დღე პირველი

როგორც ყოველთვის, დასასვენებლად ზღვაზე წავედით. არაფერი განსაკუთრებული, ჩვეულებრივი მორიგი ზაფხული იყო. ერთად ყოფნა გვსიამოვნებდა. ღამე კლუბში შევედით. მე არ ვცეკვავ. მაგიდაზე მეძინა, შიგადაშიგ შემოთავაზებულ ვისკის ვწრუპავდი. მგონი ”სისხლიანი მერიც” მივირთვი. არ მიყვარს კოქტეილები. ჩემი თავი მაღიზიანებდა. ხალხი ცეკვავდა. ჩემთვის ჩანაწერებს ვაკეთებდი. რამდენჯერმე მართლა კარგი მიქსი გააკეთა დიჯეიმ. მეგობრები მორიგეობით გამოდიოდნენ ერთ რიტმზე მროკავი მასიდან, ჯდებოდნენ, სვამდნენ და კიდევ და კიდევ მეპატიჟებოდნენ საცეკვაო მოედანზე. მე კვლავ ვუარობდი. ვიცოდი, რომ სადღაც ამ მასის სიღრმეში ჩემი ცოლი ცეკვავდა, მაგრამ ცდუნებას ვუძლებდი. უფრო სწორად, მასაში გათქვეფის შიში, მასთან ცეკვის სურვილზე მეტი იყო, ამიტომ ვერაფრით ვაიძულე საკუთარი თავი ავმდგარიყავი მაგიდიდან, რომელსაც ჩასვლისთანავე ისე ჩავაფრინდი, როგორც აღელვებულ ზღვაში დასახრჩობად განწირული ადამიანი სამაშველო რგოლს. მერიდებოდა მეგობრების. ვგრძნობდი რა სასაცილო ვიყავი, თავზე ჩამოკვეხებული ქუდით, მოწყენილი სიფათით, ხელში ბლოკნოტითა და კალმით, ხანდახან მაგიდაზე რომ მაყვინთავებდა. ერთხელ მართლა საფუძვლიანად წავუძინე, დაცვამ გამაღვიძა, თუ გეძინება სახლში წადიო. ეტყობა სახელს ვუტეხდი იქაურობას. ყველაფერს ის მერჩია, ზღვაზე ჩავსულიყავი და ზღვის ტალღების მშვიდი დგაფუნისთვის მესმინა. სუნთქვას ავაყოლებდი და ტკბილად მაინც დამეძინებოდა. გამთენიისას, როგორც იქნა დამთავრდა ცეკვა და სახლში წავედით. აღარაფრის თავი აღარ ჰქონდათ, მე კი აღარ მეძინებოდა. ერთი ვიფიქრე, ჩავალ-მეთქი სანაპიროზე, მაგრამ მივხვდი, მარტოობა უარესი იყო. ისევ თვალგახელილი წოლა ვამჯობინე. ვეხუტებოდი, თითქოს მეშინოდა ჩვენ შორის კედელი არ აღმართულიყო. ზეწარი გადავიხადე და სიბნელეში საკუთარი სხეულის კონტურებს ვაკვირდებოდი. ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ვარ-მეთქი ჩემ თავს ვუთხარი. კოლოფში კიდევ იყო ოთხი ღერი. ორი მოვწიე. მეორე ორი დილისთვის შემოვინახე. ბოლოს ძილმა დამძალა.

დღე მეორე ან მერამდენიღაცე

ცურვა არ ვიცი, 9 წელია ზღვაზე დავდივარ, მაგრამ ვერაფრით ვისწავლე. მკერდამდე შევდივარ, მერე ფეხებს ვკეცავ და ვცდილობ თავიც დავისველო. შიგადაშიგ წყალიც მეყლაპება. მიყვარს ზღვა, ოღონდ მაშინებს. ფეხქვეშ მიწას უნდა ვგრძნობდე. გოგოები მზეზე იხრუკებიან. წყლიდან არ ამოვდივარ. კეთილგონიერება მიბიძგებს მოვუწოდო სახლში წასვლისკენ, მაგრამ არავინ მისმენს. ისევ მკერდამდე წყალში ვდგევარ. ვცდილობ არ დავიხრჩო. მშია, მაგრამ შევჭამ თუ არა 15 წუთში ისევ მომშივდება, ამიტომ ყურადღებას აღარ ვაქცევ. ზღვაზე სულ ასე მემართება. შემიძლია 15 წუთში ერთხელ ვჭამო და მაინც სულ მშია. სახლში ვბრუნდებით. შხაპის შემდეგ ვიძინებ. მეგობრები კარტს თამაშობენ. მე ოთახში ვწევარ, თითქოს მეძინება, მაგრამ ვერც ვიძინებ. მარტო ვარ, არადა მეშინია. საღამოს ისევ კლუბში მივდივართ. დაცვა საგულდაგულოდ მჩხრეკს. ქუდს მახდევინებენ. ხელში მოგრძო საგანი მოხვდა, კალამი ამოვიღე. ჩამიშვეს. კვლავ მაგიდასთან ვზივარ. იგივე სურათი, ისევ მარტოობას ვგრძნობ და მოვიწყინე.

დღე მესამე ან მერამდენიღაცე

კვლავ პლაჟზე ვართ, კვლავ მკერდამდე წყალში ვდგევარ, გოგოები ისევ იწვებიან. საღამოს კონცერტზე მივდივართ. ცუდად გავხდი, გული მჩხვლეტს, ჰაერი არ მყოფნის და თავი მეთიშება. სახლში გვიწევს დაბრუნება. ჩემი ცოლი გაიბუტა, ჩემი ავადმყოფობის გამო პლაჟზე ვეღარ გავათენებთ როგორც დავგეგმეთ. საშინელებაა ასე ყოფნა. ღამე უნებურად ვტირივარ. ის მეხუტება და მირიგდება. ალბათ ვეცოდები, თუმცა ეს უარესად მხდის. ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ვარ-მეთქი, საკუთარ თავს ვეუბნები და ვიძინებ. მგონი ამის მეც აღარ მჯერა.

დღე მეოთხე ან მერამდენიღაცე

ღამე გაწვიმდა. კონცერტზე მაინც წავედით. ისევ ცუდად გავხდი, მაგრამ არაფერი მითქვამს. სულ რომ მოვმკვდარიყავი, პლაჟზე უნდა გამეთენებინა, პირობა მივეცი საკუთარ თავს. ღამე კარვებით ჩამოსულ ხალხთან ერთად გავათიეთ. შეგვცივდა. ბოლოს როგორც იქნა ვიშოვეთ ტრანსპორტი და დავბრუნდით სახლში. ტკბილად მეძინა, მაგრამ სამსახურიდან დამირეკეს. ვეღარ დავიძინე. მარტო დავბოდიალობდი ეზოში.

დღე მეხუთე ან მერამდენიღაცე

ფული პრაქტიკულად გაგვითავდა. წვიმიანი ამინდები აუყვა ერთმანეთს. მთელ დღეს სახლში ვატარებდით. მზეს ველოდებოდით, მაგრამ არსად ჩანდა. სახლში ჯდომა აუტანელი იყო. ბანკომატთან გასვლა მოვიმიზეზე, ფულს ველოდები-მეთქი, თუმცა კარგად ვიცოდი 25 თეთრის მეტი ანგარიშზე არაფერი იქნებოდა. ხალხი მაშტერდებოდა, ვიგრძენი უცხოპლანეტელივით გამოვიყურებოდი, მაგრამ ამას მიჩვეული ვარ. სამი კვარტალი გავიარე და მართლა ბანკომატთან აღმოვჩნდი. გადასარევად ვიცოდი არაფერი მებადა, მაგრამ საკუთარი ტყუილი დავიჯერე. გულისფანცქალით ველოდი როდის გამოჩნდებოდა ეკრანზე თანხა, მაგრამ იქ კვლავ 25 თეთრი იყო. გამეცინა, ეს ხომ ისედაც ვიცოდი. ცოტა გავნაწყენდი ღმერთზე, ამდენი უსარგებლო სასწაული ხდება, რატომ არ შეიძლება პატარა ფინანსური სასწაული მოხდეს ჩემ ცხოვრებაში? ვიცი, ეს არასოდეს მოხდება. ისევ მშიოდა. გარშემო რესტორნებს მიჰქონდა იქაურობა. ისეთი საშინელი მუსიკა იყო ჩართული ყველგან, ფული რომც მქონოდა, იქ მაინც ვერ შევჭამდი. სახლში დავბრუნდი. მოწყენილობა გამეფებულიყო. შიმშილზე მეტად უსიგარეტობა მაწუხებდა.

დღე მეექვსე ან მერამდენიღაცე

რატომღაც მზიანი დღე გათენდა. შეიძლება სამდღიანი გადაუღებელი წვიმების შემდეგ ესეც სასწაულად ჩაგვეთვალა. სასტუმროს ფული აღარ გვქონდა. პლაჟზე უნდა დაგვეძინა. ცოტა რომანტიულად შევხედეთ ამ საკითხს მე და ჩემმა ცოლმა და მზე რომ ჩაესვენა ჰორიზონტზე, პირსახოცები პირდაპირ პლაჟზე გავშალეთ. სექსის წამოწყებაც ვცადეთ ორჯერ, მაგრამ ორჯერვე თავზე წამოგვადგნენ. მესამედ უბრალოდ აღარ ამიდგა. რაღას ვიზამდით, პლაჟზე სექსის შესაძლებლობა მომდევნო წლამდე აღარ გვექნებოდა, თუმცა ამაზე არ მიდარდია. მერე რა თუ მომავალ წელს მე შეიძლება სხვა ცოლი მყოლოდა, მას კი ახალი ქმარი. დავიძინეთ.

დღე მეშვიდე ან მერამდენიღაცე

დღე მეშვიდე უჩვეულოდ გათენდა. არა, მხოლოდ ჩვენთვის არა, ყველასთვის, ვინც ამ დროს ცოცხალი იყო და ჰქონდა მოვლენათა სწორი ან თუნდაც არასწორი, მაგრამ რაიმენაირი აღქმის უნარი. მოდით სუბიექტურ განცდებს აღარ აღვწერ და უბრალოდ გეტყვით, რომ დილით ზღვა აღარ დაგვხვდა იქ, სადაც მანამდე იყო. აი ასე, თვალი გავახილეთ და ზღვის ადგილას დავინახეთ ქვიშითა და კენჭებით აღსავსე დიდი ღრმული, რომელიც ჩვენგან ათიოდე მეტრში იწყებოდა და სადღაც სხვა ქვეყანაში მთავრდებოდა. მეცნიერებმა დიდხანს იკვლიეს საკითხი. უამრავი ვერსია არსებობდა, მაგრამ ვერც ერთის დამტკიცება ვერ მოხერხდა. საქმე იმაში იყო, რომ წყლის დონეს არც ერთ ზღვასა თუ ოკეანეში არ მოუმატია, აორთქლება გამორიცხული იყო, რადგან ფსკერზე ვერანაირი მინერალი ვერ იპოვეს, რაც აორთქლების შემთხვევაში აუცილებლად დარჩებოდა, არც ატმოსფერული ნალექების რაოდენობას მოუმატია მკვეთრად. მიწაში გაჟონვაც არ დადასტურდა. ბოლოს მეცნიერებმა ოფიციალურად განაცხადეს, რომ ამ ეტაპზე მეცნიერება უძლური იყო აეხსნა ეს მოვლენა. მათ ყველა საჭირო მონაცემი დააკონსერვეს, რაც შეიძლება მომავლის მკვლევარებს გამოსდგომოდათ. ბურთი და მოედანი სასულიერო პირებს დარჩათ, რომლებიც ერთდროულად ორ რამეს ამტკიცებდნენ: რომ ეს იყო უფლის სასწაული და რომ ზღვა ამერიკელებმა და სოროსმა მოიპარეს. და მაინც ყველაზე მოგებული ოპოზიციურად განწყობილი პოლიტელიტა დარჩა, რომლებმაც შეძლეს ხალხის დარწმუნება, რომ ზღვა მთავრობამ ამერიკელებს და სოროსს მიჰყიდა. შედეგად პრეზიდენტი პირდაპირ ეთერში დახვრიტეს, ხალხს კი კვლავ ჯეროდა უფლის სასწაულის, ამერიკელების და ჯორჯ სოროსის. მე და ჩემი ცოლი კი უკვე მესამედ ვაკეთებდით… რემონტს.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ოქროს თევზი

ეი, მეთევზევ, სცადე ერთხელაც,
იქნებ, დღეს მაინც ამოვყვე ბადეს.
რა იცი, ეგებ ოქროს თევზი ვარ,
გცდის იღბალი და ფეხდაფეხ დაგდევს.
მიდი, უფრო შორს ისროლე ბადე,
ნაპირთან ახლოს არ მიყვარს ცურვა.
ნატვრის წამია! ახლა დამიჭერ!
მელი და გულში კიდევაც გძულვარ.
იცი, რად მიღირს, მეფურ სურვილებს,
ჩემი ძალა და ნება ვაკმარო?
ეი, მეთევზევ, ერთხელაც სცადე,
ფეხქვეშ გაგიგო ეგებ სამყარო.
მაგრამ გაშინებს სიღრმე და ვიცი,
ლუკმა იშოვო – ბევრია ეგეც!
გაუტეხელი ფიცივითა ვართ –
ერთმანეთს დღემდე ვერაფრით ვერგეთ.
წყევლაა – მსურდეს, ეგ სიღატაკე
გიქციო ხელში ჯადოსნურ კვერთხად,
შენ კი კოჭამდე წყალში იდგე და
ერთი სამეფო სურვილიც ვერ თქვა.
მე სასახლეებს ოქროთი ვავსებ,
ვახშმად რომ გექცე, სადა მცალია?!
შედი, მეთევზევ, შედი თამამად,
სადაც უფსკერო ლურჯი წყალია.
ისროლე ბადე! ღმერთს ასე უნდა,
ნატვრა გასწავლო, სანამ ვარ ახლოს.
ოქროს თევზი ვარ! ოქროს თევზი ვარ,
არ შეცდე, ხელი არაფრით მახლო!
ბადეს თავადვე ავცდები დღესაც,
ყველას ვუსხლტები ხელიდან მარჯვედ,
რადგან ღვთის თვალი ზღვის სიღრმეშიაც
ასი ათასი თევზიდან მარჩევს.
ან იქნებ მე ვარ… მე – მებადური,
შენს მოხელთებას თავად ვაპირებ
და ჩემთვის შენ ხარ ის ოქროს თევზი,
ბადით ხელში რომ ველი ნაპირზე?

დედები ადრე დგებიან დილით

დედები ადრე დგებიან დილით.
ხურდა ფულივით ეძებენ საქმეს,
რომ გაამართლონ უსიზმრო ძილი,
დაღლილ თვალებს რომ ვერაფრით აგნებს.
დედები ადრე დგებიან დილით,
აღებენ ცას და ორპირში დგანან,
ანიავებენ დასაფქვავ ტკივილს
და მოჩვენებებს მიჰგვანან თავად.
დედებმა ზუსტად იციან ისიც,
რომ მარტოობა დააქვთ მუცლებით,
და არ აჩენენ ქმარ-შვილის შიშით
და სიკვდილამდე უხმოდ უძლებენ.
თეთრი იის რძე დასდით კერტიდან,
საბრალო დედებს ცრემლებიც რძის სდით,
ცეცხლი გადმოდის მათი მკერდიდან
ტკივილებისგან გულები მისდით.
დედებს ყველაზე მეტად სწამთ ღმერთის,
ყველაზე მეტი ცოდვების გამოც.
ფსალმუნებივით კითხულობს ქმარი
იმათი თბილი სხეულის კანონს.
არც ასაკი აქვთ წლებით მოფენილთ,
შემოიხვევენ გრიგალს ლოდივით,
ზედ დაიდგამენ სახლის ობელისკს,
უღალატობით შუბლს იბლონდავენ.
დედის ფიქრების გაფოთლავს სურო
სამყაროს, მაგრამ არ იცის არვინ,
რატომ დგებიან დედები ადრე
და ლექსებს წერენ ჩუმად და მალვით.
დედები ადრე დგებიან დილით.
სიყვარულის და ომის ბატონებს
არ უყვართ ხოლმე დედების ძილი,
როგორც სიმშვიდე – ვნების ფანტომებს.
ბედნიერების ალღო აქვთ მაინც,
ძელქვებად დგანან სამყაროს ბაღში
და სიკვდილამდე ელიან რაინდს,
ვისგანაც სურთ, რომ გაუჩნდეთ ბავშვი.
და იქცნენ დედად, ბოლოსდაბოლოს,
და დაილიოს მდინარეც ზღვასთან.
რად ეჩვენებათ დედებს, რომ მათი
ბედნიერება დარჩა სულ სხვასთან?
ნაბიჯს თამამად ადგამენ მაინც,
ზოგი ზეცაში ფრენასაც ბედავს.
კაცს ეგონება, ღმერთს უთანხმებენ
ცხად-სიზმრის ყველა წვრილმანს და დეტალს.
დედები ადრე დგებიან დილით,
ხურდა ფულივით ეძებენ საქმეს.
დედობისათვის არც ახსოვთ, თითქოს,
თავისი თავი რა უცებ დათმეს.
აფათურებენ დაძარღვულ ხელებს,
რომ მიაკვლიონ გულს თავის თავში.
საკუთარ თვალთა ნათელზე წერენ
ბნელშიც, გრიგალშიც, ომებშიც, დარშიც..

მე კი ვეკიდე ჩემსავე სულზე

გაწვიმდა…
ბოლოს იჭექა კიდეც.
ელვამ სინათლით ამივსო თვალი.
ჩემსავით შეცდა ეს შემოდგომა
და გაზაფხული ეგონა თავი…
წვიმდა და წვიმის ნაცნობი სუნი
ავსებდა ფიქრებს,
ოთახებს,
ქუჩებს
გრგვინვით გალობდა თითქოსო გუნდი,
მე კი საბრალოდ ვაღებდი ტუჩებს
და ხმა, რომლითაც შენთვის მინდოდა,
მეთქვა, რაც მითხრა შენს გამო გულმა,
ყელიდან არც კი ამომდიოდა,
რადგან ჩემამდეც ათასჯერ თქმულა…
წვიმდა ტირილით.
და შემოდგომას
თავი ეგონა ზაფხულზე მძლავრი.
მე კი ვეკიდე ჩემსავე სულზე,
როგორც ქავისკარს – მოჭრილი მკლავი.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

“სძინავს რადიოს, სძინავს საყვირებს
და ტელეფონებს…… ყველაფერს სძინავს.
მე აღარ მიყვარს, აღარ მაკვირვებს
რაც მიყვარდა და მიკვირდა წინათ.

რაც მიყვარდა და მიკვირდა წინათ,
ის უკვე ცაში ვარსკვლავად ბრწყინავს.
სძინავს რადიოს, სძინავს საყვირებს
და ტელეფონებს… ყველაფერს სძინავს.”

დაწერს 27 წლის ოთარ ჭილაძე 1960 წელს. დაწერს თითქოსდა ორსტროფიან პატარა უვერტიურას იოსიფ ბროდსკის სახელგანთქმული ლექსისათვის “დიდი ელეგია ჯონ დონს”, რომელიც სამი წლის შემდეგ უნდა დაიწეროს, და ეს მძინარე “ყველაფერი”, ეს მძინარე სამყარო დაკონკრეტდეს: კედლებში, იატაკში, ლოგინში, ნახატებში, ბოთლებში, ჭიქებში, პურში, პურის დანაში, მთელ სახლში გაჯდეს ეს ძილ-ბურანი, გაჯდეს სახლგარეთაც: თაღებში, ქვაფენილებში, სატუსაღოებში, ციხესიმაგრეებში… გაჯდეს ცოცხალ არსებებში: კატებში, ძაღლებში, ადამიანებში, მათ შორის პოეტ ჯონ დონში… მეტიც: ჯოჯოხეთსაც ეძინოს და სამოთხესაც, ღმერთსაც ეძინოს… 24 წლის ბროდსკი ამ ლექსში პირობითად ლონდონს კი აღწერს, იმ ლონდონს, რომელიც ჯერ არც კი უნახავს, ჭილაძე კი ალბათ თავის თბილისს, მაგრამ გლობალური ძილის ეს განცდა საბჭოთა კავშირში მცხოვრები ორი განსაკუთრებული მგრძნობელობის მქონე პოეტისა, ნამდვილად არაა შემთხვევითი. და ეს ხდება მაშინ, როცა დასავლეთში სულ სხვა პოეტური აღქმებია. როცა მთავარ პოეტურ ინტონაციად ისტერიკა მკვიდრდება, როცა ალენ გინსბერგი “ყმუილს” წერს და ამტკიცებს, რომ სამყარო საბოლოოდ გაგიჟდა, შეიშალა, და რომ სიმშვიდეზე, ავ თუ კარგ ძილზე ოცნებაც კი ზედმეტია…
მსგავს პოეტურ განწყობილებათა იდეოლოგიზირება და პოლიტიზირება ხშირად საკმაოდ ზედაპირული და გამაღიზიანებელიც კია ხოლმე და არც მე ვაპირებ თავი შეგაწყინოთ იმ ბანალური ახსნა-განმარტებით, თუ რატომ უნდა დაენახა საბჭოთა რეჟიმის ქვეშ მცხოვრებ ორ ახალგაზრდა პოეტს (სხვათაშორის, ჭილაძე ერთადერთი ქართველი პოეტია, ვისი ლექსებიც ნათარგმნი აქვს ბროდსკის და მისი ერთდღიანი თბილისური ვიზიტიც მისი გაცნობის სურვილით იყო განპირობებული) მთელი სამყარო მძინარე. ეს გასაგებია. საინტერესო უფრო ის სათუთი სულიერი, ესთეტიკური კავშირებია, რაც ნაკლებად ჩანს და თუ ჩანს, შესაძლოა, საეჭვოც იყოს ობიექტურობის თვალსაზრისით. ანუ ეს კავშირები, არაა გამორიცხული, მხოლოდ და მხოლოდ კონკრეტული მკითხველის სუბიექტური ასოციაციები იყოს. მაგრამ როგორც არის, არის. მე მაინც ასე მირჩევნია ფიქრი და წერა…
აი, თუნდაც: ბროდსკის “ელეგიაში” ყველაფერს სძინავს და ბუნებრივია, რომ სრული სიჩუმეც უნდა იყოს. მაგრამ არა. რაღაც ხმა მაინც ისმის. და ეს ხმა თოვლისაა:

`Лишь снег скрипит.~

ანუ თოვლს ბოლომდე მაინც არ სძინავს. იმ თოვლს, რომელიც ოთარ ჭილაძის მთელ პოეზიაში ასევე ერთ-ერთი ყველაზე ცოცხალი, ყველაზე ფხიზელი რამაა. ადამიანები ცხოვრობენ, ერთმანეთი უყვართ, ერთმანეთზე, სამყაროზე, მარადიულ თუ ყოველდღიურ თემებზე ფიქრობენ, ფანჯრიდან იყურებიან და ხშირად ბუნების ქალაქურ მწირ ვარიაციებსაც ამჩნევენ, მაგრამ სინამდვილეში ყველაფერი პირიქითაა: ეს თოვლია, თვალს რომ არ აცილებს ადამიანებს, მათ სულში იხედება, მათ სხეულს მსჭვალავს, ასუფთავებს, ამცივნებს, ათბობს… მიდის ადამიანებთან და ეგზისტენციალურ, მეტაფიზიკურ კითხვებს უსვამს, და თოვლის გამომცდელ კითხვებს თავს ვერავინ აარიდებს:

“მე თოვლს ველოდი ძალიან დიდხანს,
ცისკენ გარბოდა თვალი თავისით.
და აი, ისიც, მოვა და მკითხავს…
თუმცა, რას მკითხავს თოვლი, რა ვიცი.”

(“მარინას თოვლი”, 1963 წ.)

ამიტომაა, რომ მის ლექსებში ყველა გრძნობს თოვლის ყოვლისმომცველ მზერას, მის ძალას. გრძნობენ, შესაძლოა, თვით საგნებიც კი (ისინი ხომ არა, 1960 წელს რომ ეძინათ?):

“ქალი ტიროდა. გარეთ კი თოვდა
და გროვდებოდა თოვლი რაფაზე.
და ქალთან რაღაც საერთო ჰქონდა
ზამთრის სიმკაცრეს და სიკაპასეს.

შეშფოთებულნი იყვნენ საგნებიც,
ან თოვლის შუქზე მოჩანდნენ ასე
და, რა თქმა უნდა, ჩემზე ნაკლებად
იტანჯებოდნენ ტირილის ხმაზე.

ის კი ტიროდა და პირქვე იწვა:
სურდა ტირილით თავი გაერთო…
და უკვე თოვლით დაფარულ მიწას
იმ ქალთან რაღაც ჰქონდა საერთო.

(“ოთახი”, 1966 წ.)

აი ასე: რაღაც საერთო ქალთან… და კაცთანაც, ნივთებთანაც…
ისე კი, სწორედ ეს თოვლია, ოთარ ჭილაძის პოეტურ პალიტრას რომ განსაზღვრავს. მისი ლექსები 60-იანი წლების (რატომაც არა! ძირითადად 60-იან წლებში არ იწერებოდა?!) შავ-თეთრი ევროპული ფილმებივითაა… აი, დაახლოებით ანტონიონის “ღამის” თუ “დაბნელების” ჩუმ, ზანტ და დაძაბულ კადრებს გავს… ან კამერულ ფრანგულ ფილმებს… ფერადოვნება, სწრაფი რიტმი და მონტაჟური ეფექტები მისთვის უცხოა, მის ლექსებში არც ადამიანები დაქრიან, არც მანქანები და არც ლურჯა ცხენები…
იმავე 1960 წელს ოთარ ჭილაძემ ასეთი სტრიქონებიც დაწერა:

“ოთახში ისევ ვიღაცა დადის,
თუმცა მე ისევ ვერ ვარჩევ სახეს
და მისი ხელი, ხელი თუ თათი,
ჩემს უჯრებს ურცხვად ამტვრევს და აღებს.

მე მხოლოდ მიკვირს და მერიდება,
შევხედო კარგად და ვკითხო რამე
და მისი ჩრდილი, უშნო და დიდი,
აწყდება საწოლს, მაგიდას, სკამებს…

მე ალბათ დიდხანს მემახსოვრება,
მე ახლაც რწმენით და შვებით მავსებს,
რომ ჩემი წილი გზა და ცხოვრება
აინტერესებს ვიღაცას ასე.”

ვის აინტერესებს მისი წილი გზა და ცხოვრება ასე? ტერენტი გრანელს. ლექსის პირველი სტრიქონი მისგანაა ციტირებული. და რატომ ტერენტის? ეს რომ გავიაზროთ, ამისათვის საჭიროა იმ პერიოდის ლიტერატურული კონტექსტი კარგად წარმოვიდგინოთ. ჟანგო ღოღობერიძის, გრიგოლ ცეცხლაძის, სიმონ ჩიქოვანის, ნიკოლოზ შენგელაიას თუ ბესო ჟღენტის რადიკალური ექსპერიმენტების ჟამი კაი ხანია წარსულს ჩაბარდა – ზოგი ფიზიკურად მოსპეს თუ მოისპო, ზოგმა კი საკუთარი ნებით დაანება თავი ავანგარდისტობას, რათა თავი გადაერჩინა. გალაკტიონ ტაბიძემ უკვე ისკუპა “ლეჩკომბინატის” მესამე სართულიდან და განუმეორებელი არტისტიზმით შებურული ტრაგიზმი მომავლის ქართველ პოეტებს ურთულეს ანდერძად დაუტოვა. ერთმანეთთან უცნაურად დაძმობილებული პატრიოტიზმი და პარტიული ლირიკა დიდი პატივისცემის ქვეშაა… მირზას, ლადოს და ძმათა მისთა ხმა ფრონტის ხაზზე გაწყდა, თუმც მურმანი ცოცხალი მობრუნდა ომიდან და ახალი ყაიდის, შთამბეჭდავად მუდამ ინტონაციებცვალებადი მისი ლექსები მკითხველი ცნობიერებაში ჯერ ფეხს იკიდებს. სამადაშვილი და ჩანტლაძე თავისთვის წერენ, ახალგაზრდა გოგონამ, ანა კალანდაძემ თავისი ახალი ესთეტიკა უკვე დაამკვიდრა, მაგრამ ეს ის გზაა, რომელზეც მხოლოდ მან უნდა იაროს და სხვებს იგი არ გამოადგებათ. ბესიკი და ლია ჯერ თითქმის არც კი ჩანან… ერთი სიტყვით, ძალიან რთული მომენტია. ბევრ ძველს ყავლი გაუვიდა ან ძალით მოსპეს, ან უკვე ინერციით აგრძელებს არსებობას. ახლის ნიშნები არის, მაგრამ ეს მხოლოდ ნიშნებია. გაბატონებულია პათოსი (ხშირად ყალბი და ძალიან უგემოვნო) და არტისტიზმი (ანუ პროვინციული ქართული არტისტიზმით გავულგარულებული წმინდა ესთეტიკა სიმბოლისტებისა და გალაკტიონისა). აი, სწორედ ამ გზაგასაყარზე ოთარ ჭილაძე გუმანით მიხვდა, რომ სხვა, მესამე გზა უნდა აერჩია – პოეზია პათოსისა და არტისტიზმის გარეშე, მეოცე საუკუნის პოეზიაში კი ჭილაძემდე ყველაზე მეტად ასეთი ტერენტი გრანელი იყო.
ამით იმის თქმა არ მინდა, რომ ჭილაძე გრანელის მემკვიდრე იყო, მიუხედავად იმისა, რომ გარეგნული, ფორმალური მსგავსებები ბევრი აქვთ: ასე ხშირი 10-მარცვლიანი ლექსი, სრული გულგრილობა ორიგინალური რითმისადმი (მეტიც, ორივეს შეუძლია დამწყები პოეტივიYრითმოს ნება და ვნება, წმინდა და მინდა, წელი და ხელი, თავი და შავი და ა. შ.), სტანდარტული ლექსიკა ყოველგვარი ნეოლოგიზმების, დიალექტების, არქაიზმების თუ ბარბარიზმების გარეშე…

“გზააბნეული წივწივებს ჩიტი,
თითქოს ერთ კლავიშს აწვალებს თითი.”

(“საღამო”, 1976 წ.)

ამბობს ერთგან ჭილაძე. და თითქოს საკუთარ თავსაც გულისხმობს ამ ჩიტში და გრანელსაც. მართლაც, ესეც მათი მსგავსი თვისებაა: ორივენი თავიანთ პოეზიაში ერთ კლავიშს აწვალებენ, ამ ერთი კლავიშით ცდილობენ ამოთქვან თავიანთი ღრმა სათქმელი და არა მთელი კლავიატურის მაქსიმალური გამოყენებით, გამებითა და ფუგებით. მაგრამ სწორედ ამ მსგავსებიდან იწყება თვისობრივი განსხვავება მათ პოეზიებს შორის. ტერენტის კლავიში სხვაა, ოთარის კი სხვა.
ტერენტის არის:

“დიდი ხანია რაც დავიბადე,
დიდი ხანია რაც ვიტანჯები…”

ხოლო ოთარის:

“ფიქრს შეუძლია ყველაფერს მისწვდეს,
მაგრამ ვერაფერს ვერ შეცვლის იგი.”

ანუ ტერენტი იტანჯება ამ სამყაროთი, ადამიანის წარმავალობით, სიკვდილ-სიცოცხლის პრობლემით, ოთარი კი ცდილობს და ახერხებს, ეს მარადიული საკითხები “დე ფაქტოდ” მიიღოს და დააკვირდეს მას, ვერაფერიც რომ ვერ შეცვალოს, მაინც იფიქროს მასზე, იფიქროს თუმც სევდიანად და გულის სიღრმეში ტერენტისეული ტრაგიკული განწირულებით, მაგრამ მშვიდად. და იგი ხშირად ახერხებს, ასე თუ ისე გაუუცხოვდეს საკუთარ “მე”-ს, იყოს არა სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი ადამიანი, არამედ თოვლი (ან ქარი, ან წვიმა), რომელიც ადამიანს და მის ყოფას თვალს ადევნებს და ნელ-ნელა სწავლობს, თუ როგორ უნდა იცხოვროს, როგორ უნდა გაუძლოს ადამიანმა ყოფას და, რაც მთავარია, როგორ უნდა მოკვდეს.

“და ვიცი, რატომ უნდა მიყვარდეს
ჩემი მტანჯველი და ძნელი გზები,
რომლებიც ალბათ იქ მიმიყვანენ,
სადაც ჩემამდე მისულან სხვებიც.

მაგრამ თუ მეყო დროც და მანძილიც
და მოვუნახე სულს სასთუმალი –
მოვკვდები, როგორც ქვეყნის ნაწილი
და არა – წუთისოფლის სტუმარი.”

(1963)

ფიქრისა და სამყაროს ჭვრეტის ერთ-ერთ საუკეთესო საშუალებად პოეზიის კვლავაც ქცევა ოთარ ჭილაძის პირველი ყველაზე მნიშვნელოვანი შემოქმედებითი აქტი იყო. იმ პერიოდის ქართველი მკითხველისათვის, ვფიქრობ, ეს პოეზიის სტერეოტიპული გაგების აუცილებელი პირველი რევიზია იყო. არა რევოლუციური, დამანგრეველი და შოკისმომგვრელი, არამედ პოზიტიური, იოლად მისაღები და ძლიერი ზემოქმედების მქონე. მან უცებ ქართული ლექსის ტანს გახადა პათეტიკა და არტისტიზმი, ფაქტობრივად გააშიშვლა იგი და ამით ცრუპათეტიკოსებისა და ყალბი არტისტების რეალური სიმახინჯე გამოაჩინა. ხოლო თუ ვინმეს ესთეტური პათოსი ან ჭეშმარიტი არტისტიზმი ჰქონდა, საკუთარ გახდილ ტანისამოსს, უბრალოდ, როგორც ოთარ ჭილაძის ნანადირევს, ისე შეხედავდა. ხომ გახსოვთ:

“და სკამზე, როგორც ნანადირევი,
ჰკიდია შენი ლამაზი კაბა”

(1957)

მერე თანდათან სხვა მოფიქრალი პოეტებიც მოვიდნენ, უფრო რადიკალები, ბესიკი და ლია, კონვენციურ ფორმებზეც რომ ძირითადად უარი თქვეს, და ოთარ ჭილაძემაც ალბათ უკვე ჩათვალა, რომ საკუთარი პოეტური მისია შეასრულა, თან ერთი კლავიშის წვალებაც მის გაზრდილ სათქმელს აღარ აკმაყოფილებდა და ნელ-ნელა ძირითადად სიმფონიების წერაზე გადავიდა. ეს სიმფონიები სულ სხვა თემაა და ამიტომ ამ პატარა წერილში ჯობს პოეზიით შემოვიფარგლო. უფრო ზუსტად, ოთარ ჭილაძის წასვლის შემდეგ კიდევ ერთხელ გადაკითხული მისი ლექსებიდან მოგვრილი რამდენიმე ემოციური შთაბეჭდილებით. ეს შთაბეჭდილებები კი იმ სტრიქონებით მინდა დავასრულო, ფიზიკურად სულ ცოტა ხნის წინ წარსულში გადასულ მის ავტორს ასე რომ ესადაგება:

“როგორც ჩაიში დნება შაქარი,
აწმყოში ისე დნება წარსული…”

(1986)

ჰო, ასეა, მისი შემოქმედება შაქარივით უნდა გადნეს ნელ-ნელა ჩვენს აწმყოში და ჩვენი მწარე ცხოვრება თანდათან დაატკბოს…

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“