თარგმნა მალხაზ ხარბედიამ
– თუ შეიძლება, თქვენი გამგზავრების ამბავი მოგვიყევით.
– საბჭოთა მოქალაქის სტატუსით გამიშვეს, მამოწმებდნენ როგორ მოვიქცეოდი. ბერკლიში სემიოტიკის კურსს ვკითხულობდი, მაგრამ იმავდროულად რადიოთიც გამოვდიოდი და სსრკ-ში ადამიანთა უფლებებზე ვსაუბრობდი. ლიტვის “ჰელსინკის” ჯგუფის – ძალზე თავგანწირული დისიდენტური კამპანიის – წევრი ვიყავი და ჩემს მოვალეობად მიმაჩნდა ამ თემის აქცენტირება. ბუნებრივია, მოქალაქეობა მალე ჩამომართვეს და იძულებული გავხდი, პოლიტიკური თავშესაფარი მომეთხოვა. ახლა უკვე ორი პასპორტი მაქვს: ამერიკული და ლიტვური. მრავალი წელია იელში ვასწავლი, დავიცავი დისერტაცია და ფილოსოფიის დოქტორი გავხდი.
– რა ერქვა დისერტაციას?
– “არამდგრადი წონასწორობა: რვა რუსული პოეტური ტექსტი” – ლექსების გარჩევაა ლოტმანის სკოლის ყაიდაზე.
ვწერ ლექსებს, მაგრამ ძალზე არაპროდუქტიული პოეტი ვარ, ერთხელ გამოვთვალე და მივხვდი, რომ გადარჩევის შემდეგ მხოლოდ 157 ლექსი დარჩებოდა. ყველა ისინი ლიტვასა და ამერიკაშია გამოქვეყნებული. ამასწინათ ლიტვაში გამოვიდა ჩემი რჩეული პოეზია და მე მასში 50 გამგზავრებამდე დაწერილი და 50 ამერიკაში შექმნილი ლექსი შევიტანე: ეს მათ ჯინაზე გავაკეთე, ვინც ფიქრობს, რომ პოეტი ჭკნება ემიგრაციაში. ცოტ-ცოტას ლიტვურადაც ვთარგმნი.
– თქვენი სხვა წიგნების შესახებ გვესაუბრეთ.
– დისერტაციის გამოსვლის შემდეგ პოლონელი პოეტის, ალექსანდრ ვატის შესახებ დავწერე წიგნი. იგი უკიდურესი ფუტურისტი იყო, დაახლოებით კრუჩონიხის დონის; შემდეგ კომუნისტი გახდა – ომამდე – მოგვიანებით კი მიატოვა პარტია და სსრკ-ში, მავთულხლართებს მიღმა აღმოჩნდა.
გათავისუფლების შემდეგ დასავლეთში წავიდა. ორი შესანიშნავი პოეტური კრებული გამოსცა – მეტაფიზიკური ტიპის – და მოგონებების წიგნი, რომელიც მნიშვნელობით ნადეჟდა მანდელშტამის წიგნსაც შეგვიძლია შევადაროთ. ეს წიგნი რომ გამოვიდა, 1967 წელს ვატმა თავი მოიკლა, პარიზში. ინგლისურად მის შესახებ თითქმის არაფერი არსებობდა, თანაც მეორე წიგნი მჭირდებოდა უნივერსიტეტში ადგილის მოსაპოვებლად და მეც ვატი ავირჩიე. ოთხი წელი ვწერდი, ინგლისურ ენაზე, 90-იანებში გამოვიდა და ახლა პოლონურადაცაა თარგმნილი: რადგანაც პოლონელებისთვის ვატი დაახლოებით იგივეა, რაც ჩვენთვის მაიაკოვსკი, ოღონდ მას ჯერ ბანაკებში უნდა მოეხადა “ვადა”, შემდეგ კი უცხოეთში უნდა გაქცეულიყო.
ჩემი მესამე წიგნი – “თანამოსაუბრენი ნადიმზე” – ვილნიუსში გამოვიდა რუსულ ენაზე. ესაა სამეცნიერო სტატიების კრებული სხვადასხვა ლიტერატურულ თემაზე და სულ ახლახან, მოსკოვში გამოიცა ჩემი პუბლიცისტიკის წიგნი ცოტათი პრეტენზიული სახელწოდებით “თავისუფლება და სიმართლე”. სათაური გამომცემლის დარქმეულია და წიგნში შესული წერილებიც რუსულადაა თარგმნილი. მასში შესულია გასული წლების პუბლიცისტიკა, რომელთაგან დიდი ნაწილი ლიტვის დამოუკიდებლობის შემდეგაა დაწერილი. აქაა სტატიები ლიტვური თვითშეგნების თავისებურებების, მისი უკიდურესობებისა და შეცდომების შესახებ. საქმე იმაში გახლავთ, რომ მე პრინციპული მოწინააღმდეგე ვარ ვიწროდ გაგებული ნაციონალიზმისა, ამის შესახებ ბევრს ვწერ და ვსაუბრობ, რაც, როგორც ჩანს, ვერ უწყობს ხელს ლიტვაში ჩემს დადებით პოპულარობას.
– ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ თქვენ ხომ, უპირველეს ყოვლისა, პოეტად აღიქვამთ თავს. მე მგონი, დადგა დრო, თქვენი ლექსების კრებული რუსულ ენაზეც გამოვიდეს?
– აქტუალური შეკითხვაა. მართლაც, მირჩევნია პოეტი ვიყო, რომელიც, სხვათა შორის, მასწავლებელიცაა, მთარგმნელიც და ა.შ… როდის გამოვა ჩემი ლექსების რუსული კრებული, ვერ გეტყვით, მაგრამ ერთი რამ შემიძლია გითხრათ, მთარგმნელებთან ბედმა გამიღიმა: ჩემი ლექსები თარგმნეს ცხონებულმა იოსიფ ალექსანდროვიჩმა (ორი ლექსი, რომელიც ჩემი უკვდავების გარანტიად იქცა), გორბანევსკაიამ, კუშნერმა, განდელსმანმა, კულემ – წიგნისთვის მართლაც საკმარისი იქნება, მაგრამ არავინ მთავაზობს ამ იდეის განხორციელებას. მე ხომ არ დავტრიალდები, უხერხულია. მითუმეტეს, რომ ძალზე წყნარი ცხოვრებით ვცხოვრობ და ვერიდები სიტუაციებს, სადაც უარის მიღების დიდი შანსია.
– როგორ განსაზღვრავდით საკუთარ პოეტიკას – აქამდე ხომ თქვენ მუდამ სხვისი პოეტიკის განმარტებით იყავით დაკავებული?
– მე ერთგვარი კლასიცისტი ვარ, მანდელშტამის, ბროდსკის ხაზის გამგრძელებელი (თუმცა საკუთარ თავს მათ არ ვადარებ, რა თქმა უნდა), ამიტომაც ჩემი პოეზია მკაცრია, რეტროსპექტული, თუმცა რაღაცით ექსპერიმენტულიც – რადგანაც ვმუშაობ გარითმვის სქემებზე, რომელიც ჩემამდე არავის გამოუყენებია ლიტვაში.
– რამდენად განსაზღვრავს ლიტვური ენა ზოგადად პოეტიკას?
– ბევრი რამ მეტრიკაზეა დამოკიდებული. სხვათა შორის, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ლიტვური სიტყვები, როგორც წესი, ერთი ან ორი მარცვლით გრძელია, ვიდრე რუსული, რაც ცოტათი ართულებს რუსული ტრადიციული საზომების თარგმნას. ჩვენი პირველი კლასიკური ნაწარმოები ჰეგზამეტრით იყო დაწერილი. შემდეგ სილაბიკით წერდნენ და ეს სილაბური ლექსი დღემდე შემორჩა ენას, ამიტომაც მე რამდენიმე ლექსი სპეციალურად ამ საზომით დავწერე. შემდეგ იყო XIX საუკუნის რეფორმა, როცა მკაცრი სილაბოტონიკით დაიწყეს წერა, პუშკინის ყაიდაზე და ამავე სილაბოტონიკას იყენებდნენ საბჭოთა პერიოდშიც, რის გამოც იგი, უპირველეს ყოვლისა, სოცრეალიზმთან ასოცირდებოდა. ამიტომაც, 60-იან წლებში პოეტებმა უარი თქვეს მასზე და შეიძლება ითქვას, რადიკალურ ზომებს მიმართეს. ჩემი რადიკალიზმი კი სხვა რამეში მდგომარეობდა – მეტაფორას, კომპოზიციასა და გარითმვას მე ისევ და ისევ სილაბოტანიკაზე ვამყარებდი. თუმცა ხანდახან ვერლიბრსაც ვწერ.
– თქვენთან საუბრისას, ყოველთვის მიჩნდება სურვილი,პოეტ ლევ ლოსევს – და უფრო ფართოდ კი – პოეზიის პეტერბურგულ სკოლას შეგადაროთ. როგორ მოგწონთ ამგვარი შედარება?
– ლევ ლოსევი მიყვარს და პატივს ვცემ, ჩვენ მეგობრები ვართ, მაგრამ იგი ძალიან ირონიული პოეტია, მე კი არა. სხვა მხრივ, ბევრი მეუბნება, რომ დიახ, მე პეტერბურგულ სკოლას წარმოვადგენ ლიტვაში. გარკვეულწილად, ეს მართალია, მაგრამ საქმე იმაში გახლავთ, რომ ლიტველებს თავისი პეტერბურგული სკოლა ჯერ კიდევ XIX საუკუნეში ჰყავდათ, როცა ლიტველი პოეტები – მაირო ნისი და ბარანაუსკასი – პეტერბურგში ცხოვრობდნენ, ამ ქალაქის ორგვარ აღქმას იზიარებდნენ: პუშკინისეულს და მიცკევიჩისეულს. ასე რომ, თუკი მე პეტერბურგის სკოლას ვეკუთვნი, ეს უფრო ძველი, მაშინდელი “ლიტვური პეტერბურგის” სკოლა იქნება, სადაც მკაცრი ფორმა და კულტურული მეხსიერება ბატონობს.
– როგორ მიმართებაშია თქვენი აზრით, დიდი პოეტიკა და ჩვენი დროის პოეტური სიტუაცია?
– პოეტიკები საერთოდ არც ისე ბევრია, სულ შესაძლოა მხოლოდ ოთხი პოეტიკა არსებობდეს: რომანტიკული, კლასიცისტური, ავანგარდული და სუპერავანგარდული. ამიტომაც პოსტმოდერნიზმის ეპოქაში ავტორს, რაც არ უნდა გაახურო, მაინც მათთან უწევს მუშაობა: ვერსად წაუვა. უბრალოდ, ზოგჯერ ამ ავტორის ნამუშევარი გრგვინავს ხოლმე, ზოგჯერ კი არაფრად ვარგა. ამიტომაც ვცდილობ ერთი სტილის ერთგული ვიყო, რომელიც გარეგნულად ძალზე რადიკალურ ხერხებშიც ინარჩუნებს თავის სახეს.
– რა ხდება ახლა ლიტვურ პოეზიაში, რა ტენდენციები შეინიშნება?
– ერთი ტენდენცია ყველაზე უფრო თვალშისაცემია, ესაა იდიოტიზმამდე დასული ბუნდოვანება. ეს უკვე ობიერიუც კი არაა, მათ ხომ თავისი ხიბლი ჰქონდათ და ეს ნაწარმოებები სასიამოვნო საკითხავი იყო. ამათთან, უბრალოდ, გეზარება კითხვა, მოიწყენ.
– თანამედროვე რუსულ პოეზიაზე რას იტყოდით?
– თანამედროვე რუსულ პოეზიაში მომწონს… ვთქვათ, კიბიროვი.
– მაგრამ კიბიროვი ხომ თქვენი სრული ანტიპოდია.
– ალბათ იმიტომაც მომწონს, რომ ასე არასდროს დავწერ. მას იუმორის გრძნობა აქვს და თანაც, საბჭოთა ეპოქის ხატს ქმნის, ეპოქის, რომელიც თვალსა და ხელს შუა ირღვევა, მისი ეპოქის ხატს. თუმცა, რა თქმა უნდა, მე ჩემს თანატოლებს უკეთ ვიცნობ – რეინს, კუშნერს, გორბანევსკაიას. მათ ვადევნებდი თვალყურს. რაც შეეხება პოეტების ახალ თაობას, მე აქ არა ვარ სპეციალისტი.
– გავიგე, რომ თქვენ ოდესღაც ოდენი გითარგმნიათ ლიტვურად. მართალია?
– დიახ, ძალიან დიდი ხნის წინ, რამდენიმე ლექსი იყო, “უ.ბ.იეიტსის ხსოვნას”, “1939 წლის 1 სექტემბერი” და კიდევ რაღაც. გავუგზავნე კიდეც, რის შემდეგაც პასუხი მივიღე, სადაც ოდენი ზრდილობიან მადლობას მიხდიდა გარჯისთვის. როცა ბროდსკი მიემგზავრებოდა, ვუთხარი: “ვიცი, იქ პირველ რიგში ოდენს შეხვდები, მე კი თარგმნილი მყავს ეგ კაცი და “მიმოწერაც” მქონდა, ამიტომ სახსოვრად აი, ეს ბოთლი მინდა გაგატანო”-მეთქი. და გადავეცი ერთი ბოთლი ძალიან მაგარი – 70 გრადუსი – ლიტვური სასმელი, ვთხოვე ოდენთან ერთად დაელია, როცა შეხვდებოდნენ ერთმანეთს. ასეც მოიქცნენ. აი, ასეთი ურთიერთობა მქონდა ოდენთან. ერთი სიტყვით, სულელური.
– რატომ სულელური. ასეთი ისტორიებიდან იბადებიან პოეტები, შესაძლოა თავად ლიტერატურის ისტორიაც კი ამ ამბების გამო იწერება. სხვათა შორის, თქვენზე მსმენია, რომ ძალიან ბევრი საინტერესო რამ გადახდომიაო თავს. მართალია?
– კი, იყო ერთი-ორი. უცხო ისტორიებსაც მე მაბრალებენ ხოლმე – მაგალითად, დოვლატოვს ერთი ამბავი მოვუყევი და მან ჩათვალა, რომ ყველაფერი ეს მე გადამხდა თავს.
არადა, ეს ყველაფერი ერთ პოლონელ მწერალს, აწ გარდაცვლილს, ლეოპოლდ ტირმანდს დაემართა. ტირმანდი პოპულარულ დეტექტიურ რომანებს წერდა და საშინლად ვერ იტანდა საბჭოთა ხელისუფლებას. ბოლოს და ბოლოს, დასავლეთში გაიქცა და პროფესიონალი ანტიკომუნისტი გახდა. წერას თავი დაანება და ძირითადად, ლექციებს კითხულობდა საბჭოთა ხელისუფლებაზე. ასე რომ, თავისი დასავლური კარიერის დასაწყისში, კითხვაზე ლექციების შესახებ იგი ხშირად პასუხობდა: “მე სამი ტიპის ლექციებს ვკითხულობ. ერთში 50 დოლარს ვიღებ, მეორეში 100-ს, მესამეში კი 200-ს. ორმოცდაათიანს, რა თქმა უნდა, არ გირჩევთ”.
ეს ისტორია დოვლატოვს მოვუყევი და მან, ეტყობა კარგ ხასიათზე იყო, წარმოიდგინა როგორ ვვაჭრობდი ჩემი ლექციებით, რაც, რა თქმა უნდა, არ მომხდარა. ისე, ისტორიები ჩემს შესახებ ისედაც ბევრია.
– მაგრამ რატომ მაინცდამაინც თქვენ გემართებათ ეს ამბები?
– ძალზე აქტიური ადამიანი ვარ, ავანტიურისტი და ხშირად ჩემი ინიციატივით ვეხვევი ხოლმე ამბებში. თავის დროზე ძალიან ბევრს ვსვამდი და ამანაც, რა თქმა უნდა, ხელი შეუწყო… ამ ისტორიებიდან ბევრმა ლიტერატურაში “დაიმკვიდრა” ადგილი. რეინს აქვს ლექსი “სამი აღდგომა”, სადაც რაღაც ვილნიუსელ ტარტიუფს ვგავარ… რეინისვე ლექსებში ხშირად ვფიგურირებ როგორც “მილიონების მემკვიდრე”, რაც მამაჩემის, ცნობილი ლიტველი მწერლის მემკვიდრეობაზე მიანიშნებს, თუმცა ეს თანხა ნამდვილად არ იყო ასეთი კოლოსალური.
– ამერიკაში როგორ არის საქმე, ხშირად ხდება ხოლმე თქვენს თავს უცნაური ამბები?
– ადრე ისტორიებს ჩემს შესახებ სტუდენტები ქმნიდნენ, მათ ასეთი ინგლისური ზმნაც კი მოიფიქრეს, tovenclova, რაც “გამოთაყვანებული სახით ბოდიალსა და ბუტბუტს” ნიშნავს.
– როგორ გაიცანით ტანია, თქვენი მომავალი მეუღლე? რამდენადაც ვიცი, ესეც ფანტასტიკური ისტორიაა – პოეტმა ევგენი რეინმა, ყოველ შემთხვევაში, ასე დამიხასიათა იგი. მინდა დედანი მოვისმინო.
– ო, ეს კლასიკური ისტორიაა. ჩვენ ერთმანეთს გორბანევსკაიამ გაგვაცნო, თანაც ძალზე მოულოდნელად მოხდა ეს. 1967 წლის ზაფხულში იგი ვილნიუსში ჩამოვიდა. ეს ამბავი წითელ მოედანზე მის გმირობამდე ერთი წლით ადრე მოხდა, თუმცა უკვე მაშინ ძალზე რისკიანი ცხოვრებით ცხოვრობდა. ღამის სამ საათზე მირეკავს და მეუბნება, რომ სადგურშია და ქალაქში ავტოსტოპით ჩამოვიდა. იგი ყოველთვის ავტოსტროპით მოძრაობდა და მეც ხშირად ვიქცეოდი ხოლმე ასე. ბროდსკი ამგვარ სიტუაციებში მეუბნებოდა: “თუკი მძღოლი გკითხავს, სად მიდიხარო, უნდა უპასუხო: “ნაშასთან” ან “ნაშასგან”. თავს დაგანებებს და აღარ ჩაგეკითხება”. ასეც ვიქცეოდი.
ჰოდა, მივდივარ სადგურზე და ქალაქში ვსეირნობთ მისი ჩემოდნით (სადაც ასიანი რაღაც აკრძალული წიგნები ჰქონდა, ან სამიზდატი). ვუხსნი, სახლში ვერ მიგიყვან, მშობლებთან ერთად ვცხოვრობ და ამიტომ ნაცნობებთან დაგასახლებ-მეთქი. მაგრამ არ გინდა, ღამის ოთხ საათზე დაადგე იმ ხალხს? სირცხვილია! დილამდე უნდა მოგვეცადა. სამაგიეროდ, დავდივართ და ვათვალიერებდით დილის ვილნიუსს. ცხრა საათზე ვენიჩკა ეროფეევივით დასალევად გავიწიე. შევედით სასადილოში, სადაც კონიაკი და ყავა ჰქონდათ და მაგიდას მივუჯექით; იქ უკვე ვიღაც იჯდა, ვკითხე, თუ შეიძლება-მეთქი, თანაც სახეზე არც შემიხედია. მოგვიტანეს ეს კონიაკი, ავწიე სირჩა და დავინახე, რომ ჩემს წინ გოგონა იჯდა. ეს იყო ტანია. მაშინ იგი საბჭოთა კავშირის ყველაზე ლამაზი ქალი იყო, ალბათ. ფანტასტიკურად ლამაზი, დავბრმავდი, გავქვავდი და გამოვქლიავდი. ოცი წლის იყო, მე ოცდაათისა და ვიფიქრე, ეს რომ არ გავიცნო, მთელი დარჩენილი ცხოვრება ვინანებ-მეთქი.
მაგრამ როგორ, რანაირად უნდა გავიცნო?
ნატაშა კი ამ დროს ალიკა გინზბურგზე მელაპარაკება, იმის შესახებ, რომ საავადმყოფოში წევს და ა.შ. უცებ, გოგონა თვითონ ჩაერთო საუბარში. თურმე ალიკას დედას იცნობდა და მთელი საქმის აზრზე იყო. ასე გავიცანით ერთმანეთი. ტანია ერთი დღით ჩამოვიდა ვილნიუსში და ისე მიემგზავრება, რომ არც არაფერი უნახავს ჩვენს ქალაქში. “ერთი დღით მაინც დარჩით და ჩემზე უკეთ ვერავინ დაგათვალიერებინებთ-მეთქი აქაურობას”, – ვუთხარი. “კი მაგრამ, მე ხომ თქვენ არ გიცნობთ”, – მიპასუხა გოგონამ და აქ გორბანევსკაიამ მთავარი ფრაზა წარმოთქვა: “ნუ გეშინიათ, ეს ადამიანი თქვენ არაფერს გავნებთ”. გოგონა დათანხმდა, დავათვალიერებინე ვილნიუსი და კაუნასშიც ვიყავით. ერთი სიტყვით – რომანი დაიწყო. მეც სხვა რა მინდოდა…
შემდეგ ჯარები შევიდნენ ჩეხოსლოვაკიაში და ჩემმა მეგობარმა მითხრა: “ტომას, რაღაც უნდა ვიღონოთ (მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდით, რომ გორბანევსკაია წითელ მოედანზე გამოვიდა), მოდი, ტრანსპარანტები დავწეროთ და ქუჩაში გავიდეთ. სირცხვილია”. ამ ჩალიჩში ვართ და ტანიამ, ან ტრანსპარანტები, ან მეო. ერთი სიტყვით, მას სრულიად საფუძვლიანად ეშინოდა, რომ დამიჭერდნენ. დავუჯერე და ამით ეროვნული გმირის ტიტულის მოპოვების შანსიც დავკარგე. თუმცა მე და ტანია მაინც დავშორდით ერთმანეთს, ცალ-ცალკე ვცხოვრობდით, ორივე დავოჯახდით და შვილებიც გვეყოლა და მხოლოდ 23 წლის შემდეგ შევხვდით ერთმანეთს, როტერდამში. უფროს ქალიშვილთან ერთად ვიყავი იქ. ჩემმა გოგონამ რომ მკითხა, “შენი ძველი girlfriend-ია”-ო, “ჰო, დაახლოებით”-მეთქი. “აი, ქალი, ვინც შენ გჭირდებაო!” და მეც დავუჯერე ქალიშვილს, რასაც სრულიად არ ვნანობ.
– თქვენ ეროფეევი ახსენეთ: ესეც ხომ ისტორიაა?
– რა თქმა უნდა. ერთხელ მოსკოვში ერთ ნაცნობ ქალთან ასვლა დავაპირე, პუშკინსკაიაზე; ფხიზელი ვარ და მივუყვები კიბეს, ამ დროს ვხედავ: კიბეებზე მურდალი ტიპების დიდი კოდლაა ჩამომჯდარი, ბლომად არიან და სვამენ. ვორობიანინოვივით, ვიგრძენი, რომ შეიძლებოდა გავეძუყნე ამ ტიპებს, გამორიცხული არ იყო, ფეხებითაც შემდგომოდნენ. მაგრამ რას ვიზამდი, განწირული ვიყავი, წინ მივიწევ, ამ დროს დგება ამათი ატამანი, სიმპათიური, მაგრამ მურდალი სიფათის კაცი და მეკითხება: “ვინა ხარ?” – “მე ტომას ვენცლოვა ვარ, შენ?” – “მე ვენედიქტ ეროფეევი. მოდი დავლიოთ”. ეტყობა, გაგონილი ჰქონდა ჩემს შესახებ, მეც შორიდან ვიცნობდი – “მოსკოვი-პეტუშკი” უკვე დაწერილი იყო. აღმოჩნდა, რომ ესენიც ამ ნაშასთან მიდიოდნენ, მაგრამ არ შეუშვეს, ადგნენ და პირდაპირ კიბეებზე შეუბერეს. მეც, რა თქმა უნდა, მათთან ერთად გავილეშე და ქალთან აღარც ავსულვარ.
– მახსოვს, ორიოდე წლის წინ კრაკოვში შეგხვდით, პოეტურ ფესტივალზე, სადაც მილოშიც იყო, და აი, რამ გამაკვირვა მაშინ: როცა პოეზიაზე იყო საუბარი, თქვენც და მილოშიც, თითქოს პასიურობდით. პოლიტიკაზე კი გაუთავებლად შეგეძლოთ გესაუბრათ. კი მაგრამ, რატომ? ცოდო არაა პოეზია?
– მეუხერხულება პოეზიაზე ლაპარაკი და მე მგონი, მილოშსაც იგივე სჭირს. ცოტათი არ გვიყვარს, როცა ამ საქმეს ვუღრმავდებით, განსაკუთრებით კი საჯაროდ. პოლიტიკაზე საუბარი გაცილებით იოლია. თანაც, პოლონეთისა და ლიტვის რეგიონებში პოლიტიკა იმდენად დახლართულია და საინტერესო, რომ მართლაც უსასრულოდ შეგიძლია ამის შესახებ ისაუბრო. ამ რეგიონის ისტორია – სათავგადასავლო რომანივითაა, თანაც ეს რომანი XIV საუკუნიდან იწყება და დღემდე გრძელდება დაუსრულებლად. მეცა და მილოშიც ფანატიურადა ვართ შეყვარებულნი ამ ისტორიაზე – კარგად ვიცნობთ მას და გვიყვარს, როცა ამის შესახებ ვსაუბრობთ.
– რით ხართ გატაცებული ლიტერატურის გარდა?
– ძალიან მიყვარს მოგზაურობა. მსოფლიოს მრავალი ქვეყანა მაქვს მოვლილი.
– ემიგრაციის დროს დაბრუნებაზე ხომ არ გიფიქრიათ? რაიმე სცენარი ხომ არ არსებობდა?
– თავში ავანტიურული აზრები მიტრიალებდა და საქციელიც ასეთივე მქონდა. მაგალითად, ერთხელ ესტონელმა, ლიტველმა და ლატვიელმა ემიგრანტებმა გემით ბალტიის ზღვაზე გასეირნება მოვაწყეთ. ამ აქციაში სხვებთან ერთად მონაწილეობას ვლადიმირ ბუკოვსკიც იღებდა და ბევრი სხვა. იდეა შემდეგში მდგომარეობდა, რაც შეიძლება ახლოს უნდა მივსულიყავით კლაიპედასთან, რიგასთან და ტალინთან, გემბანიდან პროკლამაციებიანი ბოთლები უნდა გადაგვეყარა, რადიოთი ვიყავით აღჭურვილები და ა.შ. ერთი სიტყვით, აგიტნაოსნობა იყო დაგეგმილი. ჩერნენკოს დრო იდგა – პერესტროიკის წინა პერიოდი. ჰოდა, როცა სტოკჰოლმში დაქირავებულ გემზე ავედით, ТАСС-მა განცხადება გააკეთა, რომ ამ მოგზაურობას არ ჰქონდა ტურისტული ხასიათი და რომ იგი ЦРУ-ს მიერ იყო დაგეგმილი; ЦРУ კი, მათი აზრით, იმდენად ვერაგი ორგანიზაციაა, რომ ამბობდნენ, ამ გემს ჩაძირავენ და მერე ყველაფერს საბჭოთა წყალქვეშა ნავებს დააბრალებენო. ასე რომ, ТАСС-ი უფლებამოსილი იყო განეცხადებინა,რომ თუკი გემი ჩაიძირებოდა, საბჭოთა ნავებს ამასთან არანაირი კავშირი არ ექნებოდათ. ამის შემდეგ ბევრი მონაწილე უარზე დადგა. ჩვენ მაინც გამოვცურეთ. რა თქმა უნდა, დროის უდიდესი ნაწილი რესტორანში გავატარეთ, დაახლოებით “ვის უხმობს ზარის” სიტუაცია იყო, ფრანკისტები გვაკლდა. ჩვენ, რა თქმა უნდა, არავინ გვესროდა, მაგრამ პერიოდულად ჰაერზე გამოვდიოდით ხოლმე და ვკითხულობდით: “სადაა საბჭოთა ტორპედოები?”
შემდეგ, 1988 წელს, მე ერთ-ერთი პირველი ჩამოვედი ინკოგნიტოდ საბჭოთა კავშირში, ამერიკელთა ჯგუფთან ერთად, ვიყავი პიტერში, გამოფენებზე შევიარე, სადაც ღმერთმა უწყის, რა იყო გამოფენილი – ერთი სიტყვით, ძალიან საინტერესო დრო იყო, ახალი დროება, რაღაცით 1905 წელს ჰგავდა: არ იცი, რით დამთავრდება ყველაფერი ეს, მაგრამ ჯერ საინტერესოდ მიდის. მაშინ სსრკ-დან რაღაც ლიტერატურა გამომქონდა, აეროპორტში ერთი-ორჯერ კინაღამ დავიწვი, მაგრა მეშინოდა, ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდი იყო. თუმცა გადავრჩი და ლონდონში ჩამოვფრინდი, სადაც ბი-ბი-სი-ზე უნდა გამოვსულიყავი მოგზაურობის შთაბეჭდილებებით. ლონდონში არასდროს მიცხოვრია, არაა ჩემი ქალაქი, მაგრამ სწორედ იქ, პიკადილიზე მივხვდი პირველად, რომ დასავლელი ადამიანი ვარ: იმიტომ, რომ ტაქსიდან გადმოვედი თუ არა, თავს ვუთხარი: “ღმერთო ჩემო! როგორც იქნა, სახლში ვარ…”
© “არილი”