ინგლისურიდან თარგმნეს მანანა მათიაშვილმა და დალილა გოგიამ
ამერიკელი პოეტები ელიზაბეთ ბიშოპი და რობერტ ლოუელი ერთმანეთს პირველად ნიუ იორკში შეხვდნენ 1947 წლის იანვარში საერთო მეგობართან გამართულ სადილზე. როცა რენდელ ჯარელმა, იმ ეპოქის გამორჩეულმა პოეტმა და კრიტიკოსმა, ერთმანეთს წარუდგინა ძველი მეგობარი რობერტ ლოუელი და ახალი მეგობარი ელიზაბეთ ბიშოპი, მან თავისი თაობის ის ორი ამერიკელი პოეტი შეახვედრა ერთმანეთს, რომელთაც ყველაზე მეტ პატივს სცემდა. მეტისმეტად მორცხვმა ელიზაბეთმა, რომელიც ხშირად ღელავდა და სიტყვაძუნწი ხდებოდა ლიტერატურულ წრეებში მოხვედრისას, ლოუელისა და ჯარელის საზოგადოებაში მოულოდნელად შინ იგრძნო თავი, – წერს მკვლევარი გრეგორი თომაზინო, რომელმაც რედაქტირება გაუწია და გამოსცა ბიშოპისა და ლოუელის ეპისტოლარული მემკვიდრეობის სრული ვერსია, სათაურით „სიტყვები ჰაერში“, 2008.
შეხვედრის მომენტში ბიშოპი 36 წლის იყო, ლოუელი კი – 30. გასაცნობად ამაზე უკეთეს მომენტს ვერც კი ინატრებდნენ: ორივეს ახალი გამოცემული ჰქონდა ახალი კრებულები, ორივეს ჰქონდა მიღებული მნიშვნელოვანი ჯილდო და ორივე სარგებლობდა ლიტერატურული სამყაროს აღიარებით: 1946 წელს ბიშოპის პოეტური კრებული „ჩრდილოეთი და სამხრეთი“ დაჯილდოვდა ჰაუთონ მიფლინის პრემიითა და სტიპენდიით კრებულის სამომავლოდ გამოცემის პირობით (ამ ხელნაწერმა გაიმარჯვა საკონკურსოდ წარდგენილ 800 ხელნაწერს შორის), ხოლო რობერტ ლოუელს ახალი მიღებული ჰქონდა იმ წელს პულიცერის პრემია პოეტური კრებულისთვის „ლორდ უიარის ციხესიმაგრე“, რომლის კონკურენტი ასევე იყო ბიშოპის ზემოხსენებული კრებული. პულიცერის მიღების შემდეგ ლოუელი იმ დროისათვის ამ ჯილდოს ყველაზე ახალგაზრდა მფლობელად ითვლებოდა. აღსანიშნავია, რომ შეხვედრის მომენტისთვის ლოუელი გაცილებით დიდი ცნობადობით სარგებლობდა საზოგადოებაში, ვიდრე ბიშოპი, რადგან ხშირად ხვდებოდა მეინსტრიმული მედიის ყურადღების ცენტრში არა მარტო თავისი პოეზიის, არამედ მემარცხენე პოლიტიკური გამოსვლებისა და ფსიქიკური აშლილობის საჯარო სცენების გამოც.
1947 წელი ორივე პოეტისთვის დაულაგებელი პერიოდი იყო პირადი ცხოვრების კუთხითაც: ლოუელი ჯინ სტაფორდთან გაყრის ფინალურ ეტაპზე იმყოფებოდა, ხოლო ბიშოპი ხანგრძლივი ურთიერთობის ბოლო წუთებს ითვლიდა ქი ვესთის მკვიდრ მარჯორი სტივენსთან.
მეგობრობის პირველი ორი წლის განმავლობაში მათ ორმხრივი მიზიდულობის ბუნდოვანი ფაზა გაიარეს. მათი ზოგი ახლობელი იმასაც ფიქრობდა, რომ, ალბათ, დაქორწინდებოდნენ. თუმცა, ბიშოპი წინდახედულობას ინარჩუნებდა იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ მას ხანგრძლივი რომანტიკული ურთიერთობები ყოველთვის ქალებთან ჰქონდა, და თანაც როგორც საკუთარი თავის, ისე ლოუელის მხრიდან არამდგრადი ფსიქიკის გამო საერთო მომავალს ეჭვის თვალით უყურებდა. მოგვიანებით ლოუელმა აღიარა, რომ არასდროს მიუტოვებია ელიზაბეთისთვის ქორწინების შეთავაზებაზე ფიქრი, თუმცა ამისთვის შესაფერისი მომენტი ერთხელაც არ დადგა მის ცხოვრებაში.
მხოლოდ ლოუელის გარდაცვალებამდე 2 წლით ადრე მიწერილ წერილში გაიხსენა ბიშოპმა, თუ როგორ ეშინოდა იმ ცნობილ შეხვედრაზე წასვლა 1947 წლის თებერვალში, მაგრამ შემდეგ გაცნობისთანავე აღმოაჩინა ლოუელში თავისი ლიტერატურული ორეული, ვისი ინდივიდუალურობაც, ენობრივ ალღოსა და ხელობისადმი თავდადებასთან ერთად, მას საკუთარ თავს აგონებდა.
მიწერ-მოწერა ორ პოეტს შორის 30 წელი გაგრძელდა და მხოლოდ 1977 წელს შეწყდა ლოუელის გარდაცვალების გამო. 2 წლის შემდეგ გარდაიცვალა ბიშოპიც. მათი მეგობრობის ამსახველი უნიკალური მიმოწერა რვაასამდე წერილს მოიცავს.
წარმოდგენილ პუბლიკაციაში პირველი შეხვედრის შემდეგ მიწერილ 2 წერილსა და თვრამეტი წლის შემდეგ გაგზავნილ რამდენიმე წერილს გთავაზობთ.
კინგ სთრითის #46
ნიუ იორკი,
12 მაისი, 1947
#1.
ძვირფასო ბატონო ლოუელ,
არ ვიცი, როგორ უნდა დაგიკავშირდეთ ახლა, როცა რენდელი წასულია, მაგრამ ვიფიქრე, რომ ეს წერილი მოაღწევდა თქვენამდე ჰარქორთ ბრეისის დახმარებით. ამ წერილით, უბრალოდ, იმის თქმა მინდოდა, რომ, ვფიქრობ, შესანიშნავი ამბავია ერთდროულად ამდენი ჯილდოს მიღება – მგონი, სჯობს, რიგითობით მოვიხსენიო: 1, 2, 3[i] – რაც არ უნდა დავარქვათ, ყველა მათგანი ძალიან სასიამოვნოა.
გამოსვლა უნდა მქონოდა YMHA[ii]-ს საშაბათო საღამოზე, მაგრამ წასვლა ვერ შევძელი და, იმედი მაქვს, ჩემი არყოფნა ჯობდა იმას, რომ მივსულიყავი. იმაზეც ვწუხვარ, რომ სწორედ იმ დღეს, როცა მინდოდა თქვენ და ჯარელები მოსულიყავით ჩემთან, ავად გავხდი. თუ ჯერ ისევ ქალაქში ხართ, იქნებ, შემომიაროთ ნებისმიერ დროს. ძალიან მინდოდა თქვენი ნახვა. ჩემი ტელეფონია WA 5-1706, ან დამირეკეთ ან, უბრალოდ, მაცნობეთ, თუ დააპირებთ.
საუკეთესო სურვილებითა და უფრო მეტი მილოცვით,
ელიზაბეთ ბიშოპი
#2
გზატკეცილი 202; მე-15 ქუჩა.
ნიუ იორკი
23 მაისი,1947
ძვირფასო მის ბიშოპ,
მაპატიეთ, რომ გუშინ თქვენთან სადილზე ვერ მოვედი. ვშიშობ, საკმაოდ მძიმე ზამთარი გადაიტანეთ.
თქვენ საუცხოო მწერალი ბრძანდებით, და თქვენი ბარათი ჩემთვის ბევრს ნიშნავს.
წუხელ ჩვენთან ხანძარი გაჩნდა. ჩვენი ერთი მეზობელი დათვრა და ანთებული სიგარეტით ხელში ჩაეძინა. მერე წყლით სავსე ვედროთი წინ და უკან დადიოდა და თავისთვის ბურტყუნებდა: „ჩუმად, ჩუმად, არანაირი ხანძარი არაა, ასე თუ იყვირებთ, ყველას გააღვიძებთ.“ მერე სახანძროც გამოჩნდა, ის კი მაინც იგივეს გაიძახოდა: „შემთხვევით გაჩნდა, თანაც არავინ დაშავებულა“, ვიდრე პოლიციელმა არ დაუღრიალა: „ამ ხალხს შეხედე, ყველა ფეხზეა.“ მერე კი, როცა ყველაფერი დასრულდა, ამბობდა: „მე ამერიკელი ვარ. მე ხანძარი ჩავაქრე. მე რომ არა, ყველანი ამოიწვებოდით.“ დღეს ჩემი ოთახი დამწვრის სუნად ყარს.
2-ში ბოსტონში მივდივარ, 9-ში კი იადოში. იმედი მაქვს, კიდევ გნახავთ. მე და ჯარელებს იმედი გვქონდა, რომ ხვალ ჩვენთან ერთად წამოხვიდოდით პიკნიკზე.
მალე გამოჯანმრთელდით.
რობერტ ლოუელი
#320.
რიო, 6 ივლისი, 1965
უძვირფასესო კალ,
ვშიშობ, ბევრ კითხვაზე მაქვს პასუხი გასაცემი, არადა 45 წუთში ერთი კვირით ბაჰიაში[iii] მივფრინავ. თუმცა უკვე ჩაბარგებული მაქვს ყველაფერი და ეს დრო შენთვის წერილის მოსაწერად გადავინახე. (თუ სწორად მახსოვს, ერთხელ შენც გაჩერდი ბაჰიაში, არა? მე იქ არასდროს ვყოფილვარ, თუმცა ამდენი ხანია ამ ქვეყანაში ვარ). შენი ბარათი ჯერ ეგვიპტიდან[iv] მივიღე, მერე – სიეტლიდან, მერე – ორი კვირის წინ წერილი მოვიდა სამამბაიადან „ბენიტო ჩერენოს“[v] ჩანაწერთან ერთად. … მშვენიერი დრო გავატარე, როცა თეატრში წავედი ერთ მშვენიერ და კაშკაშა კვირადღეს. – ორჯერ ზედიზედ მოვისმინე ის ჩანაწერი. [ახალი წიგნის] ხელნაწერი უნდა მქონდეს სადღაც, მაგრამ ვერ მოვძებნე და ახლა ერთი სული მაქვს, როდის ვნახავ წიგნს, რომ დავხედო და გავიგო, როგორ შეჭრეს-შემოჭრეს, – ვვარაუდობ, რომ ამას აუცილებლად იზამდნენ. შესანიშნავი გამოდის, მაგრამ როგორც ხვდები, ძალიან დაგვიანებულია ჩემგან ამის თქმა. თვითონ ბ. ჩ-ს ხმა მომწონს ყველაზე ძალიან. ჩემი აზრით, კაპიტანიც კარგია, მაგრამ ყოველ წამს ველოდი, როგორ გამოთქვამდა ბოსტონური აქცენტით ასო ა-ს! მთლიანობაში, რაღაცნაირად უფრო და უფრო მეტი მნიშვნელობის მქონე მეჩვენება ეს ყველაფერი, როცა ვუსმენ – ვნანობ, რომ ვერ ვნახე ნიუ იორკში წინა სეზონზე. ფაქტობრივად, სწორედ დროული აღმოჩნდა, რეკომენდაცია რომ გავუწიე მას აქ ყველაზე „მაღალი დონის თეატრთან“ – იმედი მაქვს, არ იქნები წინააღმდეგი. არ ვიცი, რა გამოვა აქედან, – შენ ხომ იცი, რა ინერტული ხალხია ესენი – მაგრამ მაინც შევთავაზე ის ერთ პოეტს, რომელიც აქ ამ თეატრს ეხმარება. მისი აზრით, და ჩემი, ლ[ოტა]ს და ფლავიოს აზრითაც, მშვენიერი იქნება, ბრაზილიელებს სწორედ ახლა აჩვენო ამ სცენაზე საშინელი გათამაშება… – ნუ, კარგი, რაც შევთავაზე, ეს იყო „ზოოპარკის ამბავი“ (ფლავიომ 2 წლის წინ ამის კარგი თარგმანი გააკეთა. მას შეეძლო, შენი პიესაც ეთარგმნა ასევე, ჩემი დახმარებით). თუმცა, უფრო მეტს გეტყვი, როცა დავბრუნდები და ამ ამბავზე მეტი მეცოდინება. ვიტყოდი, რომ რაღაცის გაკეთების შანსი აქ დაახლოებით 25 %-ია 100 %-იანი არაფრის კეთებიდან… პრობლემა ისაა, რომ როგორც საუბრებიდან და ნაწარმოებებიდან ირკვევა, ბრაზილიელებს მხოლოდ შავი ან მხოლოდ თეთრი მოსწონთ. არანაირი ორაზროვნება და გადახვევა მთავარი გზიდან. თუმცა, როცა „ზოოპარკის ამბავი“ დაიდგა აქ (ინგლისურად, რა თქმა უნდა), ვნახე, რომ აქაურმა აუდიტორიამ უფრო კარგად შეაფასა და მიიღო ის, ვიდრე მე, და ამიტომ, ვფიქრობ, დრამატულად წარმოდგენის შემთხვევაში, შეიძლება მათ მართლაც გაიგონ, რის თქმასაც შენ ცდილობ, მთელი მისი სირთულის გათვალისწინებით… (უი, ის რუთ ჰერშბერგერი. სულ ახლახანს შემთხვევით მოვისმინე მისი ხმა (ხომ მართლაც ისაა?) და შენი პასუხი. რა ჯანდაბა დაემართა მაშინ, თუ ეს სიძულვილის, არაკეთილგანწყობის, ნევროზის ან სხვა რამის ბრალი იყო?…)
რა თქმა უნდა, აქაურმა გაზეთებმაც ახსენეს, შენ რომ უარი თქვი წვეულებაზე. მერე ხომ TIME-მაც გააკეთა ეს. (ძალიან სასაცილო იყო დუაითი მომდევნო ნომერში, თუ იმის მომდევნოში რომ განაცხადა, „ბოროტი ფერიას როლი შემხვდა ნათლობაზეო“[vi]). და რადგანაც – მე ვაგროვებ, -საკუთარი თვალით არ მინახავს ართ ბუშენვალის[vii] ზომიერად სასაცილო წერილი, რომელიც ინგლისურენოვან გაზეთებში დაბეჭდილა – ჩემი აზრით, უფრო მომხრე გაზეთებში იყო ეს, ვიდრე მოწინააღმდეგეებში. რისი შესაძლებლობაც მეძლევა, ყველაფერს ვკითხულობ, მაგრამ, აქედან, რასაკვირველია, საშინლად რთულია სიმართლის გარჩევა. მაინტერესებს, სრულიად შემთხვევით, ხომ არ გექნება შენი უარყოფის ტექსტის ასლი, სრული ტექსტი რომ გამოგეგზავნა ჩემთვის? ძალიან მინდოდა, საკუთარი თვალით მენახა. ერთადერთი, რაც ვნახე TIME-ში, ეჭვგარეშეა, არასწორი ციტატები იყო… რა თქმა უნდა, უამრავმა ადამიანმა მკითხა ამის შესახებ, როგორც ეკითხებიან, ასე ვთქვათ, ავტორიტეტულ პირს. ამიტომაც მინდა ვნახო, რა დაწერე სინამდვილეში. სულაც არ ყოფილა დიდი ალიაქოთი დომინიკის რესპუბლიკაში[viii] ბრაზილიელი ჯარისკაცების გაგზავნის გამო. ხალხი ფიქრობდა, ასეც უნდა ყოფილიყო, მაგრამ – არა. მე კი ღამღამობით როცა ვწევარ და არ მძინავს, ვლოცულობ, რომ არცერთი ჯარისკაცი არ მოკლან! (აქამდე ჯერ მხოლოდ 3 დაჭრილი დაბრუნდა – პირველი მათგანი ხიდან ჩამოვარდა, როგორც ლოტა ამბობს, – ალბათ, ტრადიციული ბრაზილიური ჩვეულებისამებრ ხილს იპარავდა; მეორეს საკუთარი ხელყუმბარა აუფეთქდა, თუმცა სერიოზულად არ დაშავებულა; მესამეს კი ნამდვილად „მტერმა“ ესროლა, მაგრამ აქაც სერიოზული არაფერია). გაზეთებში ამბობენ, რომ ამერიკის ჯარმა ისინი „საგზაო მოძრაობისთვის მიმართულების საჩვენებლად“ გაამწესა: „წყნარად და მშვიდად“! ეს ისევე ჟღერს, როგორც ჩვეულებრივი, რიგითი საჯარისო პროცედურა; მჭედელი გაამწესეს საკერავ მანქანასთან, ანდა ფრანგულენოვანი ჯარისკაცები – იაპონიაში…
დიახ, როკფელერის ფონდისგან შეტყობინება მივიღე და ძალიანაც მესიამოვნა, თუმცა ამხელა დროით პასუხის გაგზავნა გადავდე სხვადასხვა მიზეზთა გამო. და ახლა შენ მეუბნები, რომ მათ ეს გრანტი უკან უნდა დავუბრუნო (უნდა მივმხდარიყავი, რომ რაღაც გაკავშირებდა ამ ამბავთან.) თუ შეგიძლია – ვიცი, რომ მეინში ხარ – ვინმე გააფრთხილე, რომ ეს სტიპენდია ძალიან მინდა (სასწრაფოდ მინდა, მაგრამ ასე არ უთხრა!), რადგან ის ზუსტად ჯდება იმ გეგმაში, რომელზეც ბოლო დროს ვმუშაობ. ახლა არ მაქვს დრო დეტალურად მოგწერო, მაგრამ მინდა, რომ წიგნი შევკრა ბრაზილიის შესახებ – პროზაული კრებული – და იმისათვის, რომ ეს გავაკეთო, მჭირდება საკმაოდ ბევრი და საკმაოდ ძვირადღირებული მგზავრობა გემებითა თუ თვითმფრინავებით. ჩემი აზრით, თითქმის უკვე ასი წელია, აღარ იწერება სან ანტონიოსა და ბრაზილიაზე – სამწუხაროდ, დიდი ნატურალისტების შემდგომ, – ერთი ძალიან ჩვეულებრივი წიგნია და ისიც ცუდად დაწერილი ვიღაცის მიერ, ვისაც აქ მხოლოდ სამი თვე გაუტარებია… ასე თუ ისე, დასრულებული მქონდა 3 მოთხრობა, სანამ როკფელერები შემეხმიანებოდნენ. ჩემი იდეა ისაა, რომ წიგნში ერთად წარმოვადგინო სხვადასხვა ადგილი, ცხოვრებისეული ისტორია, მოკლე მოთხრობებიც ზომიერად, წერილი ალეიჯადინოზეც შევა, იმედია; ალბათ, პოპულარულ მუსიკაზეც ვილაპარაკებ და ა.შ. – და აქ იქნება ისეთ ადგილებზე ლაპარაკი, სადაც ჟურნალისტები არ დადიან, ან იშვიათად თუ დადიან, სადაც ცხოვრება, დიდი ხანია, არ შეცვლილა, მაგრამ ძალიან სწრაფად ძალიან მალე შეიცვლება. მე, რა თქმა უნდა, შევეცდები, ეს ყველაფერი წარმოსახვითი და ლამაზი გავხადო მოთხრობებზე თანდართული ფოტოებით, რისთვისაც ახალი ფოტოკამერის ყიდვა დამჭირდება. ფირებიც ძალიან ძვირია ახლა, და მოკლედ… ვფიქრობდი, რომ 1 წელი ან 18 თვე დავრჩებოდი, მაგრამ მას შემდეგ, რაც შენი წერილიდან მივხვდი, რომ შემიძლია 12 000 დოლარამდე მოვითხოვო, 2 წლით ვრჩები, რაც გაცილებით უკეთესია. ჯერჯერობით ამ წიგნს მოვიხსენიებ ძველი სათაურით, რომელიც ადრე მინდოდა დამერქმია: „შავი მარცვლები და ალმასები“ (სამუშაო სათაური). აი, დაახლოებით, ამას მივწერ მათაც სააპლიკაციო წერილში, და იქნებ როგორმე ბაჰიას თავი დავაღწიო, თუ მოვახერხე. რაც არ უნდა იყოს, თითქოს ღმერთმა გამომიგზავნა ეს შესაძლებლობა, აქაური ინფლაციის პირობებში და ნამდვილად დიდი იმედი მაქვს, რომ ჩემს თხოვნას დააკმაყოფილებენ!
ღმერთო ჩემო, ეშლი ბრაუნი ათ წუთში აქ იქნება, მე კი ჯერ ბარგი არ ჩამილაგებია და სახეც მოსაწესრიგებელი მაქვს, კიდევ სხვა წვრილმანებიც… კიდევ მოგწერ, ეს მოსაწყენი შესავალია მხოლოდ…
შემზარა შენმა დანახვამ ისეთი ნატანჯი სახით, როგორიც TIME-ის იმ ფოტოებში გაქვს, და იმედია, მეინი სასიკეთო ზეგავლენას ახდენს შენზე. მეილერის ელიზისეული[ix] მიმოხილვა ძალიან მაგარია! ვაი, კიდევ რამდენი რამ მაქვს მოსაყოლი, მაგრამ, ახლა უბრალოდ, იცოდე, რომ ვარ მუდამ შენთან ერთად, შენთვის და ა. შ. და კიდევ საშინლად მადლიერი იმ ყველაფრისთვის, რაც ჩემთვის გაგიკეთებია.
დიდი სიყვარულით,
ელიზაბეთი
#321
ქასტინი, მეინი
16 ივლისი, 1965
უძვირფასესო ელიზაბეთ:
რამდენიმე წინადადება დავწერე შენი წიგნის წინასიტყვაობისთვის. თუმცა, ვშიშობ, ეს არ შეედრება იმას, რაც შენ ჩემი წიგნისთვის დაწერე, სადაც საუცხოო სახე უნივერსალურად გადაიქცა და სამყაროში გადაინაცვლა. ძალიან სასიამოვნოდ ჩაიარა დღევანდელმა დღემ ბეღელში, სადაც ვწერდი.
„დარწმუნებული ვარ, არც ერთი დღევანდელი პოეტი არ არის მის ბიშოპივით ცნობისმოყვარე და დაკვირვებული. ყველაზე მეტად ის იქცევს ყურადღებას, რომ თითოეული ლექსი საკუთარი ტონალობით ხასიათდება, მათში ისმის მწუხარება, გულისხმიერება, სიფაქიზე და სევდანარევი ხალისი. ის საკუთარ თავში ზედმეტად დარწმუნებულია იმისთვის, რომ მხოლოდ მაღალი ოსტატობა და პრაგმატიზმი შემოგვთავაზოს. ყველაზე მეტად მას გულწრფელობა და მუსიკალური მონოტონურობა აინტერესებს. მის ბიშოპი ძალიან ძლიერი პოეტია საიმისოდ, რომ, ერთის მხრივ, დანთებული ხანძარი ვერ მართოს და, მეორეს მხრივ კი იმიტომ, რომ გადამეტებული ცივილიზებულობისთვის დამახასიათებელი უთავბოლობა დაუშვას. მას აქვს დახვეწილი იუმორი და განსაკუთრებული ნიჭი, შეამჩნიოს შეუმჩნეველი. ის ხან ცოცხლად და პირდაპირ საუბრობს, ხან კი ნამდვილ ძეგლს აღმართავს ხოლმე. ერთ დროს ის ძალიან ცოტა ლექსს წერდა, ამჟამად კი საკმაოდ ბევრი ლექსი აქვს. მისი ლექსები ახალი სამყაროს კლასიკურ სიმშვიდეს გვთავაზობს“.
იმედი მაქვს, შენც მოგეწონება და რამდენიმე ფრაზა კრიტიკოსებსაც ჩაებეჭდებათ გონებაში. ციტატები შენი ანოტაციიდან „სიცოცხლის კვლევის“ შესახებ დღემდე მოჰყავთ მათ, ვინც ჩემი ბოლო წიგნის შესახებ გამოხმაურებას წერს.
თავს დამნაშავედ ვგრძნობ, რომ როკფელერის ამბები ადრე არ გაცნობე. მე წერილებს არ ვწერდი და, ალბათ, ვცდებოდი, როცა მეგონა, რომ ვაშინგტონში თავს არც ისე კარგად იგრძნობდი. მაგრამ რატომ უნდა წახვიდე იქ? ბრაზილიის შესახებ წიგნის იდეა საკმაოდ მომწონს, ის სამუდამოდ დარჩება და, მგონი, ეს ისაა, რაც შენ უნდა გააკეთო და თანაც, მხოლოდ შენ შეგიძლია, გააკეთო.
მთელი წელი არაფერი ღირებული არ დამისრულებია, მაგრამ მოულოდნელად აქ აღმოვჩნდი და თეთრ სახლში ჩემი საქმეების შესახებ წერილები და ტელეფონის ზარები არ წყდება. ამიტომ წერა მომინდა. წერილთან ერთად გიგზავნი ერთ გრძელ ლექსს. მგონი, კარგად ჟღერს და საკმაოდ გონებამახვილური და ტრაგიკულიცაა. ვფიქრობ, სულ უნდა ვწერო, თუმცა, მხოლოდ იმას გამოვაქვეყნებ, სადაც ნაპერწკალი იგრძნობა. ალბათ უკვე იმ ასაკში ვარ, როცა ლოდინი აღარ შეიძლება. ბოლო დღეებში ქასტინში დროშები ნახევრად დაუშვეს საწყალი სტივენსონის პატივსაცემად. ხარისხი მეც მაშინ მივიღე, როცა მან უილიამსში, და მაშინ მითხრა, – შენს ახალ საჯარო ცხოვრებას ინტერესითა და დიდი ხალისითაც კი ვადევნებ თვალსო. ღმერთმა უწყის, რას გულისხმობდა ამ სიტყვებში. ურთიერთგამომრიცხავი ცნობები მოდის იმის შესახებ, თუ სინამდვილეში რას ფიქრობდა ის გაერთიანებულ ერებში თავისი საქმიანობისა და მოვალეობების შესახებ. ლუის მაკ-ნისივით, ვინც ასევე გარდაცვალებამდე რამდენიმე კვირით ადრე ვნახე, სტივენსონიც უჩვეულოდ ჯანმრთელად ლოყაწითელი და დასვენებული ჩანდა. მისი გამოსვლების პირველი ტომი რომ წავიკითხე, იმედგაცრუებული დავრჩი და ვიფიქრე, რომ ასეთი კაცი მხოლოდ არჩევის შემდეგ თუ გახდებოდა მნიშვნელოვანი. ახლა ვაღიარებ, რომ ვცდებოდი. მან ჩვენი სასტიკი სცენა ღირსებითა და საყოველთაო სიკეთით შემოსა და იქცა ჩვენი დროების ყველაზე მიმზიდველ ამერიკელ პოლიტიკოსად…
მიხარია, რომ ბენიტო მოგეწონა. ჰო, მართალია, ესპანელი კაპიტანი დომინირებს; მას ისეთივე სრულყოფილი ხმა აქვს, როგორც კარგ ოპერის მომღერალს. სცენაზე ის მაღალ ელ გრეკოს ჰგავდა, თუმცა ბევრს არ მოძრაობდა, როგორც თავისი ხასიათის, ისე როლის გამოც. ვარსკვლავი კი ნამდვილად იყო ბეიბუ: 1. დაუღალავი, მკვირცხლი, იმპროვიზაციის ოსტატი, რომელსაც შეეძლო გარდასახვა ნაზი მორჩილებიდან მგრგვინავ ბარბაროსობამდე. ტელევიზიაში, არაკომერციული გადაღებისას, ამერიკელი კაპიტანი ყველაზე მნიშვნელოვანია. 2. სცენების უმეტესობაში ცოტა მსახიობია დაკავებული, ხშირად მხოლოდ ერთი. იმედია, რიოშიც ითამაშებენ. ლაპარაკობენ ლონდონში პოსტერის განთავსებაზე, სადაც ლე როი ჯონსის მიერ წარმოდგენილი იქნება რაღაც ველური შავკანიანის მსგავსი ტიპაჟი. 3. ჩემი უარყოფის განცხადების ასლი არ მაქვს. დიდი არ არის, მაგრამ მცირედი ჩემეული ფრაზის აბრუნდები ყველაფერს წყვეტს. მიურეი კემპტონმა მთლიანად გააკეთა მისი ციტირება თავის საგაზეთო სვეტში, როგორც მაგალითი დახვეწილი დამოუკიდებლობისა. ასლს გამოგიგზავნი, როცა ქალაქში დავბრუნდები. მანამდე ის შეგიძლია ნახო ხუთშაბათის New York Times-ში, რომელიც 14 ივნისამდე კვირანახევრით ადრე იქნება გამოსული. [ამ დღეს იყო ხელოვნების ფესტივალი და ამიტომ მაქვს ასე უცნაური გზით დამახსოვრებული Times-ში ჩემი განცხადების დაბეჭდვის თარიღი]. მშვენიერია შენი დაზუსტებული დეტალები საწყალი ბრაზილიელი ჯარისკაცების შესახებ. რა თქმა უნდა, არ შემიძლია, ვთქვა, რა უნდა გაკეთდეს ამ მხრივ, მაგრამ თითქმის დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენ, ყველა, ჩაგვითრია ტრაგიკულმა ამაოებამ. შეიძლება, ჯონსონმაც კი ვერაფრის გაკეთება შეძლოს. ვფიქრობ, რა თქმა უნდა, ვერ შეძლებს ფსიქოლოგიურად. დაჭრილი ხარი, რომელმაც არ იცის, რომ დაჭრილია. სანამ ჯერ კიდევ მუშაობს ყველა მუხრუჭი, ხარისხიც ჩვენი ეროვნული ხასიათის ნაწილია.
წიგნის დაწერა სახელად „ბრაზილია“ საოცრად ჟღერს. აუცილებლად მივწერ დღეს ფროინდს. მახსოვს, მთხოვე, რომ ზედმეტად თავაზიანი არ უნდა ვიყო. მგონი, შენი რჩევა პირდაპირი მნიშვნელობით მივიღე. და მაინც, ყურადღებიანი მკითხველი დაინახავს, რომ მე ძალიან ბევრს ვითხოვ, მაგრამ ყველასთვის მაინც მისაღები იქნება.
დღეს წერილებს ვპასუხობ, არაფერი, შენი წერილის გარდა არაფერი მნიშვნელოვანი არ მიმიღია. მერე მინდა მშვიდად გადავიკითხო ინგლისური კლასიკა, ძველი ნიუ ინგლანდის კლასიკოსები – თორო, მარველი და ა.შ., რომ ახალი ესე დავწერო ნიუ ინგლანდზე. ერთი კარგი წინადადება დავწერე ჰოთორნზე: „საწყალი ჰოთორნი, მისი ცხოვრება, ისევე როგორც მალარმესა და სხვების, ძალიან გრძელი გამოდგა კომფორტის შექმნისთვის და ძალიან მოკლე სრულყოფილებისთვის.“ თუ არაფერს დავწერ, კითხვა გამომშრალ მიწაზე დაეცემა. ვიმედოვნებ, რომ მიწა გამომშრალი, მაგრამ ნოყიერი გამოდგება, როგორც ამინდი ამ ზაფხულზე – დამსვენებლებმა ისიამოვნეს, მაგრამ ფერმერების გადმოსახედიდან გვალვა იდგა.
რა საოცარი ხარ, ძვირფასო, და საოცარია, რომ წერილებს მწერ. სილვია მარლოუმ საკმაოდ შთამბეჭდავად გადმომცა შენი და ლოტას ამბები. ახლა, ამ შუა ზაფხულში თავს მშვიდად ვგრძნობ, მე და შენ ორივე ჩვენს ასე განსხვავებულ ბედისწერასა და ბუნებას მივყვებით. რამდენი რამ მოხდა მას შემდეგ, რაც ერთმანეთს პირველად შევხვდით ნიუ იორკსა და ვაშინგტონში! როგორ მიყვარს ჩემი პატარა, დაუცხრომელი ოჯახი.
სიყვარულით,
კალი
P.S. ჩემი ლექსი 112 სტრიქონისგან შედგება და ახლა ვერ გადმოვწერ. შეიძლება მომავალ კვირას გამოგიგზავნო New York Review-სთან ერთად? ვიდრე ამ წერილს დავასრულებდი, პასუხი ერთი თვის დაგროვილ ფოსტას გავეცი. მართალია, პატარა ბარათები იყო, მაგრამ მე ბეჭდვით ძალიან გადავიღალე. გუშინ საკმაოდ საინტერესო ღამე იყო, ჩარლზ აივზის ჩანაწერებს ვუსმენდი, რაც თითქმის საკმარისი აღმოჩნდა, რომ ჩემში პატრიოტი გაეღვიძებინა. თუ არ მოგისმენია და გაინტერესებს, შემოდგომაზე გამოგიგზავნი.
#322.
რიო, 2 აგვისტო, 1965
უძვირფასესო კალ,
რამდენიმე დღით ადრე უნდა მომეწერა შენთვის, ვიცი, მაგრამ იმდენად ვიყავი ჩემზე დაწერილი შენი სიტყვებით შეძრული, რომ მარტივი წერილის დაწერაც კი ვერ მოვახერხე. უნდა გენახე, მსხვილ-მსხვილ ცრემლებს როგორ ვღვრიდი. თან ვფიქრობდი, – არა, ეს მეტისმეტია, ალბათ ცოტა უნდა შეიცვალოს ამ ნაწერში რამე, რომ ნაკლებად საქებარი გამოჩნდეს-მეთქი… ის წერილი პეტროპოლისში მოვიდა და მერიმ ტელეფონში წამიკითხა. გასულ შაბათ-კვირას კი, ერთი-ორი დღეს შემდეგ, ალბათ, ჩვენ თვითონ წავედით იქ და საკუთარი თვალით წავიკითხე. ბობს უკვე ამოებეჭდა, ასე რომ, მთელი სისრულით ვიხილე. ისიც, ბუნებრივია, ძალიან ნასიამოვნები იყო და ამბობდა, ეს ხომ „ჩინებულიაო“. მე თვითონ, რა თქმა უნდა, განსაკუთრებით მომეწონა ეპითეტები „ცნობისმოყვარე“ და „ცოცხალი“ – იმედი მაქვს, სინამდვილეში დავიმსახურებ ამ ორივე სიტყვას. მხოლოდ ის მინდა, რომ წიგნი აღმოჩნდეს ამ ქების ღირსი. გულწრფელად რომ გითხრა, ასე არ მიმაჩნია, ალბათ სადღაც 4 ლექსი თუ მაკმაყოფილებს, მეტი არა. არ ვიცი, გითხარი თუ არა, მაგრამ ახლა გეტყვი, რომ ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტე, „არმადილოს“ მიძღვნაში შენი სახელი ჩავწერო, რადგან ასე ძალიან მოგეწონა. კიდევ მაქვს ერთი ამაზე უფრო გრძელი და უფრო პირქუში შინაარსის ლექსი კოპაკაბანას სანაპიროს შესახებ, რომელიც ასევე შენ გეძღვნება, მაგრამ იმის დამთავრება ჯერ ვერ მოვახერხე, შენი სახელი კი ძალიან მინდა, რამენაირად მოხვდეს ამ წიგნში. როცა ეს ლექსი დღის სინათლეს იხილავს, იქნებ „არმადილოზე“ ოდნავ უკეთესიც გამოჩნდეს და, მოდი, ვიტყვი – შეიძლება მორების დასაგორებელ საშინელ წყვილს ვგავდეთ, არ ვიცი მართლა, – მაგრამ ის ნამდვილად ვიცი, რას ვგულისხმობდი თითოეულ სიტყვაში, რომელიც ვთქვი და ვფიქრობ, შენც იცი ეს შენი კეთილი გულის სიღრმეში. ეს-ეს არის უზარმაზარი ანთოლოგიის ბოლოში გავედი – A Controversy of Poets[x] – და მასში შენთვის ცნობილი 3 ლექსი ის ლექსებია, რომლებისაც არ მრცხვენია. შეიძლება, ერთი ან ორი სხვაც არ იყოს ცუდი, მაგრამ იმ სამთან შედარება არც კი შეიძლება. ამ ანთოლოგიამ საშინლად დამთრგუნა და, როგორც ლოტა ამბობს ხოლმე, demodée[xi]-ს გრძნობა დამიტოვა. პროზის წერაზე ხომ არ გადავსულიყავი? უხვად გამოვიყენებდი უწმაწურობებს… რა უცნაურია, არა? როცა ამდენი ნერვული დაძაბულობისა და შფოთისგან რაღაც ზღაპრული „მყუდროება“ იბადება?! ახლა კი იმაზეც არ ვიდარდებ, თუ ამას სხვები ცუდად მიიღებენ… რასაც შენ ფიქრობ, ისიც საკმარისია!
ახლახანს წავიკითხე სილვია პლათის ბოლო წიგნი[xii] და ასევე – ოდენის. მაინტერესებს, შენ რას ფიქრობ მათზე. სილვია პ. ტრაგიკულ დანაკარგად მიმაჩნია, თუმცა, მიჭირს მისი ლექსების ბოლომდე წაკითხვა, იმდენი ტანჯვითა და აგონიით არის სავსე. ჩემი გემოვნებისთვის, ასევე, ოდნავ ფორმადაკარგულია მისი ლექსები, მაგრამ ნამდვილად დიდი ტალანტია იგი. შენ რას ფიქრობ? ოდენი კი, როგორც ჩანს, გადამეტებულად ტკბება ერთგვარი ნაადრევი მოხუცებულობით… თუმცა, რამდენიმე კარგი ლექსი ნამდვილად არის მის წიგნში. ყველაზე მეტად მომეწონა მაკნისისადმი მიძღვნილი[xiii] … ანუ, მთლიანობაში, მომეწონა დიდი ნაწილი.
მართალია, სტივენსონიც არ მომწონდა… მერე კი, წავიკითხე რობერტ დუნკანის ერთი ლექსი POETRY-ში დაბეჭდილი, სადაც ლაპარაკია „მწოლიარე სტივენსონის შესახედაობაზე“ (გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში), რითაც ერი სახეს ინარჩუნებს“[xiv]. რაღაცნაირად, ამ ნათქვამის არ მჯერა. ის კი მჯერა, რომ მას არასწორი ინფორმაცია მიაწოდეს კუბაში შეჭრის შესახებ… მინიმუმ, იმედი მაქვს, რომ ასეა, ვფიცავ. ექიმმა ბაუმანმა გაზეთის ამონაჭრების დიდი შეკვრა გამომიგზავნა. მათგან ბევრია შენ შესახებ, ასევე საპრეზიდენტო ნადიმზე, ხელოვნების ფესტივალზე და ა. შ. – ასე რომ, ახლა უკეთ ვარ ინფორმირებული. ძალიან მომწონს შენი წინდახედული და გონივრული ტონი – მან მართლაც სენსაცია მოახდინა! (ისიც მომწონს, რაც დუაით მაკდიმ თქვა გაზეთ TIME-ის მიხედვით, თუ მართალია: „ახლა მე ბოროტი ფერია ვარ მზეთუნახავის ნათლობაში“), მაგრამ, ვისურვებდი, არ გამოეყენებინათ ის იდიოტური გამოთქმა – „ჭკუის სწავლება“… (ამ ამბებზეც მომდის რაღაც ცნობები). მისმინე, არასდროს ვიცოდი, რა უნდა მეთქვა ხალხისთვის და ახლაც, დიდწილად, იმას ვცდილობ, ავირიდო ხოლმე ვინმესთვის რაიმეს თქმის ვალდებულება. შესაძლოა, კარგი იყო, რომ სტივენსონი არასდროს გამხდარა პრეზიდენტი – ვფიქრობ, ის მეტისმეტად დაფიქრებული და ერთობ ფაქიზი სულის კაცი იყო ამ თანამდებობისათვის.
დღეს, როგორც იქნა, ჩავუჯექი როკფელერის ფონდისთვის წარსადგენ წერილს, დროზე უნდა მოვიშორო – ძალიან პატარა განაცხადია, მაგრამ თუ დააკმაყოფილეს, საკმაოდ მომიწევს აქეთ-იქით ფრენა, რაც ძალიან ძვირი ჯდება. ეს განაცხადი გულისხმობს ფოტოაპარატის ყიდვასაც, რამდენადაც ილუსტრაციებიც დამჭირდება. მთლიანობაში რომ ვიაზრებ, ვფიქრობ, ამ იდეით მოვახერხე, შემეჯერებინა რაღაც, საკმაოდ გასართობი და ინფორმატიული, და ასევე, საბედნიეროდ, ოდნავ მოულოდნელიც ამ ქვეყნის შესახებ. მათ შორის, ვისი ნაწერებიც წამიკითხავს ამ თემაზე, გამოდის, რომ ძველი ნატურალისტები უკანასკნელი კარგი მწერლები არიან, ისინი და ალბათ ლევი-სტროსი. ცნობისმოყვარეობით ვეცნობი ამ ჟანრის ყველა წიგნს და, წლებია, ერთი წესიერი სამოგზაურო წიგნი არ შემხვედრია. ასე მგონია, ჩემი უფრო მემუარული ჟანრისა გამოვა და შეიძლება ორი ან სამი ნამდვილ ამბავზე დაფუძნებული მოკლე მოთხრობაც ჩავურთო.
იმედი მაქვს, ფონდში ყურადღებას მომაქცევენ! აქ ცხოვრება ისე გაძვირდა, რომ უკვე აკადემიის ჯილდოს დახარჯვაზე გადავედი, რომლის გადანახვაც სამოგზაუროდ მინდოდა… ეს სამსახურიც… უბრალოდ, არ ვიცი… ცოტა მეშინია აქაური კლიმატისა იანვრიდან მარტამდე, იქიდან გამომდინარე, რაც აქაურებისგან მესმის. ბრონქები, რეალურად, არ მაქვს კარგ მდგომარეობაში, თუმცა უნდა გადავწყვიტო, ბოლოს და ბოლოს, ერთხელ და სამუდამოდ, ამ კვირაში.
(ახლა ფლავიო არის აქ – მიხარია სველი საცურაო კოსტიუმით მისი დანახვა – ვფიქრობ, ახალი მეგობარი გოგონაც ძალიან შესაფერისია მისთვის! (ის უსაზღვროდ ლამაზია, და სიცოცხლით სავსეც.) ფლავიო ყოველთვის „მისტერ ლოუელ“-ით მოგიხსენიებს, რითაც შენდამი უდიდესი პატივისცემა გამოიხატება, რაც, შეიძლება, მეც მოვიხვეჭო. – ჯერ სხვას არავის მიუღია მისგან ეს ტიტული.)
ბაჰია… ჰო, მგონი იქ ერთხელ შეყოვნდი, თუ რამდენიმე მეტად უსიამოვნო დღის გატარება მოგიწია, რაღაც ასეთი მახსოვს… როცა ვერავინ ვერავისთან მოახერხა შეხვედრა. მე კი ძალიან კარგი დრო გავატარე – ისე, რა სიღარიბეა – რიოს უღარიბეს უბნებზე უარესიც კი… ერთობ დამთრგუნველია. ძირითადად, შენობების გრანდიოზული ნანგრევებია… ნახევრადაფრიკული მუსიკა ისმოდა ყველგან და ნახევრადაფრიკული საჭმელიც ბლომად გავსინჯე. მეძავებმა (რომლებიც მუდმივად ტაძრების შემოგარენში და ტაძრის უკანა ქუჩაზე იდგნენ) ლამის გვერდიდან ამაცალეს ეშლი, უსტვენდნენ და სისინებდნენ მეორე სართულის ფანჯრებიდან. ის ხომ პროფესორივით გამოიყურება – მაღალი, გამხდარი მამაკაცია სქელმინიანი სათვალით… თან ჩერჩეტი! მგონი, ცოტა შეშინდა კიდეც. ყველა ეს „ინტელექტუალი“ – ასეთები არიან ისინი, აი – რადიკალი მემარცხენეები, თუ მთლად კომუნისტები არა – ჟორჟ ამადუს მსგავსად – და მკაცრად ზრდილობიანები ჩვენი, ამერიკელების, მიმართ. რვა დღე დავრჩით…
ის არ ჰგავს იმ დიდ ადგილებს, რომელთა შესახებაც წერას ვაპირებ. პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვანი ადგილი კია, ხალხით და ალბათ მუსიკითა და არქიტექტურით ყველაზე გამორჩეული. ოჰ, იცი, სასტუმროს მენიუში ეწერა „ტარტი კარმენ მირანდა“, ასევე თვალი მოვკარი კარმენ მირანდას სახელობის დამკრძალავ ბიუროს.
მშურს შენი ახლა ამწუთას მეინში ყოფნის გამო და ძალიან მჭირდება რამე ცივი, ნაცრისფერი და მშრალი (საუბარი ან ქცევა.) ლონდონის TLS-ში ძალიან კარგი სტატია ვნახე შენზე და ძალიან გამიხარდა, რომ მათ განსაკუთრებით მოსწონებიათ ლექსი სტონინგტონზე[xv]. ფაქტობრივად, ჩემო ძვირფასო ბიჭო, აბსოლუტურად ყველგან შენ ხარ ამ დღეებში და ეს მხოლოდ მახარებს და ძალიან სასიამოვნოა.
რენდელისგან რა ისმის? იცი თუ არა, როგორ გრძნობს თავს?
ჩემი აზრით, სილვია[xvi] ცუდ დღეში იყო აქ ძალიან… არ იყო იმდენად კარგად საიმისოდ, რომ საქმეს შესდგომოდა. მაგრამ ის ხომ ძველი გვარდიის წარმომადგენელია და ერთი კარგი რეჩიტატივი დასცხო მაშინ, როცა ერთ მხარეს ქუჩაში ახმაურებული ხალხი ირეოდა, მეორე მხარეს კი, სწორედ მის თავს ზემოთ, ზოგიერთები მაღალი ს-ს გამოთქმაში ვარჯიშობდნენ. უი, მართლა, დიდი მადლობა მინდა გადაგიხადო ჩარლზ აივსის გამო, მაგრამ მე მისი ჩანაწერები მართლაც ბლომად მაქვს. ერთხელ ფრანი (ჰელენა ერქვა ჯგუფში) მუშაობდა მისი ზოგიერთი ხელნაწერებზე, პროცესი მაშინ ძალიან გაიწელა და სწორედ იმ დროს გამომიგზავნა მან რამდენიმე ჩანაწერი. ორი სხვადასხვა მოსაზრება მაქვს მასზე, თუმცა ხანდახან ნამდვილად მომწონს ეს მუსიკა, ეს საგალობლის ტონალობა და სხვა, ზოგჯერ კი მეტისმეტად სამოყვარულოდ მეჩვენება ხოლმე.
გთხოვ, გამომიგზავნო ახალი ლექსი, როდესაც მის ასლს გააკეთებ. ვშიშობ, კიდევ შემხვდება ეს ვიღაც მარკ სტრენდი. ის ახალი პროფესორი ყოფილა აქ ფულბრაიტის პროგრამით. გეტყვი, რის თქმასაც ვაპირებდი – მისი ლექსები, რომლებიც თვითონ გადმომცა, ძალიან უინტერესო მეჩვენა, ასეთივე იყო მისი საუბარიც საკუთარ ლექსებზე… ეშლი სულ სხვა იყო, ხალისიანი.
ლოტას, ცოტა არ იყოს, ბევრი საქმეა აქვს. ჩვენ საშინელი შიში გამოვიარეთ მისი გულის გამო. ბოლოს, ისე რომ არ ვუთხარი მას ამის შესახებ, ექიმი და კარდიოლოგი გამოვიძახე კვირადილით. ყველაფერი კარგადაა, – მადლობა ღმერთს. ამის შემდეგ ორივეს გვეძინა დაახლოებით ოთხი საათი გადაბმულად. დაძაბულობა მოგვეხსნა და, ვფიქრობ, ალბათ ამიტომ გვეძინა ასე კარგად. ის ახლა სახიფათოდ მნიშვნელოვანი პირი გახდა ამ დღეებში. რა თქმა უნდა, ამაში ჭორების წვლილი დიდია (აქ ასეთ ამბავში ყოველთვის არის ჭორების წვლილი). ერთი ჭორის მიხედვით, ის ქონებას აგროვებს თავისი პარკის საშუალებით და მერე აბანდებს – ზოგი ამბობს ამერიკაში, ზოგი – შვეიცარიაშიო… კარლოსი შეცდომას შეცდომაზე უშვებს, ასე მგონია – რაღაც კავშირი დაკარგა ყველაფერთან, ან სხვა რამე სჭირს, არ ვიცი. არამგონია, ის აირჩიონ (ამ სიტყვებს უკან წავიღებ, თუ აირჩევენ).
შეიძლება მინასში დავბრუნდე ერთი კვირით ან ათი დღით, რადგან იქ მანქანით წასვლის შანსია და თან მინდა დავასრულო რამდენიმე ნაწყვეტის წერა, რაც ამ ადგილს ეხება. თანაც აქ ჭერს ვცვლით და მეტისმეტი ხმაური იქნება, ამიტომ ისედაც მომიწევს სადმე წასვლა. იმედი მაქვს, შესანიშნავად ატარებ ზაფხულს და მშვიდობიანად ხარ. ისე, როგორც მოსალოდნელია… და რომ ყველაფერი იქ ისევ ძველებურად გამოიყურება, ლამაზია და შეუცვლელი. ჩემი სახელი ახსენე, როცა ლურჯ მოცვს გაუსინჯავ გემოს. ისევ და ისევ დიდი მადლობა, კალ, იმ რეცენზიისათვის, –
დიდი სიყვარულით მოკითხვა შენ და შენს ოჯახს,
ელიზაბეთი
#323
ქასტინი, მეინი
16 აგვისტო, 1965
უძვირფასესო,
ჩემთვის დიდი ბედნიერება და შვებაა იმის ცოდნა, რომ ჩემი წინასიტყვაობა მოგეწონა. ის მგონი, წიგნის ყდაზეც საკმაოდ მიმზიდველად გამოიყურება. Controversy of Poets საკმაოდ მძიმედ იკითხება და ამდენი ეფემერა ვერანაირ სიამოვნებას ვერ მანიჭებს. სნოდგრასის სტროფები ისევ ჩემს გულამდე აღწევს და თავს მის მოწაფედ ვგრძნობ, მაგრამ ამასთანავე უამრავ ნიჭიერად თუ ნაკლებად პროფესიონალურად დაწერილ ზედმეტ ადგილებსაც ვაწყდები. ანთოლოგიის ერთგვარ საწინააღმდეგო წიგნს ვკითხულობ – Oxford American Literature, რომელიც ოცდაათიანი წლების სახელებითაა სავსე: სენდბურგი, ჯეფერსი, ლოლა რიჯი, მაკლეიში, უელი. იმ პერიოდის აღწერის კითხვა ჩემში იმ დროის ნამდვილ თუ ყალბ ნოსტალგიას იწვევს. ჯეფერსს მისი პესიმიზმის გამო ელიოტის სოფლელ ბიძაშვილს ვუწოდებდი და ნამდვილად შეიძლება ითქვას, რომ ის დიდი პოეტია. არანაირი სურვილი არ მაქვს, მეც ასეთი ბნელი ფერები გამდევდეს, თუმცა, ეჭვი არ მეპარება, რომ ამას თავიდან ვერ ავიცილებ.
ამას წინათ აქ სენატორი ტედი კენედი ახალგაზრდა კონგრესმენების ჯგუფთან ერთად ჩამოვიდა და ფილ ბუთმა მათთან შესახვედრად წამიყვანა. ყველანი ისეთი ახალგაზრდები და ცქვიტები იყვნენ, თანაც ბილ მერვინს ჰგავდნენ. მე თავს თეთრი ენოტივით ვგრძნობდი! ამ წერილს თან ვურთავ ერთ პატარა ლექსს, რომელიც სამოცდათორმეტი სტრიქონიდან ოცამდე დიდი ძალისხმევით ჩამოვიყვანე. ასევე დავწერე რვა სტრიქონიანი 17 სტროფი „ბიძაშვილ ჰარიეტზე“, რომელიც ლიზის საკმაოდ მოეწონა. აგრეთვე ვთარგმნე მანდელშტამის ლექსები. აი, სულ ესაა. რაღაცნაირად არ შემიძლია ჩემი ესქილეს ტრილოგიის წაკითხვა. ოდენის კითხვა ნელ-ნელა მირჩევნია, თავის სახლზე დაწერილი გრძელი სერიები ერთად საკითხავად ცოტათი მშრალად მეჩვენება. მისი უკეთესი ლექსი წავიკითხე გაზაფხულზე, Encounter, სადაც თავის ძველ სიყვარულს იხსენებს. მაკნისიც მომეწონა. სილვიას რამდენიმე მართლაც არაჩვეულებრივი ლექსი აქვს, მაგრამ მისი წიგნი მთლიანობაში მისი სასოწარკვეთილებით მაშფოთებს, და უფრო მეტად კი იმით, რომ ის დაუსრულებელი და არეულია, თუმცა, როცა ლექსებს თანმიმდევრობით კითხულობ, მათში გამოკრთება სინათლე და დაუჯერებელი სილამაზე.
მიხარია, რომ ლოტას პრობლემებმა ჩაიარა. ჩვენგან მოკითხვა გადაეცი. ჩვენ ყველამ ცხოვრება უნდა გავაგრძელოთ. ცხოვრების ამ ეტაპზე მართლაც დიდ ცვლილებებს გავდივართ, როგორც ბავშვობაში, თუმცა ამჯერად ეს უფრო სასიამოვნოა. მაგრამ წინ გველის (მადლობა ღმერთს, ჯერ შორია) სისუსტე, მეგობრების გაუჩინარება, ჩვენი საკუთარი გაუჩინარება და ა. შ. ველოდები. მოხუცებულობის უდღეურ ასაკს! მგონი, დღეს ჩვენ ისეთები ვართ, ვისაც ახალგაზრდობაში უცხოდ ვთვლიდით. დღეს ეს ჩვენი რეალობაა. მე უცხოდ აღვიქვამდი ჩვენი ასაკის ადამიანებს. მაგრამ ეს ყველაფერი ილუზიაა, ჩვენ არ გვაქვს ასაკი, ჩვენ ვართ ნისლში მბჟუტავი სინათლე.
გიგზავნი სიყვარულსა და უამრავ კოცნას.
კალი
[i] ჯონ საიმონ გუგენჰაიმის ფონდის სტიპენდია, ხელოვნების ამერიკული აკადემიის ჯილდო და 1947 წლის პულიტცერის პრემია წიგნისთვის „ლორდ უიარის ციხესიმაგრე“.
[ii] ებრაელთა საზოგადოებრივი ცენტრი ნიუ იორკში.
[iii] ბრაზილიის 26 შტატიდან ერთ-ერთი. მდებარეობს ატლანტიკის ოკეანის სანაპიროზე ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში.
[iv] ბარათი არ შემორჩენილა.
[v] ამერიკული ადგილობრივი თეატრის დადგმის სახელწოდება (რეჟ. ჯონათან მილერი)
[vi] 1965 წლის 14 ივნისს თეთრი სახლის ხელოვნების ფესტივალზე დუაით მაკდონალდმა ჩამოატარა პეტიცია, რომელშიც ეწერა: „ჩვენ ვიზიარებთ მისტერ ლოუელის შეძრწუნებას ჩვენი ქვეყნის მიერ ვიეტნამსა და დომინიკის რესპუბლიკაში ჩატარებულ ბოლოდროინდელ ქმედებებთან დაკავშირებით“. ზოგიერთი სტუმარი ამ პეტიციამ განარისხა, მაგრამ მათ მაკდონალდმა ასე უპასუხა: „აქ მოვედი, რათა ჩვენი წუხილისთვის პოლიტიკური ელფერი მიმეცა. იმ ბოროტ ფერიას ვგავარ, რომელიც ნათლობაზე მივიდა; „თაიმი“ (25 ივნისი, 1965)
[vii] ართ ბუშვალდი, „წაიყვანეთ არტისტი ლანჩზე“, გამომცემელთა გაზეთი სინდიკატი (17 ივნისი, 1965)
[viii] ბრაზილიას წარგზავნილი ჰყავდა ჯარისკაცები „საერთაშორისო ამერიკულ სამშვიდობო ძალებში“, რომლებიც მონაწილეობდნენ დომინიკის რესპუბლიკაში ამერიკულ ინტერვენციაში.
[ix] ელიზაბეთ ჰარდვიკი, „ცუდი ბიჭი“, პარტიზან რევიუ, 1965 წლის გაზაფხული.
[x] ანთოლოგიის (1965) რედაქტორები პარის ლირი და რობერტ კელი.
[xi] ძველმოდური, დრომოჭმული (პორტუგალიურ ენაზე)
[xii] სილვია პლათი, „არიელი“ (გამომცემლობა ფაბერი, 1965)
[xiii] ო. ჰ. ოდენი, ეპილოგი, 1965 (ლექსი „სახლის შესახებ“)
[xiv] რობერტ დუნკანი, „ცეცხლი“ (სტრიქონები 81-82); ჟურნალი Poetry, 1965 წლის აპრილი
[xv] ლექსი „წყალი“ დაიბეჭდა 1965 წლის 1 ივლისს „თაიმსის ლიტერატურულ დამატებაში“.
[xvi] სილვია მარლოუ
© არილი