„ვუხმობ ყვავთა და ყორანთა, მათ ზედა ვაქმნევ ხადილსა!“ – შოთა რუსთაველი, „ვეფხისტყაოსანი“
ქალაქი არც მხოლოდ ხელსაყრელი ლანდშაფტი და ლამაზი არქიტექტურაა და არც მარტო გამართული საკომუნიკაციო საშუალებები. ქალაქი, პირველ რიგში, მსხვილი დასახლებული პუნქტია, სადაც ადამიანების გვერდით მრავალი ასეული წლის განმავლობაში ცხოვრობენ და არსებობისათვის იბრძვიან სხვადასხვა სახეობის ცხოველები და ფრინველები, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ქალაქის არა მარტო ყოველდღიურ ყოფაში, არამედ კულტურაშიც – იქნება ეს ფოლკლორი, მითოსი თუ თანამედროვე ლიტერატურა.
თუ გავითვალისწინებთ ლეგენდას თბილისის დაარსების შესახებ, მონადირე მეფით, ბაზიერებითა და გოგირდის მდუღარე წყაროში დაფუფქული ხოხობ-მიმინოთი, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ თბილისის უპირველესი ფრინველი ან ხოხობია, ანდა მიმინო, თუმცა ამ ფრინველებს, მთელი რიგი მიზეზების გამო, დღეს მხოლოდ თბილისის ზოოპარკში თუ მიაკვლევთ. სამაგიეროდ, თბილისის ქუჩები, სკვერები და ცა დაპყრობილი აქვს სულ სხვა ფრინველებს.
ყვავი და ყორანი – ლათინურად Corvus – კრებითი სახელწოდება ბეღურასნაირთა რიგის ფრინველებისა. არჩევენ რუხს (Corvus cornix) – ყვავსა და შავს (Corvus corone) – ყორანს. თბილისში ძირითადად გავრცელებულია რუხი ყვავი, რომლის თანამოძმედ მიიჩნევა კაჭკაჭი, ჭილყვავი და კიდევ ბევრი სხვა.
ყვავები ცხოვრობენ ჯგუფურად და ერგებიან ყველანაირ გარემოპირობებს. ქალაქი მათი ბუნებრივი არეალია. მიეკუთვნებიან სინანტროპულ ფრინველთა კატეგორიას და, შესაბამისად, სახლობენ იქ, სადაც ადამიანებია. ამასთან, არანაირ ზიანი მათ არ მოაქვთ, რადგანაც ძირითადად იკვებებიან ნარჩენებით.
ყვავი პოლიფაგი – ყველაფრის მჭამელია. საგანგებოდ არ ნადირობს, ანუ არაა მტაცებელი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ხელსაყრელ ვითარებაში თავს არ დაესხმება სხვა, უფრო პატარა ფრინველსა და მის ბარტყებს, თუმცა მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი რამ ძალზე იშვიათად ხდება, ყვავს უსამართლოდ სდებენ ბრალს მტაცებლობასა და ბნელი საქმეების კეთებაში. ვაჟა-ფშაველას დაჭრილ არწივს ყვავ-ყორნები ესევიან („არწივი ვნახე დაჭრილი ყვავ-ყორნებს ეომებოდა…“), ხოლო „ჩხიკვთა ქორწილის“ ეკრანიზაციაში ყვავი ვერაგ მტაცებლადაა გამოყვანილი მაშინ, როცა ტექსტის მიხედვით ყვავი ამ ზღაპრის დადებითი პერსონაჟია. ამირანის მითშიც ღმერთის მიერ დასჯილ-მიჯაჭვულ ამირანს მკერდს უკორტნის არწივი და არა ყვავი ან ყორანი, თუმცა რატომღაც აკაკი წერეთელმა თავის ლექსში „ამირანი“ (1883 წ.) არწივი ყვავ-ყორნით ჩაანაცვლა:
„კავკასიის ქედზე იყო ამირანი მიჯაჭვული,
ყვავ-ყორანი ეხვეოდა, დაფლეთილი ჰქონდა გული“.
ლექსის ფნალში აკაკი წერეთელი ამირანისა და ყვავ-ყორნის სიმბოლურ მნიშვნელობასაც განმარტავს:
„კავკასიის მაღალ ქედზე მიჯაჭვული ამირანი
არის მთელი საქართველო და მტრები კი ყვავ-ყორანი“.
ვერ ვიტყვით, რომ ყვავის მთავარი „დანაშაული“ ცრურწმენა, შავი ფერი და არაკეთილხმოვანი ჩხავილი თუ ყრანტალია, თუმცა, თუ რამე დაეწუნება ყვავს, უწინარეს ყოვლისა დაეწუნება სინანტროპულობის – ადამიანთან სიახლოვის გამო: „ყვავი იქ ხარობს, სადაც გვამები და ნაგავია“, – მითხრა ერთმა მეგობარმა, – „ყვავების სიყვარული ნაგვის სიყვარულთან და ბრძოლის ველზე დაღუპულთა შეუბრალებლობასთან ასოცირდება. ნაგავიც მძულს და – მკვლელებიც. ასევე მძულს ისინიც, ვისაც ეს ფრინველები უყვარს“.
ცხადია, ჩემი მეგობარი გამონაკლისი არაა. მის მოსაზრებას ბევრი იზიარებს. შესაბამისად, გასაკვირი არაა, რომ ყვავ-ყორნების სიძულვილსა და მათ წინააღმდეგ ბრძოლასაც დიდი ისტორია აქვს. აქ შეიძლება გავიხსენოთ გასული საუკუნის 50-იანი წლები, როცა საქართველოში იფეთქა ნადირობის დიდმა ინტერესმა და გაისმა ლოზუნგი, „დავიცვათ სამონადირეო ნადირ-ფრინველი“-ო და ამისათვის სამონადირეო ნადირ-ფრინველის უდიდეს მტრად, რამდენიმე მტაცებელ ცხოველთან ერთად, გამოაცხადეს ყვავი და ყორანი. დაინიშნა ფულადი ჯილდოც. აი, რას წერს ამ კომიკური გადაწყვეტილების შესახებ აკადემიკოსი ნიკო კეცხოველი თავის წიგნში „მკერდში დაჭრილი ბუნება“:
„მართალია, ყვავი, ერთი შეხედვით, უსიამოვნო ფრინველია, მაგრამ იგი სოფელ-ქალაქების უბადლო სანიტარია. ქალაქში, სადაც ყვავი დიდი რაოდენობით გამოჩნდება, სანიტარიის მხრივ ყველაფერი რიგზე არა ყოფილა, ადამიანთა ნაკლს ამ ქალაქში ყვავი ასწორებს. ბევრ ქალაქში ყვავი ჩვეულებრივი მოვლენა ფრინველი იყო. მოსკოვშიც 1930-იან წლებამდე ყვავი ბევრი იყო, ჩვეულებრივ, მოსკოვის ცენტრშიც კი, მაგრამ მას შემდეგ, რაც სანიტარული თვალსაზრისით ყველაფერი მოგვარდა, ამ ქალაქიდან ყვავიც გადაიკარგა.
მართალია, ყვავი ზოგჯერ წიწილასაც მოიტაცებს ხოლმე, მაგრამ ეს ისეთი მცირე ზარალია იმ სარგებლობასთან შედარებით, რაც მას მოაქვს, რომ სალაპარაკოდ არ ღირს, მაგრამ
„ყვავმა წიწილა წაიღო,
იძახდა წიავ-წიავსაო“,
ისეთ ამბავს გამოიწვევს ხოლმე სოფელში, რომ გეგონებათ, ქვეყანა დაიქცაო. ამ დროს არავის აგონდება, ყვავმა რამდენი თაგვი და მავნე მტერი მოსპო“.
არადა, ის ნარჩენები (ნაგავი), რომელსაც ყვავი ეტანება, სწორედაც რომ ადამიანის მიერაა დაყრილი, ისევე, როგორც ადამიანის ხელწერაა დაუმარხავი გვამები. განა, საგანგებოდ (სხვათა ჭკუის სასწავლებლად) არ ტოვებდნენ ქალაქების მთავარ მოედნებზე აღმართულ ბოძებსა თუ ჯვრებზე სიკვდილმისჯილთა გვამებს? განა, საგანგებოდ – მტრის დამცირებისა და დაშინების გამო არ გადმოკიდებდნენ ხოლმე ციხის კედლებზე ქალაქის დამცველთა გვამებს („ავზე ავია ჩინისთვის, ყორნისგან ჯიჯგნა მკვდარისა“)? აი, რას წერს ყორნების შესახებ სომეხი მწერალი აღასი აიჰვაზიანი თავის ნოველაში „არმინუს“:
„ყორნები ლამაზები და მამაცები არიან. ფრინველებს შორის ისინი არიან ყველაზე ნაღდები. ყორნები არც არავის ჰყვარობენ და არც თვალთმაქცობენ, იციან, რომ ამ სამყაროს ნაწილი არიან. იციან, რომ სამყარო შედგება ომებისა და გვამებისაგან – და მათი სინდისი სუფთაა. მათ არ აქვთ ილუზია და ისინი არ ეძებენ ლოგიკას. თუ ჭამენ მძორს და არა ახალ ხორცს, ესე იგი ასეთია ნება შემოქმედისა. ესე იგი, ისინი ამისთვის არიან გაჩენილი – გვამებისთვის და თავადაც გვამის გაგრძელება არიან. არ გეჩვენებათ, რომ ყორნები მფრინავი მძორები არიან? დააკვირდით, საიდან მოფრინავენ ისინი და გეცოდინებათ, რომელ ქვეყანაში ხოცავენ ერთმანეთს ადამიანები. მეფეები, შაჰები, იმპერატორები, თავადები ამა ქვეყნისა – ყველანი ყორნების მსახურები არიან და მათ დანაყრებაზე ზრუნავენ. ყორნები ვნებებისგან დაცლილნი არიან, თუმცა იკვებებიან ვნებებით, უგუნური ადამიანის ვნებებით, რომლებიც მხოლოდ ამ შაოსან და ბრძენ ანგელოზებს არგიათ“.
ყვავმა და ყორანმა, როგორც ავი ბედისწერის სიმბოლოებმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავეს საბჭოთა ადამიანის შიშით გაჟღენთილ ყოფაშიც. მილიციის მანქანას, რომლითაც პატიმრები (ხშირ შემთხვევაში სრულიად უდანაშაულო ადამიანები) გადაჰყავდათ, ხალხმა Воронок იგივე Чёрный ворон შეარქვა. სხვათა შორის, ცნობილი საბჭოთა დისიდენტი ალექსანდრ ესენინ-ვოლპინი (პოეტ სერგეი ესენინის ვაჟი) თავის ლექსს – „ყორანი“, რომელიც შთაგონებულია ედგარ ალან პოს „ყორნით“, ასე ამთავრებს:
“Никогда!” – сказала птица… За морями заграница…
…Тут вломились два солдата, сонный дворник и майор…
Перед ними я не шаркнул, одному в лицо лишь харкнул –
Но зато как просто гаркнул черный ворон: Nevermore!
И вожу, вожу я тачку, повторяя: Nevermore…
Не подняться… Nevermore!
თუმცა ამ შაოსანი ფრინველებისადმი ყველა როდია ნეგატიურად განწყობილი. გავიხსენოთ თუნდაც გალაკტიონი და ბუდიდან ამოვარდნილი მისი ყვავის ბახალა, რომელიც ქარმა ზაფხულის ტყეებს გადაახალა:
„ტიროდა მწარედ ყვავის ბახალა,
ქარმა ტყეებს რომ გადაახალა“.
ასევე გალაკტიონის თარგმნილია მარიეტა შაგინიანის ლექსის ერთი სტროფი, რომელიც ყორნისადმი თანაგრძნობითაა სავსე:
„ყორანს ცრემლით უმძიმს უპე –
როგორც შავი ყვავილი,
„დავიღუპე, დავიღუპე“, –
ისმის მისი ჩხავილი“.
„გადმოფრენას ეს ყორანი მადათოვზე აპირებს“ – წერდა გალაკტიონი, რომელიც ეცადა ედგარ პოს „ყორნის“ თარგმნასაც, თუმცა, ვაჟა-ფშაველასგან განსხვავებით, რატომღაც არ დაასრულა. ყვავისადმი თანაგრძნობითაა სავსე პოეტი ლია ლიქოკელიც, რომელსაც ყვავის სიყვარულმა ლექსიც კი დააწერინა, სათაურით „როგორ შემიყვარდა ყვავი“:
„…სამი გრძელი ღამე გადაება ერთმანეთს მერე გაუთენებლად.
სახლის წინ მავთულზე ქანაობდა და ჩხაოდა
ჩემი ცხოვრების მთავარი შავი ყვავი.
ჩავალაგე ჩემოდანი და ფანჯრიდან გადავძვერი, როგორც წესია.
დავტოვე წერილი, როგორც წესია,
და ჩვენი ახალი საცხოვრებელი ხის ტელეფონის ნომერი…“
ლია ლიქოკელი: „შემიყვარდა არა უბრალოდ ლექსში, არამედ, შეიძლება ითქვას, რომ ცხოვრებაშიც. რაღაც მარგინალი, ცალკე და მარტო მდგომი ადამიანების ამბავია… ერთი პერიოდი სპეციალურად მივდიოდი ხოლმე დედაენის ბაღში იმისათვის, რომ დავმჯდარიყავი და მეყურებინა ყვავებისათვის. ახლაც ძალიან მიხარია, როცა სადმე მოვკრავ ხოლმე თვალს. გაცოცხლებულ სათამაშოს ჰგავს, დაქოქილ სათამაშოს“.
ყვავების ქცევით და სილამაზით მოხიბლულია პოეტი ბესიკ ხარანაულიც. „ყვავი ხის წვერზე ისაღამოებს“ – ასე ჰქვია პოეტის ბოლო წიგნს, რომელიც ორიოდე თვის წინ „ინტელექტმა“ გამოსცა.
„ყვავი სულ სხვა ამბავია. ყვავი ჭკვიანიაცააა და – ლამაზიც. ყვავი თავს გაყურებინებს, დაგათვალიერებინებს… და არც არაფერს აშავებს… ერთადერთი მისი „დანაშაული“ ისაა, რომ დიდხანს ცოცხლობს, რაც შურით აღავსებს ადამიანებს“, – მითხრა პოეტმა, როცა წიგნის სათაურის შესახებ ვკითხე.
ყვავები მართლაც დიდხანს ცოცხლობენ – 40-60 წელს და არა 300-ს როგორც ეს ბევრს ჰგონია. ამასთან, ყვავები ამ 40-60 წელსაც შინაარსიანად ატარებენ: მათ გააჩნიათ ინტელექტი, რაც ძალიან ბევრ ცხოველსა და ფრინველს არ აქვს და ამ მხრივაც გამორჩეულები არიან:
რა იგულისხმება ინტელექტში?
ყვავებს შეუძლიათ ადამიანის ქცევისა და ხმის გამოჯავრება. შეუძლიათ ისწავლონ ადამიანისგან და, იმავდროულად, ერთმანეთსაც გაუზიარონ ცოდნა თუ გამოცდილება. აქ არ იგულისხმება ის, რომ მშობელი ბარტყს ასწავლის თავის გატანას: ფრენას, კვებას და ა.შ. არამედ სხვა რამ: საიდან შეიძლება ემუქრებოდეს საფრთხე, რას უნდა მოერიდოს და ა.შ…
ყვავებს ასევე უყვართ თამაში და საკმაო დროს ხარჯავენ გართობაზე, თუმცა, ამის მიუხედავად, ადამიანთა უმრავლესობისთვის ის მაინც დაწყევლილი და სიკვდილის მაუწყებელი ფრინველია, რომელიც არავის არაფერში არგია („აბა, ყვავებს ვინ დაიჭერს, კარგო, გალიაში ბულბულები ზიან“). არადა, ზოგიერთი ხალხი – მაგალითად, სკანდინავიელები – ყორნებს ღვთიურ და ბრძენ ფრინველებად მიიჩნევენ. სკანდინავიელთა უმაღლესი ღვთაება ოდინი ამბის მოსატანად ან თავის წყვილ ყორანს – ხუგინსა და მუნინს გზავნის, ანდა თავად გადაიქცევა ყორნად. აკი, ნოემაც კიდობნიდან პირველი ყორანი აფრინა ხმელეთის მოსაძებნად, თუმცა, მტრედისგან განსხვავებით, კიდობნიდან აფრენილმა ყორანმა სასიხარულო ამბავი – წარღვნის დასრულების მაუწყებელი ნიშანი ვერ მოიტანა. პოეტ თემურ ჩხეტიანის ერთი ლექსის მიხედვით, სწორედ ამ ხელმოცარვის გამო შემოწყრა კაცობრიობა ამ ფრინველს:
„უიღბლოდ დასრულდება ჩემი მისია
და მე მართლა ამითვალწუნებენ.
და უკვე მერე,
როცა ყველანი დავბრუნდებით მიწაზე, ხმელეთზე
და როცა ყველანი ჩვენ–ჩვენ გზას ვეწევით,
ეს მე ვიქნები ყველასთვის საძულველი
და ავბედითობის სიმბოლოდ ქცეული.
ეს მე დავაბნელებ ცას;
ეს მე დავაბნელებ ასწლეულებს;
ეს მე ვიყრანტალებ დაჟინებით –
Nevermore;
ეს მე გავუთხრი საფლავებს პოეტებს!“ (თემურ ჩხეტიანი, „ყორანი“).
თუმცა სპარსულ ზღაპრებსა და ხალხურ პოეზიაშიც ყვავის გამოჩენა უკავშირდება დიდ სიხარულს. სწორედ ყორანი ამცნობს ადამიანს სატრფოსთან მოსალოდნელი შეხვედრის შესახებ. ა. რევიჩის მიერ თარგმნილ სპარსულ ხალხურ პოეზიაში („შირაზის სიმღერები“) ბევრი ერთსტროფიანი ლექსი იწყება მიმართვით, რომლის ადრესატი ალაჰთან, ხალხთან, ერთმორწმუნებებთან და ცხენთან ერთად, ასევე არის შავთავა და ფართეფრთიანი ყორანი, რომელმაც სამშობლოდან ცხრა მთას იქით გადაკარგულ სატრფოს ამბავი უნდა მიუტანოს.
ოვიდიუს ნაზონის „მეტამორფოზებში“ ყორანი სულაც თეთრი ყოფილა („ქათქათა ფერით უწინწკლო მტრედს ეტოლებოდა“), ვიდრე აპოლონ-ფებუსს სატრფოს ღალატის ამბავი არ მიუტანა:
„ენამ დაღუპა, ჭორიკანა ენამ, რომელმაც
ქათქათა ფერი შეუცვალა საპირისპიროდ“.
ან კიდევ:
„შენც, ჭორიკანა ყორანო, ხომ ქათქათა იყავ,
მაგრამ უეცრად თეთრი ფერი შავმა გიცვალა“.
ასე და ამგვარად, ოვიდიუსის მიხედვით, „ყორანს, ვინც სიმართლის ჯილდოს ელოდა, თეთრ ფრთოსნად ყოფნა აეკრძალა“.
რაც შეეხება საქართველოს, როგორც პროფესორი ზურაბ კიკნაძე ამბობს, ქართულ ფოლკლორსა და მითოლოგიაში, ისევე როგორც ბევრი სხვა ხალხისაში, ყვავ-ყორანი სიკვდილის, ვერაგობისა და ავი ბედისწერის სიმბოლოა. ზურაბ კიკნაძეს მაგალითად მოაქვს თედო რაზიკაშვილის მიერ ჩაწერილი ერთი ხალხური ლექსი:
“ერთი ვაჟკაცი ფხოველი შავწყალს საომრად დადგაო,
ადგა და შინ წამოვიდა, გზად შავანელი შახვდაო.
ჩაჭრეს, ჩაკაფეს ერთურთი, მაშველი აღარ შარჩაო.
ცითა მოვიდა ყორანი, მაგათ ნაომარს დახყვაო,
ჯერა დაითვრა სისხლითა, მერე ლეშ ჭამა, გაძღაო.
ადგა და ისევ წავიდა, მაგათ ვაგლახი დასცაო:
ორნივ ყოფილან უჭკონი, ერთმ მაინც რად არ დათმაო”.
ასევე ცნობილია, რომ ყორანი თვალებს უჩიჩქნის გარდაცვლილს, მოკლულს და არწივი გადაეფარება ხოლმე, არ ანებებს კაი ყმის თვალების ამოკორტნას. ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ ფოლკლორსა და მითოლოგიაში ყვავი და ყორანი გვერდიგვერდ მოდიან, მათ შორის დიდი განსხვავებაა, ასე ფიქრობს პროფესორი ზურაბ კიკნაძე:
„ყვავი უფრო არასიმპათიური ფრინველია და ყოველთვის დაკავშირებულია სიკვდილთან და ლეშის ჭამასთან. რაც შეეხება ყორანს, ხალხური ტექსტები მას ახსენებს ყოველთვის ბედისწერასთან დაკავშირებით. ყორანი კი არ არის ცუდი და მავნებელი, არამედ მისი გამოჩენაა სიკვდილის წინასწარმეტყველური. მაგალითად, არის ასეთი ხალხური ლექსი, რომელშიც ყორნის გამოჩენას მოჰყვება სიკვდილი:
„ზენ ბაცალიგოს თოვლსა თოვს,
ქვენ ბაცალიგოს შრებისა,
თინიბექაურთ ციხესა
კუთხე მარჯვენა სკდებისა.
ზედა ზის შავი ყორანი,
ლიბოში გველი ძვრებისა,
შიგა წევს თინიბექაი,
გულსუწადინოდ კვდებისა,
გვერდს უზის ცოლი ლამაზი,
სანთელივითა დნებისა…“
თუმცა ყვავის გამოჩენასაც მოჰყვება ხოლმე სიკვდილი. იტალო კალვინოს მოთხრობაში „ყვავი ბოლოს მოფრინდება“ აღწერილია პარტიზანი ჭაბუკისა (მარჯვე ჩუბინის) და ჯარისკაცის ორთაბრძოლა. ჯარისკაცი მინდორში ქვას ეფარება და ასე ემალება გარდაუვალ სიკვდილს, რადგანაც ჭაბუკის შაშხანის ლულიდან გამოვარდნილი ტყვია, როგორც წესი, მიზანს არასოდეს სცდება. ჯარისკაცს ფრინველი გადაუქროლებს. ალბათ იხვია, გაიფიქრებს ის. დაიქუხებს შაშხანა და მართლაც იხვი ჩამოვარდება. კვლავ დაიქუხებს შაშხანა. ამჯერად შაშვი ჩამოვარდება. კიდევ ერთი გასროლა. მიწაზე უკვე ჩიბუხა აგდია. ჯარისკაცი საფარიდან გამოუსვლელად ესვრის ხელყუმბარას, მაგრამ ჭაბუკი პარტიზნის ნასროლი ტყვია ჰაერში აფეთქებს მას. ჯარისკაცი მიწას გაეკვრება, რომ ნამსხვრევები არ მოხვდეს. ცოტა ხნის შემდეგ, გადარჩენილი თავს ასწევს და სწორედ ამ დროს დაინახავს ყვავს:
„ყვავი ზანტად ტრიალებდა ცაში. რა თქმა უნდა, ჭაბუკი ყვავსაც ესროდა. მაგრამ არა, სროლის ხმა არ გაისმა. იქნებ ყვავი ძალიან მაღლა იყო? წეღან რომ ჩამოყარა ფრინველები, განა ისინი ამ ყვავზე მაღლა არ იყვნენ და უფრო სწრაფად არ მიფრინავდნენ? სროლის ხმა გაისმა, ყვავი კი ისევ ისე ზანტად ტრიალებდა. მახლობლად, ნაძვის ხეზე გირჩას მოხვდა ტყვია და ძირს ჩამოაგდო. ახლა გირჩებს დაუწყო სროლა? გირჩები ერთიმეორის მიყოლებით ჭახან-ჭახანით ცვიოდა ძირს. ყოველ გასროლაზე ჯარისკაცი ყვავს ახედავდა, ვარდებაო? არა, შავი ფრინველი ნელ-ნელა ეშვებოდა ქვემოთ. ნუთუ ჭაბუკი ვერ ხედავდა?
იქნებ ყვავი არც ტრიალებდა იქ? იქნებ ჯარისკაცს ეჩვენებოდა?.. იქნებ ის, ვისაც სიკვდილი უწერია, ხედავს, როგორ მიქრიან მის თავზე ყველა ჯურის ფრინველები, ყვავი კი, ყვავი ბოლოს მოფრინდება, როცა მოაწევს ჟამი მისი აღსასრულისა?.. მაგრამ მაინც ხომ უნდა გაიგოს ჭაბუკმა, გირჩების ჩამოყრით რომ არის გართული?
ჯარისკაცი წამოხტა, თითი აიშვირა შავი ფრთოსნისკენ.
– ხედავ, ყვავი! – დაუყვირა ჭაბუკს თავის ენაზე და ტყვია მის ქურთუკზე ამოქარგულ ფრთაგაშლილ არწივს ჩაებეჭდა.
ყვავი ნელა, ტრიალ-ტრიალით ეშვებოდა დაბლა.“
თუმცა ერთია ტექსტები, მითები, ეპოსი და ხალხური პოეზია და სულ სხვა ყოველდღიური ყოფა, რომელშიც ყვავ-ყორნები ხან საქმიანი და ბრძნული იერით დააბიჯებენ ჩვენ შორის ბაღებსა და სკვერებში და ხანაც დაღლილ-დაქანცულნი ისაღამოებენ ხის კენწეროებზე, თავს კი ხან მხიარული და ხანაც სევდიანი ყრანტალით შეგვახსენებენ ხოლმე:
„ყვაა, ყვაა..“, – დაგვძახებენ ისინი ზემოდან.
„ფუი, ეშმაკს! ფუი, ეშმაკს!“ – ქვევიდან შევუძახებთ ჩვენ ისე, რომ არ გაგვახსენდება, რომ ყვავსაც მოაქვს სარგებელი. აკი, ანდაზაც გვაქვს შესაბამისი შინაარსის: „ყვავს კაკალი გააგდებინო – ისიც კარგიაო“. არადა, ყვავს ჩვენი დახმარების გარეშეც გაუვარდება ხოლმე ხან კაკალი და ხანაც ტყემლის კურკა და შედეგად ტრიალ მინდორში, ადამიანის ძალისხმევის გარეშე, იზრდება ხე.
კახეთში ცალკე ამოსულ ხეს ყვავის დათესილს ეძახიან (რეზო ინანიშვილს მსგავსი სათაურით – „ყვავის დათესილი კაკალი“ – მოთხრობაც კი აქვს), პურის ყანა კი, რომელშიც კაკლის ხე დგას, თურმე უფრი ძვირად ფასობს, ვიდრე ხელისგულივით მოშიშვლებული, რადგანაც მკის დროს ყანაში მომუშავე გლეხები ამ ხეს საჩრდილობლად და დასასვენებლად იყენებენ, თუმცა, გარდა ამისა, ტრიალ მინდორში დათესილ ხეებზე, როგორც წესი, იბუდებენ ბუები და ჭოტები, რომლებიც ღამღამობით მინდვრის თაგვებზე ნადირობდნენ და ამგვარი საქმიანობით ერთიორად ზრდიან წლის მოსავალს. ასეც რომ არ იყოს, ადამიანებსა და ყვავებს ყოველგვარი სარგებლის გარეშეც შეუძლიათ თანაარსებობა. გავიხსენოთ თუნდაც გოდერძი ჩოხელის „საზიარო ყვავი“:
„სოფლის ხილებში ერთ ბებერ ყვავს ჰქონდა ბუდე. სულ ყოველთვის იმ ბუდეში იხდიდა ხოლმე ბარტყებს და ისე მიეჩვივნენ სოფლელები, რომ არასოდეს არაფერს უშავებდნენ. ისიც კარგად ხედავდა მათ კეთილგანწყობას და არასოდეს არა ყოფილა შემთხვევა, რომ ვინმეს ეზოდან წიწილა მოეტაცოს“.
ცხადია, ადამიანებსა და ყვავებს შეუძლიათ მშვიდობიანი თანაარსებობა, მაგრამ ვისაც გოდერძი ჩოხელის ეს მოთხრობა წაკითხული აქვს, უთუოდ ემახსოვრება, რომ სოფლისა და ყვავის ამგვარი ჰარმონიული ურთიერთობა ფრინველის შეპყრობითა და ახირებული მოსამართლისათვის გადაცემით დასრულდა. არადა, ამ ბებერი ყვავის ერთადერთი დნაშაული ის იყო, რომ ძალიან ჰგავდა სხვა ყვავს, რომელიც მოსამართლეს ზედ ქუდზე დააჯდა, დასჩხავლა, დაასკინტლა და გაფრინდა. მოსამართლის რისხვის ასარიდებლად (დამნაშავე ფრინველის დაჭერა ვერ მოხერხდა) სოფელმა უდანაშაულო ყვავი შეიპყრო და გუდამაყრელ აზდაკს გადასცა.
საწყალი ყვავი რომ წაიყვანეს, რაღაც თუ იგრძნოო, წერს ავტორი, რადგანაც (ყვა! ყვა!) დაიჩხავლაო, ანუ გალაკტიონს რომ დავესესხოთ თუ ვათარგმნინოთ, დაიყვირა, დავიღუპე, დავიღუპეო, რაც სულ არაა გასაკვირი, რადგან ისე შეიცვალა დრო, რომ ახლა უმალ ადამიანი აზარალებს ყვავსა და ყორანს, ვიდრე პირიქით – ყვავი და ყორანი ადამიანს!
© არილი