დისოციაციური, სოციალური პაროდია
მომეცით საყრდენი წერტილი და მე გადავატრიალებ დედამიწას
არქიმედე
Graeca sunt, non leguntur[1]
ამბობდნენ ლათინები
იყოს ტექსტი, თუნდაც ოთარ ჯერკუალიშვილის ტექსტზე. ან ეგებ, ოთარ ჯირკვალიშვილის, რა განსხვავებაა. მე, როგორც ჭეშმარიტ… (რა ძნელია ეს თვითდეტერმინაცია) ვთქვათ, იქსს, ან იგრეკს, ალფასა თუ ომეგას, მიჭირს გონების დაძაბვა და იმ გაუკვალავ თოვლში სიარული, ავტორის წყალობითა თუ უმოწყალობით რომ აღმოვჩნდი. რა დროს თოვლზე ნაკვალევია, თოვლიც აღარსად მოსჩანს (როგორ მოხერხებულად ავწაპნე და გადავამუშავე ტარიელ ჭანტურიას ფრაზა, ხედავ, მკითხველო?). საერთოდაც, მკითხველი პირობითი ცნებაა და დაჯდომაც აქ მხოლოდ სივრცეში განთავსების თავისებურებას როდი აღნიშნავს. აბა, ამის კითხვისას რომ დავჯდე, ხომ ჩამეძინა და თავში, ან თუნდაც სადმე სხვაგან, ვთქვათ, გრძნობებში ჩაჭედებულმა ლურსმანმა კი არა, ვინძლო ეიფელის კოშკმაც ვერ გამომაღვიძოს. კარგი კაცი იყო ცხონებული გუსტავი. სახლიდან რომ გამოვდიოდი და კოსტავას ქუჩაზე, მაღაზია ”ლუტეციას” წინ მისი ქმნილების, თუნდაც მომცრო, უგემოვნო და, პირდაპირ ვთქვათ, მახინჯ ასლს ვხედავდი, თვალზე სიამაყის ცრემლი მადგებოდა. იმ თვალზე, ჰომეროსს, მილტონსა და პანიკოვსკის დაბნელებული რომ ჰქონდათ და დიდმა ესპანელმა მანიპულატორმა კამერის წინ სამართებლით რომ გაჭრა. ანდალუსიური ძაღლის გარე ბიძაშვილი (იგივე – სოფლის შარის ქოფაკი), მომცრო ტექსტის ნახევარში გმირს მისდევს და ბოლოს, არც მეტი, არც ნაკლები, ჭიპს მოაჭამს. ასოციაციური აზროვნება, რომლის მოხმობასაც ავტორი ასე დაჟინებით, თითქმის ბუასილისმომრჩენად მომიწოდებს, უსათუოდ ტექსტის პირველ ნაწილს გამახსენებს, სადაც გმირი გაუთავებლად და გულისგამაწვრილებლად ყვერებს იფხანს. ეს ერთგვარი ტრენდი, რომელიც ჟან სოლ პარტრის ცნობილი რომანის, ”ყვერზიდვის” პირდაპირ ალუზიად უნდა მივიჩნიოთ, ავტორისა და მისი ტექსტის ჭეშმარიტად ევროპული ლიტერატურისადმი მიკუთვნების შესაძლებლობას იძლევა. ჰომეროსი, მილტონი, პანიკოვსკი – შემოგვთავაზეს ილფმა და პეტროვმა დიად უსინათლოთა სამეული. ჯოისი, პრუსტი, ჯირკვალიშვილი – გთავაზობთ მე და დაწმუნებული ვარ, რომ ეს ტრიადა ორმაგი სიმბოლიზმითაა აღბეჭდილი. ევროპული კულტურის დმანისურ საფუძვლებს, ევროპის Homo erectus-ისეულ აკვანს თუ გავიხსენებთ, მისი მესამე წევრიც ბევრად მეტ სიმყარეს შეიძენს. მაგრამ რა არის ამქვეყნად მყარი? სინათლეც კი, ეს გამჭოლი, ცხადი და საყოველთაო სიმბოლოც კი, ოთარ ჯირკვალიშვილთან ხან შარვალში მოქცეული ღრუბლის ფორმას იღებს, ხანაც მრგვალდება, გარბის და მდინარეში ვარდება. ნუ ტირი, ოთარ, ბურთი, თან სინათლის ბურთი, რისი ბურთია, რომ მდინარეში ჩაიძიროს. კალაბოკივით ირბენს ის სოფლის შუკებზე და, ბოლოს, უძღები შვილივით, გამხდარი და მორჩილი ისევ მთხრობლის ჯიბეში აღმოჩნდება. მთხრობლისა კი არა, ”მის” ჯიბეში, რადგან როგორც ტექსტი შესაშური გულახდიობითა და სამართლიანობის მაღალი ხარისხით მიგვანიშნებს, ”ის” ამ არე-მარეში მარტო მე ვარ”. თუმცა, ”ის” ცდება და ტექსტში სხვა ”ის” იჭრება. რა თქმა უნდა, ლოგიკურად არაფერშუაშია, მაგრამ ვერაფრით ვივიწყებ ”მის” შეკითხვას: ”ვინ მოათავსა ადამიანში გადარჩენის ინსტინქტი?” მართლაც და, რა უნდა ადამიანში, თანაც ”მასში”, გადარჩენის ინსტინქტს. უკეთესი ადგილი, ალბათ, ვერ იპოვეს და სანამ ”ის” მეორე ”იმისგან” უნამუნოს “ბურუსისა” და ფამუქის ”თოვლის” დაბლენდერებულ ნარევში გარბის, მოდით, ცნობიერების ნაკადს უადგლო ადგილას მოთავსებული ნივთებისაკენ მივმართავ. დროებით ყურადღების მიღმა დავტოვებ ”მას”, რომელიც ერთგვარ შავ ხვრელში, ”უზარმაზარ წყვდიადში შედის”. იქ, მგონი, ვერაფერს გავარჩევ, ასე რომ, ჯვრის ამბავს მოვყვები. ჯვარი მას ხან ყელზე ჰკიდია, ხანაც ანაზდად და ”ერთთავად” ”მკვიდრდება მის წიაღში”. აქ ისევ მახსენდება ”ის”, თავად რომ უზარმაზარ წყვდიადშია შესული, ჯვარი კი მასში დამკვიდრებული… მატრიოშკები ბავშვობიდან მიყვარდა. საქართველოს ბანკის შენობაც, ვეფხვისა და მოყმის ძეგლთან რომ წამომართულა, ასეთსავე გრძნობასა და ინტერესს იწვევს. მაინც, რა არის პარალელურობა. შეერთდება კი სადმე პარალელური წფეები? წრფელი გულით მაინტერებს ადამიანები, ამგვარ საიდუმლოებებს რომ არიან ნაზიარები. წერა თუ მაშინაც შეიძლება, როდესაც ხელები დაკავებული გაქვს, ლოგიკურად ჩნდება შეკითხვა, საეროდ რაში სჭირდება ”მას” ხელები. ლოგიკურად? ამ სიტყვის გამოყენებისთვის ნამდვილად უნდა შემრცხვეს. მაგრამ, სინდისის ფენომენი, პრიმორდიალური ხატი, დაუშლელი საზრისი, ადამიანურსა და ზედმეტად ადამიანურს შორის ლიმინალურ სივრცეში გაცნაურებული, წარმოშობს კარტეზიანულ ეჭვებსა და ეგზისტენციალურ საკითხებს. ადამიანი, როგორც ვოლტერი ეტყოდა, აღარ მახსოვს ვის, ამ საკითხებზე საფიქრალად არის დაბადებული. არც მე შემიძლია გვერდი ავუარო მათ და არ დავსვა უმწვავესი პრობლემა, შეკითხვა, რომელიც, ვფიქრობ, ეპიგრაფადაც გამოდგებოდა ოთარ ჯირკვალიშვილის სამყაროსშემძვრელი ნაწარმოებისთვისაც და, რამდენადაც შესაძლოა შექმნილ პირობებში კანონზომიერებაზე საუბარი, ამ ნაშრომის კანონზომიერ დასკვნადაც გამოდგება. მაშ ასე, ღმერთი პირდაპირ ეთერში! (მადლობა, ბატონო ტარიელ, კიდევ ერთხელ!). რომან ”ბეკეტის” გამოქვეყნებული ნაწყვეტის ბოლოსწინა გვერდზე ამ არემარის ერთადერთი ”ის”, მთხრობელი (მხოლოდ და მხოლოდ მთხრობელი), სვამს შეკითხვას: ”როდესაც სინდისი მქენჯნის, რატომ მინდება დაბანა?” ვგონებ, პასუხი დამაკმაყოფილებელია.
* * *
ზემოთ მოყვანილი ოპუსი უბადრუკი მცდელობაა: ფორმის ძიება და შინაარსის მოუხელთებლობა. როდესაც არ იცი რა თქვა, არაფერი თქვა (მგონი, რომანის პერსონჟი ამ ფრაზას უბის წიგნაკში ჩაიწერდა). ხოლო თუ რამის თქმა აუცილებელია, ალაპარაკე გმირი, არ აქვს მნიშვნელობა: შენი, თუ სხვისი. დარწმუნებული იყავი, სათქმელს შენზე უკეთ იტყვის.
ხოლო თუ ვინმე ღვთისნიერი სერიოზულად მთხოვს საბას პრემიის ლაურეატ, მწერალ, პოეტ და ესეისტ ოთარ ჯირკვალიშვილის რომან ”ბეკეტის” ჟურნალ ”არილში” გამოქვეყნებული პირველი მონაკვეთის დახასიათებას, მე მივუგებ, რომ ეს არის ძლიერ ერუდირებული ავტორის ხელიდან გამოსული ქმნილება; ეს არის დინამიური, მრავალი კულმინაციით ნიშანდებული ნაწარმოები, რომლის განმავლობაშიც ავტორი ტექსტში შედის-გამოდის, შედის-გამოდის, შედის-გამოდის, შე-
[1] ბერძნულია, არ იკითხება – ლათინური გამონათქვამი.