ესაუბრა თაკო წულაია
ირმა ტაველიძე ლიტერატურული პრემია „საბას“ გამარჯვებულია წლის საუკეთესო რომანის ნომინაციაში. ინტერვიუდან შეიტყობთ, როგორ მოხვდნენ მელიები „ბნელ წყლებში“, რისი ეშინია მწერალს ყველაზე მეტად, რას ფიქრობს იმავე ნომინაციის სხვა ნომინანტებზე და რას ნიშნავს მისთვის ლაურეატობა.
რომანის წინასიტყვაობაში ნიკო სამადაშვილის სიტყვებს ვკითხულობთ: “რას უწოდებდი ბედნიერებას? ალბათ, ის, რაც უბედურებით დამთავრდა”. ალექსანდრესა და ელისაბედის ურთიერთობა, მშობლების თანაცხოვრება, სამსახიობო კარიერა – ეს ამბებიც, რომლებიც დასაწყისში ნამდვილად ჰგავს ბედნიერებას, უბედურებით მთავრდება. როგორ შეარჩიეთ ეს სიტყვები, რომლებიც ნამდვილად ემთხვევა რომანის სიუჟეტურ განვითარებას, წინასიტყვაობად? თავად რამდენად ზუსტად მიგაჩნიათ ბედნიერების ასეთი დეფინიცია?
ერთი წელი გავიდა რომანის გამოსვლიდან და ერთი სიტყვაც არ მითქვამს, რომელიც რაღაცას განმარტავდა, მოულოდნელ თუ მოსალოდნელ სახელს დაარქმევდა. ვცდილობ, დავივიწყო, რაც დავწერე და სხვა სიბნელეს შევაჩვიო თვალი – ახალი სურათები დავინახო, სადაც, ალბათ, ისევ იქნება ბედნიერებაც, უბედურებაც. ცხადია, ნიკო სამადაშვილს რომ არ ვეთანხმებოდე, რომანს განსხვავებული ეპიგრაფი ექნებოდა ან სულაც არაფერი იქნებოდა ამ ძვირფასი, ძნელად დასავიწყებელი სიტყვების ადგილას.
ჯულიან ბარნსი „დასასრულის განცდაში“ ასკვნის, რომ ისტორია გამარჯვებულთა ტყუილი კი არ არის, არამედ მოგონებებია გადარჩენილი ადამიანებისა, რომელთა უმეტესობა არც გამარჯვებულია და არც დამარცხებული. თქვენი ტექსტიც მოგონებების, წარსულის ხსოვნის თემას შეეხება. ალექსანდრე მეხსიერების ბნელ წყლებში ხშირად ძალიან ღრმად შედის და თითქოს თავიდან ცხოვრობს წარსულს. თავად რას ფიქრობთ ადამიანთა ისტორიაზე, ჩვენი მოგონებების ნამდვილობაზე?
არჩევანი არ მქონია – იმაზე უნდა დამეწერა, რაზეც გამუდმებით ვფიქრობდი, რაც მაწამებდა. როგორი ისტორიები და გმირებიც უნდა გამომეგონებინა, როგორც უნდა მეცადა, რომ ავტორი შუშის სულ პატარა ნატეხშიც არ არეკლილიყო, თავს მაინც ვერ დავაღწევდი მთავარ შეკითხვებს – დაივიწყებ, რომ დამწვარი ხელი გტკივა? რა თქმა უნდა, არის ტრავმები, გამოცდილებები, რომლებიც მთლიანად წარსულისაა, სახიფათო აღარ ეთქმის, უცნაურად სახეშეცვლილია და საგონებელში გაგდებს – ნამდვილად შენ ხარ ის, ვინც მექსიკური სერიალის გმირივით დაგორდა კიბეზე? არ მეშინია იმის, რომ შეიძლება რაღაც სწორად არ მახსოვდეს ან მეტისმეტად ბნელ სურათებს ვხედავდე… გადახრები, გამრუდებული გამოსახულებები – ესეც ძალიან საინტერესოა.
თქვენი რომანის მთავარი გმირი პროფესიით მსახიობია. თუ გავითვალისწინებთ, რამდენად ხშირად უსვამს მთხრობელი ხაზს ამ ფაქტს, აშკარაა, რომ პროფესიასაც მეტაფორის დანიშნულება აქვს. გარდა ამისა, ხშირადაა ნახსენები „მოახლეები“, მელიები, ძველი პარკი, ნახატის შექმნისა და განადგურების აქტები… მხოლოდ ესთეტიკური ფუნქცია აქვს ამ დეტალებს თუ ყველაფერი წინასწარაა გათვლილი და შინაარსობრივ დატვირთვასაც ითავსებს?
ჩემი ოთახი მელიებითაა სავსე. მაგდა კალანდაძის ნახატი. სტამბოლიდან, ბერლინიდან, ჰელსინგბორგიდან ჩამოტანილი სათამაშოები, განსხვავებული ხასიათებით. ახალ წელს ნაჩუქარი, თავზე ბაწარგამობმული მელია თეთრი ბეწვით. შარშან ნაყიდ პიჟამასაც კი ეს საყვარელი ცხოველები ახატია. და რა გასაკვირია, რომ წიგნშიც ჩანდნენ? ხშირ შემთხვევაში სწორედ ასეა – ნაწერში ძალდაუტანებლად ჩნდება სახე, რომელიც თვალწინ გიდგას, სახელი, რომელიც ძვირფასია, დანაშაულის განცდა, რომელსაც ვერაფერს უხერხებ… და ბევრი სხვა რამეც.
ალექსანდრესა და მისი ბავშვობის მეგობრის ურთიერთობა ძალიან ჰგავს ადამიანისა და მისი მეხსიერების, მოგონებების დამოკიდებულებას. ლეო ავზნიანია, ხშირად ტკივილს აყენებს, მტკივნეულ ადგილზე აბიჯებს ალექსანდრეს, მაგრამ ისეთია, რომ ყველაზე ძვირფასსაც ანდობს და რთულ დროს სწორედ მის ამარა რჩება. ოღონდ ასეთი სიახლოვის დროსაც კი, ერთმანეთის კარგად არ ესმით. რას ფიქრობთ ამ ინტერპრეტაციაზე? პერსონაჟები ფიქრობენ, რომ მეხსიერება მტრად ექცათ, თქვენთვის რა ურთიერთმიმართება არსებობს ადამიანსა და მის მოგონებებს შორის?
ვერაფერს ვიტყვი ამ ინტერპრეტაციაზე. ყველაფერი მაინტერესებს, რასაც ჩემს ნაწერზე იტყვიან – რომელი მხრიდანაც უნდა შეხედონ, რა მოულოდნელ შეფასებამდეც უნდა მივიდნენ. და მოგონებებს რაც შეეხება, სხვა რა ვარ, თუ არა ჩემი მოგონებები და წყალი? ყველაზე მეტად იმის მეშინია, რომ სიბერეში შეიძლება მეხსიერება დავკარგო და ვიღაც სხვა გავხდე – დამავიწყდეს, როგორ მიყვარდა, მიხაროდა, მტკიოდა, მეშინოდა…
ირინა მამასთან ურთიერთობის დანაკლისის განცდის შევსებას მამის შეყვარებულთან სიზმრისეული სიახლოვით ცდილობს. თავადაც ამბობს, მე და მამას ერთი შეყვარებული გვყავდა და მის დანახვაზე გულიც ერთნაირი სიხშირით გვიცემდაო. რა იყო თქვენი ჩანაფიქრი, რატომ იქცა მხატვარი ქალი მედიუმად, რომლის გავლითაც მშობელთან გაუცხოების დაძლევა გახდა შესაძლებელი? იმას თუ აქვს მნიშვნელობა, რომ ქალი პროფესიით მხატვარია და ირინა მამას გამუდმებით რაღაცის დახატვას სთხოვს, მასზე გაბრაზებული კი სწორედ მის ნახატს ანადგურებს? ნახატის განადგურება კავშირის გაწყვეტაა თუ მხოლოდ წარსულისგან გათავისუფლების მცდელობა?
როცა წერას ვიწყებ, არ ვიცი, რომელ ბილიკს გავყვები, რომელი ხეობისკენ გამიწევს გული. არ ვფიქრობ იმაზე, რას შეიძლება ნიშნავდეს ეს ყველაფერი, რისი სიმბოლო შეიძლება იყოს სახე, რომელიც მოულოდნელად გაჩნდა ნაწერში და მომეწონა. კი, რომანში თითქმის ყველა ხატავს – მამაც, მამის შეყვარებულიც, ბებეც, ირინაც…ეს გვიან აღმოვაჩინე – როცა წიგნზე მუშაობას ვამთავრებდი – და არ გამკვირვებია: მიზეზს მივხვდი. მიზეზი კი ისეთია, რომ მკითხველისთვის მის გამხელას აზრი არ ექნება.
აირის მერდოკის „შავი პრინცის“ მთავარი პერსონაჟი წერს, რომ მწერლებმა ნებისმიერ კრიტიკოსზე უკეთ იციან საკუთარი ტექსტების ნაკლოვანებები, ოღონდ ამ ცოდნას საზოგადოებას არ უმჟღავნებენ. იგივე პრინციპი ვრცელდება, სავარაუდოდ, ღირსებებზეც. ვცადოთ დუმილის დარღვევა: რით არის თქვენი რომანი საინტერესო და რატომ გაიმარჯვა, თქვენი აზრით? როცა კითხულობთ, ხომ არ გაქვთ დანაკლისის განცდა, რომ რაღაც ბოლომდე არ გამოგივიდათ?
არ ვიცი, რა ვთქვა. უბრალოდ, ისე ვწერ, როგორც ვწერ. უკმაყოფილების განცდა კი, ალბათ, ყველას აქვს, ვისაც რამდენიმე გვერდი მაინც დაუწერია. ყოველთვის გამართლებული იქნება, თუ ვიტყვით, რომ უკეთესადაც შეიძლებოდა. ამ წიგნზე მუშაობისას რაღაც ნამდვილად ვისწავლე. ოთხი წელი ვწერდი, ვასწორებდი. და რაც ვისწავლე, ალბათ, სხვაგან, სხვა წიგნის გვერდებზე გამოჩნდება.
თქვენი რომანის შემდეგ, ზოგადად, „საბაზეც“ ვისაუბროთ. სხვა ნომინაციებისგან განსხვავებით, წლის საუკეთესო რომანის შემთხვევაში მხოლოდ წელს გაიყო პრემია, რაც მნიშვნელოვანი მოვლენაა. თქვენი აზრით, რა იყო ამის მიზეზი?
ყოველთვის სასიამოვნოა, როცა თავზე ხელს გისვამენ. ყოველ შემთხვევაში, მე მსიამოვნებს ხოლმე – შექებაც, ისეთი სიტყვების მოსმენაც, ყურში დიდხანს რომ რჩება. ეს არის პრემია. ნებისმიერი პრემია. სხვა არაფერი.
დანარჩენს რაც შეეხება, შეუცნობელ არს გზანი ჟიურისანი, როგორც არაერთხელ უთქვამთ.
არჩილ ქიქოძის, ილია ჭანტურიასა და გიორგი ხარაიშვილის ტექსტები თუ წაიკითხეთ? რას ფიქრობთ მათ შესახებ?
არჩილ ქიქოძის წიგნზე შარშან, ნოემბერში დავწერე. „აბრეშუმის საბანში – ორი რომანისა და ორი თარგმანის შესახებ“ – ასე ჰქვია „არილის“ გვერდზე გამოქვეყნებულ წერილს. ილია ჭანტურიას რომანის სათაური „გემი დავლანდე“ მომეწონა და წიგნშიც დამხვდა რაღაც ისეთი, რის გამოც ბოლომდე წავიკითხე. გიორგი ხარაიშვილს კი ბოდიშს ვუხდი – ვეღარ ვკითხულობ ამ ჟანრის ნაწარმოებებს.
საინტერესო დამთხვევაა, რომ 2014 წელს წლის საუკეთესო პროზაული კრებულის ნომინაციაშიც არჩილ ქიქოძესთან ერთად იყავით ნომინირებული. იმ წელს საბა მას გადაეცა, კრებულისთვის „ჩიტის და კაცის ამბავი“. წელს რა მოლოდინები გქონდათ? ელოდით, რომ გაიმარჯვებდით? პრემიის გაყოფის შესაძლებლობაზე თუ ფიქრობდით დაჯილდოებამდე?
მშვიდად ველოდი 21 სექტემბერს. ვფიქრობდი: თავზე ხელს თუ გადამისვამენ, ხომ კარგი, თუ არა და სიხარულისთვის სხვა მიზეზიც მაქვს-მეთქი: მეორე დღეს ხულოში უნდა წავსულიყავი, ზღაპრის ნისლში გახვეული მთები უნდა მენახა.
სხვა ნომინაციებში მიღებულ გადაწყვეტილებებს როგორ შეაფასებდით? ვის გულშემატკივრობდით, რომელი წიგნის ხილვა გაგიხარდათ გამარჯვებულთა შორის და პირიქით, ვის ელოდით და ვერ აღმოაჩინეთ მოკლე სიაში?
ლელა სამნიაშვილის ლექსების წიგნი ნამდვილად გამოსარჩევი იყო და გამიხარდა, რომ გამოარჩიეს.
© არილი