ფრანგულიდან თარგმნა ქეთევან კოკოზაშვილმა
შარლევილის კოლეჯის მოსწავლე, 16-17 წლის არტურ რემბო, საფრანგეთის ერთი პატარა მხარიდან, არდენიდან, წერილებს სწერს ცნობილ პოეტებს, თავს აცნობს, ლექსებს უგზავნის, დახმარებას სთხოვს, უნდა, რომ დაბეჭდონ ლიტერატურულ ჟურნალებში.
რემბოს მემკვიდრეობიდან ძალიან მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა მისი ეპისტოლარული ნაწილი. ამ წერილებმა, თავის მხრივ, მისი სიკვდილის შემდეგ გამოიწვია უამრავი მიმოწერა, არაერთი მძაფრი პოლემიკა, დაიწერა გამოკვლევები.
ბევრი ლიტერატორის აზრით, ეს ჩანაწერები არის კლასიკური წერილების ნიმუში. მიმოწერა პირადია, მაგრამ რამდენიმეში საუბარია ზოგადად, ლიტერატურაზე, უფრო კონკრეტულად, პოეზიაზე, მისი განვითარების გზაზე, მის არსზე და თავისებურებებზე.
რემბო თავდაპირველად მიმართავს თეოდორ ბანვილსა და პოლ ვერლენს, იმ პოეტებს, რომელთა შემოქმედებაც წაუკითხავს და რომლებსაც გავლენიანად მიიჩნევს, მოგვიანებით ასევე ხვდება იმ დროისთვის ცნობილ პოეტს, პოლ დემენის. ამ წერილებით რემბო ცდილობს სიახლოვეს პარიზთან, სადაც, მისი აზრით, პოეტური ცხოვრების ცენტრია, სადაც ბევრი რამ ხდება – შეხვედრები, ურთიერთობები, სადაც იმყოფებიან ბანვილი, ვერლენი, ,,პარნასელთა“ უმრავლესობა, მათი გამომცემელი, ალფონს ლემერი.
,,რა ბედნიერი ხართ, რომ შარლევილში აღარ ცხოვრობთ“, – სწერს რემბო თავის კოლეჯის მასწავლებელს, იზამბარს, – ,,ვკვდები, ვიხრწნები ერთფეროვნებაში, სიბინ- ძურეში, პირქუშ გარემოში“. ასეთი იყო მისთვის პროვინციის ყოფა. ამიტომ რა გასაკვირია, რომ იგი რამდენჯერმე გაიპარა სახლიდან და პარიზში ისე გაიქცა, ჯიბეში ერთი სუც არ ედო.
განსაკუთრებით საინტერესოა ორი წერილი, 1871 წ. 13 მაისისა, იზამბართან გაგზავნილი და იმავე წლის 15 მაისისა, პოლ დემენის რომ სწერს. ეს წერილები ცნობილია ,,ნათელმხილველის“ სახელწოდებით. რემბო მასწავლებელს მოკლე წერილს უგზავნის და მხოლოდ რამდენიმე ფრაზაში აყალიბებს თავის მთავარ სათქმელს: ,,…პოეტობა მსურს, ნათელმხილველობა მწადია… უზარმაზარი ტანჯვა-წამებაა, მაგრამ ძლიერი უნდა იყო, პოეტად უნდა იყო დაბადებული“. პოეტს კი იგი გაცილებით უფრო არგუმენტირებულ, უფრო ვრცელ, ერთგვარ მიმოხილვით წერილს წარუდგენს, განსაკუთრებით ვრცლად ეხება მე-19 ს. პოეტურ ვითარებას. ეს უკანასკნელი ჩანაწერი სცილდება ჩვეულებრივი წერილის ფორმას. ტექსტი ვრცელია, ისტორიული წიაღსვლებით. აქ თითქოს რემბოს ეპისტოლარული სტრატეგია ჩანს, ჯერ ვერსად ბეჭდავს, არადა ბევრი აქვს სათქმელი. სწორედ ამიტომ, ცნობილ პოეტს წერილის ფორმით უტარებს ლექციას ლიტერატურის, პოეზიის შესახებ. აყალიბებს ერთგვარ პოეტურ კონცეფციას, სრულიად დარწმუნებულია საკუთარ მოსაზრებებში, თამამად საუბრობს უკვე ცნობილ პოეტებზე, ფორმას უწუნებს ბოდლერს, თუმცა ,,პოეტთა მეფედ“, პოეზიის მეტრად მიიჩნევს, მაგრამ თვლის, რომ ,,მისი ფორმა მოზომილია“.
ცნობილ პოეტებთან გაგზავნილ წერილებს თან ერთვის რემბოს ლექსებიც. ,,ნათელმხილველის“ ტექსტში ჩართულ ლექსებს თავადვე აფასებს – ,,როგორი რითმებია, ო, როგორი რითმები!“ ეს არის ერთგვარი ხერხი, ასე ასაბუთებს იგი წერილში განვითარებულ არგუმენტებსა და მოსაზრებებს, განსაკუთრებით ფორმის შესახებ ვრცელ საუბარს.
პოლ დემენისთან გაგზავნილი ე. წ. ,,ნათელმხილველის“ წერილი, უფრო სწორედ, პოეტურ-ეპისტოლარული ჩანაწერი ძალიან მნიშვნელოვანია რემბოს პოეზიის, მისი პოეტური ხედვის უკეთ გაგებისთვის.
ამ დროს ის მხოლოდ ჩვიდმეტი წლისაა, თუმცა ცხრამეტი წლისამ ყველაფერი თქვა, ყველაფერი დაწერა, ყველაფერი ახსნა, ყველაფერი შეცვალა: გამოიგონა ახალი ენა, ახალი ფერები, ბგერები, მუსიკა. ალბათ, არავის შეუძლია, ზუსტად ახსნას, რა და როგორ მოხდა, მაგრამ ვერლენის აზრია ძალიან საინტერესო: ,,არტურ რემბო არდენის მხარიდან იყო და მალე დაკარგა ადგილობრივი ლამაზი კილო, ამ კუთხის ხალხისთვის დამახასიათებელი სწრაფი ასიმილაციის უნარი ჰქონდა. იქნებ ამითაც აიხსნება მისი ნიჭის სწრაფი დაშრეტა პარიზის მცხუნვარე მზის ქვეშ, აქ გაუჭირდა წინაპრებივით მეტყველება, მათი ენა ხომ, მთლიანობაში, უშუალო, სწორი და სრულიად უტყუარი იყო!” იქნებ ზოგჯერ მართლაც აქვთ დიდ ქალაქებს, დედაქალაქებს, მეგაპოლისებს სწორედ ასეთი გავლენა.
მთარგმნელი
თეოდორ ბანვილს
ძვირფასო მაესტრო!
ახლა სიყვარულის თვეა. მე თითქმის ჩვიდმეტი წლისა ვარ… ეს, როგორც ამბობენ, იმედებისა და ქიმერების ასაკია და მე კი მუზამ შემახო ხელი სულ მთლად ბავშვს. მაპატიეთ, თუ ეს ბანალურია – ჩემს კეთილშობილურ რწმენას, იმედებს, შეგრძნებებს, ყოველივე ამას, პოეტურს, მე გაზაფხულს ვუწოდებ.
იცით, რატომ გიგზავნით რამდენიმე ლექსს ლემერის, კარგი გამომცემლის ხელით? იმიტომ, რომ ყველა პოეტი მიყვარს, ყველა დიდი პარნასელი, პოეტი ხომ პარნასელია, გატაცებული უზენაესი მშვენიერებით. თქვენში უფრო ის მომწონს, რომ რონსარის ჩამომავალი ხართ, 1830 წლის ოსტატთა თანამოძმე, ნამდვილი რომანტიკოსი, ნამდვილი პოეტი, აი, ესაა მიზეზი, იქნებ სიბრიყვეა, მაგრამ მაინც…
ორ წელიწადში, ან შესაძლოა, ერთშიც, პარიზში ვიქნები. მე პარნასელი ვიქნები!
ახლა მხოლოდ ის ვიცი, რომ აქ ვარ და აღმასვლა მინდა… გეფიცებით, ძვირფასო მაესტრო, მუდამ ორ ქალღმერთს ვეთაყვანები მხოლოდ – მუზასა და თავისუფლებას.
ამ ლექსების კითხვისას ძალიან ნუ შეიჭმუხნებით. ძვირფასო მაესტრო, როგორ ძალიან დამაიმედებდით და გამახარებდით, თქვენი მონდომებით Credo in unam პიესად რომ ქცეულიყო და მცირე ადგილი ჰქონოდა პარნასელთა შორის. მე მოვიდოდი პარნასის ბოლო აქტზე: ეს იქნებოდა პოეტთა Credo!.. ო, ამბიციები!
არტურ რემბო
ნეტავი ჩემი ლექსები თუ დაიმკვიდრებდნენ ადგილს თანამედროვე პარნასზე? განა არ არიან ისინი პოეტთა ნდობის ღირსნი?
მე ცნობილი არა ვარ, მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს? პოეტები ხომ თანამოძმენი არიან.
ამ ლექსებს სწამთ, უყვართ, იმედი აქვთ; სულ ეს არის. ძვირფასო მაესტრო, ცოტა მიბიძგეთ, ახალგაზრდა ვარ, ხელი წამაშველეთ…
1870 წ. 24 მაისი
ჟორჟ იზამბარს
თქვენ რომ დაგტოვეთ, ერთ დღეში უკვე შარლევილში დავბრუნდი. დედაჩემმა მიმიღო და მეც აქ ვარ… სულ მთლად უსაქმოდ. დედა პანსიონში იანვარში წამიყვანს.
აი, როგორ ვასრულებ სიტყვას.
ვკვდები, ვიხრწნები ერთფეროვნებაში, სიბინძურეში, პირქუშ გარემოში.
რა გინდათ? რომ უფრო მეტად შევიყვარო და გავაღმერთო თავისუფალი თავისუფლება და კიდევ ბევრი რამ ,,შესაბრალისი“, არა? უნდა გავმგზავრებულიყავი დღესვე, შემეძლო კიდეც, ახალ სამოსშიც გამოვეწყე, მერე კი გავყიდდი საათს და გაუმარჯოს თავისუფლებას! მაგრამ დავრჩი! კვლავაც არაერთხელ მოვიწადინებდი წასვლას. რა უნდა, ქუდი, ფარაჯა, მერე კი ორივე ხელი ჯიბეებში და წახვალ და ეგ არის! მაგრამ დავრჩები! დიახ, დავრჩები. შევასრულებ, რასაც დაგპირდით. ამას გავაკეთებ, რომ თქვენი ნდობა მოვიპოვო. თქვენ ხომ ასე მითხარით. მე ამას დავიმსახურებ.
თქვენი დიდად მადლიერი ვარ და, დღესდღეობით თუ ვერ მოვახერხე, ოდესმე მაინც გამოვხატავ. ამას დაგიმტკიცებთ. თქვენთვის რაღაცის გაკეთებას აუცილებლად შევძლებ, მოვკვდები და გავაკეთებ, სიტყვას გაძლევთ.
კიდევ რამდენი რამის თქმა მინდა… ომია: მეზიერში არ არის შტაბი. როდისთვის იქნება, ამაზე არავინ არფერს ამბობს. შევასრულე თქვენი დავალება ბატონ დევრიერთან, თუ კიდევ რამეა საჭირო, არ დაგზარდებით. აქეთ-იქით პარტიზანული სროლებია. იდიოტიზმის საძაგელი გამონაყარივით არის ასეთია ხალხის აზროვნება. საშინელებაა.
1870 წ. 2 ნოემბერი
ჟორჟ იზამბარს
თქვენ ისევ მასწავლებელი ხართ. ვალში ვარ საზოგადოებასთანო, – ასე მითხარით. ახლა მასწავლებელთა რიგებს ეკუთვნით. ისევ რუტინას უნდა მიჰყვეთ. მეც არ ვღალატობ პრინციპებს: ცინიკურად ვსაუბრობ; მივაგნებ ხოლმე ძველ კოლეჯელ გამოთაყვანებულებს: ქცევით თუ სიტყვით რისი შეთხზვაც შემიძლია, – სისულელე, სიბინძურე, მავნე რამ მათ ვუზიარებ. ისინი კი კათხა ლუდითა და გოგონებით მიხდიან. Stat mater dolorosa dum pendet filius. საზოგადოების მიმართ მეც ვალდებულად ვთვლი თავს, ასეა, მართალიც ვარ. ამჟამად თქვენც მართალი იყავით. საბოლოოდ პრინციპად გექცათ სუბიექტური პოეზია: ჯიუტად ცდილობთ, დაუბრუნდეთ საუნივერსიტეტო თავლას, ბოდიში, ასეა! საბოლოოდ ასე დაასრულებთ – იქნებით კმაყოფილი ადამიანი, რომელმაც არაფერი არ გააკეთა, იმიტომ რომ არ უნდოდა გაკეთება. თქვენი სუბიექტური პოეზიაც იქნება საშინლად უღიმღამო. იმედი მაქვს და, ალბათ, სხვებსაც სჯერათ, რომ ერთ მშვენიერ დღეს თქვენს პრინციპად იქცევა ობიექტური პოეზია; გულწრფელად მჯერა, ამას ვიხილავ. მე ვიქნები მუშა, ეს აზრი მიპყრობს, როცა ზოგჯერ გიჟური სიშმაგე მიბიძგებს ხოლმე პარიზის ბრძოლებისკენ. იქ ხომ ამდენი მუშა კვდება სწორედ ახლა, თქვენ რომ გწერთ. ახლა მუშაობა? არავითარ შემთხვევაში; მე ამბოხებული ვარ.
ახლა, რაც შეიძლება თავზე უნდა ავიღო ხელი. რატომ? იმიტომ, რომ პოეტობა მსურს, ნათელმხილველობა მწადია. თქვენ ამას სრულიად ვერ გაიგებთ და ვერც აგიხსნით; შეუცნობელი უნდა შევიცნო, ყველა აზრი და გრძნობა უნდა გადავასხვაფერო. უზარმაზარი ტანჯვა-წამებაა, მაგრამ ძლიერი უნდა იყო, პოეტად უნდა იყო დაბადებული. მე ჩემში პოეტი შევიცანი და სულაც არ ვცდები. ტყუილი იქნება, რომ ვთქვა, ასე ვფიქრობ-მეთქი. უკეთესი იქნება, თუ ვიტყვი-ასე ჩამიფიქრეს. ბოდიშს ვიხდი სიტყვათა თამაშისთვის.
,,მე“ უკვე სხვა არის.
ჩემგან გულითადი სალამი. რემბო 1871 წ. 13 მაისი
პოლ დემენის 1871 წ. 15 მაისი
გადავწყვიტე, ერთსაათიანი გაკვეთილი ჩაგიტაროთ ახალ ლიტერატურაში.
მიყოლებით ვიწყებ თანამედროვე ფსალმუნს:
პარიზის ომის სიმღერა
,,ცხადზე ცხადი გაზაფხულია…’’ და ა.შ.
არტურ რემბო.
აი, ესაა პროზა პოეზიის მომავლის შესახებ.
მთელი ანტიკური პოეზია საბოლოოდ მაინც ბერძნული პოეზიაა, ჰარმონიული ყოფა, – საბერძნეთიდან რომანტიკულ მოძრაობამდე, – შუა საუკუნეებია, – არიან ლექსის მწერლები, განათლებული ხალხი. ენიუსიდან თეროლდუსამდე (თეროლდუსზე სნობი არავინაა), თეროლდუსიდან კაზიმირ დელავინამდე ყველაფერი მხოლოდ გარითმული პროზაა, თამაშია, მდორეა ყოველივე, არაერთი იდიოტური თაობის განდიდებაა: რასინი ხალასია, ძლიერია, დიდია. მას რითმებს ჰპარავდნენ; ნახევარტაეპებს წაუშლიდნენ და აურევდნენ ხოლმე. არ გვეცოდინებოდა ,,ღვთიური შეშლილი’’, ისევე, როგორც არ ვიცით ორიგინალის პირველი ავტორი. რასინის შემდეგ სიტყვათა თამაშს ხავსი მოედო, არადა მთელი ორი ათასი წლის განმავლობაში გრძელდებოდა ყოველივე.
არც ხუმრობაა, არც პარადოქსია. გონება შთამაგონებს, რომ ყოველგვარი ზედმეტი ფორიაქის გარეშე ვირწმუნო – ახალგაზრდა საფრანგეთი კვლავ თავისუფალია სიახლეების მიმართ. წინაპრებმაც მშვენივრად იცოდნენ, რომ შინ ხარ, შენს ქვეყანაში!
რომანტიზმი არასდროს ფასდებოდა სწორად; ან ვის უნდა შეეფასებინა? კრიტიკოსები! რომანტიკოსები ცხადყოფენ, რომ სიმღერა ძალიან იშვიათად არის სრულყოფილი ნაწარმოები, რადგან, შესაძლოა, მომღერალს არც კი ესმოდეს ნამღერის აზრი.
,,მე’’ ხომ სულ სხვა რამ არის. თუკი სპილენძი აჟღერებს საყვირს, მისი რა ბრალია. ჩემთვის ცხადი ხდება: მე თანაშემსწრე ვარ ჩემივ აზრების ჩასახვისა, ვუყურებ, ვუსმენ: ხემს ავიქნევ: და სიმფონია შინაგანად შემძრავს, თითქო ერთი ხელის მოსმით დაიპყრობს სცენას.
ადრინდელ ბრიყვ ადამიანებს ,,მე’’ რომ მცდარად არ გაეაზრებინათ, უხსოვარი დროიდან ამდენ ჩონჩხს არ მოვისვრიდით სანაგვეზე! მათი შეზღუდული აზროვნების ნაყოფს, ავტორთა ამაო ღაღადისს.
საბერძნეთში, როგორც ვთქვი, ლექსი და ლირა რიტმულად შეწყობილები არიან: ამის მერე მუსიკა და რითმები აღარაფერია, თამაშია. ამ მხრივ წარსულის შესწავლა ხიბლავთ ცნობისმოყვარეებს. ზოგიერთებს სიამოვნებთ ამ ანტიკური სიძველეების განახლება: ცდილობენ მოირგონ. უნივერსალური გონი თავისთავად უარყოფს მსგავს შეხედულებებს. ადამიანები გარკვეულწილად აგროვებდნენ გონების ნაყოფს, შემდეგნაირად იქცეოდნენ: წერდნენ წიგნებს, პროცესები ისე მიდიოდა, ადამიანი არ ირჯებოდა, ჯერ არ იყო გამოღვიძებული, ჯერ არ იყო ოცნებაში სრულად ჩაფლული. ნამდვილ მოხელეებს, მწერლებს, ავტორებს, პოეტებს, შემოქმედებს არც კი უარსებიათ.
თუ ადამიანს პოეტობა სურს, უპირველესად თავის გონებასა და ცოდნას აანალიზებს, სულის ძიებაშია და ცდილობს, განჭვრიტოს, განჩხრიკოს, შეისწავლოს და, როგორც კი მიიჩნევს, რომ შეიცნო და ჩასწვდა, მერე ავითარებს. ეს თითქოს იოლია, ყველას ტვინში მიმდინარეობს ბუნებრივი განვითარების პროცესი. იმდენი ადამიანი (თავკერძა) აცხადებს დღეს თავს პოეტად. არიან ისეთებიც, რომლებსაც პრეტენზია აქვთ ინტელექტუალურ განვითარებაზე! თუმცა სულს იმახინჯებენ: კომპრაჩიკოსების* მსგავსად. წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელიც სახეს მეჭეჭებით დაიფარავს.
ვამბობ, რომ ნათელმხილველი უნდა იყო, ნათელმხილველად უნდა იქცე.
პოეტი თავის თავში ქმნის ნათელმხილველს ყოველგვარი მნიშვნელობისა და აზრის ხანგრძლივი, ყოვლისმომცველი, უზარმაზარი და გონივრული ცვალებადობით; სახეს უცვლის სიყვარულის, ტანჯვის, სიშლეგის ყოველგვარ ფორმას. ის გამუდმებით საკუთარი თავის ძიებაშია; ყოველგვარ საწამლავს გამოსცლის, რომ სამუდამოდ ჩასწვდეს მათ არსს, ატაროს მათი გემო, ენით უთქმელი ტანჯვა-წამებაა ყოველ ჯერზე და მოითხოვს სრულიად ზეადამიანურ ძალ-ღონეს. სწორედ ამიტომ პოეტი ხდება ყველაზე დიდი ავადმყოფი, ყველაზე დიდი დამნაშავე, ყველაზე დიდი შეშლილი, – და უზენაესი მეცნიერი! რადგან ის სწვდება შეუცნობელს! მან უკვე განავითარა სული და მდიდარია, როგორც არავინ! ის შეუცნობლამდე აღწევს და, როცა გაშმაგებულია, რადგან ჰგონია, თითქოს მოვლენების ხედვის უნარი დაკარგა, სწორედ მაშინ ჭვრეტს და შეიცნობს ყოველივეს! დაე, ჩაძაღლდეს ამ უამრავ, გაუგონარ მოვლენათა შორის, ამ ხტუნვა-ხტუნვაში გამოჩნდებიან მეტად და მეტად მშრომელები და განაგრძობენ იმ ჰორიზონტებიდან, სადაც წინამორბედმა ჩაიჩოქა.
აქ ტექსტს შევწყვეტ და მეორე ფსალმუნს ჩავურთავ: თუ შეიძლება, მომისმინეთ, არ დაიზაროთ, ყველა მოიხიბლება. ხემი მიჭირავს ხელში და ვიწყებ:
,,ჩემი პატარა შეყვარებულები“
და ა. შ.
ა.რ.
მე, საბრალო თავგზააბნეულს, უკვე შვიდი თვეა, რაც ერთი სპილენძის მონეტაც არ მჭერია; მეშინია, საფოსტო გზავნილის თანხა, 60 სანტიმი რომ არ დაგახარჯვინოთ, თორემ გამოგიგზავნიდით ჩემს ,,პარიზელ შეყვარებულებს“- ას ჰეგზამეტრს და ,,პარიზის გარდაცვალებას“ – ორას ჰეგზამეტრს! ახლა კი განვაგრძობ:
პოეტი მართლაც ცეცხლის მომტაცებელია!
ის დავალებულია კაცობრიობისგან, თვით ცხოვრებისგანაც კი; მან უნდა გაგრძნობინოს, გაგაგონოს, განგაცდევინოს თავისი თხზულება. იგი ფორმის მიღმა არსებულს ფორმას აძლევს, უფორმობიდან ფორმას ქმნის, ახალი ენის აღმომჩენია.
თუკი ბოლოსდაბოლოს, ყოველი სიტყვა აზრია, უნივერსალური ენის დროც დადგება! აკადემიკოსი უნდა იყო, ნამარხზე დიდი ხნისა, რომ ნებისმიერი ენის ლექსიკონი სრულჰყო. სუსტები ანბანის პირველსავე ასოზე ფიქრს დაიწყებდნენ, ის კი მალევე გაშმაგებით გააპანჩურებდა.
ეს იქნება ენა სულისა სულისთვის, ყოვლისმომცველი, სურნელთა, ბგერათა, ფერთა, იქნება აზრთა თანმიმდევრობა. პოეტი კი განსაზღვრავდა უნივერსალურ სულში გარკვეულ დროს აღძრული შეუცნობლის ოდენობასაც კი; ეს უფრო მეტის მომცემი იქნებოდა, ვიდრე მისი აზროვნების ფორმულა, ვიდრე მისი პროგრესისკენ მსვლელობის ნიშნები! ამ შემთხვევაში უჩვეულო გადაჭარბება ჩვეულებრივი ხდება, ყველაფერში ჩანს, იგი მართლაც იოლად შეძლებს სიახლეების გავრცელებას; ნახავთ, რომ ეს იქნება მატერიალისტური მომავალი: – ეს ლექსები, გამუდმებით ციფრებითა და ჰარმონიით აღსავსე, იმისთვის შეიქმნება, რომ მარად იარსებონ. ეს ჯერ კიდევ ბერძნულ პოეზიაზე ითქმის. მარადიულ ხელოვნებას თავისი ფუნქციები აქვს. პოეტებიც ხომ მოქალაქეები არიან. პოეზია რიტმულად და თანმიმდევრულად კი აღარ მიჰყვება და შეესაბამება მოვლენებს, არამედ წინ გაუსწრებს ყოველივეს.
მოგვევლინებიან ასეთი პოეტები! ეს მაშინ, როცა აღარ იქნებიან ქალებზე მუდმივად დამოკიდებულები, ქალი იცხოვრებს თავისთვის და თავისი თავის გამო. და, თუ მანამდე ეს საძაგელი კაცი ქალს უკან ჩამოიტოვებს, მაშინ უკვე თვით ქალიც გახდება პოეტი! ქალიც შეძლებს, ჩასწვდეს იდუმალს. ნეტავ მათი აზრთა სამყარო თუ განსხვავდება ჩვენგან? ის აღმოაჩენს ბევრ რამეს, უცხოს, მიუწვდომელს, საშინელს, საამოს; ჩვენ მივიღებთ და გავიგებთ მათსას.
ველოდოთ და მოვთხოვოთ პოეტებს სიახლე – სხვა იდეები და ფორმები! ყველა ნიჭიერს ჰგონია, რომ ამ მოთხოვნას დააკმაყოფილებს, მაგრამ ასე არ არის.
პირველი რომანტიკოსები ნათელმხილველები იყვნენ, ოღონდ თვითონ ამას ვერ აცნობიერებდნენ. მათი სულების კულტურა ფათერაკებში დაიწყო: მიტოვებული, ოღონდ ცეცხლმოკიდებული ლოკომოტივები, ცოტა ხნით ლიანდაგებზე მდგარნი; ლამარტინი დროდადრო ნათელმხილველია, ოღონდ შეზღუდულია, მოძველებული ფორმა ზღუდავს; – ჰიუგო მეტისმეტად ჯიუტია. ბოლო ტომებში მართლაც რომ შეეძლო ხილვა; ,,საბრალონი“ ნამდვილი ლექსია. ახლა ხელთ მაქვს ,,სასჯელნი“; ,,სტელას“ მიხედვით, დაახლოებით შეგვიძლია განვსაზღვროთ ვიქტორ ჰიუგოს ხედვა. რამდენი ბელმონტე, ლამენე, და კიდევ ბევრი დიდი ადამიანია წასული.
მიუსე თოთხმეტჯერ უფრო საზარელია ჩვენთვის, ტკივილიანი და ოცნებებით შეპყრობილი თაობებისთვის. როგორ შეურაცხგვყო მისმა ანგელოზებრივმა სიზანტემ! ო, უფერული ზღაპრები და ანდაზები! ო, ,,ღამე-ები“! ო, ,,როლა“! ო, ,,ნამუნა“! ო, ,,თასი’! ყოველივე ფრანგულია, ე. ი. უაღრესად საძაგელი; ფრანგულია, ოღონდ არა პარიზული! ამ საზარელი გენიის კიდევ ერთი ნაწარმოები, რომელიც რაბლემ, ვოლტერმა, ჟან ლაფონტენმა შთააგონეს, მუსიე ტენის კომენტარებით! მიუსეს გონება, გაზაფხულური! მომხიბლავია მისი სიყვარული! სწორედ აქ არის მომინანქრებული ფერწერა, ძლიერი პოეზია. დიდხანს დაგვატკბობს ფრანგული პოეზია, ოღონდ საფრანგეთში. ყოველ ბაყალ ბიჭს შეუძლია, რამე გითხრას ,,როლადან“*, სემინარიის ყოველ მოსწავლეს უბის წიგნაკში ხუთასამდე რითმა მაინც ექნება ჩანიშნული. თხუთმეტი წლის ასაკში ეს გრძნობათღელვა ახალგაზრდებში ვნებებს აღძრავს. თექვსმეტი წლისანი უკვე მთელი გულით ყვებიან. ყოველი თვრამეტი წლის კოლეჯის მოსწავლე, თვით ჩვიდმეტისაც კი, ვისაც შეუძლია, თავის ,,როლას“ ქმნის, თავის ,,როლას“ წერს! იქნებ ვიღაც ახლაც კვდება ამის გამო. მიუსე კი არ ქმნიდა, იყო ხილვები, თავისთავად, საფარველს მიღმა არსებული. მან მხოლოდ თვალები მილულა. ფრანგია, არაფრისმქონე, კოლეჯის მერხზე ყავახანიდან მოტორღიალდა, ლამაზი სიკვდილი მოკვდა, ნუღარ ვიწვალებთ, ნუ გავაღვიძებთ ჩვენი უმსგავსობებით!
რომანტიკოსების მეორე თაობა მეტად ნათელმხილველია: თეოფილ გოტიე, ლეკონტ დე ლილი, თეოდორ ბანვილი. თუმცა უხილავის ჭვრეტა და გაუგონარის გაგება სულ სხვა რამ არის და გონებით წვდომა თუნდაც უსულო რაღაცის, სხვაა.
ბოდლერი პირველი ნათელმხილველია, პოეტთა მეფეა, ნამდვილი ღმერთია, თანაც მას ხომ დიდებულ ხელოვანთა შორის მოუწია ცხოვრება. თუმცა ასე ნაქები მისი ფორმა მოზომილია. შეუცნობლის წვდომა კი ახალ ფორმებს დაჟინებით ითხოვს.
ძველ ფორმებთან შეურიგებლები: გულმართალთა შორის: რენომ შექმნა თავისი ,,როლა“! გრანდემ შექმნა თავისი ,,როლა“! გალები და მიუსე, ლაფე-ნესტრი, კორანი, პოპელენი, სულარი, სალე, ახალბედები, მარკი, ეკარი, ტერიე, გარდაცვლილნი და გადარეულნი: ოტრანი, ბარბიე, პიშა, ლემუაინი, დეშამები, დეზესარები; ჟურნალისტები: კლადელი, რობერ ლიუზარში, დე რიკარი; ფანტაზიორები: მენდე, ბოჰემის მიმდევრები; ქალები, ნამდვილი ტალანტები, ლეონ დიერი და სიული პრიუდომი, კოპე; ახალ სკოლას ანუ პარნასელებს ორი ნათელმხილველი ჰყავს: ალბერ მერა და პოლ ვერლენი, ნამდვილი პოეტი. დიახ, მეც ვცდილობ, ნათელმხილველად ვიქცე!
მალე მიპასუხეთ, რადგან რვა დღეში უკვე პარიზში ვიქნები.
ნახვამდის. რემბო. 1871 წ. 15 მაისი
ერნესტ დელაჰეის
ძვირფასო მეგობარო! ქვემოთ, აკვარელით შესრულებულ ნახატზე ხედავ
ჩემს ახლანდელ მდგომარეობას.
ო, ბუნებავ! ო, დედავ, ჩემო!
რა მომაბეზრებელია! ეს გლეხები როგორ ძალიან მიამიტები არიან! საღამოს ორი ან მეტი ადგილი უნდა მოიარო, რომ ცოტა დალიო. მადერამ აქ ძალიან შავ დღეში ჩამაგდო.
არ ვიცი, როგორ დავაღწიო თავი ამ ყოფას. თუმცა მაინც დავაღწევ. მენატრება ის მკაცრი ჩარლისტოუნი, უნივერსიტეტი, ბიბლიოთეკა და სხვ. მაინც გამუდმებით ვმუშაობ, პატარა ამბებს ვწერ პროზად.. სათაურია: ,,წარმართული წიგნი“ ან ,,ზანგი წიგნი“. ცოტა ბრიყვულია და უმწიკვლო! ო, უმწიკვლობა! უმწიკვლობა! უმწ… მოსაბეზრებელია!.
ვერლენს შენთვის უნდა მოეცა ერთი უბრალო დავალება, იქნებ მოლაპარაკებოდი ბატონ დევენს, ნორესის სტამბის მბეჭდავს: ჩემი აზრით, დევენს შეუძლია დაბეჭდოს ვერლენის წიგნი ხელსაყრელ ფასად და წესიერად (თუ ნორესივით საძაგლად არ მოიქცევა, მას შეუძლია, ჩასვას კლიშე, მცირე მიმოხილვაც!).
სხვა რა გითხრა. მთელი არსებით დამიპყრო ბუნების ჭვრეტამ. შენი ვარ, ო, ბუნებავ! ო, დედავ ჩემო!
ხელს გართმევ იმ იმედით, რომ კვლავ მიხილავ მთელი ძალებით ამუშავებულს.
ვერლენს შენთვის შეხვედრა უნდა დაეთქვა კვირას 18 სთ-ზე, ბულიონში. მე ვერ შევძლებ იქ წამოსვლას, თუ მიხვალ, ის აუცილებლად გადმოგცემს ჩემს ან თავის რამდენიმე პროზაულ ნაწყვეტს. მერე შენ მე მომაწვდი.
დედაჩემი ჩარლისტოუნში ივნისში დაბრუნდება. ეს უეჭველია და მეც შევეცდები, ცოტა ხანს დავრჩე ამ ლამაზ ქალაქში.
მზეს ძალა აღარა აქვს, დილაობით ყინავს, გუშინწინ ვოზიერში ვიყავი პრუსიელების სანახავად. ეს არის პრეფექტურა 10 000 მოსახლით, აქედან შვიდ კილომეტრშია. ცოტა გავხალისდი.
მეტისმეტად შავ დღეში ვარ, არც წიგნი, არც კაბარე ახლო-მახლო, არც გარეთ ხდება რამე. საშინელებაა ეს ფრანგული სოფელი. ჩემი ბედი ამ წიგნზეა დამოკიდებული, მისთვის თორმეტიოდე მწვავე ამბავი მაინც უნდა შევთხზა. როგორ დავწერო აქ რამე მწვავე. ამ ამბებს არ გიგზავნი, თუმცა სამი უკვე მზად მაქვს. ძალიან მაგარი რამეებია. ასეა!
ნახვამდის. ყველაფერს ნახავ.
რემბო.
1873 წ. მაისი
* კომპრაჩიკოსები – ადამიანები, რომლებიც შუა საუკუნეების ევროპაში ბავშვებს იტაცებდნენ, ამახინჯებდნენ და ყიდდნენ მასხარებად.
* ,,როლა“ – ვრცელი პოემა, რომელიც შედგება 784 ლექსისაგან. პოემამ უდიდესი წარმატება ჰპოვა. აქ მიუსე ჰყვება პარიზის ყველაზე აღვირახსნილი და გარყვნილი ადამიანის შესახებ. პოეტი თითქოს ეწინააღმდეგება წინა საუკუნის ფილოსოფოსებს. მიუსეს აზრით, მათ დააჩქარეს რწმენის გაქრობა და გაამეფეს უსიყვარულო ავხორცობა. როლას სახით პოეტი ცდილობს, დახატოს ღმერთისგან მიტოვებული საუკუნის თაობა, რომელიც ფიქრობს, რომ ბედნიერება შეუძლებელია და რჩება მხოლოდ ლოთობა და სუიციდი.
© არილი