• ესე (თარგმანი),  კრიტიკა,  პორტრეტი,  რეცენზია

    ჯაილზ ჰერვი – ბობ დილანი დაცემის შემდეგ

    10/03/2011

    ინგლისურიდან თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ
    სტატიაში მიმოხილულია ბობ დილანის შესახებ 2010 წელს გამოსული 2 წიგნი, Bob Dylan in America, by Sean Wilentz და Bob Dylan by Greil Marcus: Writings 1968–2010 , by Greil Marcus.
    Read More
  • AUDIO,  ახალი წიგნები,  ესე,  კრიტიკა,  რეცენზია

    მალხაზ ხარბედია – ლევან ბერძენიშვილის “წმინდა წყვდიადი”

    10/03/2011

    AUDIO
    “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ” ლევან ბერძენიშვილის წიგნი გამოსცა, რომელიც მთლიანად გადასახლებაში გატარებულ წლებზე მოგვითხრობს.
    ქართულ ენაზე არც ისე ბევრი წიგნი დაწერილა ციხისა და გადასახლების შესახებ: შეიძლება გავიხსენოთ თითო-ოროლა მოთხრობა XIX საუკუნიდან, რამდენიმე ავტორი XX საუკუნეში, მაგალითად, ჭაბუა ამირეჯიბი, ნოდარ დუმბაძე, გივი მაღულარია… და ერთიც, საუკუნეთა მიჯნის მწერალი, ზურაბ ლეჟავა.
    ყველა ამ ავტორთან აბსოლუტურად განსხვავებული სამყაროა დახატული, ზოგი ფანტასმაგორიულია, სხვები კი ძალზე რეალური, თუმცა მათ ერთი რამ აერთიანებთ, ისინი ყველანი საპყრობილეზე მოგვითხრობენ, ხან რიგით დამნაშავეებზე, ხანაც პოლიტიკურ ტუსაღებზე.
    დღევანდელი გადასახედიდან აშკარად ჩანს ამ ტიპის ლიტერატურის კვლევის აუცილებლობა, განსაკუთრებით კი იმ წიგნებისა, რომლებიც ტოტალიტარული რეჟიმის მსხვერპლებს წარმოგვიდგენენ. ლევან ბერძენიშვილის “წმინდა წყვდიადი” სწორედ ამ რიგს მიეკუთვნება, თუმცა მაინც ყველა წიგნისგან განსხვავდება, რომელიც კი პოლიტიკურ საპყრობილეზე დაუწერიათ. სათაურის მიუხედავად, ეს არის ძალიან ნათელი და ხალისიანი მოთხრობების კრებული, გნებავთ რომანი, სადაც ავტორი თავისი ცხოვრების ყველაზე მძიმე და შესაბამისად, ყველაზე მნიშვნელოვან წლებს აღწერს.
    ლევან ბერძენიშვილი თავიდანვე გვაფრთხილებს, რომ წიგნში საუბარი იქნება მისი ცხოვრების საუკეთესო პერიოდზე, როცა კაგებეს მიერ დიდი რუდუნებით შერჩეულ საუკეთესო ადამიანებთან უწევდა ცხოვრება. დაახლოებით ამავეს ამბობს ბორია მანილოვიჩიც, წიგნის ერთ-ერთი გმირი, და მოჰყავს სოლჟენიცინის, დოსტოევსკის, მაჰათმა განდისა და სხვათა სიტყვები, რომლებიც ბედის მადლიერნი იყვნენ, პატიმრობა რომ არგუნა.
    “წმინდა წყვდიადი” ბოლო ათწლეულების მანძილზე ქართულ ენაზე შექმნილი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანი და პირადად ჩემთვის, უნიკალური ნაწარმოებია. მან, შესაძლოა, ახალი სუნთქვა შესძინოს ქართულ პროზას. მე ამ წიგნს “ციხის ათას ერთ ღამეს” დავარქმევდი, თუმცა მეორე მხრივ იგი საუკეთესო ქართული ფილოლოგიური რომანიცაა.
    რატომ ვადარებ “წმინდა წყვდიადს” ათას ერთ ღამეს? რატომ და აქაც სიკვდილის საშიშროებით იწყება თხრობა და მთხრობელი აქაც, შაჰერაზადასავით, თხრობით იხანგრძლივებს სიცოცხლეს, რადგან ვალი აქვს, სიკვდილთან ჭიდილისას გულაგის ამბები უნდა მოყვეს. პირველ ჯერზე ვითომ თანატუსაღი, არკადი დუდკინი გადაარჩინა დავიწყებას, სინამდვილეში კი თავი გადაირჩინა, რადგან არკადიმ გრიშა ფელდმანი გამოიხმო, გრიშამ ჟორა ხომიზურს უხმო, “ჟორამ ჯონი ლაშქარაშვილს, ჯონიმ რაფიკა პაპაიანს, რაფიკამ გენრიხ ალთუნიანს, გენრიხამ მიშა პოლიაკოვს, მიშამ ბორია მანილოვიჩს, ბორიამ ვადიმ იანკოვს, ვადიმმა ფრედ ანადენკოს, ფრედმა იური ბაძიოს, ბაძიომ ალექსეი რაზლაცკის, რაზლაცკიმ პეტრე ბუტოვს, ბუტოვმა დაინის ლისმანისს…” და აქ ავტორი უკვე ბიბლიურ სიმაღლეებს მიწვდა: “და ყველა ერთად იყო თოთხმეტი და თოთხმეტივემ ერთად უხმო დათოს და ჩემი მეხსიერება ისე განათდა, რომ სინათლე სიბნელედ იქცა, წყვდიადი დაიწმინდა და წმინდა წყვდიადი ალაპარაკდა”.
    როგორც შეატყეთ, ამ წმინდა წყვდიადში 15 კაცი ბინადრობს, 15 სრულიად გამორჩეული პერსონაჟი, უფრო სწორად, რეალური ადამიანი. ლევან ბერძენიშვილის ამ წიგნის კითხვისას ყველაზე მეტად სწორედ ეს აღმატებითი ხარისხის უხვი, დაუზოგავი და უშურველი გამოყენება მამხიარულებდა. თითქმის დაუჯერებელი იყო, რომ ბარაშევოში, ერთ პატარა ადგილას მოიყარა თავი მსოფლიოს 15-მა ყველაზე-ყველაზე ადამიანმა. ესენი იყვნენ: თბილისის ისტორიაში საუკეთესო ტაქსისტი, დიადი გეოგრაფოსი და ტოპონიმიკოსი ჯონი ლაშქარაშვილი, ყოვლისმცოდნე მათემატიკოსი ვადიმ იანკოვი, რომელმაც იცოდა – ფრანგული, ინგლისური, გერმანული, ესპანური, იტალიური, ძველი ბერძნული, ლათინური და სანსკრიტი, ზედმიწევნით ერკვეოდა ზოგად და ინდოევროპულ ლინგვისტიკაში, უნივერსალური გიორგი ხომიზური, მსოფლიოში ყველაზე სერიოზული და გაუცინარი ადამიანი, უმტკიცესი პოლიტპატიმარი, “შიმშილობისა და პატიმართა უფლებებისთვის ბრძოლის პრომეთე”, იური ბაძიო, ფენომენალური რაფიკა პაპაიანი, “უნიჭიერესი და უხელმარჯვეესი მაისტერი”, რომელმაც გულაგში შექმნა 12 სიგარეტის ერთდროულად დამამზადებელი მანქანა, ნივრის ავტომატური სანაყი, ნიგვზის საკეპი, შემწვარი თევზის ნაჭრიდან ძვლების ხორცის სტრუქტურის დაუზიანებლად გამომცლელი და მრავალი სხვა (თანაც, გაითვალისწინეთ, რომ წლების განმავლობაში ნიორი, ნიგოზი და შემწვარი თევზი სულ რამდენიმეჯერ ეღირსათ პატიმრებს).
    კიდევ ერთი რამე მამხიარულებდა ძალიან ამ წიგნის კითხვისას, ჩვენი, პროფესიული, ფილოლოგიური კალამბურები, ხუმრობები და სატოპკეები, რომლის გამზიარებელიც, სამწუხაროდ ძალიან ცოტაა გარშემო, და რის გამოც არასდროს ვუშვებ ხელიდან ამგვარი ლაღობის შანსს. მაგალითად, ტუსაღები საათობით საუბრობენ აბლაუტსა და სონანტთა სისტემაზე პროტოქართველურ ენებში, კითხულობენ ჰომეროსის ჰექსამეტრებს, პრაქტიკაში ამოწმებენ accusativus cum infinitivo-ს შესახებ თეორიულ ცოდნას, უკირკიტებენ ევრიპიდეს ალკესტისის ძველ ბერძნულ აკადემიურ გამოცემას, ხანდახან კი სულაც ძველ ათენში წარმოიდგენენ თავს და იწყება გაუთავებელი სოკრატული დიალოგები გასტრონომიული კულტურის, ფილოსოფიის, ლიტერატურის, კინოს შესახებ. იქ ერთი ეპიზოდია, როდესაც პოლიტიკური ბანაკის ორი კორიფე, სოკრატედ წოდებული იანკოვი და დემოკრიტე-ანადენკო კამათობენ და სოკრატე ამბობს:
    “ყურადღება მიაქციე მავთულხლართებს, უკაცრავად, ზეთისხილის ხეებს და მაღალ ანძებს, უკაცრავად, ტაძრებს, საიდანაც შინაგან საქმეთა სამინისტროს საყვარელი ჩაფრები, უკაცრავად, ანტიკური ხანის ქურუმები ორგზის სოციალისტური შრომის გმირის, მიხეილ ტიმოთეს ძე კალაშნიკოვის მსოფლიოში სახელმოხვეჭილ ავტომატურ იარაღს გვიმიზნებენ, უკაცრავად, მე მინდოდა მეთქვა, რომ ზეთისხილის შტოებით გვლოცავენ, როგორც შავი ჭირით გატანჯული თებელები ლოცავენ თავის მეფე ოიდიპოსს…”
    ამ წიგნში, მადლობა ღმერთს, პოლიტიკაზე იშვიათად კამათობენ, აქ პოლიტიკაზე მხოლოდ ირონიით საუბრობენ. სხვათა შორის, აქ ვერც უახლოესი წარსულიდან კარგად ნაცნობ მებრძოლ ოპოზიციონერ ლევან ბერძენიშვილს ამოიცნობთ, გარდა ერთად-ერთი შემთხვევისა, როცა საქართველოს “პოსტმოდერნისტი პრეზიდენტის ლექსიკურ აგრესიას” ახსენებს. მხოლოდ ახსენებს, წიაღსვლების და ფსიქოანალიზის გარეშე.
    ცალკე თემაა პატიმართა გასტრონომიული ოცნებები და რეალური მენიუ. ლევან ბერძენიშვილმა გულაგის სამზარეულოს სრული ენციკლოპედია შემოგვთავაზა, სადაც ყველაფერია: ცხელი ჩაი პატარა მრგვალი კამფეტით, თევზის პაშტეტ “ვოლნას” ბუტერბროდები მესამეული ცხობის შავ პურზე, აჭარული ხაჭაპური გულაგურად და ტორტი ბარაშევულად. წიგნის ერთ-ერთი მფარველი ანგელოზი ფრანსუა რაბლეა, რაბლესთან ერთად კი რა თქმა უნდა, ბახტინიც, ფილოლოგთა ბასილევსი, ვინაც იქვე, დუბრავლაგსა და სარანსკში გაატარა პატიმრობის წლები. რაბლეზიანური ენამზეობისა და მუცელღმერთობის მწვერვალია სოკრატესა და ანაქსაგორას, ანუ ლევან ბერძენიშვილისა და ვადიმ იანკოვის არაჩვეულებრივი დიალოგი კულინარიულ კულტურებზე, რომელიც ძალიან მალე, იმედი მაქვს “ქართული ლიტერატურული ნადიმის ანთოლოგიაში” დაიმკვიდრებს უმნიშვნელოვანეს ადგილს (ამ წიგნზე უკვე კარგა ხანია ვმუშაობ).
    ზემოთ სოკრატე ვახსენე, ერთგან მას თავად ამ წიგნის ავტორი განასახიერებს, ლევან ბერძენიშვილი, რომელიც დღემდე, სხვა რამეებთან ერთად, ერთი განსაკუთრებული ნიშნით გავდა სოკრატეს, კერძოდ კი იმით, რომ იგი თითქმის არაფერს წერდა. ამ წიგნის გამოსვლის შემდეგ კი უკვე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ლევან ბერძენიშვილმა უღალატა ამ სოკრატულ პრინციპს, სამაგიეროდ ქართულ მწერლობას შეემატა ერთი ძალზე მახვილი გონებისა და ალესილი ენის პატრონი. ავტორი, რომელსაც პირის გემოც აქვს და სიტყვებსაც ზუსტად კმაზავს.
    © radiotavisupleba.ge
    Read More
  • AUDIO,  ახალი წიგნები,  რეცენზია

    მალხაზ ხარბედია – გრიგოლ რობაქიძის ორი წიგნი ტირანებზე

    10/03/2011

    AUDIO
    გამომცემლობა “ინტელექტმა” დალი ფანჯიკიძისა და ნანა გოგოლაშვილის მიერ თარგმნილი გრიგოლ რობაქიძის ორი ტექსტი, “ადოლფ ჰიტლერი” და “მუსოლინი” გამოსცა ცალკე წიგნებად.
    90-იანი წლების დასაწყისში, ლამის ლეგენდები დადიოდა გლიგოლ რობაქიძის ზოგიერთ ტექსტზე, რომელთა შორისაც, რა თქმა უნდა, ორი ყველაზე უცნაური წიგნიც იგულისხმებოდა, “ადოლფ ჰიტლერი – უცხოელი მწერლის თვალით” და “მუსოლინი – მზიურნიშნეული”, რობაქიძის ესეისტური დითირამბები, რომელიც მან XX საუკუნის ორ ყველაზე ცნობილ დიქტატორს მიუძღვნა.
    გრიგოლ რობაქიძე საქართველოდან სწორედ დიქტატურას და ტოტალიტარულ რეჟიმს გაექცა, თუმცა მოგვიანებით თავად მოექცა მის ხიბლში, ამჯერად უკვე ევროპაში და შექმნა წიგნები, რომლებიც დღემდე ზოგისთვის გაუგებარია, სხვებისთვის კი მისი შემოქმედების ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენს. ისტორიკოს ლაშა ბაქრაძისთვის გაკვირვებას იწვევს რობაქიძის ეს გადაწყვეტილება, წიგნები მიეძღვნა მუსოლინისთვის და ჰიტლერისთვის:
    “რობაქიძესთან დაკავშირებით როდესაც ვსაუბრობთ, ჩემთვის, მართალი გითხრათ, ძალიან უცნაური არის ის, რომ ადამიანი, რომელიც საბჭოურ ტოტალიტარულ რეჟიმისადმი უაღრესად კრიტიკულად იყო განწყობილი – მას აქვს მთელი თავი დაწერილი სტალინზე “ჩაკლულ სულში”, რომელიც შემდეგში ცალკეც დაიბეჭდა მის ესეების ტომში სახელწოდებით “დემონი და მითოსი”, სადაც სტალინი წარმოდგენილია როგორც აჰრიმანული სული… აქ რობაქიძე კრიტიკის ქარ-ცეცხლში ატარებს სწორედ ამ პერსონის კულტს, პიროვნების კულტს და ამბობს, რომ ამაში არის რაღაც დამანგრეველი სული – და როდესაც სტალინისადმი კაცი ასე კრიტიკულად არის განწყობილი, ცხადია გიკვირს, რატომ მოსწონდა მას ჰიტლერი და მუსოლინი”.
    ასეთი სიმპატიების გამოვლენა იმ პერიოდში საკმაოდ ხშირი იყო, ორ მსოფლიო ომს შორის მოქცეული ორი ათწლეული სწორედ ამ თვალსაზრისით იყო ნიშნეული:
    “პირველ მსოფლიო ომსა და მეორე მსოფლიო ომს შორის, ეტყობა ისეთი ეპოქა იყო, რომ ასეთი გატაცება ამ “დიადი ადამიანებით” ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა. ეს განსაკუთრებით ამ პერიოდისათვისაა დამახასიათებელი, მანამდეც, რასაკვირველია, შუასაუკუნეებში და ანტიკურ ეპოქაში მსგავსი რამ, ცხადია იყო… მაგალითად, XIX საუკუნეში არ იყო ასეთი ტენდენცია, მაგრამ როგორც ჩანს ამ პირველმა მსოფლიო ომმა, მართლაც საშინელმა და სისხლისმღვრელმა ომმა, გამოიწვია საზოგადოებაში ისეთი აზრი, რომ საჭიროა ძლიერი პერსონები. ამიტომაც არის, რომ ხდება აღზევება ისეთი ადამიანების, როგორც იყო მუსოლინი, ჰიტლერი და საბოლოო ჯამში ეს აღფრთოვანებაც სტალინით არამხოლოდ პროპაგანდის შედეგია, არამედ საზოგადოებაში ასეთი ძლიერი ხელისა და წესრიგის დამამყარებლის საჭიროების დანახვისაც”.
    მსგავსი მაგალითები სხვა ეპოქებიდანაც არაერთი ვიცით, სხვა დროშიც ბევრი იყო ამგვარი თაყვანისცემა და ანტიკურობიდან მოყოლებული – დღემდე ზოგიერთი მწერალი, უფრო ფართოდ კი ხელოვანი, რატომღაც საჭიროდ თვლის ხოლმე კონკრეტულ ლიდერში, ძალაუფლების მატარებელ პერსონაში იმედი და შთაგონების წყარო დაინახოს. შეუძლებელია ამ თემაზე საუბრისას ეზრა პაუნდი და კნუტ ჰამსუნი არ გაგახსენდეს. ლაშა ბაქრაძემაც სწორედ ეს ავტორები დაიმოწმა ჩვენთან საუბრისას:
    “დიქტატორებით აღფრთოვანება არ არის მხოლოდ და მხოლოდ ქართული ან საბჭოური მოვლენა. არამედ დასავლეთშიც, სრულიად დემოკრატიულ ქვეყნებშიაც იყვნენ მწერლები, რომლებიც ამ ძლიერი პიროვნებებით იყვნენ აღფრთოვანებულები. ჰიტლერით და მუსოლინით აღფრთოვანებული იყვნენ ისეთი მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი ავტორები, როგორც ეზრა პაუნდი ან კნუტ ჰამსუნი. ამის გამო მათ ომის დამთავრების მერე პასუხიც კი მოთხოვეს. ასეთივე დიდი აღფრთოვანება იყო სტალინის გარშემოც. მთელი დასავლეთის მწერლები აქ დადიოდნენ და ერთეული გამონაკლისების გარდა, იყვნენ ადამიანები, რომლებიც დითირამბებს უწერდნენ სტალინს, რომელიც რაღაც ახალს აშენებდა, ეს იყო მათთვის სრულიად ახლებური სამყაროს ხედვა”.
    გრიგოლ რობაქიძისთვის ასეთი სიახლის მატარებელი მუსოლინი და ჰიტლერი იყო. ამ უკანასკნელის შესახებ იგი მისთვის დამახასიათებელი, ლამის კომიზმამდე მისული მაღალფარდოვნებით წერდა: “დიახ, ჰიტლერი მართლაც ახალი ადამიანია, უფრო ზუსტად: ადამიანის ახალი ხატი. მის სტიქიაში მარად სასიკეთო ინტერფერენციის სახით შემოქმედებითად იძვრის ცალკეულ ადამიანსა და პირველმდგენს შორის დაძაბულობის შემქმნელი ცეზურა”.
    რობაქიძის ენა ცალკე საკითხია, ეს ფენომენი კარგადაა შესასწავლი და პირველ, საინტერესო დაკვირვებებს ერთ-ერთი წიგნის ქართულად მთარგმნელის, დალი ფანჯიკიძის ბოლოსიტყვაობაშიც შეხვდებით, სადაც იგი მწერლის ენობრივ ექსპერიმენტებს “ქართულში გერმანული ხატებისა და სიტყვათქმნადობის დამკვიდრების მცდელობად” აღიქვამს. დალი ფანჯიკიძესთვისაც და ნანა გოგოლაშვილისთვის, ცხადია, გრიგოლ რობაქიძის ესეების ენობრივი თავისებურებები იყო ამოსავალი თარგმანზე მუშაობისას. სწორედ ამიტომაც, ქართული თარგმანი გაჯერებულია ტერმინოლოგიური “მზიურნიშნეულობით”. ორივე წიგნში ბევრია თაურხატები და თაურდროები. აქ სხვა უცნაურ კომპოზიტებსაც შეხვდებით – პირველთაური, თაურმცენარე, მგეობა, პირველმდგენი, შინაგან შემკვრივებული მთლიანობა, ქვაშიშობილი, მზმელი, სხეულმოვლენილი და სხვ. თუმცა კი, რა თქმა უნდა, მთავარი ცნებები გრიგოლ რობაქიძისთვის, ესაა – რასა, ხალხი, სისხლი, მიწა. სადღაა ადამიანი? ამაზე პასუხი მარტივია, აქ მხოლოდ ერთი ადამიანია, დიადი ზეკაცი, გმირი, ვისაც წიგნი ეძღვნება და ვისი სახელებიც მითიურ რუნებშია ამოტვიფრული, ან კიდევ სადმე სხვა რომელიმე იდუმალ ტექსტებში.
    ლაშა ბაქრაძის აზრით, გრილორ რობაქიძის ეს ტექსტები არანაირ განსაკუთრებულ ლიტერატურულ ღირებულებას არ წარმოადგენს:
    “ამავე დროს უნდა ითქვას, რომ ეს ორივე წიგნი, შეიძლება ითქვას, მდარე დონის ლიტერატურაა. არც ერთი წიგნი არ წარმოადგენს ლიტერატურის თვალსაზრისით რაიმე ღირებულებას, თორემ, იგივე დიქტატორებზე ბევრი საინტერესო წიგნიც დაწერილა. მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ რობაქიძე შემდეგში, ომის მომდევნო წლებში ცდილობდა რაღაცნაირად გაენეიტრალებინა ეს წიგნები და ეთქვა, რომ ეს არის რაღაც ეზოთერული ხედვა და არ ეხება კონკრეტულად რომელიღაც პიროვნებებს, მან ეს ვერ მოახერხა და ვერც მოახერხებდა, რადგანაც ყველასათვის ცხადი იყო, რომ ჰიტლერზე და მუსოლინიზე ასე წერა, როგორც მას აქვს დაწერილი, მიუღებელი იყო და მიუღებელი იყო არამხოლოდ ომის შემდეგ, როდესაც ყველაფერი გამოჩნდა, არამედ მანამდეც, განათლებული კულტურული მწერლისგან”.
    განათლება და კულტურა კი რობაქიძის ამ წიგნებში XX საუკუნის დასაწყისისა ჩანს. რუსული ვერცხლის საუკუნე ვლადიმის სოლოვიოვისა და ვიაჩესლავ ივანოვის სიმბოლისტური ფილოსოფიით, ნიცშესა და ეზოთერული აზროვნების უცნაური ნაზავი, ავტოციტატები. ერთი სიტყვით, გრიგოლ რობაქიძე თავისი ტრადიციული მარაგით მიუდგა საკითხს, თუმცა ბევრისთვის მაინც გამოცანად დარჩა, რამ აიძულა მწერალი, ეს ტექსტები დაეწერა. ასეა ლაშა ბაქრაძისთვისაც:
    “რობაქიძეს არ ჰქონდა აუცილებლობა იმისა, რომ ასეთი წიგნი დაეწერა, განსხვავებით, მაგალითად, საბჭოთა კავშირში დარჩენილი მწერლებისაგან, რომლებიც იძულებულნი იყვნენ, სხვანაირ გამოსავალს ვერ ხედავდნენ, რომ არ დაეწერათ “ბავშვობა და ყრმობა”, “ბელადი” და სხვა, მსგავსი სახელწოდების წიგნები, რომელიც მათ ფიზიკურად გადაარჩენდა. რობაქიძეს კი ასეთი აუცილებლობა არ ჰქონია, ანუ მან ეს ორივე წიგნი შეკვეთის გარეშე, გულახდილად დაწერა, რაც განსაკუთრებით სამწუხაროა”.
    დაბოლოს, ერთი უცნაური დეტალი. “ჰიტლერში” რობაქიძე ასევე ძალზე გულახდილად აღწერს ეპიზოდს, როდესაც იგი ბერლინიდან იენაში მგზავრობისას დახვრეტილ თბილისელ მეგობრებზე წუხდა. სცენა იმით მთავრდება, რომ მის მწუხარებას მხოლოდ პატარა გოგონასთან ერთად ფიურერის სურათების თვალიერებამ უშველა. ბოლოს კი დასძენს: “აი, ასე, უმცირეს დეტალებში მჟღავნდება ფიურერის ზემოქმედების ძალა”.
    გრიგოლ რობაქიძის პროზა დღესაც საკმაოდ დიდ ზემოქმედებას ახდენს ბევრ ჩვენს თანამედროვეზე, სწორედ ამიტომ, კარგად უნდა გვახსოვდეს ისიც, რაც თავად რობაქიძეზე ახდენდა დიდ ზემოქმედებას.
    © radiotavisupleba.ge
    Read More
  • AUDIO,  ახალი წიგნები,  კრიტიკა,  რეცენზია

    მალხაზ ხარბედია – პაატა შამუგიას “უპირატესობა”

    10/03/2011

    AUDIO
    გამომცემლობა “დიოგენემ” ორიოდე კვირის წინ პაატა შამუგიას პოეტური კრებული, “უპირატესობა” გამოსცა.
    პაატა შამუგია ბოლო თაობის ქართველი პოეტების გამორჩეული წარმომადგენელია. იგი ამავდროულად ყველაზე მოხერხებულიც აღმოჩნდა. იცის კაცმა სათაურის შერჩევა: ნახეთ როგორ ჟღერს მისი ბოლო კრებულის სახელწოდება – პაატა შამუგიას “უპირატესობა”!
    პოეტების ამ თაობას, რომელსაც პაატა მიეკუთვნება, პირობითად 2000-იანელებიც შეგვიძლია ვუწოდოთ, ისინი უკანასკნელი ათწლეულის მანძილზე გამოჩნდნენ ქუჩებსა და კაფეებში, დამკვიდრდნენ ჟურნალ-გაზეთებისა და წიგნების ფუნცლებზე. ზოგმა ჯერ ვერ მოასწრო კრებულის გამოცემა, სხვებმა კი უკვე რამდენიმე კრებულის დაბეჭდვაც მოახერხეს. პაატასთვის ეს წიგნი რიგით მეხუთეა, თუმცა მიაჩნია, რომ ამ ბოლო კრებულში იგი ყველაზე სერიოზულად მიუდგა საქმეს. ჩემი აზრითაც, “უპირატესობა” ყველაზე სრულყოფილი გამოუვიდა პაატას, წიგნს ნამდვილად ეტყობა დაკვირვებული ავტორის ხელი, კარგად ჩანს ერთგვარი პოეტი-რედაქტორის შრომა, რომლის წყალობითაც დაუნდობლად გაიცხრილა ლექსები, შემცირდა რაოდენობრივად, სამაგიეროდ თავად კრებული შეიკრა. პაატასთვის სიზუსტე იყო ამოსავალი:
    “ეს კრებული არის დაახლოებით 4 წლის შეჯამება. წარმოიდგინე როგორ უნდა გამეცხრილა, რომ ასეთი ძალიან, ძალიან მცირე ზომის კრებული გამოსულიყო. შევეცადე ზუსტი განწყობები ყოფილიყო კრებულში. ლექსები საგულდაგულოდ გადავარჩიე და ძალიან კრიტიკულად და შეიძლება ითქვას, მტრულადაც კი მივუდექი ჩემს ლექსებს. არ ვიცი რამდენად ზუსტი ვიყავი, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში ვცდილობდი, რომ სიზუსტე ბოლომდე შემენარჩუნებუნა და ეს იყო ჩემი მთავარი სამუშაო პრინციპი წიგნის შედგენისას. ნებისმიერი მეტაფორა, რომელიც არ არის მათემატიკაზე ოდნავ ზუსტი, უბრალოდ ცუდია და უნდა გადააგდო”.
    პაატა შამუგია 1983 წელს დაიბადა გალის რაიონში. 9-10 წლისა უკვე დევნილი იყო. 1993 წლიდან მოყოლებული, რამდენიმე წელი კახეთში გაატარა, გურჯაანის რაიონის სოფელ ვეჯინში, სკოლაც იქვე დაამთავრა და შემდეგ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩააბარა ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. თავად ხუმრობს ხოლმე, რომ გადაკახელებული მეგრელია, ამიტომ, მეც დავაყოლებ ერთ პატარა ხუმრობას და ვიტყვი, რომ პაატა კოლხურ-კახურ-თბილისელი პოეტია ფილოლოგიური განათლებით, არის უახლესი ლიტერატურის სპეციალისტი, ცხოვრობს ბაგების სტუდქალაქში, წერს ლექსებს და ხანდახან ესეებსაც კი.
    თავის პირველ ცდებს იგი ლექსებს არც უწოდებს, ასე ამბობს, აბსოლუტურად ყველაფრის გავლენას განვიცდიდი რასაც ვკითხულობდი და სწორედ ამ გავლენებით გავდიოდი ფონსო. ერთი სიტყვით, ადრეულ წიგნებს ხელის ვარჯიშს უწოდებს, მის წინა კრებულს, ბევრისთვის ნაცნობ “ანტიტყაოსანსაც” კი სხვანაირად აღიქვამს:
    “წინა კრებული, “ანტიტყაოსანი” იყო ალბათ ყველაზე ხმაურიანი ჩემს ტექსტებში… მე ვფიქრობ, რომ იქაც იყო რაღაც გავლენები, არც იქ იყო საბოლოოდ სტილი ჩამოყალიბებული (თუმცა სტილის ჩამოყალიბება ბოლომდე გრძელდება). ამიტომ მგონია, რომ დღეს უკეთესად დავწერდი იმ პოემას, “ანტიტყაოსანს”, რომელიც არც მაშინ აღმაფრთოვანებდა მაინცდამაინც. უბრალოდ ვიცოდი, რომ ეს წიგნი რაღაცას გამოიწვევდა, მთლად ასეთ რეფლექსიებს არ მოველოდი, მაგრამ რაღაცას გამოიწვევდა. ამაში რაღაც პროვოკაციის ელემენტიც იყო”.
    პროვოკაციული მომენტები ამ კრებულშიც არის. როგორც გითხარით, პაატა შამუგია მოხერხებული პოეტია და ამიტომაც იგი ხშირად ცდილობს ამბოხებული პოეტის სიტყვები რელიგიური ჰიმნის ფორმაში მოაქციოს. ეს ახალი ამბავი არ არის, საგალობლის ფორმას აქამდეც ბევრი იყენებდა და ახლაც იყენებს, მათ შორის თანამედროვე ქართველი პოეტებიც:
    “მე ხშირად ვიყენებ ხოლმე ფსალმუნის ფორმას, რადგანაც ვთვლი, რომ ბიბლიური ტექსტები, სახარებები, ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პოეზია რაც კი შეიძლებოდა დაწერილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ მე თავად არა ვარ მორწმუნე, ვთვლი, რომ ეს ტექსტები არის ძალიან დიდი ინტელექტისა და ძალიან დიდი პოეტური ხედვის მატარებელი ხალხის დაწერილი. თავად ტრადიციასთან ჩემი ასეთი მიმართება, ანუ უკუმიმართება, გნებავთ ანტიმიმართება, ესეც ბუნებრივი მგონია. და საერთოდ, ჩემი აზრით, ნებისმიერი არატრადიციული პოეზია ტრადიციის ცოდნით, მისი სიყვარულით იქმნება. ამ სიყვარულის გარეშე იგი მხოლოდ ნიუსი იქნებოდა. ეს ასეა და სხვანაირად უბრალოდ შეუძლებელია. ტრადიციის ფსკერზე უნდა ჩახვიდე და იქიდან ამოიტანო… რაც არ უნდა უპირისპირდებოდე, პიკასოც უპირისპირდებოდა კლასიკურ ხელოვნებას, სანამ ბოლომდე არ შეისწავლა და ბოლომდე არ გააცნობიერა, მანამდე არ გადავიდა აბსტრაქციონიზმში. მერე გადავიდა და ზუსტად მაშინ თქვა თავისი ის საფირმო ფრაზა – ძლივს ბავშვივით დავიწყე ხატვა-ო. ასე არის, მემგონია, რაღაც ეტაპის მერე, როცა უკვე კლასიკური ხელოვნება გბეზრდება, გღლის, უპირისპირდები მას და მემგონი ამ დროს ხარ ყველაზე რევერანსული და კეთილგანწყობილი კლასიკური ხელოვნების მიმართ. მე ასე მგონია, პარადოქსია, მაგრამ ასე ხდება…”.
    პაატას თავისი თაობის შესახებაც უყვარს ლაპარაკი. იგი წერს კიდევაც თავის თანამედროვეებზე და ფიქრობს, რომ მათ სხვებთან შედარებით, მაინც გაუმართლათ:
    “მე ვფიქრობ, რომ ჩემს თაობას უფრო გაუმართლა, ანუ უპირატესობა აქვს ის, რომ მას მოუწია უფრო გახსნილ დროში ცხოვრება, სადაც ინფორმაცია შემოდის, გაედინება, გასცემ, იღებ და ასეთ დროს არ არის იმდენად ძნელი თანამედროვე ხელოვნების კეთება. მე ვფიქრობ ადრე უფრო ძნელი იყო, თუნდაც საბჭოთა დროს და ამიტომაც, ის ადამიანები, ვინც მაგ დროს აკეთებდა რაღაცას თანამედროვე ხელოვნებაში, უბრალოდ უნდა დავაფასოთ”.
    პაატა შამუგიას ყოველი კრებული ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან, თითოეულს უზარმაზარი ნახტომები აშორებს. ამის მაგალითია მისი ბოლო წიგნიც, “უპირატესობა”, სადაც უკვე ნამდვილი პოეტი დავინახე, პოეტი, რომელმაც არამხოლოდ გალაკტიონის ქნარი დატოვა გვერდზე, არამედ თავისი უახლოესი წინამორბედებიდანაც გამოაღწია – დათო ბარბაქაძიდან, ზვიად რატიანიდან და რატი ამაღლობელიდან. იგი უკვე თავისუფალი პოეტია, თამამი და გაბედული:
    “რატომღაც ქართველ პოეტებს ყველას გაგვიჭირდა გალაკტიონის გავლენიდან გამოსვლა. ეს სენივით არის, რომელიც უნდა მოიხადო. ხშირად ამბობენ ხოლმე ამას და მემგონი მართალიც არის. არ ჰქონია არც ერთ პოეტს ისეთი გავლენა, რუსთაველსაც კი (თუმცა რუსთაველს ალბათ ყველაზე დიდი გავლენა ჰქონდა გალაკტიონამდე), როგორიც გალაკტიონს ჰქონდა. არ ვიცი რატომ არის ასე, ეს დღესაც კი არ მესმის, როდესაც ის ესთეტიკა უკვე აღარ არსებობს, რატომ იწერება იმ ენით ლექსები, ე.წ. გალაკტიონური ლექსები. თუმცა ეს პოეტები ალბათ ვერ ქმნიან ამინდს და დროთა განმავლობაში მიხვდებიან, რომ ეს ესთეტიკა უბრალოდ აღარ აინტერესებს მკითხველს. ვისთვის ქმნი, თუ მკითხველისთვის არა?”
    ნამდვილად შეიძლება ითქვას, რომ პაატა მკითხველის პოეტია, მის ლექსებს ზუსტი ადრესატები ჰყავს, მე კარგად ვიცნობ ამ ადამიანებს, ვისთვისაც პაატა შამუგიას ლოცვები, ეკზეგეზები და პოეტური მცნებები იწერება, ასევე მისი მწარე ირონიით სავსე ე.წ. ფილოლოგიური ლექსები. ვიცნობ და მინდა მჯეროდეს, რომ მათ სწორად ესმით ახალგაზრდა პოეტის სიტყვები, რომელიც მან თავისი წიგნის ყდაზეც გამოიტანა:
    “უნდა გვესმოდეს,
    რომ პოეზია
    საგნებისთვის ადგილის შეცვლაა
    და მეტი არაფერი მოეთხოვება
    და როცა მეტს ვთხოვთ,
    ხდება კიდეც უფრო მეტი,
    მაგრამ – უფრო ნაკლები, ვიდრე პოეზია”.
    © radiotavisupleba.ge
    Read More
  • პროზა (თარგმანი)

    სტივენ კინგი – დარჩე ცოცხალი

    10/03/2011

    ინგლისურიდან თარგმნა ზაზა კოშკაძემ
    ადრე თუ გვიან მედიკოსი სტუდენტები აუცილებლად სვამენ კითხვას: რა სიძლიერის ტრავმულ შოკს შეიძლება გაუძლოს პაციენტმა. ყველა მასწავლებელი სხვადასხვანაირ პასუხს იძლევა, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში პასუხი წარმოადგენს კითხვას:
    გადარჩენის რამდენად ძლიერი სურვილი აქვს პაციენტს?
    26 იანვარი
    ორი დღე გავიდა მას შემდეგ რაც შტორმმა ნაპირზე გამომრიყა. ამ დილით მთელი კუნძული ფეხით შემოვიარე. ეს უცნობი კუნძული, ერთი ბოლოდან მეორემდე, სიგანეში ას ოთხმოცდაათი ნაბიჯია, სიგრძეში ორას სამოცდაშვიდი.
    მინდა აღვნიშნო, რომ მთელ კუნძულზე არაფერია ისეთი, რაც შეიძლება შეჭამო.
    მე მქვია რიჩარდ პაინი. ეს ჩემი დღიურია. თუ ვინმე მიპოვის (როდის?), საკმაოდ მარტივად გავანადგურებ. ასანთის ნაკლებობას არ განვიცდი. არც ასანთის და ჰეროინის. ორივე საკმარისზე მეტი მაქვს. ისე არც ერთი მათგანისთვის არ ღირდა აქ მოხვედრა, ჰა-ჰა. ასე რომ მე ვიწყებ დღიურის წერას. დროს მაინც მოვკლავ, სხვა თუ არაფერი.
    თუ მხოლოდ სიმართლე უნდა მოვყვე – მოვყვები, რატომაც არა? დრო ნამდვილად საკმარისი მაქვს! – დავიწყებ იმით, რომ მე, რიჩარდ პინცეტი, დავიბადე ნიუ-იორკის პატარა იტალიაში. მამაჩემი “ძველი სამყაროდან” იყო. მე მინდოდა ქირურგი გამოვსულიყავი. მამაჩემი დამცინოდა, გიჟს მეძახდა და მთხოვდა კიდევ ერთი ჭიქა ღვინო მიმეტანა მისთვის. ის კიბოთი მოკვდა ორმოცდაექვსი წლის ასაკში. მე ეს გამიხარდა.
    სკოლაში ფეხბურთს ვთამაშობდი. მე ვიყავი ყველაზე მაგარი ფეხბურთელი, რომელსაც კი იმ სკოლაში უთამაშია, ამის დედა მოვტყან. მცველი. ბოლო ორ წელს ქალაქის ნაკრებში ვთამაშობდი. მე მძულდა ფეხბურთი. მაგრამ თუ შენ ღარიბი იტალიელი ხარ და სწავლა გინდა, სპორტი ერთადერთი ბილეთია შენთვის კოლეჯში მოსახვედრად. მე ვთამაშობდი და ვიღებდი სპორტულ განათლებას.
    კოლეჯში იქამდე ვთამაშობდი, სანამ უმაღლესი აკადემიური განათლება არ მიიღეს ჩემმა თანატოლებმა. მამაჩემი ექვსი კვირით ადრე მოკვდა, ვიდრე მე კოლეჯს დავამთავრებდი. მშვენიერი ამბავია. თქვენი აზრით, მე მინდოდა სცენაზე გამოვსულიყავი დიპლომის მისაღებად და ქვემოთ ეს ქონის მასა დამენახა წამოსკუპებული? თქვენი აზრით ქათამს სჭირდება დროშა? სტუდენტურ საძმოშიც კი შევედი. ეს საძმო ერთ-ერთი საუკეთესო ორგანიზაცია იყო, მთლად პინცეტივით ვერ ქაჩავდა, მაგრამ ეს საძმოები ხომ სულ ერთმანეთს გვანან.
    რატომ ვწერ ამას? ეს უკვე სასაცილო ხდება. არა, ჩემი სიტყვები უკან მიმაქვს. ეს მართლა ძალიან სასაცილოა. დიდებული ექიმი პაინი კლდეზე შემომჯდარა, პაჟამა-შარვალში და მაისურში გამოწყობილი, გადაფურთხების რადიუსის მქონე კუნძულზე და წერს თავისი ცხოვრების შესახებ. მშია. არა უშავს. მაინც დავწერ ჩემი საცოდავი ცხოვრების შესახებ. ყოველ შემთხვევაში, ეს იმაში მაინც დამეხმარება, რომ საჭმელზე აღარ ვიფიქრო.
    გვარი პაინად მანამდე გადავიკეთე, სანამ კოლეჯში ჩავაბარებდი. დედაჩემი მეუბნებოდა, რომ გულს ვტკენ. ნეტავ რომელ გულს გულისხმობდა? მეორე დღეს მამაჩემი უკვე მიწაში იდო, ის კი იმ ებრაელ ვაჭარს დასდევდა, ჩვენსავე კვარტალში, რომ ცხოვრობდა. იმ ადამიანისთვის, რომლისთვისაც გვარი ასეთი მნიშვნელოვანია, ზედმეტად სწრაფად გადაკეთდა შტაინბრანერად.
    ქირურგობა იყო ის, რაც ყოველთვის მინდოდა. სკოლიდან მოყოლებული. მაშინაც კი ხელთათმანებს ყოველი თამაშის წინ ვიცვამდი და თამაშის შემდეგ ხელებს ვიბანდი. თუ ქირურგობა გინდა, საკუთარ ხელებზე უნდა ზრუნავდე. ბავშვები დამცინოდნენ ამის გამო და ქათმის სკინტლს მეძახდნენ. მე მათთან არასდროს ვჩხუბობდი. ფეხბურთის თამაში ისედაც სარისკო იყო. თუმცა სხვა მეთოდებიც არსებობდა. ყველაზე მეტად ჰოუი პლოცკი მაწუხებდა. უზარმაზარი, ჩლუნგი, სახედამუწუკებული მუტრუკი. ფული ცოტა მქონდა და რაც მქონდა, იმით ვირჩენდი თავს. შემოსავლის წყაროები არ მაკლდა, მაგრამ შემოსავალი ცოტა მქონდა. საჭიროა, რომ იცნობდე ადამიანებს, რომლებსაც გავლენიანი ნაცნობები ჰყავთ… ეს აუცილებელია, თუ ქუჩაში დაწანწალებ. ნებისმიერმა პროჭმა იცის, როგორ უნდა მოკვდეს. მთავარია ისწავლო, როგორ გადარჩე, ხვდებით, რას ვგულისხმობ? ამიტომ მე ათი დოლარი გადავუხადე ყველაზე დიდ ბავშვს ჩვენს კოლეჯში, რიკი ვიცის, რომ ჰოუი პლოცკისთვის ცხვირ-პირი მოენგრია. ცხვირ-პირი მოუნგრიე, – ვუთხარი მე, ათ დოლარს გადაგიხდი ყოველი მისი კბილისთვის, რომელსაც მომიტან. სამი კბილი მომიტანა, ქაღალდის ხელსახოცში გახვეული. მან ორი თითის სახსარი დაიზიანა ამ დავალების შესრულების დროს, წარმოიდგინეთ, ჩემს თითებს რა მოუვიდოდა.
    სამედიცინო კოლეჯში, სანამ დანარჩენი მწოველები თავს იმასხარავებდნენ და ხან ოფიციანტებად დარბოდნენ აქეთ-იქით და ხან ჰალსტუხებს ყიდდნენ, ან იატაკებს რეცხავდნენ, მე გაცილებით უკეთ ვცხოვრობდი. საფეხბურთო ტოტალიზატორებით, საკალათბურთო ტოტალიზატორებით, აზარტული თამაშებით. ძველ მეგობრებთან კარგ ურთიერთობას ვინარჩუნებდი. ასე რომ, კოლეჯში მშვენივრად ვიყავი.
    კიდევ უფრო უკეთესი იყო, როცა პრაქტიკები დამეწყო, ნიუ-იორკის ყველაზე დიდ საავადმყოფოში ვმუშაობდი. თავიდან მხოლოდ სარეცეპტო ბლანკები მეხებოდა. მე ასამდე ბლანკს მივყიდდი ხოლმე ერთ ტიპს სამეზობლოდან, მას კი ისინი ისევ ჩემთან მოჰქონდა, ორმოცი ან ორმოცდაათი ექიმის მის მიერვე გაყალბებული ხელმოწერით, და ამ ბლანკებსაც ისევ მე მივყიდდი ხოლმე მას. შემდეგ ის მიდიოდა და პირდაპირ ქუჩაში ყიდდა ამ ბლანკებს, ათ და ოც დოლარად. სირები სიხარულით ყიდულობდნენ ხოლმე.
    მალე აღმოვაჩინე თუ როგორი ქაოსია წამლებზე საავადმყოფოში. არავინ იცოდა რა რაოდენობის მედიკამენტები გადიოდა და შემოდიოდა საწყობში. იყვნენ ისეთი ტიპებიც, მუჭებს რომ ივსებდნენ ხოლმე ნარკოტიკებით. მაგრამ მე – არა. მე ყოველთვის ფრთხილი ვიყავი. პრობლემებში არასდროს ვეხვეოდი, სანამ უდარდელი არ გავხდი და იღბალმაც არ მიმტყუნა. მაგრამ მე ისევ დავდგები ფეხზე. ყოველთვის ვახერხებდი ამას.
    ამჯერად მეტის წერა აღარ შემიძლია, ხელი დამეღალა და ფანქარიც დამიბლაგვდა. ვერ ვხვდები, რა მანერვიულებს. მალე ვიღაც მიპოვნის და წამიყვენს აქედან.
    27 იანვარი
    ნავი წუხელ გამორიყა დინებამ და კუნძულის ჩრდილოეთით, ნაპირიდან ათი ფუტის მოშორებით ჩაიძირა. ვინ გადმოგიგდებს თოკს? ფსკერი შვეიცარიულ ყველს ჰგავდა, მას შემდეგ რაც ნავი გაეხახუნა. იქიდან ყველაფერი წამოვიღე, რისი წამოღებაც ღირდა. ოთხი გალონი წყალი. საკერავი იარაღების კომპლექტი. პირველადი მედიკამენტების კომპლექტი. ბლოკნოტი, რომელშიც ვწერ და რომელიც წესით მაშველი ნავის ცვლის ჟურნალი უნდა ყოფილიყო. სასაცილოა პირდაპირ. სად გაგიგიათ მაშველი ნავი, სადაც საჭმელი არ ინახება. უკანასკნელი ჩანაწერი გაკეთებულია 1970 წლის 8 აგვისტოს. ხო, კიდე, ორი დანა, ერთი ბლაგვი და მეორე ძალიან ბასრი, ერთი კოვზ-ჩანგალა. მე მას ვახშამზე გამოვიყენებ ამაღამ. შემწვარ კლდეს ინებებთ? ჰა-ჰა. მოკლედ ასე, ფანქრის გათლა მაინც მოვახერხე.
    როცა აქედან გავაღწევ, აუცილებლად ვუჩივლებ ამ “პერედაის ლაინს” და ცხვირიდან ამოვადენ ყველაფერს. მარტო ამისთვის ღირს ცხოვრება. და მე ვაპირებ ცხოვრებას. მე ვაპირებ გავაღწიო აქედან. ეჭვიც არ შეგეპაროთ ამაში. მე ვაპირებ გავაღწიო.
    (მოგვიანებით)
    როცა წამოღებულ ინვენტარებს ვწერდი, ერთი გამომრჩა: ორი კილო სუფთა ჰეროინი, 350,000 დოლარი ღირს, ნიუ-იორკის ქუჩის ფასებით. აქ მას ნეხვის ფასი აქვს. სასაცილოა არა? ჰა-ჰა.
    28 იანვარი
    მაშ ასე, მე ვჭამე, თუ თქვენ ამას ჭამას დაუძახებთ. ერთ-ერთ კლდეზე, თოლია იყო შემომჯდარი, კუნძულის ცენტრში. აქაური მთები და კლდეები ფრინველის სკინტლითაა დაფარული. მე ავიღე ქვის ნატეხი, რომელიც ხელში კარგად დამეტეოდა და ბობღვით მივუახლოვდი, სადამდეც გავბედე. ის უბრალოდ თავის კლდეზე იდგა და მე მიყურებდა, თავისი კრიალა შავი თვალებით. მიკვირს, ჩემი მუცლის ბუყბუყმა არ დააფრთხო და არ გაფრინდა.
    ქვა მთელი ძალით ვესროლე და გვერდში მოვარტყი. ხმამაღლა იკივლა და გაფრენას შეეცადა, მაგრამ მე მარჯვენა ფრთა მოვტეხე. ხელი წავატანე, მაგრამ ის ადგილიდან ახტა. თეთრი ბუმბულებიდან სისხლი წასკდა. დაჭერობანას მეთამაშება ეს ბოზის შვილი, ერთ მომენტში კლდის მეორე მხარეს ტერფი გამეჭედა ორ ქვას შორის და კინაღამ კოჭში გადამიტყდა.
    საბოლოოდ ის დაიღალა და კუნძულის აღმოსავლეთ მხარეს დავიჭირე. ცდილობდა წყალში შეესწრო და ცურვით გამცლოდა. მე მას ბუმბულის კუდში ვტაცე ხელი, ის კი მობრუნდა და ჩამკორტნა. მაშინ ერთი ხელი ფეხებში ჩავავლე. მეორე თავზე მოვკიდე და კისერი გადავუმტვრიე. მტვრევის ხმამ დიდი სიამოვნება მომანიჭა. საჭმელი მოგართვით, იცოდით? ჰა-ჰა.
    ჩემს “ბანაკში” წავიღე, მაგრამ სანამ გამოვშიგნავდი, მისი ჩაკორტნილი ჭრილობა იოდით დავიმუშავე. ჩიტები უამრავ მიკრობს ატარებენ, ინფექციაღა მაკლდა ახლა.
    ოპერაცია “თოლიამ” კარგად ჩაიარა, თუმცა მე ვერ შევძელი მისი მომზადება. არანაირი მცენარეულობა, არანაირი საჭრელი დაფა, ნავიც კი ჩაიძირა. ასე რომ უმის ჭამა მომიწია, მუცელს მაშინვე ამორწყევა მოუნდა. მესმოდა მისი გასაჭირი, მაგრამ ამის უფლებას ვერ მივცემდი. მე ვითვლიდი უკუღმა, სანამ გულის რევის შეგრძნებამ არ გამიარა. ეს თითქმის ყოველთვის შველის.
    შეგიძლიათ, ასეთი ჩიტი წარმოიდგინოთ, კოჭში რომ კინაღამ გადამამტვრია და ჩამკორტნა? თუ კიდევ ერთ ასეთს დავიჭერ ხვალ, აუცილებლად ვაწამებ. მას გაუმართლა და იოლი სიკვდილით მოკვდა. ახლაც კი, როცა ამაზე ვწერ, შემიძლია დავიხედო ქვემოთ და ქვიშაში მის მოჭრილ თავს დავინახავ. მიუხედავად იმისა, რომ მისი შავი თვალები სიკვდილითაა დაფარული, მაინც მეჩვენება, რომ დამცინავად მიყურებენ. ნეტავ თოლიებს აქვთ რამენაირი ტვინი? ნეტავ იჭმევა?
    29 იანვარი
    არავითარი საჭმელი დღეისათვის. ერთი თოლია კლდის წვერზე შემოჯდა, მაგრამ მანამდე გაფრინდა, სანამ მივუახლოვდებოდი და “ზუსტ პასს მივცემდი წინ”, ჰა-ჰა! წვერი წამომეზარდა. საშინლად მექავება. თუ ეს თოლია ისევ დაბრუნდება და დავიჭერ, თვალებს ამოვჩიჩქნი, სანამ მოვკლავ.
    თავისუფლად შემიძლია იმის თქმა, რომ საოცარი ქირურგი ვიყავი. მაგრამ მათ ამიკრძალეს ეს საქმე. მართლა სასაცილოა: ამას ყველა აკეთებს, მაგრამ როგორც კი ვინმე ჩაუვარდებათ ხელში, მაშინვე სისხლიანი ფარისევლები ხდებიან. რომ იცოდეთ, როგორ მომიხაზეს. ესეც შენი ჰიპოკრატეს და ჰიპოკრიტეს მეორე ფიცი.
    ისე ამოვიდა ყელში ეს პრაქტიკანტობა და რეზიდენტობა (რაც ნიშნავს რომ უნდა იმუშაო სინდისიერად, იმ ფიცის თანახმად, რომლისაც არ გწამს), რომ გადავწყვიტე საკუთარი საავადმყოფო გამეხსნა “პარკ ავენიუზე”. და რაც ყველაზე მაგარია, ეს მდიდარი მამიკოს და გავლენიანი მფარველის გარეშე შევძელი, ჩემი “კოლეგებისგან” განსხვავებით. მაგრამ ცოტა ხანში ჩემი ყველაფერი დასრულდა. მამაჩემი ცხრა წლის დამარხული იყო ღარიბთა სასაფლაოზე. დედაჩემი ერთი წლით ადრე მოკვდა, ვიდრე ლიცენზიას ჩამომართმევდნენ.
    ეს პანჩურის ამორტყმას ჰგავდა. მე ვთანამშრომლობდი ექვსიოდე აღმოსავლელ ფარმაცევტთან, ორ მსხვილ მომწოდებელთან და სულ ცოტა ოც ექიმთან მაინც. ისინი მე მიგზავნიდნენ პაციენტებს, მე კი მათ. მე ვაკეთებდი ოპერაციებს და ვუწერდი მათ აუცილებელ გამაყუჩებელ საშუალებებს. ყოველი ოპერაცია ნამდვილად არ იყო აუცილებელი, თუმცა არც ერთი მათგანი არ ჩამიტარებია პაციენტის სურვილის საპირისპიროდ. არასდროს მყოლია პაციენტი, რომელიც დახედავდა რეცეპტს და მეტყოდა: “მე ეს არ მინდა”. მისმინე: ისინი ხან საშვილოსნოს იჭრიდნენ 1960-ში, ხან ფარისებრ ჯირკვალს 1970-ში და თუ ნებას დავრთავდი, ხუთი ან ათი წლის შემდეგაც იღებდნენ გამაყუჩებლებს. ზოგჯერ ასეც ვიქცეოდი. და ალბათ ხვდებით, რომ მე ერთადერთი არ ვიყავი. მათ შეეძლოთ საკუთარი თავისთვის ასეთი თვისებების გამომუშავების ნება მიეცათ. ზოგჯერ კი პაციენტებს ცუდად ეძინათ, თუნდაც უმნიშვნელო ქირურგიული ჩარევის შემდეგ. ან ნერვულნი ხდებოდნენ, სადიეტო ტაბლეტების გამო. ან ლიბრიუმის გამო. ეს ადვილი მოსაგვარებელი იყო. ჰა! ნამდვილად! თუ ჩემგან ვერ მიიღებდნენ, სხვისგან მაინც შეძლებდნენ მიღებას.
    შემდეგ საგადასახადო დაადგა ლოუენტალს. ამ ცხვარს. ხუთწლიანით დაემუქრნენ და იმანაც ექვსამდე გვარი ამოღერღა. მათ შორის ჩემიც. ცოტა ხანს მითვალთვალეს და როცა ისინი დაიწვნენ, მე უკვე ხუთ წელზე გაცილებით მეტი მეკუთვნოდა. იქ კიდევ რამდენიმე საქმე იყო, სარეცეპტო ბლანკების ჩათვლით, რისი კეთებაც არასდროს შემიწყვეტია. რა ღადაობაა, ეს აღარაფერში მჭირდებოდა, უბრალოდ ჩვევაში მქონდა. ძნელია უარი თქვა ერთით მეტ კოვზ შაქარზე.
    მოკლედ, მე ვიცნობ ვიღაც-ვიღაცეებს, სხვადასხვა სიმებისთვის გამომიკრავს. ერთი-ორი მგლებისთვისაც მიმიგდია საჯიჯგნად. არც ერთი მათგანი არ მომწონდა სინამდვილეში, ყველანი წმინდა წყლის ბოზის შვილები იყვნენ. ღმერთო, როგორ მშია.
    30 იანვარი
    დღეს თოლიები არ მოფრენილან. ეს ამბავი წარწერას მაგონებს, პროდუქტის ურიკით დამტარებლებს რომ აქვთ ხოლმე ზოგჯერ, “დღეს პომიდორი არ მაქვს”. წელამდე წყალში შევედი ბასრი დანით ხელში. ოთხი საათის განმავლობაში სრულიად გაუნძრევლად ვიდექი ერთ ადგილას, სადაც მზე ეცემოდა. ორჯერ მეგონა, რომ გონებას ვკარგავდი, მაგრამ ისევ უკუთვლას შევუდექი, სანამ არ გამიარა. ერთი თევზიც კი არ შემინიშნავს, ერთიც კი.
    31 იანვარი
    კიდევ ერთი თოლია მოვკალი, ზუსტად ისე, როგორც პირველი. ძალიან მშიერი ვიყავი იმისათვის, ისე მეწამებინა, როგორც ვაპირებდი. გამოვშიგნე და შევჭამე. შემდეგ ნაწლავებიდან განავალი გამოვიღე და ისიც შევჭამე. უცნაური გრძნობაა, როგორ უბრუნდება ადამიანს სიცოცხლისუნარიანობა, ცოტათი შემეშინდა კიდეც, ერთ მომენტში. როცა ცენტრალური კლდის ჩრდილში ვიწექი, მომეჩვენა რომ ხმები მესმოდა. მამაჩემის. დედაჩემის. ჩემი ყოფილი ცოლის. და ყველაზი უარესი, იმ დიდი ჩინელის, რომელმაც ჰეროინი მომყიდა საიგონში. ის ჩლიფინით ლაპარაკობდა, შესაძლოა იმიტომ, რომ ენა ნახევრად მოჭრილი ჰქონდა.
    “მიდი ხო,” მისი ხმა არსაიდან მოდიოდა, “მიდი, გაიცქირე ცოტა, თჰულ დაგავიწყდება შიმშილის გრძნობა, ეთ მაგარია..” მაგრამ მე არასდროს მიმიღია გამაბრუებლები, დამაძინებელი ტაბლეტებიც კი არ მიმიღია.
    ლოუენტალმა თავი მოიკლა, არ მითქვას თქვენთვის? ეგ ცხვარი. თავი ჩამოიხრჩო, ოთახში, რომელიც ადრე მისი კაბინეტი იყო. ჩემი აზრით, დიდი სამსახური გაუწია სამყაროს.
    მე ისევ პრაქტიკა მინდოდა. რამდენიმე ადამიანს ველაპარაკე ამაზე, რომლებმაც მითხრეს, რომ ეს შესაძლებელი იქნებოდა, ოღონდ დიდი ფული დაჯდებოდა. იმაზე დიდი, ვიდრე შენ შეგიძლია წარმოიდგინო. სეიფში 40 000 მედო. გადავწყვიტე შანსი გამომეყენებინა და ეს ფული დამეტრიალებინა. გამეორმაგებინა ან გამესამმაგებინა.
    ასე რომ რონი ჰანელის სანახავად გავემართე. მე და რონი ფეხბურთს ვთამაშობდით ერთად კოლეჯში, მერე როცა მისმა პატარა ძმამ სამედიცინოზე ჩაბარება გადაწყვიტა, მე ადგილის პოვნაში დავეხმარე. თვითონ რონი იურიდიულზე სწავლობდა, მოდი და ნუ გაგეცინება, არა? იმ უბანში, სადაც ჩვენ ვიზრდებოდით, რონის ეძახდნენ “რონი – შემსრულებელს” იმიტომ, რომ ის მსაჯობდა თამაშებს, რომლებსაც ჯოხით და ბურთით თამაშობენ, მათ შორის ჰოკეისაც. თუ შენ მისი ჩასტვენა არ მოგწონდა, არჩევანი შენზე იყო – ან უნდა მოგეკეტა ან თითები გეღრღნა. პუერტო რიკოელები მას “რონი-მაკარონის” ეძახდნენ. ამ სახელის დაძახება მას ყოველ ჯერზე აგიჟებდა. და ეს ტიპი შევიდა სკოლაში, შემდეგ კოლეჯში, იურიდიულზე, გამოცდები პირველივე ჯერზე ჩააბარა, ბოლოს მაღაზია გახსნა ჩვენსავე უბანში, ბარის პირდაპირ. მე თვალებს ვხუჭავ და წარმოვიდგენ, როგორ მოსრიალებს უბანში თავისი თეთრი კონტინენტალით. ქალაქის ყველაზე მსხვილსაქმიანი ნაბიჭვარი.
    მე ვიცოდი, რომ რონის რაღაც ექნებოდა ჩემთვის, “ეს საშიშია.” თქვა მან, “მაგრამ შენ შეგიძლია შენ თავზე ზრუნვა, თუ ეს საქმე გამოგივა, მე გაგაცნობ ორ ადამიანს, რომელთაგან ერთ-ერთი მთავრობიდანაა.
    მან ორი სახელი მითხრა, ერთი დიდი ჩინელი იყო, ჰენრი ლი-ცუ, მეორე ვიეტნამელი, სოლომ ნგო, ქიმიკოსი. დიდი თანხის სანაცვლოდ ის ჩინელის საქონელს ამოწმებდა. ჩინელს ხანდახან გამოხტომებიც სჭირდა. ეს გამოხტომები იმაში გამოიხატებოდა, რომ პლასტიკური პაკეტები ხშირად ტალკუმით იყო გატენილი, ნიჟარის საწმენდი ფხვნილით, სიმინდის ფქვილით. რონიმ მითხრა, ერთხელაც ლი-ცუს სიცოცხლის ფასად დაუჯდება ეგ გამოხტომებიო.
    1 თებერვალი
    თვითმფრინავი გამოჩნდა. კუნძულს ზედ თავზე გადაუფრინა. შევეცადე კლდის წვერზე ავცოცებულიყავი და იქიდან დამექნია ხელი. ისევ ფეხი გამეჩხირა ნახვრეტში. იგივე დაწყევლილ ნახვრეტში, რომელშიც მაშინ გამეჩხირა, როცა პირველად მოვკალი ჩიტი. ფეხი კოჭთან გადამიტყდა. ორმაგი მოტეხილობა მქონდა. თითქოს იარაღი მესროლეს. წარმოუდგენლად მტკიოდა. მე ვიკივლე და წონასწორობა დავკარგე. ხელები გიჟივით ავიქნიე, მაგრამ თავი ვეღარ შევიმაგრე, დავგორდი, თავი დავარტყი და გონება დავკარგე. გონს რომ მოვედი, უკვე ბნელოდა. თავიდან სისხლი მდიოდა. ფეხი გასიებული მქონდა და ამ ყველაფერს მზისგან მიღებული დამწვრობაც ემატებოდა. მზეს კიდევ ერთ საათს რომ გაეძლო, მე ალბათ წყლულები გამიჩნდებოდა.
    როგორღაც აქამდე მოვხოხდი, მთელი ღამე ვცახცახებდი და ვღრიალებდი მოტეხილობის ტკივილებისგან. დეზინფექცია ჩავუტარე ჭრილობას მარჯვენა საფეთქელთან და შევიხვიე, როგორც შევძელი. მე მგონი ეს სკალპის უმნიშვნელო დაზიანება და მსუბუქი ტვინის შერყევაა, მაგრამ ფეხის კოჭი… რთული მოტეხილობა მაქვს. ორ ან შეიძლება სამ ადგილასაც.
    ახლა როგორღა ვინადირებ ჩიტებზე?
    წესით, რამე თვითმფრინავი უნდა დაფრინავდეს, “კალასიდან” გადარჩენილების მოსაძებნად. სიბნელეში, შტორმმა, შესაძლოა სამაშველო ნავი რამდენიმე მილის მოშორებით გარიყა იმ ადგილიდან, სადაც ჩაიძირა. შეიძლება ისინი აღარც კი დაბრუნდნენ ამ ადგილას.
    ღმერთო, როგორ მტკივა კოჭი.
    2 თებერვალი
    მე მინიშნება ავაგე კენჭებით, კუნძულის სამხრეთით, სადაც სამაშველო ნავი ჩაიძირა, ამას მთელი დღე მოვუნდი, ზოგჯერ ჩრდილში ვისვენებდი ხოლმე. ამის მიუხედავად, მაინც ორჯერ კინაღამ გონება დავკარგე. რამდენადაც ერთი შეხედვით ვხვდები, უკვე ოცდახუთი ფუთი დავიკელი წონაში, ძირითადად ორგანიზმის შიგნიდან გამოშრობის გამო. სამაგიეროდ აქედან, სადაც ახლა ვზივარ, მშვენივრად ვხედავ შავი ქვებით თეთრ ქვიშაზე გამოყვანილ ასოებს, რომლებიც შეადგენენ სიტყვას: “მიშველეთ” და რომელიც ოთხი ფუტია სიმაღლეში.
    შემდეგი თვითმფრინავი აუცილებლად დამინახავს.
    თუკი შემდეგი თვითმფრინავი არსებობს.
    ჩემი ტერფი შეუწყვეტლივ პულსირებს. ის უფრო მეტად გასივდა და გადატეხილი ნაწილის გარშემო ავისმომასწავებელი ლაქები გამიჩნდა. სილურჯე სწრაფად ვრცელდება ფეხზე. როცა მას მაისურით ძლიერად ვიხვევ, ტკივილი კლებულობს, თუმცა ის მაინც იმდენად ძლიერია, რომ როცა მგონია რომ ძილი მერევა, სინამდვილეში გული მიმდის.
    უკვე იმაზეც კი ვფიქრობ, რომ შესაძლოა ამპუტაცია გახდეს საჭირო.
    3 თებერვალი
    ფეხი უფრო მეტად გამისივდა და სილურჯემაც მოიმატა. ხვალამდეც მოვიცდი. თუ ოპერაცია აუცილებელი გახდა, მე ვფიქრობ, რომ შევძლებ მის ჩატარებას. მე მაქვს ასანთი იმისათვის, რომ ბასრ დანას სტერილიზაცია გავუკეთო. მაქვს ნემსი და ძაფი საკერავი კომპლექტიდან. შესახვევად მაისურს გამოვიყენებ.
    ორი კილო “ტკივილგამაყუჩებელიც” კი მაქვს, ოღონდ იმისგან განსხვავებული, რასაც პაციენტებს ვუწერდი. მაგრამ ისინი აუცილებლად მიიღებდნენ მას, მისი შოვნა რომ შეძლებოდათ. სანაძლეოს დავდებ. ის მიხრწნილი ცისფერთმიანი ქალბატონები დეზედორანტსაც კი შეიყნოსავენ, თუკი ეტყვი, რომ ის აბრუებს. დამიჯერეთ!
    4 თებერვალი
    გადავწყვიტე ფეხი მოვიჭრა. ოთხი დღეა არაფერი მიჭამია. თუ ასე გაგრძელდა ეს გაზრდის რისკს, რომ ოპერაციის დროს მე დავკარგავ გონებას შიმშილისგან და შოკისგან და სისხლისგან დავიცლები. ასეთ მდგომარეობაშიც კი მე ჯერ კიდევ მინდა სიცოცხლე. მახსოვს, რას გვეუბნებოდა მოკრიჯი ანატომიის გაკვეთილზე. ბებერი მოკი, ასე ვეძახდით. ადრე თუ გვიან მედიკოსი სტუდენტები სვამენ კითხვას: რა სიძლიერის ტრავმულ შოკს შეიძლება გაუძლოს პაციენტმა? ის თითს ურტყამდა ადამიანის სხეულის რუკას. ურტყამდა თირკმელებს, ღვიძლს, გულს, ელენთას, ნაწლავებს. როგორც წესი, ბატონებო, ამ კითხვას პასუხად მოსდევს შემდეგი კითხვა: გადარჩენის რამდენად დიდი სურვილია აქვს პაციენტს?
    მე ვფიქრობ, რომ შევძლებ ამის გადატანას.
    მართლა ასე ვფიქრობ.
    ალბათ მე იმისთვის ვწერ, რომ დროებით გადავდო ის, რაც გარდაუვალია. მაგრამ ახლა გამახსენდა, რომ არ დამისრულებია იმის თხრობა, თუ როგორ აღმოვჩნდი აქ. მგონი აჯობებს დავასრულო ის, რაც დამრჩა მოსაყოლი, იმ შემთხვევისთვის, თუ ოპერაცია ცუდად ჩაივლის. ეს დაახლოებით ათი წუთის საქმეა და დღის სინათლე ოპერაციის ჩასატარებლადაც საკმარისი დამრჩება, მით უმეტეს, რომ ახლა ჩემს საათში დილის ათის ცხრა წუთია. ჰა.
    საიგონში ტურისტად ჩავფრინდი. უცნაურად ჟღერს? არადა სულ ტყუილად ფიქრობთ ასე. იქ დღემდე ათასობით ტურისტი ჩადის, მიუხედავად ნიქსონის დაწყებული ომისა. ისეთებიც არიან, დამტვრეული მანქანების და ქათმების ჩხუბის სანახავად რომ ჩადიან იქ.
    ჩემმა ჩინელმა მეგობარმა საქონელი მომცა. მე ის წავიღე ნგოსთან, რომელმაც თქვა, რომ ეს ძალიან ხარისხიანი საქონელია. მან მითხრა, რომ ლი-ცუმ უკანასკნელად გამოავლინა თავისი გამოხტომები და მისი ცოლი ჰაერში ასწია აფეთქებამ, როცა საკუთარი “ოპელის” დაქოქვას ცდილობდა. იმ დღის შემდეგ მისი გამოხტომები აღარ გამეორებულა.
    საიგონში სამი კვირა დავრჩი. ადგილი ტურისტულ გემზე დავჯავშნე, რომელსაც “კალასი” ერქვა და სან-ფრანცისკოში მიდიოდა. პირველი კაიუტა ავიღე. საქონლის შეტანა უპრობლემოდ მოვახერხე. ნგომ დაცვის ორი წევრი მოისყიდა, რომლებმაც ერთი თვალი შეავლეს ჩემს ჩემოდანს და გემზე ამიშვეს. საქონელი სპეციალურ შეკვრაში მედო, რომლისთვისაც არც კი შეუხედავთ.
    “ამერიკის საზღვარზე გაცილებით რთული იქნება,” მითხრა ნგომ, “მაგრამ ეგ უკვე თქვენი პრობლემაა.”
    საქონლით ამერიკის საზღვარზე მისვლას არც ვაპირებდი. რონი ჰანელიმ მყვინთავი დაიქირავა, რომელსაც ერთი ჯოჯოხეთური საქმე უნდა შეესრულებინა სამი ათას დოლარად. მე ის უნდა მენახა (ორი დღის წინ ახლა როგორც ვვარაუდობ) სან-ფრანცისკოს ერთ ღამისგასათევში, რომელსაც ერქვა “სასტუმრო სენტ რეჯისი”. გეგმა მდგომარეობდა იმაში, რომ საქონელი წყალგაუმტარ ქილაში უნდა მოგვეთავსებინა. მასზე უნდა მიმაგრებულიყო ტაიმერი და წითელი საღებავი. როგორც კი გემი დოკში შევიდოდა, ქილა უნდა გადაგდებულიყო ზღვაში – ოღონდ არა ჩემს მიერ, რა თქმა უნდა. ზუსტად იმ დროს, როცა მე ვეძებდი მზარეულებიდან ან გამცილებლებიდან რომელიმეს, რომელიც ფულის სანაცვლოდ ამ საქმეს შეასრულებდა და გამოიჩენდა გონიერებას, – ან უგუნურებას, – რომ ენისთვის კბილი დაეჭირა, კალასი ჩაიძირა.
    არ ვიცი, როგორ ან რატომ. შტორმი იყო, მაგრამ თითქოს გემს საფრთხე არ ემუქრებოდა. სადღაც, საღამოს რვა საათისთვის პირდაპირ გემბანის ქვეშ მოხდა აფეთქება. მაგ დროს მე ვისვენებდი და უცებ “კალასი” ცალ მხარეს გადაიხარა. მარცხნივ… ზუსტად არ ვიცი როგორ ამბობენ, “პორტს” თუ “ქიმს”?

    ადამიანები კიოდნენ და სხვადასხვა მიმართულებით დარბოდნენ. ბარში ბოთლები თაროებიდან ჩამოცვივდა და ძირს ეყარა. ქვედა სართულიდან კაცი ამოვარდა. შარვალი დამწვარი ჰქონდა, კანი გადაყვლეფილი. რუპორები მგზავრებს მოუწოდებდნენ წასულიყვნენ სამაშველო ნავებისკენ, რომლებიც ინსტრუქტაჟით მათთვის იყო გათვალისწინებული. მგზავრები მაინც აქეთ-იქით სირბილს აგრძელებდნენ. ძალიან ცოტა მათგანმა შეიწუხა თავი ინსტრუქტაჟს მიჰყოლოდა. მე არათუ გამოვცხადდი ადგილზე, არამედ ყველაზე ადრე მივედი. მინდოდა პირველ რიგებში მოვხვედრილიყავი, ხომ ხედავთ, მე ყველაზე ყურადღებიანი ვხდები, როცა საქმე ჩემს ტყავს ეხება.
    მე კაიუტაში დავბრუნდი, ავიღე ჰეროინის შეკვრები და ჯიბეებში ჩავილაგე. შემდეგ გავემართე მერვე სამაშველო ნავისკენ. სანამ კიბეებით მთავარ გემბანზე ასვლას ვცდილობდი, კიდევ ორი აფეთქება მოხდა და გემი თითქმის ბოლომდე აყირავდა ცალ მხარეს.
    ზემოთ პანიკა სუფევდა. დავინახე, როგორ ჩამირბინა გვერდით შემზარავად აკივლებულმა ქალმა, რომელსაც ხელში ბავშვი ეჭირა და თავის შემაგრებას ცდილობდა სრიალა, აყირავებულ გემბანზე. ის მოაჯირს მიეჯახა თეძოებით და გემიდან გადავარდა. ჰაერში ორჯერ ამოტრიალდა და როცა მესამე ტრიალზე წავიდა, მე ის დავკარგე მხედველობის არედან. იქვე იჯდა კაცი მზარეულის თეთრ ფორმაში გამოწყობილი, სახე და ხელები საშინლად ჰქონდა დამწვარი და ყვიროდა:
    “მიშველეთ! ვერაფერს ვხედავ! მიშველეთ! ვერაფერს ვხედავ!”
    პანიკა ყველას მოედო: ის გადადიოდა მგზავრებიდან მეზღვაურებზე, როგორც მომაკვდინებელი ვირუსი. მინდა დავამატო, რომ პირველი აფეთქებიდან გემის სრულ ჩაძირვამდე, ოცი წუთი გავიდა. რამდენიმე სამაშველო ნავი ბოლომდე იყო გადატენილი აკივლებული მგზავრებით, მაშინ, როცა დანარჩენები ცარიელები იყვნენ. ჩემი ნავი, გემის აყირავებულ მხარეს, თითქმის ცარიელი იყო. გარშემო არავინ ჩანდა ერთი მეზღვაურის გარდა, რომელსაც მუწუკებიან სახეზე მკვდრის ფერი ედო.
    “მოდი ეს სათლის მსგავსი ბებერი ძუკნა წყალში მოვისროლოთ.” თქვა მან, თვალებს გიჟივით აცეცებდა. “ეს დაწყევლილი აბაზანა აშკარად ფსკერისკენ იწევს.”
    სამაშველო ნავის ბაგირით დაშვება უმარტივესია, მაგრამ მან ნერვული ფათიფუთის გამო არასწორად დაუშვა ის. ნავი ექვსი ფუტით ჩამოცურდა და გაჩერდა. შედეგად ცხვირი ორი ფუტით უფრო დაბლა ჰქონდა, ვიდრე ძირი.
    როცა მან ყვირილი მორთო, მე გადავწყვიტე დავხმარებოდი. თუმცა მალევე გაართვა თავი სიტუაციას და იმავდროულად ხელიც ჩაიყოლა სადღაც. თოკმა მის ხელს ბოლი აადინა, კანი გადააცალა და ნავიდან გადაითრია. მე ვისროლე თოკის კიბე, დავეშვი მასზე, ნავი ფრთხილად მოვაცილე ბაგირს. შემდეგ კი ნიჩბების მოსმა დავიწყე. ადრე ამას ხშირად ვაკეთებდი ჩემი სიამოვნებისთვის, როცა მეგობრებთან დავდიოდი სტუმრად აგარაკზე, ახლა კი ამას სიცოცხლის შესანარჩუნებლად ვაკეთებდი. ვიცოდი, რომ თუ ჩაძირვამდე “კალასს” საკმაო მანძილზე არ მოვშორდებოდი, ის მეც ჩამიყოლებდა.
    ხუთ წუთში ის წყალმა ჩაყლაპა. მე ვერ მოვასწარი ბოლომდე გავცლოდი საშიშ ზონას, საიდანაც ის ვეღარ შეძლებდა ჩემს ჩათრევას. გიჟივით უნდა მესვა ნიჩბები, რომ ერთ ადგილას დავრჩენილიყავი. ძალიან სწრაფად ჩაიძირა. მის მოაჯირს ჩაბღაუჭებული ადამიანები ჯერ კიდევ შემზარავად ღრიალებდნენ. მაიმუნების გროვას ჰგავდნენ.
    შტორმი გაძლიერდა. ერთი ნიჩაბი დავკარგე, მაგრამ მეორე მაინც შევინარჩუნე. მთელი ღამე თითქოს სიზმარში გავატარე. ჯერ ნავიდან წყალს ვხაპავდი, შემდეგ ვეჭიდებოდი ნიჩაბს და გამეტებით ვიქნევდი, რომ მომავილი მზარდი ტალღა გადამელახა.
    ოცდამეოთხე დღეს ჩემს უკან ტალღები გაძლიერდა. ნავი წინ მიცურავდა. ეს საზარელიც იყო და სახალისოც ერთდროულად. მოულოდნელად ნავის ფიცარი შეირხა ჩემს ფეხებთან. სანამ სამაშველო ნავი ჩაიძირებოდა, ის შეეჯახა ამ ღვთის მიერ აღმართულ კლდეს. წარმოდგენა არ მაქვს, სად ვარ: არანაირი იდეა არ მაქვს, სად შეიძლება ვიყო. ნავიგაციაში აშკარად მოვიკოჭლებ. ჰა-ჰა.
    მაგრამ მე ვიცი, რა უნდა გავაკეთო. შეიძლება ეს უკანასკნელი მცდელობაა, მაგრამ რატომღაც ვფიქრობ, რომ ამას შევძლებ. ყოველთვის ასე არ იყო? დღეს უკვე ადამიანები სასწაულებს სჩადიან პროტეზით. ცალი ფეხითაც მშვენივრად ვიცხოვრებ.
    ახლა გამოჩნდება, თუ მართლა ისეთი მაგარი ვარ, როგორიც მეგონა თავი. წარმატებები.
    5 თებერვალი
    გავაკეთე.
    ყველაზე მეტად ტკივილი მაშინებდა. საერთოდ ტკივილის გაძლება შემიძლია მაგრამ ასეთ დასუსტებულ მდგომარეობაში, შიმშილისა და აგონიის ერთობლიობას შეეძლო გონება წაერთმია, სანამ ოპერაციას დავასრულებდი.
    ჰეროინი ძალიან დამეხმარა.
    მე გავხსენი ერთ-ერთი პაკეტი და შევისუნთქე ორი ჯანმრთელი დოზა ბრტყელი ქვის სლიპინა ზედაპირიდან. ჯერ მარჯვენა ნესტოთი, შემდეგ მარცხენათი. თითქოს გამაყუჩებელი სიგრილე შემესუნთქოს ცხვირით, რომელმაც თავიდან ფეხებამდე დამიარა. მე შევისუნთქე ჰეროინი მაშინათვე, როგორც კი დღიურის წერას მოვრჩი გუშინ, – 9:45 საათზე. შემდეგ, როცა საათს დავხედე, ჩრდილი უკვე გადასული იყო და ნახევრად მზეში ვიწექი, ზუსტად 12:41 იყო. შემდეგ გავითიშე. ვერც კი წარმომედგინა, თუ ასეთი კარგი იქნებოდა. არ მესმის რატომ ვუყურებდი ამას აქამდე ასე აგდებულად. ტკივილი, შიში, ტანჯვა… ეს ყველაფერი გაქრა, დარჩა მხოლოდ მშვიდი ეიფორია.
    სწორედ ამ მდგომარეობაში ჩავატარე ოპერაცია.
    ტკივილი მაინც იგრძნობოდა, განსაკუთრებით ოპერაციის დასაწყისში. მაგრამ ეს ტკივილი თითქოს ჩემგან მოშორებით არსებობდა, როგორც უცხო ადამიანის ტკივილი. ამან შემაწუხა, მაგრამ დამაინტერესა კიდეც. შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ? თუ ოდესმე მიგიღიათ ძლიერი, მორფინის მაგვარი ნარკოტიკი, ალბათ შეძლებთ კიდეც. ის არა მხოლოდ ამცირებს ტკივილს, არამედ ცვლის ცნობიერებას. სიმშვიდე. მე მესმის მათი, ვინც მასზე შეჯდა, მიუხედავად იმისა, რომ “შეჯდა” ზედმეტად უხეში სიტყვაა, რომელსაც უმეტესად ისინი იყენებენ, რომლებსაც არასდროს გაუსინჯავთ ის. სადღაც შუაში, ტკივილი ნელ-ნელა ისევ ჩემი გახდა. აგონიის ტალღებმა გადამირბინეს. პირღია პაკეტში დარჩენილ ფხვნილს დავყურებდი თვალის დაუხამხამებლად. თავი ვაიძულე, მზერა მომეწყვიტა მისთვის. კიდევ ერთხელ რომ შემესუნთქა, აუცილებლად სისხლისგან დავიცლებოდი და მოვკვდებოდი იმიტომ, რომ გონებას დამაკარგინებდა. ამის ნაცვლად ისევ უკუთვლა დავიწყე, ასიდან ქვემოთ.
    სისხლდენა ყველაზე კრიტიკული მომენტი იყო, მე ბოლომდე მესმოდა ეს. უმიზეზოდ არც ერთი წვეთი არ უნდა დაღვრილიყო. თუ პაციენტი სისხლს ღვრის საავადმყოფოში, მას უნაზღაურებენ. მე აქ სისხლით ვერავინ მომამარაგებს. ის, რაც დავღვარე, – სხვათა შორის ოპერაციის შემდეგ ჩემს ფეხთან ქვიშა შავი იყო სისხლისგან, – აღმოჩნდა იმდენი, რამდენიც ორგანიზმის შინაგან რესურსს შეუძლია ხელახლა გამოიმუშავოს. მე არ მქონდა სამაგრები. არ მქონდა ჰემოსტატი. არ მქონდა არანაირი ქირურგიული იარაღები.
    მე დავიწყე ოპერაცია ზუსტად 12:45-ზე. დავასრულე 1:50-ზე და დაუყოვნებლივ მივიღე ჰეროინის ახალი დოზა, უფრო დიდი, ვიდრე მანამდე. ჩავეშვი ნაცრისფერ სამყაროში, სადაც არ არსებობდა ტკივილი და დაახლოებით ხუთ საათამდე დავრჩი მასში. როცა გამოვერკვიე, მზე უკვე დასავლეთის ჰორიზონტს უახლოვდებოდა, წყნარი ოკეანის ზედაპირზე მზე ოქროს გზას აფენდა, რომელიც ჩემსკენ მოემართებოდა. ასეთი ლამაზი არასდროს არაფერი მენახა. ალბათ ჩემი ტკივილები მხოლოდ საფასური იყო ამ წამიერი სანახაობისა. ერთ საათში კიდევ შევიყნოსე, რომ ბოლომდე დავმტკბარიყავი მზის ჩასვლის ცქერით.
    მალევე, როგორც კი მზე ჩავიდა მე…
    მე…
    მოიცადეთ. მე ჯერ არ მითქვამს, რომ ოთხი დღე არაფერი არ მქონდა ნაჭამი? და ერთადერთი, რასაც შეეძლო დაებრუნებინა ჩემთვის დაკარგული სასიცოცხლო ძალა, ეს იყო ჩემივე სხეული. და არ გიმეორებდით და გიმეორებდით, რომ გადარჩენა მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენ გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული? ზეადამიანურ გადაწყვეტილებაზე. თავს იმით არ ვიმართლებ, რომ თითქოს ჩემს ადგილას თქვენც ასევე მოიქცეოდით. თქვენ ალბათ ქირურგიც კი არ ხართ. რომც იცოდეთ, როგორ კეთდება ამპუტაცია, ალბათ ისე ცუდად ჩაიტარებდით ამ ოპერაციას, რომ აუცილებლად სისხლისგან დაიცლებოდით. რაც მთავარია, ოპერაციაც რომ გადაგეტანათ და ტრავმული შოკიც, ალბათ არც არასდროს მოგივიდოდათ აზრად ამ ოპერაციის ჩატარება გაკეთება. ერთი სიტყვით, როგორც არის, – არის! წინასწარ არავინ იცის. უკანასკნელი, რასაც ამ კუნძულის დატოვებამდე გავაკეთებ, იქნება ის, რომ ამ რვეულს გავანადგურებ.
    ძალიან ფრთხილი ვიყავი.
    გულდასმით გავრეცხე, სანამ შევჭამდი.
    7 თებერვალი
    ჭრილობა საშინლად მტკიოდა და ტკივილი აუტანელი ხდებოდა. ვფიქრობ, შიგნიდან ქავილი მიუთითებს რომ ის შეხორცებას იწყებს, ეს უარესი ტანჯვა იყო. იმ შუადღეს მე ვფიქრობდი ჩემს პაციენტებზე, რომლებიც ლუღლუღებდნენ ხოლმე, რომ აღარ შეეძლოთ ოპერაციის შემდგომი ნაკერების მოფხანვის სურვილის გაძლება. მე მათ ღიმილით ვპასუხობდი, რომ ხვალ უკეთ იქნებოდნენ, სინამდვილეში კი იმაზე ვფიქრობდი, თუ როგორი უმადური დედიკოს ბიჭები იყვნენ ისინი. ახლა მათი მესმის. რამდენჯერმე სულმა წამძლია, ფეხიდან მაისური მომეხსნა და გამრიელად დამეფხანა ჭრილობა, თითები თბილ და რბილ ხორცში შემეთხარა, უხეში ნაკერები გამერღვია და სისხლი ქვიშაზე გადმომენთხია, რაც გინდა, რაც გინდა, ოღონდაც ეს ჯოჯოხეთური ქავილი დასრულებულიყო.
    ასეთ მომენტებში უკუთვლას ვიწყებ და ჰეროინს ვიყნოსავ.
    არ ვიცი რამდენი ჰეროინი მივიღე, მაგრამ ზუსტად ვიცი, რომ ოპერაციის შემდეგ “კაიფიდან” არ გამოვსულვარ. შიმშილის გრძნობასაც აქრობს. საერთოდ არც კი მახსენდება, რომ მშია. მხოლოდ სუსტი, შორეული განცდა იმის, რომ რაღაც გღრღნის მუცელში, სულ ესაა. ამას მარტივად დააიგნორებ. თუმცა მე ასე არ ვიქცევი. ჰეროინი კალორიებს არ შეიცავს. ჩემს თავს ვამოწმებდი, ერთი ადგილიდან მეორისკენ მივხოხავდი, ჩემს ენერგიას ვზომავდი. ის იშრიტება.
    ღმერთო, იმედი მაქვს, რომ არა, მაგრამ… მგონი მეორე ოპერაციაც დამჭირდება.
    (მოგვიანებით)
    კიდევ ერთმა თვითმფრინავმა გადაიფრინა. ძალიან მაღლა იყო იმისათვის, რომ რამე შეცვლილიყო ჩემთვის. ერთადერთი, რაც დავინახე, იყო მისი კვალი, რომელსაც ის ტოვებდა ცაზე. მე მაინც ხელებს ვუქნევდი. ხელებს ვუქნევდი და ვყვიროდი. ხოლო, როცა თვალს მიეფარა, ავქვითინდი.
    ისე დაბნელდა, რომ ვეღარაფერს ვხედავ. საჭმელი. დიდი ხანია მხოლოდ სხვადასხვა სახის საჭმელზე ვფიქრობ. ნივრიანი პური. ლოკოკინა. კიბორჩხალა. ნეკნები. პირველი ხარისხის ვაშლი. შემწვარი წიწილა. უზარმაზარი ტორტის ნაჭერი და ერთი თეფში სახლის ნაყინი. შებოლილი ორაგული, შებოლილი შაშხი ანანასით. ხახვის რგოლები. ხახვის სოუსი შემწვარ კარტოფილთან, შეგრილებული ჩაი და მისი ხანგრძლივი და მშვიდი წრუპვა ფრანგულად შემწვარ კარტოფილთან ერთად, თითებს ჩაიკვნეტ.
    100, 99, 98, 97, 96, 95, 94…
    ღმერთო ღმერთო ღმერთო
    8 თებერვალი
    ამ დილით კიდევ ერთი თოლია შემოჯდა კლდის წვერზე. დიდი და მსუქანი. მე კლდის ჩრდილში ვიჯექი, რომელსაც ჩემს ბანაკად ვთვლი, ნაოპერაციები ფეხი ქვაზე მქონდა შემოდებული. მაშინვე ნერწყვი წამომივიდა, როგორც პავლოვის ძაღლს. უიმედოდ ვყლაპავდი ნერწყვებს. როგორც უმწეო ბავშვი. როგორც უმწეო ბავშვი.
    მე ავიღე ქვა, იმ ზომის, რომელიც ხალში კარგად მოთავსდებოდა და მისი მიმართულებით დავიწყე ხოხვა. ოთხი მეოთხედიდან სამი უკვე გავიარე. მესამე და ყველაზე გრძელი მონაკვეთი. პინცეტი უკან ისვრის, რათა გადააწოდოს პასი (პაინს, საწყალ პაინს). დარწმუნებული ვიყავი, რომ გაფრინდებოდა, მაგრამ აუცილებლად უნდა მეცადა. თუ იმ ნოყიერ და უტიფარ ჩიტს დავიჭერდი, ჩემი მეორე ოპერაცია დიდი და გაურკვეველი დროით გადაიდებოდა. მე მივხოხავდი მისკენ. ჩემი გადაჭრილი ფეხი დროდადრო კლდეს ეცემოდა და ამ დარტყმებით გამოწვეული ტკივილი მთელ სხეულს გადაეცემოდა, თან ვუცდიდი, როდის გაფრინდებოდა.
    ის არ გაფრინდა. გაჭიმული დააბიჯებდა აქეთ-იქით, წინ გამოზნექილი მკერდით, გეგონებოდათ ავიაციის გენერალი იყო და თავის ჯარისკაცებს ათვალიერებდა. ყოველ ჯერზე, როცა ის ჩერდებოდა და მე მაშტერდებოდა თავისი პატარა, საზიზღარი თვალებით, მე ადგილზე ვშეშდებოდი და ვიწყებდი უკუთვლას, სანამ ის აქეთ-იქით სიარულს არ განაახლებდა. ყოველ ჯერზე, როცა ფრთებს შეარხევდა, მუცელში ყინული მეზრდებოდა. ნერწყვებს ვყლაპავდი. ამას ვერაფერს ვუხერხებდი. როგორც უმწეო ბავშვი.
    არ ვიცი, რამდენ ხანს ვუთვალთვალე. ერთი საათი? ორი? რაც უფრო ახლოს მივდიოდი მასთან, მით უფრო ხმამაღლა ცემდა ჩემი გული და მით უფრო საეჭვოდ გამოიყურებოდა ის. ისიც კი ვიფიქრე, რომ მეღადავებოდა და როგორც კი საკმარისად მივუახლოვდებოდი, მაშინვე გაფრინდებოდა. ხელების და ფეხების ცახცახი დამეწყო. პირი გამიშრა. ფეხი ისევ ამტკივდა. მე ვფიქრობ, უკვე ”ლომკის” შეტევაც მქონდა. მაგრამ ასე მალე? ერთი კვირაც არ იქნება, რაც ჰეროინს ვიღებ.
    ეგ არაფერი. მე ის მჭირდება. კიდევ ძალიან ბევრი დამრჩა. ძალიან. თუ მკურნალობა დამჭირდა ამის გადასაგდებად, როცა ამერიკაში დავბრუნდები, მე ავირჩევ საუკეთესო კლინიკას კალიფორნიაში და ამას გავაკეთებ ღიმილით. ახლა ეს არანაირი პრობლემა არაა, ასე არ არის?
    როცა საკმარისად მივუახლოვდი, აღარ მინდოდა ქვა მესროლა. ავადმყოფურად დარწმუნებული ვიყავი, რომ ავაცილებდი, შეიძლება რამდენიმე ფუტითაც. კიდევ უფრო ახლოს უნდა მივსულიყავი. ასე რომ კლდეზე ცოცვა განვაგრძე, უკან გადაგდებული თავით, ოფლად დაღვრილმა, საფრთხობელასავით ჩამომჭკნარი სხეულით. ჩემმა კბილებმა უკვე ლპობა დაიწყეს, ეს ჯერ არ მითქვამს? ცრუმორწმუნე რომ ვყოფილიყავი, ამას დავბრალებდი იმას, რომ მე შევჭამე…
    ჰა! ჩვენ უკვე ვიცით ეს, ხომ ასეა?
    მე ისევ გავჩერდი. ახლა მასთან უფრო ახლოს ვიყავი, ვიდრე სხვა ნებისმიერ თოლიასთან ოდესმე. მაინც ვერ ვბედავდი ამის გაკეთებას. ქვას ხელს ისე ვუჭერდი, რომ უკვე თითებიც კი ამტკივდა და მაინც არ ვესროდი, ეს იმიტომ, რომ ვიცოდი რაც მელოდებოდა თუ ავაცელდი.
    არ მაინტერესებს, მთელ საქონელს ვიხმარ თუ არა. როგორმე თავს დავაღწევ მათ და დანარჩენ ცხოვრებას ფუფუნებაში გავატარებ. ჩემს ხანგრძლივ, ხანგრძლივ ცხოვრებას!
    მე ვფიქრობ, შევძლებდი მასთან ბოლომდე მიახლოვებას, ფრთები რომ არ აექნია. მივწვდებოდი და დავახრჩობდი. მაგრამ ის უცებ აფრინდა. მე ვიღრიალე, მუხლებზე შევდექი და ქვა მთელი ძალით ვესროლე. მოვარტყი.
    მას მოგუდული ჩხავილი აღმოხდა და კლდის მეორე მხარეს გადავარდა. ხარხარით და ბოდვებით გადავფოფხდი კლდის მეორე მხარეს, აღარც იმ ტკივილებზე ვღელავდი, რომლებსაც ნაოპერაციების ქვაზე დარტყმების დროს ვგრძნობდი და აღარც ჭრილობის გახსნაზე. წონასწორობა დავკარგე და თავი დავარტყი. მაშინ ეს ვერც კი ვიგრძენი, მიუხედავად იმისა, რომ დიდი კოპი ამომეზარდა. ერთადერთი, რაზეც ვფიქრობდი, იყო ჩიტი, და ის, თუ როგორ გავარტყი ქვა. წარმოუდგენლად გამიმართლა. პირდაპირ ფრთაში მოხვდა.
    ის ნაპირისკენ მიფრატუნობდა, ფრთა მონგრეული ჰქონდა, უკან სისხლს ტოვებდა. მე ხოხვით გავეკიდე, მთელი სისწრაფით რაც შემეძლო, მაგრამ ის ჩემზე სწრაფად მიბობღავდა. ინვალიდების გასწრობანა. ჰა! ჰა! რომ არა ჩემი ხელები, ალბათ დავიჭერდი კიდეც მას, ჩვენ შორის დისტანცია აშკარად მცირდებოდა. საკუთარ ხელებს უფრო უნდა მოვფრთხილებოდი. ისინი ჯერ კიდევ დამჭირდებიან. მიუხედავად ჩემი სიფთხილისა, როცა ნაპირს მივაღწიეთ, ხელები სულ დაკაწრული მქონდა. მაჯის საათი კლდეზე მივამსხვრიე.
    თოლია წყალში შევარდა. გულისწამღებად ჩხაოდა. მე ხელი ვტაცე და ხელში მისი ბუმბულის კუდი შემრჩა. შემდეგ დავეცი, წყალი გადამცდა, ვიხრჩობოდი და ვქშინავდი.
    უფრო წინ გავედი წყალში. ამ ყველაფრის შემდეგ ისიც კი ვცადე, რომ ცურვით დავწეოდი. ფეხიდან სახვევი მომძვრა. ჩაძირვა დავიწყე. როგორღაც ნაპირისკენ მოტრიალება მოვახერხე, დაუძლურებული ვცახცახებდი, ტკივილს აყოლილი, ვტიროდი, ვღრიალებდი და თოლიას ვწყევლიდი. მან კიდევ დიდხანს იტივტივა იქ, უფრო და უფრო მშორდებოდა. მგონი ვემუდარებოდი კიდეც, რომ დაბრუნებულიყო. მაგრამ როცა მან რიფს მიაღწია, მე ვფიქრობ უკვე მკვდარი იყო.
    ეს უსამართლობაა.
    თითქმის ერთი საათი დამჭირდა, საკუთარ ბანაკში რომ დავბრუნებულიყავი. ჰეროინის უზარმაზარი დოზა შევიყნოსე, მაგრამ ამის შემდეგაც კი ძალიან ვიყავი გამწარებული თოლიას გამო. თუ მაინც ვერ დავიჭერდი, მაშინ რაღატომ მეღადავებოდა? რატომ თავიდანვე არ გაფრინდა?
    9 თებერვალი
    მარცხენა ფეხი მოვიჭერი და ჩემი საცვალით შევიხვიე. უცნაურია. მთელი ოპერაციის მანძილზე ნერწყვებს ვყლაპავდი. ისევე, როგორც თოლიას ყურებისას. უმოწყალოდ ვყლაპავდი ნერწყვებს. თავი ვაიძულე საღამომდე მომეცადა. უკუღმა დავითვალე ასიდან.. ოცჯერ თუ ოცდაათჯერ! ჰა! ჰა!
    შემდეგ…
    შუჩერებლად ვუმეორებდი თავს: ცივი შემწვარი ხორცი. ცივი შემწვარი ხორცი. ცივი შემწვარი ხორცი.
    11 თებერვალი (?)
    ორი დღეა გადაუღებლად წვიმს. და ძლიერი ქარია. ცენტრალური კლდიდან ქვები მოვათრიე, რომ სორო ამეშენებინა და შიგნით შევმძვრალიყავი. ერთი პატარა ობობაც ვიპოვე. სანამ გაქცევას მოახერხებდა, თითებით მოვჭყლიტე და შევჭამე. გემრიელი იყო. წვნიანი. გავიფიქრე, შეიძლება ეს სორო თავზე დამემხოს და აქ დავიმარხო-მეთქი. რა პრობლემაა.
    შტორმი ქვით ნაგებ სოროში გადავიტანე. შეიძლება სამი დღე წვიმდა ორის ნაცვლად. ან სულაც ერთი. მაგრამ მე მახსოვს, რომ ორჯერ დაბნელდა. მიყვარს, როცა ვითიშები. აღარც მტკივა, აღარც მექავება. მე მჯერა რომ გადავრჩები. არ შეიძლება ეს ყველაფერი უშედეგოდ გადაიტანოს ადამიანმა.
    ბავშვობაში, როცა ეკლესიაში დავდიოდი, იქ ერთი მღვდელი მსახურობდა, პატარა, დაბალი ბიჭი იყო და გიჟდებოდა, ისე უყვარდა ჯოჯოხეთზე და მომაკვდინებელ ცოდვებზე ლაპარაკი. ეს მისი სარწეველა ცხენი იყო. სასიკვდილო ცოდვის მონანიება შეუძლებელია, ასე ფიქრობდა ის. წუხელ მე ის დამესიზმრა, მამა ჰეილი შავი სამოსით, ულვაშებით ცხვირთან. თითის ქნევით მეუბნებოდა: “სირცხვილი შენი რიჩარდ პინცეტ.. სასიკვდილო ცოდვა.. ჯოჯოხეთი არ აგცდება.. ჯოჯოხეთი არ აგცდება..”
    მე მას დავცინოდი. თუ ეს ადგილი არაა ჯოჯოხეთი, მაშ რაღაა? სასიკვდილო ცოდვა კი ასეთ დროს, დანებებაა.
    ნახევარ დროს ბურუსში ვატარებ. დარჩენილ დროს კი ქავილის საშინელი შეგრძნებით და ჭრილობების ტკივილით ვიტანჯები, რომელსაც აქაური ნესტი იწვევს.
    მაგრამ მე არ დავნებდები. გეფიცებით. არაფრის გამო. შეუძლებელია ჩემი ბრძოლა ამაო იყოს.
    12 თებერვალი
    მზე ისევ ამოვიდა, ლამაზი დღეა. იმედი მაქვს ჩემი მეზობლები ტრაკებს ილღვობენ.
    დღეს კარგი დღე იყო ჩემთვის, იმდენად, რამდენადაც ეს შესაძლებელია ამ კუნძულზე. ციებ-ცხელება, რომელიც შტორმის დროს მქონდა, გამიქრა. ძალიან სუსტად ვიყავი და საშინლად ვცახცახებდი, როცა ჩემი სოროდან გამოვხოხდი, მაგრამ ორი-სამი საათით ცხელ ქვიშაზე წოლის შემდეგ თავი თითქმის ადამიანად ვიგრძენი. კუნძულის სამხრეთით მივხოხდი და ხის ნაჭრები ვნახე, რომელიც შტორმა გამორიყა, მათ შორის ჩემი სამაშველო ნავის ფიცრებიც. ზოგიერთი მათგანი წყალმცენარეებით იყო მორთული. მე შევჭამე ისინი. საშინელი გემო ჰქონდათ. თითქოს სააბაზანოს სველ ფარდას ვჭამდი. თუმცა თავს გაცილებით მოძლიერებულად ვგრძნობდი ამ დილით.
    ხის ნაფოტები ზღვიდან მოშორებით გადავათრიე, რომ გამშრალიყვნენ. ჯერ კიდევ მქონდა მორჩენილი წყალგამძლე ასანთის მარაგი. სასიგნალო კოცონს დავანთებ იმ შემთხვევისთვის, თუ ვინმე მეძებს. თუ არადა საჭმელს მაინც მოვამზადებ მასზე. ახლა ცოტა უნდა წავუძინო.
    13 თებერვალი
    კიბორჩხალა ვიპოვნე. მოვკალი და ნელ ცეცხლზე შევწვი. ამაღამ კინაღამ ხელახლა ვიწამე ღმერთი.
    14 თებ
    ამ დილით აღმოვაჩინე, რომ შტორმმა ჩემს ნიშანს “მიშველეთ” ასოების უმეტესობა მოსტაცა. მაგრამ შტორმი შეწყდა… სამი დღის წინ? მე მართლა იმ სოროში ვიყავი? ამას უნდა მივხედო და დოზას მოვუკლო. იქნებ გემმა იმ დროს ჩაუარა კუნძულს, როცა მე გათიშული ვიყავი?
    მე ისევ დავამატე ასოები, მაგრამ ამან მთელი დღე წაიღო და ახლა ძალიან გამოფიტული ვარ. კიბორჩხალას ვეძებდი იმ ადგილას, სადაც წინათ ვიპოვნე მაგრამ ამაოდ. ქვებზე ხელები გადავიჭერი და მიუხედავად ჩემი დაღლილობისა, სასწრაფოდ იოდით დავიმუშავე. ხელებს კარგად უნდა მოვუფრთხილდე. მიუხედავად ყველაფრისა.
    15 თებ
    თოლია კლდის წვერზე შემოჯდა. მანამდე გაფრინდა, სანამ მივუახლოვდებოდი. მე მას ჯოჯოხეთში მოხვედრა ვუსურვე, რომ მამა ჰეილის თვალები ეკორტნა მთელი მარადისობა.
    ჰა! ჰა!
    ჰა! ჰა!
    ჰა!
    17 თებ (?)
    მარცხენა ფეხი მუხლამდე მოვიჭერი და უამრავი სისხლი დავღვარე. ტკივილი გაუსაძლისია ჰეროინის მიუხედავად. ტრავმული შოკი აუცილებლად მოკლავდა ჩემზე სუსტ კაცს. ნება მომეცით კითხვით გიპასუხოთ: რამდენად სუსტია პაციენტის გადარჩენის წყურვილი? რამდენად სუსტია პაციენტის გადარჩენის წყურვილი?
    ხელები მიცახცახებენ. თუ ისინი მიმტყუნებენ, ყველაფერი მორჩება. უფლება არა აქვთ მიმტყუნონ. მე გამუდმებით მათზე ვზრუნავდი. ვანებივრებდი. ასე რომ არც იფიქრონ ღალატი. თორემ ძალიან ინანებენ.
    რაც მთავარია მშიერი არ ვარ.
    სამაშველო ნავის ერთ-ერთი ფიცარი შუაზე გასკდა. ერთ-ერთს ბასრი პირი აღმოაჩნდა. მე ის გამოვიყენე. ნერწყვი მდიოდა მაგრამ ვითმენდი. შემდეგ გამახსენდა.. ჩემი საყვარელი ბარბიქიუ. უილ ჰამერსმიტის ის ადგილი ლონგ აილენდზე. იქ დიდი სექცია ჰქონდა, სადაც გოჭის შეწვაც კი შეიძლებოდა. ჩვენ ვისხედით ვერანდაზე, ბინდში, ხელში მომარჯვებულები დიდი, სასმელით სავსე ჭიქებით და ვლაპარაკობდით ქირურგიაზე, გოლფზე, ნებისმიერ რამეზე. ნიავს შემწვარი გოჭის ტკბილი სუნი მოჰქონდა ჩვენთან. იუდა ისკარიოტელო, შემწვარი გოჭის ტკბილი სუნი-მეთქი.
    თებ?
    მეორე ფეხიც მუხლამდე მოვიჭერი. მთელი დღეა მეძინება. “ექიმო ეს ოპერაცია აუცილებელი იყო?” ჰაჰა. ხელები მოხუცივით მიცახცახებს. მძულს ჩემი ხელები. სისხლი ფრჩხილებს მიღმა. ნაბიჭვრები. გახსოვს ის მოდელი გამჭვირვალე მუცლით, სამედიცინო სკოლაში? ზუსტად მასე ვგრძნობ თავს. უბრალოდ არაფრის დათვალიერება არ მინდა შიგნით. არც ისე, არც ასე. მახსოვს, დომი ამბობდა ხოლმე ასე. ვალსის ცეკვით მოსრიალებდა ქუჩის ბოლოდან შენსკენ, თავის საკლუბო პიჯაკში გამოწყობილი. შენ ეკითხებოდი, ჰეი დომ, როგორ ჩაიარა იმ გოგოსთან პაემანმა? ის კი გპასუხობდა, არც ისე, არც ასე. ბებერი დომი. ნეტავ იქვე დავრჩენილიყავი, ძველი მეგობრების სიახლოვეს. რაღაც ტრაკულად მიდის, როგორც დომი იტყოდა-ხოლმე. ჰაჰა.
    მე მგონია, რომ შესაბამისი მკურნალობით და კარგი პროტეზით თავს ისევ მშვენივრად ვიგრძნობ. მერე აქ მოვიყვან მეგობრებს და ვეტყვი: “აი. სად მოხდა. ეს ყველაფერი.”
    ჰაჰაჰა.
    23 თებერვალი
    ვიპოვნე მკვდარი თევზი. დამპალი და აყროლებული. მაინც შევჭამე. რწყევა მინდოდა, მაგრამ თავს ამის ნება არ მივეცი. მე გადავრჩები. რა ლამაზად უბრუნდება მზე თავის სოროს.
    თებერვალი
    თან ვერ ვბედავ და თან სხვა გზა აღარ მრჩება. მაგრამ როგორ უნდა შევაჩერო სისხლდენა ბარძაყის არტერიიდან? ის ხომ ახლა გვირაბივით უზარმაზარია.
    როგორმე უნდა შევძლო. მე მოვხაზე ჩემი ბარძაყის ზედა ნაწილი, ნაწილი, სადაც ჯერ კიდევ შემრჩა ხორცი. ამავე ფანქრით მოვხაზე.
    ნეტავ ამ ნერწყვის შეჩერება შემეძლოს.
    თე
    შენ… დაიმსახურე… შესვენება დღეს… ასე რომ… ადექი და წადი.. მაკდონალდსში… ორი ხორცის ღვეზელი… სოუსი… სალათი… კიტრის მწნილი… ხახვი… ფუნთუშა…
    მნია… მნია… ნამუ… ნამ… ნამ… ნამ…
    თებბა
    დღეს წყალში საკუთარი სახე დავინახე. ძვალზე გადაკრული ტყავი ვარ. შეშლილი გგონივართ არა? წესით კი უნდა ვიყო შეშლილი. მე მონსტრად ვიქეცი, საფრთხობელად. წელს ქვემოთ აღარაფერი შემრჩა. ნამდვილი საფრთხობელა ვარ. ტანზე დამაგრებული თავი, რომელიც იდაყვებით დააბიჯებს ქვიშაზე. კიბორჩხალა. კიბორჩხალა კაიფში. ასე არ ეძახიან თავს ისინი? ჰეი, მეგობარო, მე საწყალი კიბორჩხალა ვარ, ხურდას ხომ არ მაჩუქებდი?
    ჰაჰაჰაჰაჰა.
    ამბობენ, რომ ადამიანი არის ის, რასაც თავად ჭამს. თუ ასეა, მე ოდნავადაც არ შევცვლილვარ. ღმერთო ჩემო. ტრავმული შოკი. ტრავმული შოკი. არავითარი ტრავმული შოკი არ არსებობს.
    ჰა.
    თე/40?
    მამაჩემი მესიზმრა. როცა თვრებოდა, ინგლისურად სიტყვასაც ვერ ამბობდა ხოლმე. პრინციპში არც არაფერი ჰქონდა სათქმელი. დედამოტყნული მუნჯი. მე ძალიან ბედნიერი ვიყავი, როცა მაგ სახლიდან გამოვაღწიე მამიკო, მუნჯო ნაბიჭვარო. შენ ნოლი იყავი, სრული არარაობა. მჯეროდა, რომ ამას შევძლებდი. ხომ გამოგექეცი კიდეც? ხელებით წამოვედი.
    ქვემოთ აღარაფერი დამრჩა, რასაც მოვიჭრიდი. გუშინ ყურები მოვიჭერი.

    მარცხენა ხელი ბანს მარჯვენას და დაე შენმა მარცხენამ არ იცოდეს, რას აკეთებს შენი მარჯვენა დო რე მი ფა სოლ ლა სი ხვალ არ წავალ სკოლაში. ჰაჰაჰა.
    ვის ანაღვლებს, მარცხენა ხელია თუ მარჯვენა. კარგი საკვები, კარგი ხორცი, ვჭამოთ, გვაკურთხებს ღმერთი.
    თითებს თითების გემო აქვთ, დიდი არაფერი.
    © kalmasoba.com

    Read More
  • ესე,  კრიტიკა

    ნანა ტრაპაიძე – რომანი და ,,სინამდვილე“

    01/03/2011

    სინამდვილე ისაა, რაც არის. და ,,რაც არის“ სხვადასხვაგვარად განგვაწყობს ხოლმე მის მიმართ: პოზიტიურად ან ნეგატიურად, როცა ვიღებთ ამ სინამდვილეს, ან როცა ვერ ვეგუებით მას. ვერშეგუება სულაც არაა ცუდი რამ. ეს ცვლილებების, განვითარების საფუძველია. წარმოვიდგინოთ სად ვიქნებოდით, რომ არა ეს შეუგუებლობა, წმინდა ადამიანური უკმაყოფილება და მოწყენა. დიახ, მოწყენა, უცნაური ორგანული ,,ვირუსი“ და ალბათ ყველაზე ძველი და ღრმა პრობლემა ადამიანისა სამოთხის მერე რომ აყვა, როგორც დანაშაულის, მარცხის და ალბათ ბითურობის დაღი.
    გართობა მოწყენისგან გათავისუფლების საშუალებაა. სამყაროში, რომელშიც უდიდესი თანხები იხარჯება გასართობ ინდუსტრიაზე, ლიტერატურა მაინც ყველაზე საინტერესო, ნაყოფიერ და ,,სხვანაირ“ გართობად რჩება. იგი სინამდვილისაგან გაქცევის თანამზრახველიცაა. გაქცევის ინსპირატორი და წამქეზებელი სრულიად სხვა სამყაროში, სამყაროში, რომელიც თუ არ არსებობს, უნდა გამოიგონო. ძნელია წარმოვიდგინოთ ისეთი სინამდვილე, რომელიც ადამიანში გაქცევის სურვილს გააქრობდა. არა იმიტომ, რომ ასეთი სინამდვილის შექმნაა შეუძლებელი, მოწყენის დამღაა მოუცილებელი და ამიტომ. მოწყენა ერთდროულად ხელისჩაქნევისა და ბრძოლის სათავეა. ექსისტენციალური არჩევანის, სიკვდილისა და სიცოცხლის არჩევანის სათავეც…
    მხატვრული ლიტერატურა დიდხანს იყო მოწყენისაგან გათავისუფლების უკონკურენტო საშუალება. შემდეგ კინო, ტელეინდუსტრია და სპორტი ინაწილებენ მის ადგილს. ლიტერატურამაც ბრძოლა გადარჩენისთვის თავისსავე ტერიტორიაზე დაიწყო. ჟანრები ლიტერატურის არსებობის ფორმებია. მათ თავიანთი სოციალური და კულტურული კონტექსტი აქვთ. კონტექსტის ცვლილება ზოგი ჟანრისთვის მომგებიანი აღმოჩნდა, ზოგისთვის – წამგებიანი. მაგალითად, პოემა, როგორც ჟანრი კლასიკურ ავტორიტეტს კარგავს და მის ადგილს იჭერს რომანი. ლიტერატურის ისტორიაც შეიძლება ჟანრთა ომია ლიტერატურის გადარჩენისავის.
    რატომ? აქაც სინამდვილესთან დამოკიდებულების თავისებურებასთან გვაქვს საქმე. უფრო სწორედ, ცნობიერების ცვლილებასთან, რაც სინამდვილისადმი დამოკიდებულების ცვლილებას ნიშნავს.
    ევროპულ ლიტერატურაში რომანის დაბადება სწორედ ცნობიერების ცვლილების ეპოქაში ხდება. ამ დროს (მე-16 ს.) იწერება სერვანტესის ,,დონ კიხოტი“- შეშლილის ამბავი, რომელმაც შვა ,,შეშლილი ჟანრი“ – რომანი. აი, რა აღმოჩნდა საუკუნეების მანძილზე ყველაზე საინტერესო ადამიანისთვის – შეშლილობა. აღქმისა და სინამდვილის აცდენა დღემდე გვართობს, გვაცინებს და გვაფიქრებს. ლიტერატურაც ხომ ესაა: ფიქრი, გართობა, სიცილი…
    სინამდვილის და ცნობიერების ურთიერთმიმართების საკითხი უძველესია. რამდენი ცნობიერებაცაა, იმდენი სინამდვილე არსებობს. მაგრამ ყოველთვის რჩებოდა ეჭვი არა თავად სინამდვილეზე, არამედ სინამდვილის სინამდვილეზე. ამგვარ კეთილშობილ ეჭვთა გრადაციაა აზროვნების ისტორია და ადამიანის ცხოვრების აზრი.
    ლიტერატურაში ირონია ეჭვის გამოხატულებაა. დაუეჭვებელი აზროვნება შეზღუდულია და საშიში. ჭეშმარიტების ,,გეოგრაფიული პუნქტი“ ყოველთვის ეჭვის ტერიტორიაზე იყო, მაგრამ ახლო დისტანციაზე საგნები მდებარეობით პერსპექტივებს კარგავენ… ადამიანი ახლომხედია, აზროვნება კი ,,შორს გასვლისა“ და მხედველობის დაძაბვის [არაბუნებრივი] მდგომარეობაა…
    ირონია არასრულყოფილი ცნობიერების ფორმაცაა. ყოველთვის იარსებებს ,,ჩავარდნილი ბგერები“, ისევე როგორც ჩრდილები. ეს არ ნიშნავს, რომ მათ დუმილს ფერი არა აქვს, ან ხმა. ადამიანობაც და მწერლობაც შუქ-ჩრდილების ხელოვნებაა და არა ჩრდილების წაშლის…
    ცნობიერებისა და სინამდვილის საკითხი აქტუალური თემაა თანამედროვე ქართულ პროზაში. არსებული სინამდვილე, უკანასკნელ პერიოდში მომხდარი ცვლილებები მოითხოვს ამაზე ფიქრს. კრიზისი ყოველთვის რეფლექსიისკენ გვიბიძგებს. ცნობიერების კრიზისი განსაკუთრებული სიმწვავით მე-20 საუკუნის 90-იან წლებში გამოვლინდა. დ. ბარბაქაძის შემოქმედებით ამ კრიზისის ჩვენება მაშინ დაიწყო, როცა იგი ყველაზე მწვავედ იდგა.
    ბიბლიური სიბრძნეა: ძველ ტიკებში ახალი ღვინო არ ჩაისხმება, ტიკიც ფუჭდება და ღვინოც. დ. ბარბაქაძემ შემოიტანა ახალი ფორმა და ახალი შინაარსი, თან იმ ალუზიით, რომ ყველაფერი ახალი კარგად დავიწყებული ძველია.
    კლასიკურ რომანში და, საერთოდ, ლიტერატურაში, პერსონაჟის ფუნქცია ადამიანის ფუნქცია იყო. საგნები და მოვლენებიც, როცა ისინი პერსონაჟად უნდა წარმომდგარიყვნენ, ადამიანური თვისებებით აღიჭურვებოდა. პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურაში პერსონაჟის ფუნქცია ადამიანის ნაცვლად ენამ, მეტყველებამ აიღო. ეს ცვლილება ქართულ ლიტერატურაში პირველად დ. ბარბაქაძემ განახორციელა.
    ცნობიერებისა და სინამდვილის დამოკიდებულების გამოხატვა დ. ბარბაქაძის რომანში ,,აქილევსის მეორე ქუსლი“ სწორედ სხვადასხვა მეტყველებებს, სოციოლექტებს ეკისრება. აქ სინამდვილისა და ცნობიერების ურთიერთმიმართება ენის ,,ფრონტზე“ დგინდება და მიმდინარეობს. სხვადასხვა მეტყველებათა თანაარსებობით, რომელშიც არცერთია დომინანტური, ეტალონური საზომი, როგორც საზოგადოებრივი შეთანხმება სამეტყველო ნორმის შესახებ, უქმდება. სინამდვილეში არავითარი ასეთი ეტალონური ნორმა არ არსებობს. კოსმოსში ყველაფერი ერთადაა. ცნობიერებაში ჩაღრმავება კოსმიურ ერთიანობას სწვდება. წანამძღვრები ტექსტებზე ,,ეძღვნება შიზოფრენიით დაავადებულებს“, ან ,,ეძღვნება საზოგადოებრივი ტუალეტის თანამშრომლებს“ ირონიით პასუხობს და უარყოფს დამკვიდრებული სოციალური და კულტურული ნორმების პრივილეგიებს და მის უხამს ძალაუფლებას მართოს ,,სინამდვილე“. ამდენად, ესაა ფსევდოეტალონური ნორმებისა და ფსევდოღირებულებითი კმაყოფილების მამხილებელი წიგნი, წიგნი ადამიანებზე, რომლებსაც დაუცველობა ყოველწუთიერ დრამატულ გამოცდილებად ეძლევათ. სათაურიც რომანისა ,,აქილევსის მეორე ქუსლი“ მინიშნებაა დაუცველობის თემაზე: ,,..ეს დაუცველი ქუსლი იქცა ჩემთვის იმ ფონად, რომელზეც უნდა გაშლილიყო მეორე ქუსლის მოქმედება ჩემს ფიქრებში, ფანტაზიებში, ესთეტიკაში… სიმბოლიზაცია განიცადა არა იმ ქუსლმა, რომელიც მართლა არაჩევულებრივი იყო ადამიანური, ისტორიული გადასახედიდან, არამედ იმან, რომელიც ერთადერთ ჩვეულებრივ ასოდ დარჩა მის ნაწრთობ გარსში…“(,,აქილევსის მეორე ქუსლი“, გვ.158, 162-163).
    მაგალითისთვის ერთი მხატვრული სახე ამ ექსპერიმენტული რომანის ერთ-ერთი შემადგენელი ნოველიდან ,,მოცეკვავე“. ნოველის გმირი ავადმყოფი გოგონაა, უფრო სწორედ, შიზოფრენიით დაავადებული გოგონას მეტყველება. იგი თავის მამაზე ეჭვიანობს, რომელსაც საყვარელი ჰყავს (რემინისცენცია ფროიდზე). ავტორი (თუ ენა?!) ისე მანიპულირებს პუნქტუაციით (აუქმებს ტირეებს დიალოგებში), რომ გოგონას საუბარი ექიმთან შეიძლება გავიგოთ, როგორც პაციენტის დიალოგი საკუთარ თავთან, სადაც უკვე გაუგებარი ხდება დიალოგის რომელი მხარეა შიზოფრენიით დაავადებული. ნოველის სათქმელი ისაა, რომ არავითარი საღი, ნორმალური ცნობიერება არ არსებობს. ეს პირობითია საერთო შეთანხმებათა კონტექსტში, რომელიც ასევე სხვადსხვაა და ცვალებადი. ადამიანი სწორედ დაუსრულებელი, ცვალებადი და მოუხელთებელი სინამდვილისთვისაა განწირული, როგორც იონა თევზის მუცელში, რომელმაც არ იცის სადაა, ისევე როგორც თევზმა, რომელსაც არცა აქვს ამის ცოდნის ცნობიერება. ,,წმინდა“ ცნობიერების საკითხი დ. ბარბაქაძის შემოქმედებაში სინამდვილის (ბრჭყალების გარეშე) შესახებ ცოდნისა და წარმოდგენის საკითხია. აქედანაა წარმოდგენისა და ცოდნის აგების ,,სხვა“ მოდელი მის შემოქმედებაში, რომელსაც ცნობიერების დადგენილ-ადაპტირებული საზღვრებიდან გავყავართ, ანუ იქედან, სადაც ის სინამდვილეში (კრისტალური სახით) არც არის, ან მეორადი დანამატია როგორც სოციუმში ორიენტაციის ,,ინსტრუმენტი“.
    თანამედროვე ლიტერატურული ტენდენციები აჩვენებს, რომ ლიტერატურა ,,კეთდება“ ან უკვე არსებული მკითხველისათვის, მყარად გაფორმებული სამკითხველო სტერეოტიპისათვის, ან იგი ქმნის ახალ მკითხველს, ახალ კულტურულ სივრცეს, რომელიც ძველ სტერეოტიპებს აძევებს. ახალი პოეტური ტენდენციები აქ მეტ ბუნებით უკომპრომისობას ავლენენ. რომანი, როგორც ჟანრი, ამ მხრივ, უფრო კომფორმისტულია. მაგრამ ეს მხოლოდ ,,უკუსვლის“ სიმულაციაა, რომელიც ,,წინ მოძრაობას“ (გადა)ფარავს.
    ჟანრული თამაშის წინაუკმო მოძრაობებში მოხდა რომანის ცვლილება, რაც არაა განპირობებული მხოლოდ ,,ბაზრის დემოკრატიით“.
    მაგალითად, რატომ არის დათო ბარბაქაძის ,,აქილევსის მეორე ქუსლი“ რომანი?! ავტორი წერს: ,,მე ვფიქრობ, შესაძლებელია წერო დიდხანს, ნაწყვეტ-ნაწყვეტად, მერე თავი მოუყარო ამ მთლიანობებს და დაარქვა რომანი. მაგრამ ეს მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ მართლა ფიქრობ, რომ მთლიანობის ეს ნაკრები რომანია…“. ,,ეს არც ანტირომანია, არც არარომანი. ესაა რომანი მხოლოდ იმიტომ, რომ ავტორმა ასე გადაწყვიტა. ღიმილისმომგვრელი მოტივაციაა? მხოლოდ იმიტომ, რომ არაა სასაცილო. მე რომ ურიცხვი თანამდროვე რომანი დამერაზმა ჩემი ტკბილი სურვილის და მონდომების გასამართლებლად, აი, ეს კი მართლა სასაცილო იქნებოდა, ხომ მეთანხმებით?“ (დ.ბარბაქაძე, ,,აქილევსის მეორე ქუსლი, თბ, 2000, გვ 123, 160). ამ სრულიად ,,არასერიოზულ“ განმარტებაში სადღაც შიგნით, ჩაგდებულ/გადაგდებულია მდოგვისხელა მარცვალი (გნებავთ, ,,ჭეშმარიტების ჭია“), რომელშიც ჟანრის (დე)კონსტრუქციის კეთილშიბილი იდეა ბარტყობს. ყოველი ლიტერატურა, რომელიც ამ ელემენტს ატარებს (და ასეთი ლიტერატურა ყოველ დროში არსებობს) თავისი არსით მოდერნისტულია, რაც ნიშნავს, რომ ირონიულად ,,ამაღლებულია“ ტრადიციაზე.
    მაინც რა არის ამ რომანის სინამდვილე? აჩვენოს ცხოვრება, როგორც ლაბირინთი, რომელსაც არა აქვს მთლიანობა, რადგან არა აქვს ღერძი. ამ შემთხვევაში ეს ინტელექტუალურ-ენობრივი ლაბირინთია, რომელშიც განწყობილებები და იდეები მოძრაობენ და წარმართავენ თხრობის ძაფს, რომელიც აღარაა ,,არიადნეს“ ძაფი. ,,ესაა რომანი ყოვლად რეალურ ადამიანებზე, რომლებიც მთელი სარომანო დრო-სივრცის მანძილზე ეწევიან ,,უტრაგიკულეს“ საქმიანობას: აგროვებენ ჩვევებს, ფიქრებს, ხასიათებს, ეთიკურ ნორმებს, გადაწყვეტილებებს, ეჭვებს, მოგონებებს, ოცნებებს, და ამას სჩადიან ერთადერთი მიზნით, რათა ეზიარონ მთლიანობას და გადარჩნენ. ანუ: ეზიარონ იმას, რაც ან არასოდეს გააჩნდათ, ან უკვე სამუდამოდ დაკარგეს. მათი ჩანაფიქრი მარცხისთვისაა განწირული, ვინაიდან მათ ხელთ არსებული ძალებით შეუძლებელია ორ მთავარ პერსონაჟზე – იდეების ინტენსივობასა და განწყობილებების ინტენსივობაზე – გამარჯვება, მათი გაძევება, ან ლოკალიზება, პიროვნული გეგმის ვიწრო ჩარჩოში ჩასმა” (გვ160). ,,ეს გარკვეული თვალსაზრისით, რომანტიკული რომანიცაა: დაკარგული მთლიანობის აღდგენაზე ოცნებით და მისი დაბრუნების იმედით აღსავსე, მეტად და მეტად უსური“ (გვ.157).
    მწერალმა უნდა თქვას სიმართლე, თავისი სიმართლე სინამდვილის შესახებ. რომანში სინამდვილე დიდ ტკივილშია მიგნებული – ის სინამდვილეც, რომელიც არსებობს, და ისიც, რომელიც შეიძლება, გვინდა რომ არსებობდეს. ,,მე გიყვებით ჩემი არასენტიმენტალური შეცდომების, ჩემი მარცხის კომპაქტურად შეკრულ, ნოველებად დაშლილ ისტორიას“-ამბობს ავტორი. (გვ 161-162) სინამდვილის სირთულე განაპირობებს იმასაც, რომ რომანი ვერ აკეთებს არჩევანს იყოს რომანი, ან არჩევანს იმაზე, როგორი რომანი იყოს. და რომანიც ისევე შედის ექსისტენციალურ ჩიხში, როგორც ადამიანი.
    სინამდვილის წვდომის და მისი აღწერის მთავარი გამოწვევები დ. ბარბაქაძისთვის ი. ჭავჭავაძის ,,ბედნიერი ერი“ და მ. ჯავახიშვილის ,,ჯაყოს ხიზნები“ იყო, რაც მან განახორციელა რომანში ,,ტრფობა წამებულთა.“ ესაა ტრადიციასთან დიალოგი დეკონსტრუქციის გზით. ძველი ქართული ენის მხატვრული არქიტექტონიკა, რომელიც საეკლესიო ლიტერატურაში ესთეტიკურ-თეოლოგიური პლანით დამუშავდა თავის დროზე, სრულიად ,,სხვა“, დაცემული სინამდვილის აგების საშუალება ხდება. ამ რომანით პაროდიულ-ირონიულად გამოხატულია ლიტერატურის მართლმამხილებელი ძალა, რასაც ქართული ლიტერატურის სათავეებთან მივყავართ. მწერლის მიერ რეალურ-მხატვრული დონეების გაერთიანება ირონიისა და პაროდირების გზით ისტორიის აღწერის, ჩაწერის ფორმაცაა. ამიტომ ,,ტრფობა წამებულთა“ არის წიგნი ისტორიულ და მორალურ სინამდვილეზე, თუმცა წიგნი, რომელიც ამავე დროს ლიტერატურას ისტორიისა და მორალისგან სრულ ავტონომიურობას არათუ უკარგავს, არამედ თავისუფლების განსაკუთრებულ უფლებებში წარმოადგენს…
    90-იან წლებში ცნობილი ავტორების არაერთი გახმაურებული ნაწარმოები შეიქმნა. ექსპერიმენტული რომანის სათავეებთან დაიწერა გ. ალხაზიშვილის ,,ამოდის, თუ ჩადის მზე?!“ რომანის, როგორც ჟანრის განვითარების თვალსაზრისით ეს ნაწარმოები განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს. იგი მოიცავს სრულიად სხვადასხვა ჟანრულ ფორმებს, რაც ადამიანის მთლიანობისა და ამასთან მისი შინაგანი სამყაროს დანაწევრებულობის აღწერის ექსპერიმენტია. აქ ნახავთ ესსეს, ლექსს, ფილოსოფიურ მედიტაციას, ამბავს, თხრობას. ესაა ჟანრული მოზაიკა, ჟანრული ორკესტი, რომლის მიზანია გვაგრძნობინოს ინდივიდუალურ შესრულებათა მშვენიერება, რომლებიც გვერდიგვერდ თანაარსებობენ, მაგრამ პოლიფონიურ მთელს ვერ ქმნიან. რა თქმა უნდა, უპირველესად ესაა სამყაროს/რომანის აგების ექსპერიმენტი, რომელშიც გამოხატულია დაკარგული მთლიანობის ტანჯვა (როგორც არსებული სინამდვილე) და მისი პოვნის ოპტიმიზმი (როგორც შესაძლებელი სინამდვილე).
    აი, რას ამბობს ავტორი ამ რომანის შესახებ დღეს და როგორ იხსენებს მასზე მუშაობის პერიოდს: ვწერდი დიდი გატაცებით, დღიურებიც ჩავრთე. პერსონაჟების სახელებიც ერთობ უცნაურია. მერე უკვე მუსიკალური ინსტრუმენტების სახელები ჰქვია მუსიკოსებს. არის სარდაფი, როგორც ქვეცნობიერი… დაბეტონებული წარსული, საიდანაც ისევ ამოდიან მცენარეები-ამოდის წარსული… გაბმული ფიქრი სამყაროსა და ტრანსცენდენტზე. გაორებული პერსონაჟი, რომელიც ფინალისკენ მთლიანდება. და სათაური, სადაც კონცეპტი დევს – ჟამარეული სიცოცხლე.
    რეალისტური გარემო, რომლიც 90-იანი წლების მძიმე პერიოდს აცოცხლებს, ისეა შეზრდილი სიმბოლურ პლანთან, რომ მათი გამოცალკავება შეუძლებელია. ამიტომ რომანი ადვილად, დაძაბვის გარეშე იკითხება. ,,სარდაფი“, ,,ობობა“, ,,ჰერბარიუმი“ რომანის მთავარი სახე-სიმბოლოებია. ,,სარდაფი“ ადამიანის ქვეცნობიერს გამოხატავს, ობობა საკუთარი თავის ქმნას, ქსოვას, ჰერბარიუმი დაკონსერვებულ წარსულს. ნაწაროების ფინალში კვანძი ამ სიმბოლოებთან დამოკიდებულებით იხსენება. სარომანო ამბავიც ესაა.
    რომანის მთავარი თემაა საკუთარი იდენტობის, საკუთარი თავის, ადამიანის შინაგანი სინამდვილის დადგენა, გააზრება. თვითრეფლექსია მიმდინარეობს როგორც დიალოგით, ისე მონოლოგით. ამბები, ლექსები, ესსეები, დღიურები ტრადიციული თხრობითი მანერითაა გადმოცემული, მაგრამ მთლიანობაში ხელთა გვაქვს ცნობიერების ნაკადის მდორე დინამიკა, რომელიც კლასიკურ ,,ნაკადულებსაც“ მოიცავს რომანში ჩართული სხვადასვა ამბების სახით. ერთ-ერთი ასეთი ამბავია ნიკოსთან შეხვედრის ეპიზოდი. თანაკლასელ ნიკოსთან ერთი ჩევულებრივი შემთხვევითი შეხვედრით, თითქოს ყოევგვარი წინასწარი ჩანაფიქრის გარეშე არის ნაჩვენები 90-იანი წლების მძიმეს სულიერი და სოციალური გარემო. მეცნიერებათა დოქტორობიდან ქუჩის მათხოვრად გადაქეული კაცის ამბავი, რომელიც სიმონთან (მეორე მე-სთან) სტუმრობის გზაზე იშლება, თითქოს არაფრითაა კავშირში მთავარ ამბავთან. სინამდვილეში ეს ეპიზოდი მინიშებაა იმ შემხვევით შეხვედრებზე, ჩვენთან არაფრით დაკავშირებულ ამბებზე, რომლებიც შეიძლება ყოველ დღე გვესმის, მაგრამ უჩინრად მონაწილეობენ საკუთარ თავისკენ მოძრაობაში და ტოვებენ კვალს, რომელსაც მხოლოდ იმიტომ ვერ ვხედავთ, რომ კვალი ყოველთვის უკანაა. ეს რომანი საკუთარი კვალის წაკითხვის ,,ექსპერიმენტია“: უკან მოხედვა, საკუთარ ნაკვალევში მომავლის ნიშნების ამოცნობა და ამ ნაკვალევიდან საკუთარი თავის ამოძერწვის გაბედულება.
    ,,როცა X-ი წავიდა, მივხვდი რომ სიმონიც გაქრა – იგი აღარც ჩემში არსებობდა და არც სადმე ჩემთან ერთად. პირველი, რამაც გამაოცა, ის უნებლიე სიხარული იყო, სიმონისა და X-ის გაქრობამ რომ გამოიწვია. მივხვდი, რომ დღეიდან, ამ წუთიდან, იმ უსაზღვრო თავისუფლებას ვეკუთვნოდი ამქვეყნიურ, მოჩვენებით ბედნიერებას რომ ირონიულად შეჰყურებს და არარად მიაჩნია. ლარნაკზე მიყუდებული ჰერბარიუმი ფანჯრიდან გადავუძახე, სიმონის ხელნაწერები კი. ანუ წიგნის დედანი, ჩვენი თანაავტორობით რომ იქმნებოდა, საქაღალდეში ჩავალაგე იმ იმედით, რომ ხვალვე ვაჩუქებდი რომელიმე ჟურნალს, მერე კი რომელიმე გამომცემლობას, რათა თავიდან მომეშორებინა წარსული, რომლის ტყვეობაშიც ლამის სული ამომხდა.
    მშვიდად ჩავიარე სარდაფში ჩამავალი კიბე, სანთელი ავანთე და მაგიდას მივუჯექი. კედლის კუთხეში, ჭერთან – ობობა ისევ ქსოვდა თავის აბლაბუდას. მეც დავიწყე სიტყვების ჩხიბვა. პირველი „წინადადება“ ჩემს დღიურში რომ ჩავიწერე ასე ჟღერდა X+X№2 ანუ პაუზა= ?, X-X№2 ანუ პაუზა =0. ამ უაზრო ფორმულებს რომ ვწერდი, გამახსენდა, სკოლაში როგორ მძულდა ალგებრა, მაგრამ ის, რაც ჩავიწერე, აღარ წავშალე. ყველა და ყველაფერი უცნობი იყო ჩემთვის, გარდა იმ დიდი კითხვის ნიშნისა და არაფრის აღმნიშვნელი ნულისა, რომლებიც ერთმანეთს არც გამორიცხავენ და არც უარყოფენ“ (ამოდის თუ ჩადის მზე?!“)
    ა. მორჩილაძის რომანი ,,შენი თავგადასავალი“ პოსტმოდერნისტული ,,სიურპრიზებითაა“ სავსე. მოულოდნელ ალუზიებში მკითხველიც ისევე მსუბუქად დაფრინავს ტექსტის სხვადსხვა განზომილებაში, როგორც ჰალუცინატორგადაყლაპული ჯორჯია ლონდონის სახურავებზე. ქართული, თბილისური სინამდვილე კი ისეთ დროს და ადგილას ,,შემოყოფს ხოლმე თავს,“ რომ ჯერ გაკვირვებს და მერე ცრემლებამდე გახარხარებს: ,,მე ვიყო ისტ ენდის ყველაზე უნამუსო აჩრდილი, ყველაზე საზიზღარი სამმართველოს უფროსის ცოლის საყვარელი რვალარიანი ,,მალბოროს“ გულისთვის, მე ვიყო მევახშე და არყის მეთილის სპირტით დამამზადებელი და აბაზანაში შამპანურის ჩამომსხმელი, ვიყო საოჯახო პორნუხების მთავარი რეჟისორი, კიდევ უარესი – გრიმიორი, თუ ოდესმე დამავიწყდეს ეს კაცი“ (143).
    რომანის ქარგას ქმნის სხვადასხვა მეტყველებათა, ან მეტყველებაში გამოხატულ სხვადასხვა სტერეოტიპთა, კულტურათა, შეხედულებათა დაუსრულებელი პანორამა. აქ მარქსი თუთაშხიას ,,ენაზე“ ლაპარაკობს, ჟორდანია ტრანსვესტიტების მეზობლად იმალება, გალაკტიონი და ბარათაშვილი სად, ვისში ალაპარაკდებიან რომანის მთელი ინტრიგაა, რაღაცით დეტექტიური ინტრიგის მსგავსი.
    სრულიად გასაგებია, რომ სინამდვილის ასახვის, სიმართლის თქმის ფუნქცია აქვს თხრობას და არა ავტორს. ისტორიული ამბები უახლესი წარსულიდან, პოლიტიკური წიაღსვლები, კულტურული კონფლიქტები თხრობის სისწრაფეში, პაროდიისა და ირონიის ემოციურ ზეგავლენაში ლანდებივით ისე გაიელვებენ, რომ თითქოს არც ყოფილან. არადა სწორედ ისინი არიან საყურადღებონი.
    ,,ქართველობა ორი რამით მტკიცდება, სხვისთვის ჩადენილი გმირობით ან მეგობრის ხათრით რაიმეს დათმობით. ძველმა მეგობარმა წერილი მოგწერა. შენი და კობას მეგობრობა ხომ უწყვეტია“ (42). ესაა წერილი, რომელიც პეტრე ჯაფარიძემ თავის ჰალუცინაციურ წარმოსახვაში თვით გენერალ როდიონოვისგან მიიღო და სხვა რა გზაა, თუ არა თავის მოკვლა? ბოლშევიკების მხარეს ხომ ვერ დადგება?! მეგობრებს ხომ ვერ გასცემს?! თვითმკველობის გზაზე დამდგარი ჯორჯია, იგივე პეტრე ჯაფარიძე, ნარკობარიგა სემს უხსნის თავისი არჩევანის მორალურ სიმართლეს. და იქვე, სიტყვების ეშმაკურ თამაშში პაროდირებულია ქართული ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის, შემდგომი პერიოდის (და დღესაც აქტუალური) პოლიტიკური რიტორიკა:
    ,,- სხვა აღარაფერი შემიძლია, იმ კაცმა, ჩემს ოთახში რომ ნახე, საშინელი არჩევანი შემომთავაზა.
    – და შენ რა მოიფიქრე?
    – მესამე გზა ავირჩიე. ოღონდ, გთხოვ, მესამე ძალაში არ აურიო. მესამე ძალა ძალიან ცუდი რამეა“(53)
    ასევე პაროდირებულია მემარჯვენე-მემარცხენეობის თემა. ტრანსესვისტებისგან დაფეთებული ჯორჯია კიბეზე შეეხლება ნოე ჟორდანიას, რომელიც ჩაიზე შეიპატიჟებს მას.
    ,,- რა არის თქვენი საქმიანობის განხრა? – მკითხა დაკვირვებით.
    – პოლიტიკურ მეცნიერებებს ვსწავლობ. – ვთქვი და ჩამოვჯექი ერთადერთ სკამზე.
    – ეჰ, რა გასახარელია, – ხელები მოიფშვნიტა, – ერთი ხელობის მიმდევარი ვყოფილვართ. მაგრამ როგორი არის თქვენი მიმართულება, მემარცხენე, თუ მემარჯვენე.
    – ეს ვერ გამირკვევია, რადგან ჯერ მხოლოდ ვსწავლობ.
    – ნასწავლი კაცი უეჭველად მემარცხენე უნდა იყოს, – მითხრა მტკიცედ. – ერთი ეგ ფინჯანი გადმომაწოდეთ… აი, ჩაი ცეილონისა, ბულკი – ფრანგებისა, შლაპა ბერლინის წარმოებული მახურავს, ახალციხის ვაშლები პარიჟში იყიდება, აბა, ასეთ ვითარებაში ვინ არიან მემარჯვენენი?
    – ვერას მოგახსენებთ“…(110)”
    ერთ-ერთი საინტერესო ეპიზოდია დე ჟუსაკთან შეხვედრა, რომელშიც ნაჩვენებია ავტორისა და მისი ჩანაფიქრის ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლობის რთული ორაზროვნება. ,,თქვენ ის ჟუსაკი ხართ?… – სწორედ ის, ვითომდაც რომ მოერია კაპიტანი დ’არტანიანი, რომელიც მაშინ სულაც არ იყო კაპიტანი, – ცოლს გადახედა კაპიტანმა დე ჟუსაკმა. – შენ კი არ შეგეძლოო, როგორ არ შემეძლო, უბრალოდ, ჯერ არ დავმთვრალვარ ჩემი შესაძლებლობებით, რომ ადამიანისთვის ჭკუის სწავლება დამეწყო. ეს არც არის ჭკუის სწავლება, ეს ცხოვრების მოწამვლაა, როცა აჩრდილი თავს დაგტრიალებს, ვერც კი ხვდები როგორ იწამლები“(123)
    აქ კიდევ ერთი ჩანაფიქრია. ეპოქების სხვადასხვაობის ჩვენება: დე ჟუსაკი ყვება თავის ამბავს: ,,…მაშინ აქაურობა ლონდონი არ იყო, მაგრამ ლონდონის ახლო კი ეთქმოდა. ბარე ათმა დიდგვაროვანმა მომაბარა თავისი შვილები… მოგეხსენებათ დროება. ახლა ვის აბარენენ შვილებს?
    – ფეხბურთის მწვრთნელებს – მივუგე მე.
    – მერე, ფეხბურთი ღირსების დაცვის საშუალებაა?
    – არა, სერ. ფეხბურთი გამდიდრების საშუალებაა, რაღა ხარატი ან დურგალი გამოვიდეს ბიჭი, ფეხბურთელი გამოვიდეს და ჩეჩქივით ფული ექნება.
    – რომ ვერ მოიგოს? – ჩამეკითა ბატონი დე ჟუსაკი
    – მაინც ხელფასი ექნება.
    – ე.ი. გამარჯვებას ფასი დაკარგვია, – ეწყინა ამ გულკეთილ მოხუცს, მაგრამ ფეხბურთი მოგეხმარება ღირსების დაცვაში? ბურთი ხომ რაპირა არ არის?
    – ღირსებას სასამართლო დაგიცავთ. – განვუმარტე მე.
    – რას მეუბნება ეს ყმაწვილი? – ცოლს გადახედა ბატონმა დე ჟუსაკმა, – სასამართლოს აღდგენილმა ღირსებამ კაცი როგორ უნდა დააკმაყოფილოს?
    – ეს ჩვენი ბარლი არ არის, ბ-ნო დე ჟუსაკ, – განუმარტა სემმა…“(123)
    ეს წიგნი სინამდვილის ღრმა ირონიაა. სიმართლე უწყინარი პირდაპირობით უკვე სათაურშია მოხლილი, დიახ, ეს ყველაფერი შენი, ჩვენი თავგადასვალია, თავგადასავალი, რომელიც საჭიროა გარდახდეს, დასრულდეს, რათა ისტორია დაიწყოს, რაც ნიშნავს შენს ქვეყანასა და შენს ბედს შორის კავშირი შენს მიწაზე განხორციელდეს. ესაა წიგნი, სამშობლოდან გაქცეული ადამიანების ბედზე, რომლებიც უცხო მიწებზე გადარჩენას ცდილობენ.
    ომმა, მისგან წარმოშობილი უბედურებების შიშმა და შედეგმა სულ ახლახანაც შეგვახსენა თავი. 2008 წლის ომი ზ. ბურჭულაძის ხმაურიანი რომანის ,,ადიბასის“ მთავარი გმირია. მაგრამ ეს ,,პერსონაჟი“ რომანში თითქმის არც არსებობს. მისი წარმომდგენი არის სექსი. რომელიც ადამიანების სრულ ინფანტილიზმს გამოხატავს არსებული საფრთხის მიმართ – ომის მიმართ, სამშობლოს ბედის მიმართ, როცა ადამიანებს სცალიათ, შეუძლიათ იფიქრონ ყველფერზე სამშობლოს ბედის გარდა. რომანი ისე მთავრდება, რომ მკითხველმა უნდა გამოიცნოს, რაღაც აზრით პარალურად თავის წარმოდგენაში დაწეროს სწორედ ომის ბატალიები. ეს ,,პარალელური“ რომანი ომზე ისევე იქნებოდა სავსე ბევრი სისხლით, როგორც ეს ,,ვერსია“ შიშველი ეროტიკით. რომანის ბოლოს ჟურნალისტ სოფო რუსაძის სატელეფონო ზარი გიოსთან – ,,თაკო სად არის? თაკოზე ცუდი სიზმარი ვნახე, მთავარია ცოცხალია“, გასაგებს ხდის, როგორი იქნებოდა რომანის ფინალური სცენა, იგი რომ ომზე ღიად ყოფილიყო დაწერეილი: ჟურნალისტის აღელვებული ზარი ცუდი სიმზრის თაობაზე მინიშნებაა მისსავე შემაშფოთებელ ნიუსზე, რომელიც ომის პირველ მსხვერპლზე გვაუწყებს. მხატვრული ჩანაფიქრით, სიზმარი, როგორც მეორადი სინამდვილე (სინამდვილე სინამდვილეში) ცხადის პირველად მნიშვნელობას ატარებს.
    ჩვენს დროში ხომ პირველადი და მეორადი მნიშვნელობები არეულია. მეორადი არა მარტო იკავებს პირველადის როლს, არამედ უკეთ ახერხებს პირველადობის სიმულაციას. ალბათ იმიტომაც, რომ არავინ იცის (ვეღარ იცის) სინამდვილეში რაა პირველადი და რა მეორადი. ეს ინტროვერსიები დიდი თავსატეხია, რომელშიც ღრმა ღირებულებითი პოზიციები კი არ გვაორიენტირებენ, არამედ ისეთი პროზაული რამ, როგორიცაა ცოტა ფული, რომელიც არაა საკმარისი არა მარტო ,,მაგარი ბრენდების“ შეძენისთვის, არამედ ,,სექენდ ჰენდში“ შეძენილი ტანსაცმლის ,,საყოფაცხოვრებო სახლში“ შეკეთებისათვის. სექსიც მეორადი სინამდვილეა, და პირველადის ნაცვლად ადგილს იჭერს არა (მარტო) იმიტომ, რომ ისიც ომია, არამედ იმიტომ, რომ სნობურ ტვინში სხვა არაფერი მოდის საფიქრალ-საკეთებელი. ეს სიმულაცია მოვლენების შიგნითაც მიმდინარეობს: ასეთ შემთხვევაში მეორადი მნიშვნელობა საკუთარ თავში მთლიანად აძევებს პირველად შინაარსებს…
    ,,საბაგირო სადგურის გვერდით, სადაც ადრე ,,საქსახმშენის“, იგივე გრუზგიპროგროსტროის“ შენობა იდგა, რკინა-ბეტონისა და მოსარკული მინის გიგანტური კონსტრუქციაა აღმართული. თუმცა ძველი შენობა არსად წასულა. მთელი ფოკუსი კია ისაა, რომ ძველი ისევ იქ, თავის ადგილზე დგას – ახალი კონსტრუქციის ქვეშ. ძველს მხოლოდ მინის ფასადი წამოაცვეს პრეზერვატივივით (ეს ერთ-ერთი მთავარი თბილისური ფოკუსთაგანია – ხშირად მინა-პაკეტიანი ულტრათანამედროვე ფასადის მიღმა იტალიური ეზო დაგხვდება: აივნებს შორის გაჭიმულ თოკებზე დაკიდებული სარეცხით და ტალავერში ნარდის მოთამაშე მეზობლებით). მისი პრიალა, იდეალურად გლუვი ზედაპირი თითქოს გთხოვს, დამაზიანეო. თუმცა საამისოდ თბილისი ძალიან პატარაა. იმდენად პატარა, რომ აქ ვერც ტერორისტებმა ჩაიდგეს ფეხი, ვერც კოკაინის დილერებმა, ვერც პაპარაცებმა, ვერც იეღოველებმა და ვერც ზანგმა სტუდენტებმა – თეთრი ბოტასებით… იქნებ ქართველებს მარტო დემოგრაფიული პროგრამის შესრულება შეუძლია, ისიც მკაცრად განსაზღვრულ არამარხვის დღეებში?…”.
    ქართული სინამდვილის ეს სურათი მიგვანიშებს ჩვენი ეროვნული ხასიათის იმ თვისებაზე, რომელიც გამოიხატება, როგორც ყველაფერ უცხოს უპირობო მიღება-მიბაძვაში, ისე ყველაფერ უცხოსადმი გადაჭარბებულ შიშში. ეს ეროვნული კომპლექსია არასრულფასოვნების. მაგრამ როცა მაგარი წინაპრები გყოლია, სვეტიცხველიც ამაყად დგას და ვეფხისტყაოსანიც ,,შენი არაა?!“ რა დროს არასრულფასოვნებაზე ფიქრია?! თუმცა ,,რაღაც“ რომ საჭიროა, რაღაც რომ გვაკლია, ის ბუნდოვანი ,,რაღაც“, – სწორედ ახლა საქნელ-საკეთებელი, ეს ვერ დაიმალება და მოსვენებასაც არ იძლევა. რამ შეიძლება შემოკრიბოს არსებობის დანაწევრებული ფრაგმენტები?… ამ კითხვას, რომელსაც წიგნი სვამს, ავტორი უიმედო ირონიით პასუხობს:
    ,,ნაციის შესაკრავად მტრის ხატია საჭირო. თუმცა ამავე დროს ისიც ცხადია, რომ ქართველს არუთინიანის ხატი ვერ შეკრავს. და კიდევ ტერორისტული აქტები, და რაც მთვარია ამ აქტების იმიტაციები, პირველ რიგში ხომ იმას ემსახურება, რომ ნაციის თვითშეფასება დაეცეს. ქართველის თვითშეფასება კი ამაზე მეტად ალბათ ვერც დაეცემა. ანუ აქ უფრო რთულადაა საქმე, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. ასე რომ ყოფილ ,გიპროგორსტროის“ შენობას კიდევ დიდხანს არაფერი ემუქრება.
    მისი სახურავიდან უცბად მტრედი პიკირებს, ჩიტის ანარეკლი მოსარკულ მინებს მიუყვება. ბილბორდის ჩრდილიან წიბოზე ჯდება. ბილბორდიდან რეზერვისტი იღიმის“
    ბილბორდიდან მომღიმარი რეზერვისტი მეორადი, სიმულირებული სინამდვილის ჩამაფიქრებელი სურათის დაგვირგვინებაა. რომანის მიხდვით ჩვენი სინამდვილე ერთი გრძელი სიმულაციური ჯაჭვია. სიმულაცია – არსებობის მაორგანიზებელი, რომელიც ისეთ ჯიუტ ფაქტად გადაიქცევა, როგორც თანამედროვე ფასადი იტალიურ ეზოზე. ფაქტებთან ომი კი ისევე ძნელია, როგორც აჩრდილებთან, რადგან ყველაზე საშიში აჩრდილები სწორედ ფაქტებში იმალებიან….
    არადა, ,,ჩევნ შეგვეძლო გვეცხოვრა, გვეკოცნა, გვეხოცა, გველოცა, გვეგინა, გვეთხოვა, გვეჯობა, გვეწერა…. გვემათხოვრა – უფრო ამაყად…”
    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
    Read More
  • ესე,  პორტრეტი,  რეცენზია

    ნინო ხარატიშვილი – ჟუჟა, ჯუჯა თუ სიტყვებს შორის დაკარგული და კვლავ ნაპოვნი აზრი

    01/03/2011

    ქეთევან მეგრელიშვილი
    Я ничего не хочу, Жужа
    Я словно высохшая лужа,
    И в моём сердце совсем пусто
    И холодно…
    Земфира, «Жужа».
    მოქმედი პირი: გემრიელი ქართული გარეგნობის 27 წლის ქალბატონი, სევდანარევი თვალებით. მახასიათებელი ნიშანი: ხმა, რომელიც ულმობლად, მკაფიოდ და შელამაზების გარეშე ყვება ტკივილსა და მარტოობაზე, შიშსა და ცხოვრების არსის ძიებაზე. სილვია პლატისა და ცვეტაევასებური ემოციათა გაშიშვლება (გრძნობების ანატომია და ზოგჯერ პათანატომიაც). გარემო: თავშეკავებულობისა და ზომიერების დიქტატის ქვეშ გარინდული პუბლიკა, საზოგადოება. მოქმედების ადგილი: გერმანია.
    ერთი შეხედვით წარმოუდგენელი მელანჟია, და ამავე დროს, წარმოუდგენლად რეალური: ეს ნაზავი არის ნინო ხარატიშვილი – გლობალიზაციის ეპოქის შვილი. მოვლენა, რომელიც არა მხოლოდ დიდი პროდუქტიულობით გამოირჩევა, არამედ იმითაც, რომ მასში განსხვავებული საწყისები იყრის თავს. დიონისური (ქართული) წარმომავლობის მატარებელი გოგონა აპოლონურ (გერმანულ) გარემოში ყალიბდება ლიტერატორად. Eეს მოცემულობა კი უკვე თავისთავად ხელსაყრელია: განა ამ სიწყისთა სიმბიოზი არ არის ლიტრატურისა და ხელოვნების არსი?
    ნინო ხარატიშვილის მოღვაწეობის დიაპაზონი ფართოა: იგი დრამატურგიცაა, რეჟისორიც და აგერ უკვე რომანისტიც. 2010 წელს გამოიცა მისი პირველი რომანი „ჟუჟა“. თეატრის კრიტიკოსები ნინოს გერმანული თეატრალური სამყაროს ერთ-ერთ დიდ იმედად მოიაზრებენ. ნინოს დებიუტს პროზაში კი გერმანიის ისეთი სერიოზული პრესა აშუქებს, როგორიცაა ცაიტი, ზიუდდოიჩე ცაიტუნგი, ფრანქფურტერ რუნდშაუ… ჰამბურგში მოღვაწე ქართველი დრამატურგი 2010 წელს ადალბერტ ფონ შამისოს სახელობის 2010 წლის პრემიის ლაურეატი გახდა. ეს ფრანგ-გერმანელი პოეტის სახელობის პრემია გამოარჩევს არა-გერმანელ მოღვაწეთა წვლილს გერმანულ ლიტერატურაში. 2008 წელს კი ნინო ორგზის დაჯილდოვდა: მისმა პიესამ „ლივ შტაინი“ ჰაიდელბერგის შტიუკემარკტის მთავარი საავტორო პრიზი მიიღო, ხოლო ნინოს მიერ ინსცენირებულმა მისავე „აგონიამ“ არატრადიციული, გამორჩეული დადგმისათვის როლფ-მარესის პრიზი დაიმსახურა. შთამბეჭდავი ჩამონათვალია, დამეთანხმებით.Aამ ყოველივეს ნინო ხარატიშვილის პიესებისა და ინსცენირებების სიას თუ დავურთავთ, თამამად შეგვიძლია ახალგაზრდაQქალბატონის შემოქმედებითი სვლა სამი სიტყვით მოვხაზოთ: veni, vidi, vici.
    2003 წლიდან გერმანიაში დამკვიდრებული დრამატურგის შესახებ პირველად 2009 წელს შევიტყვე. მაშინ, როდესაც ნინო ხარატიშვილმა Hჰაიდელბერგში დიდი წარმატებით „ლივ შტაინი“ დადგა. Pპიესა ცნობილი კონცერტმეისტერი ქალის ცხოვრებაში გათამაშებულ დრამაზე მოგვითხრობს. სახელი ლივ შტაინი თავად დიქოტომიაა (ლივ –live, Stein – გერმ. ქვა), რომელშიც ცხოვრებისეული ენერგიის დინამიკა და არაორგანული მატერიის სტატიკა ებრძვის ერთმანეთს. უშედეგოა მისი სწრაფვა დანაკარგის გარეშე შეათავსოს ოცნება და რეალობა, კარიერა და პირადი ცხოვრება. ნიჭიერი, ოდესღაც სიცოცხლით სავსე ლივი ცხოვრების მიწურულს გაქვავებული, ხისტი და მარტოხელა არსება ხდება. „ლივ შტაინ“-ის ნახვისას აუცილებლად მოგაგონდებათ ელფრიდე იელინეკის რომანი „პიანისტი ქალი“. ნინოს პიესა კი დასავლეთ-ევროპული ფემინისტური ლიტერატურის საუკეთესო ტრადიციებს აგრძელებს. გარემოსთან, ცხოვრებასთან და ბოლოს საკუთარ თავთან გაუცხოებული ადამიანის თემა ლეიტმოტივად გასდევს ნინო ხარატიშვილის შემოQქმედებას.
    ვარიაციები ამ თემაზე მის სადებიუტო რომანშიც მრავლადაა.
    წიგნი „ჟუჟას“ დანახვისთანავე წითელი ნათურა იწყებს ციმციმს: ვარდისPფერი გარეკანი – ქალთა რომანი.Dდა თუ რომელიმე გერმანელი მკითხველი ჩემსავით პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა და მიხვდა, რომ სათაური „ჟუჟა“ (გერმანულად Dგაუგებარი ბგერათა თავყრილობა) მომღერალ ზემფირას სიმღერიდან მოსული, ერთობ არახელსაყრელად ტრანსლიტერირებული ციტატაა (და არაფერი საერთო არ აქვს ქართულ “ჯუჯასთან“), იქვე რომანის თემასაც გამოიცნობს: Жужа სიმღერაში высохшая лужа-ს ერითმება, ეს ცარიელი გუბე კი როგორც მომღერლის, ასევე რომანში მოქმედი ათამდე ქალის სულიერ მდგომარეობას ასახავს.M„მარტოსულ ქალთა გამყინვარების ხანა“ – ასე ასათაურებს ცაიტის კრიტიკოსი ინგე კუტნერი რომანის რეცენზიას. ფრანქფურტერ რუნდშაუში კი „ჟუჟას“A„ახალგაზრდა სარეს ვნებანი“ ეწოდა. გოეთეს ახალგაზრდა ვერთერთან ნაწარმოების მთავარ ხაზს მივყავართ. Nნინო ხარატიშვილი თავის ნაწარმოებში რეალურად არსებული ტექსტისა და ამბის შესახებ მოგვითხრობს, რომლის მიხედვითაც 40-იანი წლების მიწურულს პარიზში 17 წლის გოგონამ, დანიელა სერერამ (რომანში მას ჟან სარე ჰქვია), თვითმკვლელობით დაასრულა ცხოვრება, შთამომავლობას კი აპოკალიპტურ-მითოლოგიური ხატებით სავსე ჩანაწერები დაუტოვა. სერერას დღიური ულმობელ, ამაო სამყაროსთან უაზრო ბრძოლის მანიფესტად იქცა. გოეთეს ვერთერის მსგავსად ამ ხელნაწერთა გამოცემას თვითმკვლელობების ტალღა მოჰყოლია. ერთი განსხვავებით: სერერა-სარეს მსხვერპლნი ქალები იყვნენ. სინამდვილეში, ისევე როგორც ხარატიშვილის რომანში, არ არის ცხადი, მართლა არსებობდა კი ეს მითად ქცეული თინეიჯერი, თუ ეს ჩანაწერები გამომცემლის ფრედერიკ ტრისტანის (რომანში – პატრის დიუშამპის) ოსიანური ხუმრობა იყო.
    ამ ბოლომდე ამოუცნობ საიდუმლოს ირონიული ქვეტექსტი აქვს: განა შესაძლებელია კაცის ხელით დაწერილ ტექსტთან და შექმნილ სახესთან ქალებმა იმდენად გააიგივონ თავი, რომ ამას ემსხვერპლონ კიდეც?
    მიუხედავად იმისა, რომ რომანი სამყაროს ორ დაპირისპირებულ ბანაკად – ქალებად და კაცებად – დაყოფის ტოპოსზეა აგებული, ხოლო ეროსი და თანატოსი ხარატიშვილის რომანში განუყრელი თანამგზავრები არიან, მისი მხოლოდ გენდერული კუთხით წაკითხვა არ იქნება მართებული. უკვე სიუჟეტის არჩევით ნინო ხარატიშვილი ისეთ პოეტოლოგიურ კითხვებს ეჭიდება, როგორიცაა ტექსტის ავთენტურობა, ლიტერატურის ზემოქმედების ძალა.
    ამ რთული და მრავალწახნაგოვანი თემების დაძლევას დებიუტანტი რომანისტი არანაკლებ რთულად კონსტრუირებული ტექსტით ცდილობს. ავტორი 80 ქვეთავში ეპიზოდურად მოგვითხრობს სხვა და სხვა დროსა და სივრცეში გათამაშებულ ქალთა ტრაგედიებზე. დიდი ხნის მანძილზე მკითხველს გაუჭირდება იმის გაგება, თუ რა კავშირში არიან ერთმანეთთან მაგალითად ლამაზმანი სტუდენტი Oოლგა, რომელიც 1986 წელს სარეს მსგავსად სუიციდით დაასრულებს სიცოცხლეს, და 2004 წელს პარიზში ჩამოსული Qქალბატონი, რომელიც პირად ტრაგედიას გამოქცევია სიდნეიდან და ერთ-ერთ ბუკინისტურ მაღაზიაში სარეს წიგნს გადააწყდება. რა დატვირთვა აქვს ძმად-წოდებულ ახალგაზრდა ჰომოფობ სტუდენტს 1968 წლის რევოლიციურ პარიზის ფონზე და ვინ არისAAაპიდაპი? ნინო ხარატიშვილი პირველ რიგში მაინც დრამატურგია, ვიდრე მთხრობელი და თხრობის ერთობ პათეტიკური სტილი ხელს უშლის მკითხველს გაიზიაროს ამ მრავალრიცხოვანი ფიგურების შინაგანი განცდები. მით უფრო ხმამაღალია სიხარულის ყიჟინა, როდესაც 300 გვერდიანი რომანის დაახლოებით ასმესამოცე გვერდზე დროსა და სივრცეში მიმობნეული ისტორიები სარეს წიგნის ავთენტურობის საკითხის გარშემო ერთიანდებიან. ვინ ან რა იყო ჟან სარე, რომლის პირდაპირი ან ირიბი მსხვერპლია Qწიგნის თითქმის ყველა გმირი?
    ამ შეკითხვის გასარკვევად ავტორი ჰოლანდიელ ახალგაზრდა მკვლევარ Qქალბატონს აგზავნის პარიზში, ვნებათაღელვის ეპიცენტრში. ლაურა ერთ-ერთი პირველია, ვინც ანალიტიკურად მიუდგება სარეს ფენომენს: ჟან სარე მხოლოდ და მხოლოდ მითია. დეფინირებული მოვლენა კი თავის მაგიურ ძალას კარგავს.
    მკვლევართან ერთად, ვფიქრობ, რომანის ავტორიც მითების დეკონსტრუქციას და განიარაღებას ახდენს. Eეს კი საქართველოში დაბადებული ადამიანის ნამდვილი წარმატებაა. ამ გადასახედიდან თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სათაურიცა და წიგნის გაფორმებაც თამაშის ნაწილია, რომელშიც ნინო მკითხველს იწვევს: ვარდისფერი გარეკანიც მორიგი კლიშე და მითია.
    რა ზეგავლენას ახდენს „ჟუჟა“ მკითხველზე? შეკითხვა მართებულია, პასუხი – ერთმნიშვნელოვნად პოზიტიური:AQდიდი დოზით ქალების ოხვრა-გოდებით, ეგზისტენციალისტურ-ნიჰილისტური განცხადებებით დამძიმებული მკითხველი უეჭველად გადააფასებს ცხოვრებას და უმნიშვნელო წვრილმანიც კი მას დიდ, სასიამოვნო აღმოჩენად მოევლნება.
    და ბოლოს, სიამოვნებით დავესესხები ნინო ხარატიშვილი რომანის გმირს, მკვლევარ Qქალბატონ ლაურას: „მართალია ჩვენი არსებობა სავსეა დანაკარგებით, მაგრამ სადღაც ამ უსასრულო დანაკარგებს შორის არის ცხოვრება.“
    კარგია, როდესაც ლიტერატურა ამას გვახსენებს.
    პიესები და ინსცენირებები:
    2006 – „Z“, ჰამბურგი, თეატრი თალია.
    2007 – სადიპლომო დადგმა: „ჩემი და შენი გული -– მედეა“. ჰამბურგი, თეატრი Kკამპნაგელი.
    2007 – „Le petit Maitre“, კასელის სახელმწიფო თეატრი,Dრეჟისორი იეტე შტეკელი.
    2007 – „აგონია“, ავტორსეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი
    2008 – „დაღლილი ადამიანები – ერთ სივრცეში“ – ავტორისეული დადგმა. HHH ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
    2008 – „ზელმა“, დამდგმელი რეჟისორი: ნინა მათენკლოთცი.
    2009 – „ლივ სტაინი“, ავტორისეული დადგმა. ქალაქ ჰაიდელბერგის თეატრი.
    2009 – „ალჟირი“, ავტორისეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
    2009 – „ჯორჯია“, ვენაში გამართული ავტორთა ფესტივალი: დრამატული თხრობა დღეს. Dდამდგმელი რეჟისორი: ჰანან იშაი.
    2010 – „რისხვა“, დამდგმელი რეჟისორი: ფელიქს როთენჰოისლერი. გიოტინგენი, გერმანული თეატრი.
    2010 – „Radio Universe“, დამდგმელი რეჟისორი: ნინა მათენკლოთცი. Hჰამბურგი, თეატრი Kკამპნაგელი.
    2010 – „ჩემი უსაშინლესი ბედნიერებისQწელიწადი“, ავტორისეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
    Read More
  • AUDIO,  ესე

    მალხაზ ხარბედია – რაბინდრანათ თაგორის “გიტანჯალი”

    01/03/2011

    წელს შესრულდა რაბინდრანათ თაგორის “გიტანჯალის” გამოცემიდან 100 და ქართული თარგმანიდან 50 წლისთავი.
    თამაზ ჩხენკელის ეს თარგმანი უკვე დიდი ხანია ქართული ლიტერატურის ისტორიაში შევიდა. მან ისეთივე კვალი დატოვა ჩვენს სალიტერატურო ენაზე და გამოხატვის პოეტურ ხერხებზე, როგორც სხვადასხვა დროს ილიას და მაჩაბლის შექსპირმა, ასევე ამბაკო ჭელიძის, დავით წერედიანის, ჯემალ აჯიაშვილის, ვახუშტი კოტეტიშვილის, გურამ გოგიაშვილისა და სხვათა თარგმანებმა. ეს წიგნი უკვე 50 წელია კვებავს ქართულ პოეტურ მეტყველებას, ხშირად, შესაძლოა, გაუცნობიერებლადაც.
    1960 წელს თამაზ ჩხენკელს ჯერ კიდევ არ ჰქონდა გამოქვეყნებული თავისი ორიგინალური ლექსები, თუმცა მისი მეგობრის, ზურაბ კიკნაძის სიტყვით, მის მიერ თარგმნილი ტექსტები ყოველთვის მისი ბიოგრაფიის განუყოფელ ნაწილად იქცეოდა ხოლმე:
    “მას არც ერთი ლექსი თავისი არ ჰქონდა. თუმცა რაღაც ლექსები კი იყო გამოქვეყნებული, მაგრამ ინტენსიურად იგი არ მისდევდა საკუთარი პოეზიის გავრცელებას. და ძირითადად ეწეოდა მთარგმნელობით მუშაობას, მაგრამ მისი მთარგმნელობითი სტილი სხვანაირი იყო, ის არ იყო პროფესიონალი მთარგმნელი იმ აზრით, რომ რაღაც ეთარგმნა იმისათვის, რომ მხოლოდ ეთარგმნა. მისი თარგმანები ყოველთვის იყო დაკავშირებული მის სულიერ განვითარებასთან, მის ინტერესებთან…“
    “გიტანჯალამდე” თამაზ ჩხენკელმა ბო ძიუ ი-ს ლექსები თარგმნა. არ მეგულება ქართული პოეზიის ტრადიციასთან დაკავშირებული ადამიანი, ვინაც არ იცნობდეს ბო ძიუ ი-ს ამ თარგმანს, ნათელი და მოქნილი ენით გადმოქართულებულ ლექსებს, რომელმაც ბევრი რამ შეცვალა ქართულ პოეტურ აზროვნებაში. არანაკლები კვალი დატოვა თაგორის ამ წიგნმაც, რომელსაც წელს გამოცემიდან 100 და თარგმნიდან 50 წელი შეუსრულდა:
    “ჩვენ ახლა ვლაპარაკობთ “გიტანჯალზე”, რომელიც 1960 წელს გამოქვეყნდა… თამაზის უნივერსიტეტის წლები დაკავშირებული იყო აღმოსავლურ განათლებასთან, სპარსულ პოეზიასთან, თუმცა მას ამ მხრივ არ გაუგრძელებია მოღვაწეობა, მას რამდენიმე ლექსიც აქვს სპარსულიდან თარგმნილი, მაგრამ ძირითადად ინდოეთით იყო დაინტერესებული, განსაკუთრებით თაგორით, მან თარგმნა თაგორის “ბენგალია”, ასევე “გიტანჯალი”, თაგორის ლექსები, რომელიც თაგორმა ბენგალურის გარდა, ინგლისურადაც გამოსცა. თამაზი სარგებლობდა ბენგალურიდან რუსულად გაკეთებული ზუსტი პწკარედით და ინგლისური თარგმანით. ინგლისური თარგმანი პროზაული იყო, მაშინ ძირითადად ასეთი სტილი იყო, რომ პროზად ითარგმნებოდა თაგორის ლექსები. მაგრამ თაგორმა თავისი ინგლისური ვერსია “გიტანჯალისა” დააფუძნა ინგლისურ პოეზიას – ბრაუნინგის, კიტსის და ა.შ. ლექსებს, მას, მოგეხსენებათ, ინგლისური განათლება ჰქონდა. თამაზმა კი სცადა ქართულ ენაზე, ქართული ენის პოეტურობის შესაძლებლობები გამოევლინა, წყობილსიტყვაობა და ა.შ. ასერომ, ქართული ვერსია მისდევს ინგლისურ ვერსიას ამ სტილებრივი თვალსაზრისით.”
    ამ ე.წ. სტილებრივი ერთგულების მიუხედავად, “გიტანჯალის” ქართული თარგმანის პირველ გამოცემაში კიდევ ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი დეტალი იყო, რომლის შესახებაც ბევრმა დღესაც არაფერი იცის. საუბარია თამაზ ჩხენკელის ორიგინალურ ლექსზე, რომელიც მან კრებულში გააპარა:
    “საინტერესოა ერთი ეპიზოდი. აქ არის სულ 100-მდე ლექსი, მაგრამ ერთ-ერთი ლექსი, 40-ე ნომრით რომელიც არის დაბეჭდილი პირველ გამოცემაში, თაგორს არ ეკუთვნის. ეს თამაზის ლექსია… და როდესაც რედაქტორმა, ცხონებულმა ოთარ ჩხეიძემ ვერ მოძებნა დედანში ეს 40-ე ლექსი, თამაზმა უპასუხა, რომ მე რაღაც სხვა ვერსიები მქონდაო… და ეს ლექსი ეძღვნება არჩილ სულაკაურს, 1949 წელს არის დაწერილი”.
    თამაზ ჩხენკელის ეს წიგნი, შეიძლება ითქვას, 60-იანი წლების ქართული ლიტერატურის ერთ-ერთ სიმბოლოდ იქცა. დღესაც, უახლესი პერიოდის ქართული ლიტერატურის შეფასებისას, შეუძლებელია გვერდი ავუაროთ თამაზ ჩხენკელის თაგორს, წიგნს, რომელმაც არაერთი ქართველი პოეტის ხმა ჩამოაყალიბა.
    თამაზ ჩხენკელი ქართული ორიენტალური ტრადიციის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია, თუმცა, იგი მაინც განსხვავდება კლასიკური მთარგმნელობითი სკოლის წარმომადგენლებისგან:
    “მთარგმნელობით პრესტიჟი, ასე ვთქვათ, აღმოსავლური პოეზიის, თამაზმა დანერგა საქართველოში. თუმცა შემდეგ წამოვიდნენ ახალი თაობები, რომლებიც დედნიდან თარგმნიდნენ უშუალოდ, მაგრამ თამაზის თარგმანი მათ გვერდზე არსებობს როგორც კონგენიალური, ამ ორიგინალური ენიდან თარგმნილი.”
    თამაზ ჩხენკელის ბო ძიუ ი, სხვა ჩინელი პოეტები, თაგორი, ბჰაგავატ გიტა, მის მიერ გადმოქართულებული ტანკები და ევროპელი თუ ამერიკელი პოეტები იმის საუკეთესო ნიმუშია, თუ როგორ შეიძლება მთარგმნელმა შეცვალოს ლიტერატურული ენა, მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად დედნიდანაც არ იყო თარგმანი შესრულებული.
    თავად “გიტანჯალს” რაც შეეხება, იგი მსოფლიომ 1913 წელს გაიცნო, ორიგინალური გამოცემიდან 3 წლის შემდეგ, როცა მისი ინგლისური თარგმანი გამოქვეყნდა. წიგნს უილიამ ბატლერ იეიტსის წინასიტყვაობა უძღოდა:
    “ეს ლირიკული კრებული დიდი კულტურის ნაყოფია. იგი ნაჟურია მთელი ქვეყნისა, სადაც პოეზია და რელიგია შერწყმულია. თუ ბენგალიის ცივილიზაცია არ დაიღუპა, იგი გაჟონავს ყველგან და მთელი თავისი დახვეწილობით უკანასკნელი უპოვარისთვისაც ხელმისაწვდომი გახდება. ეს საგალობლები, კარგად დაბეჭდილ ტომებად გამოცემულნი, უქმად არ იდება იმ ქალბატონების მაგიდაზე, რომლებიც უგულისყუროდ გადაფურცლავენ მის ლექსებს, მათ ხელში არ აიღებენ სტუდენტები, რათა საჭირო შემთხვევაში უფრო სერიოზული საქმე მოიმიზეზონ და გადასდონ წიგნი. გაივლიან თაობები და მათ ისევ იმღერებენ დიდი გზის ყარიბები და განგის მენავეები. ერთმანეთის მომლოდინე მიჯნურები მათში პოვებენ მეუფის სიყვარულს, იმ ჯადოსნურ ყურეს, სადაც მათი მიწიერი სიბერე განიწმინდება და განახლდება”.
    © radiotavisupleba.ge
    Read More