-
-
მალხაზ ხარბედია – მალტე ლაურიდს ბრიგე – 100
წელს შესრულდა 100 წელი რაინერ მარია რილკეს ერთად-ერთი რომანის, “მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერების” გამოცემიდან.
XIX საუკუნის ბოლო მეოთხედში პრაღამ ორი დიდი მწერალი აჩუქა მსოფლიოს, რილკე და კაფკა, ორი განდეგილი, რომელთა ლექსები და პროზა განმსაზღვრელი აღმოჩნდა არამხოლოდ სიტყვიერების, არამედ აზროვნების ისტორიისთვისაც. მათი ცხოვრება დღევანდელი გადმოსახედიდან მსოფლმხედველობრივ გმირობად მოჩანს, შემოქმედება კი ერთგვარ წინასწარმეტყველებად იქცა, რაშიც ბევრი დარწმუნდა წლების მანძილზე.
რილკეს ერთად-ერთი რომანის, “მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერების” გამოსვლიდან წელს 100 წელი გავიდა, რომანი კი დღემდე არ კარგავს აქტუალობას და წესით ყველა თაობის ადამიანს უნდა აკითხებდეს თავს. უფრო მეტიც, იგი შეიძლება ახალი, ყველაზე თანამედროვე იმპულსების მომცემიც კი გახდეს. ეს მომავალში. მანამდე კი მოდით ვნახოთ, რა ადგილი უკავია “მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერებს” გასული საუკუნის კონტექსტში. რომანის მთარგმნელის, ნაირა გელაშვილის აზრით, “ჩანაწერები” ბევრი რამისთვის აღმოჩნდა განმსაზღვრელი:
“ეს რომანი წინ უსწრებს ქრონოლოგიურად XX საუკუნის რომანს და ჩანასახობრივად მოიცავს ყველა არსებით ნიშანსა და შტრიხს, რაც შემდეგ ჩვენ უკვე ვნახეთ განვითარებული XX საუკუნის რომანების უზარმაზარ მასაში. რილკეს ეს რომანი სხვადასხვა ასპექტებს მოიცავს, რომელიც რა თქმა უნდა, პირველ რიგში არის ტრადიციული რომანის მსხვრევა, რეალისტურ თხრობას ჩვენ აქ ვეღარ ვხედავთ და მთლიანად, თავისი სტრუქტურით, განწყობილებითა და პრობლემებით, ეს ნამდვილად XX საუკუნის რომანია და აქ წამოჭრილი პრობლემები გახდა შემდეგ ძირითადი, წამყვანი ფილოსოფიური მიმართულებების საფუძველი, როგორც მაგალითად, სიცოცხლის ფილოსოფია, ეგზისტენციალიზმი, ფენომენოლოგია და ა.შ. და საოცარი ეს რომანი სწორედ იმით არის, რომ რა პრობლემებიც შემდეგ უზარმაზარ ფუნდამენტურ ფილოსოფიურ ნაშრომებად და დიდ რომანებად გაიშალა, ამ შედარებით პატარა მოცულობის რომანშია წარმოდგენილი ძალიან კომპაქტურად”.
რილკეს ეს რომანი 90-იანი წლების დასაწყისში წავიკითხე. სამოქალაქო ომი ახალი დამთავრებული იყო, აფხაზეთის ომი კი ალბათ სულ ახალი დაწყებული. ვისაც არ ახსოვს, შევახსენებ, რომ ნაირა გელაშვილის მიერ თარგმნილი “მალტე” 1992 წელს გამოვიდა: არსებობდა ასეთი სერია, “საზღვარგარეთული რომანი”, პრიალა უსახური ყდები, ე.წ. “სკრეპებით” დაკერებული გვერდები, მოყვითალო ქაღალდი… რომანის გამოსვლა ჩვენი ცხოვრების ყველაზე მძიმე პერიოდს დაემთხვა, პერიოდს, როცა ნახევარი ჯოჯოხეთი უკვე გავლილი გვქონდა, ნახევარზე მეტი კი – გასავლელი. მახსოვს როგორ დავეწაფეთ მაშინ ახალ საკითხავებს, პირველად გამოიცა აკრძალული წიგნები, ქართველები, რუსები, უცხოელები, ჰაერში გაიელვებდნენ ხოლმე ფილოსოფიური მიმდინარეობები, სახელები, წიგნის სათაურები, ცნებები. ყველას პირზე ეკერა სიტყვა – “გაუცხოება”. რილკეს ეს რომანიც ამ გაუცხოების პიკზე გამოვიდა საქართველოში, რაც ნაირა გელაშვილის ძველ წინასიტყვაობაშიც ჩანს, თუმცა დღეს ამ გაუცხოების კიდევ ერთი სახე გამოვიდა წინა პლანზე:
“აი ასეთი შეკითხვა ისმება თვითონ რომანში: ნუთუ შესაძლებელია, რომ ადამიანის მთელი სულიერი მუშაობის, მთელი გამოცდილების, მთელი ცოდნისა თუ მიღწევების მიუხედავად, ის მაინც ზედაპირზე დარჩეს. აი ეს არის შესაძლებელი და ეს არის დაშვებული რომანში, რომ დიახ, ეს ასეა, და რომ საუკუნეები სასკოლო შესვენებასავით გაუშვეს ხელიდან, რომლის დროსაც ვაშლსა და ბუტერბროდს მიირთმევდნენ. ამით შეძრული იყო რილკე, და მასთან ერთად ყველა დიდი მოაზროვნე. ანუ ამდენი საუკუნე კაცობრიობამ იმისთვის იმუშავა, იღვაწა და იბრძოლა, რომ დღეს ასეთი ადამიანი მიგვეღო, როგორიც მივიღეთ? აი ეს არის რილკესთვის უდიდესი სასოწარკვეთის საფუძველი. იგი ამბობს, რომ ასე ცხოვრების გაგრძელება აღარ შეიძლება. მან დაინახა XX საუკუნის დასაწყისში, რომ ადამიანი იმდენად დაშორდა თავის არსს და შესაბამისად სამყაროს და სამყაროს შემოქმედ ძალას, რომ შეუძლებელია ამან უბედურება არ მოიტანოს”.
ამ თვალსაზრისით რილკე ერთ-ერთი პირველი ეკო-რომანის ავტორიცაა, რომანი წინასწარმეტყველებისა, სადაც მსოფლიო ომების გარდა თანამედროვე ადამიანის დამანგრეველი ბუნებაცაა განჭვრეტილი.
რილკე რომანის წერას 1904 წელს შეუდგა რომში, მასზე 6 წლის მანძილზე იმუშავა და ამ დროის მანძილზე იმხელა ენერგია შეალია ამ ნაწარმოებს, რომ შემდგომმა რამდენიმე წელმა, შეიძლება ითქვას, დუმილში ჩაიარა:
“რომანის დაწერის შემდეგ 12 წლის მანძილზე ის იყო ნერვიული უმოქმედობისა და სიჩუმის მდგომარეობაში. არაფერი არ დაუწერია, მხოლოდ “მარიამის ცხოვრება” გამოაქვეყნა, ლექსების კრებული, მაგრამ ესეც იყო ძველი ლექსების გადამუშავება. ფაქტობრივად, 12 წელიწადი ეს იყო გარინდებული მდგომარეობა და საკუთარ თავში, საკუთარ სულში უკან მიქცევის, ანუ ძალიან ღრმა შინაგანი მუშაობის პერიოდი”.
ეს განდეგილობისა და “უკან მიქცევის” წლები ორი ძალიან მნიშვნელოვანი პოეტური ციკლით დაგვირგვინდა, რომელიც თითქმის ერთდროულად დაიწერა. “დუინური ელეგიები” და “სონეტები ორფევსისადმი”, შეიძლება ითქვას, “მალტე ლაურიდს ბრიგეს” ნაბახუსევზე შექმნილი შედევრებია, დასავლური პოეზიის გვირგვინი, მსოფლიო პოეტური აზროვნების მწვერვალი. და ეს ყველაფერი მოჰყვა რომანს, რომელმაც გაფრთხილებასავით გაიჟღერა თავის დროზე:
“ეს არის რომანი განგაში, ალარმისტული რომანი, რომ ასე ცხოვრება არ შეიძლება და რომ უნდა მოხდეს ადამიანის სასწრაფოდ გარდაქმნა. თუმცა რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი უტოპიად დარჩა, იმიტომ, რომ რეალურად მართალია კი წარმოიშვა ახალი ღირებულებები და ძალიან დადებითი რამ ევროპაში, როგორიცაა ეკოლოგიური მოძრაობები, ბუნების დაცვითი მოძრაობები, იგივე ქალის უფლებების დაცვა, ბავშვის უფლებების დაცვა… სწორედ რილკე ამბობდა, რომ XX საუკუნე უნდა იქცეს ბავშვის უფლებებისთვის ბრძოლის საუკუნედო, რადგან ქალის უფლებები უკვე დადგა დღის წესრიგში, მაგრამ ბავშვზე არავინ ლაპარაკობსო. და რილკესთან სწორედ ამ ევროპას ვხედავთ, რომლის სულშიც იკვეთება ეს ღირებულებები და რომელიც იწყებს ბრძოლას სამართლიანობის ყველა ფორმისთვის”.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი რილკეს ამ რომანში, ყველაფრის ახლიდან დაწყებაა. უფრო სწორად, ეს დეტალი კი არა, თემაა, რომანის მთავარი თემა:
“ის ამბობს, რომ დღევანდელი ადამიანი არის ის, ვისაც ყველაფერი თავიდან აქვს სასწავლი. მან ყველაფერი მცდარად იცის: სიყვარული, თხრობა, ბუნებასთან მიმართება და ისეთი პროზაული რაღაცაც კი, როგორიცაა ძილი, ჭამა, დასვენება. ერთი სიტყვით, დღევანდელმა ადამიანმა არაფერი სწორად არ იცის”.
ასერომ, ჩავთვალოთ, რომ ყველაფერი ისევ თავიდან გვაქვს დასაწყები და დროზე დავიწყოთ, დავიწყოთ, თუნდაც რილკედან.
© radiotavisupleba.ge
-
დავით ანდრიაძე – თოჯინები და ანგელოზი
იმპროვიზაციები ზურაბ ნიჟარაძის ოპუსების თემებზე
“თუკი სიზმარს ჩემთვის ბედნიერება მოაქვს, ხოლო გამოფხიზლებას – უბედურება, მე შემიძლია ვიძინო და არასოდეს გამოვფხიზლდე”
ლ.არიოსტო, “შმაგი ორლანდო”
პეპლების კონცერტი
მაინც, რით მხიბლავს ნიჟარაძე? ჩემგან ნუ გაიკვირვებთ და უპირველეს ყოვლისა, იმით, რომ იგი ზედმეტად არაფერს ართულებს. საოცრად ტაქტიანი მხატვარია. ტაქტიანთან და კორექტულთან კი – სხვა გზა არაა, – შენც ტაქტიანი უნდა იყო. ნიჟარაძე ახერხებს, იყოს, ასე ვთქვათ, ჩვენი “ყველა”, თანაც მხოლობით რიცხვში. ამ ჩემს ტექსტში ნათარგმნი ინტონაცია თავადვე დავიჭირე, თუმცა თარგმნადობა არც ნიჟარაძისთვისაა მთლად უცხო!
ახლა განვაგრძოთ… “არიან მხატვრები, რომლებიც ჩვენს “შესახებ” არ არიან (სტილში ნუ შემედავებით – ჩემი საქმისა მე ვიცი!)” ნიჟარაძეში კი სწორედაც ჩვენს საკუთარ თავს ვცნობთ, იგი ჩვენს განცდებს ეხმიანება. ჭკუისა არ იყოს, “გაზომილი” აქვს ჩვენი გრძნობები, იცის მისი “სუსტი”, ანუ მგრძნობიარე წერტილები, ეროგენული ზონები. იცის, როგორადაც გამოიწვიოს თანაგრძნობა, სად გააბას ესთეზისის მაინტრიგებელი ძაფი და სად გაწყვიტოს, სად აუწიოს ხმას, სად დაუწიოს (მეც ხომ ვიცი?!).
ვინა სთქვა, თითქოს მისი ფერწერა უშუალო იყოს? უშუალო კი არა, ეს უფრო “ახალი გულწრფელობაა”. ამგვარი მხატვრობა თავდაცვითი ხასიათისაა. ეს არის საკუთარ ნიჟარაში შეყუჟვა. ამასთან, გზაა უხეში მატერიის წინააღმდეგ მიმართული, სიმძიმის წინააღმდგომი გზა, იმ სიმძიმისა, რომელიც გარდუვალადაც კი უნდა საჭიროებდეს ფერწერისაგან რეალიზაციასა და ფორმას. მაგრამ დგება დრო, როცა მხატვარი გამოდის ნიჟარიდან და ფერწერულად განცდილი, ანუ შემსუბუქებული რეფლექსიის თავისუფალ პროცესს აღ-გვიწერს. მის ფერწერას არ ახლავს ოსტატობის კაენისეული დამღა. თუმცა, ამგვარი დისკურსი არც სალიერიზმთან აშკარად დაპირისპირებულ მოცარტიზმად ჩაითვლება… ემოც-არტისტიზმად, კი ბატონო!
ეს ეთერული (ოღონდ, არამც და არამც – იმაგინაციური) პოეტი-ფერმწერი, რა ხანია იშვიათი მაესტრიით ახდენს ჰაეროვნების კულტივირებას. საგანში მძიმე სტატიკას კი არა, მსუბუქ თამაშს გადმოსცემს, ხავერდის მტრედისფერი ჭავლი გლისანდოსავით გადაირბენს მისი ტილოების ტექსტურაზე და… დროებით ჩერდება. ამასობაში ჰაერის ნაკლებობა ცხოვრებას კიდევ უფრო მწარეს ხომ არ ხდის, სიყვარულის ტექსტიც ხომ არ იფლითება?! თუმცა ეს მაინც ამაო ეჭვებია, ალბათ. თვით ნიჟარაძე არაა ეჭვიანი, მაგრამ არც მთლად უამისობა იქნება.
ასეა თუ ისე, ამ მშვენიერ სამყაროს სწორედაც ლაჟვარდოვანი მდინარეები “ჩამორეცხავენ”, ილუზორულად ეშვებიან ძირს, ქალაქში, რომლის სახელი და ტოპოლოგია მხატვარმაც არ უწყის… იქ კი, ზევით – სამყარო თმის ღერის სიმსხოდ ნატიფდება…
ასე მწკრივდებიან ჰაეროვანი თაღები, ჟღერენ არფები, ბუკსა და ნაღარას სცემენ ჯადოსნურ ხალიჩაზე მფრინავი არტსეკულარიზებული ანგელოზები, იღვრება სუფთა, აუმღვრეველი, თბილი ლაჟვარდი…
ასე იბადება ტრანსტექსტუალური (პირველი?) სიყვარული, რომლის გასაზიარებლადაც ჯადოსნური ფლეიტის მალენიავში მოფრინავენ ლურჯი ანგელოზები, ეს ეთერული პეპლები, უცნაურ კონცერტს რომ აწყობენ. მერე შეუმჩნევლად ღამდება, “შეღამების ქნარი” ფარვანების მოფრენის მაუწყებელია, მოფრენისა და მერე ისევ გაუჩინარების – გაუჩინარებისა, უცხო მხარეში; და ეს სრულებითაც არაა ლიტერატურა.
თოჯინების “მე”
ზურაბ ნიჟარაძე სამყაროს ილუზიების გარეშე უცქერის… ეს ვინ, ნიჟარაძე? – იკითხავს მისი მხატვრობის ზერელე პერლუსტრატორი, რომელიც ამ მხატვრის სიმპათიურ სამყაროში, ალბათ, ყოფიერების ილუზიურ, სპეციფიკურად გულგრილ, ინდიფერენტულ, თუნდაც ზერელე ჭვრეტას აფიქსირებს; და შეიძლება მართალიც იყოს. მე კი მაინც მგონია, რომ ნიჟარაძე მთლიანობისაკენ ისწრაფვის, მთლიანობისაკენ თავის მოტყუების გარეშე, თუნდაც ეს მთლიანობა თოჯინური, სათამაშო იყოს. თითქოს სად რილკე და სად ნიჟარაძე, მაგრამ არასრულყოფილ ნახევარპიროვნებებს, ანუ როგორც მერაბ მამარდაშვილი იტყოდა, ნახევრადდაბადებულებს, ჩვენი მხატვარი ხშირად ისევ მთლიანი თოჯინების “მე”-ს ამჯობინებს. თოჯინების “მე”-ო? კი მაგრამ, თოჯინების “მე” ვინ გაიგონა, ანდა სადა აქვთ მარიონეტებს “მეობა”? აქვთ, დამიჯერეთ, აქვთ! ყოველ შემთხვევაში, თუ ჩემი არ გჯერათ, ნიჟარაძეს დაუჯერეთ…
თოჯინა და ანგელოზი კი როგორც მხატვრის(?!) პერსონალური მონოლოგიის პროტაგონისტები ისევ თამაშობენ, ისევ უპირისპირდებიან ადამიანს, როგორც სრულყოფილებანი – სრულყოფილებანი, როგორც სულიერი, ისე სხეულებრივი გაგებით…
ისევ რილკე მახსენდება, ის რილკე, კლაისტის კვალად რომ გვიმეორებს, გამჩანაგებელი რეფლექსიისათვის მიუწვდომელი გრაცია ან ღმერთის, ან უსასრულო აზროვნების პრივილეგიაა, ანდა მარიონეტისა – მარიონეტისა, მისი ავტომატიზმითო. ხედავთ?! თოჯინა და ანგელოზი ისევ ერთად არიან, ისევ ერთად თამაშობენ ყოფიერების თეატრში. სინთეზი სწორედ ამგვარ თეატრში მიიღწევა, თოჯინურ თეატრში; მარიონეტული ესთეზისი ანესთეზიასაც მოასწავებს. უხეშ სინამდვილესთან შეხებისას ეს სინთეზური მთლიანობა ისევე იმსხვრევა, როგორც ფაიფურის ნაკეთობა – გარდუვალი დასასრულის ტრაგიკულ წინათგრძნობაში… ესაა წინათგრძნობა, რომელსაც სიკვდილი ჰქვია. სიკვდილი, რომელსაც სიცოცხლემდე ატარებს ადამიანი – ჯერ კიდევ დაუბადებელი, გაუჩენელი ადამიანი; ატარებს, როგორც პატარა ლამაზ კენჭს. ერთხელაც იქნება და ადამიანმა ეს კენჭი წყალში უნდა გადააგდოს, მშვიდსა და აუმღვრეველ წყალში (და არა მიწაში ჩაფლას), ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ზოგიერთის მიერ წყალში მოსროლილი კენჭი კითხვის ნიშნის მაგვარ კონფიგურაციებს შემოწერს, ზოგისა კი – უბრალო წრეებს… სხვაფრივ: ზოგის კენჭი სულში უფრო ხანგრძლივად მჟღერ კითხვა-მელოდიას ახმოვანებს, კითხვას, რომელსაც ჰქვია “რატომ” (“რატომ”, “რატომ”, “რატომ”..?)… ზოგის კენჭი კი ერთხელ გაიჟღერებს ყურის ნიჟარაში; “ტყაპ”… და გათავდა…თამაშის გაგრძელება
თოჯინა და ანგელოზი კი კვლავაც ვირტუოზულად თამაშობენ ონტოლოგიურ თეატრში. თამაშობენ დამდგმელი რეჟისორის იდუმალი ხელის კარნახით, თამაშობენ ხელოვანის მკაცრი კონტროლით… თუმცა აბსოლუტური კონტროლი შეუძლებელია, რადგან მაგიური ჯაჭვის რომელიმე რგოლში მაინც იჩენს თავს ადამიანური არსება, თავს იჩენს იმისათვის, რომ მექანიზმების კოორდინირება შეეძლოს და მაყურებლის თვალით აღიქვას იგი. აი, ამ მომენტში კი მარიონეტი ცოცხლდება და… შე-ცდება; შეცბება კიდეც…
ყველაფერი თავიდან უნდა დაიწყოს. ეს თვით წარმოდგენის მარიონეტიზაციის დასაწყისიცაა, რომლის პროცესში “სპექტაკლის” ცოცხალი რეალობა მექანიკურში გადაიზრდება. რაც შეეხება ფერწერულ წარმოდგენას, აქ მარიონეტული მექანიკურობა ილუზორულ სინამდვილედ, თანაც ესთეტურად ცოცხალ სინამდვილედ გვეცხადება.
ქართულ ფერწერაში ნიჟარაძისეული მარიონეტების თეატრის “არქეტიპი” ალექსანდრე ბაჟბეუქ-მელიქოვის 20-30-იანი წლების ოპუსებია. ამ დიდი მაესტროს ადრეული სურათების პერსონაჟები, თავის მხრივ კუბიზმის პრიზმაში გარდატეხილი კლასიკური ფერწერის (ჯორჯონე, ტიციანი, რუბენსი, ველასკესი) პროტაგონისტები არიან. ბაჟბეუქ-მელიქოვისეულად დეციტირებულ ფიგურებში ტანის ყველა ღერძი პერპენდიკულარულად “ირითმება”: მხრები – კისერთან, მკერდი – ტორსთან, მათი სიმივით დაჭიმული სხეულები უცნაურ ხმებს გამოსცემენ და ლამის აუდიოვიზუალურად მუზიცირებენ. კორსაჟების ხაზულობებიც ფარული ბაჟბეუქისეული ციტატებია, ოღონდ ნიჟარაძისეული ქალების ტანი განძარცვულია კრისტალიზებული სტრუქტურისაგან, ფაქტურის ვიბრაციაც “ხელოვნურადაა” დაყოვნებული… ერთი კია, თავის “თეატრში” ნიჟარაძეც მარიონეტების მეოხებით გაათამაშებს სცენებს, ოღონდ ეს უკვე “ძველი ოსტატების” სურათებიდან ასხლეტილი რემინისცენციები კი არა, მეოცე საუკუნის ევროპული ფერწერის რეპერტუარიდან ნასესხები ალუზიებია. ეს უკვე “სხვა” დიალოგია. მეტიც, თავისებური უკანონო ქორწინებაა პიკასოსი შაგალთან – ქორწინება იტალიურად, გათამაშებული ნიჟარაძის ჟანრულ თეატრში. სხვათა შორის, თბილისის რიტუალების სასახლის მოხატულობა ამგვარი ქორწინების პლაც-პარადია. რაც შეეხება თვით პერსონაჟთა დიალოგს, მათი “ჟანრი” უფრო “ქარაფშუტული” დიატრიბაა, ვიდრე რეფლექტორული სოლილოკვიუმი.Lidum serium
ნიჟარაძისეული დისკურსი “მატყუარაა”. ერთი შეხედვით, აღსაქმელად რთული არ არის. მისი სურათების სააზროვნო სარჩულიც აბრეშუმივით მსუბუქია, სამაგიეროდ, არც თუ მარტივია ის ასოციაციური ტექსტურა, მისი ოპუსების პოეტურ-ფენომენალურ ქსოვილს რომ ქმნის, სწორედაც ქსოვილს, თავის მხრივ ინტერტექსტუალურ გირლიანდებად რომ “ნაოჭდება”.
ნიჟარაძის მხატვრობის ძლიერი მხარე პოეტურ-ფერწერული აზროვნებისა (თუ ორაზროვნების) თვალშეუდგამი, წრიული პროცესია. ესაა გემოვნებიანი ფერწერა, რომლითაც “გურმანები” ფენოვანი ნამცხვარივით იკოკლოზინებენ პირს. მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს, რომ ნიჟარაძის მხატვრობა მხოლოდ ამგვარი “მომხმარებლისათვის” იყოს განკუთვნილი. ისიც სათქმელია, რომ ნიჟარაძისათვის ფერწერის, როგორც პროცესის ჩვენება, უკვე კარგა ხანია აღარაა თვითმიზანი.
ის მაინც ფერწერული თამაშის მაესტროდ რჩება, თავის პერსონაჟებს კარნავალური სიმსუბუქით რომ ეპყრობა და ეს სიმსუბუქე სერიოზული ფერწერით მიიღწევა. ეს ერთგვარი ნეორენესანსული სერიოზული თამაშიცაა – ის Lidum serium-ია, პიკო დე ლა მირანდოლა ეკლოგებისა თუ პოემების მთხზველთაგან რომ მოითხოვდა. ეს ის პიკოა, რომელიც 1484 წელს მედიჩის, ერთ-ერთ ეპისტოლეში უცხადებდა რა პიეტეტს, იმასაც სწერდა, რომ მას აღაფრთოვანებს არა მარტო ის, რაც გამოგონილია ლორენცოს ტექსტებში, არამედ ისიც, რაც აღმოცენებულია მატერიისაგან, რითაც მისი სულია დაკავებული. მივაქციოთ ყურადღება – “ის, რაც აღმოცენებულია მატერიისაგან”. თითქოსდა რა კავშირი უნდა ჰქონდეს ლორენცოს ნიჟარაძესთან, მაგრამ ამ უკანასკნელთანაც – რომელი პიკო დე ლა მირანდოლა მე ვარ (თუმცა “ის ძველი” პიკო არც ნიჟარაძეა) – სწორედ ისაა აღმაფრთოვანებელი თუ არა, მოსაწონი მაინც, რომ მისი ოპუსები მატერიისაგან აღმოცენებულის შთაბეჭდილებას ახდენს. მატერიაში კი, ცხადია, ქრომატულ კონსისტენციას ვგულისხმობ. ფერწერა ხომ ნიჟარაძისათვის ამ მატერიის გაცოცხლების დღესასწაულია.
რენესანსი და რენესანსულობა ჩვენს მხატვარში სხვა ასპექტებითაც ვლინდება, თუნდაც ჰედონიზმით, არკადიანული ჰარმონიისაკენ სწრაფვით, გონებამახვილობით. თუმცა ამ უკანასკნელიდან ერთი ნაბიჯია ბაროკალური “კონჩეტოს” ესთეტიკამდე.
ნიჟარაძისეული ოპუსები თითქოსდა პეტრარკასა და კავალკანტის სონეტებივით თუ კანცონებივით ნატიფია და მედიდურიც. აქაც ტაქტიანადაა დაქორწინებული “La gravita e la dolcezza”, ანუ “სერიოზული მნიშვნელოვნება” და “სიტკბოება”. დიახაც, სიტკბოება, რომელიც სინატიფის მეორე სახელია…
მისი სამყაროს მთლიანობას გამჭოლი ინტონაციური “ქარგა” განსაზღვრავს. ამ ინტონაციას კი ირონიაც ქმნის. ირონია, რომელიც წინ მიდენის ფერწერულ ოქტავათა ტალღებს. თუმცა, სიტყვა “მიდენის” – საქონლის მხატველებს უფრო შეჰფერის… ნიჟარაძის ნახევრად სერიოზული, ნახევრად ლაზღანდარულ-სახუმარო ტონი თვით კომპოზიციის ფუნქციაა. ამბივალენტური ინტონაცია მოქმედების მსვლელობას შეესატყვისება. ღიმილი კი ზუსტად იმდენად გვაუცხოებს მხატვრის მიერ შემოთავაზებულ სამყაროსთან, რამდენადაც ეს აუცილებელია, რათა ფერწერული “ქაოსი” განიმსჭვალოს ავტორის ფხიზელი ნებელობით… გაუცხოება თავგადასავალთა სამყაროს კი არ ანგრევს, არამედ საჭირო მანძილით გადასწევს უკან. აქედან გაცილებით ხელსაყრელია საცქერლად, უფრო ზუსტად, საამო არის საცქერლად (“დიაცის უბესავითა”?), ხოლო ხელსაყრელი – გან-სახილველად.
და მაინც, ყველაფერი მუსიკაში წყდება – მუსიკაში და მუსიკით. დიახაც, არა ფერწერაში, არამედ ბგერწერაში, ანუ იმ მოუხელთებელ მუსიკურ სტიქიაში, თვით სამყაროს რომ წარმოგვიდგენს თავ-გადასავლად. ესაა ჰორიზონტს მიღმა სწრაფვის რენესანსული გეოგრაფიული “პათოსი”, რომელიც სივრცულ ღიაობას გამოიხმობს, ამ უკანასკნელს კი ხდომილობითი თუ ინფორმაციული ღიაობის მოტივთან აზავებს. ღია ფერწერული დისკურსი ამგვარი თვალსაწიერითაა გამთლიანებული, ხოლო ახლომხედველ მხატვართა ხარბი პასტოზი აპლომბური ტექნოლოგიური მატრაკვეცობაა და მეტი არაფერი.სახე და ნიღაბი
ნიჟარაძის საუკეთესო ოპუსებში ამოუცნობი (თუ აუხსნელი) მიმზიდველობაა, იდუმალი (აუტანელი ტერმინია!) მაგნეტიზმი… ჩვენს მხატვარს ვერ ვაკადრებდი ისეთ ტრივიალურ გამოთქმას, როგორიცაა “სულიერი სიღრმე” – ამ ტერმინს თავისი მუშტრები ჰყავს. ნიჟარაძე პრინციპულად “ზედაპირული” მხატვარია და ამ “ზედაპირულობით” არის ღრმა. ამგვარი სიღრმე ახლავს “ლელა პატარიძის პორტრეტს”, … ენკაუსტიკის ამ უცნაურად საცნაურ დეციტაციას…
მხატვრის რენომე ბევრწილად განისაზღვრება მისი, როგორც პორტრეტისტის კულტურით. ნიჟარაძე მოდელთან მრავალსეანსიანი ფლირტის ოსტატია. რაც უფრო ახანგრძლივებს ამგვარ “დიალოგს”, მით უფრო მეტ სახასიათოს “იჭერს” მოდელში და მით უფრო ანზოგადებს, მე ვიტყოდი, “ამრგვალებს” ჟანრულ ანდა კვაზიჟანრულ სცენამდე. ყოველი ოპუსის უკან კი ისევ და ისევ ირონიული ღიმილია ჩასაფრებული, ღიმილი, რომელიც, უპირველეს ყოვლისა, “ავტორის” არსებობისკენაა მიმართული.
ძნელი სათქმელია, ღიმილი სახეს მიეწერა თუ ნიღაბს. ნიჟარაძე თავის მოდელებს, აქტიორებს თვით “აიძულებს” (აი, როდისაა იგი უზურპატორი!) მიმართონ გრძნობადი გამომსახველობის, როგორც მიმესისური უმანკოების დაკარგვისა თუ სხეულის დამატებითი იდენტიფიკაციისას წარმოშობილი სირთულეების კომპენსაციას. ამგვარი კომპენსაციის თოკი ისევ და ისევ მხატვარ-რეჟისორს უკავია, მოკლედ ბერკეტები მის ხელთაა. ასე ძლიერდება პერსონაჟების თეატრალური დისკურსი და სხეულების სივრცული გაფორმებულობა.
ნიჟარაძისეულ მოდელებს (“გმირობა” მათ ნაკლებად შეჰფერით) შეუმჩნეველი ნიღბები უფარავენ პირ-სახეს. მსუბუქად დაფარულ უძრავ პირ-სახესა და მოძრაობაში მყოფ ტანს შორის ოპოზიცია ნიღბის ტარების ძირეული ესთეტიკური იმპლიკაციაა. იქნებ, ნიღაბი სულაც არ გამოსახავს პირ-სახეს, არც გადაფარავს, უბრალოდ (თუმცა, რაღა “უბრალოდ”?!) მიმიკას აღბეჭდავს და ყურადღების კონცენტრირებას ახდენს სახეზე, როგორც “სხვის” ტანზე. ამიტომ ხომ არ მიმართავს მხატვარი ნეიტრალურ (თუ ნახევარ) ნიღაბს; ნიღაბს, რომელიც იგულისხმება და მოდელის სახეს კი არა, როგორც უკვე მივანიშნე, “სხვის” ტანს ფარავს; ტანსაც და კანსაც…
ადამიანი უნდა დახატო როგორც პეიზაჟი; პირ-სახე – თითქოსდა, “ქვეყანაა შორი ჰორიზონტით”. ძნელი სათქმელია, ნიჟარაძე რამდენად ამართლებს რილკეს ამ პოეტურ თეზისს (ანკი ვინ დაავალდებულა?!), იმას კი ვგრძნობ, რომ ესეც – ნიღაბ-პორტრეტის ლანდშაფტიზირებისაკენ მიმავალი ერთ-ერთი თემშარაა. ლანდშაფტს თავისი ნიღაბი აქვს, მაგრამ ამ თემას ჩემი ესეისტური პორტრეტის მოდელთან კავშირი არა აქვს.ნასესხები აურა
ნიჟარაძისეული ხატები განწყობილებათა მრავალპლანიანობით სუნთქავენ. სწორედაც სუნთქავენ, თანაც არა ჟანგბადის ბალიშებით, არამედ იმ აურით, რომელიც ხშირად პროცენტიანი სესხითა აქვს აღებული. ოღონდ – ღმერთო ჩემო! – როგორი გალანტურობითაა ნასესხები ეს ყველაფერი. კიდევ მეტი, ეს აურაა დეციტირებული. აურის დეციტაცია – ესეც, ნიჟარაძის ინტერტექსტუალური სამყაროს კიდევ ერთი პარადოქსი! თამაშის სტიქია ჩვენს მხატვარს ძვალ-რბილში აქვს გამჯდარი, ყოფითი სცენა შეუმჩნეველი პედალირებით გადაჰყავს “ცხოვრება-თეატრის” სამყაროში. უცებ, იქნებ მხატვრისათვის მოულოდნელადაც კი, ჩვეულებრივი “ისტორია” სცენაზე აღმოჩნდება, კულისებს “შემოკრებს” და ვირტუალური რამპით განათებულ სინამდვილედ წარმოგვიდგება. ანალოგიურ მეტამორფოზას განიცდიან მისი მოდელებიც.
ნიჟარაძე “პორტრეტისტი” უფროა, ვიდრე პორტრეტისტი. ეგრეთ წოდებული ფსიქოლოგიური ტიპისა თუ ხასიათის დიალექტიკურობისადმი იგი ინდიფერენტულია. მას არ იზიდავს მოდელის ქარაქტეროლოგიურ წვრილმანებში ჩხირკედელაობა – ხასიათის მთლიანობა აინტერესებს, რაც განწყობილებათა მუსიკითაა წარმოჩენილი. თუმცა ხასიათის მკაფიობა, შინაგანი სიცხადე და გარკვეულობა მაინც “სახეზეა”. მხატვარი, რომ იტყვიან, ხშირად წერტილს არ სვამს i-ის თავზე. ყოველგვარი “თავის მოხვევის” გარეშე გვიტყუებს თავის (იმავე მოდელის “მე”-ს) სამყაროში. ქვეტექსტებში შემოინახავს დეტალამდე დაწნეხილ, ერთი შეხედვით, სასხვათაშორისოდ მოსროლილ ფერწერულ ფრაზას, როგორც დაუდევარი მონასმით აღბეჭდილ გასაღებს. მიდი და, თუ ბიჭი ხარ, ეძებე! სურათის სივრცე სწორედ ამგვარი გასაღებებით იხსნება. ნაწერის არარეპრეზენტაციულობა, უხეში ტექნიკური პირობითობების პედალირებისაგან თავშეკავება, უფრო ზუსტად, დროული პედალირება – აი, ნიჟარაძის არისტოკრატული ხელწერის მომხიბლავი თვისებები, მისივე ტოლერანტული ნატურის ანაბეჭდები.Varieta
რენესანსს მაინც ვერ ვეშვები… ერთი ცნება – ხატი მახსენდება – Varieta, ანუ მრავალსახოვნება რომ ჰქვია. ეს ძნელად მოსახელთებელი ესსემა “ძველ იტალიაში” ორი მნიშვნელობით მოიხმობოდა.
ჯერ პირველი ვთქვათ: ყოველი ადამიანი “ბუნებისგან” ან “ცითგან”, ანდა “ფორტუნასაგან” ფლობს მიდრეკილებებს, ძალისხმევას, ნიჭიერებას. აქედან გამომდინარე უნდა გაზომოს ადამიანმა საკუთარი თავი და დაიკავოს თავისი ადგილი. ესაა Varieta, როგორც ინდივიდებს შორის განსხვავება.
მეორეც: ყველა უნდა ეცადოს, საკუთარ თავში განავითაროს და მოიპოვოს ყოველმხრივი ცოდნა, ინტერესები, ჩვევები, ცისქვეშეთში არსებული ყოველგვარი განსჯის უნარი. მოკლედ, “უნივერსალურ ადამიანად” ჩამოყალიბდეს. ეს უკვე მსოფლიო Varieta-ა, როგორც ინდივიდის შიგნით განსხვავება – საკუთარ თავში ჩაღრმავებული, გონებითა და მიკროკოსმოსით, ფანტაზიით გამრავალფეროვნებული…
არ მინდა ისე გავიჯირითო რენესანსულ სამყაროში, რომ ჩემი ინტერკულტურული კენტავრით მიწაზე მოვადინო ზღართანი. მაგრამ იმ თეზისს მაინც ნუ დავკარგავთ, რომ თუ ქართულ ფერწერაში რაღაც Neovarieta-ზე მოგვიხდება რეფლექტირება, მის პროტაგონისტად, უპირველეს ყოვლისა, ალბათ, ზურაბ ნიჟარაძე უნდა მოვიხსენიოთ. ყოველ შემთხვევაში, Varieta-ს ზევით მოხმობილი ორპუნქტიანი დეფინიცია ნიჟარაძის ნატურას სიმულაკრის ნიღბითაც რომ მოერგოს, ესეც სიმპტომატური ინტერკულტურული აქცია იქნება.ხელის ხმა
ნიჟარაძე გარკვეული მსოფლმხედველობითი ჰორიზონტის მხატვარია. მიუხედავად იმისა, რომ იგი მრავალსახოვანი მხატვრული ტექსტების მიჯნებზე “მუშაობს”, ეს – მაინც მისი ჰორიზონტია.
თითქოს ვერ ვიტყვით, რომ თავისი ფერწერით იგი რაღაც მეტაფიზიკურ შეკითხვებს სვამდეს. და მაინც, სად წაუვალთ იმ გარემოებას, რომ წინასწარ დახასიათებული მსოფლმხედველობა მეტაფიზიკური შეკითხვაა? ამგვარი შეკითხვების გარეშე საქმე გვაქვს უთვალსაწიერო ხელოსანთან. საწიერის მსახველი რაღაა? რა და, წარმოსახვა. მაგრამ რას ხსნის წარმოსახვა? მსოფლმხედველობით ჰორიზონტს. ყოველივე ეს, ცხადია, მჭლე ფილოსოფიური იწილო-ბიწილოა; და მაინც, ასე იკვრება წრე. ბოლოს და ბოლოს, მხატვრობა სხვა არაფერია, თუ არა წარმოსახვის ხორცშესხმა. ხორცშესხმა და… მერე განსხეულება. ნიჟარაძეს ერთიც შეუძლია და მეორეც. განსხეულების შესახებ რეფლექსია შეუქცევადი პროცესია, რომელიც ერთგვარ ფერწერულ Non-finito-მდე ჭიანურდება. მასალისმიერ რეფლექსიაში ჩაძირულ მხატვარს ხანდახან ავიწყდება კიდეც, თუ როდის მივიდა ტილოსთან, რისი ხატვა დაიწყო. სამაგიეროდ, არასოდეს ტოვებს განცდა, რატომაც დაიწყო ხატვა. სხვისი არ ვიცი და მე ეს პროცესი უფრო ღირებული მგონია, ვიდრე ჰაი-ჰარად გათამაშებული გაზეპირებული მოტივების პერსევერაცია. არადა, ნიჟარაძესაც აქვს გაზეპირებული მოტივები, თუმცა მათი “ბოლეროსეული” ვარირებაც ძალუძს.
ნიჟარაძის სურათების შემხედვარე იმაშიც ვრწმუნდებით, რომ მარტო წარმოსახვა (თუ ფანტაზია) დიდი ვერაფერი შვილია, თუ მას არ ახლავს ამ წარმოსახვაზე გამუდმებული ფიქრი, კვაზიდიალოგი, საკუთარი ტეხნეს – თვალის გონებით ხედვა, ანუ საკუთარი ხელის ხმის გაგონება. ეტყობა, ხელსაც აქვს თავისი ხმა, ხელიც გამოსცემს “სხვისთვის” გაუგონარ ხმას. ხელის ხმა! – ესეც ნიჟარაძისეული დისკურსის კიდევ ერთი პარადოქსი.
ეს – “ხელის ხმაა” (თუ ხელის ხმევა?!), იმ ანგელოზებსა და თოჯინებს რომ ამოძრავებს, როგორც ონტოლოგიური თეატრის, თუგინდ ბალაგანის პროტაგონისტებს, აგორაზე – ყოფიერების ამ “ამაოების ბაზრის” მოედანზე რომ გამოსულან და თავის რიგს უცდიან.
უცადონ!..
© “არილი” -
ბესიკ ხარანაული: "რასაც ვწერ, იმაზე ვგიჟდები. იმით ავსებული დავდივარ"
-
ჯაილზ ჰერვი – ბობ დილანი დაცემის შემდეგ
ინგლისურიდან თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ
სტატიაში მიმოხილულია ბობ დილანის შესახებ 2010 წელს გამოსული 2 წიგნი, Bob Dylan in America, by Sean Wilentz და Bob Dylan by Greil Marcus: Writings 1968–2010 , by Greil Marcus. -
ნინო ხარატიშვილი – ჟუჟა, ჯუჯა თუ სიტყვებს შორის დაკარგული და კვლავ ნაპოვნი აზრი
ქეთევან მეგრელიშვილი
Я ничего не хочу, Жужа
Я словно высохшая лужа,
И в моём сердце совсем пусто
И холодно…
Земфира, «Жужа».
მოქმედი პირი: გემრიელი ქართული გარეგნობის 27 წლის ქალბატონი, სევდანარევი თვალებით. მახასიათებელი ნიშანი: ხმა, რომელიც ულმობლად, მკაფიოდ და შელამაზების გარეშე ყვება ტკივილსა და მარტოობაზე, შიშსა და ცხოვრების არსის ძიებაზე. სილვია პლატისა და ცვეტაევასებური ემოციათა გაშიშვლება (გრძნობების ანატომია და ზოგჯერ პათანატომიაც). გარემო: თავშეკავებულობისა და ზომიერების დიქტატის ქვეშ გარინდული პუბლიკა, საზოგადოება. მოქმედების ადგილი: გერმანია.
ერთი შეხედვით წარმოუდგენელი მელანჟია, და ამავე დროს, წარმოუდგენლად რეალური: ეს ნაზავი არის ნინო ხარატიშვილი – გლობალიზაციის ეპოქის შვილი. მოვლენა, რომელიც არა მხოლოდ დიდი პროდუქტიულობით გამოირჩევა, არამედ იმითაც, რომ მასში განსხვავებული საწყისები იყრის თავს. დიონისური (ქართული) წარმომავლობის მატარებელი გოგონა აპოლონურ (გერმანულ) გარემოში ყალიბდება ლიტერატორად. Eეს მოცემულობა კი უკვე თავისთავად ხელსაყრელია: განა ამ სიწყისთა სიმბიოზი არ არის ლიტრატურისა და ხელოვნების არსი?
ნინო ხარატიშვილის მოღვაწეობის დიაპაზონი ფართოა: იგი დრამატურგიცაა, რეჟისორიც და აგერ უკვე რომანისტიც. 2010 წელს გამოიცა მისი პირველი რომანი „ჟუჟა“. თეატრის კრიტიკოსები ნინოს გერმანული თეატრალური სამყაროს ერთ-ერთ დიდ იმედად მოიაზრებენ. ნინოს დებიუტს პროზაში კი გერმანიის ისეთი სერიოზული პრესა აშუქებს, როგორიცაა ცაიტი, ზიუდდოიჩე ცაიტუნგი, ფრანქფურტერ რუნდშაუ… ჰამბურგში მოღვაწე ქართველი დრამატურგი 2010 წელს ადალბერტ ფონ შამისოს სახელობის 2010 წლის პრემიის ლაურეატი გახდა. ეს ფრანგ-გერმანელი პოეტის სახელობის პრემია გამოარჩევს არა-გერმანელ მოღვაწეთა წვლილს გერმანულ ლიტერატურაში. 2008 წელს კი ნინო ორგზის დაჯილდოვდა: მისმა პიესამ „ლივ შტაინი“ ჰაიდელბერგის შტიუკემარკტის მთავარი საავტორო პრიზი მიიღო, ხოლო ნინოს მიერ ინსცენირებულმა მისავე „აგონიამ“ არატრადიციული, გამორჩეული დადგმისათვის როლფ-მარესის პრიზი დაიმსახურა. შთამბეჭდავი ჩამონათვალია, დამეთანხმებით.Aამ ყოველივეს ნინო ხარატიშვილის პიესებისა და ინსცენირებების სიას თუ დავურთავთ, თამამად შეგვიძლია ახალგაზრდაQქალბატონის შემოქმედებითი სვლა სამი სიტყვით მოვხაზოთ: veni, vidi, vici.
2003 წლიდან გერმანიაში დამკვიდრებული დრამატურგის შესახებ პირველად 2009 წელს შევიტყვე. მაშინ, როდესაც ნინო ხარატიშვილმა Hჰაიდელბერგში დიდი წარმატებით „ლივ შტაინი“ დადგა. Pპიესა ცნობილი კონცერტმეისტერი ქალის ცხოვრებაში გათამაშებულ დრამაზე მოგვითხრობს. სახელი ლივ შტაინი თავად დიქოტომიაა (ლივ –live, Stein – გერმ. ქვა), რომელშიც ცხოვრებისეული ენერგიის დინამიკა და არაორგანული მატერიის სტატიკა ებრძვის ერთმანეთს. უშედეგოა მისი სწრაფვა დანაკარგის გარეშე შეათავსოს ოცნება და რეალობა, კარიერა და პირადი ცხოვრება. ნიჭიერი, ოდესღაც სიცოცხლით სავსე ლივი ცხოვრების მიწურულს გაქვავებული, ხისტი და მარტოხელა არსება ხდება. „ლივ შტაინ“-ის ნახვისას აუცილებლად მოგაგონდებათ ელფრიდე იელინეკის რომანი „პიანისტი ქალი“. ნინოს პიესა კი დასავლეთ-ევროპული ფემინისტური ლიტერატურის საუკეთესო ტრადიციებს აგრძელებს. გარემოსთან, ცხოვრებასთან და ბოლოს საკუთარ თავთან გაუცხოებული ადამიანის თემა ლეიტმოტივად გასდევს ნინო ხარატიშვილის შემოQქმედებას.
ვარიაციები ამ თემაზე მის სადებიუტო რომანშიც მრავლადაა.
წიგნი „ჟუჟას“ დანახვისთანავე წითელი ნათურა იწყებს ციმციმს: ვარდისPფერი გარეკანი – ქალთა რომანი.Dდა თუ რომელიმე გერმანელი მკითხველი ჩემსავით პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა და მიხვდა, რომ სათაური „ჟუჟა“ (გერმანულად Dგაუგებარი ბგერათა თავყრილობა) მომღერალ ზემფირას სიმღერიდან მოსული, ერთობ არახელსაყრელად ტრანსლიტერირებული ციტატაა (და არაფერი საერთო არ აქვს ქართულ “ჯუჯასთან“), იქვე რომანის თემასაც გამოიცნობს: Жужа სიმღერაში высохшая лужа-ს ერითმება, ეს ცარიელი გუბე კი როგორც მომღერლის, ასევე რომანში მოქმედი ათამდე ქალის სულიერ მდგომარეობას ასახავს.M„მარტოსულ ქალთა გამყინვარების ხანა“ – ასე ასათაურებს ცაიტის კრიტიკოსი ინგე კუტნერი რომანის რეცენზიას. ფრანქფურტერ რუნდშაუში კი „ჟუჟას“A„ახალგაზრდა სარეს ვნებანი“ ეწოდა. გოეთეს ახალგაზრდა ვერთერთან ნაწარმოების მთავარ ხაზს მივყავართ. Nნინო ხარატიშვილი თავის ნაწარმოებში რეალურად არსებული ტექსტისა და ამბის შესახებ მოგვითხრობს, რომლის მიხედვითაც 40-იანი წლების მიწურულს პარიზში 17 წლის გოგონამ, დანიელა სერერამ (რომანში მას ჟან სარე ჰქვია), თვითმკვლელობით დაასრულა ცხოვრება, შთამომავლობას კი აპოკალიპტურ-მითოლოგიური ხატებით სავსე ჩანაწერები დაუტოვა. სერერას დღიური ულმობელ, ამაო სამყაროსთან უაზრო ბრძოლის მანიფესტად იქცა. გოეთეს ვერთერის მსგავსად ამ ხელნაწერთა გამოცემას თვითმკვლელობების ტალღა მოჰყოლია. ერთი განსხვავებით: სერერა-სარეს მსხვერპლნი ქალები იყვნენ. სინამდვილეში, ისევე როგორც ხარატიშვილის რომანში, არ არის ცხადი, მართლა არსებობდა კი ეს მითად ქცეული თინეიჯერი, თუ ეს ჩანაწერები გამომცემლის ფრედერიკ ტრისტანის (რომანში – პატრის დიუშამპის) ოსიანური ხუმრობა იყო.
ამ ბოლომდე ამოუცნობ საიდუმლოს ირონიული ქვეტექსტი აქვს: განა შესაძლებელია კაცის ხელით დაწერილ ტექსტთან და შექმნილ სახესთან ქალებმა იმდენად გააიგივონ თავი, რომ ამას ემსხვერპლონ კიდეც?
მიუხედავად იმისა, რომ რომანი სამყაროს ორ დაპირისპირებულ ბანაკად – ქალებად და კაცებად – დაყოფის ტოპოსზეა აგებული, ხოლო ეროსი და თანატოსი ხარატიშვილის რომანში განუყრელი თანამგზავრები არიან, მისი მხოლოდ გენდერული კუთხით წაკითხვა არ იქნება მართებული. უკვე სიუჟეტის არჩევით ნინო ხარატიშვილი ისეთ პოეტოლოგიურ კითხვებს ეჭიდება, როგორიცაა ტექსტის ავთენტურობა, ლიტერატურის ზემოქმედების ძალა.
ამ რთული და მრავალწახნაგოვანი თემების დაძლევას დებიუტანტი რომანისტი არანაკლებ რთულად კონსტრუირებული ტექსტით ცდილობს. ავტორი 80 ქვეთავში ეპიზოდურად მოგვითხრობს სხვა და სხვა დროსა და სივრცეში გათამაშებულ ქალთა ტრაგედიებზე. დიდი ხნის მანძილზე მკითხველს გაუჭირდება იმის გაგება, თუ რა კავშირში არიან ერთმანეთთან მაგალითად ლამაზმანი სტუდენტი Oოლგა, რომელიც 1986 წელს სარეს მსგავსად სუიციდით დაასრულებს სიცოცხლეს, და 2004 წელს პარიზში ჩამოსული Qქალბატონი, რომელიც პირად ტრაგედიას გამოქცევია სიდნეიდან და ერთ-ერთ ბუკინისტურ მაღაზიაში სარეს წიგნს გადააწყდება. რა დატვირთვა აქვს ძმად-წოდებულ ახალგაზრდა ჰომოფობ სტუდენტს 1968 წლის რევოლიციურ პარიზის ფონზე და ვინ არისAAაპიდაპი? ნინო ხარატიშვილი პირველ რიგში მაინც დრამატურგია, ვიდრე მთხრობელი და თხრობის ერთობ პათეტიკური სტილი ხელს უშლის მკითხველს გაიზიაროს ამ მრავალრიცხოვანი ფიგურების შინაგანი განცდები. მით უფრო ხმამაღალია სიხარულის ყიჟინა, როდესაც 300 გვერდიანი რომანის დაახლოებით ასმესამოცე გვერდზე დროსა და სივრცეში მიმობნეული ისტორიები სარეს წიგნის ავთენტურობის საკითხის გარშემო ერთიანდებიან. ვინ ან რა იყო ჟან სარე, რომლის პირდაპირი ან ირიბი მსხვერპლია Qწიგნის თითქმის ყველა გმირი?
ამ შეკითხვის გასარკვევად ავტორი ჰოლანდიელ ახალგაზრდა მკვლევარ Qქალბატონს აგზავნის პარიზში, ვნებათაღელვის ეპიცენტრში. ლაურა ერთ-ერთი პირველია, ვინც ანალიტიკურად მიუდგება სარეს ფენომენს: ჟან სარე მხოლოდ და მხოლოდ მითია. დეფინირებული მოვლენა კი თავის მაგიურ ძალას კარგავს.
მკვლევართან ერთად, ვფიქრობ, რომანის ავტორიც მითების დეკონსტრუქციას და განიარაღებას ახდენს. Eეს კი საქართველოში დაბადებული ადამიანის ნამდვილი წარმატებაა. ამ გადასახედიდან თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სათაურიცა და წიგნის გაფორმებაც თამაშის ნაწილია, რომელშიც ნინო მკითხველს იწვევს: ვარდისფერი გარეკანიც მორიგი კლიშე და მითია.
რა ზეგავლენას ახდენს „ჟუჟა“ მკითხველზე? შეკითხვა მართებულია, პასუხი – ერთმნიშვნელოვნად პოზიტიური:AQდიდი დოზით ქალების ოხვრა-გოდებით, ეგზისტენციალისტურ-ნიჰილისტური განცხადებებით დამძიმებული მკითხველი უეჭველად გადააფასებს ცხოვრებას და უმნიშვნელო წვრილმანიც კი მას დიდ, სასიამოვნო აღმოჩენად მოევლნება.
და ბოლოს, სიამოვნებით დავესესხები ნინო ხარატიშვილი რომანის გმირს, მკვლევარ Qქალბატონ ლაურას: „მართალია ჩვენი არსებობა სავსეა დანაკარგებით, მაგრამ სადღაც ამ უსასრულო დანაკარგებს შორის არის ცხოვრება.“
კარგია, როდესაც ლიტერატურა ამას გვახსენებს.
პიესები და ინსცენირებები:
2006 – „Z“, ჰამბურგი, თეატრი თალია.
2007 – სადიპლომო დადგმა: „ჩემი და შენი გული -– მედეა“. ჰამბურგი, თეატრი Kკამპნაგელი.
2007 – „Le petit Maitre“, კასელის სახელმწიფო თეატრი,Dრეჟისორი იეტე შტეკელი.
2007 – „აგონია“, ავტორსეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი
2008 – „დაღლილი ადამიანები – ერთ სივრცეში“ – ავტორისეული დადგმა. HHH ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
2008 – „ზელმა“, დამდგმელი რეჟისორი: ნინა მათენკლოთცი.
2009 – „ლივ სტაინი“, ავტორისეული დადგმა. ქალაქ ჰაიდელბერგის თეატრი.
2009 – „ალჟირი“, ავტორისეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
2009 – „ჯორჯია“, ვენაში გამართული ავტორთა ფესტივალი: დრამატული თხრობა დღეს. Dდამდგმელი რეჟისორი: ჰანან იშაი.
2010 – „რისხვა“, დამდგმელი რეჟისორი: ფელიქს როთენჰოისლერი. გიოტინგენი, გერმანული თეატრი.
2010 – „Radio Universe“, დამდგმელი რეჟისორი: ნინა მათენკლოთცი. Hჰამბურგი, თეატრი Kკამპნაგელი.
2010 – „ჩემი უსაშინლესი ბედნიერებისQწელიწადი“, ავტორისეული დადგმა. ჰამბურგი, თეატრი ლიხტჰოფი.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“ -
მალხაზ ხარბედია – ხოსე ლესამა-ლიმა – 100
-
საუბრები ლიტერატურაზე – ზურაბ ლეჟავა
თეონა დოლენჯაშვილი
საქართველოში მწერლებს რაღაც სხვა საშუალებებით იცნობენ და არა თავიანთი მწერლობით
– ძალიან საინტერესო ბიოგრაფია გაქვთ. პატიმრობა. საბჭოთა ციხე, რაც ბევრი მწერლის შემოქმედებით ლაბორატორიად ქცეულა. წერაც ციხეში დაიწყეთ?
– წერა ჯერ კიდევ სკოლის პერიოდში დავიწყე. ციხეში შეიძლება ეს სურვილი გამძაფრდა და განვითარდა. ვწერდი და რასაც ვწერდი, საქართველოში რის ვაი ვაგლახით ვაგზავნიდი, ჩვენ გვეკრძალებოდა ქართული ტექსტების გამოგზავნა და არალეგალურად მიხდებოდა გამოპარება. ერთი-ორი ცალი გამოქვეყნდა და დაიბეჭდა “ლიტერატურულ საქართველოში.” ერქვა “ვანია კნუროვი.” მერე ამ მოთხრობის დაბეჭდვას მოყვა გამოხმაურებები, სტატიები.. დაიბეჭდა თამაზ წივწივაძის, ჯანსუღ ჩარკვიანის, ჯიბსონ ხუნდაძის წერილები. მაშინ თამაზ წივწივაძე მოდური კრიტიკოსი იყო, მის სიტყვას ფასი ჰქონდა. წივწივაძე წერდა რომ ამ კაცს არ ვიცნობ და მისი აქამდე არც არაფერი წამიკითხავს, მაგრამ თუ რამ მესმის და გამიგება, ამ ერთი მოთხრობითაც შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეს ძალიან სერიოზული მწერალიაო. მანვე დაუწერა “ღია წერილი ედუარდ შევარდნაძეს” და თხოვა, გამოვუშვათ და ჩამოვიყვანოთ საქართველოშიო. ჩამომიყვანეს საქართველოში. მაშინ შეწყალების კომიტეტის თავმჯდომარე იყო რისმაგ გორდეზიანი და სწორედ რისმაგ გორდეზიანის და მწერლების ძალისხმევით მოხდა ჩემი შეწყალება კანონის გვერდის ავლით.
– ძალიან მომწონს თქვენი ხის პატარა ქანდაკებები. პატიმრობაში ყოფნისას რამდენიმე რამდენიმე ხელოვნებათმცოდნემ “რაფაელ ზა რეშოტკოი” გიწოდათ.
– პატიმრობის პერიოდში თვითნაკეთი ნამუშევრების რამდენიმე გამოფენა მოეწყო კიევში, მე მქონდა ქანდაკებები და გობელენები ვინიცაში. ასევე უკრაინელი პატიმრების ექსპოზიცია წაიღეს სლავიანსკი ბაზარზე. ამ ექსპოზიციას მოყვა გამოხმაურებები და რეცენზიები. რაღაც სტატია დაიბეჭდა “კამსამოლსკაია პრავდაში”, სადაც წერდნენ, რომ რაც კი რამ ვნახეთ, სლავიანსკი ბაზარზე ყველაზე მაგარი უკრაინის პატიმრების ექსპოზიცია იყო და ვიღაც ლეჟავა ჰყოლიათ იქ და ის იყო ყველაზე საოცარიო. თბილისშიც მქონდა გამოფენა “ცისფერ გალერეასა” და “ვერნისაჟში”.
– თქვენი მოთხრობა “მილიონი ბედნიერება” გამახსენდა, სადაც ქანდაკებები ცოცხლდებიან, თავს ესხმიან ადამიანებს, მაგრამ ვერ ერევიან. რადგან ადამიანები იოლად იცვლიან სამოსს, ტყავს, ხორცს, ან მათ გარეშეც მშვენივრად არსებობენ. ზოგიერთი ადამიანი ქანდაკებაზე უსულოა? საერთოდ, როგორ იღებს მკითხველი ამ თქვენს მწარე ლიტერატურულ სიმართლეს?
– შეიძლება ბევრს არ მოეწონოს ჩემი პროზა. სხვადასხვა მიზეზთა გამო. პირველი, ის რომ ვერ გაიგონ რაშია საქმე. მეორე მიზეზი კი ის არის, რომ შესაძლოა დაინახონ საკუთარი თავი, ამოიცნობენ იქ რაღაც საკუთარი, მშობლიური და ამან გააღიზიანოთ. თუმცა, აღმოვაჩინე, რომ მყოლია თურმე ფანები. რაღაც ჯგუფიც კი ყოფილა ამ ფანების. გავიცანი რამდენიმე. საინტერესო ახალგაზრდები არიან.
– როგორია თქვენი მკითხველი?
– არ მინდა შეურაცხყოფა ვინმეს, მაგრამ მე მახსენდებიან ქალბატონები, რომლებიც ვაგზლის მიმდებარე ტერიტორიზე ისხდნენ და ყიდდნენ ქაფშიას. ხელზე ჩამოცმული ჰქონდათ ცელოფნის პარკები და როდესაც მყიდველი მოდიოდა ამ პარკებით მეორე პარკში ყრიდნენ თევზს. აკეთებდნენ ამას ძალიან სწრაფად და ოსტატურად, რადგან მყიდველი თითქოს ჩანდა. ხოლო თავისუფალ დროს კითხულობდნენ გაზეთში დაბეჭდილ რაღაც დიალოგს დიეგოსა და მარიას შორის. თურმე არსებობს ასეთი გაზეთები, სადაც წინა დღით ნაჩვენები ლათინურ ამერიკული სერიალები იბეჭდება. მოკლედ, ამ ქალებს კასრზე ედოთ გაზეთი და ქაფშიას გაყიდვისგან თავისუფალ დროს, ხან ერთი კითხულობდა მას, ხან მეორე. რა თქმა უნდა, ასეთი მკითხველისთვის ჩემი ნაწარმოებები არ არის. ასეთი ადამიანები არიან საქართველოშიც და არიან, დავუშვათ, ბრაზილიაშიც, მაგრამ იგივე საქართველოშიც და ბრაზილიაშიც არიან სერიოზული მკითხველები და ვფიქრობ რომ ჩემი ნაწარმოებები სწორედ სერიოზული მკითხველისთვისაა განკუთვნილი და არა ქაფშიას გამყიდველი ქალებისთვის.
– ყველაფრის მიუხედავად, თქვენ დღეს დაუფასებელი მწერალი ხართ. ქართული პროზის მეინსტრიმში, ეგრეთ წოდებულ ელიტაში ვერ მოხვდით. რატომ მოხდა ასე?
– იმიტომ მოხდა, რომ საქართველოში მწერლებს მაინც უფრო მეტად სხვა საშუალებებით იცნობენ და არა თავიანთი მწერლობით. არა წიგნებით, არამედ სხვა რაღაცეებით. რა შეიძლება იგულესხმებოდეს ამ სხვა რაღაცაში. მაგალითად, იცნობენ თუნდაც იმით, რომ ვიღაცის შვილები არიან, რაღაც კასტურია მწერლობა ჩვენთან. მხატვრობაც, სხვათა შორის. იცნობენ თავიანთი ხშირი გამოსვლებით ტელეშოუებში, რომელსაც საერთოდ არ აქვთ კავშირი ლიტერატურასთან. ეს ტელეშოუები არის ან პოლიტიკური ან საერთოდ რაღაც განყენებულ თემებზე, ვთქვათ იმაზე, უნდა ისწავლებოდეს თუ არა რაღაც საგანი სკოლაში. ამ გამოკითხვებშიც ტრიალებს ერთი და იგივე ხალხი. იგივე ხალხი ამზადებენ კერძებს დილის გადაცემებში. მე არ მინდა ვთქვა, რომ ეს ყველაფერი ცუდია მაგრამ, აქამდე მიმაჩნდა და ახლაც მიმაჩნია, რომ მკითხველმა მწერალი, პირველ რიგში, მისი წიგნით უნდა გაიცნოს და არა, ვთქვათ, ტელეეკრანიდან, მზარეულის ქუდში გამოწყობილი როდესაც რაღაც კერძს ამზადებს მანუელთან.
– თქვენს ტექსტებში ძალიან უცნაური ფანტასტმაგორიული სახეები გვხვდება. თუნდაც, “იყიდეთ თქვენი სულებიდან” ბანჯგვლაეთერო, ზარზღა… თუმცა, დარწმუნებული ვარ, რომ რეალური ცხოვრებიდან გყავთ ბევრი მათგანი გადმოყვანილი.
– რა თქმა უნდა, ყველა პერსონაჟი მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფი არ არის. ბევრი რეალურია. მაგალითად, მანდ არის ერთი პერსონაჟი როტვეილერ სიფათა პაშა, ეს არის ციხის ზედამხედველი, რომელიც დერეფანში დადის, რომელიც ნაგვის პლასტმასის ურნით თამაშობს ფეხბურთს, იგინება და ასე შემდეგ. ასეთი იყო პიროვნება რეალურად არსებობდა. ზოგიერთი პერსონაჟის სახეში რამდენიმე ადამიანის ცალკეული თვისებებია მოქცეული. ნაწილობრივ ცხოვრებიდან აღებული და ნაწილობრივ ფანტაზიის ნაყოფი.
– ბოლო პერიოდში თქვენთან საინტერესო მოვლენები მოხდა. აიღეთ ლიტერატურული პრემია “გალა”. ახლახანს კი თქვენი მოთხრობა ევროპის საუკეთესო მოთხრობათა კრებულში შევიდა.
– ასეთი რაღაცეები ნამდვილად იქცევა ხოლმე ახალი ენერგიის წყაროდ. მაგრამ მე არ ვემსგავსები ოქროსმაძიებელს, რომელიც ოქროს აღმოაჩენს, გახარებული ყვირის და თავზე იყრის ზოდებს. აღატაცების ყიჟინა არ აღმომხდება, როდესაც რაღაც წარმატებას მივაღწევ. უბრალოდ, ყველაფერი ეს, რა თქმა უნდა, კარგი და სასიამოვნოა.
– თქვენს ქანდაკებებთან ერთად მშრალ ხიდზე დგახართ. რატომ არ უნდა შეეძლოს კარგ მწერალს ლიტერატურით თავის რჩენა?
– ეს ალბათ უფრო ისეთ მწერლებს შეუძლიათ, რომლებიც საკუთარ შემოქმედებას ბიზნესად აქცევენ. და ამით დიდძალ ფულს აკეთებენ. ეგრეთ წოდებული ლიტერატურული ბიზნესმენები, ასეთები ბევრნი არიან საზღვარგარეთ, მაგრამ ალბათ არც ისე ბევრნი, რომ მათ რიცხვში ადვილი იყოს მოხვედრა. ჩვენ გვყავს ისეთი მწერლები, რომლებიც ტოლს არ დაუდებენ უცხოელებს. მთავარია მოხდეს გარღვევა და გავიტანოთ ჩვენი ლიტერატურა.
– ერთ ერთ რეცენზიაში “ლიტერატურის ფიროსმანი” გიწოდეს. როგორ იღებთ ასეთ შეფასებებს?
– ცოტა ხნის წინ დამისვეს ეს კითხვა ფიროსმანთან დაკავშირებით და მე მასზე ღიმილით ვუპასუხე, რომ მე პირადად ასეთი შეფასებების წინააღმდეგი არ ვარ.
– კმაყოფილი ხართ იმით, რაც აქამდე დააგროვეთ?
– ადამიანის შესაძლებლობები განუსაზღვრელია. იმაზე მეტის გაკეთება ყოველთვის შეიძლება, რაც უკვე გაკეთებულია. ვერავინ იტყვის, რომ მეტი არ შეუძლია. თუმცა მთავარი ის შედეგია, რომელიც სახეზეა და თუ ვიმსჯელებთ ამ შედეგების მიხედვით, მე ვფიქრობ, რომ ის დამაკმაყოფილებელია და ცოტა მეტიც.
– ახლახანს საგურამოში ლიტერატურული კონკურსი “პენ მარათონი” ჩატარდა, სადაც ერთად მივიღეთ მონაწილეობა. ბევრი ჩვენი კოლეგა მიიჩნევს, რომ ეს მაინც თამაშია და მსგავსი ტიპის კონკურსებს სერიოზულად არ ეკიდება.
– მე პირდაპირ ვიტყვი რომ ასეთი დამოკიდებულება პენ მარათონის დარი ღონისძიებების მიმართ მცდარია, თუ ვინმე თვლის, რომ ეს არის არასერიოზული, რაღაც გოგო-ბიჭური, რომელიც არ ეკადრება მათ ვთქვათ, მათ ლიტერატურულ სიდიადეს, არ არის სწორი. ასეთი ღონისძიებები ძალიან კარგია. პირველ რიგში, ერთმანეთის გასაცნობად. პენ მარათონის ორგანიზატორები მწერლებს უწყობენ პატარა გასეირნებებს სხვადასხვა ფერწერულ და ისტორიულ ადგილებში, მწერლებს ეძლევათ საშუალება წავიდნენ, დაწერონ თუ ეწერებათ, დაისვენონ, გაიცნონ ერთმანეთი, დაილაპარაკონ. ხშირად სუფრასთანაც. გარდა ამისა, ეს არის ერთგვარი გონებრივი სისხარტის გამომუშავების მშვენიერი საშუალება. სამჯერ მივიღე მონაწილეობდა და სამჯერვე კარგი მოთხრობები დავწერე. პირველი ორი მოხვდა პენ მარათონის კრებულებში, მესამე კი რაც ახლა დავწერე სრულიად განსხვავებულია იმათგან, რაც აქამდე ოდესმე დამიწერია და მე მგონი ბევრს გააკვირვებს.
– წერით როგორ წერთ? ჯერ არსებობს რაღაც იდეა, ჩონჩხი და მერე ასხამთ ხორცს?
– სხვადასხვააირად ხდება. ზოგჯერ არსებობს ჩონჩხი. მაგრამ როდესაც გგონია რომ ეს არის ჩონჩხი და იწყებ ხორცშესხმას ამ ჩონჩხისა, მოულოდნელად აღმოჩნდება რომ პირიქით ხდება, ანუ ხორცს კი არ ასხამ ამ ჩონჩხზე, არამეს ჩონჩხს ასხამ ხორცზე. ეს შამფურზე მწვადის აგებას ჰგავს,. შამფურს უყრი მწვადში, თუ ხორცს ასხამ ამ შამფურზე, ცოტა ძნელი დასადგენია. მთავარია შედეგი და ის თუ როგორი გემრიელი გამოვა მწვადი.
– რა ხდება როდესაც წერთ. მწერლობისთვის ყველას თავის მიზეზები აქვს. თქვენ რატომ წერთ?
– შეიძლება ითქვას, რომ წერის პროცესი სიამოვნებას მანიჭებს. ზოგჯერ ეს პროცესი ტკივილსაც მაყენებს, მაგრამ თუ კარგად დავუკვირდებით ეს ტკივილიც ერთგავარი სიამოვნებაა. მინახავს ადამიანი, რომელსაც მთელი სხეული ნაიარევებით ჰქონდა სავსე, სხეულზე ჰქონდა უამრავი ჭრილობა. ეს კაცი ხშირად ვარდებოდა ისტერიკაში და უსაფრთხო სამართებლის პირით ისერავდა სხეულს, ხელებს, ფეხებს, მუცელს, სხეულს. მიკვირდა, რატომ აკეთებდა ეს კაცი ამას, რატომ აყენებდა საკუთარ თავს ტკივილს, როდესაც არანაირი შედეგი არ მოჰყვებოდა. რა ხდებოდა ამ დროს. მერე სადღაც ამოვიკითხე, რომ თურმე აადამიანი ტკივილისას გამოყოფს ერთგვარ რთულ ნივთიერებას, რომელიც ნარკოტიკივით ესალბუნება მას. როგორც შიშის დროს ადრენალიანი, ტკივილისას რაღაც სხვა. ეს კაცის იყო ერთგვარი ნარკომანი და საკუთარი მტკივნეული გრძნობების მონა. რომელიც ჯერ ტკივილს აყენებდა საკუთარ თავს და მერე უკვე თვითონაც არ ესმოდა როგორ აღმოჩნდებოდა ერთგვარი ნარკოტიკური თრობის ქვეშ, იმ ნარკოტიკისა რომელიც მისი გაუბედურებული და დასისხლიანებული სხეული გამოყოფდა. წერის პროცესშიც რაღაც მსგავსს აქვს ადგილი. არის როდესაც წერ არის როცა გსიამოვნებს და არის ის რაღაც არასასიამოვნოც. მაგრამ ის ამავე დროს, ავტომატურად ხდება სასიამოვნო.
– ბოლო და, როგორც იტყვიან, ბანალური კითხვა უნდა დაგისვათ – რაზე მუშაობთ ახლა? შეიძლება შეიცვალოს თქვენი ნაწარმოებების სტილი, მოცულობა, თემატიკა? რას უნდა ველოდოთ ახალს ზურაბ ლეჟავასგან?
– ყველაფერი რაც იქმნება, აღებულია ცხოვრებიდან, და აღარაფერი არ არის ახალი. თუკი ვიღაცას ჰგონია, რომ რაღაც ახლა სწორედ მას მოუვიდა თავში, ცდება. ყველაფერი ეს დიდი ხნის წინ უკვე იყო და დაიწერა. როგორც დისკი, რომელიც ტრიალებს და უბრუნდება საწყის თემას, ასევეა შემოქმედებაც. ყველაფერი ახალი არის ძველი და არაფერი არ არის ახალი. მხოლოდ მივიწყებულია და მას განახლება სჭირდება. თუკი ადამიანი მაინც იფიქრებს, რომ დამოუკიდებლად რაღაცას ქმნის, ის წყაროები რომ გამოაცალო, რომელზეც მიერთებულია, ის არხები, საიდანაც ეს შემოქმედება გამოდის, დაემსგავსება აი ამ დიქტაფონს, რომელსაც გამოვაცლით ელემენტებს. რაც შეეხება მოცულობას, არ მინდა რაღაც ზომებში მოვაქციო ჩემი ტექსტები. ან დავისახო ასეთი მიზანი, რომ უნდა დავწერო რომანი. მე ვწერ ტექსტებს და თუ საჭიროებას ითხოვს არის შედარებით დიდი ტექსტები. რომანის მოცულობის არცეღთი არა რის გარდა აერთისა “იყიდეთ ჩვენი სულები” რომელსაც დავარქვი რომანი-ბალადა, რომელიც თავისი მოცულობით დ ფორმით მაინც არ არის და არც არის საჭირო იყოს რომანი, მთავარია იყო კარგი და საინტერესო. ძნელი საწინასწარმეტყველებელია. რა მოხდება მაგრამ მაინც მგონია, რომ ერთ მიმართულებას და ერთ კონცეფციას დაემორჩილება ჩემი ნაწარმოებები და ჯერჯერობით გეზის შეცვლას არ ვგეგმავ.
© Weekend -
მალხაზ ხარბედია – აკაკი – 170
2010 წელი აკაკი წერეთლის საიუბილეო წელია। ზაფხულში დიდი ქართველი პოეტის დაბადებიდან 170 წელი შესრულდა।
მის ბიოგრაფიაზე საუბარს ჩვენს მცირეფორმატიან გადაცემაში მემგონი აზრი არა აქვს. ისედაც ყველამ კარგად იცის მისი დაბადების ადგილი და მემგონი ჯერ-ჯერობით არც იმ სოფლის სახელი დაგვვიწყნია, სადაც მან ფეხი აიდგა და ბავშვობა გაატარა. არ მეგულება საქართველოში ადამიანი, ვინაც ზეპირად არ იცოდეს მისი ბიოგრაფიის პირველი აბზაცები, კინოფილმიდან მაინც ეხსომება რაღაცეები. არ შევცდები თუ ვიტყვი, რომ არც ერთ ქართველ პოეტს არ რგებია ხალხის ისეთი სიყვარული, როგორც მას, იგი ნამდვილი სახალხო პოეტი იყო, ვის სიმღერებსაც, ნახევრად ხუმრობით რომ ვთქვათ, ხალხი მღეროდა.
აკაკის ქნარი ყველა თაობას უყვარდა, ყველა გულში იკრავდა. მას არ შეხებია გადაფასების მწარე ხელი, რომელსაც ხშირად დავიწყებაც მოსდევს ხოლმე შედეგად. ეს შეუძლებელი იყო მომხდარიყო და ალბათ არც მოხდება, იმდენად კამკამაა მისი აზრი და სიტყვა, იმდენად ნამდვილია მისი ლექსი და განუმეორებელია ამ ლექსის მუსიკალობა. გალაკტიონმაც ხომ აკაკისთან აიდგა ფეხი.
ეს ტრადიცია დღემდე ცოცხალია, უახლესი თაობის ქართველი პოეტებიც ძალიან აფასებენ აკაკის, თავისებურად ხედავენ მას, თავისებურად კითხულობენ. ეს იმედს მაძლევს, რომ სულ მალე, იქნებ აკაკის წაკითხვების ისტორიასაც ეშველოს რამე (ეს მხოლოდ აკაკის არ ეხება, არამედ ყველა დიდ ქართველ მწერალს).
მაგალითად, ახალგაზრდა პოეტ, პაატა შამუგიასთვის აკაკი რუსთაველის ნამდვილი მემკვიდრეა:
“ახალი არაფერი იქნება, თუკი ვიტყვი, რომ აკაკი იყო რეფორმატორი, ენის თვალსაზრისით, მან მართლა სერიოზული რეფორმა მოახდინა და ამ მხრივ ენათესავება იგი რუსთაველს და მე მგონია, რომ აკაკი წერეთელი პირველი მემკვიდრე იყო რუსთაველისა, მემკვიდრე და არა კლონი, რომელიც მას ეხვია 6 საუკუნის განმავლობაში. სხვა მსგავსებაც აქვს რუსთაველთან, რუსთაველი იყო პირველი მაღალი კლასის წარმომადგენელი, რომელმაც “პროლეტარული” ენით დაწერა ლექსი, ასევე იყო აკაკი წერეთელიც, უზარმაზარი წყვეტის შემდეგ… იგი ასევე მაღალი სოციალური წრის წარმოამდგენელი იყო, თავადი, რომელმაც დაწერა მუშური ენით, მუშათა კლასის ენით. მას აქვს კიდეც ასეთი ლექსები, რომლებსაც ასეც ჰქვია: მუშურები. მართალია კონკრეტულად ეს ლექსები ვერ დაიკვხნიან მაინცდამაინც დიდი ღირებულებით, მაგრამ ბიოგრაფიისთვის საინტერესოა”.
აკაკი პოეტის სიმბოლოდ იქცა საქართველოში, ვინ იცის, იქნებ სიტყვა მგოსანიც სწორედ აკაკის გამო დამკვიდრდა ქართულ ენაში?! ალბათ ამიტომაა, რომ როცა სიტყვა მგოსნით რომელიმე სხვა პოეტს უხმობენ, ყოველთვის მეცინება ხოლმე. შესაძლოა ვცდები, მაგრამ ეს სიტყვა მხოლოდ აკაკის მიემართება:
“ზოგადად დამოკიდებულებაც აკაკისა ბუნებრივი იყო, განსხვავებით ილიასგან. მაგალითად, ორივეს ლექსი რომ შევადაროთ, ილიას “პოეტი” და აკაკის “პოეტი”, ვნახავთ, რომ სოციალური და თუნდაც შემოქმედებითი პროგრამა მათ აბსოლუტურად განსხვავებული აქვთ. ილია, მიუხედავად იმისა, რომ შეაკვდა არისტოკრატებს, მაინც არისტოკრატად დარჩა: “მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის…”, ანუ იგი რაღაც შუამავლად წარმოიდგენდა თავს ცასა და მიწას შორის, ერსა და ბერს შორის. აკაკი პირიქით: “ხან უგნური ვარ, ხან ბრძენი…”, ანუ ყველაზე მიწიერი პოეტი იყო, ყველაზე ადამიანური. ის, რაც, ვთქვათ, უიტმენმა გააკეთა ამერიკაში, ანუ პოეზიის გაადამიანურება მოახდინა, ზუსტად ასე იყო აკაკი, მანაც პოეზიის გაადამიანურება მოახდინა. დაწერა ადამიანური ლექსები ადამიანებზე, ადამიანურ გასაჭირზე”.
აკაკი გარეგნობითაც ჰგავდა უიტმენს, იმდენად, რომ რომელიმე გამომცემლობას შეიძლება აერიოს კიდეც და ყდაზე აკაკის ნაცვლად ამერიკელი პოეტის ფოტო დაბეჭდოს (ამ ტიპის შემთხვევა უკვე იყო ქართულ საგამომცემლო პრაქტიკაში). აკაკის შესამკობლად გამოთქმული სიტყვებიც კარგად გვახსოვს: თმადათოვლილი დიდებული მოხუცი, ოლიმპიური მზერით, ჭაღარა ფაფარი, პოეტის ბიბლიური ფიგურა და სხვ.
აკაკი არც ერთ საზოგადოებრივ წამოწყებას არ გამოკლებია, იგი იყო “წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების” დამფუძნებელი და ძალიან აქტიური წევრი, მონაწილეობდა ქართული დრამატული საზოგადოების მუშაობაში, თანამშრომლობდა გაზეთებთან, წერდა უმწვავეს წერილებს, მიუხედავად იმისა, რომ ერთი შეხედვით თითქოს საზოგადოებრივად არც ისე აქტიური ჩანდა:
“ალბათ უფრო თეორიული იყო მისი საზოგადოებრივი აქტიურობა. ერთ-ერთ მოთხრობას გავიხსენებ, “კუდაბზიკეთს”, რომელიც არჩევნებს ეხება და ძალიან ჰგავს, სხვათა შორის, ყველა იმ არჩევნებს, რაც კი საქართველოში ჩატარებულა. როგორ მოქმედებს ბიუროკრატიული მექანიზმი და ა.შ. სიტუაცია ორუელის “ცხოველთა ფერმას” ჰგავს, ეს არის განმანადგურებელი პოლიტიკური სატირა… რწყილების და ტილების არჩევანი… ძალიან საინტერესოა გადმოცემის ფორმითაც, აკაკისთვის უჩვეულო სტილია, თუ არ ვცდები ჟანრულად თავად აკაკიმ განსაზღვრა როგორც “ზღაპრული მოთხრობა”. თუმცა, რა თქმა უნდა, ყველაზე ცნობილი ტექსტი “ბაში-აჩუკი” და “ჩემი თავგადასავალია”. ამის მიუხედავად, მე ვერ ვიტყვი, რომ პროზაში იყო აკაკი აკაკი, აკაკი იყო ლექსებში… თუმცა “ჩემი თავგადასავალი” მემგონი ძალიან კარგი ავტობიოგრაფიული ტექსტია…”
ცალკე თემაა აკაკის ცხოვრების წესი, ხუმრობა-ოხუნჯობანი და მისი თამამი სკაბრეზული ლექსები:
“აკაკის ერთ-ერთი “დამსახურებაა” ისიც, რომ მას სკაბრეზულ პოეზიაშიც ჰქონდა წვლილი შეტანილი და იმ დროისთვის სრულიად მოულოდნელი სკაბრეზიც კი აქვს შექმნილი. რა თქმა უნდა, ეს ლექსები არ არის ფართოდ ცნობილი, მაგრამ, შემონახულია სხვადასხვა ლიტერატორის მემუარებში, მოგონებებში. აქ აკაკი საკმაოდ თამამად ბილწსიტყვაობს, იყენებს არანორმატიულ ლექსიკას, ანუ იგი ტიპიური სახალხო მთქმელი იყო, ვინაც მთელი ეს ხალხური “მეთოდები” ბოლომდე გამოიყენა, ამომწურავად”.
გარდა ამისა აკაკის პირველობა, როგორც პოეტისა, ბევრ სხვა რამესაც გადაედო. მაგალითად, მის შესახებ გადაღებულმა ფილმმა “აკაკის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში” პირველი ქართული კინოფილმის სახელი დაიმკვიდრა, ხოლო მის მიერ წაკითხული “განთიადი” ნამდვილად ღირსია პირველ ქართულ აუდიო-შედევრად იწოდებოდეს.
© radiotavisupleba.ge -
ინტერვიუ მიშელ უელბეკთან
