­­­­­­­­­­­ნახევარი საუკუნე პლატონოვის გარეშე

თარ­გ­მ­ნა ეთ­ერ ვიბ­ლი­ან­მა

გე­ნი­ა­ლუ­რი წყვი­ლი – ნა­ბო­კო­ვი და პლა­ტო­ნო­ვი მე-19 სა­უ­კუ­ნის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წე­ლი­წადს მო­ევ­ლი­ნა ქვე­ყა­ნას. იმ­ა­ვე 1899 წლის შვი­ლე­ბი არ­ი­ან ლე­ო­ნიდ ლე­ო­ნო­ვი, კონ­ს­ტან­ტინ ვა­გი­ნო­ვი, იური ოლ­ე­შა, ნა­დეჟ­და მან­დელ­შ­ტა­მი…

შემ­ზა­რა­ვია ამ სრუ­ლი­ად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ად­ა­მი­ა­ნე­ბის ხვედ­რი, ძნე­ლია, მა­თი ცხოვ­რე­ბი­სა და შე­მოქ­მე­დე­ბის გზას გა­ა­დევ­ნო თვა­ლი. ბევრს რო­დი არ­გუ­ნა ბედ­მა კუთ­ვ­ნი­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი ყუ­რად­ღე­ბა. პირ­ველ რიგ­ში ეს პლა­ტო­ნოვ­ზე ითქ­მის, რო­მე­ლიც ამ სა­ი­უ­ბი­ლეო წელს პუშ­კი­ნის და ნა­ბო­კო­ვის ჩრდილ­ქ­ვეშ მო­ექ­ცა (რა­შიც არც ერ­თია დამ­ნა­შა­ვე და არც მე­ო­რე). პლა­ტო­ნოვ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ეჭ­ვის ქვეშ დად­გა ჩვენს შე­სა­ხებ სა­ყო­ველ­თა­ოდ დამ­კ­ვიდ­რე­ბუ­ლი აზ­რიც – “მათ მხო­ლოდ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლე­ბის სიყ­ვა­რუ­ლი შე­უძ­ლი­ათ”-ო.

პლა­ტო­ნო­ვი მოს­კოვ­ში, სომ­ხურ სა­საფ­ლა­ო­ზეა დაკ­რ­ძა­ლუ­ლი. მი­სი ნი­ჭის თაყ­ვა­ნის­მ­ცემ­ლებს სა­შუ­ა­ლე­ბა აქვთ, მუხ­ლი მო­ი­ყა­რონ მის სა­მა­რეს­თან, თუნ­დაც წე­ლი­წად­ში ერთხელ, ხუთ იან­ვარს…

პლა­ტო­ნო­ვის ცხოვ­რე­ბის ძი­რი­თა­დი მო­მენ­ტე­ბი ცნო­ბი­ლია მკითხ­ვე­ლის­თ­ვის. იგი ვო­რო­ნეჟ­ში და­ი­ბა­და. პრო­ლე­ტა­რის ოჯ­ახ­მა ახ­ალ­გაზ­რ­და კა­ცი რე­ვო­ლუ­ცი­ი­სა და გარ­დაქ­მ­ნე­ბის­თ­ვის შე­ამ­ზა­და. პირ­ვე­ლი სუს­ტი ლექ­სე­ბის შემ­დეგ მო­უ­ლოდ­ნე­ლად იფ­ეთ­ქა გე­ნი­ამ, რო­მე­ლიც ყო­ველ­თ­ვის შე­უც­ნო­ბე­ლია და ამ­ა­ვე დროს, თვალ­ში­სა­ცე­მიც. გა­სა­ოც­რად გე­ნი­ა­ლუ­რი კრი­ტი­კო­სი იყო ჩვე­ნი დი­დი ბე­ლა­დი და მას­წავ­ლე­ბე­ლი იოს­ებ სტა­ლი­ნი. არც ერ­თი გე­ნი­ო­სის გა­მო­ჩე­ნა არ გა­მოჰ­პარ­ვია მის მახ­ვილ მზე­რას. ცხა­დია, არც პლა­ტო­ნო­ვი დარ­ჩე­ნი­ლა ბე­ლა­დის ყუ­რად­ღე­ბის მიღ­მა, მის ნა­წე­რებს ხას­ხა­სა წი­თე­ლი ფე­რით წა­ა­წე­რა გარ­დი-გარ­დ­მო “არ­ამ­ზა­და”. მან­დელ­შ­ტა­მის მას­შ­ტა­ბებ­ში რომ გარ­კ­ვე­უ­ლი­ყო, ამ­ი­სათ­ვის პას­ტერ­ნაკს და­ე­ლა­პა­რა­კა. შე­საძ­ლოა, კვა­ლი­ფი­ცი­უ­რი მრჩევ­ლე­ბიც ჰყავ­და ვი­თა­რე­ბა­ში ზედ­მი­წევ­ნით გა­სარ­კ­ვე­ვად. ერ­თი რამ ცხა­დია, თი­თო­ე­უ­ლი მათ­გა­ნის მი­მართ ის­ეთ­სა­ვე ყუ­რად­ღე­ბას იჩ­ენ­და, რო­გორ­საც ცნო­ბილ დნეპ­რ­ჰეს­თან და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­ში.

პლა­ტო­ნო­ვი არ­ას­დ­როს მჯდა­რა სა­ტუ­სა­ღო­ში. ბა­ნა­კე­ბი მის­მა შვილ­მა მო­ი­ა­რა და შინ ტუ­ბერ­კუ­ლო­ზი მო­ი­ყო­ლა. სწო­რედ შვი­ლის­გან გა­და­დე­ბუ­ლი ამ სე­ნით გარ­და­იც­ვა­ლა (თუ და­ი­ღუ­პა?) იგი. პლა­ტო­ნოვ­მა ზუს­ტად ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნე იც­ხოვ­რა. მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის პირ­ვე­ლი ნა­ხე­ვა­რი. იმ­ა­ვე სა­უ­კუ­ნის მე­ო­რე ნა­ხე­ვა­რი მის გა­რე­შე ჩა­თავ­და. პირ­ვე­ლი 50-წლი­ა­ნი მო­ნაკ­ვე­თი კი სწო­რედ პლა­ტო­ნო­ვის არ­სე­ბო­ბით არ­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი. მი­სი ნა­წე­რე­ბის აზ­რი და სუ­ლი იმ­დე­ნად უსწ­რებ­და წინ თა­ნა­მედ­რო­ვე აზ­როვ­ნე­ბას, რომ ცენ­ზუ­რულ და იდ­ე­ო­ლო­გი­ურ აკრ­ძალ­ვებ­თან ერ­თად ამ­ა­ნაც გა­აძ­ნე­ლა მკითხ­ვე­ლის ცნო­ბი­ე­რე­ბამ­დე ამ პრო­ზის მიღ­წე­ვა. დღეს, 21-ე სა­უ­კუ­ნის და­საწყის­ში, პლა­ტო­ნო­ვის წა­კითხ­ვი­სას სწო­რედ ის აკრ­ძა­ლუ­ლი, შე­ფა­რუ­ლი ნა­წი­ლია ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი და ფა­სე­უ­ლი. მა­ინც რა­ტო­მაა ძნე­ლად­სა­კითხა­ვი ზედ­მი­წევ­ნით უბ­რა­ლო ად­ა­მი­ა­ნე­ბის შე­სა­ხებ, ზედ­მი­წევ­ნით ცხა­დი და ნა­თე­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ე­ბის შე­სა­ხებ უკ­ი­დუ­რე­სად მარ­ტი­ვი ენ­ი­თა და ლექ­სი­კით და­წე­რი­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი? თუ­კი ყვე­ლა­ფე­რი ასე ცხა­დი და შეგ­ნე­ბუ­ლად გა­მარ­ტი­ვე­ბუ­ლია, რა­ში მდგო­მა­რე­ობს მი­სი სირ­თუ­ლე? რო­გორც ჩანს, ას­ა­კის ბრა­ლია, მაგ­რამ მეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ მე პი­რა­დად, პლა­ტო­ნოვს უწ­ინ უფ­რო იოლ­ად ვკითხუ­ლობ­დი. იგი ჩე­მი თა­ო­ბის ცხოვ­რე­ბა­ში “დათ­ბო­ბის” პე­რი­ოდ­ში, თუ არ ვცდე­ბი, 1958 წელს შე­მო­ვი­და ფოლ­კ­ნერ­თან ერ­თად. ეს ორი პა­ტა­რა წიგ­ნი – “შვი­დი მოთხ­რო­ბა” და “მშვე­ნი­ერ და ნა­თელ სამ­ყა­რო­ში” – დღემ­დე გა­ნუყ­რე­ლია ჩემს ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში. საქ­მის­მ­ცოდ­ნე ად­ა­მი­ა­ნებს ამ თი­თის­სის­ქე წიგ­ნებ­ში ჩა­უ­ტე­ვი­ათ შე­საძ­ლებ­ლის მაქ­სი­მუ­მი, ყვე­ლა­ფე­რი ის, რი­სი და­ბეჭ­დ­ვაც მა­შინ შე­იძ­ლე­ბო­და…

სულ­მო­უთ­ქ­მე­ლად და­ვე­წა­ფეთ პლა­ტო­ნოვს. და­იწყო პლა­ტო­ნო­ვით, უფ­რო კი მი­სი სტი­ლით თრო­ბა, რად­გან წიგ­ნი იდ­ე­უ­რი ში­ნა­არ­სის­გან მაქ­სი­მა­ლუ­რად თა­ვი­სუ­ფა­ლი გახ­ლ­დათ. იქ იყო მხო­ლოდ სი­ნა­ზე, სიყ­ვა­რუ­ლი და ბავ­შ­ვე­ბი. და იყო სრუ­ლი­ად ახ­ა­ლი მეტყ­ვე­ლე­ბა. ეს სა­ბავ­შ­ვო გა­მო­ცე­მა სრუ­ლად შე­ერ­წყა ჩვენს ბავ­შ­ვურ ცნო­ბი­ე­რე­ბას. ახ­ლის­მა­ძი­ე­ბე­ლი, დამ­წყე­ბი ავ­ტო­რე­ბი პლა­ტო­ნო­ვის მი­ერ შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი, მა­ნამ­დე გა­მო­უ­ყე­ნე­ბე­ლი სრუ­ლი­ად ახ­ა­ლი სტი­ლით იკ­მა­ყო­ფი­ლებ­დ­ნენ წყურ­ვილს.

პლა­ტო­ნოვს მრა­ვა­ლი მიმ­ბაძ­ვე­ლი გა­მო­უჩ­ნ­და, მაგ­რამ ეს იყო მხო­ლოდ გა­რეგ­ნუ­ლი მი­ბაძ­ვა. იმ პლე­ა­დის მწერ­ლებ­მა, მა­თი ძა­ლი­სა და შე­საძ­ლებ­ლო­ბის ფარ­გ­ლებ­ში, პლა­ტო­ნო­ვის წე­რის სტი­ლი აით­ვი­სეს და და­ი­ვიწყეს. ახ­ლა ეს სტი­ლის­ტი­კა გა­ზა­ვე­ბუ­ლი, გა­სა­შუ­ა­ლე­ბუ­ლი სა­ხით წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა. შემ­დეგ, “პე­რეს­ტ­რო­ი­კის” პე­რი­ოდ­ში, კვლავ დად­გა ახ­ა­ლი, მა­ნამ­დე არ­სე­ბუ­ლის­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სტი­ლით მეტყ­ვე­ლე­ბის აუც­ი­ლებ­ლო­ბა. მა­შინ ახ­ალ­გაზ­რ­და მწერ­ლე­ბის­თ­ვის მო­სა­წო­ნი და მი­სა­ბა­ძი ლ.დო­ბი­ჩი­ნი აღ­მოჩ­ნ­და. რო­გორც ჩანს, ის მი­ვიწყე­ბუ­ლი სტი­ლი ისეა შეთ­ვი­სე­ბუ­ლი და გა­ზა­ვე­ბუ­ლი დო­ბი­ჩი­ნის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში, რომ იგი თა­ვი­სი სა­კუ­თა­რი, და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ენ­ით მეტყ­ვე­ლებს (ბო­ლოს და ბო­ლოს, ვინც იამ­ბებს წერს, პუშ­კი­ნის მიმ­ბაძ­ვე­ლო­ბას ხომ არ აბ­რა­ლე­ბენ). უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი რუ­სი პო­ე­ტი, რო­მელ­მაც სა­კუ­თა­რი, გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი პო­ე­ტი­კის შექ­მ­ნა და ბო­ლომ­დე შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა შეძ­ლო, იოს­იფ ბროდ­ს­კი გახ­ლ­დათ. მას დღემ­დე ჰყავს უამ­რა­ვი მიმ­დე­ვა­რი და მიმ­ბაძ­ვე­ლი. გარ­კ­ვე­უ­ლი დრო­ის შემ­დეგ აღ­მოჩ­ნ­დე­ბა, რომ ვი­ღა­ცის მსგავ­სად წე­რა მხო­ლოდ “ტექ­ნი­კაა” და სხვა არ­ა­ფე­რი. ფა­სე­უ­ლია სხვა, უფ­რო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი რამ – ვინ წერს და რას წერს. თუ მი­ვიჩ­ნევთ, რომ პუშ­კი­ნის თუ გო­გო­ლის, პლა­ტო­ნო­ვის თუ დო­ბი­ჩი­ნის, ზა­ბო­ლოც­კის თუ ბროდ­ს­კის სტი­ლის გავ­ლე­ნა უკ­ვე ჩავ­ლი­ლი პე­რი­ო­დია, მა­შინ ის­ღა დაგ­ვ­რ­ჩე­ნია, მა­თი ნა­წე­რე­ბი ვი­კითხოთ.

სწო­რედ მა­შინ, რო­ცა ცდი­ლობ გა­გე­ბას, რა და­წე­რა (და არა რო­გორ და­წე­რა) პლა­ტო­ნოვ­მა, იჩ­ენს თავს მი­სი კითხ­ვის სირ­თუ­ლე. თით­ქოს რა­ღაც ინგ­რე­ვა და ნაპ­რალ­თან რჩე­ბი ტკბო­ბა­სა და ტან­ჯ­ვას შო­რის. არ მე­გუ­ლე­ბა არც ერ­თი დრო­ი­სა და ეპ­ო­ქის სხვა მწე­რა­ლი, რო­მე­ლიც ას­ე­თი ძა­ლით გან­გაც­დე­ვი­ნებს სუ­ლი­ე­რი არ­სე­ბი­სად­მი თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბას, სიბ­რა­ლულს და სიყ­ვა­რულს. ეს სიბ­რა­ლუ­ლი და სიყ­ვა­რუ­ლი იმ­დე­ნად ძლი­ე­რია, რომ თით­ქ­მის სიკ­ვ­დილს უტ­ოლ­დე­ბა. სიყ­ვა­რუ­ლის გა­მო­სახ­ვა შე­უძ­ლე­ბე­ლია და ამ­ა­შია მი­სი უმ­თავ­რე­სი არ­სი. პლა­ტო­ნო­ვის ნა­წე­რებ­ში ტან­ჯ­ვი­სა და სიკ­ვ­დი­ლის­თ­ვის გან­წი­რუ­ლი ად­ა­მი­ა­ნი­სა თუ სხვა სუ­ლი­ე­რი არ­სე­ბი­სად­მი სიბ­რა­ლუ­ლი და თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბა ისე სუ­ლის­შემ­ძ­ვ­რე­ლა­დაა და­ხა­ტუ­ლი, რომ მკითხ­ვე­ლიც პერ­სო­ნა­ჟებ­თან იტ­ან­ჯე­ბა და კვდე­ბა.

ეს ემ­ო­ცი­უ­რი ძა­ლა ნე­ბის­მი­ე­რი კარ­გი ლი­ტე­რა­ტუ­რის კითხ­ვით მი­ღე­ბულ გან­ც­დას აღ­ე­მა­ტე­ბა, იგი ბევ­რად მე­ტია და შე­საძ­ლებ­ლო­ბის ზღვარს სცილ­დე­ბა.

გა­მო­დის, რომ პლა­ტო­ნო­ვის ნე­ბის­მი­ე­რი გვერ­დის წა­კითხ­ვა დი­დი დატ­ვირ­თ­ვა და ვარ­ჯი­შია სუ­ლის­თ­ვის. ნა­ვარ­ჯი­შე­ვი სუ­ლი ტკი­ვილს იწ­ყებს არა მხო­ლოდ წიგ­ნ­ში წა­კითხუ­ლის გა­მო, არ­ა­მედ სა­კუ­თა­რი გა­უ­ხე­შე­ბუ­ლი, გა­მო­ფი­ტუ­ლი და გა­მო­უ­ყე­ნე­ბე­ლი არ­სო­ბის გა­მოც. ამგ­ვა­რად, ჩვენ­ში აღძ­რუ­ლი თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბა და სიბ­რა­ლუ­ლი არა მხო­ლოდ სხვის მი­მართ თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბაა, არ­ა­მედ, პირ­ველ რიგ­ში, სა­კუ­თა­რი თა­ვის სიბ­რა­ლუ­ლი. მთე­ლი ძა­ლის­ხ­მე­ვით ვცდი­ლობთ სხვის თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბას, მაგ­რამ ჩვე­ნი­ვე სუ­ლის უმ­წიფ­რო­ბი­სა და გა­ნუ­ვი­თა­რებ­ლო­ბის გა­მო, მხო­ლოდ სა­კუ­თა­რი უიმ­ე­დო მდგო­მა­რე­ო­ბის გა­მო­ხატ­ვას ვა­ხერ­ხებთ.

მაშ, რა სა­ჭი­როა ამგ­ვა­რი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი, რას მიგ­ვა­ნიშ­ნე­ბენ ის­ი­ნი? ამ­ა­ზე ფიქ­რიც კი მზა­რავს და იქ­ნებ არ­ცაა სა­ჭი­რო 21-ე სა­უ­კუ­ნის პერ­ს­პექ­ტი­ვებ­ზე სა­უ­ბა­რი, რად­გან იგი უც­ი­ლობ­ლად უკ­ავ­შირ­დე­ბა ეს­ქა­ტო­ლო­გი­ას, ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის და­სას­რულს. რაც შე­ე­ხე­ბა მე-20 სა­უ­კუ­ნეს, მი­სი მთა­ვა­რი დამ­სა­ხუ­რე­ბა ისაა, რომ ად­ა­მი­ანს კუთ­ვ­ნი­ლი ად­გი­ლი მი­უ­ჩი­ნა სამ­ყა­რო­ში და სა­თა­ვე და­უ­დო ეკ­ო­ლო­გი­ურ აზ­როვ­ნე­ბას. ძა­ლი­ან სამ­წუ­ხა­როა, რომ ამ აზ­როვ­ნე­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა გა­რე­მომ­ც­ვე­ლი ცოცხა­ლი სამ­ყა­როს გა­ნად­გუ­რე­ბის ფა­სად იქ­ნა მო­პო­ვე­ბუ­ლი. ხო­ლო ახ­ალ, 21-ე ათწ­ლე­ულ­ში ჩვენს პლა­ნე­ტა­ზე სი­ცოცხ­ლე იმ­დე­ნად იქ­ნე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, რამ­დე­ნა­დაც გა­აც­ნო­ბი­ე­რებს კა­ცობ­რი­ო­ბა ად­ა­მი­ან­თა მოდ­გ­მის მი­ერ გა­მოვ­ლე­ნილ სი­სას­ტი­კეს, სი­ხარ­ბეს, მტა­ცებ­ლო­ბას და გა­მოც­დი­ლე­ბად შეს­თა­ვა­ზებს მო­მა­ვალს. პლა­ტო­ნო­ვი ად­რე­ვე, ზედ­მი­წევ­ნით ნათ­ლად გრძნობ­და ამ პრობ­ლე­მის გარ­დუ­ვა­ლო­ბას და კა­ცობ­რი­ო­ბის მო­მავ­ლის შე­სა­ხებ სა­კუ­თარ აზრს ად­ა­მი­ა­ნი­სად­მი სიყ­ვა­რუ­ლი­თა და თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბით გა­მო­ხა­ტავ­და. ამ­ი­ტო­მაც გვევ­ლი­ნე­ბა იგი დღეს გან­სა­კუთ­რე­ბით აქ­ტუ­ა­ლურ მწერ­ლად. თუ ად­ა­მი­ა­ნის გა­დარ­ჩე­ნის უფ­რო რთულ პერ­ს­პექ­ტი­ვებს ჩა­ვუღ­რ­მავ­დე­ბით, გა­სა­გე­ბი გახ­დე­ბა, რა­ტომ წერ­და პლა­ტო­ნო­ვი უმ­არ­ტი­ვე­სი ენ­ით. იგი გა­მოქ­ვა­ბუ­ლის­დ­რო­ინ­დელ ქრის­ტი­ა­ნო­ბას მოგ­ვა­გო­ნებს, წი­ნა­რექ­რის­ტი­ა­ნულს, პლა­ტო­ნურს. არ ვი­ცი, პლა­ტო­ნო­ვი იც­ნობ­და თუ არა პლა­ტო­ნის მოძღ­ვ­რე­ბას, მაგ­რამ მი­სი გა­მო­ძა­ხი­ლი ნე­ბის­მი­ერ შემ­თხ­ვე­ვა­ში უნ­და ვი­ვა­რა­უ­დოთ.

გა­ვი­და ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნე და პლა­ტო­ნოვს, 21-ე სა­უ­კუ­ნის მწე­რალს, მო­მავ­ლის მწე­რალს უწ­ო­დე­ბენ. გე­ნი­ო­სის ეს დაგ­ვი­ა­ნე­ბუ­ლი, მაგ­რამ დამ­სა­ხუ­რე­ბუ­ლი აღ­ი­ა­რე­ბა არ მა­ხა­რებს იმ­დე­ნად, რამ­დე­ნა­დაც წუ­ხი­ლი მიპყ­რობს იმ მო­მავ­ლის გა­მო, რო­დე­საც პლა­ტო­ნო­ვი ყვე­ლას­თ­ვის გა­სა­გე­ბი გახ­დე­ბა. აი, მა­შინ პლა­ტო­ნო­ვი ჰა­ე­რი­ვით აუც­ი­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა ჩვენ­თ­ვის.

არ ყო­ფი­ლა შემ­თხ­ვე­ვა, რო­მე­ლი­მე იდ­ე­ას ხორ­ცი შე­ეს­ხა ცხოვ­რე­ბა­ში. უბ­რა­ლოდ, რო­ცა რა­ი­მე ახ­ა­ლი აღ­მო­ცენ­დე­ბო­და, ახ­სენ­დე­ბო­დათ, რომ ამ­ის შე­სა­ხებ იდეა მა­ნამ­დე არ­სე­ბობ­და. ასე იყო ქრის­ტი­ა­ნო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­შიც. ქრის­ტეს და­ბა­დე­ბის ორი ათ­ა­სი წლის იუბ­ი­ლეს დი­დი ზარ-ზე­ი­მით აღვ­ნიშ­ნავთ ამ გა­და­რე­უ­ლი და უგ­უ­ნუ­რი სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მიჯ­ნა­ზე, მაგ­რამ ქრის­ტი­ა­ნო­ბა ქრის­ტეს და­ბა­დე­ბამ­დე ბევ­რად ად­რე არ­სე­ბობ­და კა­ცობ­რი­ო­ბის ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში. პლა­ტო­ნოვ­მა მო­ა­ხერ­ხა თა­ვი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი იმ წი­ნა­რექ­რის­ტი­ა­ნუ­ლი, ახ­ლა­დაღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი პირ­ველ­ყო­ფი­ლი ცნო­ბი­ე­რე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი ენ­ით და­ე­წე­რა. იგი ის­ეთ სიღ­რ­მე­ებ­ში ახ­ერ­ხებს შეღ­წე­ვას, სა­დაც ცნო­ბი­ე­რე­ბა ჯერ კი­დევ ჩა­ნა­სა­ხო­ვან მდგო­მა­რე­ო­ბა­შია და არ­ა­ფე­რია ნათ­ქ­ვა­მი. შე­საძ­ლე­ბე­ლია ჯობ­დეს, რომ პლა­ტო­ნო­ვი ბავ­შ­ვებს ვუ­კითხოთ. იქ­ნებ, მათ უფ­რო იოლ­ად გა­ი­გონ და დრო­უ­ლა­დაც.

2000 წ.

© “არილი”

­­­­მე სპილოს ძვლის კოშკის ბინადა­რი ვარ

თარგმნა მათე კრავეიშვილმა

ლი­ტე­რა­ტუ­რა ჩემ­თ­ვის უკ­ვე დი­დი ხა­ნია იქ­ცა თვით­შე­მეც­ნე­ბის თუ არა, ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში გარ­კ­ვე­ვის, რა­ღა­ცის ცხად­ყო­ფის სა­შუ­ა­ლე­ბად მა­ინც. ლი­ტე­რა­ტუ­რის სი­ნამ­დ­ვი­ლემ ყუ­რად­ღე­ბი­ა­ნი და კრი­ტი­კუ­ლი გამ­ხა­და ჭეშ­მა­რი­ტი სი­ნამ­დ­ვი­ლის მი­მართ. მას­წავ­ლა ის, თუ ვინ ვარ და რა ხდე­ბა ჩემ­ში.

მას შემ­დეგ, რაც მე – რო­გორც მკითხ­ვე­ლი და მწე­რა­ლი – მივ­ხ­ვ­დი ლი­ტე­რა­ტუ­რის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას, მის მი­მარ­თაც ყუ­რად­ღე­ბი­ა­ნი და კრი­ტი­კუ­ლი შე­ვი­ქე­ნი; ეს ლი­ტე­რა­ტუ­რა კი თა­ვის მხრივ სი­ნამ­დ­ვი­ლის ნა­წილს წარ­მო­ად­გენს. ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის­გან ჩემ­თ­ვის რა­ღაც ახ­ალს ვე­ლი, რაც მცი­რე­დით მა­ინც შემ­ც­ვ­ლის; მო­უ­ლოდ­ნელს, იმ­ას, რა­საც აქ­ამ­დე ვერც კი მი­ვიჩ­ნევ­დი არ­სე­ბო­ბის ცნო­ბი­ერ შე­საძ­ლებ­ლო­ბად, ვერ წარ­მო­ვიდ­გენ­დი ხედ­ვის, სიტყ­ვის, ფიქ­რი­სა და ყოფ­ნის ამ ახ­ალ სა­შუ­ა­ლე­ბას. მას შემ­დეგ, რაც მივ­ხ­ვ­დი, რომ ლი­ტე­რა­ტუ­რის წყა­ლო­ბით თა­ვა­დაც შე­იძ­ლე­ბო­და შევ­ც­ვ­ლი­ლი­ყა­ვი, უფ­რო მე­ტი იმ­ე­დი გა­მიჩ­ნ­და იმ­ის, რომ ლი­ტე­რა­ტუ­რა ახ­ალ შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს მომ­ცემ­და ჩე­მი ნაკ­ლო­ვა­ნი არ­სე­ბო­ბის სრულ­ყო­ფი­სათ­ვის. ლი­ტე­რა­ტუ­რის­გან სამ­ყა­როს შე­სა­ხებ არ­სე­ბუ­ლი ყვე­ლა სა­ბო­ლოო, დას­რუ­ლე­ბუ­ლი თვალ­საზ­რი­სის უარ­ყო­ფას მო­ვე­ლი და რად­გან იმ­ა­საც მივ­ხ­ვ­დი, რომ ცვლი­ლე­ბებ­თან ერ­თად ცნო­ბი­ე­რი არ­სე­ბო­ბის ახ­ა­ლი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბიც იშ­ლე­ბო­და ჩემს თვალ­წინ, ერთ რა­მე­ში დავ­რ­წ­მუნ­დი, კერ­ძოდ კი იმ­ა­ში, რომ ლი­ტე­რა­ტუ­რის მეშ­ვე­ო­ბით სხვე­ბის შეც­ვ­ლაც იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი. სამ­ყა­როს შე­სა­ხებ ჩე­მი წარ­მოდ­გე­ნა ხომ ბევ­რი რა­მით შეც­ვა­ლა კლა­ის­ტ­მა, ფლო­ბერ­მა, დოს­ტო­ევ­ს­კიმ, კაფ­კამ, ფოლ­კ­ნერ­მა, რობ-გრი­ემ.

ახ­ლა კი მე – რო­გორც მწე­რალ­სა და მკითხ­ველს – აღ­არ მაკ­მა­ყო­ფი­ლებს სამ­ყა­როს ას­ახ­ვის არ­სე­ბუ­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი. ნე­ბის­მი­ე­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბა, მე მგო­ნი, მხო­ლოდ ერთხელ ამ­არ­თ­ლებს. მი­სი მი­ბაძ­ვა უკ­ვე შე­უძ­ლე­ბე­ლი ხდე­ბა. მე­ო­რე­ჯერ გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ას­ახ­ვის მო­დე­ლი ახ­ალს არ­ა­ფერს გვძენს და სა­უ­კე­თე­სო შემ­თხ­ვე­ვა­ში ვა­რი­ა­ცი­ას წარ­მო­ად­გენს. გა­მო­სახ­ვის ესა თუ ის მო­დე­ლი პირ­ვე­ლად გა­მო­ყე­ნე­ბი­სას შე­საძ­ლოა რე­ა­ლის­ტუ­რი იყ­ოს, სხვა დროს კი იგი მა­ნი­ე­რის­ტუ­ლი და არ­ა­რე­ა­ლის­ტუ­რი მოგ­ვეჩ­ვე­ნე­ბა, თუნ­დაც ის­ევ რე­ა­ლის­ტუ­რად იწ­ო­დე­ბო­დეს.

ას­ე­თი მა­ნი­ე­რის­ტუ­ლი რე­ა­ლიზ­მია გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი დღეს გერ­მა­ნულ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში. ყო­ველ­თ­ვის ავ­იწყ­დე­ბათ, რომ სი­ნამ­დ­ვი­ლის ას­ახ­ვის ერთხელ აღ­მო­ჩე­ნი­ლი მე­თო­დი დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში კარ­გავს თა­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას. ამ მე­თოდს ახ­ლი­დან ვერ გა­მო­ი­გო­ნებ, ამ­ი­ტო­მაც მას გა­უც­ნო­ბი­ე­რებ­ლად იყ­ე­ნე­ბენ. ერ­თი სიტყ­ვით, მე­თოდს ბუ­ნე­ბას­თან აიგ­ი­ვე­ბენ. რე­ა­ლიზ­მის ერთ-ერ­თი ხერ­ხი, მა­გა­ლი­თად აღ­წე­რა, ერ­თა­დერთ ბუ­ნებ­რივ ხერ­ხად მი­აჩ­ნი­ათ. ას­ეთ ლი­ტე­რა­ტუ­რას “სა­დას”, “ბუ­ნებ­რივს”, “უბ­რა­ლო­სა” და “საქ­მი­ანს” უწ­ო­დე­ბენ. სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში კი ამ ტი­პის ლი­ტე­რა­ტუ­რა იმ­დე­ნად­ვეა არ­ა­ბუ­ნებ­რი­ვი, რო­გორც ნე­ბის­მი­ე­რი მი­სი წი­ნა­მორ­ბე­დი ლი­ტე­რა­ტუ­რა: ეს მე­თო­დი მხო­ლოდ მწერ­ლე­ბი­სა და კრი­ტი­კო­სე­ბის­თ­ვი­საა ნაც­ნო­ბი, ასე რომ, ის­ი­ნი ვერც კი გრძნო­ბენ, რომ ამგ­ვა­რი აღ­წე­რე­ბი ბუ­ნე­ბა კი არა, მე­თო­დია, რო­მელ­მაც სა­ბო­ლო­ოდ გა­ი­კა­ფა გზა და დამ­კ­ვიდ­რ­და. იგი აღ­ა­რაა კრი­ტი­კუ­ლი სი­ნამ­დ­ვი­ლეს­თან მი­მარ­თე­ბა­ში, არ­ა­მედ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მოხ­მა­რე­ბის საგ­ნად იქ­ცა. ეს მე­თო­დი არ­ა­ნა­ირ წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბას არ უწ­ევს მკითხ­ველს, ვერც კი გრძნობს მას, ვერ ამჩ­ნევს, ანუ იგი სა­ბო­ლო­ოდ გან­სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ­და, შაბ­ლო­ნად იქ­ცა. ამ­ან თა­ნა­მედ­რო­ვე, ტრი­ვი­ა­ლურ რე­ა­ლიზ­მამ­დე მიგ­ვიყ­ვა­ნა.

ყველ­გან ხე­დავ, რომ ესა თუ ის მხატ­ვ­რუ­ლი მე­თო­დი მრა­ვალ­ჯე­რა­დი გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­დე­გად დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში სულ უფ­რო ეშ­ვე­ბა და ბო­ლოს სრუ­ლი ავ­ტო­მა­ტი­ზა­ცი­ის დო­ნეს აღ­წევს – ტრი­ვი­ა­ლურ, გა­მო­ყე­ნე­ბით ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში, რეკ­ლა­მა­ში და მა­სობ­რი­ვი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბებ­ში. ბულ­ვა­რულ რო­მან­ში ძალ­ზე ხში­რად შეხ­ვ­დე­ბით ში­ნა­გან მო­ნო­ლოგს; მი­ლი­ო­ნო­ბით ავ­ტო­რი მუ­შა­ობს მონ­ტა­ჟის ტექ­ნი­კით. იგ­ი­ვე “ტენ­დენ­ცი­ე­ბი” შე­ი­ნიშ­ნე­ბა კო­მიქ­სებ­შიც, კონ­კ­რე­ტუ­ლი პო­ე­ზი­ის ცალ­კე­უ­ლი მიგ­ნე­ბე­ბი კი რეკ­ლა­მამ გა­ი­თა­ვი­სა. მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნის ხაზ­გას­მის ხერ­ხი – პირ­ველ­ხა­რის­ხო­ვა­ნის მიჩ­ქ­მალ­ვის მიზ­ნით – ახ­ლა ფარ­თოდ გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა ტე­ლე­ვი­ზი­ა­ში. ახ­ა­ლი ამ­ბე­ბის მი­მომ­ხილ­ვე­ლი რო­მე­ლი­მე ავ­ტო­რი ან სვე­ტის წამ­ყ­ვა­ნი “შპი­გე­ლი­დან” უფ­რო უშ­უ­ა­ლო და ოს­ტა­ტუ­რი სიტყ­ვე­ბის თა­მაშს გვთა­ვა­ზობს, ვიდ­რე ამ­ა­ში გა­წა­ფუ­ლი პო­ე­ტი. რო­ცა ხერ­ხი იმ­დე­ნად ცვდე­ბა, რომ შე­უძ­ლე­ბე­ლი ხდე­ბა მი­სი აღქ­მა, მას ყვე­ლა­ზე და­ბალ დო­ნე­ზე იყ­ე­ნე­ბენ, მა­ნე­რად იქ­ცე­ვა. ცოცხალ­მა მე­თოდ­მა ყი­რა­ზე უნ­და და­ა­ყე­ნოს ყვე­ლა­ფე­რი, რაც აქ­ამ­დე იყო ცნო­ბი­ლი, უნ­და გვაჩ­ვე­ნოს, რომ სი­ნამ­დ­ვი­ლის ას­ახ­ვის კი­დევ ერ­თი სა­შუ­ა­ლე­ბა არ­სე­ბობს, უფ­რო სწო­რად, არ­სე­ბობ­და, რად­გან ერთხელ გამ­ჟ­ღავ­ნე­ბულ­მა მან უკ­ვე ამ­ო­წუ­რა თა­ვი. სა­უ­ბა­რი იმ­ა­ზეა, რომ ამ შე­საძ­ლებ­ლო­ბას კი არ უნ­და მივ­ბა­ძოთ, არ­ა­მედ მას­თან გაც­ნო­ბის­თა­ნა­ვე სხვა­ნა­ი­რად უნ­და იც­ხოვ­რო – თუ­კი მკითხ­ვე­ლი ხარ და სხვა შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი ეძიო – თუ­კი მწე­რა­ლი ხარ. ასე მა­გა­ლი­თად, ჩემ­თ­ვის ახ­ა­ლი მე­თო­დის ძი­ე­ბა უფ­რო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია, ვიდ­რე ნედ­ლი მა­სა­ლის მო­პო­ვე­ბა ცხოვ­რე­ბი­დან, ყვე­ლა­ნა­ი­რი მე­თო­დის გა­რე­შე. ცხოვ­რე­ბა, რო­გორც ცნო­ბი­ლია, თა­ვად ყვე­ლა­ზე კარ­გად ქმნის ის­ტო­რი­ებს, ერ­თია, მან წე­რა არ იც­ის.

გარ­კ­ვე­უ­ლი დრო­ი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ლი­ტე­რა­ტუ­რა, რო­მე­ლიც დღეს იქმ­ნე­ბა, ჩემ­თ­ვის მი­უ­ღე­ბე­ლი გახ­და. რო­გორც ჩანს, საქ­მე იმ­ა­ში გახ­ლავთ, რომ იგი მხო­ლოდ ნაც­ნო­ბი აზ­რე­ბი­სა და გრძნო­ბე­ბის შე­სა­ხებ მა­უწყებს ნაც­ნო­ბი ხერ­ხე­ბით, ანუ აზ­რე­ბი და გრძნო­ბე­ბი მხო­ლოდ ამგ­ვა­რი ხერ­ხე­ბის წყა­ლო­ბი­თაა ჩემ­თ­ვის ნაც­ნო­ბი. მე ვე­ღარ ვი­ტან ის­ტო­რი­ებს ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, რო­გო­რი ფან­ტას­ტი­უ­რი და ოს­ტა­ტუ­რიც არ უნ­და იყ­ოს იგი. მე მირ­ჩევ­ნია ის­ტო­რი­ე­ბი ტრამ­ვა­ი­ში, კა­ფე­ში და ბუ­ხარ­თან მო­ვის­მი­ნო. იმ ის­ტო­რი­ებ­ზეც არ მიმ­დის გუ­ლი, სა­დაც თით­ქოს არ­ა­ფე­რი ხდე­ბა, მაგ­რამ ის­ტო­რი­ის ფიქ­ცია ხომ მა­ინც არ­სე­ბობს, გა­უც­ნო­ბი­ე­რებ­ლად, უკ­ონ­ტ­რო­ლოდ. ეს “ვე­ღარ ვი­ტან ის­ტო­რი­ებს”, უპ­ირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა, ემ­ო­ცი­უ­რი მოვ­ლე­ნაა, ახ­ლა უბ­რა­ლოდ მა­ღი­ზი­ა­ნებს ნე­ბის­მი­ე­რი სა­ხის გა­მო­ნა­გო­ნი. მაგ­რამ შე­ვამ­ჩ­ნიე, რომ ჩემ­თ­ვის გა­მო­ნა­გო­ნი, ფან­ტა­ზია სუ­ლაც არაა უმ­თავ­რე­სი ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში. ფან­ტა­ზია მე თვით­ნე­ბურ, უკ­ონ­ტ­რო­ლო და კერ­ძო საქ­მი­ა­ნო­ბად მი­მაჩ­ნია. იგი მოგ­ვაც­დენს ხოლ­მე, უკ­ე­თეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში გვარ­თობს, მაგ­რამ თუ­კი ფან­ტა­ზია მხო­ლოდ გარ­თო­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბად იქ­ცე­ვა, მე უარს ვიტყ­ვი ას­ეთ სე­ი­რებ­ზე. ნე­ბის­მი­ე­რი ის­ტო­რია ჩემ სა­კუ­თარ ის­ტო­რი­ას მა­ვიწყებს ხოლ­მე, გა­მო­ნა­გო­ნის მეშ­ვე­ო­ბით მა­ი­ძუ­ლებს წა­ვუყ­რუო ყვე­ლა­ფერს, რაც ჩემ­ში ხდე­ბა, ყუ­რად­ღე­ბა არ მი­ვაქ­ციო სა­კუ­თარ მდგო­მა­რე­ო­ბას, სამ­ყა­როს, რო­მელ­შიც ვცხოვ­რობ. თუ­კი ის­ტო­რი­ით რა­ღაც ახ­ლის თქმა ხდე­ბა სა­ჭი­რო, მი­სი ამ მიზ­ნით გა­მო­ყე­ნე­ბა კი­დევ უფ­რო გა­მო­უ­სა­დე­გარ, მოძ­ვე­ლე­ბულ მე­თო­დად მე­სა­ხე­ბა. გა­მო­ნა­გო­ნი, რო­გორც სამ­ყა­როს შე­სა­ხებ არ­სე­ბუ­ლი ჩე­მი ინ­ფორ­მა­ცი­ის საშ­ლე­ლი აღ­არ მჭირ­დე­ბა, ხელს მიშ­ლის. და სა­ერ­თო­დაც, ლი­ტე­რა­ტუ­რის პროგ­რე­სი, მე მგო­ნი, ზედ­მეტ გა­მო­ნა­გონ­ზე უარ­ის თქმა­ში მდგო­მა­რე­ობს, ჩვენ თან­და­თან უნ­და დავ­შორ­დეთ ფუჭ ფან­ტა­ზი­ებს. სულ უფ­რო ნაკ­ლე­ბია ამგ­ვა­რი სა­შუ­ა­ლე­ბის არ­სე­ბო­ბის აუც­ი­ლებ­ლო­ბა, ის­ტო­რია, რო­გორც გა­მო­ნა­გო­ნი, ზედ­მე­ტი ხდე­ბა, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მხო­ლოდ გა­მოც­დი­ლე­ბის ას­ახ­ვაა – ენ­ობ­რი­ვი თუ არ­ა­ე­ნობ­რი­ვი გა­მოც­დი­ლე­ბი­სა – და ამ­ის­თ­ვის უკ­ვე არ­აფ­რის გა­მო­გო­ნე­ბა აღ­არ გვჭირ­დე­ბა. ერ­თი შე­ხედ­ვით ლი­ტე­რა­ტუ­რა ამ­ის გა­მო კარ­გავს თა­ვის ხიბლს, რად­გა­ნაც ავ­ტო­რი უკ­ვე აღ­არ აჩ­ე­ჩებს მკითხ­ველს შპარ­გალ­კას, მაგ­რამ ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში მე სა­კუ­თა­რი გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან გა­მოვ­დი­ვარ, რად­გან რო­გორც მკითხ­ველს, არ­ა­ნა­ი­რი შპარ­გალ­კა არ მჭირ­დე­ბა. არც ე.წ. “საქ­მის ყურ­ში ჩად­გო­მა” მა­ინ­ტე­რე­სებს და არც გა­დაც­მუ­ლი წი­ნა­და­დე­ბე­ბი. ყო­ვე­ლი წი­ნა­და­დე­ბა თა­ვი­სი და­სა­ბა­მი­ე­რი არ­სე­ბით უნ­და წარ­მოგ­ვიდ­გეს.

ამ­ი­ტო­მაც, რე­ა­ლის­ტუ­რი მე­თო­დი, რო­მე­ლიც დღეს­დ­ღე­ო­ბით ის­ევ დო­მი­ნი­რებს, მოძ­ვე­ლე­ბუ­ლი მგო­ნია… მე, რო­გორც მწე­რალს, სრუ­ლი­ად არ მა­ინ­ტე­რე­სებს სი­ნამ­დ­ვი­ლის ას­ახ­ვის ან ათ­ვი­სე­ბის ამ­ო­ცა­ნა, ჩემ­თ­ვის მთა­ვა­რია სა­კუ­თა­რი სი­ნამ­დ­ვი­ლე ვაჩ­ვე­ნო (თუნ­დაც აუთ­ვი­სებ­ლად). სი­ნამ­დ­ვი­ლის კვლე­ვა და ათ­ვი­სე­ბა (არც კი ვი­ცი, რას ნიშ­ნავს ეს) მეც­ნი­ე­რე­ბის­თ­ვის მი­მინ­დ­ვია, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­ან­თი მო­ნა­ცე­მე­ბი­თა და მე­თო­დი­კით (სო­ცი­ო­ლო­გი­უ­რი, სა­მე­დი­ცი­ნო, ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რი, იურ­ი­დი­უ­ლი და ა.შ.) შე­უძ­ლი­ათ მა­სა­ლა მო­მა­წო­დონ ჩე­მი სი­ნამ­დ­ვი­ლის შე­სა­ხებ. არ­აფ­რად მი­მაჩ­ნია ის­ე­თი გან­ცხა­დე­ბე­ბი, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, თით­ქოს ლექ­სი სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ზე გა­ცი­ლე­ბით მეტს მოგ­ვითხ­რობ­დეს, ვიდ­რე “რო­მე­ლი­მე სქელ­ტა­ნი­ა­ნი სა­მეც­ნი­ე­რო წიგ­ნი”. გე­ორგ თრაკ­ლის ლექ­სი­დან კას­პარ ჰა­უ­ზე­რის შე­სა­ხებ, არ­ა­ფე­რი ამ­დაგ­ვა­რი არ გა­მი­გია, იურ­ისტ ან­სელმ ფონ ფო­ი­ერ­ბა­ხის სიტყ­ვე­ბი­დან კი ძა­ლი­ან დი­დი ინ­ფორ­მა­ცია მი­ვი­ღე, არ­ამ­ხო­ლოდ ობ­ი­ექ­ტუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, არ­ა­მედ ჩე­მი სი­ნამ­დ­ვი­ლის­თ­ვი­საც. რაც შე­ე­ხე­ბა იმ სი­ტუ­ა­ცი­ას, რო­მელ­შიც მე ვცხოვ­რობ: სუ­ლაც არ მინ­და, რომ მას­ში ყვე­ლა­ფე­რი სა­ხელ­დე­ბუ­ლი იყ­ოს, უბ­რა­ლოდ მთა­ვა­რია, ყვე­ლა­ფერ­მა ფიქ­რის წნეხ­ში გა­ი­ა­როს. ჩე­მი სურ­ვი­ლი იქ­ნე­ბო­და, რომ ეს ჩე­მი სი­ნამ­დ­ვი­ლე ჩემს მი­ერ­ვე გა­მო­ყე­ნე­ბულ მე­თოდ­ში ამ­ო­იც­ნოს მკიხ­ველ­მა. ამ­ი­ტო­მაც არ მიყ­ვარს გა­მო­ნა­გო­ნი, ის­ტო­რი­ე­ბი (მათ შო­რის და­ნა­წევ­რე­ბუ­ლი და ერთ­მა­ნეთ­ში არ­ე­უ­ლი ამ­ბე­ბი) და რომ ფან­ტა­ზი­ის მე­თო­დი სუ­ლაც ძა­ლი­ან მყუდ­როს ნიშ­ნავს, მო­წეს­რი­გე­ბულ­სა და უხ­ამ­სად იდ­ი­ლი­ურს. ას­ე­თი მე­თო­დი ჩემ­თ­ვის შე­საძ­ლე­ბე­ლია მხო­ლოდ რო­გორც რეფ­ლექ­ტო­რუ­ლი თვი­თუ­არ­ყო­ფა: ის­ტო­რია, რო­გორც ის­ტო­რი­ის და­ცინ­ვა.

თუმ­ცა ნორ­მა­ტი­უ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რათ­მ­ცოდ­ნე­ო­ბა მათ, ვინც უარს ამ­ბობს ის­ტო­რი­ე­ბის თხრო­ბა­ზე და ვინც სამ­ყა­როს ას­ახ­ვის ახ­ალ მე­თო­დებს ეძ­ი­ებს, “სპი­ლოს ძვლის კოშ­კის ბი­ნად­რებს”, “ფორ­მა­ლის­ტებს”, “ეს­თე­ტებს” უწ­ო­დებს. ამ აზ­რით მე თავს მარ­თ­ლაც სპი­ლოს ძვლის კოშ­კის ბი­ნად­რად მი­ვიჩ­ნევ, რად­გა­ნაც ვფიქ­რობ, რომ იმ მე­თო­დებ­სა და სი­ნამ­დ­ვი­ლის ას­ახ­ვის იმ მო­დე­ლებს ვე­ძი­ებ, რო­მელ­თაც უკ­ვე ხვალ (ან ზეგ) რე­ა­ლის­ტურს უწ­ო­დე­ბენ, სწო­რედ მა­შინ, რო­ცა ის­ი­ნი აღ­არ იქ­ნე­ბი­ან ას­ე­თე­ბი, რო­ცა მა­ნე­რად, არ­ა­ბუ­ნებ­რივ მო­დე­ლე­ბად იქ­ცე­ვი­ან; ის­ე­ვე რო­გორც ახ­ლა: გა­მო­გო­ნი­ლი ის­ტო­რია ხომ ჯერ კი­დევ სი­ნამ­დ­ვი­ლის ას­ახ­ვის ბუ­ნებ­რივ სა­შუ­ა­ლე­ბად მი­აჩ­ნი­ათ.

მაგ­რამ მე ახ­ლა აბს­ტ­რაქ­ცი­ებ­ში გა­და­ვეშ­ვი და და­მა­ვიწყ­და და­მე­სა­ხე­ლე­ბი­ნა მე­თო­დე­ბი, რომ­ლი­თაც თა­ვად ვმუ­შა­ობ. უპ­ირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა, ის უნ­და აღვ­ნიშ­ნო, რომ თე­მე­ბი არა მაქვს, თე­მე­ბი, რის შე­სა­ხე­ბაც უნ­და ვწე­რო… მე მხო­ლოდ ერთ თე­მა­ზე ვმუ­შა­ობ: სა­კუ­თარ თავ­ზე. ვცდი­ლობ თა­ვი შე­ვი­მეც­ნო, გა­ვერ­კ­ვე, რაც შე­იძ­ლე­ბა ღრმად ჩავ­წ­ვ­დე სა­კუ­თარ თავს – ან არ ჩავ­წ­ვ­დე – გა­ვი­გო, რას ვა­კე­თებ არ­ას­წო­რად; ან იქ­ნებ სულ ტყუ­ი­ლად ვფიქ­რობ, რომ სხვე­ბიც “და­უ­ფიქ­რებ­ლად ფიქ­რო­ბენ”, მოქ­მე­დე­ბენ და ლა­პა­რა­კო­ბენ; ვცდი­ლობ თა­ვა­დაც ყუ­რად­ღე­ბით ვი­ყო და სხვე­ბიც ას­ე­თე­ბად ვაქ­ციო, ანუ უფ­რო მგრძნო­ბი­ა­რე­ნი გავ­ხა­დო; სხვა სიტყ­ვე­ბით, მინ­და სხვებ­მაც და მეც უფ­რო ზუს­ტად და სენ­სი­ბი­ლუ­რად ვი­არ­სე­ბოთ, რა­თა ად­ვი­ლად ვი­პო­ვო სა­ერ­თო ენა მათ­თან და უკ­ეთ გა­ვუ­გოთ ერთ­მა­ნეთს. არ შე­მიძ­ლია ან­გა­ჟი­რე­ბუ­ლი მწე­რა­ლი ვი­ყო, რად­გა­ნაც არ ვი­ცი, რა არ­ის არ­სე­ბუ­ლის პო­ლი­ტი­კუ­რი ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა (ნუ­თუ ან­არ­ქიზ­მი?!). არ ვი­ცი, რაა სა­ჭი­რო. ვი­ცი მხო­ლოდ, რომ კონ­კ­რე­ტუ­ლი დე­ტა­ლე­ბის ჩას­წო­რე­ბაა სა­ჭი­რო და რა­ღაც სხვას, აბს­ტ­რაქ­ტულს, მე ვერც და­გი­სა­ხე­ლებთ. სი­მარ­თ­ლე გითხ­რათ, რო­გორც მწე­რალს, მე ეს არც მა­დარ­დებს.

ჩე­მი პირ­ვე­ლი პი­ე­სის მე­თო­დი ყვე­ლა აქ­ამ­დე არ­სე­ბუ­ლი მე­თო­დის უარ­ყო­ფა­ში მდგო­მა­რე­ობ­და. მომ­დევ­ნო პი­ე­სის მე­თო­დი რეფ­ლექ­სი­რე­ბა იქ­ნე­ბა, სა­ი­და­ნაც იმ­ას ავ­არ­ჩევ, რაც ჯერ კი­დევ გა­მო­სა­დე­გი იქ­ნე­ბა თე­ატ­რი­სათ­ვის. ის შაბ­ლო­ნი, რომ სცე­ნა სამ­ყა­როს ას­ა­ხავს, ახ­ალ პი­ე­სა­ში “მსოფ­ლიო თე­ატ­რის” ყა­ი­და­ზე იქ­ნე­ბა გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, მე შე­ვამ­ჩ­ნიე, რომ თე­ატ­რის შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი არ ამ­ო­წუ­რუ­ლა, რომ ყო­ველ­თ­ვის მო­ი­ძებ­ნე­ბა კი­დევ ერ­თი ახ­ა­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ბა.

ად­რე არც რო­მა­ნი წარ­მო­მედ­გი­ნა გა­მო­ნა­გო­ნის გა­რე­შე. ახ­ლა უკ­ვე აღ­არ ვუ­ჩი­ვი ამ გაქ­ვა­ვე­ბულ წარ­მოდ­გე­ნებს. რო­მა­ნის­თ­ვის, რო­მელ­ზეც ახ­ლა ვმუ­შა­ობ, გა­მო­ნა­გო­ნის გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი ფორ­მე­ბის­თ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი სქე­მა ავ­ირ­ჩიე. ის­ტო­რია კი არ გა­მო­ვი­გო­ნე, არ­ა­მედ ვი­პო­ვე იგი. ვი­პო­ვე მოქ­მე­დე­ბის გა­რე­გა­ნი კარ­კა­სი, უკ­ვე მზა, დე­ტექ­ტი­ურ­თან მი­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი სქე­მა მთე­ლი თა­ვი­სი გა­მომ­სახ­ვე­ლო­ბი­თი კლი­შე­ე­ბით: მკვლე­ლო­ბა, სიკ­ვ­დი­ლი, ში­ში, დევ­ნა, წა­მე­ბა. ამ სქე­მა­ში მო­ვაქ­ციე სა­კუ­თა­რი გან­ს­ჯე­ბი, არ­სე­ბო­ბის წე­სი, ქცე­ვე­ბი და ჩვე­უ­ლე­ბე­ბი. მივ­ხ­ვ­დი, რომ გა­მო­ხატ­ვის ეს ავ­ტო­მა­ტიზ­მე­ბი ოდ­ეს­ღაც სი­ნამ­დ­ვი­ლი­დან იშვ­ნენ, რე­ა­ლის­ტურ­ნი იყვ­ნენ. თუ­კი მი­ვაღ­წევ იმ­ას, რომ სიკ­ვ­დი­ლის, ში­შის, ტან­ჯ­ვის ეს სქე­მა ჩემ­ში, ჩემს ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში გა­ვა­ცოცხ­ლო, მა­შინ ას­ეთ, რეფ­ლექ­სი­ა­ში გა­მოხ­დი­ლი სქე­მე­ბით ნამ­დ­ვი­ლი ში­ში­სა და ნამ­დ­ვი­ლი ტან­ჯ­ვის ჩვე­ნე­ბა­საც შევ­ძ­ლებ. ეს პრო­ცე­სი მე კლა­ის­ტის დე­ბუ­ლე­ბებ­თან დაბ­რუ­ნე­ბად მი­მაჩ­ნია, რო­მე­ლიც მან მა­რი­ო­ნე­ტე­ბის თე­ატ­რის შე­სა­ხებ და­წე­რილ სტა­ტი­ა­ში წარ­მოგ­ვიდ­გი­ნა: ამგ­ვა­რად, მე შე­ვე­ცა­დე უპ­ი­როვ­ნო ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სქე­მა ამ­ერ­ჩია და იგი არ­ა­ლი­ტე­რა­ტუ­რულ და პი­როვ­ნულ …. ნა­წარ­მო­ე­ბად მექ­ცია. საქ­მე კლი­შე­ე­ბის “გან­ძარ­ც­ვა­ში” კი არაა (ამ­ას ყვე­ლა დაკ­ვირ­ვე­ბუ­ლი მკითხ­ვე­ლი მიხ­ვ­დე­ბა), არ­ა­მედ იმ­ა­ში, რომ კლი­შეს დახ­მა­რე­ბით ახ­ალ შე­დე­გებს მი­ვაღ­წიო სი­ნამ­დ­ვი­ლის (და ჩემ) შე­სა­ხებ წარ­მოდ­გე­ნებ­ში: ეს იმ­ას ნიშ­ნავს, რომ ავ­ტო­მა­ტუ­რად რეპ­რო­დუ­ცი­რე­ბა­დი მე­თო­დი კვლავ პრო­დუქ­ტი­უ­ლი გა­ხა­დო.

მომ­დევ­ნო ნა­წარ­მო­ებ­ში, ალ­ბათ სულ სხვა მე­თო­დი გახ­დე­ბა სა­ჭი­რო.

© “არილი”

­­­­­­­მონატრებული უბრალოე­ბა

თარგმნა თამარ აბრამიშვილმა

პრო­ზა­უ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც 96-98 წ.წ.-შია შექ­მ­ნი­ლი და რო­მელ­ზე­დაც აქ ვი­ლა­პა­რა­კებთ, ყვე­ლა­ზე უკ­ეთ ას­ა­ხავს ტენ­დენ­ცი­ას ლექ­სი­კის შერ­ჩე­ვის სტრა­ტე­გი­ის შეც­ვ­ლის­კენ, ჟან­რ­თა გა­დაჯ­გუ­ფე­ბი­სა და სხვა­დას­ხ­ვა სტი­ლის ნო­ვა­ტო­რუ­ლი სიმ­ბი­ო­ზის­კენ. სე­რი­ო­ზუ­ლი და ჩა­ფიქ­რე­ბუ­ლი ლიტ­ვუ­რი პრო­ზა გა­მო­ცოცხ­ლ­და, გახ­და უფ­რო მხი­ა­რუ­ლი, გა­თა­ვი­სუფ­ლ­და და შე­ფე­რად­და წარ­მო­სახ­ვა, თა­ვი იჩ­ი­ნა იუმ­ორ­მა და იდ­უ­მა­ლე­ბამ.

სწო­რედ ას­ეთ ფონ­ზე გა­მოჩ­ნ­და სხვაგ­ვა­რი შე­მოქ­მე­დე­ბა. პირ­ველ ყოვ­ლი­სა, ის­ევ ძვე­ლე­ბუ­რად მიმ­ზიდ­ვე­ლია დღი­უ­რის ჟან­რი; კვლა­ვინ­დე­ბუ­რად ლა­კო­ნუ­რი და აფ­ო­რის­ტუ­ლია ბი­ტე ვი­ლი­მა­ი­ტეს ნო­ვე­ლის­ტი­კა (“გზას აც­დე­ნი­ლი მა­ტა­რე­ბე­ლი”). მის ორ-სამ­გ­ვერ­დი­ან ნო­ვე­ლებ­ში, სა­დაც ერთ­მა­ნეთს ერთ­ვის დე­ტექ­ტი­ვი და ოჯ­ა­ხუ­რი დრა­მა, სენ­ტი­მენ­ტე­ბი და სარ­კაზ­მი, დას­მუ­ლია სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბის დი­აგ­ნო­ზი. წიგ­ნი ნა­ძა­ლა­დევ სიკ­ვ­დილ­ზეა, რო­მელ­მაც პოს­ტ­საბ­ჭო­თა არ­ე­ულ-და­რე­უ­ლო­ბი­სა და ორ­ომ­ტ­რი­ა­ლის დროს ბავ­შ­ვე­ბი და მო­ხუ­ცე­ბი იმს­ხ­ვერ­პ­ლა. უს­ახ­ლ­კა­რო, გა­ყი­ნუ­ლი ბი­ჭის კუჭ­ში გაკ­ვე­თის დროს მხო­ლოდ მა­ჟა­ლოს პო­უ­ლო­ბენ. გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი პა­ტი­მა­რი მო­ნა­ზონ ქალს იმ­ი­ტომ კლავს, რომ მას ხელთ არა აქვს საწყო­ბის გა­სა­ღე­ბი, სა­დაც ქველ­მოქ­მედ­თა მი­ერ შეგ­რო­ვი­ლი ნივ­თე­ბია შე­ნა­ხუ­ლი. ვი­ლი­მა­ი­ტეს მი­ერ შექ­მ­ნი­ლი ყვე­ლა მხატ­ვ­რუ­ლი დე­ტა­ლი არ­ის აშ­კა­რა, და­უნ­დო­ბე­ლი და ამ კრე­ბულ­ში – სუ­რე­ა­ლის­ტუ­რიც. აფ­ეთ­ქე­ბუ­ლი გო­გო­ნას თვა­ლე­ბი პრე­ზი­დენტს უმ­ზერს: ერ­თი ბა­ლა­ხი­დან, მე­ო­რე – ხის კენ­წე­რო­დან. რა­დი­აქ­ტი­ულ ზო­ნა­ში უს­აშ­ვე­ლოდ გაზ­რ­დი­ლი კო­ღო გო­გო­ნას მშობ­ლებს ნთქავს. მოქ­მე­დე­ბის ად­გილს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა არა აქვს. მწე­რა­ლი მიგ­ვა­ნიშ­ნებს, რომ გა­ნად­გუ­რე­ბის შლე­გუ­რი სურ­ვი­ლი ყვე­ლა­ფერს ემ­უქ­რე­ბა და მთე­ლი გა­რე­მო საფ­რ­თხე­შია. ვი­ლი­მა­ი­ტემ ლა­კო­ნუ­რი, ში­ნა­გა­ნად ზუს­ტად გა­წო­ნას­წო­რე­ბუ­ლი ნო­ვე­ლის მო­დე­ლი შექ­მ­ნა და მის­მა ორ­ი­გი­ნა­ლურ­მა სტილ­მა (გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­და­რე­ბებ­მა) უდ­ა­ოდ არა ერთ­სა და ორ პრო­ზა­ი­კოს­ზე იქ­ო­ნია გავ­ლე­ნა.

იურ­გა ივ­ა­ნა­უს­კა­ი­ტემ დრო­უ­ლად იგრ­ძ­ნო, რომ პოს­ტ­მო­დერ­ნიზ­მის კა­ნო­ნებს ყავ­ლი გას­დი­ო­და და წე­რის მა­ნე­რა კარ­დი­ნა­ლუ­რად შე­იც­ვა­ლა. იგი ერთხანს ინ­დო­ეთ­სა და ტი­ბეტ­ში ცხოვ­რობ­და და იქ­ი­დან დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა, გა­მოს­ცა წიგ­ნი, სა­დაც მი­მო­ი­ხი­ლავ­და აღ­მო­სავ­ლე­თის კულ­ტუ­რას, მო­აწყო თა­ვი­სი ხე­ლით ჩა­ხა­ტუ­ლი მან­და­ლე­ბის გა­მო­ფე­ნა. ეს იყო გა­რე­მოს გა­მა­ნად­გუ­რე­ბე­ლი გავ­ლე­ნის თა­ვი­დან არ­ი­დე­ბი­სა და პი­როვ­ნე­ბის ინ­ტეგ­რა­ცი­ის­კენ მი­მა­ვა­ლი გზის თვალ­სა­ჩი­ნო მა­გა­ლი­თი.

კარლ გუს­ტავ იუნ­გი თა­ვის ბი­ოგ­რა­ფი­ა­ში წერ­და, რომ ყრმო­ბის ას­აკ­ში, რო­დე­საც მან­და­ლებს ხა­ტავ­და (უნ­ებ­ლი­ედ), ამ­ით ყვე­ლა ღო­ნეს ხმა­რობ­და, შე­ეღ­წია ცენ­ტ­რ­ში – თა­ვის ბუ­ნე­ბა­ში. და ამ­ას წი­ნათ ივ­ა­ნა­უს­კა­ი­ტე­მაც სა­ჯა­როდ გა­ნაცხა­და, რომ მას აღ­არ აინ­ტე­რე­სებს არც ბე­ლეტ­რის­ტი­კა, არც ბო­ჰე­მა და მხო­ლოდ ერ­თი სურს: იც­ხოვ­როს სად­მე ბუ­რი­ა­ტი­ა­ში და არ­ატ­რა­დი­ცი­უ­ლი მე­თო­დით გან­კურ­ნოს ხალ­ხი. სა­კუ­თა­რი შამ­ბა­ლას ამგ­ვა­რი ძი­ე­ბა ნი­შა­ნია პი­როვ­ნე­ბის სიმ­წი­ფი­სა, – მი­სი მზა­ო­ბი­სა, უარ­ყოს ეგ­ზის­ტენ­ცი­ა­ლუ­რი ამ­ა­ო­ე­ბა; ეს არ­ის ლტოლ­ვა ჰარ­მო­ნი­ის­კენ, სიბ­რ­ძ­ნის­კენ, კოს­მო­გო­ნი­უ­რი საზ­რი­სის­კენ, ანუ ყვვე­ლა­ფერ იმ­ის­კენ, რი­სი ბა­ტონ-პატ­რო­ნიც იყვ­ნენ ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­ანთ სო­ფელს არ გას­ც­დე­ნოდ­ნენ. “სო­ფელ­ში ერთ დღე­საც ვერ გავ­ძ­ლებ”, – ამ­ბობ­და ერთხანს ივ­ა­ნა­უს­კა­ი­ტე, – ძირ­ძ­ვე­ლი ქა­ლა­ქე­ლი, ინ­ტე­ლი­გენ­ტუ­რი ოჯ­ა­ხი­სა და წი­ნაპ­რე­ბის შვი­ლი. სიმ­შ­ვი­დის ოაზ­ი­სად მის­თ­ვის შამ­ბა­ლა იქ­ცა, რო­მე­ლიც თავ­და­უ­ზო­გა­ვი ძი­ე­ბით მო­ი­პო­ვა.

ჰა­ერ­ში უბ­რა­ლო­ე­ბის მო­ნატ­რე­ბის სუ­ნი ტრი­ა­ლებს, ამ­ი­ტო­მაც მოს­წონს მკითხ­ველს მარ­ტი­ვი, აღ­მო­სავ­ლუ­რი პო­ე­ზი­ის და­რი, მი­ნი­მა­ლის­ტუ­რი ეს­თე­ტი­კა, – წიგ­ნე­ბი, რო­მე­ლიც გუ­ლის­ხ­მი­ე­რად ეკ­ი­დე­ბა ყვე­ლა არსს, გუ­ლის­ყუ­რით აკ­ვირ­დე­ბა ცხოვ­რე­ბის ნიშ­ნებს და კრძალ­ვი­თა და მე­დი­ტა­ცი­ით არ­ის სავ­სე (ნი­ი­ო­ლე მი­ლი­ა­უს­კა­ი­ტეს პო­ე­ზია, ჰენ­რი­კას ჩიგ­რე­უ­სის ნო­ვე­ლის­ტი­კა, ბი­რუ­ტე იონ­უშ­კა­ი­ტეს პრო­ზა). სულ ცო­ტა ხნის წინ, ცნო­ბილ რე­ჟი­სორ ეიმ­უნ­ტას ნეკ­რო­პოსს, “ჰამ­ლე­ტის” დამ­დ­გ­მელს, რო­მე­ლიც მკაც­რი პო­ე­ტი­კის მიმ­დე­ვა­რია, ერთ-ერთ ბო­ლო ინ­ტერ­ვი­უ­ში უნ­ებ­ლი­ედ წა­მოს­ც­და, რომ თა­ვი მო­ა­ბეზ­რა ირ­ო­ნი­ამ და უბ­რა­ლო­ე­ბა მო­ე­ნატ­რა. სა­ყო­ველ­თაო ყუ­რად­ღე­ბა მი­იპყ­რო ან­ას­ტას რა­მო­ნა­სის წიგ­ნ­მა – “სიმ­შ­ვი­დის ბორ­ც­ვ­მა”, რო­მე­ლიც მი­სი გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ გა­მო­ვი­და და რომ­ლის სა­თა­უ­რი­დან­ვე – ცალ­კე­უ­ლი ფრა­ზე­ბი­დან, ეს­ე­ში ჩა­დე­ბუ­ლი სიბ­რ­ძ­ნი­დან – სიმ­შ­ვი­დის მკურ­ნა­ვი სიო უბ­ე­რავს. ან­ას­ტას რა­მო­ნა­სი შე­იძ­ლე­ბა მი­ვა­კუთ­ვ­ნოთ ტრა­დი­ცი­ულ ავ­ტო­რებს, რომ­ლე­ბიც ყო­ველ­დ­ღი­ურ ჭირ­სა თუ ლხინ­ზე წერ­დ­ნენ, მაგ­რამ ამ­ას­თან ერ­თად, იგი უაღ­რე­სად ეკ­ო­ნო­მი­უ­რად იყ­ე­ნებს სიტყ­ვებს; მი­სი ნო­ვა­ტო­რო­ბის სა­ი­დუმ­ლო ლექ­სი­კუ­რი სტრუქ­ტუ­რის სიღ­რ­მე­ში დევს და ამ­ი­ტო­მაც უც­ბად არ გხვდე­ბათ თვალ­ში. რა­მო­ნა­სის მოთხ­რო­ბა “წარ­სუ­ლი ზაფხუ­ლის თეთ­რი ღრუბ­ლე­ბი” – წიგ­ნი, რო­მე­ლიც ერ­თი შე­ხედ­ვით, ცო­ტა ბა­ნა­ლუ­რიც კია (ჭვრე­ტა­ში ჩა­ძი­რუ­ლი გმი­რი ძველ ვილ­ნი­უს­ში და­ი­ა­რე­ბა, შე­დის პა­ტარ-პა­ტა­რა კა­ფე­ებ­ში, ქა­ლა­ქის შე­მო­გა­რენ­ში, ბორ­ც­ვებ­ზე და­ე­ხე­ტე­ბა), ჯერ კი­დევ 1992 წელს აღ­ი­ა­რეს სა­უ­კე­თე­სო ნა­წარ­მო­ე­ბად. მოთხ­რო­ბის აზ­რია თა­ვი­სუ­ფა­ლი სუ­ლის ემ­ა­ნა­ცია, – კა­ცის ყო­ფა, რო­მე­ლიც და­მო­კი­დე­ბუ­ლი არ არ­ის არც იდ­ე­ო­ლო­გი­ის ორ­პირ ქარ­ზე, არც სიმ­დიდ­რე­სა თუ სი­ღა­რი­ბე­ზე, არც პო­ლი­ტი­კურ თუ ად­ა­მი­ა­ნურ ვნე­ბა­თა­ღელ­ვა­ზე და არც კა­რი­ე­რა­ზე. იგი “ფიქ­რობს და იქ­ცე­ვა ისე, რო­გორც უნ­და”. ან­ას­ტას რა­მო­ნა­სის პრო­ზას “ში­ნა­გა­ნი ემ­იგ­რა­ცი­ის” პრო­ზას უწ­ო­დებ­დ­ნენ; მის პრო­ზა­ში მე­ტო­ნი­მია მე­ტა­ფო­რას ჯაბ­ნის, ხო­ლო თხრო­ბა არ არ­ის სიტყ­ვა­კაზ­მუ­ლი, არ­ა­მედ შე­სა­ბა­მი­სი და ზუს­ტია. სულ სხვა­ნა­ი­რი, ფსი­ქი­კუ­რი რღვე­ვის ზღვარ­ზე მდგა­რი, გო­ნე­ბა­ა­ფო­რი­ა­ქე­ბუ­ლი გმი­რი გა­მოჰ­ყავს მას “მი­კე­ლე­ში” – თა­ვის მე­ო­რე მოთხ­რო­ბა­ში, რომ­ლის სინ­ტაქ­ს­სა და თვით თხრო­ბის კი­ლოს აშ­კა­რად ეტ­ყო­ბა ბრო­ნი­უს რა­ძი­ვი­უ­ჩუ­სის (მან 90-იან წლებ­ში გა­ით­ქ­ვა სა­ხე­ლი და სი­ცოცხ­ლე­შიც და სიკ­ვ­დი­ლის შემ­დე­გაც, ლიტ­ვე­ლე­ბის კერ­პი იყო) სტი­ლი­სა და თა­ვად მი­სი პი­როვ­ნე­ბის გავ­ლე­ნა. მი­კე­ლე­სი, პოს­ტ­საბ­ჭო­თა ცვლი­ლე­ბე­ბის შემ­დეგ, ცხოვ­რე­ბას ვერ ერ­გე­ბა: მი­სი აზ­როვ­ნე­ბის­თ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლია “არ­ქა­უ­ლი” მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­ლო­ბა; იგი სხვა გან­ზო­მი­ლე­ბა­შია, ენ­ატ­რე­ბა ის­ტო­რი­უ­ლი ავ­თენ­ტი­კა – ყველ­გან და ყვე­ლა­ფერ­ში. ან­ას­ტას რა­მო­ნა­სი სა­ინ­ტე­რე­სო ის­ტო­რი­ულ ნო­ვე­ლებს წერ­და, გულ­მოდ­გი­ნედ აღ­ად­გენ­და წარ­სუ­ლის ყვე­ლა წვრილ­მანს (მი­სი მრწამ­სი იყო: “ერ­თი ის­ტო­რი­უ­ლი ნო­ვე­ლის და­სა­წე­რად არ­ქი­ვებ­ში მთე­ლი წე­ლი უნ­და იმ­უ­შაო”) და აღშ­ფო­თე­ბუ­ლი იყო ხოლ­მე თა­ვი­სი კო­ლე­გე­ბის ის­ტო­რი­უ­ლი დი­ლე­ტან­ტიზ­მით. მწერ­ლის ამგ­ვა­რი ლტოლ­ვა აღდ­გე­ნი­სად­მი – ტო­ტა­ლუ­რი დეს­ტ­რუქ­ცი­ის პი­რო­ბე­ბი, ჩვენ დრო­ში, ფრი­ად იშ­ვი­ა­თია.

რო­მულ­დას გრა­ნა­უს­კა­სის ესე, “სიტყ­ვის აგ­ო­ნია” – დღე­ვან­დელ გაშ­მა­გე­ბულ სწრფვა­ში ხე­ლა­ღე­ბით გა­ნად­გურ­დეს ყვე­ლა­ფე­რი – ყვე­ლა­ზე სა­შიშ მოვ­ლე­ნად სიტყ­ვის დე­ვალ­ვა­ცი­ას ას­ა­ხე­ლებს. ბიბ­ლი­ა­ზე, ფოლ­კ­ლორ­სა და კლა­სი­კურ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ზე აღზ­რ­დილ გრა­ნა­უს­კასს ენ­ატ­რე­ბა ეს­თე­ტი­კუ­რი შეხ­მატ­კ­ბი­ლე­ბა – ჰარ­მო­ნია, რო­მელ­საც სიტყ­ვა აღ­არ ემ­სა­ხუ­რე­ბა. მი­სი მოთხ­რო­ბე­ბის პირ­ვე­ლი კრე­ბუ­ლი “წი­თე­ლი ტყე­ე­ბი” ად­ას­ტუ­რებს, რომ სე­მან­ტი­კუ­რად და­ყურ­სუ­ლი, ნო­ყი­ე­რი ტექ­ს­ტი არ ძველ­დე­ბა. მეტ­საც ვიტყ­ვი, ეს ტექ­ს­ტი ერთ­გ­ვა­რი სა­ბუ­თია ათწ­ლე­უ­ლე­ბის მან­ძილ­ზე ლიტ­ვუ­რი პრო­ზის გან­ვი­თა­რე­ბი­სა და წარ­მა­ტე­ბი­სა. გრა­ნა­უს­კა­სი პრო­ზა­ში არ­ტე­რი­უ­ლი ჭა­ბურ­ღი­ლე­ბის გათხ­რის დი­დოს­ტა­ტია: იგი ცო­ტას წერს, მაგ­რამ მი­სი ყვე­ლა მოთხ­რო­ბა, ამ­ბა­ვი თუ ესე უეჭ­ვე­ლად მკვიდ­რ­დე­ბა დი­დე­ბის კვარ­ცხ­ლ­ბეკ­ზე. ცო­ტა ხნის წინ გა­მო­ვი­და მი­სი ახ­ა­ლი წიგ­ნი “ცხო­ველ­თა სა­გა­ლო­ბე­ლი”. გრა­ნა­უს­კა­სის პრო­ზამ მწვერ­ვალს მი­აღ­წია და ცხა­დია, თა­ვი­სი ან­ტი­პო­დი შვა. ლიტ­ვურ პრო­ზა­ში ურ­ბა­ნის­ტუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბა ჩა­მო­ყა­ლიბ­და.

ახ­ალ­გაზ­რ­და ავ­ტო­რე­ბი თავ­გა­მო­დე­ბით ედ­ა­ვე­ბი­ან ტრა­დი­ცი­ებ­საც და მა­მებ­საც. ნი­ჭი­ერ­მა ნო­ვე­ლის­ტ­მა და კრი­ტი­კოს­მა რე­ნა­ტა შე­რე­ლი­ტემ გა­მოს­ცა მე­ო­რე წიგ­ნი “მა­რის წრე” (პირ­ვე­ლი წიგ­ნი “თევ­ზის გა­ნა­წი­ლე­ბა” 1995 წელს გა­მო­ი­ცა). უღ­იმ­ღა­მო პრო­ვინ­ცი­უ­ლი ცხოვ­რე­ბის სიმ­ძი­მი­ლი (“არ­ა­ფე­რი ხდე­ბა”), მუ­დამ­დ­ღე შე­ზარ­ხო­შე­ბუ­ლი ქა­ლიშ­ვი­ლე­ბი, წრე­ზე სი­ა­რუ­ლი­ვით მო­მა­ბეზ­რე­ბე­ლი ყო­ფა, ას­ე­თია ამ ნო­ვე­ლე­ბის გმირ­თა სამ­ყა­რო, რო­მე­ლიც ბას­რი სტი­ლი­თა და ბრწყინ­ვა­ლე შე­და­რე­ბე­ბით არ­ის გად­მო­ცე­მუ­ლი. ამ ნო­ვე­ლე­ბის ყვე­ლა­ზე ტი­პი­უ­რი სა­თა­უ­რია: “ან­გე­ლო­ზი კარ­ტო­ფი­ლით სავ­სე ვედ­როს­თან” (ლიტ­ვუ­რი პრო­ზის სა­ფუძ­ველთ-სა­ფუძ­ველს – აგ­რო­კულ­ტუ­რის მი­კერ­ძო­ე­ბულ ყო­ფას – მი­სი მო­ახ­ლე­ღა შე­მორ­ჩა: ალ­კო­ჰო­ლი და ან­გე­ლო­ზის გა­მოცხა­დე­ბა); მე­ო­რე ახ­ალ­ბე­და მწე­რალ­მა – მა­რი­უს ივ­აშ­კი­ა­ვი­ჩუს­მა, რომ­ლის იმ­ე­დიც ლიტ­ვა­ში ბევრს ჰქონ­და, პირ­ვე­ლი ნო­ვე­ლე­ბის კრე­ბუ­ლის (“რის მაქ­ნი­სია შვი­ლი”, 1996) გა­მოს­ვ­ლის შემ­დეგ, ხე­ლი მიჰ­ყო რო­მა­ნის წე­რას, რომ­ლის ფრაგ­მენ­ტე­ბიც პე­რი­ო­დულ ჟურ­ნალ­ში ქვეყ­ნ­დე­ბო­და (“ნაწყ­ვე­ტე­ბი მთე­ლი­დან”). უნ­და ითქ­ვას, ამ ნაწყ­ვე­ტებ­ში, თხრო­ბა გა­ცი­ლე­ბით მიმ­ზიდ­ვე­ლი ჩან­და, ხო­ლო რო­დე­საც “მთე­ლი” რო­მა­ნი გა­მო­ი­ცა (“ამ­ბა­ვი ღრუბ­ლე­ბი­დან”) აღ­მოჩ­ნ­და, რომ სიტყ­ვამ­რა­ვა­ლი ტექ­ს­ტის წა­კითხ­ვა სტა­ტი­კუ­რი თხრო­ბის, ჭარ­ბი და­შიფ­რუ­ლი სიმ­ბო­ლე­ბის, უს­აშ­ვე­ლოდ მო­ნო­ტო­ნუ­რი, თა­ნაც რიტ­მუ­ლი და რა­ღაც­ნა­ი­რი ნაფ­ლე­თი სტი­ლის – ვი­თომ­და “პო­ე­ტუ­რი პრო­ზის” – გა­მო, შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო. მის რო­მან­ში პრო­ზა­უ­ლი ტექ­ს­ტი ლი­რი­კის მთა­ვარ პრინ­ცი­პებს იყ­ე­ნებს და აშ­კა­რად მის ხარ­ჯ­ზე მუქ­თა­ხო­რობს. მ.ივ­აშ­კი­ა­ვი­ჩუ­სი არ­ად აგ­დებს მკითხ­ველს, ამ­ძი­მებს ნა­წარ­მო­ებს მრა­ვალ­მ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი გა­მოთ­ქ­მე­ბით, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ ავ­ტო­რის­თ­ვის არ­ის გა­სა­გე­ბი და ამგ­ვა­რად, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სას­წა­უ­ლი, სამ­წუ­ხა­როდ, არ მოხ­და.

გა­მომ­სახ­ვე­ლო­ბი­თი ხე­ლოვ­ნე­ბის და­რად, რო­მე­ლიც ხე­ლოვ­ნე­ბის ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი სივ­რ­ცის მო­სა­ძი­ებ­ლად დი­დი­ხა­ნია ქუ­ჩა­ში გა­ვი­და, პრო­ზა­ულ­მა სიტყ­ვა­მაც გა­და­ლა­ხა თა­ვი­სი საზ­ღ­ვა­რი და შუ­კე­ბის­კენ გა­ი­წია. სლენ­გ­მა (ბო­ჰე­მურ­მა, მო­ზარ­დულ­მა), ჟარ­გონ­მა, ლიტ­ვურ-სლა­ვუ­რი ენ­ე­ბის კონ­გ­ლო­მე­რატ­მა, ბილ­წ­სიტყ­ვა­ო­ბამ, უხ­ეშ­მა სიტყ­ვებ­მა, სა­ლა­პა­რა­კო ენ­ამ თა­ვი­სი სინ­ტაქ­სით ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ენ­ის და­ბა­ნილ-და­ვარ­ცხ­ნი­ლი ნორ­მა­ტი­უ­ლი ლექ­სი­კა აწ­ე­წა.

ყვე­ლა­ნა­ი­რი სტი­ლით მა­ნი­პუ­ლი­რე­ბა და სიტყ­ვი­ე­რი მო­დე­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის უნ­ა­რი დღეს­დ­ღე­ო­ბით მწერ­ლის “ხა­რის­ხის ნი­შა­ნია” (გა­ვიხ­სე­ნოთ კუნ­ჩი­ნა­სი, ერ­ლიც­კა­სი, კას­პა­რა­ვი­ჩუ­სი, რომ­ლის ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი მოთხ­რო­ბა – “ოთ­ხი და­ი­კოს ბა­ღი”, – სწო­რედ დამ­დაბ­ლე­ბუ­რი ფაქ­ტუ­რი­თა და უხ­ე­ში ლექ­სი­კით გა­მო­ირ­ჩე­ვა, რაც “ხალ­ხ­თა აღ­რე­ვის” ენ­ობ­რი­ვი სი­ტუ­ა­ცი­ის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა).

და­ბო­ლოს, შე­იძ­ლე­ბა აღვ­ნიშ­ნოთ, რომ ლიტ­ვურ პრო­ზა­ში ფეხს იკ­ი­დებს უფ­რო რთუ­ლი მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­ლო­ბაც, რომ­ლის გა­მო­სა­ხა­ტა­ვა­დაც მწერ­ლე­ბი თხრო­ბის არ­ა­კა­ნო­ნი­კურ ფორ­მებ­სა და უფ­რო და­უნ­დო­ბელ, “და­უ­ბა­ნელ” ლექ­სი­კას ეძ­ი­ე­ბენ. ამ­ი­ე­რი­დან თხზვა ნაკ­ლე­ბად არ­ის შე­მო­საზ­ღ­ვ­რუ­ლი, უარ­ყო­ფი­ლია ტა­ბუ. მე­ო­რე მხრივ, ჟან­რ­თა დი­ფუ­ზია “დღე­მოკ­ლე” მწერ­ლებს უფ­რო შეშ­ვე­ნით, რომ­ლე­ბიც სრულ­ყო­ფას არ მი­ელ­ტ­ვი­ან. ვი­რუ­სი­ვით გავ­რ­ცელ­და ეს­ე­ის­ტი­კა. დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში ამ­ან შე­იძ­ლე­ბა დი­დი ზი­ა­ნი მი­ა­ყე­ნოს ლიტ­ვურ პრო­ზას, რო­მელ­საც ლი­რი­კუ­ლი სიტყ­ვა­კაზ­მუ­ლო­ბის დი­დი ტრა­დი­ცია აქვს, მაგ­რამ არა აქვს ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი დის­ციპ­ლი­ნა. მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, მა­ინც უნ­და წა­ვა­ხა­ლი­სოთ ნა­ირ­ნა­ი­რი ავ­ან­გარ­დი, რა­თა ლი­ტე­რა­ტუ­რის ძარ­ღ­ვი არ გაწყ­დეს. ახ­ლაც, რო­გორც მუ­დამ, შე­დე­გი პირ­ველ ყოვ­ლი­სა, მწერ­ლის პი­როვ­ნე­ბის მას­შ­ტაბ­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი.

“ყვე­ლა­ნა­ი­რი ხე­ლოვ­ნე­ბა თა­მაშს ჰგავს, მაგ­რამ პრო­ზა ყვე­ლა­ზე მე­ტად ერ­თო­ბა ას­ე­თი თა­მა­შე­ბით”, ამ­ბობს ლუ­დას გუ­ტა­უს­კა­სი.

© “არილი”