები
ატმისკენ პირი არ მიქნია,
მარტო გული გავუსინჯე,
სადაც წვეტიანი კურკის
მუშტი დევს
ვაშლისგან განსხვავებით,
ვისაც გული ისე გაუწვრილდა,
რომ თვითონ იქცა მუშტად
ეს ხავერდოვანი სეზონი
ატმის კურკებს უჭირავთ,
მიწაშიც რომ აგრძელებენ
სასიკვდილო ორთაბრძოლებს.
გადაპარსული ვარდისფერი თავები
და ტკბილი სურნელი კი
მაშრიყით მოსული მტრის მსგავსია,
ნელ-ნელა ქართლის
გზისპირებს მოედება.
ვაშლები უფრო ქართველებს გვანან,
ცარიელა მუშტები არიან.
მაგრამ თუ მკვახე-მკვახე ლაპარაკი
ნაადრევია,
მაშინ წავიბაზროთ,
ვაშლ-ატამი ბლომად,
ხოლო მუშტარი
განა ბევრია.პეიზაჟი
ქარი გამაზავებს
პეიზაჟში,
სხვა რა ვქნა?
სისხლნაკლულ სამშობლოს
ფერით ვავსებ.
ვიდრე ქარი აქტიურად ავდარობს
მე ვეკითხები ჩემს თავს:
,,სადა ვარ?”
სამშობლო ადგილზე ფეხმოუცვლელად
სახლობს,
მეც იქვე, ნაირ-ნაირი
ბუნებით,
ვშორიახლობ.
წინაპრებისკენ რომ მოვიხედო,
მასწავლიან:
ერთად უნდა ვიყოთ
მე და სამშობლო,
და თან ერთმანეთი
ვერ მოვიხელთოთ.გიორგობისთვე
ნოემბერი გიორგობაში
ეძებს თავისგამართლებას,
საკუთარ ზიზილპიპილოებს
ასე თუ გადათელავს.
ნოემბერში ღრუბლები
იქცევიან ჩანჩურებად,
მაგრამ ვერ დასცინებ,
თოვლ-ჭყაპით გაჩუმებენ.
ერთი დღესასწაულის ამარა
გაცივდება ნოემბერი,
წმინდა გიორგის ერთი მახვილი
რამდენ გველეშაპს მოერევა.
ისედაც, რთველის შემდეგ
სამშობლო დამბარბაცებია,
ხეები, ტაშს რომ გვიკრავდნენ,
გაძარცული და ნაცემია.მასწავლებელი
დავბერდი, ადგილზე
ვერ ვჩერდები,
საათობას ვჯერდები,
დღე-ღამეს ვასწორებ.
ისრებს აღარ ვისვრი,
მიმართულებებს ვაჩვენებ
და ჭკუის დარიგებები დამჩემდა.
შემაწუხეს სხვების ჭირებმა,
ისრებით ვაჩვენებ, რომ
არსებობა მექნიკურია,
ხელ-ფეხის განძრევა გვჭირდება.შუშანიკი
ჩემთვის ყოფნას რომ ვცდილობ,
იმ ციხე-კოშკში ვიმალები,
ლოგინი რომ ჰქვია.
თვალებს არ გავახელ,
რაც ნიშნავს: შეზღუდული
და დაკეტილი ვარ.
ასე მთელ დღეს
შემიძლია ვიტრიალო ჩემთვის,
ვიდრე ბრახუნს არ ამიტეხენ
იმის გასარკვევად –
შუშანიკივით, შუა ოჯახში
სენაკი ხომ არ აღვმართე.
ლოგინსა და ფიქრებში
ამაოდ ჩავეფალი,
რადგან ისევ მათ უნდა დავუბრუნდე დიასახლისად,
ყოფილი დედოფალი.ჩემი ლოცვა
რომ ვლოცულობ,
სიმაღლეში ვიწელები.
მიწეპებას ტანჯვასთან და
სხვა რამესთან ვეურჩები.
გაჩერებას მიუჩვევი,
საქმეებსაც ვერეკები
და ამ დროსაც ვიწელები,
ოღონდ ისე სიგანეში,
რომ კატებსაც შეშურდებათ
და კარგა ხანს ვეღარ ვტაძრობ.
მიწიდან კი ისევ მხოლოდ
ჩემი ლოცვა ამომაძრობს.შებრუნება
ფიქრისაგან აღდგომილმა,
მოვიხილე სამკალი,
ჯეჯილს კალამი დავკარი.
სანამ ლექსის ანგელოზებს
ფეხებში ვებლანდები,
ჩემი ყანა გააცოცხლა
ფიქრის მეხმა,
მზეკაბანი ჩამაცვა,
ცხადში რომ გამოვწიე,
კალამზე გამომეხა.
ფიქრისაგან, უძილობით
რომ მემუქრება,
ისევ ქალობისკენ ჩავიჩოჩე,
ძვალ-რბილში შევიბუდე.
ფიქრი აბრასავით მკიდია,
როცა ცხადი ითარსება –
ძილივით შევიბრუნებ.მე და მამა
გულმოდგინედ ვაღიარე შეცდომები,
თავს არ ვიმართლებდი,
ალალ-მართალი სახე მქონდა
იმიტომ, რომ ისინი
არ ჩამიდენია, ჩამადენინეს მაშინ,
როცა მშობლები გარეთ
გასვლას მიკრძალავდნენ
და მგლით მაშინებდნენ.
მაგრამ მგელი სადღა იყო,
ცხვრები მევლებოდნენ თავს
გაცხარებამდე.
და ერთხელ მამამ,
ეს მიტევების დღეს იყო,
მოიცალა ჩემთვის
და სახეში შემომცინა,
მაგრამ მისთვის აღარ მეცალა,
ცოდვებს ვამზეურებდი
სახეზე ჩამოწერილს
და შეცბა მამა,
არ ელოდა ჩემგან
ასეთ უტიფრობას,
გაბრაზებულმა
სახე მომიჭმუჭნა,
რასაც დედა
არ ანებებდა
და მისი მცდელობებით დავისაჯე.
არ მიღირს
ჩემი დაბრეცილი სახის გასწორება,
ასე უფრო გულწრფელი ვარ:
როცა ჩემი ალმაცერი მზერა
მიემართება მამისაკენ.ცოცხალ მკვდრებში
მკვდრებს დაეკარგათ ცოცხლები,
სიზმრის მატარებლით
მოჰყვებიან ცოცხლების კვალს და
წყლიან ბამბებში გატრუნულ
ხორბლის მარცვლებში ამოიწვერებიან.
მკვდრები მაინც ვერ პოულობენ
ცოცხალ ჭირისუფლებს,
რომლებიც ისე გამრავლდნენ,
რომ ტირილს ვეღარ იყოფენ
და სიცოცხლის მხარეს გადადიან
მერყევად მგლოვიარენი.
მათში კი ძნელია ნამდვილი
ჭირისუფალი გამოარჩიო,
ამისათვის ცოცხალ-მკვდრის
გამოცდილებაა საჭირო.სამშობლო
შეცოტავდა ჩემი სამშობლო,
რომ იყო უხვად.
ზედ სურდათ მარტო
დაწოლა ან დაჯდომა
და ჩაიმუხლა.
ყველა საკუთარ სახელში შეძვრა,
სხვა არა ჰქონდათ თავშესაფარი,
ერთმანეთში იყოფდნენ
თავისით მწვანეს
და ლაფავდნენ.
ამიტომ სამშობლო ჭუჭყიანი,
მაგრამ ლამაზია
კონკიასავით,
ამცირებენ ისე,
როგორც მიწას ჰკლავს
ასფალტი.
ისინი პატარა, გასაზრდელი
სამშობლოს პატრონებია.
სამშობლო მხოლოდ სიმაღლეში იზრდება,
ზევით უპატრონო ფართობებია.ჩაის სუფრა
სიმშვიდე შემოვდგი ჩაიდნით
და ფინჯნებით,
ჭერისკენ ორთქლის ფესვები გავიდგი.…
ვერ ვთოკავ ჯერ ჩვევებს მხეცურებს,
ვერ ავიტან,
თუ ჩაის სულისბერივით არ ვეჩხუბე.
და ვგრძნობ, არაფრის დიდებისთვის
ხმაურიდან ორცხობილი,
ჩაიში რომ ვრბილდები,
მხოლოდ ჩაი აღმოვაჩინე,
თან რომ მოჰყვა
სიმშვიდე და ბებიის დარიჩინი.პასუხი
მე, უკვე ზრდასრული,
ყველა კითხვაზე
გაცემული პასუხი ვარ.
აწმყოში უხერხულად გაჩენილი,
ზოგჯერ კითხვაც ვარ
არასაჩემო.
სულსწრაფობის გამო
დაბადების დღეს
სხაპასხუპით ვეპასუხე.
ამომწურავი პასუხისთვის
ძალა რომ მოვიკრიბო,
საკუთარი თავი
უნდა მივკიბ-მოვკიბო.ბოღჩა
გამონაკული ბოღჩა ვარ,
მუხლებზე ხელებმოხვეული,
წუწუნის კაბაჩაცმულმა
ჩემს ფერგადასულ ნოხებში
გინდაც ვიარო წინ და უკან,
არვინ იქნება ჩემი გამომხსნელი,
რადგან ხელი აქვთ დაკავებული,
თავის ჭირისას უკრავენ.
ამიტომ ვზივარ
ლექსების ძაძებში გამოკრული.
დანარჩენებო, გაგრძელდით
ყოფნა-არყოფნის ჩამონათვალში,
მე ვიქნები ასე დამოკლებული.ჯანდაბა
მამაჩემს ეგონა,
,,ჯანდაბა” შორიახლო იყო,
დედაჩემი აგზავნიდა ხოლმე,
მაგრამ შუა გზიდან
აბრუნდებდა.
მერე გათამამდნენ ორივენი:
ერთმა წყევლა მოიმარჯვა,
მეორემ – დაბრუნება.
ერთხელაც ,,არმოსვლაში”
გააგზავნა,
იქიდან უკვდავების წყლის
მოსატანად.
ეტყობა, სმას გადაყვა
და აღარ მოდის მამაჩემი.
ბედის საძებნელად მიმავალი ეგონებოდათ,
ისეთი ახალგაზრდა და არხეინი იყო,
,,არმოსვლაში” მარტოხელა ქალები ცხოვრობენ
და სხვა გზასაცდენილებივით,
დაიტაცეს მამაჩემი.
უკვე დაბერებულა კიდეც
და დაშლილ ბაბუა წვერას
ნაწილ-ნაწილ მიგზავნიან
უმისამართო ქვეყნიდან.სამშობლო
ღიპიანი საზამთრო
ჩემი სამშობლოა,
ამწვანებული – ტკბილი.
ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო
წყლებით, მინერალებით.
დაზოლილი გზებით,
რომლებიც სადღაც ერთდება,
თავსა და ბოლოს ვერ გაუგებ.
გატყაპნილი ლაქები
ჩვენა ვართ,
ვინმე რომ გვათვალიერებს,
ვხვდებით და ფორმას ვიცვლით.
ადრე სამშობლო გრძელი იყო,
მუთაქასავით თავქვეშ ამოდებული,
ხალხიც, თუ ფეხზე იდგა,
ზეცისკენ იყო წაგრძელებული.
მერე ხელებს ღონივრად უჭერდნენ,
უტყაპუნებდნენ:
დამწიფდა თუ არაო
და გასკდა, პირი დააღო საზამთრომ.
რა საზარელია გახლეჩილი სამშობლო!
ჭირისუფლებმა უფრო დააპატარავეს
თავიანთი გარშემოვლებით.
ცრემლი კი არა, ნერწყვი სდით.
სამშობლო და მისი ჭირისუფლები
ერთმანეთის შეჭმაზე
უარს არ ამბობენ.© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“ -
ირმა ტაველიძე – გორის ციხე
ვიდექი და იმაზე ვფიქრობდი, რომ ქარის წაღებულს ქარივე მოიტანდა. თოვლი სათვალეზე მადნებოდა, ყურების ნიჟარებში მიძვრებოდა, ხელით ნაქსოვ კაშნესა და ღილებდამწყდარ პალტოს მისველებდა. ფეხს არ ვიცვლიდი. ათი წლის ვიყავი და ვიცოდი: მოვალეობის სიმძიმეს ჩემხელა ბიჭის კი არა, ორმოცს მიტანებული კაცის წელში გაწყვეტაც შეეძლო. რაც შეიძლება მალე უნდა მომეცილებინა შეუსრულებელი ვალდებულების უსიამოვნო ტვირთი, სწრაფად უნდა დამელაშქრა სხვისი ოცნებების ციხე-სიმაგრე… ქარი კი, ქარი იმ ერთადერთის კეთილგანწყობას უთუოდ დამიბრუნებდა.*
გორის პიონერთა სასახლე ერთადერთი სასახლე იყო, რომელიც ჩემს თვალსაწიერში ყოველდღიურად ხვდებოდა. მის ფართო ფანჯრებზე ღია ვარდისფერი ფარდები ეკიდა – ცივი, უსიამოვნო ფერის (ვინ იცის, იქნებ არსებობს კიდეც ასეთი ვარდი, რომლის ფურცლების მოსრესაც არასდროს მოგინდება?). შიგნით არაფერი განსაკუთრებული: მოსწავლეთა ნამუშევრების გამოფენა, წითელი კუთხე, დაფდაფი, დიდ-პატარა საყვირი, ოქროსფერფოჩიანი ალამი და ოქროსქოჩრიანი ბიჭუნას სურათები. ზამთრის თვეებში თითქმის ყველა ოთახში სამარისებური სიჩუმე, აკლდამისებური სუსხი იდგა. მიუხედავად ამისა, კედლებს შორის უმნიშვნელო მოძრაობები მაინც შეინიშნებოდა, შაბათობით კი ტრადიციულ საქმიანობას მხატვრული კითხვის წრე იწყებდა. მხატვრული კითხვის წრე მე ვიყავი.
მსახიობ ოთარ ***-ს ოცამდე მოსწავლე ჰყავდა. ეს, ისევე, როგორც ადგილობრივი მნიშვნელობის სხვა წვრილმანები, გადმოცემით ვიცოდი: არცერთი დეკლამატორი თვალით არ მენახა. ლეგენდის თანახმად, ისინი ნამდვილად არსებობდნენ, თეატრალურ წარმოდგენებში მონაწილეობდნენ და გორის დასთან ერთად გასტროლებზეც დადიოდნენ ბევრად უფრო ცივ, ბევრად უფრო თოვლიან ქალაქებში. წლის ბოლოს დიდ სცენაზე გამოსვლას მეც მიწინასწარმეტყველებდნენ: ამისათვის ერთადერთი ლექსი კარგად უნდა მესწავლა.
მაშინაც და ახლაც ათი წლის ბიჭის თვალში ორმოცს მიტანებული კაცი ცხოვრებამობეზრებული ვინმეა, რომელიც უხალისოდ მიითვლის აღსასრულამდე დარჩენილ დღეებს, თუმცა არც მთლად მოტეხილი ბერიკაცია – ამიტომაც არის საშიში მის ხმაში შეპარული აგრესია, წარბებქვეშ შემალული რისხვა.
ვაღიარებ: ოთარის მეშინოდა. მერე რა, რომ მსახიობი იყო. მერე რა, რომ მეც მსახიობობა მინდოდა და ჩემი ოცნებები გორის თეატრის სცენას ვერ სცილდებოდა.
ვგრძნობდი, უკვე ბევრი ვინმე ვიყავი: ნაცარქექია, მეფის მასხარა, თვითონ მეფე, ცხენი, ჯარისკაცი, ის ოქროსქოჩრიანი ბიჭუნა, კარლსონი და კარლსონის მეგობარი ბიჭუნა, სკოლის დირექტორი, მეხანძრე, მეფანრე… თუ დამჭირდებოდა, თავზე მაქმანებიან ჩაჩს ჩამოვიმხობდი და ტომ სოიერის მამიდაც იოლად გავხდებოდი.
საოცნებო სცენაზე ასასვლელად კი, სულ ცოტა, ერთი ლექსის კარგად სწავლა იყო საჭირო.
მხატვრული კითხვის პირველივე გაკვეთილზე გავიგე, რომ კარგ ლექსებში დიდი აზრები იდო. რასაკვირველია, უაზრო ლექსებიც არსებობდა და ისინი ველის შროშანებივით უზრუნველად იზრდებოდა ლიტერატურის უნაპირო ველზე. რაღაც ასეთი ნამდვილად წავიკითხე ერთ-ერთ წიგნში. მერე ის წიგნი დავხურე და მეც უაზრო ლექსების წერა დავიწყე, მაგრამ მალევე შევწყვიტე: გოგოებზე დაკვირვება, მათი ორაზროვანი ფრაზები გაცილებით მიმზიდველი აღმოჩნდა.
ის კარგი ლექსი კი ასე იწყებოდა:
ყოველ ახალ გამარჯვების
შემდგომ წესად შემოვიღე,
აღტაცებით შემოვძახო:
ეგ არის და გორის ციხე!
– აბა, შენი სიტყვებით მითხარი, რაც გაიგე, – მთხოვა მასწავლებელმა, რომელსაც სახე და პალტო ერთნაირად კვამლისფერი ჰქონდა. გულისმომკვლელი ფერი იყო, გაუგებარი წარმომავლობის მქონე. თითქოს ცოტა ხნის წინ ამ კაცს მეხი დასცემოდა და ქუდიან-ტანსაცმლიანად ისე დაეფერფლა, რომ მას ვერაფერი გაეგო.
– აბა, ცოცხლად, ცოცხლად! – შემომძახა, როცა მიხვდა: პასუხის გაცემას არ ვაპირებდი. დაკვირვებებსა და შედარებებში ისე გავერთე, რომ გადამავიწყდა, რისთვის ვიდექი გაყინულ, სანახევროდ ჩაბნელებულ ოთახში.
– რომელ გამარჯვებებს გულისხმობს პოეტი?
არ ვიცოდი, რა მეთქვა. არ ვიცოდი, რა იყო გამარჯვება. მხრებს შეუსრულებელი დავალებების, გაცდენილი გაკვეთილების, ბუნდოვანი და გაუგებარი მოვალეობების ტვირთი მიმძიმებდა.
რაღაც წავილუღლუღე.
გამიღიმა:
– დაფიქრდი: როცა რაღაც გიხარია, როგორ გამოხატავ? ხუთიანს რომ მიიღებ, გულში რას ამბობ ხოლმე, ბიჭო?
– …მარინა ივანოვნას დღიურში ჩაწერა არ დაავიწყდეს-მეთქი. ხუთიანებს მარტო რუსულში ვიღებ.
ლექსის გამოთქმით კითხვა განაგრძო:
– ამბობდნენ, რომ აქ ბჭეები
ინგრეოდა, როგორ რიყე…
რა თქმა უნდა, მანამდე არც ბჭე გამეგონა და არც რიყე. გულში გავიმეორე: ბჭე-რიყე-ბჭე-რიყე-ბჭე-რიყე. ალბათ იმ დიდ აზრს, რომელიც ლექსში იდო, ქვასავით მაგარი სიტყვები აკავებდნენ, თვალუწვდენელ გალავნად ევლებოდნენ. უცებ ცხადად წარმოვიდგინე ნახევრად გამჭვირვალე სხეული, რომელიც მასიურ ლოდებს შორის დალივლივებდა და ნაპრალში გასხლტომას ცდილობდა.
– მაგრამ აქ რომ სინათლეა –
ეგ არის და გორის ციხე!
– სინათლე სინათლეა, მას. ღამით სახლებში რომ შუქი ანთია.
დავასწარი, სანამ საკუთარ ვერსიას დროშასავით ააფრიალებდა.
აღმოჩნდა, რომ სინათლე ბევრი სხვა რამეც იყო: მოგუგუნე ქარხნები, ცისფრად მოციმციმე ეკრანები, წითელყელსახვევიანი გოგოები და ბიჭები (აქ ეჭვი შემეპარა: კლასელები გამახსენდნენ), გემები, ყინულმჭრელები, ატომური ელექტროსადგურები, მოთხილამურეები, მშენებლები, მეტალურგები და ყველა და ყველაფერი.
– კბილის ექიმებიც?
– რა თქმა უნდა, კბილის ექიმებიც.
უსინდისოდ იტყუებოდა! ქალაქის ყველა სტომატოლოგიურ კლინიკაში გულისამრევი სუნი ტრიალებდა, თავზარდამცემი წივილ-კივილი ისმოდა, მარწუხები და სისხლიანი ბამბები გროვებად ეყარა. ერთი სიტყვით, იქაურობა მხოლოდ საშინელებას, სრულ სიბნელეს ჰგავდა.
ის კი არაფერს იმჩნევდა და განაგრძობდა:
– მეორე მსოფლიო ომში უამრავი ქართველი დაიღუპა, მათ შორის გორიდან და გორის რაიონიდან გაწვეულებიც. განა პაპაშენი არ იბრძოდა, ბიჭო?
– კურსკთან, იასტრებოვკაში. იქვე დამარხეს.
– აი, ამიტომ უნდა ისწავლო ეს ლექსი. კარგად უნდა ისწავლო და ისე თქვა, რომ მტრის ფეხქვეშ მიწას ცეცხლი გაუჩნდეს.
ომში ვიყავ, მტერს ბერლინი
მივუგრიხე, მოვუგრიხე!
ცხრა მაისით შემოვძახე…
– რატომ მივუგრიხე და მოვუგრიხე, მას?
მასწავლებელი ერთიანად გაქვავდა, სასოწარკვეთილმა შემომხედა.
სიცივისგან კბილებს ვაკაწკაწებდი, მოლურჯო თითებს პალტოს სახელოებქვეშ ვმალავდი.
– მეორე მსოფლიო ომში ფაშისტებს რომ გაემარჯვათ, იცი, რა დღეს დააყრიდნენ ჩვენს ქალაქებს? გორს და გორის რაიონის სოფლებს რას უზამდნენ?
არ ვიცოდი.
ციხის ძირას, ძველ სახლში ვცხოვრობდი, მაგრამ გორაზე ასვლა ერთხელაც არ მეცადა. იქვე იყო, რამდენიმე ნაბიჯში და არბენას არც არაფერი უნდოდა, თუმცა ათასი ჭორ-მართალი თავგზას მიბნევდა. ციხე უსაქმურებისააო. ციხე ქურდბაცაცებისა და ყომარბაზებისააო. მოპარულ ფულსა და სხვა რამეებს იქა ფლავენო. მკვლელებისააო – ვისი ჯავრიც გულს უკლავთ, ამოჰყავთ და დაუნდობლად უსწორდებიანო. ბოზებისააო – ავხორც კაცებს მოჰყვებიან და ხან ლიფი რჩებათ ქვა-ღორღზე და ხან დაფხრეწილი საცვალიო… რომელი ბავშვიც ციხეზე ავა, შიში თმას გაუთეთრებსო. ერთი ბიჭი ავიდა და გარეულმა ძაღლებმა ისე დაგლიჯეს, არც სული შერჩა და არც ძვალ-რბილიო.
დიდია ქალაქური ფოლკლორის ძალა.
– მართლა გინდა მსახიობობა, ბიჭო?
მასწავლებელმა გამიღიმა და მხარზე ხელი წამომარტყა.
წლობით ნასაზრდოებ სურვილსაც დიდი ძალა აქვს.*
მარინა ივანოვნას ჭორფლიანი ცხვირი ჰქონდა. მარინა ივანოვნას მოლურჯო-მონაცრისფრო თვალები და ძალიან გრძელი წამწამები ჰქონდა. მარინა ივანოვნას თითების მოძრაობას ყოველთვის ყურადღებით ვაკვირდებოდი. ვიცოდი, როგორ ხაზავდა ორიანებს, სამიანებს, ოთხიანებს და ყველაზე იშვიათად – საკუთარ არსებობაში დაეჭვებულ ხუთიანებს. როცა სკოლიდან დაბრუნებულს შინ არავინ მხვდებოდა, ვეება სარკის წინ ვდგებოდი და მანჭვას ვიწყებდი: თვალებს ოდნავ მოვჭუტავდი, თავს უკან გადავწევდი და საკუთარ თავს ოდნავ შესამჩნევად ვუღიმოდი. ყურებში ისევ მისი ხმა მედგა. მისი ფრაზები ზეპირად ვიცოდი და უსასრულოდ ვიმეორებდი – ძლიერი აქცენტით, უადგილო მახვილებით. მერე სახატავი რვეულიდან სუფთა ფურცელს ვხევდი, ნაცნობი ხელმოწერის გაყალბებაში ვვარჯიშობდი. ინიციალები. ინიციალები. ისევ ინიციალები. ბოლოში გამობმული კუდი. წვრილი და მოგრეხილი. ათასი აბდა-უბდით დამძიმებულ თავში მხოლოდ ეს აზრი მიტრიალებდა: როცა ვბაძავდი, ისევ ერთად ვიყავით.
პოლონურ-უკრაინულ-აზერბაიჯანული წარსული ჰქონდა. ბავშვობის დიდი ნაწილი ბაქოში გაეტარებინა, უმაღლესი სასწავლებელიც იქვე დაემთავრებინა, მერე კი გორში ნათესავებთან ჩამოსულიყო და რომელიღაც ბედნიერი შემთხვევის წყალობით, სკოლაში მუშაობა დაეწყო.
რა თქმა უნდა, მიყვარდა და რა თქმა უნდა, ამ სიყვარულს არაფერი ეშველებოდა.
გაკვეთილებზე თვალს არ ვაცილებდი. ყველა სიტყვას ვიმახსოვრებდი, გულში იქამდე ვიმეორებდი, სანამ აზრს ნექტარივით არ გამოვწუწნიდი. მის სახეზე შენიშნული უმნიშვნელო ჩრდილიც გულს მიკლავდა. მინდოდა, რომ ყველაფერი ისე ყოფილიყო, როგორც მარინა ივანოვნას სურდა: საკონტროლო უშეცდომოდ დაგვეწერა, ტექსტების თხრობისას სიტყვების ძებნა ჭერში არ დაგვეწყო, სუფთად ჩაცმულებს გვევლო და არცერთი ჩვენგანი ავად არასდროს გამხდარიყო.
ერთი თვის გათხოვილი იქნებოდა, როცა კლასის დამრიგებელმა ჩვენს ოთახში შემოიყვანა და გაგვაცნო. მისი ქმარი ჩემს ძმას მსოფლიო ისტორიას ასწავლიდა. იმ კაცის ხელში მსოფლიო ისტორიის ჩაგდება როგორ იქნებოდა – ისეთი მაღალი და მხრებგანიერი იყო, ძველთაძველ მატიანეებში საკუთარი თავის გარდა ვერაფერს დაინახავდა. გულღიააო (ასეთებს დაკვირვების უნარი არა აქვთ). კარგი იუმორით გამოირჩევაო (მოგწონთ ენამოსწრებული ტირანები?). უფროსკლასელების პირში რა გაჩერდებოდა – ტყუილ-მართალს გამოგონილი დეტალებით აზავებდნენ, მნიშვნელობებს აზვიადებდნენ, ზოგჯერ კი შუა თხრობისას ერთმანეთს გადახედავდნენ და დადუმდებოდნენ ხოლმე… სწორედ მათგან გავიგე, რომ შესვენების დროს რუსულისა და მსოფლიო ისტორიის მასწავლებლები მესამე სართულზე, ბიოლოგიის კაბინეტში იკეტებოდნენ, იქიდან გამოსულები კი აწითლებულები დადიოდნენ, თვალს ვერავის უსწორებდნენ. რამდენჯერმე იმას, იმ ატილას შარვლის ბოლომდე შეკვრაც კი დავიწყებოდა…
სიცხადე, რომელიც აღნიშნულ გადმოცემებს აკლდა, ისედაც გაუსაძლის ყოფას უფრო ძნელად ასატანს ხდიდა. წყალში უიმედოდ იყრებოდა საგულდაგულოდ ნასწავლი ტექსტები თავისივე უცხო სიტყვებით, სუფთად შესრულებული საშინაო დავალებები და მასწავლებლის გულის მოგების სხვა ხერხები.
რის მიღწევას ვცდილობდი? იმის, რომ ყოველ დღე გაკვეთილი მხოლოდ ჩემთვის აეხსნა. სხვები სტატისტები იქნებოდნენ, სკოლის დირექტორის ან სხვა რომელიმე ინსტანციის თვალისასახვევად გამიზნული. ის კი კლასის ერთი ბოლოდან მეორეში ივლიდა და განუმეორებელი ხმით მე მესაუბრებოდა – სულ ერთი იყო, რაზე.
ძილის წინ არაერთხელ მიფიქრია, ნეტა რას უნდა აკეთებდნენ ორივენი ბიოლოგიის კაბინეტში-მეთქი და სავარაუდო პასუხები, საბოლოოდ, ასეთ სახეს იღებდა: ალბათ ტანსაცმელს იხდიან, გაშიშვლებულები ერთმანეთს გარშემო უვლიან და აკვირდებიან, მერე კი სირცხვილის ან სიცივისგან აკანკალებულები სასწრაფოდ იცვამენ-მეთქი. თუმცა ბოლომდე არც მჯეროდა, რომ მარინა ივანოვნა და მისი ქმარი იქ საერთოდ შედიოდნენ. ბიოლოგიის კაბინეტში ადამიანის ჩონჩხი იდგა – ნამდვილი ჩონჩხი, საფლავიდან ამოთხრილი, მკვდრისსუნიანი.
ერთხელ თემა დავწერეთ, პატარა, ნახევარგვერდიანი – “ზამთრის დღე”. მე კვირა დღე აღვწერე, რომელიც ფანჯრის მიღმა მორიალე ფიფქების ცქერაში გავატარე. მერე შუშა დაიორთქლა, თავშიც სასიამოვნო ბურუსი ჩამოწვა და ოცნებებში წავედი: წარმოვიდგინე, როგორ მივაბიჯებდი ბერლინის ქუჩებში და საკუთარი ნაბიჯების ხმას ვუსმენდი. ქალაქი ცარიელი იყო. ის ჩემი ქალაქი გამხდარიყო, ყველა შენობა, ყველა კაფე, ყველა ძაღლი, ყველა ხე მე მეკუთვნოდა.
– დიდი უცნაური ბიჭი ხარ, – მასწავლებელმა ამომხედა და თავი გადააქნია. ვერ მივხვდი, განვითარებული წარმოსახვის გამო შემაქო თუ თემიდან გადახვევისთვის მისაყვედურა. გრამატიკულ შეცდომებზე ყურადღება არ გაუმახვილებია.
კლასში ყველა ერთხმად ახმაურდა:
– რა უნდა აკეთო მარტომ ცარიელ ქალაქში?
– თუ მაგარი ხარ, შუაღამისას კომბინატის ხიდზე გადადი.
– მარტო სტადიონამდეც ვერ ჩავა და რეებს წერს…
– თავისი მოგონილი არ იქნება, სადმე წაიკითხავდა.
– გადაწერილია, მას, გადაწერილია.
– ციხეზეც არ ასულა და მოინდომა ბერლინი.
დავჯექი და გაკვეთილის დასრულებამდე თავი არ ამიწევია.
მომდევნო დღეები გავაცდინე. სკოლაში წასვლის ნაცვლად გორას გარშემო ვუვლიდი და რუსულის რვეულიდან ამოხეულ ფურცლებს წვრილ-წვრილად ვანაკუწებდი. ქაღალდის ნახევებს პალტოს ჯიბეებში ვიგროვებდი, მერე კი მუჭა-მუჭა ვყრიდი მღვრიე გუბეებში. ქარი ჩემს თამაშს აჰყვა: ეზოს ძაღლივით მელაქუცებოდა და ხელისგულებს კუდის ქიცინით მილოკავდა. ქარს მიჰყვებოდა სათუთად მოხაზული ასოები, გულმოდგინედ გადათეთრებული სტროფები, შეკითხვები და მათზე გაცემული პასუხები, შეხვედრის მოლოდინით სავსე საათები.
აღარც მეფე ვიყავი და აღარც ჰეკლბერი ფინი. არც მეფანრე და ხუთკუნჭულა. თითქმის აღარვინ ვიყავი – ისიც კი არა, ვინც ნახევარგვერდიან თემების წერას ნახევარ დღეს ანდომებდა.
მხატვრული კითხვის წრეც დავივიწყე. სცენა, რომელიც წარმოუდგენელი ძალით მიზიდავდა, სხვებს დავუთმე – მათ, ვინც ჩემზე უფრო რიხიანად შესძახებდა: გადახედეთ ქართლის ბაღებს…!
ციხეზე ასვლა გადავწყვიტე – უკვე აღარაფრის მეშინოდა.
ვიდექი და იმაზე ვფიქრობდი, რომ ქარის წაღებულს ქარივე მოიტანდა. თოვლი სათვალეზე მადნებოდა, ყურების ნიჟარებში მიძვრებოდა, ხელით ნაქსოვ კაშნესა და ჩემი ძმის ნაქონ პალტოს მისველებდა. ფეხს არ ვიცვლიდი. უკვე ათი წლის ვიყავი და ვიცოდი: სიცოცხლე, რომელსაც აზრი გამოაცალეს, ფურცლის პაწია ნაკუწივით მსუბუქი და უწონო იყო.*
ციხისკენ ორი ნაბიჯი გადავდგი და უცებ მთელი გორა თავზე გადმომემხო: ვიღაცამ კეფაზე წამომარტყა, მერე კი ღონივრად შემაჯანჯღარა. ჩემი ძმა იყო: დილიდან გეძებო. სანამ სახლიდან გამოვიდოდი, დედამ მითხრა, ბარი იშოვე, კვერნაქის სასაფლაოზე ადი და იმ პირქვედასამარხს საფლავი გაუთხარეო. ოთარას უთქვამს, შენ ბიჭზე ხელი ჩავიქნიე, გონებაგაფანტულიაო. კლასის დამრიგებელი – ის კამეჩივით ქალიც გადარეულა: ერთი კვირაა, სკოლაში აღარ დადის და საერთოდ, ალბათ ოჯახის წევრების გავლენაა, ფაშისტური იდეალები რომ აქვს მეხუთეკლასელ ბავშვსო.
რა ფაშისტური იდეალები? უბრალოდ, ბერლინი გამოვიგონე.
– თავი იმათთან იმართლე, სხედან და გელოდებიან.
ამ სიტყვებს ყური ძლივს მოვკარი. უკვე კისრისტეხით გავრბოდი, სადღაც, მოუსავლეთში. მხოლოდ ერთს ვფიქრობდი: ნებისმიერ ფასად მდევარს ხელიდან უნდა დავსხლტომოდი. ამ ერთადერთი გამარჯვებისთვის მაინც უნდა მიმეღწია, მერე კი ყველაფერი როგორღაც თავის ადგილს იპოვიდა. სხვა თუ არაფერი, სამუდამო თავშესაფრად მდინარის მღვრიე წყალიც გამომადგებოდა.
ფეხი რაღაცას წამოვდე და ყინულს ყრუდ დავასკდი. მარცხენა მუხლში ტკივილი ელვად გაიკლაკნა. გამომშრალი და გახევებული ტუჩები სიმწრით დავიკვნიტე. წამოვიწიე. ისევ დავეცი. მგონი, რამდენიმე წამით გონებაც დავკარგე. კლასის დამრიგებელი მომელანდა – ხარისთავა ქალი, უფორმო ტანითა და თვალშისაცემად შეთხელებული თმით. სახეზე ხელი მოვისვი: სათვალე აღარ მეკეთა. ვერ მივხვდი, სად დავკარგე. თუმცა დიდ უბედურებადაც არ ჩავთვალე: იმდენად გაურკვევლად მესახებოდა საკუთარი მომავალი, რომ დარწმუნებით ვერ ვიტყოდი, საერთოდ იქნებოდა თუ არა იქ მისი ადგილი.
ახლა უსათვალოდ მივრბოდი. თოვლიანი ქალაქი სქელ ნისლს დაებურა, ხეების კონტურები მიახლოვდებოდნენ და მშორდებოდნენ. ბაზარს გვერდით ჩავურბინე (წამით გავიფიქრე, დახურულ განყოფილებაში რძის ნაწარმის ან მწვანილეულობის დახლის ქვეშ ხომ არ შევძვრე-მეთქი, მაგრამ მივხვდი, რომ იქაურ სუნს დიდხანს ვერ გავუძლებდი). კომბინატის ხიდზე გადასვლა გადავწყვიტე (ჩემი ძმა ვერასდროს წარმოიდგენდა, რომ ასე შორს წასვლას გავბედავდი).
ცა კიდევ უფრო ჩამუქდა. ჰაერში ისეთი სუსხი დატრიალდა, სუნთქვა თითქმის შეუძლებელი გახდა. აბა, ისუნთქეთ ყინული! როგორც კი ხიდს მივუახლოვდი, სტადიონის მხრიდან ორი ძაღლი აუჩქარებლად დაიძრა და ჩემკენ გამოემართა. ვიცოდი, ამ დროს გაქცევა ყველაზე დიდი სისულელე იქნებოდა, მაგრამ ერთ წამში გავიაზრე, რომ მხოლოდ სისულელეების ჩადენა შემეძლო – აი, ეს იყო ჩემი მოწოდება, ჩემი საქმე. აი, რა გამომდიოდა ყველაზე უკეთ.
გავიქეცი. ვერ გავიგე, გამომეკიდნენ თუ არა ძაღლები. ხიდი უსაშველოდ გრძელი მომეჩვენა – უსასრულო, მარადისობაში გადებული. ბოლო მართლაც არ უჩანდა. მის ქვეშ ტალახისფერი ლიახვი მდორედ მიირწეოდა. უკან დარჩა გორის ციხე, რომელიც არც ქვეყნის საამაყო წარსულს მახსენებდა და არც ჩემს სამარცხვინო აწმყოს: მისკენ გადადგმულ ორ ნაბიჯს, ვერნასწავლ კარგ ლექსს, იმ თქმულებების დიდ ნაწილს, რომლების სინამდვილისა და სიბრძნისაც გულის სიღრმეში მჯეროდა. მივხვდი, რომ გორაზე ასვლა აღარასდროს მომინდებოდა. და საერთოდ, ციხე სულაც არ იდგა იმისთვის, რომ ზედ ვინმე ასულიყო.
როგორც კი ეს აღმოვაჩინე, ნაბიჯი შევანელე და სახე ფიფქებს მივუშვირე. აღარ მციოდა: შეხებისას ისინი ოდნავ მკბენდნენ – ციდან გადმოყრილი მსხვილ-მსხვილი ნაფლეთები. ნეტა ვინ დახია ამდენი სუფთა ფურცელი? პირღია ვიდექი და ენის წვერით მათ დაჭერას ვცდილობდი, როცა ძაღლების ღრენა შემომესმა. ისევ ის უჯიშო ცხოველები! სხვა რა გზა იყო – თავქუდმოგლეჯილი გავიქეცი. გულის ადგილას რაღაც საშინელი დანადგარი ბოლო ხმაზე გუგუნებდა. სუნთქვისთვის დრო აღარ მრჩებოდა. უცებ თვალთ დამიბნელდა და მოვკვდი.
სიკვდილს ყვავილების სასიამოვნო სუნი ასდიოდა, ძალიან თბილი და თოვლივით ფაფუკი იყო. მთელი სხეულით მივეკარი. მხოლოდ ის არსებობდა და თმაზე ხელს მისვამდა, სახეზე მეფერებოდა.
სიტყვები მოგვიანებით გავარჩიე. ხმაც ვიცანი.
ხიდზე მარია ივანოვნა იდგა.
ახლაც ვერ ვხვდები, რატომ ეცვა გახსნილი პალტო იანვრის ყველაზე ცივ დღეს. არ მახსოვს, როგორ მივადე თავი მკერდზე, ან წელზე ხელები რატომ შემოხვიე. რამდენ წამს ან რამდენ წუთს გაგრძელდა ეს ყველაფერი, თუ სულაც მთელი საუკუნე გრძელდებოდა – ვერაფერს ვიტყვი. სასწაული იყო, სასწაულები კი, როგორც ამბობენ, დროისა და სივრცის მიღმა ხდება. ამის მერეც არაერთხელ გამივლია და გამომივლია კომბინატის ხიდზე, მაგრამ რად გინდა – მხოლოდ საკუთარი უხასიათობის პირისპირ თუ აღმოვჩენილვარ.
დღემდე მახსოვს ეს განცდა: როგორია, როცა რაღაც რბილს და ამავე დროს მკვრივს პირველად ეხები – იმას, რაც უკიდურესად ელასტიკურია და შეხების შემდეგ პირვანდელ ფორმას უმალვე იბრუნებს. მახსოვს მოტკბო სუნი და სინათლე, რომელიც იქაურობას მოეფინა.
– რატომ დაიწყე გაკვეთილების გაცდენა?
ნაცნობი ხმა. ნაცნობი აქცენტი.
– ძალიან დამაკლდი. დაცარიელდა კლასი.
მივხვდი, რომ ამ სიტყვებს საკუთარ თავს არაერთხელ გავუმეორებდი სარკის წინ.
– რაც ამ დღეებში ავხსენი, იმას შენ ცალკე აგისხნი.
მარინა ივანოვნას მოლურჯო-მონაცრისფრო თვალებში ვუყურებდი და ხმას არ ვიღებდი. აღმოვაჩინე, რომ ჭორფლები მხოლოდ ცხვირზე კი არა, შუბლზეც ჰქონდა და თვალების დაბლაც – მქრალი, ძლივს შესამჩნევი ლაქები. სახეზე არაფერი ესვა, კოსმეტიკის უმცირესი კვალიც არ ემჩნეოდა. ჩემი სახე კი ხელისგულებში მოექცია და მეუბნებოდა:
– ორშაბათს აუცილებლად მოდი. თემას დავწერთ ჩვენს ქალაქზე. კლასში შენ ყველაზე კარგად წერ და დამპირდი, რომ მოხვალ.
ამ დროს სრული სიცხადით მივხვდი, რას აკეთებდნენ ის და მისი ქმარი ბიოლოგიის კაბინეტში: ყველაფერს იხდიდნენ, ბოლომდე შიშვლდებოდნენ, მერე კი ისტორიის მასწავლებელი მუხლებზე დგებოდა და მარინა ივანოვნას ძუძუებზე შემელოტებულ თავს ადებდა, ხელებს წელზე ხვევდა. და იყვნენ ასე დიდხანს, ძალიან დიდხანს. არც ზარის ხმა აღელვებდათ და არც ის, რომ ერთ-ერთი კუთხიდან ადამიანის ჩონჩხი მისჩერებოდათ ავად ამოღამებული თვალებით, თაროებიდან კი – ქილებში დასპირტული ამფიბიები და ნაირგვარი მწერები.*
ბჭე. რიყე. ბჭე. რიყე. ბჭე. რიყე. ჭერიდან ჩრდილი ჩამოცოცდა და მაგიდის ქვეშ შეძვრა. საწოლიდან წამოდგომის თავი რომ მქონოდა, კუდში ხელს წავავლებდი და გამოვათრევდი. თვალებს ძლივს ვახელდი. ძლივს გახელილი თვალებიდან საძაგელი სითხე მოჟონავდა. ყველაფერი ნერვებს მიშლიდა: ჩაბნელებული ოთახი, რომლის ერთ კუთხეშიც სანთელი ბჟუტავდა (39,5 იმის უფლებას მაძლევდა, რომ შუქის ჩაქრობა მომეთხოვა), ჩემი ძმა, რომელიც საშინაო დავალებას რძიანი ჩაის ხმაურიანი ყლუპების თანხლებით წერდა (პალეონტოლოგი მაინც ვერ გახდებოდა – გორის ინსტიტუტში პალეონტოლოგიის ფაკულტეტი არ იყო), დედა, ათ წუთში ერთხელ შუბლზე კომბოსტოს გრილ ფოთლებს რომ მაფენდა. რა თქმა უნდა, რამდენიმე დღეში ფეხზე წამოვდგებოდი და თოვლიან ქალაქში სახეტიალოდ გავიდოდი, მაგრამ დედა ძალიან მშიშარა იყო: დასამშვიდებლად მხოლოდ დაპირება არ ეყოფოდა. იძულებული გავხდი, ერთმანეთის მიყოლებით დამელია ორი აბი, დამტკბარი რძე და კიდევ რაღაც გულისამრევი სითხე მოყავისფრო ბოთლიდან.
– მხატვრული კითხვის წრეზე აღარ ვივლი.
სიჩუმემ, რომელიც ამ სიტყვებს მოჰყვა, მაფიქრებინა, რომ ნათქვამი ვერავინ გაიგო. თავი წამოვწიე და უფრო ხმამაღლა გავიმეორე:
– მხატვრული კითხვის წრეზე აღარ წავალ პიონერთა სასახლეში.
– გადაიფიქრე მსახიობობა? – დედამ საბანში ხელი შემოყო.
– ჰო.
– აბა, რა უნდა გამოხვიდე? – სიცხის საზომი ამომაცალა.
– მესაფლავე გამოვალ, თუ გინდა.
– მასწავლებელი არ მოგწონს? – სველი თმა თითებით გადამივარხცნა.
– ოთარას ბრალი არ არის. ამან მითხრა, გორის ინსტიტუტს სამსახიობო ფაკულტეტი არა აქვსო.
ძმას გადავხედე, რომელმაც იმავე წამს გადაიხარხარა. არ დამინახავს, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, პურის ნაფშხვენები მთელ კუთხეში მიმოფანტა.
– სხვა ქალაქში სასწავლებლად წასვლა თავში არ მოსდის და ჯარში როგორ წავა?
დედამ სიცხის საზომი სამზარეულოში გაიტანა (39,5 იმის უფლებას არ მაძლევდა, რომ სხვა ოთახის ჩაბნელებაც მომეთხოვა). ეს რაღას ელოდა? რატომ არ მიჰყვებოდა თავისი ატლასებიან-რვეულებიანად? თვალების გახელა სულ უფრო მიძნელდებოდა. თავში სიტყვები ირეოდნენ. სიტყვებს მთელი წინადადებები ცვლიდა. ძაღლის კუდი. ჯარი. შავი ხარის თავი. გადახედეთ ქართლის ბაღებს. გორის ციხე. შენ ბიჭზე ხელი ჩავიქნიე. ჰეკლბერი ფინი. ყინულმჭრელები. ნამუშევრების გამოფენა. ცხრა მაისი.
– დეეე…!
დედას ლექსების კითხვა უყვარდა – მხოლოდ მაშინ, თუ კარგ ხასიათზე იყო. როცა ბრაზდებოდა, სამზარეულოში შევარდებოდა და ლანძღვა-ლანძღვით ხეხავდა ტაფებს, ქვაბებს, კედლებს, იატაკის ფილებს… სიმშვიდის საათებში ყველა ლექსს ერთნაირად კითხულობდა – მონოტონურად, ძილისმომგვრელად. არასდროს მთხოვდა, ჩემი სიტყვებით მეთქვა, რა გავიგე, ან საერთოდ, რამე გავიგე თუ არა. მგონი, თვითონაც ბევრი არაფერი ესმოდა. ლექსები საძილე საშუალება იყო. ლექსები ყველანაირ ტკივილს აყუჩებდა. ქვედა თაროდან იმ წიგნს გამოიღებდა, რომელიც ხელში მოხვდებოდა, გადაშლიდა და კითხვას საშუალოზე დაბალი ხმით დაიწყებდა ხოლმე.
სიცხიანს ძმრის სუნით აქოთებული წინდები მეცვა და პირში წამლის საზიზღარი გემო მიტრიალებდა. უარს არ მეტყოდა, თუ ვთხოვდი, რამე წამიკითხე-მეთქი. იმ პოეტების ლექსები, რომლებსაც სიკვდილი უყვარდათ. იმ პოეტების ლექსები, რომლებსაც სიკვდილთან ერთად სიცოცხლეც უყვარდათ. იმ პოეტების ლექსები, რომლებსაც ფიჭვის წიწვებზე შერჩენილი წვიმის წვეთები უყვარდათ. იმ პოეტების ლექსები, რომლებსაც მხოლოდ საკუთარი ხმის მოსმენა უყვარდათ.
– დეეეე! სად ხარ?
სიცხის დამწევი ლექსები. ნახველის გამათხიერებელი ლექსები.
– დეეეე! ძალიან ბნელა.
უცნობ შენობასთან ვიდექი. უქარო ღამე იყო. ფანრების შუქით განათებულ ქუჩას სამსართულიანი სახლების მწკრივი მიუყვებოდა. ხეების ჩრდილები ცარიელ გზაზე გაწოლილიყო. კარი შევაღე და ნახატივით ლამაზ კაფეში აღმოვჩნდი. მაგიდებზე წითელი ქსოვილი ეფინა, ცოცხალი ყვავილებით მორთულ სასანთლეებში კი გრძელი, თეთრი სანთლები იდო. ირგვლივ არავინ ჩანდა. ვიგრძენი, რომ თავბრუ მეხვეოდა და სკამზე ჩამოვჯექი. სასკოლო ჩანთიდან წიგნი ამოვიღე – ლექსებისა აღმოჩნდა. რამდენიმე თაობის ნახმარი, ყდაშემოფლეთილი და კუთხეებგაცვეთილი. კითხვა ხმამაღლა დავიწყე. გული მწყდებოდა, რომ არავის ესმოდა, როგორ კარგად ვკითხულობდი: თითოეულ სიტყვას ენაზე ვიჩერებდი, გემოს გულმოდგინედ ვუსინჯავდი. თითოეული სიტყვა ძალიან მნიშვნელოვანი იყო და ეს მნიშვნელობები ბოლომდე მესმოდა. თავბრუ ისევ მეხვეოდა. მივხვდი, რომ სასანთლეებზე შემოხვეული უსახელო ყვავილების ბრალი უნდა ყოფილიყო – ცუდად მათი მოტკბო სურნელი მხდიდა. წიგნი მაგიდაზე დავტოვე და გარეთ გამოვედი. ქუჩაშიც ისევ ის სუნი ტრიალებდა. “ბერლინი”, – გაოგნებულმა გავიფიქრე. მერე თავი ავწიე და იმ კაფეს შევხედე, სადაც ორი წუთის წინ ლექსებს ვკითხულობდი. მის თავზე ალისფრად ენთო სიტყვები, რომლების მნიშვნელობასაც ვერ ვხვდებოდი.
– ამას ჯარში არ წაიყვანენ, არა, დე?
დედამ შუბლზე ხელი დამადო.*
სკოლაში ათი დღის შემდეგ მივედი – თვალებამოღამებული და ძალიან მშვიდი. ბავშვები საშინაო დავალების გადაწერით იყვნენ გართული. ახალ დამლაგებელს საკლასო ოთახის იატაკი ნავთში დასველებული, დაძონძილი ტილოთი მოეწმინდა და ირგვლივ ყველაფერი წარმოუდგენლად ყარდა. ძველი დამლაგებელი კომბინატის დასახლებაში რომელიღაც კორპუსის წინ წაქცეულიყო – გამთენიისას ეპოვათ უსულო და ნაზად დათოვლილი (რა თქმა უნდა, ზოგიერთ გოგოს დავალების გადაწერის დროსაც არ შეეძლო ენის გაჩერება).
მომეჩვენა, რომ ზარი ძალიან დიდხანს არ დაირეკა.
ზარის დარეკვის შემდეგ ძალიან დიდი დრო გავიდა და არავინ გამოჩნდა.
– რუსული ცდება!
– წამო, ვისრიალოთ!
– ძველი არ ვარგა, ახალი სასრიალო გავაკეთოთ.
– დღეს ისევ მოთოვს.
– ამ გაკვეთილზე საკონტროლოს ნიშნები უნდა გამოეცხადებინა.
– მათემატიკის მასწავლებელმა ვიღაცას უთხრა, წოლითი რეჟიმი აქვსო.
– რა აქვსო?
– წამო, წამო რა.
– რო არ გაცდეს?
– ცდება, ვერ ხედავ?
როცა თვალები გავახილე, საკლასო ოთახში მარტო ვიყავი. მარტოობას ნავთის მძაფრი სუნი ასდიოდა, მაგრამ მაინც სასიამოვნო იყო.
პალტოს ჯიბიდან ლურჯი კალამი ამოვიღე. ჩანთაში ხელი დიდხანს ვაფათურე, რუსულის რვეული ვიპოვე, გადავშალე და შიგ ქართულად ჩავწერე:
გ ო რ ი
ფიქრის დრო არ მქონდა, არც ასოების მოხაზულობაზე ზრუნვის. გრამატიკის წესების დარღვევისთვისაც არავინ მისაყვედურებდა.
არ ვიცოდი, ამას რატომ ვაკეთებდი – რატომ ვწერდი, რომ ჩემი ქალაქი საუკეთესო მეგონა. მერე რა, რომ სხვა ქალაქები არასდროს მენახა. გორის ნაწილი ვიყავი და მას არასდროს მივატოვებდი – აქ ვისწავლიდი, ცოლად კლასელ გოგოს მოვიყვანდი, ბაზრის მუშად ან ფოლკლორული ანსამბლის ხელმძღვანელად ვიმუშავებდი, ბოლოს კი ჩემი ძმა თავისი ხელით გამითხრიდა საფლავს კვერნაქის გორაზე. ვერ დავთმობდი ნაცნობ ქუჩებს, ხეებს, სახლებს და კორპუსებს, სხვა შენობებს და იმ ერთადერთ სასახლეს, რომლის ფართო ფანჯრებზეც ღია ვარდისფერი ფარდები ეკიდა. ვერც გორის შუაგულში წამომართულ ციხეს შეველეოდი – რაც უფრო შორიდან ვუყურებდი, ის მით უფრო შთამბეჭდავი მეჩვენებოდა. წარმოსახვის დაუძაბავად ვხედავდი, როგორ არბოდნენ და ჩამორბოდნენ მძიმედ აღჭურვილი მეომრები მის ვიწრო ბილიკებზე, როგორ იფურჩქნებოდნენ ყვავილები ვაშლისა და ატმის ხეებზე ქართლის ულამაზეს ბაღებში… გაქცევის გეგმები, რომლებსაც საკუთარ ძმასაც არ ვუმხელდი, მხოლოდ იმ სისულელეების ნაწილს წარმოადგენდა, რომლების ჩადენაც ჩემს მთავარ მოწოდებად, მთავარ საქმედ ქცეულიყო. რატომ მეგონა, რომ სხვა ქალაქში ციხე არ დამხვდებოდა? რატომ მეგონა, რომ ეჭვიანობით გულგასიებულს ისტორიის შესწავლაზე ხელი უნდა ამეღო? მართალია, იმის გაფიქრებაც მზარავდა, რომ შეიძლებოდა ოდესმე ჯარისკაცი გავმხდარიყავი და მოვალეობების სიმძიმეს წელში გავეწყვიტე, მაგრამ ისიც ვიცოდი, რომ სიმხდალიდან გმირობამდე ერთი ნაბიჯი იყო. მე კი, საბედნიეროდ, დეზერტირის განსახიერებაც შემეძლო და გმირისაც.
– სად ჯანდაბაშია მთელი კლასი?
კლასის დამრიგებელს მაღალყელიანი, წვრილქუსლიანი ჩექმები ეცვა და წონასწორობის შენარჩუნება უჭირდა.
– არ ვიცი.
ნიკაპში ხელი წამავლო და დასჭექა:
– პირქვე დაგმარხავთ ყველას.
კარისკენ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა.
– შენ რაღას აკეთებ ცარიელ ოთახში?
მისი კივილი სამართებელივით მისერავდა მთელ სხეულს.
– ლექსს ვიმეორებ, მას.
– რომელ ლექსს?
სხვა რა დამრჩენოდა – თავი ავწიე და ვიღრიალე:
– ყოველ ახალ გამარჯვების
შემდგომ წესად შემოვიღე,
აღტაცებით შემოვძახო:
ეგ არის და გორის ციხე!© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
ახალი წიგნები – 2010 – ივნისი
ოთარ ჭილაძე, “ლექსები, პოემები”, რედაქტორი თამაზ ჭილაძე. თბ. “პეგასი”, 2010.
“მე კარგად ვიცი, რას ველოდები,
მაგრამ არ ვიცი, რა მელოდება
და ამიტომაც ჩემი ცოდვები
მიუტევებელ რჩება ცოდვებად…”
ეს ოთარ ჭილაძის უკანასკნელი ლექსია, რომელიც სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე უკარნახა საკუთარ ძმას. მწერლის გარდაცვალებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ გამომცემლობა “პეგასმა” მისი ლექსებისა და პოემების სრული კრებული გამოსცა. წიგნი თამაზ ჭილაძემ შეადგინა. მასში შევიდა როგორც ძველი, ყველასათვის ნაცნობი ციკლები – “ძველი რვეული,” “მატარებლები და მგზავრები,” “თიხის ფირფიტები,” “რკინის საწოლი,” ასევე ბოლო წლებში დაწერილი ლექსები და ცხრა პოემა, მათ შორის – “ადამიანი გაზეთის სვეტში,” “დევებით სავსე ქუდი” და “სინათლის წელიწადი.”
ამ კრებულს ბევრი ელოდა. მათთვის, ვინც მხოლოდ რომანების ავტორ ოთარ ჭილაძეს იცნობს, ეს წიგნი სასიამოვნო აღმოჩენა გახდება, ისინი კი, ვინც მისი პოეზია დიდი ხანია შეისიხლხორცა (ვიმედოვნებთ, ასეთები უმრავლესობაში არიან), კიდევ ერთხელ სიამოვნებით გადაავლებენ თვალს ოთარ ჭილაძის მდიდარ მემკვიდრეობას.ლაშა ბუღაძე, “ლიტერატურული ექსპრესი,” რომანი. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2009.
ლაშა ბუღაძემ ახალი, რიგით მეოთხე რომანი დაწერა. ავტორი აგვისტოს ომით შოკირებულ ახალგაზრდა ქართველ მწერალზე მოგვითხრობს, რომელიც სრულიად მოულოდნელად ევროპელთა მიერ ორგანიზებულ სემინარზე აღმოჩნდება. მისი მონაწილე 100 სხვადასხვა ეროვნების კალმოსანი “ლიტერატურულ ექსპრესად” წოდებული მატარებლით ევროპის რამდენიმე ქალაქში მოგზაურობს. ორგანიზატორთა აზრით, მსგავსი წამოწყება შთაგონების წყარო უნდა გახდეს მონაწილეებისთვის და ასეც ხდება. გზა ლისაბონიდან ბერლინამდე ზოგიერთისთვის ახალი წიგნის დაწერის სტიმულია, ზოგისთვის საკუთარი შემოქმედების პოპულარიზაციის, ზოგისთვის კი მოულოდნელად თავს დამტყდარ სიყვარულთან გამკლავების.
რამდენიმე წლის წინ ავტორი თავად იყო ასეთი ლიტერატურული მოგზაურობის მონაწილე, თუმცა როგორც ამბობს, ეს ამბავი მხოლოდ რომანის სიუჟეტისთვის გამოიყენა. ლიტერატურულ ექსპრესში ვითარება ლიტერატურულია, ზედმეტადაც კი. იმდენად, რომ მატარებლის დაძვრისთანავე იწყება ლეპტოპების, კალმისტრების, ბლოკნოტების, ფურცლების შრიალი და ძალად საქმიანი თუ შთაგონებული სახის გამომეტყველებით რაღაცეების წერა. რომანის მთავარი გმირისთვის ასეთი რამ უცხოა და ერთი ხანობა თავს საერთო რიტმიდან ამოვარდნილადაც მიიჩნევს, თუმცა, შემდეგ ნათელი ხდება, რომ ეს ყველაფერი ყალბია და მოჩვენებითი, ისევე, როგორც ამ მწერლების შემოქმედება.
ერთთვიანი მოგზაურობისას 28 წლის ქართველი მწერალი იმასაც აღმოაჩენს, რომ მთელს მსოფლიოში ლიტერატორებს ერთნაირი ამბიციები აწუხებთ, მსგავსი პრობლემები აქვთ და შემოქმედებით კრიზისსაც ისევე განიცდიან, როგორც მისი თანამემამულე ქართველი ავტორები.გივი ალხაზიშვილი, “მომავალი წარსული”, რომანი, რედაქტორი როსტომ ჩხეიძე. თბ. “სიესტა”, 2010.
გივი ალხაზიშვილმა ავტობიოგრაფიული რომანი დაწერა. “მომავალი წარსულის” შექმნა მოულოდნელობა არ ყოფილა. – წერს წინასიტყვაობაში როსტომ ჩხეიძე. – ის კი არა, თუ ჩვენს თანამედროვეთაგან ვინმეს შეიძლება დაეწერა მრავალმხივ საინტერესო ავტობიოგრაფიული რომანი, მათ შორის უთუოდ გივი ალხაზიშვილსაც, ვინც პოეზიიდან დროდადრო ბელეტრისტიკაში გადანაცვლებული – აქეთ მოემართებოდა, დოკუმენტური პროზის ამ ჟანრისკენ.”
წიგნი რამდენიმე წელია იწერება და ორმოცწლიან პერიოდს მოიცავს – გასული საუკუნის 60-იანი წლებიდან 2000 წლის ჩათვლით. ერთი თვალის შევლებითაც ცხადია, რომ ამბები, რომლებზეც ავტორი მოგვითხრობს, დიდ მითქმა-მოთქმასა და აზრთა დაპირისპირებას გამოიწვევს. რამდენიმე მონაკვეთს, რომელიც სხვადასხვა დროს ჟურნალ “ომეგაში” გამოქვეყნდა, მოჰყვა კიდეც ვნებათღელვა. ზოგიერთმა მწერალი ტენდენციურობაშიც დაადანაშაულა, თუმცა მისთვის ეს შემაფერხებელი გარემოება ვერ აღმოჩნდა. “არ გამკვირვებია, ველოდი კიდეც მწვავე გამოძახილს, რადგან ფაქტები, ამ წიგნში რომ მოგითხრობთ, ბურუსითაა მოცული და დღემდე სიმართლე არავის უთქვამს.”
სიმართლე კი მწარეა და იმ ეპოქის ამაზრზენ დეტალებს ასახავს, კომუნისტური მმართველობის ბოლო ათწლეულებში არაერთი ცნობილი პერსონის ზნეობა და მორალი რომ შეიწირა. მკითხველი ძალზე საინტერესო და დღემდე გაუხმაურებელი ფაქტების შესახებ შეიტყობს. მათი გახსენება ბევრს არ ესიამოვნა, მაგრამ სიმართლე თავისას მოითხოვსო – ამბობს წიგნის ბოლოთქმაში ავტორი. მიუხედავად აქ მოთხრობილი რეალური ისტორიებისა, “მომავალი წარსული” არ არის ტიპური ავტობიოგრაფიული რომანი. იგი ჟანრთა ერთგვარი კოლაჟია. როგორც როსტომ ჩხეიძე წერს, “თუკი ქირურგიულად დავშლით მის მოზაიკურ გარეგნობას – გარდა კრიტიკულ-ესთეტიკური ჩანართებისა, შეხვდებით ნოველასაც, მინიატურასაც, ჩანახატსაც, ლიტერატურულ პორტრეტსა თუ სილუეტსაც, იუმორესკასაც, დღიურის ფურცლებსაც, ეპისტოლეებსაც…” ეს ჟანრობრივი მრავალფეროვნება ორგანულად ერწყმის რომანის ერთიან სიუჟეტურ ქარგას და მკითხველისთვის კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის.შოთა იათაშვილი, “დალაგება,” წერილები, რედაქტორი ბესო ხვედელიძე, თბ, “საუნჯე”, 2010.
პოეტმა და მწერალმა შოთა იათაშვილმა საკუთარი პუბლიცისტური შემოქმედების დალაგება გადაწყვიტა. ეს არცთუ იოლი საქმე აღმოჩნდა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ავტორი ბოლო 13 წელია ლიტერატურული პროცესების აქტიური შემფასებელია, რაც გულისხმობს რეცენზიების, ანალიტიკური სტატიების, ლიტერატურული სვეტებისა თუ წიგნების წინასიტყვაობის დაწერა-გამოქვეყნებას სხვადასხვა ლიტერატურულ გამოცემასა თუ თემატურ კრებულში. სწორედ ამ 13 წლის (1997-2010) ნაშრომ-ნაღვაწია თავმოყრილი წინამდებარე გამოცემაში. განხილულ ავტორთა სპექტრი საკმაოდ ფართოა: ეგნატე ნინოშვილიდან – “ვარდისფერი ავტობუსის” ჩათვლით, მაგრამ ყველაზე დიდ ადგილს მაინც 90-იანელთა, ანუ მის თაობელთა შემოქმედება იკავებს, რომელიც ავტორისთვის განსაკუთრებით ახლობელი და მნიშვნელოვანია. ასეთი ჭრელი მასალის დალაგება შოთასთვის საკმაოდ რთული აღმოჩნდა, თუმცა გამოსავალი იპოვა და კრებული რამდენიმე ნაწილად დაყო: I – ავტორები და წიგნები; II – ლიტერატურული პროცესისა და კულტურული ფენომენების შესახებ და III – ლიტერატურული პორტრეტები.
შოთა იათაშვილი იმ მცირერიცხოვან ავტორთა კატეგორიას მიეკუთვნება, რომლებიც ისეთივე საინტერესო შემფასებლები არიან, როგორც მწერლები. ამიტომ, ჩვენც ვფიქრობთ და თავადაც იმედოვნებს, რომ ეს კრებული ბოლო პერიოდის ლიტერატურული პროცესებით დაინტერესებულ მკითხველს ამ პროცესებზე წარმოდგენას ოდნავ მაინც დაულაგებს. “თუ ასე მოხდება, ჩავთვლი, რომ ეს საკმაოდ მძიმე ცამეტწლიანი შრომა ტყუილად არ გამიწევია და წიგნად მისი შეკვრაც ნამდვილად ღირდა” – წერს კრებულის შესავალში ავტორი.თამაზ ვასაძე, “ლიტერატურა ჭეშმარიტების ძიებაში,” რედაქტორი მაკა ელბაქიძე, თბ. “ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა”, 2010.
ლიტერატურათმცოდნე და კრიტიკოსი თამაზ ვასაძე თავის ახალ კრებულში, რომელიც ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობამ გამოსცა, სხვადასხვა პერიოდში გამოქვეყნებულ წერილებს უყრის თავს. წიგნში ძირითადად ქართული ლიტერატურის კლასიკოსთა შემოქმედებაა მიმოხილული, დავით გურამიშვილიდან ჯემალ ქარჩხაძის ჩათვლით. აქვე წაიკითხავთ ავტორის მოსაზრებებს ქართული ლიტერატურის განვითარებაზე, მის მიერ გავლილ და გასავლელ გზაზე, მწერლის ადგილსა და როლზე თანამედროვე სოციუმში და ა.შ.
საით მიდის ჭეშმარიტების მაძიებელი ლიტერატურა, როგორია ილიას ფორმულა ჩვენს დროში, რა საერთოა ეროვნულ და დასავლურ იდეოლოგიას შორის – პასუხს ამ და ბევრ სხვა საინტერესო შეკითხვაზე თამაზ ვასაძის წინამდებარე კრებულში იპოვით.ძველი შუამდინარული პოეზია, მთარგმნელი ზურაბ კიკნაძე, თბ, “მემკვიდრეობა”, 2009.
ძვ. წ-აღ. IV-III ათასწლეულების მიჯნაზე ტიგროსისა და ევფრატის შუამდინარეთში შუმერებმა შექმნეს მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი დამწერლობა, რამაც შესაძლებლობა მისცა წერილობით აღებეჭდათ თავიანთი მხატვრული შემოქმედება. იქედან მოყოლებული ათას ხუთასი წლის განმავლობაში შუმერული მხატვრული სიტყვა მწერლობად ყალიბდება. სწორედ ამ მწერლობის ჩვენამდე მოღწეულ ნიმუშებს გვთავაზობს მთარგმნელი ზურაბ კიკნაძე. თიხის ფირფიტებზე ამოკვეთილი შუმერული და აქადური ტექსტები გვიამბობს ინანასა და დუმუზის, ენლილისა და ენმერქარის, ლუგალბანდასა და გუდეას ამბებს. მრავალფეროვანია პოეტური შემოქმედების ჟანრებიც: სატრფიალო პოეზია და გოდებები, გაბაასება და ლირიკული ელეგია… “ჩვენს წარმოსხვაში შუამდინარული მწერლობა წარმოგვიდგება, როგორც ერთი ნანგრევი ნანგრევ ცივილიზაციაში, რომლის თავდაპირველი სახე და კონფიგურაცია დღევანდელი ადამიანისთვის მიუწვდომელია…. ჩვენზე უცხო და უცნაურ შთაბეჭდილებას ტოვებს, მათი სემანტიკა და მეტაფორიკა, საგანთა უჩვეულო ასოციაციურობა ვერ ეტევა ჩვენს რაციონალურ გონებაში. მაგრამ უნდა მოველოდეთ რაციოს ხმას პოეზიისგან, მით უმეტეს, თუ ეს პოეზია ათასწლეულების წინ შეიქმნა?” – წერს წიგნის შესავალში ზურაბ კიკნაძე.ჰერმან ჰესე, “ნარცისი და გოლდმუნდი”, მთარგმნელი მარიამ ქსოვრელი, თბ. “სიესტა”, 2009.
“ნარცისი და გოლდმუნდი” ცნობილი გერმანელი მწერლის, ნობელის პრემიის ლაურეატის, ჰერმან ჰესეს ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიური ხასიათის რომანია. ავტორმა იგი 1930 წელს დაწერა და მისი შემოქმედების შედარებით გვიანდელ პერიოდს მიეკუთვნება. ჰესეს ეს ოპუსი არ არის ისეთი პოპულარული, როგორც “ტრამალის მგელი” ან “თამაში რიოში მარგალიტებით,” თუმცა უდავოდ საინტერესოა ამ ავტორის ნაწერებით დაინტერესებული მკითხველისთვის. სხვა რომანების მსგავსად, აქაც ნაჩვენებია შემოქმედებით და ლოგიკურ საწყისთა ურთიერთდამოკიდებულება. პირველს არტისტული ბუნების გოლდმუნდი განასახიერებს, მეორეს – ნარცისი, ასკეტი ბერი. მათი ურთიერთობა ორი სულიერი მეგობრის, განსხვავებული ბუნებისა და ცხოვრების წესის ადამიანის შინაგან დიალოგზეა აგებული. ნარცისი საშუალებას აძლევს გოლდმუნდს საკუთარი გზა თავად გაიკვალოს. მართალია, ეს გზა სახიფათო და წინააღმდეგობებით სავსეა, მაგრამ ბერი მიიჩნევს, რომ ადამიანური სიყვარულის უმაღლესი გამოვლინებაა მისცე სხვას შინაგანი თავისუფლება და არ მოახვიო შენი მსოფლმხედველობა და მოსაზრებები.
ალექსანდრე დიუმა, “კავკასია”, რედაქტორი თემურ ქურდოვანიძე, თბ, 2009, აგორა.
150 წლის წინათ თბილისს ალექსანდრე დიუმა ეწვია, რომელიც იმ პერიოდში კავკასიაში მოგზაურობდა. ჩვენი ქვეყნის დედაქალაქის სილამაზითა და ქართული მასპინძლობით მოხიბლულმა აქ თვენახევარს დაჰყო და წვრილად გაეცნო ქართველების ყოფა-ცხოვრებასა და ტრადიციებს. შინ დაბრუნებულმა კი დაწერა წიგნი, სახელად “კავკასია,” რომლითაც შეეცადა ეს რეგიონი ევროპელი მკითხველისთვის გაეცნო.
ქართველი ხალხისადმი ავტორი განსაკუთრებული სიმპათიითაა განმსჭვალული. წერს, რომ ისინი “იმდენად საუცხოო, კეთილშობილი, პატიოსანი, მამაცი, გულუხვი და შემმართებელი ერია, რომ სპეციალური გამოკვლევა უნდა მიეძღვნას.” მწერალი მოხიბლულა ქართველთა სილამაზითაც და მსოფლიოში ყველაზე ლამაზი ხალხის, ჩერქეზების კონკურენტებადაც მიიჩნევს ამ საკითხში. წიგნში არაერთი საინტერესო ისტორიაა მოთხრობილი და თბილისისა და კავკასიის შესახებ არაერთ მნიშვნელოვან ფაქტსაც გაეცნობით.
დიუმას “კავკასია” პირველად 1964 წელს თარგმნა თინათინ ქიქოძემ. ეს იყო ტექსტის ე.წ. შემოკლებული ვარიანტი, რომელიც 1859 წლის გამოცემის მიხედვით შესრულდა. მთელ რიგ მიზეზთა გამო წიგნში შეგნებულად იყო გამოტოვებული მთელი პასაჟები კულინარიულ თემაზე, ასევე ზოგიერთი ანეგდოტი და გამოგონილი ამბავი. წინამდებარე გამოცემა პირველ თარგმანზეა დაფუძნებული, რომელშიც გამოტოვებული ადგილები ია ბერსენაძემ და გიორგი ეკიზაშვილმა შეავსეს. ამგვარად, ეს წიგნი დედნის სრული ანალოგია და ვიმედოვნებთ, რომ ქართველი მკითხველის საოჯახო ბიბლიოთეკაში თავის ადგილს დაიკავებს.ნანა კობაიძე
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“ -
ქეთევან მინდაძე – ქალაქის სული პოეზიაში
ქალაქს სული აქვს. ამით განსხვავდება ის ნაგებობებისა და ადამიანების უბრალო ერთობისაგან. ქალაქში კაცი მომთაბარეა, როგორც „პირველი მწყემსი ან პირველი მონადირე“ და ქალაქის სული იცავს მას თავისი თავის, ქალაქის სიცივისა და სიცარიელისაგან.
ქალაქის სული აზროვნებით არ შეიცნობა. ის უფრო მუდმივად ფორმირებადი განცდაა, რომელიც შეაძლებინებს ქალაქის მკვიდრს ხმაურიან დინამიკაში აღიქვას არსებობის სივრცე, დაიმორჩილოს ის თუ დაემორჩილოს მას.
„Идет по улице невзрачной любовник старый и красивый“…(იოსიფ ბროდსკი). ეს ქალაქია, რომელსაც “მანქანები და ხალხი ცრემლებივით სდის“ (მ.ლეკიაშვილი). ასეთი ქუჩა სოფლადაც შეიძლება იყოს, მაგრამ ეს მაინც ქალაქის ატმოსფეროა – ცუდად განათებული ქუჩა, რომლის „უბინძურესი სადარბაზოები“ პოეზიასაც კი არ დაგიდევენ (მ.ლ.). რა ქმნის ამ ქალაქურობის შთაბეჭდილებას? „უნაკლო, სწრაფი და წითელი სტროფი“ (მ.ლ.), გეოგრაფიული სიმბოლიკა თუ ქუჩის ფანტასტიური მიზანსცენები: “ქალაქის ღამე, სადაც თითო მანქანის ჩავლა თითო შროშანია ამ ღამის ველის“ (მ.ლ.), ესკორტები (რენე შარი), ქუდმოხდილი ვარსკვლავთმრიცხველი თუ ნეონის მუხლებიანი ვიტრინები ტროტუარებზე (მ.ლ.)?
ქალაქს თავისი ხმა აქვს, თავისი მეხსიერება. ნახევარბგერებით, ნახევარსუნთქვით იცნობა ქალაქის ხმა.
ქალაქის მეხსიერება მკაცრი შავ–თეთრი აკვარელია, რომელიც მომხდარის მქრქალ კონტურს იტოვებს, რომ მხოლოდ ინიცირებულთათვის აქციოს ცოდნად.
ქალაქის სივრცეში ინიცირება აბსტრაქტულ აზროვნებას მოითხოვს. განვითარებულ კულტურებში ქალაქის დინამიურობა ამძაფრებს ჭვრეტისა და შეცნობის უნარს და აყალიბებს მეამბოხეს, რეფორმატორს. ამიტომაც ფიქრობენ, რომ მსოფლიო ისტორიას ქალაქის ადამიანი ქმნის…
ქალაქის ადამიანი თავის პოეზიასაც ქმნის. ეს პოეზია მარტოსული ადამიანის მონოლოგია, რომელიც, თითქოს, ბერძნული თეატრის თავისუფალ სცენაზე წარმოითქმის. ცარიელ სცენაზე, სადაც ერთადერთი ცოცხალი ბუნება ადამიანის სხეულია და ერთადერთი ფიგურა ადამიანი.
დიდი ქალაქის მოაზროვნე პოეტები ანალიტიკურ–კრიტიკული ნიჭით არიან დაჯილდოებულნი. ისინი, თითქოს, ლექსებს კი არ წერენ, არამედ „ერთგვარ კაუზალურ ხიდს აგებენ პირველმიზეზსა და ყველაზე საბოლოო შედეგს შორის“ (ო.შპენგლერი). თუმცა, ინტუიციისა და ზეშთაგონების გზით ეს კონსტრუქცია მიწასთან კავშირს კარგავს და „ელვაზე აღმართულ ნაგებობას ემსგავსება“ (სენ ჟონ პერსი).
რენე შარი, იოსიფ ბროდსკი და მამუკა ლეკიაშვილი სამი სრულიად სხვადასხვა მოვლენაა დროითი კუთვნილების, შემოქმედებითი ინტერესების და წარმომვლობის მიხედვით. მაგრამ არის რაღაც მოსახელთებელი, რაც მათ აერთიანებს: ბუნებრიობა, სულის, სხეულის და მეტაფორის საგნობროვად ცხადი სიმტკიცე, რითმი, როგორც სიტყვების უეცარი შებმა, ორნამენტული ცნებების არარსებობა და აბსოლუტური მორჩილება ქალაქის ენის დიქტატისადმი. ისინი ყოფიერებას კი არ ახასიათებენ, არამედ ყოფიერების შიგნით ქმნიან და ქმნიან ზედმიწევნით სიმბოლურად. ეს სიმბოლურობა ქმნის არსებობის უნარიან მეტაფორას, რომელიც ზღვრული დაჭიმულობით არის სავსე.
აქ ვერ შეხვდებით ვერცერთ შემთხვევით სიტყვას, ვერავითარ უნებლიე სიტყვათა დენას. „სიტყვაკაზმულობა“ აქ არ არსებობს! („Prends l’eloquance et tords –lui son cou!“ – სწვდი სიტყვაკაზმულობას და მოუგრიხე მას კისერი.“პოლ ვერლენი). სპონტანური გამორიცხულია ამ პოეტებთან და ობსცენური ლექსიკაც ქალაქის ენისადმი მორჩილების გამოხატულება უნდა იყოს. “La parole depourvue de sens annonce toujours un bouleversement prochain.” (აზრს მოკლებული სიტყვა არეულობას მოასწავებს)–წერდა რენე შარი. უკონტროლო მოგონებები, უმნიშვნელო ხმაური, ცნობიერების ნაკადი, წყვეტილი შთაბეჭდილებები და დაკვირვებები აქ გააზრებულ მუსიკად იქცევა და მთავარი ხდება უნაკლო ტექსტის შექმნა.
მოძებნილია ახალი ფორმა, რომელიც ოდნავ უბრალოდ, ოდნავ მეტი სიზუსტით ხატავს ყველაფერს, რაც უკვე იყო, მაგრამ ახლა უფრო სრულყოფილი, მეტი სიღრმით დანახული, უფრო სადა და მნიშვნელოვანი მოჩანს. გარეგანი უბრალოების ქვეშ მრავალი უჩვეულო სურათია, სადაც ყველაზე ღრმა ადამიანური განცდები, ყველა შიში და სურვილი (თითქოს, შემთხვევით!), გონების მიერ გარდაიქმნება დროის, აუცილებლობის, სივრცის, სიყვარულის და სიკვდილის ფორმებად. აქ მოკლე ჩართვით ერთიანდება პოლუსურად საწინააღმდეგო ნამდვილი და გამოგონილი სახეები და სინათლის ნაკადად აღიბეჭდება მეხსიერებაში. “მთებიდან ზღვამდე შორს იმდენი მგალობელი ყელი აქვს საღამოს მშვენიერ ომს, რომ შურს გაკმენდილ ტყეს“(მ.ლ.); “Как будто жизнь начнется снова, как будто будет свет и слава, удачный день и вдоволь хлеба, как будто жизнь качнется вправо. качнувшись влево (იოსიფ ბროდსკი); “Et des levres du brouillard descendit notre plaisir au seuil de dune, au toit d’acier”(ჩვენი ნეტარება ნისლის ტუჩებით ეშვებოდეს დიუნების ზღურბლთან, ფოლადის სახურავთან – რენე შარი).
მათ პოეზიაში, როგორც ბერძნულ ფრესკაზე, ვარსკვლავი, ღრუბელი, ჰორიზონტი – არ ჩანს. მაგრამ თუ ჩნდება, ის (ვარსკვლავი, ღრუბელი, ჰორიზონტი) არასოდეს ქმნის რაღაც მიუწვდომელის შთაბეჭდილებას და არის არა პასიური ჭვრეტის საგანი, არამედ ადამიანის სიმაღლეზე არსებობს და მისი ყოველდღიური სენსუალობის ნაწილია. ლექსში სიყვარულზე ყველაფერი შეიძლება იყოს: ქალის ნაკვთები, ვარსკვლავებით მოჭედილი ცა, ღრუბლები, პეიზაჟი, უსულო საგანი, მაგრამ მკითხველმა იცის, რომ, ის სიყვარულით შთაგონებულ ლექსს კითხულობს – იმდენად ინტენსიურია ყურადღება სამყაროს ყველა დეტალისადმი. ეს ინტენსიურობა ფლობის დროებითობის შეგრძნებას უკავშირდება. სიყვარული, რაღაც სასრულის (ადამიანის) დამოკიდებულებაა უსასრულოსთან – ეს არის ფლობის დროებითობის მიზეზი და ამ გაუნელებელი ტკივილის სიტყვიერ გადმოცემას წარუვალი პოეტური ხმა სჭირდება – ზუსტი და ნიუანსებით მდიდარი..“A present disparais, mon escort, debout dans la distance:la douceur du nombre vient de se detruire. conge a vous, mes allies, mes violents, mes indices.tout vous entraine, tristessse obsequieeuse. J’aime.“ (ახლა კი გაქრი, ჩემი ესკორტო, შორს აღმართულო: განადგურდა რიცხვთა სინაზე. დამტოვეთ ჩემო მოკავშირეებო, ჩემო სწრაფებო, ჩემო ნიშნებო. პირმოთნე სევდამ აგიყოლიათ თქვენ.მე მიყვარს. – რენე შარი).
„დეტალებისა და სიყვარულის ყოვლისშემძლე ღმერთთან“ (ბორის პასტერნაკი) რენე შარის, მამუკა ლეკიაშვილის და იოსიფ ბროდსკის კავშირი ბუნებრივია, მაგრამ ამ კავშირს ახლავს რაღაც შეკავებული სასოწარკვეთა, რომელიც, ალბათ, მძიმე გამოცდად აქცევს ლექსის წერას ამ პოეტებისათვის.
სამივესათვის ორგანულია ამტანობაზე გამოცდის მდგომარეობები. მათ სულზე და სხეულზე აღბეჭდილია სიკვდილის საფრთხის ქვეშ სამართლიანობის აღდგენისათვის ომის კვალი. აქედან, სრულიად გაცნობიერებულია დამოკიდებულება თავისი საქმისადმი – პოეზიისადმი, სრულიად ცხადია მოქალაქობრივ-ზნეობრივი პოზიცია ლექსის წერის დროს.
სამივესათვის უცხოა საკუთარი თავის და გარემოს კეთილგანწყობილი აღქმა. ისინი თითქოს გახანგრძლივებული კრიზის მდგომარეობაში ცხოვრობენ. განუსაზღვრელობა, ერთი წარუმატებლობიდან მეორეზე გადასვლა, მათთვის ჩვეულებრივი მოვლენაა, მაგრამ ისინი ცოცხლობენ „ხიფათიანი სიცოცხლით,“ რასაც სიცოცხლის ერთადერთ ფორმად თვლიდნენ ნიცშე და კიერკეგორი. თუმცა, ნიცშესაგან განსხვავებით, ამ პოეტების ანთროპოლოგია ინდივიდუალური კია, მაგრამ სავსეა ადამიანისადმი სიყვარულით.
ყველა შემთხვევაში, მათი ხმა შეუვალია. ისინი, თითქოს, რაღაც ძალაუფლებას ფლობენ! სამივე ხელშეუხებელი პრივატულობით გამოირჩევა, ერთგვარი ჰერმეტიზმით. სამივე დაუნდობელი და მკაცრი ნოტებით წერს, სამივე კამიუს მარტოობის პარტიის წევრია და ასე მთელი სიცოცხლე – „против шерсти“ (ი.ბროდსკი). ერთია: ამ სიმარტოვეს გულუბრყვილო და სევდიანი თვითირონიაც ახლავს: კოლოსივით დიდი და ძლიერი რენე შარი – პატარა წარუმატებელი კინოროლებით; იოსიფ ბროდსკი – ვესტერნის აპოლოგეტი; მამუკა ლეკიაშვილი – პერფორმერი, რომლის პოსტმოდერნისტული სახელია “ჯო დასტინგერი“. (“ეჰ, ჯო!“). “რადგან ვერაფერი მე ვერ ვნახესავით, დილით ჩამოვივლი მევენახესავით დაკვალულ ოთახებს, ლოჯსა და დერეფანს, აქ კარზე ურდული ღიაა ქარისთვის და ნაცვლად მტევნების, მე ხელში შემრჩება ტილო გაწურული, რომელიც მაგივრად მტრის, რისხვაა მტვრის“ (მ.ლ.). შეიძლება, ეს თვითდაკვირვების საჯარო აქტებია, მაგრამ მთავარი ის არის, რომ სამივე შემთხვევაში, სიცოცხლის წესი პოეზიაა, პოეზიაა სიცოცხლის ერთადერთი საშუალება.
სამივე პოეტთან ხშირად გვხდება მგზავრის, მოგზაურის სახეები, რომლებიც ერთდროულად რამდენიმე დროში არსებობენ „სახელ და სახლმოჭრილნი“ (მ.ლ.) და თანაბრად ეკუთვნიან უდაბნოსა და ქალაქს. დინამიურ სამყაროში,სადაც არაფერია მუდმივი და მარადისობა სიცოცხლის ტოლია, სადაც შეუძლებელია „დარჩე ზმნის სტრატოსფეროში, რადგან ახალ ცრემლებში უნდა ამაღლდე და გასწიო წინ, ელვის სისწრაფით, ელვის, რომელიც პოეზიას აგრძელებს და სიკვდილს ჯობნის“ (რენე შარი) – მიწის სტატიკა მოსაწყენია. ქალაქში მიწა ან გზაა, ან ქუჩა. მგზავრისთვის, მოგზაურისათვის „წარმოუდგენელია სიცოცხლე წინ შეუცნობის გარეშე“ (რენე შარი). დაუღალავია მათი სვლა. თითქოს, „გზის შვიდი მერვედი“ (მ.ლ.) გავლილი აქვთ, მაგრამ მერვე მერვედის გავლას სიცოცხლის ფასი აქვს, გზას კი არც ბოლო აქვს, არც სახელი: ”Les routes qui ne dissent pas le pays de leur destination, sont les routes aimees.” (გზები რომლებიც თავისი მიმართულების ქვეყნებს არ ამხელენ, კარგი გზებია – რენე შარი). ამ გზაზე მხოლოდ აქა–იქ მოსჩანს ოდნავ მანათობელი სადგურები, სადაც ქალაქის სული პოულობს მოგზაურს (მ.ლ.) და „ტუჩებზე ღამის ქიმერისაგან დარჩენილ სინოტივეს“ (რენე შარი), როგორც „ხელის ყვავილს“ (რენე შარი) უწვდის მას.
„რაც უფრო სიმბოლურია საგანი, მით უფრო არსებობს ის“ (მარტინ ჰაიდეგერი). ნამდვილი პოეზია ეხება საგანს და რაღაც გამოუთქმელს ანიჭებს მას, ალბათ იმისთვის, რომ ჩვენ თვითონ შეგვაძლებინოს, ვუსმინოთ გამოუთქმელს.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“ -
ნორმან ბერლინი – რატომ მაინცდამაინც "გოდოს მოლოდინში"
სემუელ ბეკეტი ათი წლის წინ გარდაიცვალა, ახლა კი მეოცე საუკუნის მიწურულია და ეს ნარკვევი ჩემს ნაცვლად მისი “Endgame”-ის პერსონაჟს, კლოვს რომ დაეწერა, უთუოდ ასე შეგვეხმიანებოდა: ეს საუკუნეც “დასრულდა, ამოიწურა, თითქმის დამთავრდა, ალბათ დამთავრდა”. ამას წინათ “გოდოს მოლოდინში” მეოცე საუკუნის უმნიშვნელოვანეს ინგლისურენოვან პიესად დაასახელა 800-მა გამოკითხულმა – დრამატურგებმა, მსახიობებმა, რეჟისორებმა, ჟურნალისტებმა. ჩვენ კი ისღა დაგვრჩენია, ვიკითხოთ: “რატომ მაინცდამაინც “გოდოს მოლოდინში”?”
ირლანდიელი ბეკეტი 1989 წლის 22 დეკემბერს გარდაიცვალა პარიზში, ქალაქში, სადაც თითქმის მთელი ცხოვრება გაატარა. “New York Times”-მა მხოლოდ 27 დეკემბერს გამოაქვეყნა მისი ნეკროლოგი პირველ გვერდზე ასეთი სათაურით: “83 წლის ასაკში გარდაიცვალა სემუელ ბეკეტი. მისმა “გოდომ” გადატრიალება მოახდინა თეატრალურ სამყაროში”. სხვათა შორის, ბეკეტის ოჯახსა და ახლობლებს არც მისი ავადმყოფობა გაუხმაურებიათ და არც გარდაცვალება, სამოქალაქო პანაშვიდზეც უარი განაცხადეს. მისი დაკრძალვისას ერთ-ერთმა ორატორმა ისიც აღნიშნა, მიუხედავად იმისა, რომ მასთან გამოთხოვებას უამრავი ნაცნობ-მეგობარი მოისურვებდა, სემუელი სწორედ ასეთ მოკრძალებულ ცერემონიას მიანიჭებდა უპირატესობასო. ამაში ეჭვიც არ მეპარება! ბეკეტი იყო მეტად ჩუმი, შეიძლება ითქვას, მორცხვი ადამიანი, მუდამ თავს რომ არიდებდა საზეიმო შეხვედრებს და არც საკუთარ პოპულარობას დაგიდევდათ. დიახ, მას მოეწონებოდა ეს მოკრძალებული ცერემონია მონპარნასის სასაფლაოზე! ბეკეტის ბიოგრაფი, ჯეიმს ნოულსონი ერთგან აღნიშნავს, რომ დრამატურგის დაკრძალვის შემდეგ, რამდენიმე კვირის განმავლობაში, ასობით ადამიანი მიდიოდა მის საფლავზე თაიგულებით ხელდამშვენებული და ტოვებდნენ სხვადასხვა ენაზე შედგენილ გამოსათხოვარ სიტყვებს. მე კი ბეკეტის საფლავს ერთ მოქუფრულ, ღრუბლიან დღეს მივაშურე და იქ არავინ დამხვედრია, ქოთანში ჩარჩენილ მიმჭკნარ ყვავილსაც მწუხარედ დაეხარა თავი. ძლივს შევნიშნე ბრტყელი ქვის ფილა, რომელზეც მხოლოდ მისი და მისი მეუღლის, სიუზენ ბეკეტის სახელები და გარდაცვალების წლები იყო ამოტვიფრული. ცხადია, მე ეს არ გამკვირვებია, სწორედ ასეთი უნდა ყოფილიყო მისი საფლავი, სხვა, მდიდრული ფილებით და მასიური მონუმენტებით დამძიმებული საფლავებისგან გამორჩეული. თავად სასაფლაო მოასფალტებული გზებით იყო დასერილი, საფლავები ისე მჭიდროდ მიტმასნოდნენ ერთმანეთს, რომ ახლომახლო ბალახის ღერიც კი ვერ აღმოვაჩინე. ცივი, პირქუში ადგილი თითქოს სენტიმენტალურობის უფლებასაც არ მიტოვებდა, და მაშინ ესეც გამართლებულად მომეჩვენა: ბეკეტი ხომ ის მწერალი იყო, რომელიც სიბრალულსა და გულჩვილობას არასოდეს აიგივებდა თანაგრძნობასთან. ერთი სიტყვით, მის სამარესთან დიდ მწუხარებას არ მივცემივარ, მით უმეტეს, რომ თავად ბეკეტი (როგორც ამას მის ცალკეულ გამონათქვამთა და ნაწარმოებთა უმრავლესობა მიგვანიშნებს) ქვეშეცნეულად ყოველთვის მიისწრაფოდა სასაფლაოსკენ, იმ შვებისაკენ, რომელსაც სიჩუმე ჰქვია. იმ წუთას მწერლის დაუვიწყარი, ერთი შეხედვით, ორაზროვანი სიტყვები გამახსენდა მისი უკანასკნელი პროზაული ნაწარმოებიდან (“Stirrings Still”) – “ყველაფერი დასასრულისკენ მიექანება”. ამით ის ან სინანულს გამოთქვამდა, ან იმის იმედს, რომ ადრე თუ გვიან ყველაფერი დასრულდება. აქ, ალბათ, უფრო იმედი უნდა ვიგულისხმოთ. ათი წლის წინ დამთავრდა ბეკეტისთვის ხანგრძლივი მოლოდინი, მაგრამ მისი “გოდოს” მაწანწალები კვლავ ცოცხლობენ სხვადასხვა ქვეყნის თეატრებში და მსოფლიოს სცენებზე დღემდე გახევებულნი ელიან რაღაცის თუ ვიღაცის გამოჩენას. ისინი ალბათ ჩვენც გველიან, მაყურებელს, და ჩვენც არ უნდა დავიზაროთ თეატრად წოდებულ შენობაში მათი მონახულება.
პიესა, რომელმაც საქვეყნოდ გაუთქვა სახელი ბეკეტს, თავდაპირველად მან ფრანგულ ენაზე დაწერა და მოგვიანებით თვითონვე თარგმნა ინგლისურად. ეს თითქოს ერთგვარი სულის მოთქმა, განტვირთვა იყო მისთვის რომან-ტრილოგიის (Molloy, Malone Dies, The Unnamble) რთულ პროზასთან შეჭიდების შემდეგ. იოლად დაწერა ბეკეტმა “გოდო”, სულ რაღაც ოთხ თვეში გაასრულა. რეჟისორები კი ასე იოლად ვერ დაარწმუნა, რომ ღირდა მისი სცენაზე გაცოცხლება. სიუზენი, მწერლის უახლოესი მეგობარი და მომავალი თანამეცხედრე, თეატრიდან თეატრში დადიოდა, რეჟისორებს პიესის წაკითხვას აძალებდა და ვისაც კი მოიხელთებდა, ყველას უტოვებდა ტექსტს. და აი, ბოლოს, როჟე ბლენმა, ამ შესანიშნავმა მსახიობმა და რეჟისორმა, რომელსაც არ აფრთხობდა ორიგინალური სცენარები (და რომლის თეატრიც თითქმის სულ ცარიელი იყო, რაც, ბეკეტის აზრით, იმას ნიშნავდა, რომ ის რაღაც ფასეულს აკეთებდა), გადაწყვიტა კიდევ ერთხელ ეცადა ბედი. 1953 წლის 5 იანვარს, რიგ დაბრკოლებათა გადალახვის შემდეგ, პიესა დაიდგა პარიზის თეატრ “ბაბილონში” და, იმ დღიდან მოყოლებული, ბეკეტის სახელიც ყველას პირზე ეკერა, ანუ, როგორც მისი ბიოგრაფი ნოულსონი იტყოდა, იგი “დიდებისთვის შეიქნა განწირული” (მან მწერლის ბიოგრაფია სწორედ ასე დაასათაურა: “დიდებისთვის განწირული”). მას შემდეგ გაჩაღდა კამათი “გოდოს” ირგვლივ, ზოგი თეატრალი და კრიტიკოსი შეცბუნებული და უკმაყოფილო ჩანდა, ზოგი კი აღტაცებას ვერ ფარავდა. სწორედ აზრთა ამ შეხლა-შემოხლამ გამოიწვია პარიზის დაინტერესება ბეკეტის უჩვეულო ნაწარმოებით – სადაც და როდესაც არ უნდა დადგმულიყო, ყველგან გულისფანცქალით ელოდნენ ფარდის ახდას.
აბა დავფიქრდეთ, როგორ უნდა აღექვა მაყურებალს “გოდო”, პიესა, რომლის ძირითადი “მოქმედებაც” ლოდინი გახლდათ – 1950-იან წლებში, როდესაც იგი ოსბორნის ყოფითი დრამით (“მოთოკე რისხვა”) და ო’ნილის რეალისტური შედევრით (“ხანგრძლივი მოგზაურობა ღამეში”) იყო განებივრებული? მაშინ ხომ დარბაზი დრამისგან საინტერესო ამბავს ელოდა, ძირითადად კონფლიქტური ხასიათისას და ეს კონფლიქტი უნდა ყოფილიყო პერსონაჟთა ხასიათის გამოვლენის საშუალება! ბეკეტმა კი თამამად შეაქცია ზურგი ამ ტრადიციას, “უმოქმედობაზე” ააგო თავისი ნაწარმოები და დასაწყისშივე გვაუწყა, რომ “აღარაფერი გვეშველებოდა” (Nothing to be done). არავითარი სიუჟეტი, მხოლოდ რაღაც სტატიკური სიტუაცია! დრამატურგი გონივრულად აიძულებს მაყურებელს ელოდოს “რაღაცის” მოხდენას სცენაზე – ისევე, როგორც მისი მაწანწალები ელიან რაღაცას ცხოვრებაში. დეკორაციაც ერთობ მწირია – ორღობე და ხე. და ამ თითქმის შიშველ სცენაზე ორი მაწანწალა – ესტრაგონი და ვლადიმირი, ანუ გოგო და დიდი, ზოგადი ხასიათის მსჯელობით არიან დაკავებული, ერთობ ტრივიალურ აზრებს გამოთქვამენ, მაგრამ ზოგჯერ ისეთი რამეც წამოსცდებათ, ღრმად რომ შეიძლება ჩაგვაფიქროს, სევდასაც რომ გამოხატავს და სასოებასაც – ისინი ხომ ჩვენთვის უცნობ ვინმე გოდის გამოჩენას ელიან. მერე სხვა პერსონაჟებიც ჩნდებიან სცენაზე – დიქტატორის ყველა თვისებით შემკული პოცო, სულ ერთთავად მათრახს რომ ატყლაშუნებს და თოკით მიათრევს ტვირთაკიდებულ მსახურსა თუ მონას, სახელად ლაკის. შემდეგ ისევ რაღაც ბუნდოვანი დიალოგი, ჩვეულებრივ უენო ლაკის საკმაოდ გრძელ ტირადასაც რომ შეიცავს და პატრონ-ყმა დროებით ემშვიდობება მაყურებელს. პირველი მოქმედების დასასრულს გვეცხადება ბოი (Boy), რათა დიდის და გოგოს აუწყოს, რომ გოდო იმ ღამით მისვლას ვერ ახერხებს, მაგრამ ხვალ კი, წესით, აღარაფერმა არ უნდა შეუშალოს ხელი. ორი მაწანწალა წასვლას გადაწყვეტს: “მაშ კარგი. აბა, ჩვენ წავედით”. მაგრამ “ადგილიდან არ იძვრიან. ფარდა”. მეორე მოქმედებაშიც იგივე უმოქმედობა – მოლოდინი და სჯა-ბაასი. პოცო და ლაკი კვლავ ჩნდებიან, ოღონდ ამჯერად პოცო ბრმაა, ლაკი კი მუნჯი, მერე მიდიან, კვლავ შემოიჭრება სცენაზე ბოი, რათა ადრინდელი ინფორმაცია გაუმეოროს მაწანწალებს, დიდი და გოგო ისევ დააპირებენ წასვლას, მაგრამ არსადაც არ მიდიან. “ისინი ადგილიდან არ იძვრიან. ფარდა”.
ხომ გახსოვთ, როგორ მღერის პეგი ლი: “…ესეც ასე, სულ ეს იყო?” ჩვენც შეგვიძლია იგივე კითხვა დავსვათ (არ არის აუცილებელი მასავით წავიმღეროთ). მაგრამ ასე თუ მივუდგებით საკითხს, მაშინ ვეღარ აღვიქვამთ პიესის მთელ ხიბლს, უჩვეულობას, მოქმედ პირთა სიხარულსა თუ ტანჯვას, მათ სასეირო აკვიატებებს და არც გოდოს ვინაობა დაგვაინტერესებს. “ვინ არის გოდო?” – აი, ეს გახლავთ მთავარი კითხვა, თუმცა პიესა უამრავ სხვა კითხვასაც ბადებს. როდესაც ალან შნაიდერმა, რეჟისორმა, ვისი დადგმებითაც ბეკეტი აღტაცებული იყო, ეს კითხვა დასვა, დრამატურგმა დინჯად უპასუხა: “ეს რომ მცოდნოდა, არც დაგიმალავდით”. ბეკეტს აოცებდა პიესასთან დაკავშირებით გაჩენილი ყველა ჰიპოთეზა, მისი სიმბოლიკის გაშიფრვის ყოველი მცდელობა და ასე ცდილობდა ცნობისმოყვარეთა დამშვიდებას: “ერთი მითხარით, რა საჭიროა ასეთი მარტივი რამის გართულება”.
“მარტივმა რამემ” უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე. ნება მომეცით, გავიხსენო, როგორ აღვიქვი ეს პიესა Golden Theatre-ის სცენაზე 1956 წელს. მაშინ არაფერი არ მსმენოდა ბეკეტზე, მხოლოდ ის ვიცოდი, რომ პიესა, რომლის ნახვასაც ვაპირებდი, საყოველთაო განსჯის საგნად ქცეულიყო. ადრე ის მაიამიშიც (სწორედ მაიამიში, და არა სხვაგან) დადგა ჰერბერტ ბერგჰოფმა და რადგან მასში ბერტ ლარი და ტომ იველი მონაწილეობდნენ, აფიშებზე ასე წაეწერათ: “ორი კონტინენტის კომიკური სენსაცია”. პირველსავე საღამოს მაყურებელთა ნახევარმა დატოვა დარბაზი… შემდეგ ბროდვეიზე, Golden Theatre-ის სცენაზე დადგა “გოდო” ალან შნაიდერმა. ამჯერად აფიშა სულ სხვა რამეს გვატყობინებდა: “ვიწვევთ 70 000 ინტელექტუალ თეატრალს”. სხვათა შორის, 59-ჯერ გავიდა სცენაზე, აქედან ერთ-ერთ წარმოდენას მეც დავესწარი, მას შემდეგ “გოდოს” ბევრი დადგმა მინახავს, მათ შორის ზოგი მართლაც ბრწყინვალე, მაგრამ არც ერთს არ მოვუნუსხივარ ისე, როგორც იმას, სულ პირველად რომ ვნახე: მაშინ მე “ახალი ხმის” მოსმენის სიამე განვიცადე.
როდესაც ფარდა დაეშვა და სცენაზე გაშეშებული ორი მაწანწალა მის მიღმა დარჩა, მეც გახევებული ვიჯექი რამდენიმე წამს, ვიდრე მაყურებელს ავუბამდი მხარს და ტაშით დავაჯილდოებდი მსახიობებს – ბერტ ლარის (გოგო), ე. გ. მარშალს (დიდი), კურტ კაშნარს (პოცო) და ელვინ ეპშტეინს (ლაკი). გამაოგნა წარმოდგენის სიმსუბუქემ და გამჭვირვალებამ. ყოვლად გაუგონარი სიტყვათა წყობა, უცნაური მიმიკები და თავად დუმილიც საოცრად ღრმა და “მტკივნეულ” შინაარსს გამოხატავდა. ის, რაც სცენაზე ხდებოდა, აშკარაც იყო და იდუმალიც, რთულიც და მარტივიც. წლების მანძილზე სულ თვალწინ მიდგას ზოგიერთი სცენა, მათ ჩამოთვლას არ დავიზარებ: ფარდა აიხადა და ლარიც (გოგო) ცდილობს როგორმე გაიძროს ფეხსაცმელი, ისე უღმერთოდ იტანჯება ამ დროს, რომ პირველივე სიტყვები – “ხსნა არ არის” – იმაზე გაცილებით მეტს გამოხატავს, ვიდრე უბრალო ჭიდილს ადამიანსა და უსულო საგანს შორის; აი, სცენაზე ჩნდება მარშალი (დიდი), ძლივს ადგამს გაშეშებულ, გაჩაჩხულ ფეხებს. აშკარაა, რომ “ის”, რაც მას სტკივა, სწორედ ფეხებშუაა მოქცეული. აკი კითხულობს, ნეტავ თუ მტკივაო “ის”; ყველა მიმართულებით ახერხებს ყურებას ლარი (გოგო), მაყურებელთა პირველ რიგებსაც აკვირდება, თვალებს კი ისე იჩრდილავს ხელით, ბასტერ კიტონსაც კი შეშურდება; ქუდების სცენამ ყველაზე მეტად აღმაფრთოვანა: გავიხსენოთ თუნდაც ლარისა და მარშალის მიერ მათი ქუდების ჟონგლიორული გაცვლა-გამოცვლა, ან ის სცენა, მარშალი “თავის ქუდს” რომ ათვალიერებს და თითებით მსუბუქად ეალერსება, ან ის, ლაკის თავიდან ქუდს რომ გადააძრობენ, მის უნიათო მონოლოგს წერტილი რომ დაუსვან. ხოლო თავად ეს მონოლოგი, არა მისი შინაარსი, არამედ მისი გადმოცემის ეპშტეინისეული მანერა, თვალშისაცემს ხდის მის სრულ უაზრობას. საჭიროზე მეტი მოძრაობა: გოგო და დიდი ბოლთასა სცემენ, გარს უვლიან სცენას; დაუვიწყარი სანახაობაა სცენაზე პოცოს და ლაკის, ერთმანეთთან თოკით “დაკავშირებული” ამ ორი საოცრების, ზანტი ტაატი; თანაც თოკი პირველ მოქმედებაში გრძელზე გრძელია, მეორეში კი – საგრძნობლად მოკლე: ამ მოქმედებაში ხომ უსინათლო პოცო უფრო მეტად არის დამოკიდებული ლაკიზე; ლაკის თავბრუდამხვევი ცეკვა, გოგო, რომელიც ცდილობს მის მიბაძვას; აი, გოგო სტაფილოს შეექცევა ისეთი გატაცებით, რომ მისი სიტყვები: “მე არასოდეს დავივიწყებ ამ სტაფილოს”, სულაც არ გვეჩვენება გადაჭარბებულად; ემბრიონულ მდგომარეობაში მოკრუნჩხულ გოგოს დიდი ნაზად აფარებს საკუთარ პალტოს; გოგოს ფეხსაცმელი, ანტრაქტის დროს სცენაზე რომ რჩება და ჩაპლინის ფეხსაცმელს რომ გვაგონებს; მეორე მოქმედების დასაწყისში, ოთხი თუ ხუთი ფოთოლი – აქამდე გაშიშვლებულ ტოტებიან ხეზე (ამან განსაკუთრებით აღაფრთოვანა მაყურებელი); ლარის მრავალგზის ზეაღმართული თითი და მისი შეძახილი (“აჰ”), როცა კი შეახსენებენ, რომ გოდოს ელიან; გოგოს ჩამძვრალი შარვალი, როცა თავის ჩამოსახრჩობად ბაწარს შეიხსნის; ფარდის დაშვებისას ერთ ადგილზე გაყინული, თვალებდახუჭული დიდი და გოგო…
აი, ამ კონკრეტულმა სახეებმა, ამ პირველმა შთაბეჭდილებამ, დიდხანს რომ მიყვება საქმეში გარკვეულ მაყურებელს, განაპირობა “გოდოს” ასეთი პოპულარობა. შესანიშნავია პიესის ფიზიკური მხარეც – ჟესტ-მიმიკები, მწირი რეკვიზიტი (ქუდები, ფეხსაცმელი, შარვლები, სტაფილო, თოკი), ის ხე და… სცენის სიცარიელეც; ყველა ის კომიკური სვლები, ვოდევილების და სხვადასხვა ფილმების გამოძახილს რომ წარმოადგენს და საბოლოოდ მაინც ტრაგიკულ ელფერს იძენს. დარბაზში ჯდომისას ისეთი გრძნობა დამეუფლა, თითქოს ჩემსა და სცენას შორის ყოველგვარი ზღვარი წაიშალა, თუმცა ბეკეტი არასდროს მაძლევდა იმის დავიწყების უფლებას, რომ ეს სასცენო ექსპერიმენტი იყო – სიმბოლოებით გადატვირთული, სტილიზებული. მაშინ, 1956 წლის დადგმაში საოცარი ბუნებრიობით ერწყმოდა ერთმანეთს თეატრალური და ავთენტიკური, წარმოსახვითი და რეალური. თეატრში უდაოდ რაღაც ახალი ხდებოდა. ჩვენ შევყურებდით ისე დაცარიელებულ სცენას, ისე “გაშიფრულ” მსახიობებს, სიტუაციაც ისეთი აშკარა და მარტივი იყო, რომ ასეთ დრამატურგიულ მინიმალიზმს მიუჩვეველი მაყურებელი თავად ცდილობდა რაიმე გამოედნო “არაფრისგან”. ამ პიესაში არაფერი ესაქმება თეატრისთვის ჩვეულ ვიზუალურ და ვერბალურ ბრწყინვალებას. დიალოგი ხშირად ფრაგმენტულია, დასკვნები ყოვლად ალოგიკური, ალუზიები – ხაზგასმით უეშმაკო, მოქმედება – მექანიკური, მაგრამ უმნიშვნელო საუბარიც კი მნიშვნელოვან ფიქრებს აღძრავს მაყურებელში. აქ დუმილი ისეთივე დატვირთვას იძენს, როგორც ნებისმიერი დიალოგი, არაფერი აქვს საერთო ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ სიჩუმესთან, არც სასოწარკვეთით გამოწვეულ მდუმარებასთან. ეს რაღაც განსაკუთრებული, “ბეკეტისეული” სიჩუმეა, არარსებულის რეალურობა, თვით არსებობის საფუძველშივე რომ ამოიცნობა, თითქოს პირველად იყო სიჩუმე, შემდეგ კი – სიტყვა და კვლავ სიჩუმე. “გოდო”‘აუქმებს რეალისტური თეატრის მთავარ კომპონენტს, პერსონაჟის “განსაზღვრულობას”. ვინ არიან ეს მაწანწალები? რა ეროვნების ხალხთან გვაქვს საქმე? ოდესმე თუ უმუშავიათ სადმე? ნეტა სკოლაში თუ უვლიათ? ყავთ ოჯახები? ერთმანეთს აქ რატომ ხვდებიან? (ეს “აქ” სადღაა?) და ა. შ. სცენაზე მობორიალე ადამიანებს არც წარსული აქვთ და არც მომავალი, ისინი მხოლოდ აქ არიან, ამ სცენაზე, ზუსტად ისევე, როგორც გოგოს ფეხსაცმელი. ეს ფეხსაცმელიც რომ კიდევ ერთი თავსატეხია! მართალია, გოგოს ის ვერაფრით ვერ მოურგია, მაგრამ ოდესმე შეიძლება კიდეც მოერგოს. გოგოსია თუ ვინმე სხვის (იქნებ ჩაპლინის)? ლი სტრასბერგმა, სტანისლავსკის ცნობილმა მიმდევარმა, ასეთი რამ უთხრა სტუდენტებს: “არის წუთები, როცა ხელში იღებთ თქვენს ფეხსაცმელს და თვალწინ გაგირბენთ მთელი ცხოვრება”. აი, გოგოს ფეხსაცმელი კი არანაირ ისტორიას არ გვიმხელს, ყოველ შემთხვევაში, გოგოზე არაფერს არ გვეუბნება.
ბეკეტი თავიდან იშორებს ყველაფერ იმას (ზუსტად ისე, როგორც მოქანდაკე საჭრეთელით – ყოველივე ზედმეტს), რაც ჩვენ მუდამ ასე მნიშვნელოვნად მიგვაჩნდა თეატრისთვის, და რასაც ტოვებს, მეტად მწირად გვეჩვენება, ოღონდ, მხოლოდ გვეჩვენება. ჯაკომეტი პირადად იცნობდა ბეკეტს, მან შექმნა ხე 1961 წელს “გოდოს” პარიზული დადგმისთვის. მანვე ერთხელ განაცხადა, რომ ადამიანის ფიგურას კი არ აქანდაკებდა, არამედ “მის ჩრდილს”. ბეკეტის პიესა გვაიძულებს ჩავუკვირდეთ სწორედ ჩრდილს, მაშინაც კი, როცა ნათლად ვხედავთ ყველაფერს, რაც სცენაზე ხდება, ვიფიქროთ იმაზე, რაც თვალისთვის დაფარულია. ბეკეტს აოცებდა, რა საჭირო იყო სრულიად “მარტივი რაღაცის” გართულება, მაგრამ თავად მისი ქმნილება გვაიძულებს ვეძიოთ ფარული აზრი, კითხვებიც თავისთავად გვიჩნდება. “ჰამლეტის” არ იყოს, “გოდოც” უპასუხო კითხვების ნაწარმოებია, მათ შორის ისეთი მნიშვნელოვანი კითხვებისა, ადამიანის თვითაღქმას, მის დაბადებასა თუ სიკვდილს, ღმერთს რომ შეეხება. კამათი პიესის ირგვლივ პირველივე პარიზული დადგმიდან დაიწყო და ალბათ მომავალშიც გაგრძელდება. ამ კითხვებს მხოლოდ ყოყმანით თუ შეიძლება ვუპასუხოთ და ისიც მხოლოდ ნაწილობრივ, რადგან თავად ბეკეტი აცამტვერებს ყველა ჩვენ შესაძლო პასუხს. ის ხომ ურთიერთგამომრიცხავი გამონათქვამებით გვაბნევს (“არ მიმეკარო. დარჩი ჩემთან”), მისი გმირებიც იტყვიან რაღაცას და იქვე უარყოფენ (“არ ვიცი რა არის. ტირიფია”).
ბეკეტი ყოველთვის ცდილობს, არ დაირღვეს წონასწორობა. მას მუდამ ხიბლავდა ნეტარი ავგუსტინეს ცნობილი გამონათქვამი: “ნუ დარდობთ, ერთ-ერთი ქურდი გადარჩა. ნაადრევ დასკვნას ნუ გააკეთებთ, ერთ-ერთი ქურდი კრულ იქნა.” ვლადიმირისთვის ხსნის 50%-იანი შანსი სავსებით “მისაღები ბუღალტერიაა”. წონასწორობა უდევს საფუძვლად პიესის დიალოგებს. “შესანიშნავი იდეაა. მოდი ვიპაექროთ”. წონასწორობაზეა აგებული პიესის ორაქტიანი სტრუქტურაც – ყოველი მათგანი კი არ მთავრდება, თითქოს წყდება, დიდი და გოგო ადგილზე შეშდებიან (როგორც წესი, კვანძი მესამე აქტში იხსნება.). ბალანსი იგრძნობა პერსონაჟებშიც: ვლადიმირი უფრო “გონების” კაცია (თავი და ქუდი), ესტრაგონი – მხოლოდ “სხეულის” (ფეხები და ფეხსაცმელი); პოცო ბატონია, ლაკი – მსახური; ორი შიკრიკი (ან იქნებ ეს ერთი და იგივე კაცია?), ორი ჯვარცმული ქურდი. წონასწორობის იდეა განსაზღვრავს პიესის სტილს, წარმოსახვითისა და რეალურის, კომიკურისა და ტრაგიკულის მონაცვლეობას. ბალანსის ეს სტრატეგია მაყურებელს გაურკვევლობის შეგრძნებას უტოვებს. მან ხომ ერთხელ განაცხადა კიდეც, რომ მისი საყვარელი სიტყვაა “ალბათ”.
“ალბათობის” სამყარო აფრთხობს და ზღუდავს ზოგ რეჟისორსა და მსახიობს. ბეკეტი იმდენად სკრუპულოზურად იცავს თავის წონასწორობის პრინციპს, რომ მისი რემარკებიც ტექსტის ნაწილად უნდა აღვიქვათ. რეჟისორთა უმრავლესობას კი, მოგეხსენებათ, თავისებურად ურჩევნია საქმის წარმართვა. მხოლოდ ალან შნაიდერს ვერ დავაბრალებთ ამას. იგი მუდამ გამოირჩეოდა ბეკეტის უსაზღვრო ერთგულებით და დრამატურგიც, თავის მხრივ, მადლიერი იყო ამ რეჟისორისა. სხვები კი, რომლებიც ცდილობდნენ აეხსნათ რაღაც, ნათელი მოეფინათ რიგი მომენტებისთვის, დიდ საფრთხეს უქმნიდნენ პიესის ეფექტურობას. იმ მსახიობებს, პერსონაჟთა “გაშიფრვა” რომ სურდათ, ძალიან უჭირდათ ბეკეტთან მუშაობა. რალფ რიჩარდსონი, რომელსაც ესტრაგონი უნდა განესახიერებინა, საგულდაგულოდ ჩამოწერილი კითხვებით მიადგა ბეკეტს. მანაც ყურადღებით მოუსმინა და უთხრა: “ვერც ერთ კითხვაზე ვერ გაგცემ პასუხს, არ შემიძლია”. რიჩარდსონმა უარი განაცხადა როლზე, თუმცა აღნიშნა, “გოდო” ჩვენი დროის უდიდესი პიესააო. ისე კი საინტერესო იქნებოდა, როგორ შეასრულებდა რიჩარდსონი გოგოს როლს, როგორ აუბამდა მხარს ალეკ გინესს, რომელსაც დიდის როლი უნდა ეთამაშა. კიდევ უფრო დამაინტერესა მსახიობთა იმ წყვილმა, თავად ბეკეტმა რომ შესთავაზა თეატრს – ბასტერ კიტონი (დიდი) და მარლონ ბრანდო (გოგო). აი, სეირიც ეგ იქნებოდა!
ამ პიესაში კომიკურისა და ტრაგიკულის თავისებური შერწყმა საკმაოდ გვირთულებს მისი ჟანრის განსაზღვრას. ინგლისურ ენაზე თარგმნილ “გოდოს” თავად ბეკეტმა “ტრაგიკომედიის” იარლიყი მიაწება, რაც, ცოტა არ იყოს, უცნაურად მეჩვენება: მას ხომ კაცი ვერანაირ კლასიფიკაციას ვერ უხსენებდა. აკი გვმოძღვრავდა ჯოისზე დაწერილ ესეში, ზუსტი განსაზღვრა სახიფათოაო. მას აღიზიანებდა კლასიფიკაციით გატაცებული კრიტიკოსები და კიდევ ისინი, ვინც აუხსნელის ახსნას ელტვოდნენ. და მაინც ეს სიტყვა, “ტრაგიკომედია”, ბეკეტისეულ ბალანსს წარმოაჩენს. დრამატურგი თითქოს გვაფრთხილებს, რომ პიესა არც ერთ ჟანრში არ “ჯდება”, არც ტრაგედიაა და არც კომედია, რომ აქ ორივე ჰაერივით აუცილებელია, მაგრამ კრიტიკოსები თავისას არ იშლიდნენ, ზოგი ტრაგედიად მიიჩნევდა და ზოგიც – კომედიად. აი, მე ცოდვილი, უფრო ტრაგედიისკენ ვიხრები, რადგან ვფიქრობ, რომ ეს პიესა, მრავალი კომიკური მომენტის, პარადოქსის, ჩიხური სიტუაციისა და ურთიერთგამაწონასწორებელი პასაჟების მიუხედავად, მაინც წყვდიადისკენ, არყოფნისკენ “მიექანება”. პოცო და ლაკიც ამ გზას ადგანან, დიდი და გოგოც (მერე რა, რომ გაშეშებულან, განა უფსკრულის პირას არ შეიძლება გაშეშება?). აი, თუნდაც ეს შთამბეჭდავი ტირადა, სადაც “ზეცის გულგრილობაზე”, “ადამიანის დამცრობასა” და “ადამიანის გაქვავება-გამოფიტვაზე” შემოგვჩივიან; პიესაში კიდევ ორი მონოლოგია, რომელიც აშკარად გამოხატავს ცხოვრების ბეკეტისეულ აღქმას – მე მას ტრაგიკულს დავარქმევდი.
სცენაზეა პოცო (მეორე მოქმედება):
“რა გამიჭირე საქმე, რა სულ “როდის” გაკერია პირზე! ამის ატანა უკვე შეუძლებელია! როდის! როდის! როდინობის კვირაში, აი როდის! ერთ მშვენიერ დღეს! რა, ეს საკმარისი არ არის? ერთხელ ის დამუნჯდა, ერთხელაც მე დავბრმავდი, ერთ დღესაც ყველანი სმენას დავკარგავთ, ერთ დღეს დავიბადეთ, ერთ დღეს მოვკვდებით – ერთდროულად, იმავე დღეს და იმავ წამს. კიდევ რა გინდა? (უფრო დამშვიდებით) დაბადება და გარდაცვალება, სინათლე და მერე ისევ უკუნეთი. მაშ ასე, წინ, წინ ღამისაკენ!”
პოცოსთვის ხომ ყველაფერი ერთ წუთში ხდება, იმავე დღეს, იმავე წამს, ეს ხომ მისი “ხანმოკლე მოგზაურობაა ღამეში”.
პიესის ბოლოს რაღაც-რაღაცეებს ვლადიმირიც აღმოაჩენს, ის თითქოს იმეორებს პოცოს სიტყვებს (სხვათა შორის, გოგოს ამ დროს სძინავს):
“საფლავი და მძიმე მშობიარობა. მესაფლავე გულისგამაწვრილებლად დიდხანს აღრმავებს ორმოს. ჯერ კიდევ მოვესწრები დაბერებას. (აყურადებს) ჩვეულება რჯულზე უმტკიცესია. ხმა ჩამესმის, სძინავსო, მეუბნება, სძინავს და არაფერი იცის. დაე იძინოს. სულ იძინოს. (პაუზა) აზრი გამიწყდა. (პაუზა) რას ვამბობდი?”
სიკვდილი – დაბადება. მესაფლავე – მეანე. ბარი – მაშა. საფლავი – საშო; ტანჯულ კაცთა გოდება და უმანკო ჩვილთა ტირილი; მეთვალყურენი და ისინი, ვისაც თვალყურს ადევნებენ; ფხიზლები და მძინარენი… კონტრასტებისა და ანტითეზების მთელი სერია… მაგრამ ყურადღება მაინც სიკვდილზეა გამახვილებული. დიდი უფრო ზანტად მიიწევს წინ, ვიდრე პოცო; აქ საკვანძო სიტყვაა “დუნედ”. მისთვის ეს ხანგრძლივი მოგზაურობაა ღამეში, იმდენად მტანჯველი, რომ ბოლოს აღმოხდება: “მორჩა, მეტი აღარ შემიძლია!” შემდეგ პაუზა, წამიერი ჩაფიქრება და, “რაო, რა ვთქვი?” – რადგან ამჯერადაც “ჩვეულება რჯულზე უმტკიცესია” და მოლოდინიც დაუსრულებლად გრძელდება. თავადაც ვხვდები, ჩემი მტკიცება, რომ “გოდო” ტრაგედია უფროა, ვიდრე კომედია, ჟანრის განსაზღვრის მცდელობას მოგვაგონებს, და ბეკეტი ახლა ამას რომ ისმენდეს, სწორედ იმ სიტყვით მომმართავდა, ერთობ შეურაცხმყოფელად რომ ჟღერს მის პიესაში: “შე კრრრიტიკოსო!” (ე. ი. კრიტიკანოო).
სწორედ მრავლისმეტყველი სიჩუმითა და თითქმის ცარიელი სცენით გადმოსცა ბეკეტმა მეოცე საუკუნის მთელი “გასაჭირი”, კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, რომ უმიზნონი ვართ, უღმერთოები, და ხსნას მაშინაც კი ველით, როცა ვიცით – აზრი არ აქვს ამ მოლოდინს. დიდისა და გოგოს მსგავსად, ჩვენც ველით გოდოს, მერე რა, რომ არ ვიცით, ვინ არის იგი, რას წარმოადგენს… ხსნა კი არა ჩანს… ადამიანის მდგომარეობა მოლოდინია, ქმედება – დროის გაყვანა. სულაც არ მიკვირს, მრავალთათვის მიუღებელი და უცხო “გოდო” ასეთი გასაგები და ახლობელი რომ აღმოჩნდა სან კვენტინის ბინადართათვის. მაშინდელმა, 1957 წლის დადგმამ მართლაც ააღელვა პატიმრები, დიდისა და გოგოში მათ საკუთარი თავი ამოიცნეს, “გაიზიარეს მათი მწუხარება”, მოლოდინშიც აუბეს მხარი და დროის გაყვანის მათებური ფორმაც გაითავისეს.
მე ეს პიესა კოშმარული ახლო წარსულის გამოძახილად მიმაჩნია. როდესაც ჩვენ დროში დაწერილი ნაწარმოები წარმოგვიდგენს გარემოსთან შეუგუებელ ადამიანს, უსუსურსა და მიუსაფარს, სხვებთან ერთად ვიღაცის თუ რაღაცის მომლოდინეს და მაინც მარტოსულს, რომელიც წუთითაც არ აჩერებს ენას, რათა გაექცეს მწარე სინამდვილეს, როგორ არ უნდა გაგვახსენდეს ის ავბედითი საკონცენტრაციო ბანაკები – ჩვენი საუკუნის სირცხვილი და თავის მოჭრა? იმ 800-მა გამოკითხულმა “გოდო” მეოცე საუკუნის უმნიშვნელოვანეს ნაწარმოებად მარტო იმიტომ კი არ მიიჩნია, რომ მან “გადატრიალება მოახდინა თეატრალურ სამყაროში” (“Times”), არამედ უფრო იმის გამო, რომ ეს პიესა ჩვენი ასწლეულის ბნელ მხარეებს ააშკარავებს, ადამიანის უმწეობაზეც მოგვითხრობს და გაუგონარ სისასტიკეზეც. თავდახრილი, მძივე ტვირთისგან მოკაკული ლაკი ყველა მიუსაფარსა და უქონელს ასახიერებს, ნაპატიები, მოღრიალე პოცო, სულ ერთთავად მათრახს რომ ატყლაშუნებს – გაბატონებული რასის წარმომადგენელს, უმწეო მსხვერპლის დამთრგუნველ ჯალათს. სცენაზე დახვავებული ჩექმები, ეს უცნაური რეკვიზიტი, უთუოდ გაგვახსენებს მასობრივი განადგურების იმ ბანაკებს, სადაც ადამიანს ლოდინის გარდა აღარაფერი დარჩენოდა. ბეკეტის ბიოგრაფიიდან ვიტყობთ, რომ მას ზარავდა გერმანული ანტისემიტიზმი, აძრწუნებდა ფაშისტების მხეცობა და სისასტიკე, ეხმარებოდა საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობას, მისი საუკეთესო მეგობარიც, ალფრედ პერონი, საკონცენტრაციო ბანაკში გადატანილი ტანჯვა-წამების შედეგად დაიღუპა, პიესის თავდაპირველ ვარიანტში კი ესტრაგონს (გოგოს) ლევი ერქვა.
პიესა რომ ასეთი “გაშიშვლებულია”, ასე მარტივი, სწორედ ამიტომ ცდილობდნენ მის ინტერპრეტაციას სოციალურ-პოლიტიკური თუ რელიგიური თვალსაზრისით და თავად ბეკეტსაც ხან რომელი მიმართულების მწერლად მიიჩნევდნენ და ხან რომლის, “-იზმ”-ებითაც მუდამ გულუხვად აჯილდოებდნენ. მართალია, მისი “გამოჭერის” ყველა მცდელობა კრახით დამთავრდა, მაგრამ კრიტიკოსებსაც უნდა გავუგოთ, მათ ხომ საქმე ისეთ მწერალთან ჰქონდათ, რომლის მინიმალისტური ხელოვნებაც რეალობის გულისგულს წვდება – ეს კი, ალბათ, გარკვეულ დაბნეულობას იწვევს. ამ შემთხვევაში “ნაკლები” გვაიძულებს ვეძიოთ “მეტი”, და ამიტომაც ნაწარმოებსა და მის ავტორზე მსჯელობის მოთხოვნილება წიგნებისა და სტატიების უწყვეტ ნაკადად იღვრებოდა წლების მანძილზე.
საერთოდ, რომელიმე პიესის ავკარგიანობას თუ მნიშვნელობას ძირითადად იმის მიხედვით აფასებენ, თუ რა გავლენას ახდენს ის თანამედროვე ავტორებზე, როგორ შთააგონებს სხვა შემოქმედებს. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ “გოდომ” ხელ-ფეხი გაუხსნა ჩვენ საუკეთესო დრამატურგებს. ბეკეტმა ისინი აიძულა გადაესინჯათ პიესის შექმნის დადგენილი (ვის მიერ?) წესები, ეჭვის თვალით შეეხედათ იმ მოთხოვნებისთვის, რომელსაც, როგორც წესი, უყენებდნენ პიესის სიუჟეტს, პერსონაჟებსა თუ დიალოგებს, საჭიროების შემთხვევაში დაერღვიათ ადგილის, დროისა და მოქმედების ერთიანობის პრინციპი, ეძიათ კომედიისა და ტრაგედიის შერწყმის გზები. აი, რას ამბობს ჰაროლდ პინტერი, რომელიც ხშირად უგზავნიდა ბეკეტს თავის ხელნაწერებს და მისგანაც მუდამ გრძნობდა სითბოსა და ყურადღებას: “არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ იგი თავისი შემოქმედებით სხვა მწერლებსაც შთააგონებდა, მათ შორის თქვენ მონა-მორჩილსაც. სემუელ ბეკეტი საუკეთესო მეგობარი იყო. დიდი მწერალიც! ხელოვნებასა და პირად ცხოვრებაში გაბედული, არანაირ ზღვარსა და ჩარჩოებს არ ცნობდა”. ჰაროლდ პინტერის პიესები რადიკალურად განსხვავდება “გოდოსგან” – ინგლისური ტრადიციის თუ ფსიქოლოგიზმის თვალსაზრისით; ისინი უფრო სოციალური ხასიათისაა, ვიდრე მეტაფიზიკურის, მაგრამ ბეკეტი მაინც ჰპოვებს გამოძახილს მის შემოქმედებაში (“წყნარი ზამთარი”, “დაბადების დღე”, “მეურვე”, “დაბრუნება”), ეს იგრძნობა მის დიალოგებსა და პაუზებში და კიდევ იმაში, რომ პინტერის პიესებიც აიძულებს მაყურებელს თავად “შეავსოს ცარიელი ადგილები”. ვერც ტომ სტოპარდმა აუარა გვერდი ბეკეტს: “მან უხილავი ბორკილებისგან გაგვათავისუფლა ყველა, ვინც კი ვწერთ.” მართალია, სტოპარდი ხშირად მიმართავს ბეკეტს და, სხვათა შორის, დაუფარავად და გადამეტებული ენთუზიაზმითაც, მაგრამ საკუთარ ხელწერას არასდროს არ ღალატობს. მის საუკეთესო პიესაში (“როზენკრანცი და გილდენსტერნი დაიღუპნენ”) შეპსპირის მეორეხარისხოვანი გმირები სტოპარდისეულ დიდად და გოგოდ გვეცხადებიან – თავგზააბნეულნი და უმწეონი, რიტორიკულ შეკითხვათა ოსტატები, ჰამლეტის სამყაროში მოუსვრიათ, სადაც უამრავ კომიკურ სიტუაციაში უწევთ მოხვედრა, სანამ თავს დაღუპულად გამოაცხადენდნენ. ტომ სტოპარდი დაუფარავად უხდის ხარკს ბეკეტს დიდის მიერ სიკვდილ-სიცოცხლეზე წარმოთქმული ტირადის შესანიშნავ პაროდიაში: “ზედ საფლავთან დამკრძალავი ბიუროს მფლობელი მოწიწებით იხდის ცილინდრს და აცდუნებს ტურფა ჭირისუფალს. ვემ, ბემ, გმადლობთ, სემ.” ასე ორიგინალურად მიგვანიშნებს ბეკეტი, რომ მისი დრამატურგიაც ვერ უვლის გვერდს ბეკეტს. მაშ ასე: ინგლისელი ჰაროლდ პინტერი და ტომ სტოპარდი ბეკეტის მემკვიდრეები არიან, ამერიკელი ედვარდ ოლბი კი იმასაც ამბობს, რომ თუ დრამატურგს ბეკეტის გავლენა არ განუცდია, ის, როგორც შემოქმედი, ან აბსოლუტური იდიოტია, ან – უპასუხისმგებლო.” იგივე განწყობა აქვს სამხრეთაფრიკელ ეთოლ ფუგარდს, რომელმაც 1962 წელს დადგა “გოდო” (როლებზე მხოლოდ შავკანიანები მიიწვია), მსახიობებს კი განუცხადა, “ვლადიმირისა და ესტრაგონის განსახიერებისას ძრწოლა და შიში უნდა გამოსჭვიოდეს თქვენ თამაშში. მათ კარგად უწყიან, თუ რას ნიშნავს ეს.” ყოველმხრივ “ბეკეტისეულია” ფუგარდის შესანიშნავი პიესა – “ბუზმანი და ლენა”, მხოლოდ სასცენო ეფექტია განსხვავებული. ვაცლავ ჰაველიც აღნიშნავდა, ბეკეტმა უდიდესი გავლენა მოახდინა ჩემ ნაწერებზეო. აღარაფერს ვიტყვით იმ ნაკლებად ცნობილ თანავედროვე დრამატურგებზე, რომლებმაც გაითავისეს ბეკეტის სტილი და მეთოდი და რომელთა ჩამოთვლაც შორს წაგვიყვანდა.
როგორც ხედავთ, თანამედროვე დრამატურგია დიდადაა დავალებული ბეკეტისაგან, და მე ოდნავადაც არ მეპარება ეჭვი, რომ ოცდამეერთე საუკუნის ავტორებიც ვერ გაექცევიან მისი შემოქმედების ზეგავლენას: თუ არ მიბაძავენ, ეცდებიან დაუპირისპირდნენ. ახლა ბეკეტამდელ დრამატურგიასაც მისი პიესების გათვალისწინებით აფასებენ. იგი ერთგვარ კრიტერიუმად, სასინჯ ქვად იქცა დასავლური დრამატურგიული ტრადიციის ხელახალი გააზრებისას. ამაში უდაოდ არის რაღაც პარადოქსული. ბეკეტი, ბოლო სიტყვის, საბოლოო დასკვნის ეს მოდერნისტული, პოსტმოდერნისტული თუ თანამედროვე (დროთა განმავლობაში ეს ტერმინებიც გაცვდა) ოსტატი, გვაბრუნებს პირველსაწყისისკენ, გვაიძულებს ვიფიქროთ იმ ცეცხლზე, რომლისგანაც იშვნენ ეს პირველი ნაკვერჩხლები. შექსპირი ამის საუკეთესო მაგალითია. 1962 წელს პიტერ ბრუკმა სცენაზე დადგა “მეფე ლირი”, 1971 წელს – ფილმიც გადაიღო. იგი თავად აღიარებდა, რომ სპექტაკლზე მუშაობისას ჟან კოტის ცნობილი წიგნით “შექსპირი – ჩვენი თანამედროვე” ხელმძღვანელობდა, სადაც შექსპირი და ბეკეტი ერთადაა განხილული, “მეფე ლირი” კი წარმოდგენილია როგორც “ადამიანური ტრაგედიის უაღრესად თანამედროვე გამოხატულება” (ეს მარტინ ესლინის სიტყვებია, რომელიც თავის ძალზე საინტერესო წიგნში, “აბსურდის თეატრი”, ბეკეტს აბსურდისტთა სკოლას აკუთვნებს). პიესაზე მუშაობისას შექსპირის სამყაროს ბრუკი ბეკეტის თვალით ხედავდა, ხშირად გვერდს უვლიდა მნიშვნელოვან სცენებსა და დიალოგებს, რათა შექსპირის ისედაც პირქუში სამყარო კიდევ უფრო ავისმომასწავებლად წარმოეჩინა, თითქოს ცდილობდა დავერწმუნებინეთ, რომ ჩვენთვისაც არ იყო შორს “შეპირებული აღსასრული”. მაგრამ არც თუ იშვიათად რაჟისორი ოსტატურად იყენებს ბეკეტისეულ ხერხებს, რათა უკეთ ჩავწვდეთ შექსპირის დრამატურგიას: აი, გლოსტერიც – თვალებდათხრილი, სისხლის ცრემლით მოტირალი, მარტოდმარტო ცარიელ სცენაზე, ზის და სადღაც დარბაზის მიღმა “იყურება”, ამ დროს კი შორიდან ომის ყიჟინა ისმის. ამ სცენით შეიგრძნო მაყურებელმა (მათ შორის მეც) ადამიანის უმწეობის მთელი ტრაგიზმი, ის სავალალო მდგომარეობა, ერთ ადგილს მიჯაჭვული ლოდინს რომ განაგრძობს მაშინაც კი, როცა წყვიადისკენ მიექანება. იმ წუთში მე თვალწინ წარმომიდგა შეძრწუნებული გოგო და მედგარი დიდი – ორივე ერთად, ანუ ბრუკი და ბეკეტი დამეხმარნენ შექსპირის უკეთ გაგებაში. სწორედ ბეკეტის წყალობით შევძელი თანამედროვე პიესად აღმექვა “მეფე ლირი” და საერთოდ, უკეთ გავრკვეულიყავი მის არსში. შექსპირი წარმოგვიდგენს მოხუც კაცს – უმწეოს, ეულს, რომელსაც ამ ცხოვრების ვერაფერი გაუგია; სხვა ბერიკაცსაც (გლოსტერი) – უსუსურს, უსინათლოს, ადამიანის სისასტიკით ჩინდაკარგულს… ყმაწვილ ედგარს კი თავის მისადები ადგილიც ვერ უპოვია (გახსოვთ ვლადიმირისა და ესტრაგონის დიალოგი ღამის სათევზე?). ისეთი გრძნობა დამეუფლა, თითქოს ლირი და მისი მასხარა საცაა დიდის და გოგოს უნდა შეხვედროდნენ უდაბურ მხარეში, და ალბათ ხვდებიან კიდეც, პოცოსა და ლაკიში განსხეულებულნი.
ახლა, როცა “გოდო” უკვე დაწერილია, შეუძლებელია კვლავ არ გაგვახსენდეს ბეკეტი “ჰამლეტის” სასაფლაოზე, სადაც მასხარა-მესაფლავე არხეინად მღერის თავის ქალების ამოთხრისას. ამ სცენამ, სადაც ტრაგიკული ასე ოსტატურადაა შერწყმული კომიკურთან და სადაც ჰამლეტს აოცებს “მომღერალი მთხრელის” უდარდელობა (რომელსაც აშკარად არ ესმის, თუ რას სჩადის), განა შეიძლება არ გაგვახსენოს ბეკეტის “ჩვეულება რჯულზე უმტკიცესია”? სხვათა შორის, ბეკეტისვე აჩრდილი დაჰფარფატებს თავს ჰამლეტს სიცოცხლის უკანასკნელ წუთებში: როცა ჰორაციო ხედავს, რომ მისი მეგობარი – მოწამლული მახვილით განგმირული უფლისწული – წუთისოფელს ეთხოვება, უყოყმანოდ იწვდის ხელს საწამლავიანი სასმისისკენ (“ვითარცა ჭეშმარიტი რომაელი”), რათა თავადაც მის გზას გაუყვეს. ჰამლეტი კი უკანასკნელ ძალ-ღონეს იკრებს, საბედისწერო სასმისს ხელიდან გამოსტაცებს და ცნობილი სიტყვებიც აღმოხდება: “განშორდი მუდმივ ნეტარებას, ტანჯვით იცხოვრე და ამ კრულ მიწას მიმოჰფინე ჩემი ამბავი” (ივ. მაჩაბლის თარგმანი). საინტერესო, დაუვიწყარი სცენური მომენტია: ხედავთ, ჰამლეტი თავის მეგობარს იმას კი არ ეუბნება, თავს ნუ მოიკლავო, არამედ, ახლა ნუ იზამ მაგას, რადგან მსურს ჩემი ამბავი ამცნო ქვეყნიერებასო. ის, რომ დანიელი უფლისწული თავის სახელზე ზრუნავს, მხოლოდ შექსპირის ხელწერაა, ხოლო ის, რომ სიკვდილი “მუდმივი ნეტარებაა”, შვებაა, “რომელიც სიჩუმედ გადაიქცევა” – ეს უკვე შექსპირიც არის და ბეკეტიც. მეჩვენებოდა, თითქოს ბეკეტის რომელიღაც პერსონაჟი წარმოთქვამდა “განშორდი ნეტარებას”. რა შთამბეჭდავად ჟღერს ეს ფრაზა და რა ეფექტურად უპირისპირდება ჩვენი ყოფის აღმწერ სევდიან სიტყვებს: “ტანჯვით იცხოვრე და ამ კრულ მიწას… ” ახდა “გოდოს” დასაწყისიც გავიხსენოთ: გოგო ხედავს თუ როგორ უჭირს მოშარდვა დიდის და გონივრულ რჩევასაც აძლევს: “ყოველთვის ბოლო წამამდე დაელოდე”. და დიდიც, “ოცნებაში წასული”, იმეორებს: “ბოლო წამამდე”. “ოცნებაში წასული” – ამ რემარკით ბეკეტი მიანიშნებს მსახიობს, თუ რა უდარდელობით უნდა წარმოთქვას ეს ფრაზა. ბეკეტთან ყველა ამ “ბოლო წამს” ელის – ბოლო წამს, როცა ტირიფის ფოთლები ხმება და ხე მეტად ვეღარ იტირებს, ბოლო წამს, როცა ხმები ინავლება და ლაპარაკიც წყდება. ბოლო წამი არის ნანატრი დასასრული, უსაშველოდ გაწელილი დღის შემდეგ ღამესთან მიგებება. ეს ალბათ ის წამია, რომელიც ბეკეტის ძალით მუხტავს ჰამლეტის “ნეტარებას”, და უფლისწულსაც, თავის ქალას რომ ეალერსება და რომლის სცენური ცხოვრებაც აღსავსეა ყველა სახის გარდაცვალებით, ალბათ დიდისთან ერთად აღმოხდებოდა “ოცნებაში წასულს”: “ბოლო ჟამია (წამია)”.
კიდევ მრავალი მაგალითი შემიძლია დაგისახელოთ, სადაც ყველა დროის ამ უდიდესი დრამატურგის ჩვენეული აღქმა ბეკეტის შემოქმედებითაა დაღდასმული. იგი თითქოს იჭრება შექსპირის სამყაროში და “გვითანამედროვებს” მის პიესებს. პირადად მე ბეკეტის “გოდო” მაშინაც მახსენდება, როცა დასავლური სამყაროს რენესანსამდელ ტრადიციებზე ვფიქრობ, კერძოდ, ესქილეს “მიჯაჭვულ პრომეთეზე”. სულაც არ მაქვს იმის პრეტენზია, რომ კარგად მესმის ეს რთული ნაწარმოები, მაგრამ ბეკეტი აქაც მხსნელად მევლინება. ჩემი აზრით, “მიჯაჭვული პრომეთე” ტრაგიკული მდგომარეობის ყველაზე დახვეწილი დრამატიზაციაა. მარტოსული, ტყვეობისთვის განწირული, ზევსის აუხსნელი დესპოტიზმით დაბნეული და მაინც რაღაცის მოიმედე, ფიზიკური ტკივილითა და ღმერთების დაცინვით გაწამებული პრომეთე – თავის დიად საქმეთა მიუხედავად – ბეკეტის მაწანწალებს მოგვაგონებს. ისიც, დიდისა და გოგოს მსგავსად, სიკვდილს ნატრობს, მაგრამ არ კვდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ თავს ვერ აღწევს ცხოვრების ტკივილს. დიდის მსგავსად მასაც შეეძლო წაეოცნება – “ბოლო წამი”. პრომეთე, ბეკეტის გმირების მსგავსად, აღსავსეა ფუჭი იმედით, რაღაცის მოლოდინით. როცა “მიჯაჭვულ პრომეთეზე” ვფიქრობ, თვალწინ ესქილეს მედიდური ტიტანიც წარმომიდგება და ბეკეტის საცოდავი მაწანწალებიც. “გოდო” გვეხმარება ამ ანტიკური ტრაგედიის აღქმაში და მისი შემდგომი ინტერპრეტაციისას.
ახლა უფრო აქეთ გადმოვინაცვლოთ. ეჭვიც არ მეპარება, რომ 1956 წელს იუჯინ ო’ნილის “ყინულის კაცის” ნაგვიანები წარმატება (მან ეს პიესა 1939 წელს დაწერა, “გოდოს” შექმნამდე 10 წლით ადრე), ნიუ-იორკის სცენაზე “გოდოს” დადგმამ განაპირობა. 1946 წელს ყველა მოუთმენლად ელოდა “ყინულის კაცის” სცენაზე გამოჩენას, რადგან უკვე თორმეტი წელი იყო, რაც ო’ნილის პიესები არავის დაედგა ბროდვეის თეატრში. სამწუხაროდ, მაშინ სპექტაკლს დიდი აღფრთოვანება არ გამოუწვევია, მაგრამ 10 წლის შემდეგ, 1956-ში, ძალიან თბილად მიიღო მაყურებელმა – უნდა აღვნიშნოთ ჯოუზ კვინტეროს შესანიშნავი რეჟისურა და ჯეისონ რობარდის ბრწყინვალე თამაში, მაგრამ არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ ერთი თვით ადრე ამავე თეატრის სცენაზე “გოდო” დადგეს, რამაც ერთობ ხელსაყრელი ფონი შეუქმნა “ყინულის კაცს”. ვფიქრობ, ო’ნილს თამამად შეეძლო თავისი ნაწარმოები ასე დაესათაურებინა: “ჰიკის მოლოდინში”, რადგან ორივე პიესაში ძირითადი მოქმედება ლოდინია, ორივეგან ადამიანები თავად იბორკავენ საკუთარ თავს, დროს ერთისა და იმავის გამეორებით კლავენ და ორივეში დრამატურგთა ჩანაფიქრი სიკვდილის ატმოსფეროსა და მოლოდინს ჩვენი ყოფის ანარეკლად წარმოგვიდგენს.
ო’ნილი, შექსპირი, ესქილე… ბეკეტიც მათთან არის: ნათელს ჰფენს წარსულს და გზას უხსნის მყოფადს. როგორც ითქვა, “გოდომ” რევოლუცია მოახდინა დრამატურგიაში და 800-მა თეატრმცოდნემ იგი მეოცე საუკუნის უმნიშვნელოვანეს ინგლისურენოვან პიესად აღიარა. ისიც დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ რიგითი მაყურებელიც მათ აზრს იზიარებს, ვინაიდან ადრე ავანგარდისტულ ნაწარმოებად მიჩნეული “გოდო”, ახლა არა მარტო იოლად აღსაქმელი პიესაა, არამედ ცხოვრებისეული პოზიციაც. სიტყვა “გოდომ” ადგილი დაიმკვიდრა ჩვენ ლექსიკონში, “გოდოს მოლოდინი” კი პოპულარულ ფრაზად იქცა, რაღაც სანუკვარი ოცნების, თავისუფლების, ხსნის, სიკვდილისა თუ განსაკუთრებით სასურველი სტუმრის ან სულაც ხელფასის მომატების მოლოდინის აღსანიშნად. სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, პიესაში წარმოჩენილის ანარეკლია და პირიქით. მაიკ ნიკოლსი, “გოდოს” ერთ-ერთი საკმაოდ გახმაურებული და წარმატებული დადგმის (ნიუ-იორკი, 1988, გოგო – რობინ უილიამსი, დიდი – სტივ მარტინი) რეჟისორი, წერდა: “ნახეთ “გოდო” და წამსვე მიხვდებით, რომ აქ მანჰეტენის ერთი ჩვეულებრივი დღეა აღწერილი.” ხშირად უკვე ცხოვრებისეულ სიტუაციებსაც ახასიათებენ, როგორც “ბეკეტისეულს”. ალენ შნაიდერს თუ დავიმოწმებთ, “გოდო” უკვე პიესა კი არა, ცხოვრების ფორმაა”. გოდოს ლოდინად ქცეული ორი მაწანწალას საგამ უკვე დაიმკვიდრა ადგილი მეოცე საუკუნის მაყურებლის ცნობიერებაში, როგორც საკუთარი თავისა თუ მომავალ უსიამოვნებათა წინაშე ჩვენი გაურკვეველი შიშის გამოხატულებამ.
ადამიანური ყოფის პირქუში, თუმცა თანაგრძნობითა და იუმორით აღსავსე შეფასება, ბეკეტი რომ გვთავაზობს, იმაზეც მიგვანიშნებს, რომ, მიუხედავად უიმედო მდგომარეობისა, ადამიანს შესწევს უნარი ბოლომდე ზიდოს თავისი ტვირთი. არ უნდა შევჩერდეთ! ბეკეტიც ხომ განაგრძობდა წერას, თუმცა თავადვე აღიარებდა, რომ “აღარაფერი იყო დასაწერი”. “გოდოს” შემდეგაც არ აუღია ხელი თეატრალურ ექსპერიმენტებზე და მისი ყოველი ახალი ნამუშევარიც საგრძნობლად აფართოებდა დრამატურგიული ხელოვნების საზღვრებს. სემუელ ბეკეტი მუდამ უსწრებდა დროს და ვფიქრობ, ჩვენც ბოლომდე ვერ აღგვიქვამს მისი ბოლო ნაწარმოები, სადაც მოძრაობასა და ხმაურს უფრო მეტი ყურადღება ეთმობა, ვიდრე სიტყვებს. ეს ალბათ იმ მაყურებლის გამოწვევაა, რომელიც ხალისით მიიღებდა ასეთ გამოწვევას. “გოდო”, ერთ დროს უაღრესად რადიკალური პიესა, რომელმაც საზოგადოების მძვინვარე რეაქცია გამოიწვია, ახლა კლასიკურ ნაწარმოებადაა აღიარებული, შეტანილია სასკოლო პროგრამაში, მას სცენაზე პროფესიონალებიც ასრულებენ და მოყვარულებიც, მილიონობით ადამიანი კითხულობს მთელ მსოფლიოში. ის ახლა უკვე “ჩვეულებრივ პიესად” აღიქმება. ბეკეტმა, როგორც უდიდესმა ხელოვანმა, შეცვალა ჩვენი წარმოდგენა თეატრზე და ახლა სამყაროსაც სხვა თვალით ვუყურებთ. სწორედ იმიტომ მიენიჭა სემუელ ბეკეტს ნობელის პრემია (1969), რომ “მან “თანამედროვე დაბეჩავებული ადამიანი ეგზალტირებულ არსებად აქცია.”
მონპარნასის სასაფლაოზე ბეკეტის მოკრძალებული სამარის გვერდით მასიურმა, უშველებელმა, ასეთივე უშველებელი ჯვრით დამშვენებულმა საფლავის ქვამ მიიპყრო ჩემი ყურადღება, რომლის საგულდაგულოდ ამოკვეთილი წარწერა გვამცნობს – “E. Petit-ის საგვარელო განსასვენებელი”. ბეკეტს, ვფიქრობ, გაეღიმებოდა. ალბათ!ინგლისურიდან თარგმნა
ასმათ ლეკიაშვილმა© „ლიტერატურა – ცხელიშოკოლადი“
-
მაკა მიქელაძე – ქურდბაცაცები
როგორ მომატყუა!
ხუმრობაა, ოცდუთხუთმეტი წელი ერთად გავატარეთ. განუყრელად, სიამტკბილობით, ხმის აუმაღლებლად, უღალატოდ… რას ვიფიქრებდი… ჩემი ცოლი მთელი ცხოვრება მატყუებდა?! ცრუობდა?! წარბშეუხრელად, წინასწარი განზრახვით, თვალთმაქცურად და ყოვლად უსინდისოდ… გვიან შევიტყვე.
წვიმისგან ამოკენკილი ქვისდარ სახიანი ხელოსანი, გულგარეთა თანაგრძნობით ჩამძიებია.
– კარტინა გავაკეთო ჯიგარო-ჯან! ბეზ კარტინი როგორ იქნება? არ ივარგებს, არა – არა, შენი ნებაა. ხაზეინ სკაზალ ბოგ სკაზალ.
საფლავის ქვა ორმოცამდე მოსასწრებია. „კარტინა“ არ მინდა, არ მინდა წვიმა-თოვლ-ჭყაპში სახე უტიროდეს და ლოყის ნაჩვრეტებში ავდარი უგროვდებოდეს…
ეჰ! სიბერემდე სიქაჩლეო… რას წარმოვიდგენდი.
ჩემი ბრალია. ჩემს გარდა ყველა იგუმანებდა.
მიყვარდა. სიყვარული კი ბრმაა.
გემრიელი ქალი მყავდა. უმაღლესი ხარისხის ფქვილისგან მომზადებულ ქიშმიშიან ფუნთუშას გავდა. თეთრი, სლიკინა კანი, ლამაზი ხალები ბეჭზე, კისერში. თეძოზე ნაჩვრეტები… თაფლისფერი ფუმფულა თმა… ფუნთუშას ჩემ ხელში დაემსგავსა, ისე კი ერთი წაყლანწული, თვალვარსკვლავა, პირმომცინარი, მერცხალივით დაუდგრომელი, ოქროს ხელება, ვერცხლისწყალივით მოუხელთებელი გოგო იყო. გამხდარი, გამხდარი, ლანდი გასდიოდა. თაფლისფერი თმაც ჩემ ხელში დაეფერფლისფერა. ფაფუკი და ფუმფულა კი დარჩა.
შევაბერდით ერთმანეთს და რად გინდა? ოცდათხუთმეტი წელი მატყუებდა… არა, ოთხი წელი, კიდევ ქორწილამდე დავდევდი. არ მომყვებოდა… ჰმ! იცოცხლე მარბენინა.
კარგი ცოლი მყავდა. სუფთა, გულისხმიერი, დამთმობი, თავშენახული. „კარგი დიასახლისი თავისი თავის ქურდიაო?“ იტყოდა და ამ დევიზით აბინავებდა განჯინაში ნახევარ ორცხობილას, მწიკვ ბრინჯს, ორ-სამ ღერ მწვანილს, გაფრცქვნილ ხახვის ნახევარს და მოხარშული კვერცხის გულს პაწია ჯამებში, ქვაბუნებში და რკინის კოლოფებში, რათა მეორე დღეს გემრიელ რამედ გადაექცია.
აბა ასეთი ქურდბაცაცა რა ხეირს დამაყრიდა?
ფული უყვარდა. ხელფასის სახლში მიტანა მიხაროდა, ბავშვივით ხალისობდა. სანამ მთლიანად არ გადაიბარებდა ხელფასს, ათასგვარ ხრიკს და ფანდს მიმართავდა. ეშმაკურად განაბული და კმაყოფილი ჩემს გასამრჯელოს საიმედოდ შეგულებულ სამალავებში აბინავებდა ნაწილ-ნაწილ. საგულდაგულოდ, მაგრამ ისე საგულდაგულოდ, რომ ხანდახან თვითონვე უჭირდა მოძებნა. მოგვიანებით, შემთხვევით აღმოაჩენდა ხუთმანეთიანებს წიგნის ფურცლებს შორის სათუთად ჩასვენებულს, სამმანეთიანებს ნაფტალინიდან ახლად ამოღებული შალეულის ჯიბეებში. თუმნიანებს გატკიცინებული თეთრეულის უკან გადამალულ ფრანგული სუნამოს ყუთში. იპოვნიდა და კისკისებდა, კისკისებდა, უხაროდა. ოცდახუთიანებს სად დებდა, ერთხელად არ დავიწყნია.
დამალვის სენი სჭირდა. უნდა მივმხვდარიყავი, რომ ასეთი კაჭკაჭი, რამეს მეც დამიმალავდა.
რაც არ უნდა მეყიდა, მაშინვე არაფერს ჩაიცმევდა. მალავდა. ფეხსაცმელს მოვუტანდი, არაფრის დიდებით ფეხზე არ გაიკარებდა, სანამ შესაფერის პალტოს, ჩანთას, კაშნეს, ჩულქს, მძივს, ცხვირსახოცს, პომადას და ლაქს არ შეიძენდა. ჩვენი შემოსავლით ასეთ კოლექციონერობას წლები შეიძლებოდა დასჭირვებოდა. ერთხელაც გამოეწყობოდა თხემით-ტერფამდე და რომელიმე ქორწილ-დღეობაში მოიწყობდა გამარჯვების დღეს. ერთხელ მახსოვს კინოში დავპატიჟე. გამობრძანდა მაგრამ, როგორი გამობრძანდა. შავი ბუკლეს პალტო, წითელი რიბსის სარჩულით, წელში გამოყვანილით, წელი იცოცხლე, მაშინ ორმოცდაჩვიდმეტი სანტიმეტრი ჰქონდა, ლაქის შავი მაღალქუსლიანებით, წითელ ძირზე, თმები ავარცხნილი. მომყვებოდა ქუჩაში ის მე და მას მთელი ქუჩის მზერა. გუშინდელივით მახსოვს „ბაბეტა მიდის ომში“ გადიოდა. სინათლე აინთო, წამოვდექით და ვიღაცამ წამოიძახა – „ბაბეტას როგორ გავს! ნახე!“ შემოგვიბრუნდა მთელი დარბაზი და ატყდა ერთი უი, მართლა და ვაი, როგორ… მშვენივრად შეიშნო და ღიმილით შეიფერა, უფრო გამშვენდა და გაბრწყინდა, მით უფრო, რომ ბაბეტას ბრიჯიტ ბარდო თამაშობდა. ჩვენი დროის ვარსკვლავი, ეჰ! ჩვენი დროის… ჩვენი დრო, მორჩა. დამრჩა ჩემი დრო.
დასარკმელებული ფანჯრის ტურტლიანი შუშებიდან, მოქუფრული გუნების საბოლოოდ დამთრგუნველი პეიზაჟი მოჩანს, ტიპიურად დაპროექტებული ქალაქი, სასაფლაო. ამინდიც ქუფრი, ჟამი…
– ვა! შენ რა ბოლომდე თავზე უნდა მადგე – ასოებს კი არ შევჭამ. თუ გინდა ასომთავრულით გაგიკეთებ. მეტი რა ვქნა?!!
ხელოსნის შეძახილმა გამომარკვია.
– წადი რა გაიარე, გაისეირნე, გამოისეირნე. რაზვეტრიშსა, პრავეტრიშსა. ერთ-ორ საათში პრავეტრიშსა და ზაკაზსაც ჩაგახუტებ.
გარეთ გამოვედი და შეტალახებული აღმართით სკვერისკენ გავემართე. სკამი შევიგულე. მე თუ მკითხავ, ჩემს ასაკში კაცის მიტოვება ღალატია ნამდვილი, თუმცა რას უნდა მოელოდე ქალისგან, რომელიც ლამის ნახევარი საუკუნე მატყუებდა.
ბავშვობის ზედმეტსახელზე როგორ ვერ მივხვდი, რა ჩიტიც ბრძანდებოდა. ხუთი წლის გოგონას რომ „ჯიბოს“ შეარქმევენ, პირველი ვერსიით – ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი დადიოდა და ასე ამიტომ მონათლეს. მეორე ვერსიით – ბევრ ჯიბიან ტანსაცმელს უკერავდნენ და ყველა წვრილმანს იჯიბავდა. მესამე ყველაზე ალალმართალი ვერსია აღიარებდა, რომ „ჯიბო“ ჯიბგირის კნინობით-ალერსობითი ფორმა იყო.
ჯიბგირი იყო აბა რა! ყველაფერს იჯიბავდა, რაც მოეწონებოდა, ლამაზ ხედს, ლამაზ ციტატას, კარგ აზრს, კაბის ფასონს, მოწონებულ სიმღერას თუ ნამცხვრის რეცეპტს.
ტკბილეული…
ტკბილეული ცალკე თემაა. ცხობა, იცოცხლე, იცოდა.
მოულოდნელი აღტყინებით იწყებდა და როცა გაზქურიდან ამოფუებულ-ავარდისფერებულ-აპიწკინებულ ორთქლმდინარე სასუსნავს გამოიღებდა, თვითონაც ალმური გადაუვლიდა და თვალებიც ციებიანივით უბრწყინავდა.
სკვერში, კაფეში რაღაც ნამცხვარი ავიღე ავტომატურად და დავაჩერდი.
რამდენჯერ ღამით, გვიან ღამით, სამზარეულოში გამოსულს ან ცხობაზე წამისწრია, ანუ უკვე გამომცხვარის მუსრის გავლებისას. ერთი კუთხე ჰქონდა ამოჩემებული. მიიყუჟებოდა და სმუსნიდა მალულად შეძენილ შოკოლადს, კამფეტებს, მარმელადებს, ტორტებს ან თავის შექმნილ ღვეზელებს, ქადებს, ხაჭოს პეჩენიებს. როცა შევუსწრებდი, დამნაშავე ბავშვივით გაფართოებული თვალებით მომჩერებოდა და დარცხვენილი ისმენდა დიეტოლოგიურ შეგონებებს.
უნდა მივმხვდარიყავი.
ქვა მგონი კარგი შევურჩიე. არც ძალიან ყვირის, არც ღარიბულია.
ღარიბულს ვერ იტანდა, აღიზიანებდა. არაფრისგან ქმნიდა ლამაზ ნატურმორტებს, ძველი ფარდაგისგან და სკამის ფეხებისგან ახალ ავეჯს, ძველი ფარდისგან ახალ კაბას, და ძველი კაბისგან ახალ ფარდას… გადაგდებით ვერაფერს გადააგდებინებდი. ცოლად რომ მომყავდა, გამობრძანდა თეთრი ლაბადით და სადაფის თავსამკაულით, თეთრი მოკლე ხელთათმანებით და თეთრად შეთხზული თაიგულით, იტალიურ ეზოში და გადმოეფინა მთელი სამეზობლო.
– სიძეე! სიძეეე! – აკივლდა მეზობელი ანეტა – იცი რა გოგო ჩაიგდე ხელში… იციიი, რა გოგო… აი, აი დანჯღრეულ ავეჯს მებელად მოგაჩვენებს!!!
ისე ყველაფერი კარგი აგისრულდათ! თუ შესაძლებელი იყო, აკეთებდა და აკეთებდა ძველმანებისგან ახალ-ახალ ნივთებს. თან უცილობლად დააყოლებდა ლენინგრადში ბევრად უკეთესი მქონდაო. მეცინებოდა, ვიცოდი ფანტაზიორობა რომ უყვარდა. აქ, ზემო ჩუღურეთში ცხოვრობდა. ოთახნახევრიან ნახევარსარდაფში. ხშირად მეგონა მაღალი წარმოშობის „ბოდვა“ ჰქონდა, ისეთებს თხზავდა – ეს ლენინგრადში ხუთოთახიანი ბინაო, ის მსხვილი ავიაინჟინერი მამაო, სორბონადამთავრებული მუსიკის მასწავლებელიო, საკონცერტო როიალი სახლის კუთხეში ძლივს რომ ჩანდა, როიალზე კი ფაიფურის ანტიკვარული თოჯინები, ფანჯრის აივნიდან ხელის გაწვდენაზე დიდი თანამემამულის პეტრე I-ის ძეგლი და ვინ მოსთვლის. მგონი დედა ბარონესა მყავდაო, იმასაც იბრალებდა!
სამშობლოში რომ დავბრუნდი, ასე 6-7 წლის ვიქნებოდი, მეტი არაფრის დიდებით არაო.
ოჰ! ჩემი ბარონესა… ბარონესა მიუნჰაუზენი.
ჯიბიდან ამოვიღე და კიდევ ერთხელ დავხედე. ოცდათხუთმეტწლიანი სიცრუის გამცემი დოკუმენტი, იგივეს ამბობდა, რასაც გუშინ იგი სწორედ შავი ბუკლეს პალტოს საიდუმლო ჯიბეში ძლივს აღმოვაჩინე და ჩემი საკუთარი თვალით და ერთი სათვალით, შავით თეთრზე… ამოვიკითხე…
მე კი ნამცხვრებს ვუკრძალავდი.
„დაბადების თარიღი 1939 წ. ადგილი ლენინგრადი.
და მე რას მეუბნებოდა. ომის დამთავრებას არაფერი უკლდა, რომ დავიბადეო. თუ ომი ახალი დამთავრებული იყოო…
თანდათან ბუნდოვნად წამომიტივტივდებოდა უცნაური მონათხრობები. პატარა რომ ვიყავი, კალის ჯარისკაცებს აივანზე ვაწყობდი, ასე მეგონა დამიცავდნენო. ზოოპარში ვერ შეიყვანდი, მეშინია, სპილოს რამე არ მოუვიდესო, წუხდა. ჩანს ახსოვდა ლენინგრადის ზოოპარკი როგორ დაბომბეს. ახლაღა მივხვდი სად მიბაჯბაჯებდა ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი „ჯიბო“ ჩქარ-ჩქარა და სირენების წივილ-კივილში.
აი, თურმე, რატომ აორცხობილებდა ერთ სახეშეუჭმელ პურსაც, რატომ იღვრებოდა ცრემლად „სალიუტების“, „პარადების“ და ომზე ფილმების ყურებისას. რატომ სძულდა ჭექა-ქუხილი, ომობანას თამაში, ხმაური და ჩხუბი…
ტყუილის მასშტაბურობაზე ვფიქრობდი. რომ მოგეკლა, თვითმფრინავის ბილეთს არ აგაღებინებდა, ბინაშიც თვითონ ჩაეწერა… ტრუსკავეტსკში დასასვენებლად, ავად იყო და მაინც თვითონ წავიდა ბილეთისთვის, სასტუმროს ადმინისტრატორებთან არ მიგიშვებდა… პასპორტი რომ არ ჩამვარდნოდა ხელში…
სიცილი ამიტყდა.
კაფეს გამყიდველმა განცვიფრებით გამომხედა…
– ჩემი ცოლი გენიალური ქალი იყო, – ავუხსენი მე.
– აბა ჩემი ქმრისგან რამე მსგავსს გაიგონებ! – გაბრაზდა ის.
ნამცხვარი შევჭამე. ნაყინიც ვიყიდე. გაზეთიც.
გულისგარეთ ვკითხულობდი. ხშირ-ხშირად მეცინებოდა. თითქმის ჩემხელა ყოფილა ეს მატრაკვეცა… თითქმის ჩემხელა.
საათს დავხედე და სახელოსნოში შებრუნება გადავწყვიტე! წვიმას აპირებდა.
– ჯიგაროჯან, დატა არ მითხარი, დატა! რომელი გოდა იყო? – შემეგება წვიმისგან ამოკენკილი ქვისდარსახიანი ხელოსანი.
რამდენს იკისკისებდა ჩემი დაბნეული სახე რომ დაენახა. ერთ სათვალეს რომ არ ვენდე და მეორე რომ მოვიშველიე. ნეტა მას სიცოცხლეშივე რომ წავწყდომოდი, გასაიდუმლოებულ პასპორტს, რას იზამდა. ალბათ გამებუტებოდა.
– დაბადების წელი 1945 – ვუთხარი მტკიცედ.
– ვა, რა ახალგაზრდა წასულა. ნწუ-ნწუ-ნწუ – შეწუხდა ქვის ოსტატი.
თავი დავუქნიე, პასპორტი გულის ჯიბეში დავმალე და ვითომ სიგარეტის მოსაწევად გარეთ გამოვედი.
გაწვიმდა.
კარგ ხასიათზე დავდექი, წელში გავიშალე, სუნთქვა გამიიოლდა. თითქოს სადღაც ჩემს „ქიშმიშიან ფუნთუშას“ ლოყები ჩაეჩვრიტა და თვალები აუციმციმდა. კისკისიც ჩამესმა. მეც სათვალე მოვიძვრე, ცხვირი შევჭმუხნე და თვალი ისე შევუკარი, თითქოს ცრემლით არ მქონოდა სავსე.
– ხედავ რა ავანტიურაში ჩამითრიე? მთელი ლენინგრადის ბლოკადა მოვიპარეთ. მთელი ომი.ერთი მოთხრობა ფულზე და სულზე
რამდენიმე ეპიზოდი პოლონეთში ცხოვრებიდან… დანარჩენი არ მახსოვს. ვსვამდით.
ჰო, კაბა ვიყიდე ჩემთვის, მზის ფერზე და თარგზე აჭრილი, მზესუმზირებიანი, კიდევ – საახალწლო გვირგვინი-თაიგული. შევიძინე, როგორც საბჭოეთში გაუგონარი სიტყვათშეთახმება. სხვა?!
ძალიან ვსვამდით… არ მახსოვს.ეპიზოდი პირველი
შერძენისლშენანავებული, ანუ ნისლშერძევებულანანავებული, ანდა სულაც ანანავებულნისლშერძევებული (სიტყვათმშენებლობა მაგარია!!!) მოკლედ ასე… რძესავით ნისლში შენანავებული და მანანავებელი (ვლო-თობთ!) ავტობუსი მიირწევა, მიტაატებს, მიკრიალებს საზღვრებიქითა შოსეზე. ფარების მჭრელი სინათლე კვეთს რძე-ნისლს, ჭრის შედედებულივით ბლანტს მკვეთრი სხივით და მიალივლივებს მიბარებულ ოცდახუთიოდეს და ოცდახუთწლამდეს, მჩქეფარე, კარგად მოწეული (და მწეველი) სიცოცხლეებითურთ. – road, road, road – ბღუის მანქანა.
ავტობუსი მიჰყვება ნისლს. ნისლი მიჰყვება ავტობუსს. ნისლს და ავტობუსს მოHყვება ნაძვის ხეებჩადგმული აციცინათებული ოთხუთხედების რიგი, განათებული ფანჯრები – სადღესასწაულო. ჩვენთვის ახალ წლამდე შორია, შობამდე უფრო შორი. იმ ბერგამოტის, მუსკატის და დარიჩინის სურნელივით შორის, ნაძვისხეებჩადგმული სინათლეების მომბურავი ფარდების მიღმა რომ ტრიალებს.
ჯერ 24 დეკემბერია. შობა ჩვენში შვიდ იანვარს იციან, მაგრამ ჩვენში შობის აღრიცხვამდე ბევრად უფრო შორია; ავტობუსი ხომ ნისლის გარდა საბჭოთა დროებებში მოძრაობს.
ნისლს ჩვენი გაოგნებაც შეედინება, ამ მოულოდნელი დღესასწაულის გამო.
დღესასწაული ფანჯრების გაღმაა… მაგრამ მოდის. ფანჯრებიდან შემოციმციმებული ფერადოვნება მატულობს. გზა ქალაქში შედის.
სარეკლამო აბრები – გასაკვირალი. გამაკვირვებელიც – ღამითაც ანთია!
ავტობუსში სიმყუდროვეა.
ავტობუსი ჰგავს აუღებელ ციხე-სიმაგრეს. ადგილი, სადაც გაქვს „ვარციხე“, – დაუმარცხებელია, შეუვალი, მიუდგომელი.
არავის სძინავს. ჩაღუღუნებულნი, მითავგვერდებულნი ჩათივთიკქურთუკებულნი ვსვამთ დაგემოვნებით. ათი დღით დამეგობრების პირველ საფეხურ-გაცნობა გადაგორებულნი და მეორე საფეხურ-შეამხანაგებაზე გადასულნი, თანდათან ვეხსნებით ერთმანეთს, ვლაღდებით. ოღონდ თავდაჯერილად, მოზომილად, გეგმაზომიერად, ქართულ-დარბაისლურად, გულდადინჯებით და გონმიყოლებით. ასე, სადღაც მეათე დღისთვის ალბათ გავლაღდებით, გამოსამშვიდობებელ საღამოზე ბოლომდე გავთავისუფლდებით, დავიხარჯებით და შინ, სამშობლოში მიწაზე ფეხის დადგმისთანავე გავგულდინჯდებით, გონმოვიკრიფებით, მოვიზომიერებთ და გავგეგმაზომიერდებით.
– რაც გზა გვიდევს ვარშავამდე, ის გამატარებინა თბილ ლოგინში? – „ხმათა ხავერდები“. თვალის კუთხით ვხედავ, სკამის ზურგსაა მოფარებული.
„ნეტამც და შენთან ერთად“ – მთელი არსებიდან ამოფრენილი და დროზეენაზემიკბენილი ნატვრაა ჩემი. კარგად გაზრდილი გოგონები მსგავსზე ხმამაღლა არ ლაპარაკობენ, არც აგონდებათ, მაგრამ… ნატვრა მარტო ჩემი არ არის, ოთხი-ხუთი კარგად გაზრდილის გაუაზრებელი წაოცნებებაც თან მომყვა, ვგრძნობ. არც ერთი არ უყურებს ზედ. ნუ, აი არც ერთი, ნუ სულაც არ ახსოვთ.
ადამიანურად დათო კი არ ჰქვია, დავითია და კიდევ მეტი… არქიტექტორია… ვაიმე… დავეცით… და ის ისეთი კარგია!!!
წინ თორმეტსაათიანი გზაა. თორმეტი საათი მისი სუნთქვა ჩემგან ცხვირის გაწვდენაზეა, ფანჯარაზე თავმიყრდნობილი მეც თითქმის მის კისერთან ვსუნთქავ. უკან თავხედურად გადმოხსნილი სკამის საზურგე მუხლისთავებს მტკენს. შეიძლება ითქვას, კალთაში მიწევს და ხმასაც არ ვიღებ. მერე რა რომ წვივებს და ტერფებს მილიონი წვრილი ნემსი დაესია და ვერ ვგრძნობ.
– უკანა სალონს ვერ გაგვინათებ?! – „ხმათა ხავერდები“-თქო და ჟრუანტელები. ხმა იმედისმომცემი. ხმა, რომელიც მითბობს სულს და მიმართავს მძღოლს.
შევარციხებული ნისლი ფერებჩაღრილი ვერცხლისწყლისებურია, მოძრავიც. სევდაშეინისლლივლივება… არა ახალწლები ინისლვერცხლისწყლება, არა წლები ჰეფინიუსილსიფერება. (მე ასე ვთვრები. სიტყვათვმშენებლობ.)
– იცით, მეც არქიტექტორი ვარ! – რაღა თქმა უნდა არ ვამბობ.
მძღოლმა უკანა სალონი ოდნავ გაგვინათა და ჩუმად შემოგვბლიუზა.
ბლუზიც ნისლში გაიბნა. ნისლი – სადღესასწაულო სასოწარკვეთით სავსე ფლეიტით და საქსაფონის ამონასუნთქით შეთბა.
მგონი… ან რატომ მგონი… ეს კაცი მიყვარს!მეორე ეპიზოდი
– ასოციაციობანა ვითამაშოთ – კუდრაჭით ამბობს ერთ-ერთი კარგად გაზრდილი.
ხრიკია – ქალური. შევიტყობთ ვინ ვის რა თვალით შეხედა.
ას-ოცი-აციები, ორ-ასოციაციები. ორნი და ას ოცნი შეიტყობენ როგორ აფასებენ ერთიმეორეს. შემთხვევა რა ფასს ადებს მათ: ერთობას თუ ორობას, გაერთიანება თუ იასოცებს… ან იასოციაციებს. მე თვალებში მიბევრდება უკვე.
დავითიც ბევრია.
ამდენი მაინც იყოს. ვცდილობ დავაფოკუსირო მზერით დავითები, მაშინ ყველას გვეყოფოდა.
– მეც ვთამაშობ – კუს ფეხივით გამოვყავი ხელი შემობუდნული ქურთუკიდან.
ვთამაშობთ.
– მმ, ფერწერა? გავს… გავს რაფაელის „მარიამის დაწინდვას“… სიტყვა გაუწყდა. მე ხელი მოწყვეტილი ყვავილივით დამივარდა. იმედის სიმებმაც უიმედოდ ჩაიჟღარუნეს.
უყურებდა დიდი სინაზით, როგორც სადედოფლოს.
სადედოფლომ თქვა არ მინახავსო ეგ რაფაელი და იდუმალი ღიმილი შეაგება. სწორედ „ეგ“ არ უნახავს, თუ „ეგ რაფაელი“ – ვერ მივხვდი.
დავითიც მიხვდა, კომპლიმენტი რომ გაუცუდდა. თავს ვიმძინარებ. მხოლოდ იმიტომ, რომ ემოციები აღარ შემეტყოს. ახლა მხოლოდ მისი ხმა შემომილურჯხავერდისფერება, ბლუზის ხმაში მიბნედილ ვერცხლისწლის შეფერადებულ მოძრაობაში. ხმას ვერ ვეტყოდი „ნუ მეფერები“, თუ ნათქვამის შინაარსი სხვას ეალერსებოდა…
– ჩავიფიქროთ!
– ვინ გამოიცნობს!
თათა? – მოდილიანი, ანუკ ემე, ჟასმინი, „სასაცილო გოგონა“, ანტილოპა, შენობა? – შენობა ალბათ პიზის კოშკი. რას ჩავაცმევდი? მე-17 საუკუნის ტანსაცმელს.
ხმამ, რომელიც საქსაფონის და ფლეიტის შემომუსიკებას მიხავერდებს, ხმამ, რომელსაც თვალდახუჭული ვხედავ, მეგობრული, მაკომპლემენტირებელი და უკანდასახევი გზის დამტოვებელი ინტონაციები შეიძინა.
ხმას შამპანურის ფუჟერის ფორმა აქვს.
არ უნდა დამელია.
თვალდახუჭულიც ვეჭვიანობ. ვხვდები, როგორ წითლდება თათა.
მხოლოდ დავითის ასოციაციებს ვუსმენ და ვხედავ.
თეა? – ყვავილი? გიორგინა. ცხოველი? ჯიშიანი ცხენი. მსახიობი? – მურავიოვა. როლი, რომელსაც გათამაშებდი? – მაგდანა. მხატვარი – ველასკესი. შენობა… რამე, მასშტაბური… იმელი!
ვცდილობ არ გამეცინოს. თეა იბუტება. არადა არის მასში რაღაც მასშტაბური. თეას ურჩევნია იყოს მასში რაღაც ანტიკური… დავითი ცდილობს გამოსწორდეს.
– ჩავაცმევდი ოციანი წლების რეტროს.
თეა აღარ იბუტება. ხმა – თბილი ხუმრობებითაა სავსე.
თათას და თეას გარდა ყველას ცუდად ვიცნობ, ვერ ვხვდები, რამდენად ზუსტად აფასებს.
– გველი – ამბობს ვიღაცის ცხოველის ნიშაში – ვერ ვითმენ და ცალ თვალს ვახელ. შესაფასებელს გავხედე. დიდთვალება, შავთმაგადაკრიალებული თოჯინაა.
რატომ, თორემ კი ბატონო, ვთქვათ…
– მე ვიტყოდი შველი – გამწარდა ის.
ხმა, რომელიც ჰგავდა გამოწვევას გამოსაწვევის გამოწვევას ახერხებს.
– მე დავრჩი – ჩაქნეული ხელი ავიწიე… თუმცა მახსოვდა რომ იქ, სადაც ჰგავდნენ რაფაელის მადონას, ხმა იყო ფითრის ნაყოფის ფორმის და ფერის.
– თქვენ?.. (რატომ მე თქვენობით?) – ავაზას, ყაყაჩოს, სოფი ლორენს მაგონებს. გრატესკა – როლი, მხატვარი? გოგენია ტროპიკებში, შენობა? კარნეგი ჰოლში…
ხმა გამრიდებელი. დისტანციის დამკავებელი. და რადან უხერხული იყო ჩემი დახასიათებისთვისაც თვალდახუჭულს მესმინა, სახესაც გავუსწორე თვალი, დამკვირვებელი, ნიადაგის მომსინჯავი და ობიექტური.
რას ჩააცმევდი? – იკითხა გველადმონათლულმა, მას თუ არ ვცდები კრინოლინი და დაპუდრული პარიკი ერგო.
– გავხდიდი! – ალალად გამოსცდა, ღიმილით დაფარა.
სამარისებური სიჩუმე ჩამოვარდა, ერთის ნაცვლად ბევრმა გველმა ჩამხედა თვალებში. თეამ და თათამ დავითს გაუყარეს დარცხვენილ მზერაში აღშფოთებული მზერა.
– ალბათ ხელთათმანებს? – ვცადე დავითი მეხსნა.
– დუელში მიწვევთ? – არ დაიბნა.
(არა, რაღა მე ვარ თქვენობითში?)
– სიამოვნებით – მივიღე გამოწვევა – შევხვდებით თოვლში.
– სანამ სისხლი დაღვრილა, ერთიც ჩამოვატაროთო – გადმოგვაწოდეს ბრტყელი გამდნარიქარვის ფერით და ლოდინით სავსე ბოთლი.
ვიუარე. ხელთათმანი მიხურდა.
მრავლობითობა კვლავ მხოლობითობაში გადამივიდა.
ნეტავ იცოდეს როოოგოოორ მჭირდება!
ნისლი გახდა უცნაურად მღელვარე და დამედევნა მღელვარე ნდომა. ნდომა იყო გამდნარიქარვის ფერის და ლოდინის, მაგრამ ვიღაცას გენიოსის შედევრის მაგვარს სიყვარულს უპირებდნენ, ფითრის ტოტისფერს.
დავითის დახასიათებისას ითქვა
– ესპანელი იდალგო, ქართული კარტის აგურის ვალეტი, დეგა, ხე – ჭადარი, ცხოველი – ზოოპარკის ლომი, ფილმი – „არსენა“, შენობა? შენობა რომელი?
მე ვთქვი „ტაძარი?
ძალიან მჭირდებოდა.
შეკრთა და ეჭვის თვალით დამაკვირდა. მივხვდი, სიტყვა შორეულ საიმედოდ გადამალულ სამიზნეს მოხვდა.
და მაინც, მე ვიყავი პეიზაჟი ფარშევანგებით, ჩემს ტროპიკებში გარუჯულ სხეულს უცნაური სახელი ვაირაუმატი ერქვა. ხელში მწიფე ეგზოტიკური ხილი მანგო მეჭირა, მანგოს წვენი კი ჩემს მანგოსებურობებს დასდიოდა, როგორც სურვილი… უცხო ხილი… გასინჯავდა კაცი.
სხვა კი, სხვა სინაზით, სხვა ქარიზმით, სხვა სისადავით, სხვა კდემამოსილებით… უყვარდებოდათ…
კიდევ კარგი, კარგი მესაჭე გვყავს, სთქვა მან, მესაჭემ; რაოდენ შედედებულიც და რაოდენ ჩიტისრძისფერიც, რაოდენ რულისებურიც და რაოდენ რულისებურიც, რაოდენ აბრეშუმისმაგვარი და რაოდენ ნახავერდები, რაოდენ ბრუშემმოპარებელი და რაოდენ ამამსუბუქებელი… რაოდენ კი არა, და იმიტომ, რომ ასეთი საშიში ნისლი იდგა მანქანა ერთ ზედმეტ მეტრსაც ვერ გაივლიდა, რამეთუ იგი, კეთილი მესაჭე ცხვირთან მიტანილ თითს ვეღარ ხედავდა უკვე.
მანქანა დადგა.
ჩავიცხელცრემლმთივთიკისქურთუკისსაყელოვე. იქ თბილისში დატოვებულმა ქორწილმა თავისი ჰქმნა. ჩემმა შეყვარებულმა მდიდარი შეირთო. სტრესის მოსახსნელად გამომსაზღვარგარეთეს.
…ნეტა იცოდეს, ნეტა იცოდეს, ნეტა იცოდეს, რისგან შეუძლია მიხსნას…
ჩავიძინე.
ძილშიც მეწვია ხმა, რომელიც ხავერდებს ხევდა: – ჰგავს დასაწინდს და ჰგავს კეტრინ დენევს, ჰგავს ნიამორს და ჰგავს იორდასალამს, შევმოსავდი ქართული კაბით, ან ევროპული, საქორწინო თეთრი მაქმანით, ხელით ნაქარგი… შენობაც მაქმანებიანი, „წმინდა ოჯახის“ საყდარს ჰგავს… დავხატავდი და… ფრესკა… ანგელოზი… მიყვარდა.
არ მესიზმრებოდა. ესიზმრებოდა – სხვას იყვარებდა.
ჩემთვის რომ გეკითხა, ეძინა მესაჭეს. ეძინა ყველა მესაჭეს ქვეყნად. არსად არც ერთი მესაჭე არ იყო ფხიზელი. არც ერთი საჭე აღარ ბრუნავდა. ყველა გზას ნისლი ფარავდა, შიშისფითრისფერი.
აღარავინ შემიყვარებს, აღარასოდეს… არ ვიცი რამდენად გოგენის ნატურა ვაირაუმატი, მაგრამ ვაი რა ბატი… რა უადგილოდ და რა უიმედოდ ვიბრალებდი ახალ სიყვარულს.მესამე ეპიზოდი
გადავთვერისავით.
უნდა გამოვიცეკვო! დავითი? არა. ჩემგან უნდა გამოვაცეკვო, გამოვდევნო, გამოვამევო, გამოვაცხოვრო ყველა ტკივილი…
ვცეკვავ.
მარტო ვარ.
ისიც მარტოა.
რატომაა მარტო? – არაფერი ათრობს, მახსოვს…
აღარ მახსოვს…
სად? ვინ? როდის? რატომ?
მეც ნიამორი ვარ… გავრბივარ.
პიზის კოშკი ვარ. ვვარდები.
ე/ეი, თქვენ არქიტექტორნო, ხელი შემაშველეთ!
არააავინ არ… არავის არ… არავის არ ვუყვარვარ!
ნისლი?
დისკოტეკაზე? შემოგვყვა გზიდან?
არ მინდა!
კვამლია. კვამლში ტრიალებენ… ტრიალებს ბურთი არნახული. ბრუნავს, ათინათებს აპნევს, აბნევს, გვაბნევს… სარკეებიანი. სარკეებშიც ვცეკვავ…
ფერები, ფერები, რა ნაირფერები. შხრრრ წითელი, სხლტ-ნარინჯისფერი, მრუმ-მწვანე, ბლუ-ლურჯი, სახეებს გვისერავს.
სახე ბართან მაინც მშვიდია. გველივით ულამაზესიც მშვიდია. საუბრობენ. გველი კვლავ შველს /გავს.
ვხდები ავაზა – ეჭვის. ვცეკვავ.
ხმის ფერი არ მოდის ჩემს მოძრაობებთან, ფერებს აქვთ ხმა.
– შეგხვდეთ, შევხვდეთ, შევხვდეთ – მეჩვნება.
გული აბრეშუმის და ხავერდის ნახევი. ვე-ჭვი-ა-ნობ. ვერ გამოვაცეკვე ჩემიდან ტკივილი.
„გველი“ ზეიმობს, ის „ნიამორი და კატრინ დენევი“ ჩემზე უარეს ჭირის ოფლს იწმენდს; ღირსეულია და დარბაზს ღირსეულადვე სტოვებს. უღირსსაც. ნუ ზედ არ უყურებს… ნუ საერთოდ…
მისი საქციელი მარტოკა ცეკვაზე ბევრად მომგებიანია.
მაინც ვცეკვავ და წამგებიანად მარტო ვარ.
ისევ შორს, სხლტ, მრუმ და ბლუ. ბლიუზიც.
მი-ყვაააარს!
ვე-ჭვი-ანობ.
გამოვაცეკვებ სიყვარულსაც, ეჭვიანობასაც, ჩამოყოლილ ღალატებს, იმედისკარგვას, სიყვარულისაც. სადედამთილომ უსახსრობა ჩვენიც გვყოფნისო…
ქორწილები და მანქანების ჭყიპინები. ფულიანეთი…
სარკის ნატეხთა ანარეკლებს სახე ირეკლავს.
ისინი სვამენ.
თვალებშიც კი უყურებენ ერთმანეთს.
ჭიქა ხელიდან უვარდება, ჭიქა დაიმსხვრა.
მე გავტეხე ჭიქა. დაჟინებული მზერით. მე არა… მზერამ… ან რომელიმე გამოშინაგანცეკვებულმა გამომშიგნავმა გატეხა ჭიქა.
– ვიცეკვოთ? – ვიღაც პოლონურად მეკითხება.
– აბა რა! – ვცეკვავთ.
თავბუსდახვევა, ტრიალი, ტრიალი, დახვევა, ჩახვევა, მკლავიდან მკლავისკენ და გადაზნექ-გადმოზნექვა და სარკეებიანი ბურთისკენ ატყორცნილი ფეხსაცმლის ჭვინტი. წერტილი. სდექ. თავდაკვრა, რევერანსი… ბის. ბრავო. ტაში. ტუში.
ჩქარ, ჩქარ, ჩქარ და ახლა უკვე ჩა-ჩა-ჩა.
ვსვამ, ვსვამ, ვსვამ…
უ/, ამდენი დავითი უკვე მთელ პოლონეთს ეყოფა. გასაყოფიც აღარაფერია.
– აბა გეყოფა. – თეა-მენტორი – ყველა შენ გიყურებს – წავედით ნომერში.
ყველა?! კი, ერთის გარდა.
ჯან-და-ბა და და-და-დამ, დამ-დამ-დამ.
ბართან აღარავინაა.
ერთად წავიდნენ.
– უნდა ვიცეკვო!
დილამდე.
დილამდე.
მარტო
ვიცეკვებ
რატომაც არა…
მუსიკა! ბარმენი პოლონელი.
–Мис, закрыто, закрыто!მეოთხე ეპიზოდი
– ოქრო გავყიდოთ.
– ოქრო? და-ვი-თი მი-ყვარს! – მთვრალი ვარ.
– უაზროდ ცეკვავდი – მეცნენ მეგობრები.
– თქვენც შეგიყვარდათ? თუ არა? – აღარ ვმალავ ეჭვებს – შეგიყვარდებოდათ.
– უაზროა – ჩაიქნიეს ხელი.
– რა ოქროს გაყიდვას აპირებ? – თათამ თეას კომერციულობასთან შეამხანაგება ამჯობინა, ჩეს პარანოიალურობასთან შერკინებას.
ცოტა ხანში ოქროს ლომის თავს ხელისგულზე დავყურებ კარგი შემფასებელივით. ოდესღაც ვხვდები რა მიბრწყინავს ხელში:
– აჰ! ზოოპარკის ლომი! მაჩუქე… თან ჩემი ზოდიაქია!
– გითხარი უაზროა. ოცდაშვიდი გრამია. ბაჯაღლოა.
– უაზროებს რა არაფერს ჩუქნიან? და-ვი-თი მი-ყვარს. რა-ტომ ვერ მი-გებთ.
– ცოტა თავი დაიჭირე! პირი დაიბანე! გვეყოფა შეჯებილი თვალების ცრემლით ჩამორეცხვის რმანტიკა – თათა გაღიზიანდა.
სააბაზანოში მორჩილად შევდივარ. სავსე აბაზანაში ტანსაცმლით ვწვები.
შეფხიზლებული კი ჩემთვის უკაცრიელ ნომერს დემარშით ვტოვებ. დემარშს კორიდორებში მივაწურწურებ.
სასტუმროს კორიდორს თეთრი, ხელოვნური ნაძვის ხე აბოლოებს.
ბოლომდე რა მივა.
მივედი. უფრო მივქანავდი. ჰაეროვნად.
რა უნდა ყვავილებს ნაძვის ხეზე?
თეთრი ლილიები სათითაოდ დავხსენი და თმაში ჩავიმაგრე. ქაღალდისებს ჰგავდნენ. რა უცნაური ხალხია ეს პოლონელები. თეთრი ლილია – თეთრ ნაძვის ხეზე. /მ!
სარკეში ჩავიხედე.
სარკეს მოეჩვენა, რომ თავი დავიჭირე.
ყველაფერი რიგზეა. ახლა საით?
– 200$ – პოლონელი მომეტუზა.
– ა?
ღამეშიო.
თუ სწორედ მივხვდი…
წარბები ამეზიდა – ყველა საზღვარს გასცდნენ.
აი, რას ნიშნავს საზღვარგარეთი (სოციალისტური ბანაკი მაინც არ ერქვათ). არ გავილანძღეთ! მეც და ბანაკიც.
– Что вы сказали?-თქო.
– 500$-იო – დაფრთხა.
ახლავე დავრეკავ ახალშენეფებულთან და შესიძებულთან, გავაგებინებ რა ბაჯაღლო გაუშვა ხელიდან.
– золото купишь! – დამიბრუნდა გონი.
არ გასჭირვებია გადასხვაბიზნესება, შესხვანივთვაჭრება.
ნომერის კარი ზარ-ზეიმით შევაღეთ.
– ოფელია! უკვე შეშლილი! – გაუხარდა თათას.
– დავახრჩოთ! აბაზანაში! –აიტაცა თეამ.
– ნახეთ ვინ მოგიყვანეთ! – ვინ არის უაზროს რომ ვიტყოდი, იმ ტონალობებში შევასიხარულე მეგობრები. გახსენით ლომების აღლუმი!!!
ლომი გაიყიდა.
ორიოდ ნულით მოგვატყუეს. კურსმა დაგვაბნია. იმ ფულად რამდენიმე, მაგრამ ნუ მაგარ, რომ დაგცემდა ისეთს, ქუჩის შურიან მზერებს რომ მოხსნიდა ისეთს, ცელულოიდის ფერადი პარკი თუ მოგვივიდოდა.
ჩვენ შევიძინეთ ქაღალდის ყვავილებით გაწყობილი, უცნაური საშობაო გვირგვინები, ხორბლის თავთავებით, ნარშავებით, ჩალის წნულებით და ბრჭყვიალა საახალწლო სათამაშოებით.
რატომ ყიდიან ადამიანები ოქროს?
რატომ ვერ ყიდიან ადამიანები ოქროს?
რატომ იყიდებიან ადამიანები ოქროზე?
რატომ გყიდიან ოქროსთვის?
ოქრო, ოქრომ, ოქროს, ოქროდ, ოქროთი,კვლავ ოქრო. ო, ოქროვ!
ბრჭყვიალა სათამაშოები.ეპიზოდი შემდეგი
რა დააჭკნობს თმებში ხელოვნურ ყვავილს.
ეს სხვისი ნომერია, ეს – მისი, ისიც სხვისი, ჩვენი ჩამოვიტოვე. ნომერი, ნომერი. ნუმერაცია ვერ მშველის.
ალალბედზე.
სადაც არის ბედი შენი… იქ მიგიყვანს ქუსლი წვრილი.
ძლივ-ძლიობით ვარჩევ ერთმანეთისგან ჭორიკანა მეღამურებს.
ვინ? ვის? სად? როდის? თამაშივითაა. ვინ? ივის? რას უპირებს? სად? პასუხები მზადაა.
– გიყვები, არ დაგცდეს!
– დედა მომიკვდეს?
– ცოლად აპირებს რომ მოიყვანოს!
– ცოლად?
– გეფიცები.
რაო-რაო? ვინ? ვის? რას უპირებს? როდის?
დავითი – მას ნიამორს.
აი, ნომერი მესმის.
– რა ნომერი, იცი ვისი შვილია? გა-დას-დით…
ხომ ვთქვი.
დაჭკნა ხელოვნური ყვავილები თმაში.ოდნავ შემდეგი ეპიზოდი
კორიდორის ბოლოში მარტოა. იგი – დავითი!
ხელოვნური ყვავილები მზის ამოსვლისთანავე გაიშალა.
„მიყვარხარ“ ვთქვი მშვიდად. მისი სიმშვიდე გადამედო.
მშვიდადვე ვაკოცე ტუჩებში. კოცნამ დამშვიდობების გემო დამიტოვა.კარგი ეპიზოდი
მიდის და მიდის და მიდის ცხოვრება უჩემოდ.
მოდის და მოდის და მოდის თოვლი პოლონური.
გარბის და გარბის და გარბის გზა ფანჯრებში.
თავისუფალი სვლა გვაქვს ქალაქში. სამარშრუტე ავტობუსის ფარდებს შორის საყდარი მოჩანს – თანამედროვე არქიტექტურის, ძველებური რწმენით.
მომწონს. ჩასვლას არ ვაპირებ.
დავითი?!
სწორედ აქ ვაპირებდი ჩასვლას.
საყდრის კარების წინ ჰგავს მადონას დაწინდვის მომლოდინეს.
იქნებ უნდა შეხვდნენ?
მაინც ჩავდივარ.
– ელი ვინმეს? – თოვლზე ფრთხილი ვარ.
– ამ ქვეყანაში რამდენი ახალი ეკლესია შენება. ჩვენთან კი… ხანდახან ვცდილობ ეკლესიები დავაპროექტო. გავა დრო, ვიცი ეკლესიებს მეც ავაშენებ.
„ტაძარი!“ – გამახსენდა ჩემი ასოციაცია. ამ შედარების სამადლობელო იყო ასეთი ნდობა, გულის გადაშლა.
– ხუროთმოძღვარი – დაუკვირდა სიტყვას.
ხუროთმოძღვარი – ამ დავიწყებულმა სიტყვამ რაღაც დავიწყებულში დიდი ხნით დადუმებული ზარები აახმიანა,
– მე სიტყვებით ვმშენებლობ. ოღონდ ხუროთმოძღვარივით ლამაზი სიტყვა ჯერ არ ამიშენებია – ვცადე გულახდილობითვე მეპასუხა.
– შეგატყვე! სიტყვებს იგონებ – გაიღიმა.
ის რომ ჩვენ, საყდრის წინ, ვგავდით რაფაელის ტილოს, რეალურს, გაცოცხლებულს, მაიმედებს.
იქ საყდრის წინ როგორც იქნა ვილაპარაკეთ. ზეშთაგონებით მიყვებოდა, რომ აქ ჩამოსვლამდე არქეოლოგიურ ექსპედიციასთან ერთად საგვარეულო ეკლესიას. არესტავრირებდა. როგორ ითლება ქვა, როგორ იხარჩება ქუჩურთმა, როგორ ედუღაბება აგური აგურს, როგორ გამოიწვება ალიზი.
…ყვებოდა მშვიდი, სავსე მადლობით და მადლით. შეამთლიანეს თურმე სარკმელ-ოლარი ხავსმოდებული. გოჯ-გოჯობით გაწმენდილი, ალაგ-ალაგ ამოცვენილი უძველესი კრამიტების ახლადგამომწვარი თიხით შეცვალეს, ძველი ფრესკები გაამაგრეს, ამოასუფთავეს ქვაზე ნაკვეთი ასომთავრული. მზით გამთბარ სახელგაცრეცილ საფლავებზე ჩამოსხდნენ და ჩამოილაგეს დაღლილ მუხლებზე ნაჯაფი ხელები.
ო! როგორ ვიცოდი, რომ ძალიან მჭირდებოდა. აი ასეთი, როგორიც ახლა.
– ახალი ჩანახატებიც გავაკეთე, ახლაც ბაზილიკის პროექტზე ვმუშაობ, თანამედროვე… მანდ მინდა ყოფნა… ჩვენთანაც მოვა ასეთი დრო. ხელი საყდრისკენ გაიშვირა…
მეც სადღაც „იქით“, მისი სიტყვა რომ ვიხმარო, „მანდ“ მიმეზიდებოდა. ჩემი „იქით“ იყო ზევით რატომღაც, დავითის „მანდ“ იყო დედამიწაზე, ადამიანებში, თავის ნაშრომში.
მომეჩვენა, რომ მშიერი ვიყავი, თბილი პური მომიტეხეს და მაჭამეს, აი იმ ხელით, ცოტა ხნის წინ რომ თიხას ზელდა, ბზის კარიბჭეს ჩორკნიდა და ხატებს ჭედავდა.
– წამო, შევიდეთ, დავათვალიეროთ! – შინაურული იყო.
შენობაში შევედით. იეზუიტთა სალოცავი აღმოჩნდა. პატარა ოთახი, მყურდო, უცხო სუნით, კედრით თუ კიპარისის. ნახევარი ოთახი მექანიკურ-მუსიკალურ თეატრს ეკავა. მეფენი, დედოფალნი, სეფექალნი, მხედარნი, მიწათმოქმედნი, მჭედელნი, ჯალათი, მოკვეთილი თავები, ხის, თიხის და ლითონის ფიგურები ლილვების, კბილანების უხილავი ბრუნვით, მოძრაობდნენ, ჩამზარების და კამერტონების ზუსტად გამოთვლილი ჟრჟოლვა მუსიკას /ქმნიდა.
წრეებზე მოძრაობდნენ და ყოველ წრეზე თავიდან თამაშდებოდა, ცოცხლდებოდა პოლონეთის ისტორიის რომელიღაც ჟამი. ჟამთაბრუნვას მართავდნენ სადღაც ფარულში დაფარული მექანიზმები.
დიდხანს ვუსმინეთ დროს მოჟღრიალეს, მოწიკწიკეს, მოტიკტიკეს, მოძრავს და უძრავს. თვლები ბრუნავდნენ. ბრუნავდა დედამიწა. გარეთ თოვდა…
გამოვედით უცხო მადლს შეხებული, სხვა სამყაროში ჭუჭრუტანიდან მზირალი ბავშვებივით განცვიფრებულები.
– იდუმალი მაშინებს, უცხო – დავითი ხმადაბლა ლაპარაკობდა – შენიც ამიტომ მეშინია.
გამეცინა. სხვებსაც უთქვამთ.
– მეც მეშინია რადიკალური ცვლილებების. აქ წამოსვლამდე რადიკალურად შემეცვალა სიყვარულის მუსიკა.
– რა ტიპი იყო?
– მოიყვანა შეძლებული – ცრემლი გამყიდველია, მოღალატე.
– გიყვარდა?
– როცა დავდიოდით… მაშინაც გადაგვაკივლა ორივე ოჯახმა. ჩემმაც, მისმაც. რაღაც რისკიან კაპიტალდაბადნებებშიც ჩაერთო. ან ფული, ან სული-ზე პასუხი მზად /ქონდა.
– კაი, არ მაინტერესებს. მე რატომ მითხარი რომ გიყვარვარ?
– ვიგრძენი არქეოლოგიური ექსპედიციებიდან ჩამოხვედი.
– რა შუაშია?
– რაღაც გჭირს, მსგავსი, არა ცუდად არ მითქვამს, გჭირს რაღაც რაღაცნაირი, იცი კიდევ რა სიტყვა გამახსენდა ასოციაციობანას თამაშისას რომ შენ შეგეფერებოდა… კანდელი.
თოვლი ბარდნის, ვარშავა თეთრი სიზმარია. თოვლში ნაფეხურებს ვტოვებთ. ჩვენი ნაკვალევი, საყდრიდან საყდრამდე მიდის, ტაძრიდან ტაძრამდე, სალოცავი სალოცავამდე.
გზადაგზა ჩანახატებს აკეთებს უბის წიგნაკში; თანამედროვე ეკლესიებს იხატავს. სურათებს უღებს. ფირი დაუმთავრდა აპარატში. ჩემი შევაშველე. მის ქაღალდებში ჩავიჭყიტე. ჩემი აშენებული სიტყვები მივაწერე მის ფოტოებს.
ცალწვეტცასაწვდენილი, თაღთამბრჯენი, შემინულშეწირული… ეკლესიებს ვნათლავდით.
თოვლმაც მოგვნათლა. დაზვინული, სველი, ბედნიერი. ტუჩებიც, თუ ძალიან გვეყინებოდა, ერთმანეთს ათბობნენ.
– ოცი ოქრო გავყიდეთ, მოგვატყუეს – შევჩივლე.
გზამ სასტუმრომდე საღამოს მიგვიყვნა. სულ ეს იყო. სული გამითბა.
გზად კაბაც ვიყიდე. ის გოგენის ფერებში, ეგზოტიკური. რამდენიმე იყო ეპიზოდი პოლონეთის ცხოვრებიდან, მეტი კი არა.
– road, road, road! – წავოვბღუილდით უკან.რაღაც
შეხვედრამდე იყო ცხოვრება.
ოქრო ბევრი გავყიდეთ, ვიყიდეთ, გავფლანგეთ, გავანიავეთ, გავაჩუქეთ, ვიჩუქეთ, უფრო მეტი სისულელეც შევიძინეთ, გავხარჯეთ, გავლიეთ. გავილიეთ.
არც ერთი ჩემი ოქრო ჩემთან არ მოვიდა, არც მე წავსულვარ კლონდაიკზე.
პოლონეთს, დიდი აღმშენებლობა მოყვა. ეკლესია ეკლესიაზე შენდებოდა, ტაძარს ტაძარი მო/ყვა. ჩვენში ზოგი წამოჭიმეს, ზოგი აღადგინეს, ბორცვი აღარ დარჩა ახალი წმინდა სახლით რომ არ დაემშვენებინათ, ყველა კორტოხზე, გორაზე და შემაღლებაზე სულიერი კერა დაინთო, ასე ჩვეული ფორმების და მივიწყებულ-მიჩუმათებული შინაარსის. დღეს რომ ეზოში შეხვიდოდი და ბალახი ღაღანებდა, მეორე დღეს კოხტად შემოყორილი, ეზობზიანი, გავარდბაღნარებული, კოხტაპრუწა კოკროჭინა, პეწიანად მოკრამიტებული ეკლესია გხვდებოდა.
ომებმაც ჩაგვიარა, მითოფვა-მოთოფვამ. აღზევება-გაბანკროტებამ. გადაიქარაშოტა თითქოს.
როგორც ყოველთვის, როცა გარემო იცვლება, დრო გაავდა, გამალდა, თვალიც ვერ მივატანეთ… ცხოვრება შეიცვალა. გავიხსენეთ რა იყო ჩიჩილაკი, ბასილა, შეიქმნა ეროვნული ტელესერიალებიც კი.ერთი ეპიზოდი ეროვნული ტელესერიალიდან
ქვაბიდან დიასახლისი მხრებჩამოყრილ, კისერჩამოწლაწულ, ხორკლებაყრილ ქათამს იღებს. ქათამს ორი გაკრუნჩხული კლანჭი აქვს და ორი მოკაკვული ფრთა. ლურჯია.
– ლურჯი ფრინველი?! – შემოდის დიასახლისის ქმარი. – ქათმის ბიზნესი ხომ არ წამოვიწყოთ?
– კვერცხი უფრო ადრე გაჩნდა, მამა! – შემოდის შვილი.
ოჯახი გადაწყვეტს ხვალიდნელი ქათამი ამჯობინოს დღევანდელ კვერცხს.
ხელით, მაგრამ კონვეირული წესით, ქვაბებიდან მანქანის ძრავის დგუშ-ცილინდრებივით ადი-ჩამოდიან ორი გაკრუნჩხული ფეხით მოხელთებული გაპუტულები.
– ერთ-ორ თვეში, დიიდი მოგება გველის, მინუს საშემოსავლო – „ჩოთქით“ ხელში დგას ოჯახის მამა.
ახალი წელია, შობა მოდის.
ტელესერიალს ვუყურებ მეც, ქათმით ხელში ვიცინი ისე, რომ ცრემლები მცვივა. სატელევიზიო „დიდი კომერსანტი“ ისე /გავს ჩემს მამას, რომელიც არასდროს ყოფილა შეძლებული, ახლა რომ იდეათა გენერატორი გამხდარა, დღე მოდის და უარესი ბიზნეს გეგმებით რომ მიპირებს აშენებას, უფულობით რომ ვერ შეაშინებ.
ასი ქათამი, დასწი ქათამი, და არა შეჯდა მწყერი ხესა.ჭორ-ჭორ-ჭორ
იმავე ცხოვრებაში და შეხვედრამდე იყო ჭორ-გათხოვება, გამოთხოვება. ჭორ-ჭორ საყვარელი, ჭორ-შვილი, ჭორ-სახლი ვიყიდე.
იყვნენ მეგობრებიც და ჭორ-ჭორ-ჭორ-ჩვეული.
დავითი ჭორ დაქორწინდა, ჭორ იცი ვისზე…
– აააა!!! რაააა? „გველი“ მოიყვანა? ის რომ უყვარდა?! მოიცა რა ერქვა…
– იცი „გველის“ მამა ვინაა… ფულში ცურავენ.
დრო ისევ ულმობელი.
ჭორ-დავითი გაშორდა. ჭორ შეირთო ვიღაცა, არაპოლონეთელი. ჭორ-კარგი გოგოა. შეიძლება – ჩვეულებრივი. ცოლი – ცოლისდარი.
ჭორ-ჭორ-ჭორ საყვარელსაც გავშორდი. ჭოოორ! შვილი ორი. ჭორ-განვმარტოვდი. ფი/-აღარც სვამს, აღარც ეწევა, დიეტას იცავს. დილ-დილობით დარბის, ღამ-ღამობით ყმუის.
სიტყვებს ვეღარ ვიგონებ… მაგრამ მე მივხვდი რაღაცაზე მეტს, განმარტოებასაც რომ მიმშვიდებდა.განმარტოებიდან შეხვედრამდე
კინოში მარტო სიარული დამჩემდა.
საღამოს ქალაქსაც მარტო მოვუყვები. აი, ხიდის ქვეშ წყვილი! კოცნიან ერთმანეთს! აი, ახალი სარეკლამო აბრა. განათებული. აი, „კლასობანას“ კვალი ფილაქანზე. ადამიანები. უმრავლესობა უცნობი. ეს ნაცნობსა /გავს. ვუახლოვდები.
– ან ფული ან სული! – მიხარია, რომ როგორც იქნა შემხვდა.
– ვა! „გრატესკა“! პოლონეთი! – არც ის ჩამომრჩა.
იქ, სადაც შევხვდით, ეკლესიაც დგას, კათოლიკური საყდარიც, ტაძარი დაგვყურებს, სინაგოგასთან რაბინი კრიალოსანს მარცვლავს, მოლაც ადრიანად ავსებს ხოლმე სურებს. კარგი უბანია.
შევხვდით ცალმხარეულ ეკლესიასთან. ვიყავი ცალი. უცალმხრო და მომინდა მეყვირა.
„რომ არ შეგვშინებოდა?! რა იქნებოდა? ჩამოგვეღვრებოდა კი შიგახსნილში გარეხსნილი?“
სინამდვილეში კი ვიკითხე.
– ჩვენთანაც ამდენი ეკლესია აშენდა. ალბათ ხუროთმოძღვარი ხარ!
ნურავის შეახსენებთ აუხდენელ ოცნებებს.
– ოჯახი, სამშენებლო ბიზნესი, ორი ვაჟკაცი…
– ლომის ბოკვერები? ასეა, ოქროს თუ გაყიდი. ლომები მაინც უნდა იყიდო.
ეამა.
თვალწინ გაყიდული ლომის თავი გამიბრჭყვიალდა.
– არც გიცდია? – ხუროთმოძღვრობა უნდოდა. რატომ არა? რატომ ისევ არქიტექტორი? ვერ მოვისვენე.
– ვერ გამოვიდა – მშვიდია. – ვცხოვრობდი.
არ ვიცი მიაგნო კი რაღაცაზე მეტს.
გზა გავიმუსაიფეთ. კოცნები, ა! ა! ა! არცერთს არ გვახსოვს.
– რატომ შეგეშინდა? – ვკითხე დამშვიდობებისას.
– საშიში ხარ, საშიში!
არადა, ვიგულისხმე „უფულო გზებით სიარულის“.როგორ შენდება ტაძარი
ავიღოთ მობილური ტელეფონი.
მოთმინებით და დაუნჯებით ავკრიფოთ ანგარიშის ნომერი. მაგთის აბონენტებმა დავრეკოთ წაყ-წაყ-წაყ, ჯეოსელის აბონენტებმა: წაყ-წაყ-წაყ, მეგალაინის…
თქვენს წინაშეა მოთხრობა მეგა ხაზით: ფულიც და სულიც.
მატერიალისტებმაც და იდეალისტებმაც დარეკონ ნომერზე
way-way-way…© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
