რამაზ გიგაური – ლექსები ციკლიდან: ხევსურული სკვნილი  

ბეღურების საკენკი

დიდი თოვლი მოვიდა შარშან…

დეკემბერი სოფლის ზემოთ, მთაზე ჩამოჯდა

და თავისი თეთრი ყავარჯენი ჩამოიქნია.

ცვიოდნენ და ცვიოდნენ ციდან ფანტელები,

ცვიოდნენ და ცვიოდნენ ხელისგულისტოლა ფანტელები.

თოვლით ამოივსო მთელი ხეობა.

ხალხმა გვირაბების გათხრა დაიწყო –

წყარომდე, ბოსლამდე, თივის ზვინამდე.

ვისაც ჰქონდა კოდში ფქვილი,

ეზოში – შეშა, სათივეზე – თივა,

არხეინად იყო,

დანარჩენები ჩუმი ოხვრით,

ტუჩების კვნეტით ცას შეჰყურებოდნენ.

ცვიოდნენ და ცვიოდნენ ციდან ფანტელები,

ცვიოდნენ და ცვიოდნენ ხელისგულისტოლა ფანტელები.

თოვდა და გადაღებასაც არ აპირებდა.

ამ დიდმა თოვლმა ფრინველები მოიყვანა –

უამრავი და ნაირ-ნაირი;

ყველაზე მეტი ბეღურები იყვნენ.

მოხუცებმა თქვეს, ეგ ომის ბრალია,

ომმა მოიყვანა ამდენი ჩიტი.

მალე მგლებიც შემოგვესევიანო.

მაგრამ მგლები არ მოსულან,

შეიძლება სხვა სოფლებში წავიდნენ.

მხოლოდ ბეღურები მოვიდნენ,

მოვიდნენ და თან შიმშილი მოიყოლეს.

ბეღურები ქათმებისთვის გადაყრილ საკენკს უცბად კენკავდნენ,

მერე იდგა ეზოებში მშიერი ქათმების კრიახი.

შიმშილმოკლული ბეღურები ხეებიდან მხიარულად ჟივჟივებდნენ,

თითქოს ქათმებს და მათ პატრონებს დასცინოდნენ.

სოფლის დედაკაცები გაბრაზდნენ –

წყევლა-კრულვით მიწაშე ჩადეს ყველა ბეღურა

ქოქოლა მიაყარეს ომის დამწყებსაც.

მერე შეშინდნენ,

რადგან დამშეულმა ქათმებმა კვერცხის დადებაზე თქვეს უარი.

დედაკაცები ქათმებს გარეთ აღარ უშვებდნენ

და საქათმეშივე უყრიდნენ საკენკს.

ამან ქათმები მხოლოდ ორ დღეს შეინახა,

მესამე დღეს ბეღურებმა საქათმეების ღრიჭოებში შეძრომა ისწავლეს.

მერე დატრიალდა ცოდვის კალო;

დედაკაცების წყევლა-კრულვა შეასკდა ზეცას

და შუაზე გააპო;

მერე დაფიქრდნენ სოფლის კაცებიც.

რაღაც უნდა მოეფიქრებინათ,

თორემ სოფელი ქათმისა და კვერცხის გარეშე დარჩებოდა.

ამას კიდევ რა უშავდა, უკვერცხობას როგორმე აიტანდნენ,

ბალღებს ერბოში შემწვარ კვერცხზე ეტყოდნენ,

ბუამ და ბუღდაჯანამ წაიღესო,

მაგრამ აღდგომას რა შეეღებათ?!

მიცვალებულებისთვის საფლავზე რა გადაეგორებინათ?!

ანდაც ბეღურების დამარცხებული სოფელი რა იქნებოდა?!..

ბეღურები იყვნენ, ლომები და ვეფხვები ხომ არა.

დაიწყო ხალხმა საშველზე ფიქრი –

ზოგმა მოწამლული საკენკი დაყარა საქათმესთან,

ზოგმა ეზო კაკანათებით და მარყუჟებით გაავსო,

ერთმა კაცმა კი,

ყოველ დილით სახლიდან

პირჯვრის წერით რომ გამოდიოდა,

მგლის ხაფანგი დაუგო ჩიტებს.

არცერთს არ მიეკარნენ ბეღურები…

მოწამლულილი საკენკი ქათმებმა ჭამეს,

კაკანათშიც ქათმები გაებნენ.

ხაფანგმა კი ის მეწველი ძროხა დაიჭირა მხოლოდ,

წყლის დასალევად ბოსლიდან რომ გამოეშვა პატრონს.

ბღაოდა ძროხა

და თავის დაგლეჯილ-დამტვრეულ ფეხს დასტიროდა.

ძროხის პატრონი,

რომელიც ყოველ დილით

სახლიდან პირჯვრის წერით რომ გამოდიოდა

და რომელმაც ბეღურებს მგლის ხაფანგი დაუგო,

ყველაფერს ეშმაკს აბრალებდა.

ხმამაღლა იგინებოდა, “ბეღურებში ეშმაკია შესული

და რკინის ხაფანგიც სწორედ ეშმაკს დავუგე,

რადგან ეშმაკი რკინას გაურბისო”.

მაგრამ ამან ძროხას მოტეხილი ფეხი ვერ გაუმთელა.

დაკლეს ფეხმოტეხილი  და თვალცრემლიანი ძროხა.

ძროხას პატარა ხბო დარჩა.

მეწველი ძროხის სიკვდილმა

კიდევ უფრო გააბოროტა ხალხი.

ატყდა თოფების ბათქი-ბუთქი

და ციდან პანტა-პუნტით ცვიოდნენ ბეღურები.

მაგრამ ბეღურების ჯარს არაფერი აკლდებოდა, თუ არ ემატებოდა.

კვერცხთან ერთად თოფის წამალიც შემოაკლდა სოფელს.

ფიქრობდნენ სოფლელები

და ვერაფერი მოიფიქრებინათ.

ექვსი დღე სოფლის შუაგულში იკრიბებოდნენ –

თათბირობდნენ, კამათობდნენ, ქოთქოთებდნენ, ყვიროდნენ.

მეშვიდე დღეს წმინდა გიორგის ხატისთვის ცხვრის შეწირვა გადაწყვიტეს.

“ისევ ღმერთი, წმინდა გიორგი ან მთავარანგელოზი თუ გვიშველისო”.

ქათმის ყველა პატრონმა გაიღო წილი –

ზოგმა ფულით,

ზოგმა ერბოთი,

ზოგმა სანთლით

ზოგმა ხილის ორნახადი არყით.

ხატის წინ შეიკრიბა სოფელი.

ილოცა ყველამ,

მაგრამ ყველაზე მხურვალედ ქათმის პატრონებმა ილოცეს,

რას არ შეპირდნენ ღმერთს და წმინდა გიორგის;

ოღონდ მათთვის ეს ჭირი და სატკივარი მოეშორებინათ,

ოღონდ არ გაწყვეტილიყო სოფელში ქათამი და კვერცხი,
ოღონდ აღდგომას მიცვალებულებს წითელი კვერცხი ჰქონოდათ.

წმინდა გიორგისთვის შეწირული ცხვრიდან არაფერი დარჩა,

ქადები შეიჭამა და არაყი დაილია,

მთვრალი კაცები ცოლებმა წაიყვანეს სახლებში,

“ჩხუბი არ ატყდეს და ღმერთმა არ გვიწყინოს.

თუ გვიწყენს, ბეღურებს აღარ მოგვაცილებსო”.

დაწვა სოფელი დასაძინებლად და ვერ დაიძინა.

ხალხი დილის გათენებას გულისკანკალით ელოდა.

ყველა საკუთარ სახლში დამალვოდა ბეღურებს

და გარეთ გამოსვლას ვერ ბედავდა.

რადგან სოფელი დამარცხდა ბეღურებთან,

რადგან ადამიანებს ძალა გამოელიათ,

რადგან იმედი გაუქრათ.

ამიტომაც მიმართეს ღმერთს.

ამ დროს ღმერთისთვის მიმართვა ხომ აუცილებელიც კია.

ყველაფერი ისე გააკეთეს, როგორც მამა-პაპით ახსოვდათ:

ცხვარი დაკლეს –

სახელდახელოდ ამ დღისთვის ნაყიდი,

ქადა დაჭრეს –

სახელდახელოდ ამ დღისთვის გამომცხვარი,

სანთლები აანთეს –

სახელდახელოდ ამ დღისთვის ჩამოქნილი,

დალოცეს ჯვარ-ხატი და მიაფურთხეს ეშმაკს.

ახლა კი საკუთარ სახლებში შეყუჟულიყვნენ

და ღმერთის დახმარებას ელოდნენ.

ბეღურებს ღმერთი დაუპირისპირეს;

ღმერთის წინააღმდეგ წასვლა კი არავის შეუძლია,

გარდა თვითონ ღმერთისა;

და თუ ამ დილას ბეღურები ისევ შემოესეოდნენ სოფელს,

თუ ისევ დარჩებოდნენ ქათმები საკენკის გარეშე,

ჩათვლიდნენ, რომ ბეღურები –

უფლის გამოგზავნილები იყვნენ.

ამიტომ აღარ შეუშლიდნენ ხელს საკენკის აკენკვაში,

თუნდაც ქათმები მთელი დღე მშივრები ყოფილიყვნენ,

თუნდაც კვერცხი აღარ დაედოთ,

თუნდაც საერთოდ დახოცილიყვნენ კიდეც,

თუნდაც მიცვალებულები წითელი კვერცხის გარეშე დარჩენილიყვნენ.

რა უნდა ექნათ ადამიანებს,

როცა ეს ყველაფერი ღმერთის ნება ყოფილა.

და ელოდა სოფელი გათენებას;

გათენებასა და სასწაულს.

როდის-როდის ირიჟრიჟა;

როდის-როდის ამოვიდა მზე.

ყველა თავისი სახლის ფანჯრიდან იყურებოდა –

ფანჯრებიდან მოჩანდა მათი შეშინებული და მომლოდინე თვალები.

სოფლელები ფანჯრებს აკრობოდნენ და თავს არ უტყდებოდნენ,

რომ სასწაული მოხდა.

ყველა გრძნობდა რაღაც დიადს,

გრძნობდნენ, მაგრამ ბოლომდე ვერ იჯერებდნენ.

ვერ იჯერებდნენ სოფლელები ამ სასწაულს.

ეს სასწაული – სიჩუმე იყო.

ბღაოდნენ ძროხები,

კრიახობდნენ ქათმები,

ყიოდნენ მამლები,

ყეფდნენ ძაღლები,

მაგრამ აღარ ისმოდა ბეღურების ჟივჟივი,

არსად სჩანდა ერთი ბეღურაც კი.

მერე ადამიანებმა ერთბაშად იხუვლეს

და სახლებიდან ლოცვითა

და პირჯვრისწერით გამოეფინნენ,

როგორც დილით ბაკიდან გამოშვებული ცხვარი გამოეფინება ხოლმე.

დაიწყეს ერთმანეთის კოცნა და მილოცვა,

ვერაფერი ვეღარ მოეფიქრებინათ,

მხოლოდ ერთმანეთს კოცნიდნენ და ულოცავდნენ.

თითქოს აღდგომა უკვე დამდგარიყო

და ქრისტეს კიდევ ერთხელ გაემარჯვა სიკვდილზე.

პირჯვრისწერიანი, ბეღურებისთვის მგლის ხაფანგის დამგები

და საკუთარი ძროხის დამკვლელი კი ხალხში იდგა

და მათ ეშმაკისა და ღმერთის ურთიერთბრძოლაზე ელაპარაკებოდა.

მთელი სოფელი მის გარშემო შეკრებილიყო,

ყველა მასთან იყო,

გარდა მეტყევე დაბალ გაგასი…

………………………………………………………………

დაბალ გაგა სოფლის გადაღმა ცხოვრობდა,

სადაც სოფლის მინდვრები სრულდებოდა და ტყე იწყებოდა.

მას არ ეცალა სოფლისთვის.

არ ეცალა, რადგან სტუმრები ჰყავდა… ბეღურები.

გაეშალა ეზოში დაბალ გაგას ერთი ტომარა ხორბალი –

იმ ზამთრის სარჩო და ბეღურების მხიარულ ჟივჟივს ღიმილით უსმენდა.

 

ძახველი

ამ კვირადღეს ჩვეულებრივად ბაზარში წავედი…

პირველივე დახლთან გავჩერდი,

ამოვიღე ჯიბიდან სია საყიდლებისა,

ავწიე თავი და გავიყინე…

ძახველი დავინახე – წითელი და კონებად შეკრული…

პაპაჩემიც დავინახე….

ტყიდან ნელა, მშვიდად ჩამოდის, თან ცულსაც იბჯენს,

დიდი აბგა მხარზე ჰკიდია.

მე და ჩემი ძმა მოაჯირის ღრიჭოებიდან ჩუმად ვუყურებთ,

როგორ შემოვა პაპაჩემი ეზოში, მოიხსნის აბგას,

ცულსაც იქვე კუნძზე დაარჭობს,

მერე ნელ-ნელა ამოვა კიბეზე.

შემოვა აივნის კარში და

სიცივისგან აძაგძაგებულ მე და ჩემ ძმას დაგვინახავს.

მოვა ჩვენთან, უხეშ ხელებს თავზე გადაგვისვამს,

მერე ორივეს სახლში შეგვრეკავს,

დიდ მრგვალ მაგიდასთან ორ სკამს გამოსწევს

და ორივეს ზედ დაგვსხამს.

აბგას მაგიდაზე დადებს და ბებიაჩემს მიხედავს.

ბებიაჩემი ღუმელთან ტახტზე ზის და მატყლს ართავს.

ტრიალებს თითისტარი, ტრიალებს და ირთვება ჩვენი ცხვრების მატყლი.

წინ ზამთარია და ყველას თბილი წინდები გვჭირდება.

პაპაჩემი აბგას ნელა ხსნის.

მეცა და ჩემს ძმასაც სული გვიწვრილდება.

პაპაჩემი აბგაში ხელს ჩაჰყოფს

და ამოიღებს პატარა კონებად შეკონილ ძახველს.

ძახველი წითლად ღუის,

ზოგ კონას გაჭყლეტილი მარცვლებიდან სისხლივით წვენი გამოსვლია.

პაპაჩემს ამოაქვს და ამოაქვს პატარა კონებად შეკრული ძახველი.

მერე გვინაწილებს – ერთი მე, ერთი ჩემს ძმას,

ერთი ისევ მე, ერთი ისევ ჩემს ძმას.

ამოაქვს და ამოაქვს პაპაჩემს სისხლივით წითელი ძახველი.

ჩემი და ჩემი ძმის წინ კონებად შეკრული ძახველის პატარა გორები დგება.

აბგა იცლება.

ბოლოს ჩაჰყოფს ხელს პაპაჩემი

და ბოლო კონა ძახველი ამოაქვს –

ერთიღა დარჩენილა.

მე და ჩემს ძმას გული გვიბრაგუნებს –

ის ბოლო კონა ძახველი ორივეს გვინდა.

პაპაჩემი კიდევ მიუტრიალდება ბებიაჩემს

და ღიმილით გაუწვდის:

“მეროვ, აი ძახველი, ნაცარქათამას მინდორთან იყოო”.

ბებიაჩემი ძახველს ღიმილით გამოართმევს

და იქვე მატყლთან დადებს.

მერე ისევ თითისტარს დაატრიალებს.

მე და ჩემი ძმის სინანულით სავსე თვალები

იმ ერთ ძახველის კონას გაჰყვება.

მერე პაპაჩემი ისევ ჩვენსკენ მოტრიალდება.

ჯერ ერთ გორას ერთად შეკონავს, მეორე მეორეს.

მერე გავა აივანზე და ერთ კონას ერთ ბოძზე დაჰკიდებს,

მეორეს კიდევ მეორეზე.

გვიხარია მეცა და ჩემს ძმასაც,

ორივეს ჩვენ ჩვენი აივნის ბოძი გვაქვს – სისხლისფრად აღუებული.

………………………………………………………………………………………………

ვიყიდე მეჯვრისხეველი კაცისგან ცოტა ძახველი,

ვიყიდე და წამოვუღე ჩემს შვილებს,

მინდოდა რომ ჩემს შვილებს ჩემი ბავშვობის ხილი ეგემათ.

ორივემ პაპაჩემივით ნელა მოწყვიტა თითო-თითო მარცვალი,

ნელა ჩაიდეს პირში, ნელა ჩაღეჭეს,

ორივეს სახე დაეჯღანა და დაასკვნეს,

რომ საოცრად მწარე და მჟავე ბავშვობა მქონია.

 

ბინდურა

ყველაფერმა ბინდურა იცის…

რაც კი არსებობს დედამიწაზე,

ყველაფერს შეუძლია დააბრმავოს ადამიანი.

აეგრე გადაგეკვრება ბინდი თვალებზე

და დაბრმავდები… ოღონდ დროებით.

ერთხელ პაპაჩემს გადაჰკვრია ორივე თვალზე

რუხი ბინდურა,

დაბრმავებულა ციხისუბანთან,

მდინარის პირას.

დაბრმავებული ეძახდა ცოლს და ეძახდა შვილებს,

თუმცა შორს იყო, ხმას ვერ აწვდენდა სახლის კარამდე.

მისი ხაფი ხმა კრთებოდა მთებზე

და მდინარის წყალს მიჰქონდა ქვემოთ, მჭადიჯვრისაკენ.

“მიშველეთ ხალხო, დავბრმავდიო”, ღრიალებდა ზეცაშეშლილი.

“რა გაყვირებსო შე კაი კაცო”, გაუგია ბიძამისის ხმა.

გამწარებულა დაბრმავებული პაპაჩემი:

“ჰეეე თამაზ, შვილოოო,

ჩემი ხმა ძალისში გაიგო ბიძაჩემმა და ამოვიდა,

შენ რა ეგეთი ძილქუში გეცა, შე ხიზანძაღლოო?!”

“ვანო ძია შენი ჭირიმე, აქ რა გინდა,

აქ როგორ მოხველ, როგორ მომაგენ;

სად ძალისი, სად გრემისხევი?!”

ხმაში ცრემლები ერეოდა თურმე პაპაჩემს.

პაპაჩემისთვის  ხელზე ხელი მოუკიდია ბიძამისს ვანოს,

მომღერალ ვანოს.

მის სიმღერაზე მომკელები ყანის მკას აჩერებდნენ,

მთიბლები – თიბვას.

“ვანო მღერისო, გიგაურიო”.

ბიძის თითები ცხელი იყო ნაკვერჩხალივით.

როგორც შამფურზე ხორცის ნაჭერი

აეგრე აშიშხინებულა პაპაჩემის ხელი.

“წამოდი შვილო, მდინარეს გადაგიყვან,

გზას დაგაყენებ.

ნუ გეშინია. ეგ ბინდურაა, მალე გაგივლის”.

წამოუყვანია პაპაჩემი ძალისელ ბიძას

გადმოლახეს თურმე მდინარე,

ამოუყვნენ ციხისუბნის გზას.

ეწვება პაპაჩემს ხელი,

ეწვება და სიმწრისგან ტირის.

ბიძამისის ცხელი თითები ღრმად ჩასდის ხორცში.

როდის-როდის უთქვამსს ბიძამისს:

“დაიძახე, შენს სახლთან ვართო”.

აღრიალებულა დაბრმავებული და ხელდამწვარი პაპაჩემი:

“ჰეეე თამაზ, შვილოოო, გამამხედე, შე ხიზანძაღლოო!”

“რა იყო მამი, გენაცვალე, რა იყო კაცოოო”,

გამოვარდნილა აივანზე მამაჩემი – შვიდი წლის ბალღი.

“მოდი, მამხედე, ბინდურა მეცა, ვეღარ ვხედავ,

ვანო პაპამ მამიყვანა დაბრმავებული”.

გამოსულა ბებიაჩემი, დაუძახია მეზობლებისთვის.

დაბრმავებული პაპაჩემი შეუყვანია სახლში მამაჩემს,

ვანო კი ვერსად უნახიათ,

აესე უცბად გამქრალა კაცი.

“წმინდა გიორგი იქნებოდაო”, უთქვამთ მეზობლებს,

“იმან დაგიწვა აეგრე ხელი,

აბა, ბიძაშენს აქედან რას გააგონებდი”.

ულოციათ ყველა ჯვარზე და ყველა ხატზე,

დაუხვევია ფთილები დუსას – სოფლის უხუცესს,

გაეგოთ რომელი წმინდანი იყო,

რომელმაც სახლში მიიყვანა დაბრმავებული პაპაჩემი.

ბოლო ფთილა მთავარანგელოზის სახელზე ამოხვეულა.

უტირია პაპაჩემს გამწარებით:

“დაილოცოს მთავარანგელოზო შენი სახელი,

ამაღლება დღეს ჭედილას დაგიკლავო”.

უტირია ბებიაჩემს, უტირიათ მეზობლის ქალებს,

ტიროდა თურმე მამაჩემიც – შვიდი წლის ბალღი.

………………………………………………………………………………………………..

როცა ცხოვრება ჩუმად ცდილობს

ორივე თვალზე გადამაკრას რუხი ბინდურა:

როცა ვღრიალებ გამწარებული:

“ჰეეე რატი, შვილოოო, გამამხედე, შე ხიზანძაღლოო!”

დაბრმავებული ჰაერში ვეძებ ვანო პაპას,

წმინდა გიორგის თუ მთავარანგელოზის ცხელ თითებს,

დამიწვას ხელი, თუნდაც ორივე,

ოღონდ სახლამდე მიმიყვანოს დაბრმავებული.

© არილი