ზაზა კვერცხიშვილი – ნოდარ ჩხეიძე

ფოტოზე: თამაზ ჭილაძე, ნოდარ ჩხეიძე, არჩილ სულაკაური, ნოდარ დუმბაძე

ნოდარ ჩხეიძის ლიტერატურულ მდგომარეობაზე მსჯელობისას ხშირად გამოუთქვამთ აზრი (წერილობით – შეფარვით და თითქოს ერთგვარი მობოდიშებით, ზეპირად – ბევრად უფრო გულწრფელად და მკაფიოდ), რომ მთელი მისი კრიტიკული მემკვიდრეობა, – წიგნად გამოცემული არცთუ მრავალრიცხოვანი სტატიები, – მიახლოებით წარმოდგენასაც კი ვერ გვიქმნის იმ როლზე, რომელსაც ეს არაჩვეულებრივად ნიჭიერი და ენერგიული ადამიანი 60-იანი წლების მწერლობაში ასრულებდა. რომ ორატორული ტალანტი და სიახლის თავდაუზოგავი მხარდამჭერის პოზიცია მას აქცევდა ერთგვარ არაფორმალურ ლიდერად, რომელსაც ყველა ანგარიშს უწევდა – ერთნი პატივს სცემდნენ, ხოლო მეორენი ერიდებოდნენ. რომ თავისი თაობის მწერლებზე მან მოახდინა მნიშვნელოვანი ზემოქმედება, რომლის სრულფასოვანი გააზრება მხოლოდ ნაწერების მეშვეობით ვერ მოხერხდება.

არსებითად, ეს არის წუხილი იმაზე, რომ მნიშვნელოვანმა პიროვნებამ, ნიჭისა თუ ტემპერამენტის თავისებურებათა გამო, ვერ შეძლო საკუთარ ნაწერებში სრულად დაეფიქსირებინა მთელი ენერგია და პიროვნული ხიბლი, რომელიც მის განუმეორებლობას, ლიტერატურულ პროცესებში მის როლსა და მდგომარეობას განაპირობებდა, და ამიტომ მომავალი თაობების წარმოდგენა ამ ადამიანზე გარდუვალად ნაკლული, არასრულფასოვანი იქნება.

“მომავალ თაობებს” კი ისღა დაგვრჩენია მხედველობაში ვიქონიოთ ეს თვალსაზრისი როგორც ერთგვარი ორიენტირი და ამ შემოქმედსა და პიროვნებაზე ძირითადად მაინც მის წიგნში (ნოდარ ჩხეიძე, კრიტიკული წერილები, გამომცემლობა “საბჭოთა საქართველო”, თბილისი, 1977) გამოქვეყნებული იმ სტატიების მეშვეობით შევიმუშაოთ საკუთარი აზრი, რომლებიც, თურმე, ბევრად უფრო საინტერესო ლიტერატურული მოვლენის მხოლოდ ცალკეულ და არცთუ ყველაზე მნიშვნელოვან ფრაგმენტებს წარმოადგენს.

მაშ ასე, უწინარეს ყოვლისა რა გვეცემა თვალში ნოდარ ჩხეიძის წიგნის კითხვისას? ალბათ ის, რომ ყველაზე ცოცხალ შთაბეჭდილებას მისი კრიტიკული მემკვიდრეობის აშკარად ის ნაწილი ახდენს, რომელშიც ავტორი თავისი თანატოლი მწერლების პირველ ნაწარმოებებს ან წიგნებს განიხილავს. უფროსი თაობის ოსტატებისადმი მიძღვნილი წერილები და, მით უფრო, თეორიული შრომები გაცილებით ნაკლებად საინტერესოა და ტრაფარეტულიც კი არის: პირველნი ძირითადად პატივისცემის დადასტურებას წარმოადგენს (სტატიები სანდრო შანშიაშვილსა და სერგო კლდიაშვილზე, ბევრად უკეთესია ლეო ქიაჩელის მწერლური და ადამიანური პორტრეტი), ხოლო მეორენი – მარქსისტული ესთეტიკის დებულებათა არც მაინცდამაინც ორიგინალურ გადმოცემას (ლიტერატურული მიმდინარეობების, მხატვრული სახის ბუნების, ტენდენციურობის და ა. შ. შესახებ. ზოგჯერ გარკვეულ ინტერესს აღძრავს საილუსტრაციო მასალების შერჩევა; მაგალითად, პატრიოტიზმის იდეასთან დაკავშირებით ისეთი განსხვავებული და მოულოდნელი მოთხრობების მოხმობა, როგორებიც არის მოპასანის “ფუნთუშა”, პირანდელოს “სასტუმროში მოკვდა” და ნიკო ლორთქიფანიძის “გული”).

60-იანი წლების კრიტიკული ნააზრევის ფონზე თუ შევხედავთ, შეიძლება ითქვას, რომ ნოდარ ჩხეიძის სტატიები არ გამოირჩევა არც იმ ესთეტიკური სრულყოფილებითა და თავისთავადი მხატვრული ღირებულებით, რის ნიმუშადაც შეიძლება დავასახელოთ ოტია პაჭკორიას წერილები და არც აკაკი ბაქრაძისათვის დამახასიათებელი ლოგიკური კონსტრუქციების სიმყარით. სამაგიეროდ, იგი ლიტერატურული პროცესების სისხლხორცეული თანამონაწილის ვნებითა და ენერგიით მიგიზიდავს.

ხოლო ეს ვნება (როგორც შეჰფერის კიდეც ვნებას) სხვადასხვაგვარად, – ზოგ შემთხვევაში სრულიად არასიმპათიურადაც, – ვლინდება. არავინ ჩქარობს მწერლის პირველსავე წარმატებებზე გამოხმაურებას ნოდარზე მეტად, არავინ ცდილობს ასე გულმხურვალედ დაუჭიროს მხარი ნიჭიერ სიახლეს; სამაგიეროდ, დაწუნებული დებიუტანტებისადმი სხვა ამდენადვე დაუნდობელი კრიტიკოსის დასახელებაც გაჭირდებოდა. მისი შეფასებები ზოგჯერ, ყოფითი ეთიკის ასპექტით თუ მივუდექით, ბოროტი დაცინვის (ცხადია, მიუღებელ!) ფორმას იძენს. მაგრამ ხელოვნებას, როგორც ცნობილია, აქვს თავისი ავტონომიური ეთიკა – ესთეტიკის (ან ესთეტიკური) ეთიკა – რომელიც, მართალია, არ უპირისპირდება, მაგრამ არც მთლიანად ემთხვევა ყოფითს. ამ ესთეტიკური ეთიკის თვალსაზრისით კი ნოდარ ჩხეიძის ლიტერატურული პოზიცია სწორედ ზნეობრივად არის სავსებით მისაღები: “ნაწარმოების მდარე ხარისხი ხშირად ეყრდნობა იმათ გემოვნებას, ვინც ჩვენს ირგვლივ ტრიალებს, ეყრდნობა, ძალიან ხშირად, მათ ორპირობასაც და სიმხდალესაც და მათ შიშსაც, – როგორმე არ “გვაწყენინონ” და არ “დაგვკარგონ”. ალბათ ყველანი ვართ ასეთი “მეგობრობის” ან, პირდაპირ რომ ვთქვათ, ერთმანეთთან არაგულწრფელი, არავაჟკაცური დამოკიდებულების მოწმენი. ეს სისუსტეა, გასაგები სისუსტე, რასაც მისთვის, ვისაც ჩვენ ნამდვილად პატივს ვცემთ და ნამდვილად გვიყვარს, ზიანის მეტი არაფერი მოაქვს” (ჩხეიძე 1977: 331).

ნოდარ ჩხეიძე, და ეს ამ წიგნიდანაც ჩანს, მნიშვნელოვანი იყო უწინარეს ყოვლისა როგორც თანამდგომი და არა როგორც უარმყოფელი. წიგნის ყველაზე საინტერესო მონაკვეთები იმ მოლოდინითა და იმედებით სავსე დროის დინამიური ანაბეჭდია, როცა ჯერ კიდევ დამწყები ავტორები იყვნენ ჭაბუა ამირეჯიბი, მურმან ლებანიძე, ედიშერ ყიფიანი, ერლომ ახვლედიანი, გურამ გეგეშიძე, ნოდარ დუმბაძე, არჩილ სულაკაური, რეზო ჭეიშვილი, ოთარ ჭილაძე… და როდესაც გარდაიცვალა გალაკტიონი.

60-იან წლებში ტაბუახსნილი ტერენტი გრანელის პოეზიასთან პირველი შეხვედრა ასეთ შთაბეჭდილებას ახდენს კრიტიკოსზე: “უფროსი თაობის ლიტერატორებს კარგად ახსოვთ ტერენტი გრანელი, ავადმყოფი, უცნაური და სევდიანი პოეტი. თუ რა ზომით შეიძლებოდა გალაკტიონის გავლენაში მოქცევა, კარგად ჩანს ტერენტი გრანელის ლექსებში. საოცარია, რომ გრანელის შედარებით უკეთეს ლექსებს ყველაზე მეტად ატყვია გავლენის ხელი. გრანელმა გალაკტიონში იპოვა თავისი ბუნებისა და ხასიათისათვის შესაფერისი განწყობილებები და “თავისებურად” გაიმეორა ისინი. მაგრამ მან უთუოდ დააკნინა ის პესიმისტური მოტივები, რომლებსაც გალაკტიონთან ეპოქისა და დროის ტკივილების აზრი ჰქონდა, მოაქცია ისინი ინდივიდუალისტურ პიროვნულ ჩარჩოებში და ხშირად დაიყვანა ისინი აშკარა წუწუნამდე, სენტიმენტალობამდე” (იქვე, 146).

ანა კალანდაძე “ამოვიდა გალაკტიონ ტაბიძიდან, ისევე როგორც, ნაწილობრივ, მშვენიერების შექმნისა და განცდის გალაკტიონის ტრადიციიდან (“ატმის რტოო, დაღალულო რტოო”). მან მიიღო მხოლოდ ბიძგი, რომელმაც ხელშესახები გახადა და გაანივთა პოეზიაში ის, რაც მასში იყო” (იქვე, 48).

კოორდინატთა სისტემა თუ ლიტერატურული ფონი, ცხადია, არ არის მარტოოდენ გალაკტიონის შემოქმედებაზე დამოკიდებული, იგი მრავალელემენტიანია. კრიტიკოსი ხედავს და აღნიშნავს უახლოეს წინამორბედთა სხვა გავლენებსაც: “ჩვენ არ გვეგულება მეორე ასე თუ ისე ღირსშესანიშნავი პოეტი, რომელიც მურმან ლებანიძესავით იქნებოდა ლადო ასათიანისგან დავალებული და მისი პოეზიით გატაცებული” (იქვე, 73).

ადარებს თანამედროვეებს ერთმანეთს: მურმან ლებანიძე “არ გაუტაცია აბსტრაქტული სილამაზის ძიებას. არ გაუტაცია პოეტურზე ფიქრს, თავისთავადი განწყობის, ემოციის, ნაცნობ საგნებში უჩვეულო პოეტური გააზრების მოძებნის სურვილს, მისთვის ორგანული არაა პრინციპი: – “расскрыть красоту и скрыть художника“, განსხვავებით, მაგალითად ანა კალანდაძისგან, რომელიც თავისი მეტად დახვეწილი, მეტად მთლიანი და ფაქიზი განწყობილებების პოეზიით სავსებით აკმაყოფილებს ამ მოთხოვნას” (იქვე, 73-74).

აღნიშნავს აუცილებლობას, ლიტერატურული შეფასების კოორდინატთა სისტემაში მსოფლიო მწერლობის მონაცემებიც იქნეს გათვალისწინებული: “ყოველი მწერალი ვალდებულია საკუთარ გამოცდილებად აქციოს არა მარტო ეროვნული, არამედ მსოფლიო ლიტერატურული ტრადიციები. ზღუდეები, ფარდები, მანძილები აღარ არსებობს, ან თითქმის აღარ არსებობს. თუ ამ აზრს მივიღებთ ამოსავალ წერტილად, თუ ვიწრო ნაციონალურ ჩარჩოებში არ ჩავიკეტებით, თუ დღევანდელ ქართულ პროზას ხელოვნურად არ გავმიჯნავთ მსოფლიოში მიმდინარე ლიტერატურული პროცესებისგან, მაშინ მსჯელობამ ნოვატორობაზე, ტექნიკურ სიახლეებზე, “ახალ სტილზე” სულ სხვა ხასიათი უნდა მიიღოს” (იქვე, 103). ეს არის აბზაცი რეზო ჭეიშვილისადმი მიძღვნილი სტატიიდან. როდესაც იგი ამავე წერილში ცდილობს ქართული პროზა რაღაც დონეზე მაინც მოაქციოს მსოფლიო კონტექსტში, ამას აკეთებს არა ანალიზის, არამედ შესადარებელ ნიმუშებად მოყვანილი მცირე ფრაგმენტების მეშვეობით, და სტატიაში ზოგჯერ მსჯელობის, განხილვის გარეშე ჩნდებიან ციტატები.

ნოდარ ჩხეიძესთან იშვიათად, მაგრამ მაინც გვხვდება ჭარბი მხატვრულობით აღბეჭდილი, ავტონომიური ესთეტიკური შთაბეჭდილების მოხდენაზე გათვლილი აბზაცები, თუმცა მისი ყურადღება ძირითადად მაინც დამწყებ, ჯერ კიდევ ბოლომდე ჩამოუყალიბებელ მწერლებზე ხდებოდა. ლიტერატურულ პროცესში მათი ადგილის გააზრების ცდა (საერთო ლიტერატურული ფონის გააზრების სურვილი იმდენად ძლიერი იყო, რომ, ვთქვათ, ნოდარ დუმბაძისადმი მიძღვნილ სტატიაში კრიტიკოსი, თითო აბზაცით ან რამდენიმე წინადადებით, მგონი, ყველა იმდროინდელ ნიჭიერ იუმორისტს შეეხო), გულწრფელი საუბარი ახალგაზრდა ავტორების ძლიერსა და სუსტ მხარებზე, – ვფიქრობ, სწორედ ამან განსაზღვრა ნოდარ ჩხეიძის როლი და მდგომარეობა. მას სჯეროდა, რომ კრიტიკოსი შეიძლება მწერლის თანამდგომი და თანამებრძოლი იყოს და გონივრული რჩევით პრაქტიკული დახმარება აღმოუჩინოს მას, თავისი თავის პოვნაში დაეხმაროს. თვლიდა, რომ საჭიროა კრიტიკოსებმა “ახალგაზრდა ავტორს შედარებით სწორ გზაზე ვუბიძგოთ, შეძლებისამებრ ვაჩვენოთ, თუ რა ხასიათისაა მისი ნაწარმოები და რომელ ჟანრში ექნებოდა მის შრომას მეტი პერსპექტივა და უკეთესი, სახარბიელო შედეგი” (იქვე, 129).

თანადგომა გაბედულებასაც მოითხოვს. ნოდარ ჩხეიძეს არ აშინებდა შეცდომის დაშვება: ვაითუ ზომაზე მეტად შევაქო ვინმე, ვაითუ რომელიმე მოწონებულმა ავტორმა არ გამიმართლოსო. მას არ შეშინებია კლასიკოსისთვის შეედარებინა “ნიანგის ბიბლიოთეკის” სერიით გამოცემული ორად ორი თხელტანიანი ბროშურის ავტორი: “როცა ნ დუმბაძის “გენერალური რეპეტიცია” და “გლადიატორი” წავიკითხეთ, არცთუ უსაფუძვლოდ ვთქვით, რომ ჩეხოვმაც ასე დაიწყო. მკითხველი ჩვენს დაუხმარებლად გაიხსენებს ალბათ ჩეხოვის იმ მოთხრობებს, რომელთა გათვალისწინებამ ასეთი რამ გვათქმევინა. ეს ანალოგია მოდის ნამდვილი მხატვრობიდან, პირველ რიგში კი ხასიათების ხატვიდან, რომლებიც მეხსიერებიდან არ იშლება და ყოველდღე შეიძლება შეგვხვდეს ცხოვრებაში” (იქვე, 133).

ნაკლის დანახვას რაც შეეხება, ნოდარ ჩხეიძე არც მის მიერ თუნდაც ყველაზე მეტად მოწონებული ავტორების სისუსტეებზე ხუჭავდა თვალს. სამართლიანი და სასარგებლო კრიტიკის ნიმუშად შეიძლება გავიხსენოთ ჭ. ამირეჯიბის ერთი ადრეული მოთხრობის არადამაჯერებელი ფინალის გამო ნათქვამი: რომ იგი “გამოგონილის, ან საუკეთესო შემთხვევაში გაგონილის შთაბეჭდილებას ტოვებს” (იქვე, 99).

რაც შეეხება დახმარებას სწორი გზის პოვნაში, აქ საკმარისი იქნება შევჩერდეთ რამდენიმე ნოველისტისთვის მიცემულ რჩევაზე, ემუშავათ უფრო დიდ ფორმაში: “შეიძლება სწორედ მოთხრობების უკვე ცნობილმა ავტორებმა შექმნან სრულიად ახალი და მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები როგორც მოთხრობის, ასევე განსაკუთრებით რომანის ჟანრში (ქართველი მკითხველი დღე-დღეზე ელის ისეთი ცნობილი ნოველისტების რომანებს, როგორიც არიან არჩილ სულაკაური, მერაბ ელიოზიშვილი, რევაზ ჭეიშვილი და გურამ გეგეშიძე)” (იქვე, 89). ან კიდევ: მომავალში ნ. დუმბაძე “ალბათ მიაღწევს იმას, რომ იუმორი არ გამომდინარეობდეს მხოლოდ სიტუაციებიდან. ეს თავისთავად მოხდება, როცა თხრობა მიიღებს გაშლილ დინჯ ხასიათს, როცა ავტორის დაკვირვების სფერო იქნება უფრო ფართო და ბევრის მომცველი, როცა თხრობაში შევა საჭირო, სერიოზული და შეძლებისამებრ ეპიკური ნაკადი, როცა საგნები თვითონვე ძირშივე იქნებიან დატვირთული როგორც იუმორით, ასევე ღრმა რეალისტური აზრით. ამისთვის იქნებ საჭირო იყოს უბრალოდ დიდი, მოცულობით დიდი მოთხრობის დაწერა. ერთი შეხედვით ასეთი პირობა იქნებ უცნაურიც გვეჩვენოს, მაგრამ ის ავტორს მოსთხოვდა იმ უნარისა და ახალი მხატვრული ხერხებისა და საშუალებების გამოვლენას, რომლებიც საჭირო არ იყო პატარ-პატარა იუმორისტული მოთხრობებისთვის” (იქვე, 138-139).

აღსანიშნავია, რომ ამ ავტორთაგან, ერთის გარდა, ყველამ დაწერა ზოგმა ერთი, ზოგმა რამდენიმე კარგი რომანი; და, რომ უშუალოდ ნ. ჩხეიძის რჩევისა და ამ მიმართულებით მითითების შემდეგ შეიქმნა ამ ჟანრის ორი უპოპულარულესი ნიმუში უახლეს ქართულ მწერლობაში: ნ. დუმბაძის “მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი” და ჭ. ამირეჯიბის “დათა თუთაშხია”. ძნელი სათქმელია, რა როლი შეასრულა, ან, საერთოდ, შეასრულა თუ არა რაიმე როლი, ამ ნაწარმოებების გაჩენაში კრიტიკოსის რჩევამ, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, მისი გამჭრიახობა აშკარაა – თუნდაც ნიჭიერად დაწერილი რამდენიმე მცირე მოთხრობის ავტორებში პოტენციური რომანისტების დანახვა არც ისე ადვილი საქმე იყო, როგორც ეს შეიძლება დღეს მოგვეჩვენოს.

* * *

ნოდარ ჩხეიძის ყველაზე საინტერესო ლიტერატურული პორტრეტი შექმნა ოტია პაჭკორიამ, ამ ჟანრის საუკეთესო ოსტატმა თავის თაობაში. ესეც, ისევე როგორც მის პორტრეტთა უმეტესობა, მეტისმეტი ლაკონურობით გამოირჩევა (რაც, საერთოდ, სხვა თემებზე მუშაობისას, არ ახასიათებდა ავტორს). იგი მაქსიმალურად კუმშავს სათქმელს, ცდილობს გადმოგვცეს პიროვნების ფუძე-თვისებები, მისი რაობის განმსაზღვრელი საყრდენები. ზოგჯერ, ნახატი მშრალი რომ არ გამოუვიდეს, არ ერიდება მეტაფორულ ხატვასაც. მის მიერ შექმნილი სურათი პერსონაჟის პიროვნული არსისადმი ძლიერი ინტერესით არის დამუხტული, რაც მკითხველსაც გადაეცემა. სამწუხაროდ, ამ ინტერესის დაკმაყოფილება მხოლოდ ნაწერის მეშვეობით ყოველთვის ვერ ხერხდება. თუ მის პერსონაჟს პირადად და ახლოს იცნობ ან იცნობდი, გხიბლავს პიროვნების საფუძვლების ამოცნობისა და ლამის ფორმულების სახით გადმოცემის სიზუსტე და ოსტატობა, მაგრამ, თუ არ იცნობდი, ზოგჯერ გიჭირს გაიგო, როგორ გამოიხატებოდა ფორმულებით და მეტაფორებით გადმოცემული ეს თვისებები მის ცხოვრების წესში, ქცევაში, ურთიერთობებში, ლიტერატურულ პოზიციაში.

ყველაფერი ეს, უწინარეს ყოვლისა, ნოდარ ჩხეიძის პორტრეტზე ითქმის (პაჭკორია 1979: 128-131). ამ ენერგიულ და უაღრესად მიმზიდველ გამოსახულებაში ზოგი რამ ადვილად გასაგებია და ნ. ჩხეიძის წიგნიდანაც ჩანს: “მე მიძნელდება გავიხსენო ვინმე სხვა, ისე ღრმად და ორგანულად დაკავშირებული უკანასკნელი წლების ლიტერატურასთან, როგორც ნოდარ ჩხეიძე; მიძნელდება გავიხსენო მეორე კრიტიკოსი, ვისი კურთხევითაც იმდენი ახალი სახელი შემატებოდეს ლიტერატურას, როგორც ნოდარ ჩხეიძისა”.

ზოგ თვისებასთან დაკავშირებით შეიძლება ივარაუდო, როგორ გამოხატულებებს იღებდა იგი, მაგრამ არც ისე უმტკივნეულოდ და გულღიად მისაღები ჩანს, როგორც ეს პორტრეტშია წარმოდგენილი: “მას აღიზიანებდა სიტყვა “ავტორიტეტი” და თვითვე ფეხის ყოველ გადადგმაზე ქმნიდა ახალ ლიტერატურულ ავტორიტეტებს. მერე ცოტა არ იყოს, გაოცებული შესცქეროდა ამ თავის “შექმნილებს” და, ალბათ, მარტოდ დარჩენილი ირონიულადაც იღიმებოდა”.

მხოლოდ მას შემდეგ ხვდებოდა ნ. ჩხეიძე, რომ მის მიერ ნაქები ავტორი “ირონიულ ღიმილს” იმსახურებდა, როცა უკვე აქცევდა მას “ავტორიტეტად”, თუ მანამდეც ირონიით უყურებდა მას, მაგრამ მაინც აქცევდა “ავტორიტეტად”?

ზოგი თვისების კონკრეტული გამოხატულებების გამო კი მხოლოდ ვარაუდები ჩნდება, რომლებსაც არაფერი შეესაბამება ნ. ჩხეიძის კრიტიკული წერილების წიგნში და ისღა დაგრჩენია იფიქრო, რომ, ალბათ, რაღაც სხვა ფორმებში (ორატორულ გამოსვლებში, ცოცხალ ურთიერთობებში) ვლინდებოდა: “მე იშვიათად მინახავს პროფესიონალი მწერალი, ვისთვისაც მწერლობა ისეთი რელიგიური სრულქმნილების, მოწამებრივი უღალატობის ტაძარი ყოფილიყოს, როგორც მისთვის. და იგი ამ ტაძრის უცნაური მსახური იყო. მას არ გააჩნდა სიდარბაისლე და პრელატის დახვეწილი მანერები. პირიქით, ზოგჯერ ამბიონთან ცხენდაცხენ მიჭრილ მომთაბარეს ჰგავდა და გუმბათში ისრების შერჭობას ლამობდა”.

ანუ, ნაკლებმიმზიდველი, მაგრამ უფრო გასაგები ფორმა რომ მივცეთ ნათქვამს: მწერლობის ტაძარში, რომლის მოწამებრივად უღალატო მსახურიც თვითონ იყო, იგი არ გამოირჩეოდა მღვდელმთავრის დახვეწილობით, არამედ დროდადრო იქცეოდა როგორც ველური (“ველი”-დან მომდინარე სიტყვა “ველური” სწორედ “მომთაბარის” ძველი ეკვივალენტია), რომელიც “გუმბათში აღზევებული” (ე.ი. ხელშეუხებელ სიწმინდედ აღიარებული) “გამოსახულებების” (ავტორები, ნაწარმოებები) დამცირებას, იგნორირებას ცდილობს. ასე იყო? ასე უნდა გავიგოთ ეს ხატოვანი და ენერგიული პასაჟი?

ან კიდევ, რა სფეროში და როგორ გამოიხატებოდა ასეთი პიროვნული თვისება: “უმთავრესი, რაც მის ხასიათს განსაზღვრავდა – სურვილი, ყოვლისმომცველი და დაუოკებელი სურვილი ფაქტების ტყვეობიდან თავის დახსნისა და იმავე ფაქტების ტყვეობით გამოწვეული ღრმა ტკივილი”.

მთლიანობაში კი იქმნება პორტრეტი კაცისა, რომელის ენერგიის უმთავრესი ნაწილი მისი თაობის მწერლებში გადაიღვარა და მათ ლიტერატურულ ძიებებში ჰპოვა მრავალფეროვანი გამოხატულება: “იგი ყოველი ჩვენგანის არსში დაბუდდა და მუდმივად მოქმედებს. ყოველ ახალ მოთხრობაში, მისი მეგობრების ყოველ ახალ ნაწარმოებში მე ნათლად ვხედავ მის კვალს და მესმის მისი სახელის ექო”.

[არსებითად, ამავეს ამბობს ჭაბუა ამირეჯიბი ნოდარ ჩხეიძეზე დაწერილი მცირე წერილის ბოლოს: “უკვდავება ორნაირი მგონია: ერთი – ნაღვაწ-ნაშრომითა და ქანდაკებებით აღნიშნული; მეორე – უსახელო. უსახელო უკვდავება ვიღაცის მიერ ჩაგდებული თესლიდან ჩემში აღმოცენებული სიკეთეა…” (ამირეჯიბი 2001: 275).]

ამიტომ ლოგიკური ჩანს გამოგლოვება, რომლითაც ო. პაჭკორია მის პორტრეტს ამთავრებს: “ჩვენზე ადრე ჩვენი ფესვები კვდებიან”.

ამ გამონათქვამზე დაყრდნობით თუ შევაჯამებთ სათქმელს, ნ. ჩხეიძის კრიტიკული მემკვიდრეობის სახით, ალბათ, ვხედავთ მხოლოდ ფრაგმენტებს ფესვებისა, რომელთა ყველაზე ძლიერი ნაწილი მიწისქვეშ, მწერლებთან ცოცხალ ურთიერთობებში დარჩა დაფარული და, იმდროინდელი ლიტერატურული ცხოვრების მონაწილეთაგან განსხვავებით, ჩვენთვის, შემდგომი თაობის მკითხველებისთვის, უკვე ძნელი გასარჩევია, რამდენად ძლიერი და მშვენიერია ამ ფესვების ამონაყარი – სხვადასხვა ავტორის ნაწარმოებებში რა ფორმებში გარდაისახა მათგან წამოსული შემოქმედებითი ენერგია.

წერილს დავამთავრებ ნოდარ ჩხეიძის ერთი არცთუ მთლად მკაფიო აბზაცით, რომელიც, ალბათ, მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების (ან იქნებ უფრო – განუყოფელ მთლიანობად მოაზრებული ცხოვრებაშემოქმედების) ერთგვარ შეჯამებად გამოდგება, ხოლო გარკვეული ბუნდოვანება იქნებ უხდებოდეს კიდეც მისი ლიტერატურული მდგომარეობის დღეისთვის უკვე რამდენადმე გაბუნდოვანებულ კონტურებს: “თითოეული აკეთებს თავის საქმეს და მიდის თავისთვის. გზას ტოვებს ის, ვინც კარგი გააკეთა. მათი გზა, ვინც კარგი გააკეთა, ჩვენამდე მოდის. წინ არის ცხოვრება და იმედი, უკან – გამოცდილება და სინანული. მისი თვალი, ვინც გაიარა მძიმე და გრძელი გზა და ჩვენამდე მოვიდა, – სწვდება ბევრს, მაგრამ არა ყველაფერს. მათ შეეძლოთ დაელანდათ ხვალინდელი დღე, მაგრამ არ შეეძლოთ ეცხოვრათ მისით. ისინი თან გვახლავან მზის ამოსვლამდე და გზას გვილოცავენ. მათი ხვალინდელი დღე ჩვენში თენდება” (ჩხეიძე 1977: 45-46).

დამოწმებანი

ამირეჯიბი 2001: ამირეჯიბი ჭ. თხზულებანი, ტ. 6. თბილისი, 2001

პაჭკორია 1979: პაჭკორია ო. ფიქრი მზისა და სიტყვის გამო. თბილისი: გამომცემლობა “საბჭოთა საქართველო”, 1979.

ჩხეიძე 1977: ჩხეიძე ნ. კრიტიკული წერილები. თბილისი: გამომცემლობა “საბჭოთა საქართველო”, 1977.

© არილი