ფოტოს ავტორი: ანა პიტიურიშვილი-ქურდოვანიძე
ესაუბრა მალხაზ ხარბედია
ანა კორძაია-სამადაშვილი 1968 წელს დაიბადა, თბილისში. უნივერსიტეტში 1984-1991 წლებში სწავლობდა, რუსული ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. დისერტაცია 1995 წელს დაიცვა. მუშაობდა გამომცემლობაში „ბბტ“, შვედეთსა და ლიტვაში; საქართველოში ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სავაჭრო-ეკონომიკურ წარმომადგენლობაში; ტმს-ინვესტში, კინოსტუდიაში; გოეთეს ინსტიტუტში; საქართველოს პარლამენტის კვლევით დეპარტამენტში; ბერლინის საერთაშორისო წიგნის სააგენტოში „შმიტ-ბრაული და პარტნიორებში“; გაზეთში „24 საათი“; რადიო „მწვანე ტალღაში“; ჟურნალ „ცხელ შოკოლადში“; ამჟამად ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორია. მისი ტექსტები თარგმნილია შვიდ ენაზე. 2017 წელს ანას კრებულის, „მე, მარგარიტა“-ს ინგლისურენოვანი თარგმანი ნიუ იორკის საჯარო ბიბლიოთეკამ ქალთა საერთაშორისო დღისადმი მიძღვნილი წიგნების სიაში შეიტანა სელმა ლაგერლოფის, ანა ახმატოვას, ჰანა არენდტის, მარგარეტ ეტვუდის, ემილი დიკინსონის და მრავალი სხვა კლასიკოსი ქალი ავტორების წიგნებთან ერთად. ანას მოთხრობები პირველად „24 საათის ლიტერატურულ დამატებასა“ და „არილში“ გამოჩნდა 2002-2003 წლებში. პირველი კრებული, „ბერიკაობა“, 2003 წელს გამოსცა სულაკაურის გამომცემლობამ. მას შემდეგ გამოვიდა: „მე, მარგარიტა“ (2005), “შუშანიკის შვილები” (2011), “ვინ მოკლა ჩაიკა” (2013), “ზინკა ადამიანი” (2019) (ყველა – სულაკაურის გამომცემლობა), “მარიეტას გზა”, გამომცემლობა “პალიტრა” (2013), „ლიუს ოჯახის კოლექცია“, ინდიგო (2020). თარგმნილი აქვს ჰერმან ჰესეს, ერიხ მარია რემარკის, ბერტოლტ ბრეხტის, ინგებორგ ბახმანის, ელფრიდე იელინეკის, რუდიგერ საფრანსკის, სეეს ნოოტებუმის, ნინო ხარატიშვილის წიგნები. არის არაერთი პრემის ლურეატი, მათ შორის: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჯილდო წლის საუკეთესო რომანისთვის “ვინ მოკლა ჩაიკა?” (2014), 2002 ლიტერატურული პრემია “საბა” წლის საუკეთესო დებიუტისათვის, 1999 გოეთეს ინსტიტუტის ჯილდო ელფრიდე იელინეკის რომანის, “საყვარლების” თარგმანისთვის.
რა შეიცვალა შენს ნაწერში 2002 წლიდან, შენი პირველი პუბლიკაციებიდან – დღემდე? მე კარგად მახსოვს შენი პირველი მოთხრობები, შეგიძლია დაახასიათო ეს 20-წლიანი ისტორია? თუ გინდა, სიუჟეტად აქციე.
„საბა 20 წლისაა“. ყურებს არ დავუჯერე. გამოდის, რომ ოცი წელია, ვწერ. ოცდაერთი. არადა, 21 წლის წინ უკვე დიდი გოგო ვიყავი და აზრადაც არ მომსვლია, რომ ოდესმე ვინმე მწერალს მიწოდებდა, არა თავმდაბლობის გამო, უბრალოდ, სხვა რაღაცები მინდოდა. წერას კითხვა მირჩევნია, ამბის მოყოლას – ამბის მოსმენა.
ამ ოცი წლის განმავლობაში ბევრი რამ შემომეწერა – ო, როგორ მიყვარს ეს გრამატიკული უპასუხისმგებლობის ფორმა! ყოველთვის ვღელავდი, როცა ვინმე ჩემს ნაწერს კითხულობდა – დაბეჭდვამდე. მერე – აღარა. ისე ვღელავდი, გული მეკუმშებოდა, და ახლაც ასეა, და სულ ერთია, რას ვწერ და ვინაა ჩემი მკითხველი, ყოველ ჯერზე გული მისკდება.
ერთხელაც იყო და, დიდი ხნის უნახავმა მეგობარმა მითხრა: გახსოვს, ადრე, დიდი ხნის უნახავზე, ჯერ კაცებზე ვლაპარაკობდით და მერე – მომავალ მოგზაურობებზე, და ახლა რომ ჯერ ჯანმრთელობაზე ვილაპარაკეთ და ახლა გარდასულ დროთა ამბები გავიხსენეთ, კარგია, ვითომ, ეს ამბავი? მას აქეთია, ერთი ფიქრი არ მაძლევს მოსვენებას: ახლა რასაც ვწერ, სულ სხვა ამბავია, და კარგია, ვითომ, ეს ამბავი? ჰოდა, ამ ფიქრის მოსაშორებლად ასე გადავწყვიტე: ძალიანაც კარგი. უბრალოდ, გავიზარდე, და ცხოვრება იწყება თავიდან.
წლების მანძილზე ლიტერატურული ჟურნალისტიკით იყავი დაკავებული, სტატიები, ახალი ამბები, მიმოხილვები, ინტერვიუები. დღეს მე ეს ლიტერატურული საქმიანობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მიმართულებად მიმაჩნია. თანამედროვე ლიტერატურული პროცესის გასაცნობად და გასააზრებლად, პირველ რიგში, სწორი ინფორმაციის მოწოდებაა საჭირო, რათა სოციალური მედიის ჩაკეტილი სივრცეებიდან, სადაც ქება-დიდება, თვითტკბობა ან სრული მიუღებლობა ბატონობს, მიუკერძოებელ შეფასებებზე გადავინაცვლოთ. შენი აზრი მაინტერესებს, რისი გაკეთებაა საჭირო ამ მიმართულებით და რამდენად შეუძლია ლიტერატურულ მედიას სრულად მოიცვას თანამედროვე ქართული და მსოფლიო ლიტერატურული მოვლენები.
– 90-იანებში, როცა ბერლინში ვცხოვრობდი, ტელევიზიით გადიოდა გადაცემა „ლიტერატურული კვარტეტი“. ამ გადაცემის წყალობით აღმოვაჩინე მარსელ რაიხ-რანიცკი. თან ვერ ავიტანე, თან აღტაცებული ვიყავი. „კვარტეტი“ თავგადასავალი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემ გარშემო ყოველთვის ლაპარაკობდნენ ლიტერატურაზე, ბევრს ვკითხულობდი და, საერთოდ, ფილოლოგი მერქვა, მსგავსი რამ არ მენახა და არ მომესმინა. „სეჩუანელი კეთილი ადამიანიდან“ ციტატით ასრულებდნენ ხოლმე, „ფარდა დაეშვა და ყველა კითხვა უპასუხოდ დარჩა“ – ბოდიში, რომ ასე უდიერად ვთარგმნი ბრეხტს. და მერე – ბეთჰოვენის რაზუმოვსკის კვარტეტი! მერე წავიკითხე, რომ ესეც რაიხ-რანიცკის იდეა იყო, ისევე, როგორც გადაცემის მთელი კონცეფცია, სრულიად შესანიშნავი.
ვფიქრობ, სწორედ ასეთი რამ გვჭირდება. არა ასეთი გადაცემა და რაიხ-რანიცკი – სადაა კარგი ცხოვრება, – არამედ ნამდვილი, მართალი საუბარი ლიტერატურაზე, ზრდილობიანი და, ამავე დროს, რევერანსების გარეშე. ნამდვილად მახსოვს, რომ თხუთმეტიოდე წლის წინ ჯერ კიდევ ვლაპარაკობდით ლიტერატურაზე, ვკამათობდით, დიდ ამბავში ვიყავით, და, შესაბამისად, ვწერდით კიდეც ლიტერატურაზე. სხვა თუ არაფერი, კვირაში ერთხელ „ლიტერატურული 24 საათი“ და „წიგნები“ გამოდიოდა, ყველა ჟურნალს და გაზეთს ვერც ჩამოვთვლი. მუდამ იბეჭდებოდა კრიტიკული წერილები და ამის გამო არავის არავინ შეუჭამია. ლიტერატურული კრიტიკა ხომ პირადი შეურაცხყოფა არაა, და თუ ვინმემ ჩემი ტექსტი წაიკითხა და მისი – და არა ჩემი – განხილვა მოუნდა, მადლობის მეტი რა მეთქმის, არა? ხოლო თუ არავინ არასოდეს არაფერს იტყვის, იმიტომ, რომ ავტორს ეწყინება, გამომცემელი გაჯავრდება, რედაქტორი ქოქოლას დააყრის და შეყვარებული მიატოვებს, და არავინ არასოდეს ახსნის, რა ხდება დღეს ქართული ლიტერატურის თავს, აღარც ლიტერატურა იარსებებს. იქნება ქართულად დაწერილი ამბები. სავარაუდოდ, ცუდი.
ბოლო წლებში, შეიძლება ითქვას, დოკუმენტურმა პროზამ ახალი ცხოვრება დაიწყო. უფრო კონკრეტულად, რასაც Nonfiction-ს უწოდებენ. გაჩნდა ახალი თემები, პრიორიტეტები, პრობლემები და პასუხისმგებლობები. შენი დამოკიდებულება მაინტერესებს ამასთან. რომელ ავტორებს გაიხსენებდი.
არამხატვრული ლიტერატურის კითხვა სულ ათიოდე წლის წინათ დავიწყე. მანამდე, თუ აუცილებელი არ იყო, არც გადავშლიდი, არ მაინტერესებდა. ახლა გატაცებით ვკითხულობ მემუარებს, მოგონებებს, „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის“ ყოველ ახალ პუბლიკაციას მოუთმენლად ველოდები.
გიორგი ცოცანიძის „წელიწადი მეცხვარეებთან“, ჯიმშერ რეხვიაშვილის „მტკვარი და მისი ორი ნაპირი“, ბიძინა მაყაშვილის „ბლუზი მტკვრის პირას“ – რომელი ერთი ჩამოვთვალო. გადასარევი წიგნებია. და კიდევ სულხან სალაძის „უცნობი ძველი აჭარა“, და კიდევ ირაკლი მახარაძის „კანვოი“ და კიდევ და კიდევ…
მე, სამწუხაროდ, ცუდად ვიცნობ ანა კორძაია-სამადაშვილს, როგორც მასწავლებელს, ლექტორს. რა სიახლე მოიტანა ამ საქმიანობამ შენს ცხოვრებაში?
როგორც მოგახსენე, მწერლობას არ ვაპირებდი. არც მთარგმნელობა ყოფილა ჩემი ოცნება. პედაგოგობა, საერთოდ, აზრადაც არ მომსვლია, დისერტაცია იმის გამო დავიცავი, რომ დედაჩემს უნდოდა: „გქონდეს ხარისხი, რა იყო, ჭამას ხომ არ გთხოვს“.
თავზარდაცემულმა აღმოვაჩინე, რომ უკვე თორმეტი წელია, უნივერსიტეტში ვმუშაობ. თორმეტი! ძალიან კარგი საქმეა, მართლა საამაყო და საპატიო, ფრიად კმაყოფილი ვარ, რომ პროფესორი მქვია, და ძალიან მიყვარს უნივერსიტეტის იდეა, gaudeamus igitur და ა.შ. უბრალოდ, ეჭვი მაქვს, რომ ამდენხანს ერთი და იმავე საქმის კეთება მთლად სწორი არაა. თორმეტი წელია, წელიწადში ერთხელ ერთსა და იმავეს ვყვები. და მეტ-ნაკლებად ერთსა და იმავეს ვკითხულობ. გაგიჟდება კაცი.
ხშირად შენი სტილი მკვეთრია, მოკლე-მოკლე ფრაზებით, ხანდახან კი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ავტორი უბრალოდ გვესაუბრება, შენი ხმა მკაფიოდ მოისმის. ზოგადად, სტილზე რას იტყვი? სტილების მონაცვლეობაზე თხრობისას, საყვარელი მწერლები ამ თვალსაზრისით.
მე მგონი, სულ ვიღაცას ვბაძავ. ჩემს საყვარელ ავტორებს, ძალიანაც რომ მოვინდომო, ალბათ, ვერა, აბა, სად – მე და სად – სელმა ლაგერლოფი. მაგრამ ნამდვილად ვბაძავ ვიღაცებს. შეგნებულად არ მიქნია, ალალად, მაგრამ ეტყობა, ასეა.
პირველად ეს მრავალი წლის წინათ აღმოვაჩინე, შორეულ შორეთში. ძალიან ახალგაზრდა ვიყავი და მიმაჩნდა, რომ დედამიწა ჩემთვის ტრიალებს, პრანჭვისგან ფეხზე ძლივს ვიდექი. ჰოდა, ერთხელაც, მეგობარმა წვეულებაზე დამპატიჟა და იქ ერთი უცხო კაცი იყო, იდგა და თვალს არ მაშორებდა, ოღონდ ისე კი არა, როგორც წესი და რიგია, არა, სულ სხვანაირად, აი, გაუგებარ მწერს რომ დააკვირდება კაცი. მე ის, ცხადია, ვერ ავიტანე და იქვე ჩავთვალე, რომ არის შურიანი, იმიტომ რომ მე ასეთი ლამაზი და ახალგაზრდა ვარ, ის კი – ბებერი და უშნო, კი არ იყო უშნო, მაგრამ მაინც, და შურს. მაგრამ მერე მაინც ვერ მოვითმინე და ვკითხე, აი, რო არ მითხრა, რატომ მიყურებ-მეთქი ასე? მან მომიგო, რომ, წესით, ჩემნაირი არსებები აბსოლუტურად არ მოსწონს, – გავბრაზდი, – რომ მეტსაც მომახსენებს, ჩემნაირები ნერვებს უშლიან, – კიდევ უფრო გავბრაზდი, – და რომ კიდევ უფრო იმის გამო ეშლება ნერვები, რომ ჩემ შემყურეს ერთი კაცი გაახსენდა, დიდებული კაცი, რომელსაც მე, უგვანი – ასე არ უთქვამს, მაგრამ იგულისხმებოდა, – იმ კაცს თეორიულადაც კი ვერსად გადავეყრებოდი, რამე ურთიერთობაზე ლაპარაკიც ზედმეტია, და მაინც სულ ის კაცი აგონდება, თითქოს მისი სიტყვები მქონდეს პირში, – ასე თქვა, – თითქოს ჩემი პირით ის ლაპარაკობდეს. მან მითხრა, რომ ის კაცი ვაიმარში გაიცნო, დიდი ხნის წინათ, რომ ერთხელ მთელი ღამე ისხდნენ და საუბრობდნენ, და ის იყო დიდებული კაცი, და ახლა რომ ჩემნაირი – ეს „ჩემნაირი“ მაცოფებდა! – მისი სიტყვებით ლაპარაკობს, ეს საშინლად აბრაზებს.
ის „დიდებული კაცი“ აღმოჩნდა მართლა დიდებული კაცი, და ის იყო ჩემი პროფესორი და დიდი მასწავლებელი, ბატონი ბუბა ყარალაშვილი. ყოჩაღ მე, თუ უნებლიედ ვცდილობდი, მასავით მელაპარაკა!
იმ ამბის მერე მეფიქრება ხოლმე: ნეტა, ამჯერად ვისი სიტყვები ვთქვი? მე ხომ ერთნაირად ვწერ და ვლაპარაკობ, სხვანაირად არც ვიცი, როგორ ხდება, და ალბათ ხან მწერალს ვბაძავ, ხან – ვინმეს, ვისი საუბარიც ძალიან მომეწონა და „ჩამრჩა“. თავს ვიმშვიდებ, რომ ეს არც ცუდია და არც კარგი, ასეა, უბრალოდ.
პატი სმიტის კონცერტზე ვიყავი და მან რაღაც ისე თქვა, როგორც არასდროს მსმენოდა: სადაც აშკარად „მაგრამ“ უნდა ეთქვა, თქვა „და“, და ეს იყო შესანიშნავი. სულ სხვანაირად გავიგონე და გავიგე მისი სათქმელი. აი, ამას კი შეგნებულად ვიმეცადინებ და ვეცდები, ასევე ვილაპარაკო და დავწერო.
გადარეულ თბილისში მოხვედრილი შვედი გოგონა, გარუჯული ნინა და ბებერი მარინა, ტანცია-მარგარიტა… რა აერთიანებს შენს ქალ პერსონაჟებს? რომელ ერთ პერსონაჟს ქმნიან ისინი, თუ, რა თქმა უნდა, ასეთი რამ მიზნად გაქვს.
ყველა „ჩემს ქალს“ კარგად ვიცნობ. საუკეთესოდ. საერთოდ, ქალებს კარგად ვიცნობ. აი, მამაკაცებისა კი რა მოგახსენოთ. ვიცნობ მამებს, პაპებს, მეგობარ კაცებს, მაგრამ ქალის კაცის როლში მყოფი მამაკაცი ნისლიანი ჰორიზონტია, წარმოდგენა არა მაქვს, იქ რა ხდება. მის შესახებ მხოლოდ ის ვიცი, რაც ქალებს ჰგონიათ. ძალიან სახალისოა: ამ ნისლიდან ხან რა გამოხტება, ხარ – რა. სულ მოულოდნელობებია, ძირითადად, მარტივი და სამხიარულო. ალბათ, მამაკაცებიც ასე ფიქრობენ ქალებზე.
ყველა ჩემს გოგოს, ასაკის და მდგომარეობის მიუხედავად, ძალიან უნდა, რომ ვინმე უყვარდეს და იმასაც უყვარდეს. მათ არა აქვთ დიდი და ამბიციური მიზნები, არც დაჩაგრულები არიან და არც გამარჯვებულები, გოგოები არიან, რა. ქალები, ადამიანები. როგორც ამქვეყნად ყველა ადამიანი, ისინიც ბრიყვული მიზეზების გამო დარდობენ და უშნოდ ტირიან, უამრავ სისულელეს აკეთებენ და ძალიან ცდილობენ, იყვნენ ბედნიერები. ზოგჯერ ჰგონიათ, რომ უკვე დიდები და ბრძენები არიან, მაგრამ ეგ ტყუილია.
ასე გადავწყვიტე: რა წამსაც ჩემი გოგოები აღარ იდარდებენ და აღარ იჩერჩეტებენ, წერას მოვრჩები. მე ვერ ვიტან კორექტულ ტექსტებს, წიგნებს „ძლიერ ქალებზე“, და ვერც იმას დავუშვებ, რომ ჩემი პერსონაჟი ფატის ფრიალით მინარნარებდეს ამომავალი მზისკენ.
შენს თანამედროვე ქალ მწერლებს, ქართველებს, კარგად იცნობ? მათ ნაწერებს? რომლებს გამოარჩევდი.
ჩემზე ბევრად ახალგაზრდა მწერალ ქალებს, სამწუხაროდ, ნაკლებად ვიცნობ. მეტ-ნაკლებად ჩემხელებთან კი საუკეთესო ურთიერთობა მაქვს, ვმეგობრობ და ძალიან მიყვარს მათთან ერთად ყოფნა. სხვა თუ არაფერი, ქალი, რომელიც წერს, ამბებსაც გემრიელად ჰყვება, თან ქართველი მწერალი ქალები ლამაზები და ჭკვიანები არიან. ცხადია, მათ ტექსტებსაც ვკითხულობ, ზოგი მეტად მომწონს, ზოგი – ნაკლებად, მაგრამ ამ შემთხვევაში ავტორის სქესს არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს, მწერალ კაცებთანაც ზუსტად ასეა საქმე.
საერთოდ, კოლეგების ტექსტებზე ლაპარაკს ვერიდები ხოლმე, თუ აღტაცებული არ ვარ და გულით არ ვასხამ ხოტბას. მწერალი მგრძნობიარე არსებაა, მისი წყენინება არ შეიძლება. მაგრამ როცა თამთა მელაშვილის ბოლო რომანს ვკითხულობდი, დავურეკე და დავპირდი, თუ ამ გადასარევ ეთეროს დამიჩაგრავ, რამე საშინელებას გაგიკეთებ-მეთქი. სპოილერებს არ ვართ, ოღონდ თამთა დღესაც ჩემი საყვარელი მწერალი და ძვირფასი ადამიანია.
არის თუ არა „შუშანიკის შვილები“ ქალაქური რომანი? მახსოვს, ერთხელ მითხარი, რომ აღასი აივაზიანის წიგნმა მოგცა გარკვეული ბიძგი ამ რომანის დასაწერად. ისიც აღნიშნე, რომ თბილისს ლეგენდები, მითოსი არ აქვს. ამაზე მითხარი ორი სიტყვით.
ყველა წესიერ მხარეში არსებობს კიდევ ერთი სამყარო, რომელსაც ხან ვხვდებით, ხან – ვერა, გააჩნია, როგორ გუნებაზე ვართ და რა გვჭირს, საერთოდ. საქართველოშიც ყოველი კუთხე ცოცხალია, ვინმე ოხერი მაინც გამოგიხტება საიდანმე და ან გულს გაგიხეთქავს, ან გაგაბედნიერებს, ასე თუ ისე, მარტო არასოდეს დარჩები. თბილისი კი თითქოს ცარიელია, არადა, შეუძლებელია, ცარიელი იყოს, სხვა თუ არაფერი, ძველისძველი ქალაქია, ჩამარხული მდინარეებით და დიდი მიწისქვეშეთით და ცეცხლთაყვანისმცემლების კოშკით, ბატონო, და რაც აქ ქარავნებს ჩაუვლიათ და სანაპიროზე ქვაკრივი ატეხილა – როგორ დავიჯერო, სულ ცარიელია, მხოლოდ ნაგავი ყრია და მეტი არაფერი? მე ვფიქრობ – თავს ვიმშვიდებ, – რომ ამ ქალაქში ადამიანები სულ სხვადასხვა ენაზე ჰყვებოდნენ ამბებს, იმიტომ, რომ სულ სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობდნენ, და დღეს ზეპირი ისტორიების შეგროვება ამის გამო ვერ ხერხდება. თან 90-იანებში ხალხი წავიდა, ხოლო ისინი, ვინც მოვიდნენ, მეტწილად საბაზრო ეკონომიკის პირობებზე ფიქრობენ და სულ არ სცხელათ აბანოებისთვის, ბაზრებისთვის და სასაფლაოებისთვის.
მე თბილისელი ვარ, თბილისურ ტექსტებს ვწერ, და კარგია ასე. უბრალოდ, ზოგჯერ მოვიწყენ ხოლმე, რომ მარტო ადამიანები და ქუჩის ძაღლები დავწანწალებთ ამ კარგი ქალაქის ქუჩებში. ამიტომ ამბებს ვეძებ – და ვაგნებ, მიყვებიან, და მიყვარს საგნები, რომლებსაც ამბავი მოჰყვება, და ძალიან მიყვარს წიგნები, რომლებიც თბილისის გამოა დაწერილი. აღაზი აივაზიანიც სწორედ ამას წერდა, თბილისის ამბებს. ეგებ იგონებდა კიდეც რაღაცებს, კაცმა არ იცის, მაგრამ საუკუნე რომ გაივლის, ტყუილს და მართალს რაღა მნიშვნელობა აქვს. მთავარია, რომ კარგია.
ანა, შენ არაერთი გერმანულენოვანი ავტორი თარგმნე. ორს გამოვყოფდი, ინგებორგ ბახმანს და ელფრიდე იელინეკს. როგორ ირჩევ ავტორს, როგორ მიდიხარ მასთან?
სულ ერთი-ორი წიგნი მაქვს თარგმნილი, ასე ვთქვათ, ჩემი ნებით. მაგალითად, რემარკის „სამი მეგობარი“. თავდავიწყებით მიყვარს, და როცა გამომცემელმა მითხრა, რომ მთარგმნელს ეძებს, გული ამიჩქარდა. ძალიან მინდოდა!
ძალიან მინდოდა, რომ მეთარგმნა დანიელ გლატაუერის „ჩრდილოეთის ქარს უხდება“, იმიტომ რომ თავის დროზე მართლა ერთ დღეში წავიკითხე, ნახევარი – ტრენაჟორზე, პედლების ტრიალით, და ისე ვიხალისე, მეტი რომ არ შეიძლება.
მინდოდა, მეთარგმნა რიუდიგერ საფრანსკის „ბოროტება ანუ თავისუფლების დრამა“, იმიტომ რომ მიყვარს ბატონი საფრანსკი და მისთვის თავის მოწონებას ვცდილობდი. თან, ეტყობა, თავი რაღაც მეგონა, და აღმოჩნდა, რომ არ ვარ, და ისე გავწვალდი, ისე წავხდი, მსგავს ტუტუცურ საქციელს აღარასოდეს ჩავიდენ.
დანარჩენები მეტწილად შემთხვევითი ამბები იყო. ასე, „მალინას“ თარგმნის პატივი მხოლოდ იმიტომ მხვდა წილად, რომ მაია ბადრიძეს არ ეცალა – გამიმართლა. დიდი გამოცდილება იყო, სრული სიგიჟე, სიკვდილის მრავალფეროვნებათაგანი, ისეთი, ბახმანსაც რომ არ აღუწერია.
იელინეკს რაც შეეხება, რომ მცოდნოდა, რა მელოდა, არასოდეს მივეკარებოდი, საერთოდ. ახლახან ისევ გადავეყარე ამ ავტორს, ამჯერად – თეატრში: „ხმაური. ბრმა ხედვა. ბრმები ხედავენ!“ – კარგი, რა. კასტორფის დადგმა იყო, თორემ იქ რა მიმიყვანდა… თუმცა, „საყვარლების“ თარგმნისას ერთი დიდი სიხარული ნამდვილად მქონდა: ბატონმა ვახუშტი კოტეტიშვილმა ითავა ჩემი მენტორობა და ის, რაც მაშინ მისგან ვისწავლე, არასოდეს არსად ამომიკითხავს, და საშვილიშვილოდ დამამახსოვრდა.
უცნაური რამაა, ეს წიგნების თარგმნა. სხედხართ ორნი, ის – შენზე მაგარი, შენ – ხმაჩამორთმეული, მხოლოდ თქვენ ორნი. თუ ცოცხალია ეს ავტორი, კიდევ რა უშავს, ჰკითხავ, რა წყალში ჩავვარდე, რა გავაკეთო, მაგრამ თუ გარდაცვლილი კლასიკოსია, წასულია შენი საქმე. წესით, წვალებაა, და, ამავე დროს, უზარმაზარი სიამოვნება, ლამის ბედნიერება, იმიტომ რომ ის, შენზე მაგარი, ისეთს გეტყვის, ისეთს მოგიყვება, გაკვირვებულს დაგტოვებს – თურმე, ლელიანი შეიძლება იყოს საშინელება, ჰორორი. ლელიანი სიკვდილია, არ გიფიქრია ამაზე, ანა? აბა, იფიქრე, და ისე დაწერე, რომ ქართულად მკითხველი მიხვდეს, რომ ლელიანი, ბიჭო, ლელიანი… მერე კი ის, მაგარი, წყალობას მოიღებს, აუცილებლად, და დაგაწერინებს, თან ისე, რომ ყველა მიხვდება: ლელიანი არის სიკვდილი.
არ ვიცი, მართლა ასეა, თუ მე გამოვიგონე. საბოლოოდ, რა მნიშვნელობა აქვს, მთავარია, რომ ამ ზაფხულს ერთი შესანიშნავი წიგნის თარგმნას დავიწყებ და ისეთ კაცთან ერთად მომიწევს ჯდომა, რომ უჰ! მასთან ყოფნისთვის არასრულფასოვნების კომპლექსის აკიდებაც ღირს.
უცნაურად კი ჟღერს, მაგრამ ადრე მსუბუქი, ხალისიანი და ჭკუამხიარული მიზანთროპია დავინახე შენში, როგორც ავტორის ან მთხრობლის ზოგიერთ პერსონაჟთან დამოკიდებულებაში. ხანდახან ცხოველებს, სხვა ცოცხალ არსებებს ან ნივთებს გაცილებით მკვეთრად გამოსახავ, ვიდრე ადამიანებს. ასეა თუ არა? მოყევი პერსონაჟებზე მუშაობის შესახებ, საიდან იბადებიან, როგორ ხედავ ხოლმე.
საგნები და ათასგვარი ცოცხალი არსებები სულ არიან. ზოგი მიხარია, ზოგი – არა, მაგრამ არიან, ვერაფერს ვიზამ. მათ გარეშე არაფერი გამოდის, და თუ რამის მოყოლისას არც კი ვახსენებ, მე მგონი, უბადრუკი ამბავი გამოვა.
აი, ნახე: სააბაზანოდან გამოვედი და დავინახე, რომ შემოსასვლელში იჯდა ხვლიკი. კარგა მოზრდილი ბრძანდებოდა, არაფერი ეტკინოს. ცხადია, მანაც დამინახა და მკვდარი ვარ, არ ვარ, საერთოდო.
ხვლიკების ნამდვილად არ მეშინია, უბრალოდ, მძინარეს რომ გადამირბინოს – რა ვიცი, ეგებ იმას უძილობა სჭირს და დღე და ღამე აერია? – დილა არ გამითენდება, და, საერთოდ, ხვლიკი გამიგია კლდეზე, გალავანზე, საფლავის ქვაზე, და ცენტრალურ ვაკეში, პარკეტზე ხვლიკს რა უნდა? ვესროლე პირსახოცი და საბოლოოდ გავუბედურდი, იმიტომ რომ ჩემთვის არავის უსწავლებია, რა უნდა უქნა სველ პირსახოცში გახვეულ ხვლიკს. ფანჯრიდან მოვიქნიე, მე მხეცმა, და მივაყურადე: თუ კივილი ატყდებოდა, ჩუმად გადავხედავდი, ვის გაუსკდა გული, როცა ციდან ხვლიკი დააფრინდა თავზე. არც მკვდარი კაცი დამხვედრია და არც მკვდარი ხვლიკი, ალილუია.
აი, ნახე: ამ ხვლიკზე გაუთავებლად შეიძლება ფიქრი! შემიძლია, დავაბრალო, რომ ფრთა შეისხა, კამარა შეკრა და ახლა ქალაქს დასტრიალებს, მარტოსული, იმის იმედად, რომ სხვა გადმოგდებული ხვლიკანა შეხვდება; ან ვიფიქრებ, რაებს ატყუებს ჩემი ცითმოვლენილი ხვლიკი გარაჟის გამოუსვლელ ხვლიკებს, როგორ შეერკინა სველ და საზიზღარ ურჩხულს და დაამარცხა, რა თქმა უნდა; ან მოვყვები, რომ ჰაერში გასხივოსნდა და ახლა ქინქლებს და ქუნქლებსაც კი აღარ ერჩის, ვერის ხეობაში ჭინჭარს ეძალება და იქაურები მილარეპას ეძახიან. რა ვიცი, უთვალავი ამბავია. ამ დროს, წარმოიდგინე, კაცი რომ გადააგდო – აი, რა? საიდანაც არ უნდა მოუარო, უმარტივესი სცენარია, ყოვლად მოსაწყენი: დაასკდა და მოკვდა; დაასკდა და გადარჩა, ამოგივარდა და ფანჯრიდან გადაგაგდო; დაასკდა და გადარჩა, ყურები ჩამოყარა და ახლა შფოთვითი აშლილობით დაბუტბუტებს სადმე, ბედიანში.
© არილი