ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერალი საქართველოში
ფრანკოფონიის დღეებთან დაკავშირებით საქართველოს ცნობილი ფრანგულენოვანი მწერალი, წარმოშობით ჩინელი შან სა ესტუმრა. მწერალს ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა უმასპინძლა და დაინტერესებულ მკითხველებსაც საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ახლოს გაეცნოთ მსოფლიო ლიტერატურულ ბაზარზე უკვე კარგად ცნობილი და პოპულარული მწერალი.
შან სა (ნამდვილი სახელი იან ნი) 1972 წელს პეკინში დაიბადა. მისი ფსევდონიმი ქართულ ენაზე „ქარის ხმაურს“ ნიშნავს. პირველი აღიარება შან სამ სამშობლოშივე მოიპოვა, როცა ჯერ კიდევ 12 წლის იყო. პირველივე პოეტური კრებულით იგი ჩინეთის ბავშვთა პოეზიის ეროვნული კონკურსის ლაურეატი გახდა. საშუალო სკოლა შან სამ პეკინში დაამთავრა, თუმცა 1989 წელს ტიან ან მენის მოვლენებით (დემონსტრაციათა სერია ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, რომლის მონაწილეებიც ძირითადად სტუდენდები იყვნენ) შეძრწუნებულმა სამშობლო დატოვა და საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ მან საფრანგეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ფრანგული საშუალო განათლების დიპლომიც მიიღო. ამის შემდეგ შან სამ ფილოსოფიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მხატვარ ბალთუსის პირად მდივნად მუშაობისას სხვადასხვა სასარგებლო გამოცდილებაც დააგროვა (მაგ. ბალთუსის მეუღლე სეტუკომ იგი იაპონურ ცივილიზაციას აზიარა).
პირველი რომანი ფრანგულ ენაზე შან სამ 1997 წელს გამოსცა. რომანს გამოქვეყნებისთანავე წარმატება ხვდა წილად – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“Porte de la paix céleste”) გონკურის პრველი რომანის პრემიით დაჯილდოვდა. კაზესის ლიტერატურული პრემია მიიღო მწერალმა წიგნისთვის „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ („Les quatre vies du saule“). 2001 წელს გამოქვეყნდა შან სას ყველაზე გახმაურებული და პოპულარული რომანი „გოს მოთამაშე“ („La Joueuse de Go”), რისთვისაც მას ლიცეუმელების გონკურის პრემია მიენიჭა.
დღეისათვის ქართულ ენაზე ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერლის ორი რომანია ნათარგმნი – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”) და „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ (“ჯისიაი”). მწერლის უკეთ გასაცნობად კი დაინტერესებული მკითხველისათვის ალ. დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა 26 და 28 მარტს ფრანკოფონიის დღეების პროგრამის ფარგლებში შან სასთან შეხვედრა გამართა.
ინტერვიუ მწერალ შან სასთან
ესაუბრა მაგდა კალანდაძე
– როგორც ვიცი, პირველი აღიარება 12 წლის ასაკში მოიპოვეთ როგორც პოეტმა. ახლა კი უკვე გიცნობენ როგორც რომანისტს. რატომ შეაჩერეთ არჩევანი გამოხატვის ისეთ ფორმაზე, როგორიც პროზაა, რატომ რომანები და არა – ლექსები?
– ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის მუსიკა, რომელიც გვესმის, და რომელიც შემდეგ ჩვენი ინტერპრეტაციით ფურცელზე გადაგვაქვს. შესაბამისად, ეს მუსიკა თავად გკარნახობს და თვითონვე ირჩევს თავის ახალ ფორმას. პროზის შექმნა კი გაცილებით უფრო რთული სამუშაოა, და ამასთანავე გაცილებით მეტის გადმოცემა შეუძლია, ვიდრე პოეზიას. კარგი პროზის დაწერა დაკავშირებულია მწერლურ ტექნიკასთან, გამოცდილებასთან და ასევე დიდ შრომასთან, რადგან პროზა სწორედ ის ჟანრია, რომელიც ცხოვრებას აღწერს, ადამიანების ყოველდღიურობაზე, მათს სიხარულსა თუ გასაჭირზე მოგვითხრობს. სწორედ ამიტომაც, როცა მე ჩემი შემოქმედების გარკვეულ ეტაპზე მომინდა დამეხატა ცხოვრების ტილო, აღმეწერა ყოველდღიურობა, მეთქვა გაცილებით მეტი, ვიდრე ფურცელზე გადატანილი მუსიკის ტკბილხმოვანებაა, ამისათვის გამოხატვის ფორმად პროზა ავირჩიე.
– მწერალს იმ ეროვნებას მიაკუთვნებენ ხოლმე, რომელ ენაზეც ის წერს და აზროვნებს, რომლის ფსიქოლოგია და კულტურაც არის ასახული მის ნაწარმოებებში. თქვენს ტექსტებში კი, შეიძლება ითქვას, რომ მოჭარბებული დოზით არის აღმოსავლეთი. როგორ თვლით თავად, რომელი უფრო ხართ – ფრანგი თუ ჩინელი მწერალი?
– მე არ ვთვლი, რომ მხოლოდ აღმოსავლეთზეა ჩემი წიგნები, ჩინეთის გარდა დასავლეთის თემატიკაზე, დასავლურ ცხოვრებაზეც მაქვს რომანები დაწერილი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში არც ერთ და არც მეორე ფაქტორს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. თემები, რომელთა შესახებაც მე ჩემს რომანებში ვწერ, უნივერსალურია. მე ვწერ სიყვარულზე, მეგობრობაზე, შურისძიებაზე, ღალატზე, და ყველა ეს თემა ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისათვის ნაცნობი და ახლობელია. საერთოდაც, მგონია, რომ მწერლის ეროვნების განსაზღვრას და მით უმეტეს ამის კონკრეტიზაციას მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ წერდე – ვისთვის და რა მიზნით, ეს უკვე მეორეხარისხოვანია. მწერლის საიდენტიფიკაციო ნიშანი მხოლოდ მისი საქმიანობა – წერა შეიძლება იყოს, და არა ის, რა ენაზე, რომელ სოციუმში და რა თემებზე წერს იგი.
– ევროპის ლიტერატურულ ბაზარზე არც თუ ისე იოლია თავის დამკვიდრება. თქვენი პირველივე რომანები კი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიებით აღინიშნა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს წარმატება, რატომ მოსწონთ თქვენი წიგნები?
– ცალსახად ძნელია მიზეზების დასახელება. წარმატება-წარუმატებლობასაც და ამა თუ იმ ნაწარმოების ხარისხსაც საბოლოოდ დრო განსაზღვრავს და მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რამდენად წარმატებულია მწერალი. ამ შემთხვევაში კი, თუ იმას ვიგულისხმებთ, რომ ჩემი წიგნები პოპულარულია და მას მხოლოდ ფრანგები არ კითხულობენ – სხვა ენებზეც ითარგმნა და მკითხველთა ფართო აუდიტორიამ მიიღო ისინი, ამის განმაპირობებელი ფაქტორების ძებნა ძნელი არ უნდა იყოს. ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ჩემი რომანები ძალიან მხატვრულია, მე ვქმნი ენას, რომელიც პროზას ფერად მხატვრულ ტილოდ აქცევს, ჩემი ტექსტები დასურათებულია. გარდა ამისა, აღვწერ ცხოვრებისეულ ყოველდღიურობას, ვწერ ადამიანებზე, მათს გრძნობებზე, სიხარულზე, გასაჭირზე, და თემებზე, რომლებსაც ყველას ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ მკითხველმაც იმიტომ მიიღო ჩემი რომანები, რომ მათში საკუთარი თავი იპოვეს.
– რამდენად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ემიგრაციამ თქვენი, როგორც მწერლის ჩამოყალიბებაში, კერძოდ კი საფრანგეთმა და ფრანგულმა კულტურამ?
– ემიგრაციამ არა მარტო როგორც მწერლის, არამედ როგორც პიროვნებად ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა და ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეცვალა. თუმცა, ვფიქრობ, ჩინეთში რომ დავრჩენილიყავი, ვერც ეს შეცვლიდა ჩემს მოწოდებას და წერას მაინც განვაგრძობდი, მწერალი ვიქნებოდი. წერა ჩემთვის მარტო ჰობი და პროფესია არაა, ეს ერთგვარი მისიაა, რომელიც, ვთვლი, რომ მე მაკისრია. რა თქმა უნდა, ადგილმდებარეობა და სხვადასხვა სოციალური პირობები ამას ვერ შეცვლიდა, მაგრამ ერთიც არის – ჩინეთში დარჩენის შემთხვევაში ჩემს ყურადღებას მიიქცევდა აბსოლუტურად სხვა ფაქტორები, სხვა ცხოვრებისეული ელემენტები, და ჩემი რომანების თემაც იქნებოდა განსხვავებული, ვიდრე დღეს არის.
– რამდენად ჰგავს თქვენი ნახატები თქვენსავე ლიტერატურულ ტექსტებს? ვიცი, რომ თქვენ ასევე მხატვარი, კალიგრაფისტი და რამდენიმე პერსონალური გამოფენის ავტორიც ხართ.
– ჩემი ყველა რომანი ერთი დიდი მხატვრული ტილოა, რომელიც წერს დაწყებამდე ჯერ როგორც ნახატი, ისე წარმომიდგება თვალწინ, და შემდეგ ვიწყებ ამ სახეების სიტყვებით გადატანას ფურცელზე. რა თქმა უნდა, ნახატებიც თავისთავად იმ განწყობას ატარებს, რასაც ჩემი რომანები. ამ განწყობის ავტორი მე ვარ, უბრალოდ ხანდახან მის გადმოსაცემად სხვადასხვა ფორმას ვირჩევ.
– როგორ ფიქრობთ, არსებობს თუ არა ასეთი ცნება – “მწერლის ვალდებულება”, ან პროფესია “მწერალი”, და რა არის თქვენთვის ეს საქმიანობა – ჰობი, თუ პროფესა.
მწერლობა ჩემი მოწოდება და თვითგამოხატვის საშუალებაა. ამასთანავე არც ის მოვალეობა არ არის ჩემთვის უცხო, რასაც ჩემი არჩევანი – ვიყო მწერალი, მაკისრებს. ეს ჩვეულებრივი შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, გამძლეობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. მაგალითად, როცა დილით ვიღვიძებ, გავდივარ გარეთ, მშვენიერი ამინდია და მე სადმე გასეირნება მინდება, ამაზე უარს ვამბობ, შევდივარ ოთახში და წერას ვიწყებ. მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ შემიძლია, თავს უფლება მივცე, რომ სხვა ყოფით რამეებზე ვიფიქრო. გარდა ამისა, პარალელურად ვმუშაობ ფილმების სცენარებზეც. ეს სფეროც საკმაოდ საინტერესოა და არანაკლები ხალისით ვაკეთებ ამ სამუშაოს – ვქმნი პერსონაჟებს, ვეძებ ტიპაჟებს უკვე შექმნილი პერსონაჟებისთვის და ვამეტყველებ მათ თავიანთ ინდივიდუალურ, განუმეორებელ ენაზე.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“