ანკა ვისდეი, „მუდამ ერთად“. (პიესები). მთარგმნელები გიორგი ეკიზაშვილი, ქეთი კვანტალიანი, გურანდა დათაშვილი. თბ. „აგორა“ 2008.

ანკა ვისდეი 30-მდე პიესის ავტორია. წარმოშობით რუმინელი, შვეიცარიელი ავტორი ამჟამად პარიზში ცხოვრობს, მისი პესები კი წარმატებით იდგემა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნის თეატრების სცენაზე. ამჯერად ქართველ მკითხველს საშუალება ეძლევა, გაეცნოს მის ერთ-ერთ ყველაზე გახმაურებულ ნაწარმოებს – „მუდამ ერთად“ უკვე არაერთ ენაზეა თარგმნილი და დრამატურგსაც ჟორჟ ულმონის სახელობის პრემია მოუტანა. გახლეჩილი ოჯახი, ერთმანეთისგან შორს მყოფი უახლოესი ადამიანები, დროში გაწელილი სიმარტოვე და მუდმივი სწრაფვა ერთმანეთისკენ, ტკივილი და სიხარული – ანკა ვისდეის ტექსტებში ერთი მეორეს ჰარმონიულად ერწყმის. წიგნში ასევე წაიკითხავთ ვისდეის სხვა პიესებსაც – „კლასის ფოტოსა“ და „დონა ჟუანას“.

ჯეიმს ჯოისი, „დუბლინელები“. (მოთხრობები). მთარგმნელი ლია იმერლიშვილი. თბ. „სიესტა“ 2008.

მეოცე საუკუნის ადრეული წლების ირლანდიური ქალაქის ცხოვრება, ადამიანები ქალაქში – უბედურებებითა და ბედნიერებებით, ტკივილითა და სიხარულით, საშუალო სოციალური ფენის უფერული ყოველდღიურობა და მასთან დოზირებული ადამიანური ემოციები – ეს ჯეიმს ჯოისის მოთხრობებია, სიმარტივით, დახვეწილობითა და დამახასიათებელი განწყობით შექმნილი ტექსტები. კრებული „დუბლინელები“ მწერლის თხუთმეტი მოთხრობისაგან („დები“, „ეველინი“, „არაბეთი,“ „უბედური შემთხვევა“, „ავტორბოლის შემდეგ“, „მიცვალებულნი…“) შედგება, წიგნის ახალი ქართული თარგმანი კი ლიტერატურის გურმანებისათვის ნამდვილი საჩუქარია.

ჯემალ ქარჩხაძე, “მდგმური”. (რომანი). რედაქტორი ლეილა ბერიაშვილი. თბ. „ქარჩხაძის გამომცემლობა“ 2008.

მიზანი მაცდურია – სანამ მიაღწევთ, თქვენი გგონიათ, როცა მიაღწევთ, მაშინღა მიხვდებით, რომ სხვისი ყოფილა… სხვისი მიზნები, რომლებიც თითქოს შენია, სხვისი ქალაქი, რომლის ქუჩებშიც ისე დააბიჯებ, თითქოს შენი იყოს, სხვისი სახლი, სადაც საკუთარ ნივთებთან ერთად ცხოვრობ, სხვა ადამიანები, სხვა საგნები… ადამიანები საკუთარი ცხოვრებით და სხვისი მიზნებით – ჯემალ ქარჩხაძის რომანის, „მდგმურის“ ახალი გამოცემა მკითხველს კიდევ ერთხელ გაახსენებს საყვარელი მწერლის ნაცნობ პერსონაჟებსა და მათს თავგადასავლებს.

ენტონი დ. სმითი, „ნაციონალური იდენტობა“. მთარგმნელი ლელა პატარიძე. რედატორი რუსუდან მახათაძე. თბ. “ლოგოს პრესი” 2008.

დღევანდელ მსოფლიოში ნაციონალიზმის მოზღვავებამ ნაციონალური ფენომენის სფეროს მიმოხილვისა და კვლევის აუცილებლობა წამოჭრა, ენტონი დ. სმითის წიგნიც სწორედ ამ განხრით შექმნილი ერთ-ერთი საინტერესო ნაშრომია. “ნაციონალური იდენტობა” საკითხს ისტორიული სოციოლოგიის კუთხით განიხილავს, და მკითხველსაც საშუალება ეძლევა პასუხები მიიღოს არაერთ საკამათო და დაუზუსტებელ თემაზე. ნაციონალური იდენტობის ეთნიკური საფუძველი, ნაციების აღმოცენება, სეპარატიზმი და მულტინაციონალიზმი, გეოპოლიტიკა და ნაციონალური კაპიტალიზმი – ეს ის საკითხებია, რომლებიც არა მხოლოდ სოციოლოგიით დაინტერესებული მკითხველის ყურადღებას იპყრობს, არამედ ზოგადად ფართო აუდიტორიისაც.

ლუი ფერდინან სელინი, „მოგზაურობა ღამის დასალიერში“. (რომანი). მთარგმნელი სიბილა გელაძე. რედაქტორი დალი გერმანიშვილი. თბ. „თსუ გამომცემლობა“ 2008.

ომის თემატიკაზე მსოფლიო ლიტერატურის არაერთი ნიმუში შექიმნა, თითოეული მათგანი – სიმძაფრის დამახასიათებელი გამოხატულებით, მოვლენების აღქმის სხვადასხვა რაკურსით, ავტორისეული განსაკუთრებული ხედვით. ფრანგი მწერლის, ლუი ფერდინან სელინის რომანიც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია, რომელიც პირველი მსოფლიო ომისდროინდელ ვითარებას, ბრძოლის ველსა და მის მიღმა განვითარებულ მოვლენებს გვიხატავს, მისი პერსონაჟები ომის ეპოქაში ცხოვრობენ და ეპოქის გავლენებსა და დაძაბულობასაც თან ატარებენ. „მოგზაურობა ღამის დასალიერში“ რომანის პირველი ქართული თარგმანია.

ნიკა ჯორჯანელი, “სუნთქვა ხუთვისას”. (ლექსები). თბ. “დიოგენე” 2008.

პოეზიის მოყვარულებისათვის ნიკა ჯორჯანელის სახელი უცხო ნამდვილად არ არის. მკითხველი მას უკვე იცნობს პოეტური კრებულით “განცდა ხავერდისაგან”. ამჯერად კი, პოეტის კიდევ ერთი წიგნი გვაქვს ხელთ – “სუნთქვა ხუთვისას” მისი ახალი კრებულია და აქ წარმოდგენილია 2004-2008 წელში დაწერილი ლექსები (“ღამის აკორდები ზღვისპირეთში, “ “სტანსები სამშობლოს”, “ჰიმნი ვარდისფერ სათვალეს”, “ სამხრეთული ელეგიები”, “თოვლის მატარებელი”…) ორიგინალური ფორმა-შინაარსი, დამახასიათებელი ხელწერა, გამორჩეული სტილი და ხმა – ეს ყველაფერი მკითხველს ნიკა ჯორჯანელის პოეტურ კრებულში ელოდება.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

ჰორას ენგდალი თანამდებობას ტოვებს

ჰორას ენგდალი, მწერალი და კრიტიკოსი, 1999 წლიდან ნობელის კომიტეტის უცვლელი მდივანი, 2009 წლის ივნისში თავის პოსტს დატოვებს. მის მოვალეობაში სხვა დანარჩენთან ერთად ასევე შედიოდა ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატის გამოცხადებაც. მის თანამდებობას ივნისიდან 51 წლის ისტორიკოსი პეტერ ენგლუნდი დაიკავებს – შვედეთის სამეფო აკადემიის ყველაზე ახალგაზრდა წევრი. თეორიულად აკადემიის მდივნის პოსტი მისი მფლობელისათვის მუდმივია, თუმცა კი პრაქტიკაში არ არის გამორიცხული, რომ მდივანმა თავისი ნებით დატოვოს თანამდებობა, როგორც ეს ენგდალმა გააკეთა. მან ინტერვიუში განაცხადა, რომ აპირებს, მეტი დრო დაუთმოს სამწერლო საქმიანობას და ბერლინის კაფეებს – გერმანიის დედაქალაქში ამჟამად მისი მეუღლე ცხოვრობს. ენგდალმა ასევე აღნიშნა, რომ მუდმივი მდივნის პოსტი – ეს ვალდებულებების დიდი დოზაა, ასე რომ, ამ თანამდებობაზე ყოფნისას მისი მდგომარეობა ნამდვილად არ იყო სახარბიელო.

პრუსტი ისევ იყიდება

ლიტერატურული რარიტეტების აუქციონმა Sotheby’s-მა, რომელიც 2008 წლის დეკემბერში პარიზში გაიმართა, კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ მარსელ პრუსტის რელიკვიებზე ისევ დიდი მოთხოვნაა, მიუხედავად ფინანსური კრიზისისა. მწერლის ჯიბის ოქროს საათი, რომელიც 2000 ევროდ იყო შეფასებული, 60 ათასად გაიყიდა, მედალიონი კი, რომელშიც ავტორის თმა იყო ჩატანებული – 12 ათას ევროდ. აღნიშნული ნივთების მყიდველები კი რიგითი მოქალაქეები იყვნენ, რომლებიც, უბრალოდ, პრუსტის შემოქმედების თაყვანისმცემლები არიან. ასევე ცეცხლის ფასად გადავიდა ახალი მფლობელების ხელში მწერლის შვიდსტროფიანი ლექსი და ყავის ლაქით შემკობილი ჩანაწერი. ალენ რენე, Sotheby’s ვიცე-პრეზიდენტი, სულაც არ თვლის მოულოდნელად აუქციონის ამგვარ წარმატებას და აღნიშნავს, რომ პრუსტი – ეს ჯადოსნური სახელია, და მასთან დაკავშირებულ ნივთებს ყოველთვის ეყოლება მყიდველი, იმისდა მიუხედავად, იქნება კრიზისი თუ – არა. აუქციონის მოგებამ 1,58 მილიონი ევრო შეადგინა.

ლონდონში უილიამ ბლეიქის გამოფენა გაიმართება

2009 წლის აპრილში ლონდონის გალერეა Tate უილიამ ბლეიქის გამოფენას გახსნის. გამოფენაზე პოეტისა და მხატვრის ის ტილოები იქნება გატანილი, რომლებიც მხოლოდ 1809 წელს მის პერსონალურ გამოფენაზე იხილა აუდიტორიამ. მაშინდელი კოლექციის 16 ნამუშევრიდან ჩვენამდე მხოლოდ 11-მა მოაღწია. მათგან 9 დანამდვილებით იქნება წარმოდგენილი Tate-ში, დანარჩენი ორი კი, როგორც ექსპერტები ამბობენ, არ არის გამორიცხული, გლაზგოს პოლოკ-ჰაუს მუზეუმში დარჩეს. თავის დროზე ბლეიქმა გამოფენა ძმის სახელოსნიში, ლონდონის რაიონ სოჰოში მოაწყო, თუმცა, მაშინ ავტორს იმედგაცრუება ხვდა წილად – მისი პროექტი ფართო აუდიტორიის მიერ შეუმჩნეველი დარჩა, გაზეთებში კი მის შესახებ მხოლოდ კრიტიკული წერილები დაიბეჭდა. პირველი წარუმატებლობის შემდეგ ბლეიქმა პრაქტიკულად გაწყვიტა პუბლიკასთან ყველანაირი კავშირი და თავისი ცხოვრების შემდეგი ათწლეულიც სიღარიბესა და მარტოობაში გაატარა.

ვიქტორ ჰიუგოს რომანი გრძელდება

პარიზის სააპელციო სასამართლომ საბოლოო განაჩენი გამოუტანა ვიქტორ ჰიუგოს რომანს – “საბრალონის” თანამედროვე გაგრძელება უკვე ლეგალურად გამოიცემა. საჩივარი ჰიუგოს ნათესავებმა გამომცემლობა Plon-ისა და მწერალ ფრანსუა სერესას წინააღმდეგ შეიტანეს, რომლებმაც ორი რომანი გამოსცეს “საბრალონის” მოტივებზე. 2001 წელს დაბალი ინსტანციის სასამართლომ ბრალდებულები დამნაშავედ ცნო ავტორის მორალური უფლებების დარღვევაში, თუმცა კი ავტორმა და გამომცემლობამ საჩივრით სააპელაციო სასამართლოს მიმართა. ამ უკანასკნელის გადაწყვეტილებით, რახან ჰიუგოს რომანი უკვე არაერთხელ იქნა ადაპტირებული თეატრსა და კინოში, ვერანაირ ტრაგედიას ვერ ხედავენ, თუ ეს ლიტერატურაშიც მოხდება. გარდა ამისა, ჰიუგოს ნათესავებს მწერლისა და გამომცემლობის მორალური ზარალის კომპენსაციისათვის 10 ათასი ევრო დაეკისრათ ჯარიმად.

ელიოტის პრემიის ახალი ლაურეატი

ჯენ ჰეფილდი თომას სტერნზ ელიოტის სახელობის პრესტიჟული ბრიტანული პრემიის ლაურეატი გახდა. მან ჯილდო თავისი მეორე პოეტური კრებულისათვის – “Nigh-No-Place” _ მიიღო. პრემიის ჟიურის თავმჯდომარემ, ენდრიუ მოუშნმა, ჰეფილდს საოცრად ორიგინალური ავტორი უწოდა, რომელიც თავისი შემოქმედების დასაწყისში უკვე ავლენს საკმაოდ დიდ პოტენციალს. პოეტი ამჟამად შეთლენდის კუნძულებზე ცხოვრობს, მისი კრებული კი, როგორც იგი თვითონ აღნიშნავს, კანადასა და შოტლანდიაში მოგზაურობისგან მიღებული შთაბეჭდილებების გალენითაა დაწერილი. თომას სტერნზ ელიოტის სახელობის პრემია 15 ათას ფუნტ სტერლინგს შეადგენს და იგი ბრიტანეთის ყველაზე მნიშვნელოვან პოეტურ ჯილდოდ ითვლება. მისი ლაურეატები იყვნენ ტედ ჰიუზი, დონ პატერსონი, შეიმუს ჰინი, კეროლ ენ დაფი.

ჰემინგუეის არქივი ციფრული ფორმატში

გაზეთ Latin American Herald Tribune-ის ცნობით, ერნესტ ჰემინგუეის პირადი არქივის 3000-ზე მეტი საბუთი მალე ციფრულ ფორმატში გადავა. მათს შორისაა “მოხუცი და ზღვის” სცენარი ფილმისათვის და რომანის, “For Whom The Bells Ring”-ის ეპილოგი. აღნიშნული დოკუმენტები ადრე არსად ყოფილა გამოქვეყნებული. ციფრულ ტექსტებს შორის იქნება ასევე საბუთები, რომლებიც უკავშირდებიან ჰემინგუეის ჰიპოთეზას იმის თაობაზე, რომ გერმანული წყალქვეშა ნავები მეორე მსოფლიო ომის დროს სამხრეთ კუბის სანაპიროდან იმართებოდა. არქივი, რომლის კუთვნილებაც აღიშნული დოკუმენტებია, სახლ-მუზეუმში, სახელად “ფინკა ვიხია” (“Finca Vigia”) ინახება. სწორედ ამ სახლში, ჰავანიდან ჩრდილოეთით, ცხოვრობდა ჰემინგუეი 1939-1960 წლებში. გარკვეული დროის შემდეგ ციფრული არქივით სარგებლობის უფლება ბოსტონის ბიბლიოთეკის მომხმარებლებს ექნებათ, მომსახურება უფასო იქნება.

ვინი პუჰი და მისი მეგობრები ბრუნდებიან

ბრიტანულმა გამომცემლობა Egmont Publishing-მა საინფორმაციო სააგენტოებს განუცხადა, რომ 2009 წლის ოქტომბერში დიდი ბრიტანეთისა და ამერიკის წიგნის მაღაზიების თაროებზე ვინი პუჰის თავგადასავლის გაგრძელება გამოჩნდება. წიგნი, რომლის სახელწოდებაც უკვე ცნობილია – “დაბრუნება ასაკროვან ტყეში” (“Return to the Hundred Acre Wood”), 83 წლის წინ ალან მილნის მიერ დაწერილი ვინისა და მისი მეგობრების თავგადასავლის პირველი ოფიციალური გაგრძელება იქნება. ვინი პუჰის ახალი ისტორიების ავტორი დევიდ ბენედიქტუსი იქნება, სწორედ მას ეკუთვნის სცენარი მილნის აუდიოწიგნისათვის. გამოცემის მხატვრული გაფორმება კი მარკ ბერჯესს ანდეს, რომელმაც ადრე უკვე შექმნა ილუსტრაციები წიგნისათვის, სადაც ვინისა და დათუნია პადინგტონზეა მოთხრობილი.

თომას ბერნჰარდის ავტობიოგრაფია გერმანიაში გამოიცემა

გერმანულმა გამომცემლობა Suhrkamp-მა ავსტრიელი დრამატურგის, თომას ბერნჰარდის (1931-1989) აქამდე გამოუქვეყნებელი ავტობიოგრაფიული ტექსტი გამოსცა. წიგნს “ჩემი ჯილდოები” (“Meine Preise”) ჰქვია და 140 გვერდს მოცავს. პირველი გამოცემა, რომლის ტირაჟსაც 20 ათასი ეგზემპლარი შეადგენს, მწერლის გარდაცვალების ოცი წლის თავს მიეძღვნა. ავტობიოგრაფიული ტექსტის სათაური იმ მრავალრიცხოვან პრემიებსა და ჯილდოებს უკავშირდება, რომელთა მფლობელიც ბერნჰარდი 1979 წლამდე გახდა. მაშინ მწერალი ამტკიცებდა, რომ ამ ჯილდოების მიღება მისთვის გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე მათი მატერიალურ-მერკანტილური მხარეები. გამომცემლის წინასიტყვაობაში აღნიშნულია, რომ ბერნჰარდმა წიგნის წერა 1980 წელს დაამთავრა, თუმცა კი ანდერძში მიუთითა, მისი გამოუქვეყნებელი ტექსტები ავსტრიაში არ გამოეცათ.

ქენძაბურო ოე – ჩინური ლიტერატურული პრემიის ლაურეატი

იაპონელი მწერალი, ნობელის პრემიის ლაურეატი, ქენძაბურო ოე, ჩინეთის ლიტერატურული პრემიის მფლობელი გახდა საკუკეთესო საზღვარგარეთული რომანისათვის. მწერალმა ჯილდო წიგნისათვის “მშვენიერ ანაბელ ლის ქარმა დაუბერა და მოკლა” (“Routashi Anaberu ri souke dachitu mimakaritu”) _ მიიღო, რომელიც იაპონიაში 2007 წელს გამოიცა. დაჯილდოების ცერემონიალზე მწერალმა თავისი წიგნიდან ნაწყვეტი წაიკითხა და აღნიშნა, რომ ძალიან კმაყოფილია ამ პრემიით განსაკუთრებით ისეთი ქვეყნისაგან, სადაც მკითხველი საკმაოდ პრეტენზიულია თანამედროვე ლიტერატურის მიმართ. ოე პირველი იაპონელი ავტორია 2000-იანი წლების შემდეგ, რომელმაც ჩინური ლიტერატურული პრემია მიიღო.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

Ik’s Gravity[1]

სინოფსისის წერა მაინცდამაინც არ მიყვარს, სცენარის წერა მირჩევნია. სინოფსისის წერისას სულ მეჩვენება, რომ ჩანაფიქრი არ ვარგა და მისი დამუშავება არ ღირს (ვიცი, დროდადრო ყველა “მესცენარეს” ასე ჰგონია, მაგრამ მე ეს ნაკლებად მამშვიდებს). საკუთარი ჩანაფიქრით აღფრთოვანებული სცენარის წერის დროსაც არ ვარ – უბრალოდ, პრობლემები სცენარის წერისას უფრო ასატანი მეჩვენება (არ ვიცი, რატომ), ვიდრე “სინოფსისფსმისას.”
ავიღოთ ასეთი მონახაზი: ფილმის დასაწყისში გმირი კედელს მიჯაჭვული აღმოჩნდება, რადგან მსოფლიო მიზიდულობის კანონი ოკაზიურად დაირღვა და მიწის პერპენდიკულარულ სიბრტყეში (მხოლოდ გმირისთვის) გადაადგილდა. გმირი ფილმის ბოლომდე მიწაზე ვერ ჩამოდის, სხვა პერსონაჟები კი ამაოდ ცდილობენ ამ მოვლენის ახსნას.
მოქმედების ადგილი მასაჩუსეტსია (არა მარტო იმიტომ, რომ ის ჰოლივუდთან უფრო ახლოსაა, ვიდრე, ვთქვათ, ქვემო მსხალგორი ან ზემო მაჩხაანი, არამედ იმიტომაც, რომ ბოსტონი მასაჩუსეტსშია, ჰარვარდის უნივერსიტეტი ბოსტონთანაა, გმირის მამა ჰარვარდის ლაბორატორიებში ლეპიდოპტეროლოგიურ[2] გამოკვლევებს აწარმოებს, გმირი კი მეგობარ გოგონასთან ერთად მაიამიდან ბოსტონში მამასთან საშობაოდ მიემგზავრება და “ხიფათიც” მაშინ შეემთხვევა, მაგრამ რაც ყველაზე მთავარია – ჰენრი ჯეიმსის[3] დროინდელი ახალი ინგლისის რუკა მაქვს, რომლის გამოყენებასაც ბავშვობიდან ვაპირებ… მინდა, “ძარღვიანად” აღვწერო ადგილები, სადაც, ვიცი, ფეხს ვერასდროს დავადგამ). გმირს იკ ნიუტონი ჰქვია. ის სარეკლამო და მუსიკალური კლიპების რეჟისორია, ოცდაათი წლის, ჟიგოლოს გარეგნობით. მართალია, იკი ნარკოტიკებს ეტანება და ქალებსაც სცემს, მაგრამ პროფესიულ წრეებში მოწესრიგებული, ნიჭიერი, ზომიერად ფიცხი რეჟისორის რეპუტაციით სარგებლობს. მისი ნამუშევრები საუკეთესოთა სიებში ხშირად ხვდება, თუმცა იკი “დიდ კინოში” გადასვლაზე საერთოდ არ ფიქრობს, რადგან თვლის, რომ თავის სათქმელს ისედაც კარგად ამბობს. ის კმაყოფილია, როცა რეკლამის საშუალებით საგნების უჩვეულო კუთხით წარმოჩენას ახერხებს, როცა ადამიანებს საგნების იმგვარად აღქმას აიძულებს, რაგვარადაც ადრე არავის აღუქვამს. იკს მოსწონს ბრბოს გემოვნების წარმართვა, დროდადრო ამ გემოვნების ახლად შექმნა, ამ გემოვნებით მანიპულირება.
როცა ფილმის დასაწყისზე ვფიქრობ, თვალწინ ასეთი სცენა წარმომიდგება: იკი მოტელ “მუტალას”[4] ნომერში სააბაზანო ოთახის კარზე აკაკუნებს. სააბაზანო ოთახში იკის მეგობარი გოგონაა ჩაკეტილი. იკი მას კარის გაღებას სთხოვს. გოგონა არ გააღებს. იკი კაკუნს განაგრძობს, თანდათან მოთმინებიდან გამოდის, კარს მუშტებს დაუშენს. გოგონა კარს კვლავ არ გააღებს. იკი საშინლად განრისხდება, გოგონას კარის შემტვრევით დაემუქრება. გოგონა სააბაზანო ოთახის ვიწრო სარკმლიდან ქუჩაში გადაძვრება და ავტოსტრადისკენ გაიქცევა. ნომერში მარტო დარჩენილი იკი, რომელიც გოგონას გაპარვას ვერ გაიგებს, შორიდან გამოექანება, ჰაერში ახტება და სააბაზანო ოთახის კარს ორივე ფეხით მიენარცხება. კარი არ შეიმტვრევა, იკი კი თითქოს მიეწებაო, ორივე ფეხით კარზე შემდგარი დარჩება. ის იატაკზე ჩამოსვლას შეეცდება, მაგრამ ვერ მოახერხებს. ჯერ კარზე, შემდეგ კედელზე გაუბედავად სიარულს დაიწყებს. შეეცდება, ჭერზე ან სხვა კედლებზე გადავიდეს, მაგრამ ვერც ამას მოახერხებს…
ამრიგად, იკისთვის მიზიდულობის ცენტრი სხვა მიმართულებით, მხოლოდ ერთი კედლის მხარეს გადაინაცვლებს. ცხადია, მოქმედების განვითარებასთან ერთად ამ მოვლენის გარშემო უამრავი ბუნებრივი კითხვა გაჩნდება. მაგალითად, ასეთი (თუმცა ფილმი მხოლოდ ამ კითხვებზე პასუხების გაცემას არ შეეწირება):
რატომ არ შეუძლია იკს სხვა კედელზე ან ჭერზე გადასვლა?
რა მოხდება, სულ იმ მიმართულებით რომ იმოძრაოს, საიდანაც “იზიდავენ” – დედამიწას შემოუვლის და საწყის ადგილას დაბრუნდება თუ რაღაც გარკვეულ წერტილში კვლავ “ნორმალური” გახდება?
არიან კიდევ სადმე ადამიანები მსგავსი შესაძლებლობებით და არის თუ არა მათ შორის რაიმე კავშირი?
რა არის ამ მოვლენის გამომწვევი მიზეზი – ცვლილებები ორგანიზმში, ცვლილებები სამყაროში, წარსულში ჩადენილი რაიმე ცოდვა, მისტიკა (სულებთან კავშირი), აფექტი (რისხვის შემოტევა), დაუკმაყოფილებელი ლიბიდო? ან იქნებ რაიმე ზებუნებრივია ამის გამომწვევი და “ადამიანური” მეთოდებით შეუძლებელია მიზეზის დადგენა?
საერთოდ, მიზეზის დადგენა რომ მოხერხდეს, იკის მიწაზე ჩამოსვლაც მოხერხდება?
ცნობილია, რომ დრამატულ ნაწარმოებში აუცილებლად უნდა წარმოებდეს რაღაც მოქმედება, თორემ ნაწარმოები “დრამატული” ვეღარ იქნება. კონფლიქტი, როგორც ცნობილია, წარმოშობს მოქმედებას. კონფლიქტს, თავის მხრივ, წარმოშობს ხასიათი პროტაგონისტისა, როცა ეს უკანასკნელი ანტაგონისტებითაა გარშემორტყმული. თუ დრამატული ხელოვნების სანახაობით სახეობებზეა საუბარი (მაგალითად, სათავგადასავლო ფილმებზე), მაშინ მოქმედება რაც შეიძლება მძაფრი უნდა იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში მაყურებელი მოიწყენს. მაყურებელმა რომ არ მოიწყინოს (კინოპროდუქციის ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტი დედამიწის ზურგზე ფილისტერებისთვის იქმნება, ხომ ასეა?), ამისათვის პროტაგონისტის კედელზე მოთავსება საკმარისი არ არის. ამისათვის კონფლიქტია საჭირო. რასაკვირველია, როცა პროტაგონისტი კედლიდან ვერ ჩამოდის, შეიძლება თქმა, რომ სიტუაცია კონფლიქტურია, მაგრამ მაინც მეტი რამ არის საჭირო – ვთქვათ, მეტი კონფლიქტი, ან არსებულის გაღრმავება. ვცადოთ გაღრმავება.
ახლა იმ შესაძლო ვარიანტებს ჩამოვთვლი, რაც, მგონია, ნებისმიერ ჰოლივუდელ სცენარისტს მოუვიდოდა თავში:
იკის “ფენომენის” შესახებ პრესა და ტელევიზია შეიტყობს. ტელეკომპანიებს შორის იკის გამო ნამდვილი ომი გაჩაღდება. მთელი მეცნიერება ფეხზე დადგება. იკი საქვეყნოდ ცნობილი გახდება, მაგრამ თავისუფლებას დაკარგავს.
იკი თავისი ახალი უნარის ფარულად გამოყენებას დაიწყებს. მას ნებისმიერი მრავალსართულიანი სახლის ფანჯრებში შეუძლია შეჭვრეტა, ვუაიერისტული ოცნებების ასრულება. შეუძლია რეკორდების დამყარება ალპინიზმში, ცათამბჯენებზე აძვრომა-ჩამოძვრომაში. შეუძლია “სუპერმენად,” “ბეტმენად,” “სპაიდერმენად” გადაქცევა.
იკის უჩვეულო შესაძლებლობების შესახებ ყველაზე ადრე CIA (ЦРУ) შეიტყობს. იკს “აიყვანენ,” საიდუმლო ლაბორატორიაში გამოსაკვლევად მოათავსებენ, მაგრამ მაფია (გნებავთ, ალ-ქაიდა) იკს გაიტაცებს და თავის შავბნელ საქმეებში მის ჩათრევას შეეცდება.
უცხოპლანეტელები დედამიწაზე აგენტებს შეარჩევენ – როგორც ჩანს, გალაქტიკაში ახალი კატაკლიზმია მოსალოდნელი. დანიშნულ დროს ყველა აგენტს შეკრებენ (“მიიზიდავენ”), რათა დაარიგონ, როგორ უნდა უზრუნველყონ კაცობრიობა სხვა განზომილებაში გადასვლისას სიმშვიდით. სიმშვიდით. სიმშვიდით.
დაახლოებით იგივე, რაც წინა პუნქტში, ოღონდ აგენტებს ამჯერად ლუციფერის მოციქულები შეარჩევენ – როგორც ჩანს, დედამიწაზე მისი უწმინდურესობა აპირებს ჩამობრძანებას. უფრო სწორად, ამობრძანებას.
ფროიდისტულ-დიდაქტიკური ამბები. იკს ბავშვობაში რაღაც საძაგლობა აქვს ჩადენილი, რაც საერთოდ აღარ ახსოვს, მაგრამ ზებუნებრივი ძალები ამ გზით შეახსენებენ ყველაფერს. როცა იკი იმ წერტილში მოხვდება, საიდანაც “იზიდავენ,” საიდუმლოს ფარდა აეხდება (ასეთივე რამ შეიძლება რელიგიურ-ზნეობრივი ამბებით, ტელეპატიით, მოგზაურობა-გამოკვლევით ვიღაცის გადასარჩენად და ა.შ.).
კვაზიმეცნიერული ისტორია. გლობალური ცვლილებები მატერიაში. წათამაშება გრავიტაციასთან, ფიზიკისა და ბიოფიზიკის ფუნდამენტურ კანონებთან (კლონირება არ გვინდა). ამიერიდან ყველა მოკვდავს შეეძლება გარკვეულ მდგომარეობაში (ვთქვათ, რისხვის შემოტევისას) მსგავსი უნარის გამომუშავება.
ექსცენტრიკული კომედია. იკი თავისი შეძენილი უნარით ქუჩაში მარტოდმარტო აღმოჩნდება. მას უამრავი თავგადასავალი გადახდება (დევნაც იქნება ვირაჟებით), რომლის დროსაც იკი ყველანაირად შეეცდება, არავინ არაფერი გაიგოს… ბოლოს და ბოლოს ყველაფერი მშვიდობიანად დამთავრდება.
ფილოსოფიური იგავი. ცხოვრების ამაოებისაგან უნებლიე განდგომა. ფასეულობათა გადაფასება. ჭეშმარიტების ძიება. მოკლედ, ერთგვარი ბუდა იძულებით.
და ბოლოს სიზმარი. იკს დაესიზმრება, რომ ის ნორმალურ მდგომარეობაში გაიღვიძებს, მაგრამ ახლა სხვები “ამოტრიალდებიან.” უმრავლესობას ჯადოსნური ღრუბელი მიიწებებს, რომელიც დედამიწის გარშემო მოძრაობს (ვინც შენობებს გარეთაა, ცაში გაფრინდება, ვინც შიგნით – ჭერს მიეკვრება). არიან იკისთანებიც. იკი ფიქრობს, რომ განკითხვის დღე დადგა, ცოდვილნი ღრუბელმა შეისრუტა, უცოდველნი კი მიწაზე დარჩნენ. გამოდის, იკიც უცოდველია, მაგრამ რატომ? იმიტომ, რომ თავის საქმეს კარგად აკეთებს? იმიტომ, რომ მხოლოდ იმას აკეთებს, რაც მოსწონს? იმიტომ, რომ… (მადლობა ღმერთს, ჰოლივუდში არავინ მეძახის!)
ისევ მოტელ “მუტალას” დავუბრუნდეთ. კედელს მიჯაჭვული იკი მობილური ტელეფონით მამას დაურეკავს, შველას სთხოვს. მამა დაუყოვნებლივ მიდის შვილთან მოტელში. თავდაპირველი შოკისა და დაბნეულობის შემდეგ მამა-შვილი გამოსავლის ძებნას შეუდგება. ისინი ასეთი დილემის წინაშე დგანან: მომხდარის შესახებ სხვებსაც შეატყობინონ ან მხოლოდ საკუთარი ძალებით სცადონ პერტურბაციასთან შებრძოლება. მამა თვლის, რომ ერთადერთი სწორი გზა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ლაბორატორიაში იკის ფარულად გადაყვანა და იქ მისი ორგანიზმის საფუძვლიანი გამოკვლევაა. ის დარწმუნებულია, რომ ანომალიის მიზეზს თუ დაადგენენ, იკის ნორმალურ მდგომარეობაში დაბრუნებაც შესაძლებელი გახდება. იკი მტკიცე უარზეა, რადგან მას დარჩენილი ცხოვრების ტყვეობაში გატარება არ სურს – ღმერთმა იცის, როდის დაადგენენ ანომალიის მიზეზს! თანაც მომდევნო დღეებში გადაღებები აქვს დანიშნული… მამასა და შვილს შორის მწვავე კამათი წარმოიშობა, რაც, პრინციპში, მათი განსხვავებული მსოფლმხედველობებით უფროა გამოწვეული, ვიდრე გამოსავლის პოვნის სურვილით.
იკს დიდი ხანია, ეჭვი აქვს, რომ მამამისი მთელ მის მოღვაწეობას თავისებურ პროსტიტუციად თვლის და მიიჩნევს, რომ მდაბალ მატერიალურ საგნებზე პოეტური ნიჭის დახურდავება აღმაშფოთებელია (აღარაფერი ვთქვათ სამარცხვინო სურვილზე – მოემსახურო პლებსის გემოვნებას). არადა მამა ასე სულაც არ თვლის. ის ძალიან აფასებს ყველა იმ სარეკლამო ვირტუოზს, ვინც საოცარი გამომგონებლობითა და ხშირ შემთხვევაში დახვეწილობით “გვატეხს” თავს… რას ეძახიან?.. ნეოკულტურულ “ასლეტუმ ასლევს.” მისთვის გასაგები და მისაღებია ის ხიბლიც, რასაც იკი ბრბოს გაბრიყვებაში, ფორმალურ ექსპერიმენტებსა თუ ნატიფ ესთეტიზმში პოულობს. თუმცა ყოველივე ეს წარმავალია და გარკვეულ დროს გვერდზე გადგომა ცუდი არ არის (“მით უმეტეს თუ უკვე ყველაფერს ისედაც გვერდზე მოექეცი,” ხუმრობს მამა).
უნდა გამოვტყდე, რომ არ ვიცი, ამის შემდეგ მოვლენები როგორ განვითარდება. ვიცი, რომ არც ზემოთ ჩამოთვლილი “ჰოლივუდური” ვარიანტების დამუშავება მხიბლავს და არც მამაშვილურ-თაობათაშორისი მსოფლმხედველობით-წინააღმდეგობრივი ურთიერთობების გარკვევა მიტაცებს, თუმცა ძირითადი მოტივი სხვადასხვაგვარად პაროდირების საშუალებას უდავოდ მაძლევს (ეს კი მიტაცებს). თუ ყველაფერი ისე წავიდა, რომ ამბის მთავარი თემა “თამაში” და “მანიპულაცია” გახდა, რასაკვირველია, გმირიც ბოლომდე თამაშის ელემენტი უნდა იყოს – ფინალმა მხოლოდ ხაზი უნდა გაუსვას მის “ელემენტარულობას.”
ასეთი ფინალი თითქოს უკვე კიაფობს ბურუსში: ვხედავ ინტერიერს, ვხედავ იკს, შესაძლოა ოთახში კიდევ ვიღაც ზის… იკი კედელზე ბოლთას სცემს, რაღაცას ამბობს… (რა ცუდად მესმის!) მგონი, ამბობს, რომ თავი რომელიღაც იდიოტური ფილმის პერსონაჟი ჰგონია. ამბობს, რომ თუ ეს ასეა, ამ ფილმს ფინალიც იდიოტური ექნება. იკი კამერას გაუვლის, რომელიც იქვე, კედელზე დგას და მის შტატივს წამოედება. კამერა გადაყირავდება და შტატივიანად იატაკზე დავარდება. იმავდროულად იკიც ჩამოვარდება კედლიდან იატაკზე. იწყება ტიტრები. იკი ილანძღება. ფილმი მთავრდება.

[1] ავტორმა გაგვაფრთხილა, ტექსტი ბოლომდე დამუშავებული არ არის, იდეას ბუნდოვანება დაჰკრავს, კონფლიქტის კონტურებს სიმკვეთრე აკლია, ძირითადი მოტივი სუსტად ისმისო… ჩვენ დელიკატურ კითხვაზე, თუ რატომღა აპირებს ის “ნედლი მასალის შესახებ საქვეყნოდ მასლაათს,” ავტორმა გვიპასუხა, რომ ჩანაფიქრის დამუშავებისას ჩამოწოლილმა პრობლემების ზვავმა ის და მისი ჩანაფიქრი ერთად შეიძლება შთანთქას, ამიტომ მისი მხრიდან ეს, უბრალოდ, თავდაცვითი ღონისძიებაა. “თუ თქვენი ჟურნალისთვის ამგვარი პოზიცია მისაღებია,” დასძინა მან, “მაშინ არც მასალის სინედლე და სიფერმკრთალე იქნება მიუღებელი – ფერმკრთალი კაპილარების ქსელში სისხლსავსე ძარღვს ხომ ადვილად გამოარჩევს დაკვირვებული მკვლევარი!” კინაღამ ვუთხარით, “მკვლევარი” იფიქრებს – “ღმერთს უთხრეს, ჩხიკვი მომკვდარაო და, ვფიცავ, მე მისი დაბადებაც არ გამიგიაო,” მაგრამ თავი შევიკავეთ, ტექსტი კი ავიღეთ – “დაე, იცოდნენ დამწყებმა სცენარისტებმა” (ავტორის სიტყვებია), “როგორ არ უნდა წერონ საჰოლივუდო სინოფსისები!” (რედაქტორის შენიშვნა.)
[2] ლეპიდოპტეროლოგია – მეცნიერება ქერცლფრთიანთა შესახებ.
[3] ჰენრი ჯეიმსი (Henry James, 1843-1916) – ამერიკელი მწერალი; მისი ერთ-ერთი რომანის სახელწოდებაა “ბოსტონელები” (The bostonians, 1886), სადაც ამერიკელი რეფორმატორებისა და უტოპისტების დემოკრატიული ტრადიციები დაცინვის საგნადაა გადაქცეული.
[4] Motel ინგლისურად motorists’ hotel-ის შემოკლებული ფორმაა და მას ასოციაციურ-კალამბურული “ჟღერადობის” გარდა კიდევ ბევრი… პარდონ, არცთუ ბევრი საერთო აქვს მთავარ ქართულ სიტყვასთან. რაც შეეხება “მუტალას” – ასეთი სახელწოდების ქალაქი, შვედური პორნოინდუსტრიის ყოფილი ცენტრი, სტოკჰოლმის სამხრეთ-დასავლეთით, ვეტერნის ტბის პირას არის გაშენებული (“ჩვენი” მოტელის მფლობელი სწორედ იქიდან გახლავთ წარმოშობით).

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

პიტერ აკროიდი
“ტემზა: წმინდა მდინარე”
Peter Ackroyd
“Thames: Sacred River”490 გვ. Chatto & Windus

ლონდონში ძალიან ცოტა ადგილია დარჩენილი, სადაც ძველი ქალაქის ნამდვილი ხმის მოსმენა შეიძლება. ერთ-ერთი ასეთი ადგილი ტემზაა. საკმარისია, იქირაოთ ნავი და სანაპიროდან გრინვიჩისაკენ დაუყვეთ – დაუვიწყარი ამბების, ისტორიებისა და თავგადასავლების თანამონაწილე გახდებით, მოისმენთ უძველეს სახალისო ისტორიებს, რომლებიც დღემდე მენავეებს შორის მამებიდან შვილებს გადაეცემათ. სწორედ ეს მარშრუტი გაიარა აკროიდმაც იმისთვის, რომ დაეწერა “ტემზა: წმინდა მდინარე” – დიკენსის, ელიოტის, ბლეიკის ბიოგრაფიების მერე მან არც მეტი, არც ნაკლები – მდინარის, როგორც პერსონაჟის, ბიოგრაფია შექმნა. “ტემზა ყველაზე ძველია, რაც კი ლონდონს შემორჩა, და ის არასოდეს იცვლება. იოლი შესაძლებელია, მასში იურული პერიოდის რეპტილიებს ჰქონდეთ ზურგი გასველებული, ან, სულაც, არქიმედეს აბაზანაც ტემზას წყლით ყოფილიყო სავსე”, – ამბობს მწერალი.

ვაცლავ ჰაველი
“ციხესიმაგრისკენ და უკან”
მთარგმ. პოლ უილსონი
Vaclav Havel
“To the Castle and Back”
Translated by Paul Wilson.
383გვ. Alfred A. Knopf

ჩეხეთის რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტი, ასევე ცნობილი დრამატურგი და ნოველისტი, ვაცლავ ჰაველი, სამწერლო საქმიანობას განაგრძობს – ამჯერად მისი ბოლო წიგნი ავტობიოგრაფიულ ელემენტებს მოიცავს და მასში ფრაგმენტულადაა აღწერილი ევროპის შუაგულში მიმდინარე ყველა ის მოვლენა, რომელთა განვითარებაშიც ყოფილ პატიმარს, დისიდენტს, შემდგომში კი მშვიდობიანი სახელმწიფო გადატრიალების ლიდერსა და ქვეყნის პრეზიდენტს მონაწილეობა აქვს მიღებული. ინგლისური გამოცემის წინასიტყვაობაში ჰაველი გვირჩევს, არ წავიკითხოთ წიგნი და ამით თავი ავარიდოთ ყველა იმ დამთრგუნველი და უარყოფითი მოვლენის გახსენებას, რომელთაც წიგნის ავტორმა თავის დროზე ვერ აარიდა თავი. თუმცა კი, რასაკვირველია, ასეთ დროს ჰაველს არ უნდა დავუჯეროთ.

“იწვოდე ნათელში”
ტრეისი შევალიე
“Burning Bright“
Tracy Chevalier
400გვ. HarperCollins

ქელევეის ოჯახი სახცოვრებლად ლონდონში გადადის. ოჯახის ახალგაზრდა წევრი – ქერა, ლამაზი, საკუთარ თავზე შეყვარებული ჯემ ქელევეი აბსოლუტურად საპირისპირო ხასიათისა და გარეგნობის თანატოლს – შავგვრემან, ღარიბ და გარშემომყოფთა შორის გათქვეფილ გოგონას – მეგი ბათერფილდს გაიცნობს და მალე მათი ნაცნობობა სასიყვარულო თავგადასავალში გადაიზრდება. ახალგაზრდა წყვილის ურთიერთობა მეტად უცნაური მეზობლების, ექსცენტრული მხატვრისა და მისი მეუღლის უჩვეულო ყოველდღიურობის გასწვრივ ვითარდება, და ეს მხატვარი, არც მეტი, არც – ნაკლები, უილიამ ბლეიქია. სწორედ მისი პოტური შემოქმედება გახდა მწერლის ახალი წიგნის შთაგონების წყარო. ტრეისი შევალიე ისტორიული რომანით – “გოგონა მარგალიტის საყურით” – გახდა პოპულარული, რომელიც ფლანდრიელი მხატვრის, იან ვერმეერის, ამავე სახელწოდების ტილოს მიხედვით შეიქმნა.

“კონან დოილი: ადამიანი, რომელმაც შერლოკ ჰოლმსი შექმნა”
ენდრიუ ლისეტი
“Conan Doyle: The Man Who Created Sherlock Holmes“
Andrew Lycett
525გვ. Weidenfeld & Nicolson

თუ შერლოკ ჰოლმსი ცივი გონებითა და მკაცრად გათვლილი რაციონალურობით გამოირჩეოდა, თავისი პერსონაჟისგან განსხვავებით არტურ კონან დოილი ემოციური, ცხოვრებისეული სირთულეებით გაბეზრებული და არაორდინალური პიროვნება იყო. ენდრიუ ლისეტის ბიოგრაფიულ ნაშრომში მწერლის ცხოვრების საინტერესო დეტალები და მისი სულიერი მდგომარეობაა ასახული – არეული ოჯახი, ავადმყოფი მეუღლე, რელიგიური გატაცებები. თუ აქამდე კონან დოილს ფართო აუდიტორია უპირატესად შერლოკ ჰოლმსის თავგადასავლების ავტორად იცნობდა, ლისეტის წიგნი მკითხველს მისი ისტორიული რომანების შესახებაც შეახსენებს, რომლებიც არანაკლებ მნიშვნელოვანია ყველასათვის საყვარელი მწერლის კიდევ უფრო ახლოს გასაცნობად. კონან დოილის გარდა ენდრიუ ლისეტი რედიარდ კიპლინგის, იან ფლემინგისა და დილან ტომასის ბიოგრაფიების ავტორია.

“ბინდისა და სიბნელის განთიადი”
იასმინა რეზა
L’aube le soir ou la nuit
Yasmina Reza
189 გვ. Flammarion

თითქოს არაფერით გამორჩეული არ უნდა იყოს დიდებისა და ძალაუფლებისათვის მებრძოლი მორიგი ადამიანის გზა, არც მისი პორტრეტი უნდა განსხვავდებოდეს დიდად სხვა წინამორბედთაგან – როგორც წესი, ერთი და იმავე მიზნისაკენ სწრაფვა ადამიანებს კიდევ უფრო ამსგავსებს ერთმანეთს. თუმცა, სხვა საქმეა, როცა მოვლენების განვითარებას მწერალი აკვირდება და მერე ამ ყველაფერს მხატვრულ ნაწარმოებად, ორიგინალურ ტექსტად აქცევს – მისი პერსონაჟი ინდივიდუალობას იძენს და უკვე თვითმყოფადი, საინტერესო ხდება – ფრანგი დრამატურგისა და ნოველისტის, იასმინ რეზას ახალი წიგნი “ბინდისა და სიბნელის განთიადი“ საფრანგეთის პრეზიდენტის, ნიკოლა სარკოზის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის გზას აღწერს.

“მოდი, წავდეთ.“
არნოლდ შტადლერი
„Komm, gehen wir“.
Arnold Stadler
360 გვ. Fischer

იტალიის პატარა ქალაქში ჯიმი წინაპრების მოსაძებნად ჩავიდა, როზმარი და როლანდი კი აქ თაფლობის თვეს ატარებენ. საქორწინო მოგზაურობის ბოლო დღეს წყვილს შემთხვევით სანაპიროზე მოხეტიალე უცნობი ახალგაზრდა გადაეყრება, და ეს შეხვედრა სამივესთვის ახალი ცხოვრების დასაწყისი ხდება. ერთი ღამე საკმარისი აღმოჩნდა სასიყვარულო სამკუთხედის შესაკრავად, სრულიად უცნობი ადამიანების ცხოვრების გადასაკვეთად და ბედნიერება-უბედურების სამთა შორის ხელახლა გადასანაწილებლად. „მოდი, წავიდეთ“ გერმანელი მწერლის, არნოლდ შტადლერის, ბოლო რომანია. შტადლერი 1999 წლის ბიუხნერის პრემიის ლაურეატია და დღემდე ის 20-მდე რომანის, მოთხრობებისა და ესეების კრებულის ავტორია.

(c) „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

ბრიტანული ბუკერი ირლანდიელ ავტორს

16 ოქტომბერს ბრიტანული ბუკერის პრემიის ლაურეატი გამოვლინდა – პრესტიჟული ჯილდო ირლანდიელ მწერალ ქალს, ენ ენრაიტს გადაეცა რომანისათვის “კრება” (“The Gathering”). გამარჯვებულის გარდა ბუკერის პრემიაზე წელს 5 ავტორი იყო ნომინირებული – ნიკოლა ბარკერი (“Darkmans”), მოჰსინ ჰამიდი (“The Reluctant Fundamentalist”), ლლოიდ ჯონსი (“Mister Pip”), იან მაკიუენი (“On Chesil Beach”), ინდრა სინჰა (“Animal’s People”). ენ ენრაითი წლევანდელ ფინალისტებს შორის აუტსაიდერად ითვლებოდა და ფსონებიც ძირითადად იან მაკიუენსა და ლოიდ ჯონსზე იყო გადანაწილებული, თუმცა, 50 ათასი ფუნტი სტერლინგისათვის ბრძოლაში ირლანდიელი ავტორი უფრო წარმატებული აღმოჩნდა. ენრაითი აქამდე ტელეპროდიუსერად მუშაობდა. “კრება” მწერლის მეოთხე რომანია. მასში ერთი დიდი ირლანდიური ოჯახის ისტორიაა მოთხრობილი – თაობათა შორის ურთიერთობა და ოჯახური პრობლემები რომანის მთავარი თემაა.

ანტირელიგიური ლიტერაურა National Book Awards – ზე

National Book Awards–ის ფინალისტების სია გამოცხადდა. 20 ფინალისტს შორის ყველაზე დიდი ყურადღება დოკუმენტური პროზის ჟანრში წარდგენილი ავტორების ნაშრომებმა მიიპყრეს – ქრისტოფერ ჰიჩენსის ანტირელიგიურმა ”ღმერთი არ არის დიადი: როგორ წამლავს რელიგია” (“God is Not Great: How Religion Poisons Everything”) და ტიმ ვაინერის წიგნმა ამერიკის კონტრდაზვერვის შესახებ – ”ფერფლით დატოვებული მემკვიდრეობა: CIA-ს ისტორია” (“Legacy of Ashes: The history of the CIA”). “წელს პირველი შემთხვევაა, როცა ნომინანტთა სია არ შეიცავს 11 სექტემბრის, ისლამისა და ცენტრალური აღმოსავლეთის პრობლემატიკით დატვირთულ ტექსტებს”, – განაცხადა National Book Awards–ის ფონდის ხელმძღვანელმა. ფონდი საუკეთესო ამერიკელ ავტორებს ავლენს და პრემია 4 სხვადასხვა ჟანრში გაიცემა – მხატვრული და დოკუმენტური პროზა, პოეზია და საყმაწვილო ლიტერატურა. საბოლოო გამარჯვებულთა ვინაობა ნოემბერში იქნება ცნობილი. სხვადასხვა დროს National Book Awards-ის ლაურეატები იყვნენ ჯონ აპდაიკი, ფილიპ როთი და რალფ ელისონი.

ფილის უითლის წიგნები 35 ათას დოლარად

18-ე საუკუნეში მოღვაწე მწერლის, ფილის უითლის საავტორო წიგნის ძველისძველი კოლექცია სამხრეთ კალიფორიის უნივერსიტეტმა შეისყიდა. წიგნში ავტორის სხვა ნაწარმოებებთან ერთად მისი პირველი ლექსიცაა შესული, რომელიც მწერალმა 13 წლის ასაკში დაწერა. უითლის წიგნის პირველი გამოცემა სულ რაღაც 100 ეგზემპლარადაა შემორჩენილი და აქამდე იგი თომას კუპერის ბიბლიოთეკის კოლექციის კუთვნილება იყო. ფილის უითლი პირველია აფროამერიკელ მწერალებს შორის, ვისი ნაწარმოებებიც წიგნად გამოიცა. იგი აფრიკაში დაიბადა და 7 წლის ასაკში ბოსტონელმა ოჯახმა მონების ბაზარზე იყიდა. მისი წიგნი ლონდონში 1773 წელს დაიბეჭდა და ერთი წლის შემდეგ უკვე უითლიც გაათავისუფლეს მონობიდან. წიგნის პირველმა ამერიკულმა გამოცემამ კი მწერლის გარდაცვალების შემდეგ, 1784 წელს იხილა დღის შუქი. სამხრეთ კალიფორნიის უნივერსიტეტმა უითლის თითოეულ წიგნში 35 ათასი დოლარი გადაიხადა.

ფრანკფურტის წიგნის 59-ე საერთაშორისო ფესტივალი

ფრანკფურტის წიგნის 59-ე ფესტივალმა წინა წლების რეკორდი მოხსნა – ფესტივალზე 108 ქვეყნიდან 7448 გამომცემლობა და წიგნის 400 ათასი დასახელება იყო წარმოდგენილი, სტუმრების რიცხვმა კი 300 ათასს გადააჭარბა. ფესტივალი 11-დან 14 ოქტომბრამდე გაგრძელდა და მისი ძირითადი პროგრამა საგამომცემლო საქმიანობის განვითარება, ციფრული ტექნოლოგიების ფართოდ გამოყენება და განათლების პოპულარიზაცია იყო. ფესტივალის დირექტორმა, იურგენ ბოოსმა, განაცხადა, რომ დღესდღეობით დაახლოებით 770 მილიონი ადამიანი ზოგადი განათლების დეფიციტს განიცდის და ფრანკფურტში შეკრებილი საზოგადოების მოვალეობაა, ამ პრობლემის გლობალურად გადაჭრის მეთოდები შეიმუშაონ. ”ის ეპოქა დამთავრდა, როცა წიგნის ფესტივალი მხოლოდ საზეიმო მოვლენად ითვლებოდა”, – აღნიშნა მან პირველივე დღეს, გახსნის საზეიმო ცერემონიაზე. 11-დან 14 ოქტომბრამდე მკითხველებს ასევე საშუალება ჰქონდათ, მწერლებისა და გამომცემლებისაგან საინტერესო სემინარები მოესმინათ – ფრანკფურტს წიგნის ფესტივალს წელს უმბერტო ეკო, გიუნტერ გრასი და ფეი უელდონი სტუმრობდნენ.

კატა რომის პაპის ბიოგრაფიას წერს

იტალიაში მალე გაყიდვაში იქნება წიგნი, სადაც რომის პაპის, ბენედიქტ XVI-ის ცხოვრების შესახებ მისი კატა, სახელად – კიკო, ჰყვება. სახალისო ბიოგრაფიის ავტორი, ჟურნალისტი ჟან პერეგო, მილანში ცხოვრობს. მისი თქმით, ”იოზეფი და კიკო” საყმაწვილო ჟანრის წიგნი იქნება. მასში აღწერილია პაპის მთელი ცხოვრება – დაბადებიდან უწმინდესად არჩევის დღემდე. პერეგომ აღნიშნა, რომ იგი პირადად არასოდეს შეხვედრია პაპს, მაგრამ მისი პერსონა იმდენად კეთილი, მშვიდი და გაწონასწორებულია, რომ ყოველთვის ჰქონდა სურვილი, მის შესახებ დაეწერა. წიგნის წინასიტყვაობა ბენედიქტ XVI-ის პირადმა მდივანმა, გეორგ გენსვაინმა მოამზადა. ”ეს პაპის ყველაზე განსხვავებული ბიოგრაფიაა – თუნდაც მხოლოდ იმიტომ, რომ მას კატა გვიყვება. კიკო დიდი ხანია, რაც ბენედიქტ XVI-ს იცნობს და მის შესახებ საკმაოდ საინტერესო და მნიშვნელოვანი დეტალები იცის”, – წერს გენსვაინი.

გიუნტერ გრასი 80 წლისაა

გერმანელ მწერალს, ნობელის პრემიის ლაურეატს – გიუნტერ გრასს, 16 ოქტომბერს 80 წელი შეუსრულდა. მწერლის იუბილე მის მშობლიურ ქალაქში – გდანსკში (ყოფილი დანციგი) 3-დღიანი ზეიმით აღინიშნა. გრასი ასევე პოლონეთის ყოფილ პრეზიდენტს, ლეხ ვალენსას შეხვდა და გერმანია-პოლონეთის მიმდინარე ურთიერთობებზე გაესაუბრა. წლების წინ, როცა გრასმა თავის ერთ-ერთ რომანში აღიარა, რომ ახალგაზრდობაში იგი ჰიტლერის საიდუმლო შეიარაღებულ ორგანიზაციაში მსახურობდა, ვალენსამ საკითხი დასვა, ჩამოერთმიათ მწერლისთვის გდანსკის საპატიო მოქალაქეობა. თუმცა კი, როცა გრასმა ქალაქის მერს, პაველ ადამოვიჩს, წერილი მისწერა და აუხსნა, რომ ეს მისი ახალგაზრდობის მწარე შეცდომა იყო, მას საპატიო წოდება შეუნარჩუნეს. ახლა კი პოლონეთი ნობელიანტის 80 წლის იუბილეს ზეიმობს, მის საპატივცემულოდ სხვადასხვა ღონისძიებებთან ერთად ”თუნუქის დოლის” თეატრალური წარმოდგენაც კი შედგა.

მწერლები ღაზას სექტორის ტერიტორიაზე

ებრაელი მწერლები – ამოს ოზი, დევიდ გროსმანი და აბრაამ იეჰოშუა იმ 11 აქტივისტს შორის არიან, რომლებმაც ისრაელის მთავრობისადმი პეტიციას მოაწერეს ხელი. პეტიციის მოთხოვნა ღაზას სექტორში ჰამასის ისლამისტური დაჯგუფების წინააღმდეგ საომარი მოქმედების შეწყვეტას ითვალისწინებს. აქტივისტების მოწოდებაზე ისრაელის მთავრობამ უარი განაცხადა და აღნიშნა, რომ ახლა ლოიალურიბის გამოჩენა მოვლენების გაუარესებისკენ კიდევ ერთი ნაბიჯი იქნება. ჰამასის ოფიციალური მიზანი ისრაელის გეოგრაფიული რუკიდან წაშლა და მის ადგილას (დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზის სექტორის ჩათვლით) ისლამური თეოკრატიის შექმნაა. საერთაშორისო მასშტაბით აღიარებული ებრაელი ავტორების პეტიცია მემარცხენე გაზეთში, “Ha’aretz”-ში, დაიბეჭდა, თუმცა, მათი ავტორიტეტი ისრაელის მთავრობისთვის სტრატეგიის შეცვლის მიზეზი არ აღმოჩნდა – რამდენად უცნაურიც არ უნდა იყოს, ვერც ამოს ოზის სახელმა და ”ისრაელის სინდისად” აღიარებულმა წოდებამ იმოქმედა.

ბრიტანეთის ბიბლიოთეკას საფრთხე ემუქრება

ბრიტანეთის ბიბლიოთეკის საგანძურს აუქციონზე გაყიდვის საშიშროება ემუქრება. თუ აქამდე ბიბლიოთეკაში მსოფლიო ლიტერატურის არაერთ მნიშვნელოვან და ორიგინალური დოკუმენტზე მკითხველს თავისუფლად მიუწვდებოდა ხელი, ახლა უკვე სახელმწოფო დაფინანსების შეკვეცამ მკითხველთა ინტერესზე შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს. წერილით, რომელიც ”The Observer”-ში გამოქვეყნდა, მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი დაწესებულების აღმასრულებელი დირექტორი, ლინ ბრენდლი, მთავრობას მიმართავს, ხელი შეუწყოს ”ერის შემოქმედებითი აზროვნებისა და მეხსიერების ასწლოვანი რესურსის შენახვას”. ბრენდლიმ ასევე აღნიშნა, რომ ბიბლიოთეკის ოფიციალური ვებ-გვერდიდან, რომელსაც წელიწადში 67 მილიონამდე მომხმარებელი ჰყავს, საკმაოდ დიდი თანხა შედის სახელმწიფო ბიუჯეტში და, სხვა თუ არაფერი, მთავრობა ვალდებულია, დაიცვას მსოფლიო კულტურის უმნიშვნელოვანესი ძეგლები აუქციონზე გატანისა და კოლექციონერების ხელში ჩავარდნისგან.

ადოლფ ჰიტლერის პირადი წერილები

ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე გერმანელებისათვის მეტად საინტერესო წიგნის პრეზენტაცია შედგა – წიგნს ”წერილები ჰიტლერის მისამართით” ჰქვია და მასში 1925-45 წლებში ჰიტლერისათვის მიწერილი პირადი წერილებია თავმოყრილი. განწყობილება და მიმართვები ფიურერის მიმართ მრავალფეროვანია – წერილებს შორის არის როგორც აღფრთოვანება, პატივისცემა და მატერიალური დახმარების მოლოდინი, ასევე ხშირია დაზარალებულთა და ნაცისტური სისტემის მსხვერპლთა ვედრება, დატოვოს პოსტი. გარდა ამისა, ჰიტლერს სხვადასხვა პირად შეკითხვებსაც უსვამდნენ, კერძოდ, ეტანებოდა თუ არა იგი ალკოჰოლს ან თამბაქოს, ზოგიერთი წერილთან ერთად საჩუქრებსაც უგზავნიდა – მაგალითად, თაფლსა და ცხვირსახოცებს. წერილების ავტორებს შორის იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც ფიურერის სტუმრად დაპატიჟებასაც ბედავდნენ. წიგნმა გერმანიაში დიდი ინეტერესი გამოიწვია და მისი ნაწყვეტები ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ გერმანულ ტაბლოიდში, ”ბილდში”, იბეჭდება.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

თეატრი

ცხოვრება თეატრია. თეატრი წარმავალია.
ცხოვრება წარმავალია. ხელოვნება მარადიულია.
თეატრი წარმავალია. თეატრი ხელოვნება არ არის.

კახა ბარამიძე. “სილოგისტიკა.”

თეატრი არასდროს მყვარებია. არ ვიცი, მიზანთროპიისადმი მიდრეკილების წყალობითაა თუ სიყალბისადმი ჰიპერესთეზიის გამო ხდება, მაგრამ ცოცხალი მსახიობის თამაშს როცა ვუყურებ, თავს უხერხულად ვგრძნობ (“უხერხულად კი არა, სირცხვილით იწვები და გაქცევა გინდება,” ჩამესმის კახა ბარამიძის ხმა). არ დავმალავ, სახელგანთქმული სპექტაკლებიც მინახავს – რობერტ სტურუას “კავკასიური ცარცის წრე,” ინგმარ ბერგმანის “ჰამლეტი,” პიტერ ბრუკის “კაცი, რომელიც…” – მაგრამ ეკრანის შუამავლობის გარეშე ჩემთვის კათარზისი წარმოუდგენელია (“IN KINO VERITAS,” ჩამესმის კახა ბარამიძის ხმა). მიუხედავად ამისა, იყო პერიოდი, როცა თეატრში ხშირად დავდიოდი – ეს მას შემდეგ, რაც მესამე ცოლმაც მიმატოვა და უიღბლობის ხორცშესხმულ პარადიგმად ვიქეცი (“თეატრში სიარული საკუთარ თავთან ანგარიშსწორებაა და არა გულის გადაყოლება,” ჩამესმის… არა, ეს უკვე აუტანელია! გიკრძალავ ჩემ ტექსტში, გესმის? ჩემ ტექსტში შემოჭრას!). თეატრში ხშირად იმიტომ დავდიოდი, რომ, გაგეცინებათ, სპექტაკლის დადგმა მინდოდა. ასეთი სურვილი ბეკეტის ორმა პიესამ, “თამაშმა” და “ეჰ, ჯომ” გამიჩინა. ბეკეტის დიდი თაყვანისმცემელი სულაც არ ვარ – ჩემთვის ის ყოველთვის “ჯოისის მდივნად” დარჩება, – მაგრამ PLAY და EH JOE სწორედ ჩემთვისაა, რომ იტყვიან, ზედგამოჭრილი.
“თამაში” ერთაქტიანი პიესაა. მასში სამი პერსონაჟი მონაწილეობს: მამაკაცი და ორი ქალი. ისინი ურნებში არიან მოთავსებულნი (ბეკეტის “საფირმო” კომბინაციაა) და მონოტონური ხმებით ადიულტერის საფუძველზე წარმოქმნილი თავიანთი ტრაგიკული ურთიერთობის პერიპეტიებს აღწერენ. ეს ერთგვარი განკითხვის დღეა, “ტემპერირებული” სამ ხმაში, რასაც მე “შექსპირული ცხოვრება-წარმოდგენა-თამაშის ბეკეტური ვერსია” დავარქვი (ფრაზაში ხომ არ გაიხლართეთ?), სხვები კი, რამდენადაც მესმის, “აბსურდის თეატრს” ეძახიან. “აბსურდისას” ალბათ იმიტომ ეძახიან, რომ “თამაშისას” გმირები ურნებიდან არ ამოდიან, წინ და უკან არ დარბიან, არ ცეკვავენ, არ მღერიან, ემფატიკურად არ მეტყველებენ, თვალებს არ აბრიალებენ, დორბლებს არ ყრიან, ხელებს არ ასავსავებენ… ერთი სიტყვით, იმას არ აკეთებენ, რასაც პლებსის მსახური თეორეტიკოსები “სანახაობას” უწოდებენ და ჩემისთანა “NARCISSUS POETICUS-ები” სათოფეზე არ ეკარებიან.
სანახაობითი ეფექტებით არც “ეჰ, ჯო” გამოირჩევა. ამ არაჩვეულებრივი პიესის გმირი სამოცი წლის მარტოხელა მამაკაცი გახლავთ, სახელად ჯო, რომელსაც მთელი “მოქმედების” განმავლობაში ქალის ხმა ჩაესმის. ქალი – ჯოს ყოფილი საყვარელი – მეტად არასასიამოვნო ამბებს ჰყვება ჯოს შესახებ. ჯო ყველაფერს ხმის ამოუღებლად და გაუნძრევლად ისმენს… სულ ეს არის.
პირველად, რასაკვირველია, რუსთაველის თეატრს მივაშურე. იქ, როგორც ყოველთვის, რემონტი მიმდინარეობდა, მაგრამ თეატრის დირექტორი, გია თევზაძე, ადგილზე დამხვდა. მან ყურადღებით მომისმინა, თავაზიანად ამიხსნა, რომ ფული არა აქვთ, მიმანიშნა, რომ რუსთაველის თეატრი ექსპერიმენტების ადგილი არ არის, “თუმცა ყველაფერს მაინც რობიკო წყვეტსო,” დაამატა (ივლისის გაგანია სიცხე იდგა – “რობიკო” უკვე შვებულებაში იყო გასული) და დამემშვიდობა.
რუსთაველის თეატრიდან მარჯანიშვილის თეატრში წავედი. გზაზე რობერტ სტურუა დავინახე – ეკლესიის ეზოში მსახიობების ჯგუფთან ერთად იდგა (მგონი, ვიღაცის ჯვრისწერას ელოდებოდა). როგორც ყველა ცრუმორწმუნე ათეისტმა, მეც ჩავთვალე, რომ ეს კარგი ნიშანია და პირდაპირ მივაჭერი. ვუთხარი, ბატონო რობერტ, თქვენთან ლაპარაკი მინდა-მეთქი. ხვალ დილით თეატრში მოდი, იქ ვილაპარაკოთო (დარწმუნებული ვარ, მორიგი თავხედი ინტერვენტინტერვიუერი ვეგონე). რაღას ვიზამდი? ისევ მარჯანიშვილის თეატრში წავედი.
იქ, როგორც ყოველთვის, არაფერი საინტერესო არ ხდებოდა, მაგრამ თეატრის დირექტორი, გაიოზ კანდელაკი, ადგილზე დამხვდა. მან ყურადღებით მომისმინა, თავაზიანად ამიხსნა, რომ ფული არა აქვთ, მიმანიშნა, რომ მარჯანიშვილის თეატრი ექსპერიმენტების ადგილი არ არის, “თუმცა ყველაფერს მაინც ოთარი წყვეტსო,” დაამატა… ამ დროს კარი გაიღო – ოთახში ოთარ მეღვინეთუხუცესი შემოვიდა. ჩავთვალე, რომ ეს კარგი ნიშანია და ჩემი ამბავი მასაც ვუამბე. ოთარ მეღვინეთუხუცესმა ყურადღებით მომისმინა, მითხრა, რომ ფილტვები სუფთა მაქვს, პულსი – ნორმალური, დოიაშვილი კარგა ხანია ბეკეტის “გოდოს” უტრიალებს, მაგრამ ლუესის გამო ვერ დგამს, გურანდას წნევა აწუხებს… ვინა-მეთქი, “გოდოს” ვინ ვერ დგამს? დოიაშვილიო, დავითი – აი ჯორჯ ბუშმა რომ უთხრა, “Good Job-ო” და ხელი რომ ჩამოართვა და კინაღამ ლოყაზეც რომ მოუთათუნა და რომ უთხრა (კინაღამ), “აი შე პუტკუნაო…” არ ვიცი, ამას რატომ ვყვები – სიზმრების მოყოლა გულის ამრევ სიბრიყვედ მიმაჩნია, უნიჭო ფროიდისტებისთვის განკუთვნილ უკიდეგანო მარაზმად (თქვენ ამას როგორ გაკადრებთ), თანაც მშობლიური აბსურდის გადმოსაცემად აბსურდისა და ანაქრონიზმის ენით ლაპარაკი არც ისე “მხატვრული” გზაა… არ ვიცი, ამას რატომ ვყვები.
ისევ მარჯანიშვილის თეატრს დავუბრუნდეთ. ვიფიქრე, ოთარ მეღვინეთუხუცესი კარგი მსახიობია და გაუხარდება, ჯოს როლს თუ შევთავაზებ-მეთქი. ასეთი და ასეთი როლია, ხმის ამოღება არ დაგჭირდება, სულ უნდა იჯდე და წინ იყურო-მეთქი… არ გაუხარდა. სხვა გეგმები მაქვსო, მითხრა. რაღას ვიზამდი?
მეორე დილით რუსთაველის თეატრში მივედი. რობერტ სტურუას რამდენიმე საათი ვუცადე, მაგრამ არ მოვიდა. მომდევნო დღესაც მივედი. ვიღაცამ მითხრა, რობიკო ტატრებზე გაემგზავრა, იქ ერთი თვე დარჩებაო. ერთი თვის შემდეგ თეატრში ისევ მივედი და რამდენიმე დღე ვიარე, სანამ რობერტ სტურუასთან შეხვედრას მოვახერხებდი. ბოლოს, როგორც იქნა, შევხვდი და ვუთხარი, თქვენს თეატრში ბეკეტის დადგმა მინდა, შეიძლება-მეთქი? როგორ არ შეიძლება, ბეკეტის დადგმა მეც მინდაო (“გოდო” ჯერ კიდევ არ ჰქონდა დადგმული), ოღონდ მაჩვენე, რა გაგიკეთებიაო. ბევრი არც არაფერი გამიკეთებია, ორად ორი პატარა ფილმი მაქვს-მეთქი თაროზე შემოდებული. ძალიან კარგი, ჩამოიღე და მომიტანე, ვნახავო. მივიტანე ფილმები და დირექტორს დავუტოვე. იმ დღის შემდეგ სამი თვის განმავლობაში კვირაში ორჯერ მივდიოდი რუსთაველის თეატრში – რა ქნა უფროსმა, ნახა-მეთქი? არა, არ უნახავსო. ბოლოს ამომასხა და გია თევზაძეს ვუთხარი, ჩემი ფეხი აღარ იქნება თქვენს დამპალ თეატრში, ეგ თქვენი რობერტ სტურუა უკან გაიკეთეთ-მეთქი.
გოჩა კაპანაძე შემხვდა იმ დღეებში და მითხრა – რატომ გიკვირს, ეს ხომ ერთი კაცის თეატრიაო. ერთი კაცის თუა, სახელმწიფო თეატრი რატომ ჰქვია-მეთქი. ჩემი აზრით შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო აკადემიური თეატრის მთავარი რეჟისორი და სამხატვრო ხელმძღვანელი, საქართველოს სახალხო არტისტი, სახელმწიფო, მარჯანიშვილის და რუსთაველის სახელობის პრემიების ლაურეატი, უდიდესი ფეთქებადი ძალისა და გასაოცრად თამამი სცენური თუ ფილოსოფიური აზროვნების მქონე (“დეილი ტელეგრაფი”), ქართული თეატრის სასიქადულო მგოსანი და კერპი (“ფატა-მორგანა”), ღრმად პატივცემული მეტრი რობერტ-რობიკო სტურუა (რამე ტიტული ხომ არ გამომრჩა?) გოგოლისა და ჩეხოვის უბადრუკი ჩინოვნიკებივით არ უნდა იქცეოდეს. აბა შენა ყოფილხარო, გაეცინა კაპანაძე გოჩას. ორ-სამ თვეში თავისუფალ თეატრში მიდი, შეიძლება ავთო ვარსიმაშვილმა სპექტაკლი დაგადგმევინოსო. მანამდე მისვლას აზრი არა აქვსო.
მანამდე სამეფო უბნის თეატრში მივედი. იქ ზრდილობიანად მიმიღეს, მაგრამ ბეკეტი არ გვინდა, არარენტაბელურიაო. ვიფიქრე, ნუთუ ისე დავეცემი, რომ “სარდაფშიც” ჩავალ-მეთქი? ჩავედი. ლევან წულაძემ – აი ჭოლას რომ ეძახიან – მითხრა, კი ბატონო, დავიანგარიშოთ, რა დაჯდება და ფულს თუ იშოვი, იმუშავეო. გამიხარდა. მართალია, სარდაფია, მაგრამ რაღაც ხომ მაინც დაიძრა ადგილიდან-მეთქი, ვიფიქრე. მეორე დღეს “დასაანგარიშებლად” მივედი. არ დამხვდა. სამი თვის განმავლობაში კვირაში ორჯერ მივდიოდი, სახლშიც ვურეკავდი, მაგრამ, დედას გეფიცებით, ვერც ერთხელ ვერ შევხვდი. ასეა, ჭონაზე სიარულს რომ დაიწყებ ათეისტი კაცი…
ამასობაში თავისუფალ თეატრში მისვლის დროც დადგა. ავთო ვარსიმაშვილი კეთილი კაცი აღმოჩნდა. მან პირდაპირ მითხრა – მსახიობები შეარჩიე, სარეპეტიციო ადგილი მოძებნე, რეპეტიციები გაიარე, შედეგი მაჩვენე და თუ მომეწონება, ჩემს თეატრში შემოგიშვებო. გამიხარდა. პირველად ამ ხნის მანძილზე მიუკიბ-მოუკიბავი პასუხი მივიღე. პრობლემა მხოლოდ ის იყო, რომ არც მსახიობებს ვიცნობდი (კარგ მსახიობებს ვგულისხმობ), არც სარეპეტიციო ადგილი გამაჩნდა, არც სახსრები (რა კარგი სიტყვაა!), არც ავტორიტეტი, რომ ვინმე ცარიელ ენთუზიაზმზე შემეგდო… მე ვთქვი, მორჩა კალოობა და ამ დროს გამახსენდა, რომ ოდესღაც თეატრალურ ინსტიტუტში სამსახიობოზე გიგა ლორთქიფანიძესთან ვსწავლობდი. ვიფიქრე, მივალ გიგასთან (ჯერ კიდევ რექტორი იყო), იქნებ გამიხსენოს და მიშველოს-მეთქი.
მივედი. გიგამ ვერ გამიხსენა, მაგრამ მაინც მომისმინა. ის ჯერ გაბრაზდა – თეატრალური ინსტიტუტი ექსპერიმენტების ადგილი ხომ არ გგონიაო! მერე მოლბა და სამსახიობო ფაკულტეტის დეკანს, შალვა გაწერელიას დაელაპარაკა. შალვა გაწერელიამ თავისთან მიხმო, გამომკითხა, ვინ ვარ, ბეკეტის დადგმა რატომ მინდა, ბერეტს რატომ არ ვიხდი – ვუთხარი, ვინც ვარ, ბეკეტის დადგმა იმიტომ მინდა, რომ მან თეატრის ნამდვილი არსი იცის, ბერეტს კი ტატუირებული თხემისა და “ჩინური” ნაწნავის გამო არ ვიხდი. მკითხა, დადგმას როგორ აპირებო. როგორც ბეკეტს აქვს, ზუსტად ისე-მეთქი. როგორო, მსახიობები მთელი სპექტაკლის განმავლობაში ურნებში უნდა გყავდესო გამომწყვდეული? დიახ, სწორედ ასეა-მეთქი (დიდი ხანია, შემჩნეული მაქვს – თუ ავტორის მითითებებს ზუსტად იცავ, შეზღუდული წარმოსახვის ხალხს უნიჭო პედანტი ჰგონიხარ). აბა შენა ყოფილხარო, მითხრა და თავისი მოწაფეები, გოგა ბარბაქაძე, მაია დობორჯგინიძე და ნინო იოსელიანი გამაცნო – ესენი ყველაზე ნიჭიერები არიანო.
უნიჭოები ნამდვილად არ აღმოჩნდნენ, მაგრამ რამდენიმე კვირა დამჭირდა მათ ძვალ-რბილში გამჯდარი სცენური სიყალბის (ასეთია ქართული თეატრალური პედაგოგიკის შედეგი) აღმოსაფხვრელად. რეპეტიციებს საღამოობით აფთიაქში ვატარებდით, სადაც ღამის დარაჯად ვმუშაობდი. როგორც იქნა, ცოტა ადამიანურად დაიწყეს ლაპარაკი და ზაფხულიც მოვიდა. “ჩემი მსახიობები” თავიანთ ჯგუფელებთან ერთად თურქეთში საგასტროლოდ გაემგზავრნენ. დღემდე არ ვიცი, დაბრუნდნენ თუ არა იქიდან… ალბათ ცოცხლები აღარ არიან, თორემ შემომეხმიანებოდნენ.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”

* * *
…და რადგან ცხოვრება თითქმის ისეთია,
როგორსაც ყველანი ნაღდად ვიმსახურებთ,
რა გვაქვს საწუწუნო? ყოველდღიურობა
დაუნდობელია, თანაც უსახური.

ჩვენ კი თავს ვაფარებთ სიტყვების ქვეყანას
და ზეცას, იგია ქვეყნის სახურავი,
რომელიც ფანჯრიდან ჟამიჟამ გაკრთება,
როგორც არქაული რეალობა –
მზის სამფლობელოდ და ღრუბლების ნაკვთებად
და ცის ფრინველები, ცად რომ რიალებენ,
კარგავენ ფრთებსაც და წონას და ჩრდილებსაც
და ჩვენი თვალების ცაში ბრუნდებიან,
რადგანაც მათ უყვართ ხსოვნის ბუდეები
და ბებერ ბავშვების ბინდში ჩაბუდება.

შენ ერთხელ ამბობდი,
რომ არდადეგების ჯამია ზაფხული,
ბალახის სურნელი სუნთქვაა იმ დროის,
რომელიც იყო და არის და იქნება,
რომ წინსვლით შესაძლო ყოფილა უკუსვლა
და გაყუჩებული მომავლის მიგნება.

შეერწყმის დროდადრო ქალაქურ ნარატივს
ქალაქელ-სოფლელის ყანის ნოსტალგია,
ის დადის, უჭირავს ვენახის სასხლავი,
კორპუსთან, იქ, სადაც მისი ბოსტანია.

შენ კი აგემოვნებ თბილისურ კოქტეილს
თვალითაც, სუნითაც და კიდეც მოწრუპავ
ამ ზაფხულს, რომელიც ძველ არდადეგების
შესაკრებელია და ჩიტზე მომცროა
მიზეზი დარდისა, შენში რომ დაფრინავს
და გულს რომ გიჩქროლებს
ხსოვნათა მიჩქმალვით,
შენ გზა დაგეკარგა, როდესაც იპოვე
თავი და ამჯერად აღარსად იჩქარი.

ფლირტი

რა შეედრება პროვინციულ ქალაქის ინტიმს,
ეს ოცნებები, ამბობ: ცაში ფორდებიანო.
დების სიმღერა, ჩემი ბანი და ბანში ბინდი
და ბებერ უბნის ერთადერთი ფორტეპიანო.

შენი ცინიზმი: სამარეში სწორდებიანო –
ეს სურვილები კუზებია, რომ იბურცება.
შავ-თეთრ ღიმილში ჩაკარგულა ფორტეპიანო
და მუსიკიდან მოღწეული დრო იფურცლება.

დები დებია, მაგრამ ჩემი ტემბრი საბანო,
გადამდებია და საშიში, ამ ღამესავით,
მიახლოვდები, შენით ვსუნთქავ იასამანო,
ობერტონების ჰაერში და გულში მთესავი.

თვალები იქით. მზერა იქით. იქით ვეთრევი,
საითაც ფიქრში გაგისტუმრეთ ჩემო არზებო,
ან რა გამოვა იმ ღამეთა გადათეთრებით,
მხოლოდ დუმილის გაღრმავება, სადაც ვარსებობ.

აგვისტო

ამ სერიალში აღარაა შენი ადგილი,
გამუდმებით რომ მეორდება დილის ათიდან
შუაღამემდე და ეს ყოფა ვინც განადიდა,
ტელევიზორთან ზის უაზროდ, ისე ყვინთაობს,
რომ მაგიდაზე, დამტვერილზე ტოვებს ნაკვალევს
ათივე თითის – უეცარი თვლემის გრაფიკას.
ფანჯარაში კი იმზირება მზე მოყვითალო
და იატაკზე შუქ-ჩრდილებად აფენს ნაფიქრალს.

შენი ადგილი აღარაა ამ სერიალში,
გაისეირნებ, გაექცევი ჩრდილში აგვისტოს.
მენაგვეები. უშოვიათ ამათ დაგვის დრო,
დღეებს მოხვეტენ და ცხოვრებას მოენატრება
წასვლა და იგი ვერსად წავა, ისევ მიცურავს
უმუშევარი ხეებისკენ, რომ გაფიცულან,
სადაც ფოთლები უყვითლდება ბაღს ნაადრევად.

ამ სერიალში აღარაა შენი ადგილი
და იქით მიხვალ, სადაც ახლაც ლუდის ბარია
მოგნატრებია ცივი ლუდის ძველი არია.
გული, რომელიც ზარხოშისგან დანასერია
მოგთხოვს ჭრილობის დაამებას თუ გაყუჩებას,
ძლივს სუნთქავ, იგრძნობ ნესტოების გალაყუჩებას
და ძილ-ბურანში ამონტაჟებ ახალ სერიალს.

შენშია ხსოვნა, სიცოცხლეზე მძლავრად მფეთქავი,
გამოპარული აჭედილი სახლის ფანჯრიდან,
ბედნიერი ხარ ნატვრის ხეთა ჭრელი ნაჭრითაც,
შენს უთენებელ ღამეში რომ ჩამოკონკილა,
როგორც დიადი სინანულის დაუცველობა
და ხის მერქანზე მოზოზინეს ჰგავს ლოკოკინას,
სანაპიროსკენ უნიათო შენი მსვლელობა.

პაროლი

აი, სინათლე, იგი ქრება თანდათანობით,
მე მასთან ერთად და ბოლომდი ვიდრე ჩავქრები,
ამ სიმუნჯიდან სიტყვები მაქვს ამოსაკრები,
ვიდრე ხმაურმა არ წაშალა და არ მომპარა.
გასუსული ვარ და აღსავსე, როგორც დომფალა
დუმილის სუნთქვით და გაღწევას ვნატრობ გარსიდან,
ვფეთქავ უპულსოდ, პულსი სიტყვას კვლავ ესინჯება,
მე უკვე აღარ. აღარც მინდა გადავუშალო
გული არავის. ფიქრში ვცდილობ დამესიჯებას.

ცრუ მეტაფორა. რიოშია, აღარ ვენდობი
და ცის ფურცელი მყოფნის ახლა და ეს ფერდობი,
ფანჯრიდან რომ ჩანს, ჩემთან ერთად და უჩემოდაც
რომ გამოჩნდება, ჩვენს სახეებს არ იმახსოვრებს,
ჩვენ კი აღარ ვართ, არ ვიყავით, აღარც ვიქნებით,
ჩვენ საბოლოოდ, იმ ერთ სიტყვად ჩამოვიქნებით,
რომელიც იყო, ახლაც მყოფობს, მარად იქნება,
ვიგულისხმებით ჩვენ ცვალებად პარადიგმებად
იმ სერიების და მწკრივების, ანუ უღლების,
დაუსრულებლად რომ გრძელდება დასაბამიდან,
მარად უცვლელი, ცვალებადი და ხელუხლები.

აი, სინათლე, გუბურებში ისე ერთობა,
როგორც თვალებში, ურიცხვია და ვინ დაითვლის
მრავალენოვან სიტყვის ფუსფუსს და მის კავშირებს
ზმნასთან, გულებთან, მაჯისცემა რომ გაახშირა
ბგერათა რხევამ, მინიშნებამ, მოულოდნელმა
სიტყვამ, რომელიც ჩვენშია და თავის სახლშია?!

როცა გულისხმა აღმოხდება ღამის ტკივილებს,
ბნელი ჭრილობის უნებლიე ამომკემსავი,
შუაღამისას, ბევრი ფიქრობს, ალბათ, ჩემსავით
რომ არ თენდება, არ თენდება. ნეტავ, გათენდეს!
ამ ხმით, არც ღამის მღვიმეები ამოივსება
და ამ ღმუილსაც ვეღარავინ დააპატენტებს.

შენ ისევ სხვაგან, იქით, სადაც ში-თანდებული
წყდება სექტემბერს და შრიალით დაბლა ეშვება,
შენში ჩამქრალა უძილობოთ გაზანტებული
ღამეთა ცეცხლი, დაისვენე ძველო ფიტულო,
ჩიტის გალობა პაროლია და ორკესტრები
სინათლის კარნახს ასრულებენ უპარტიტუროდ.

შეხვედრამდე

ჩვენ, თავშექცევით არსებულნი, როგორც დღე-ღამე,
ვხვდებით ერთმანეთს გარიჟრაჟზე და საღამოხანს,
წახვალ და ვიცი, დათქმულ დრომდე, რომ აღარ მოხვალ,
მეც შეხვედრამდე მოუთმენლად დაგელოდები.
ქშინავს ქალაქი გახვითქული და მოქირქილე
ქარი თავს იქცევს გორაკების გამელოტებით.

არ ვიმეორებთ. იმ სიტყვების გამეორებით
რა შეიცვლება? არაფერი. აღარასოდეს.
შენ მოგინდება ჟამი-ჟამად რომ კალმასობდე,
აქო ანბანი, ითამაშო და ხალისობდე,
აღმოაჩინე, დაგრჩენია ორი სიმბოლო –
ორი ნიშანი. ვერ მიაღწევ ახალ ასომდე.

და ეს ცხოვრება საათივით მოწიკწიკეა,
და ფეხაკრეფით შემოვუვლით ზეცის ციფერბლატს,
იგივე წუთი წამოგვცდება, რომ ჩაიფერფლა,
როგორც ეს მთვარე, ჩაბჟუტილი ცის აბაჟური.
კლასიკური და უცვლელია ჩვენი შეხვედრა
და არაფერი ურევია ეპატაჟური.

და ჩვენ ვარსებობთ მონატრებულ სიახლოვეთა
თანდათან დნობით და ორივე ნახევარსფერო
გადაივსება შენი შუქით, მზევ, ათასფერო,
ჩაბნელებული მღვიმეები და კულისები
და გადის ჟამი, შეყვარებულ დღე-ღამეების
სუნთქვის სიხშირით, როგორც იყო ნაგულისხმევი.

ელეგია

მე გამახსენდა, შენ მიამბობდი,
რომ რუთის ხელით
ხორბლის მარცვლის შემგროვებელი,
ღმერთი ყოფილა,
რადგან სხვაგვარად ვერ იხილავდი,
მათ ყოველდღიურ აღმოცენებას
გულის სიღრმიდან, ჟამნის კითხვისას.

ეს მაშინ მოხდა, როცა აგვისტოს სექტემბრისკენ გადადინება
თანდათანობით, ჩუმად მავსებდა და გავიფიქრე,
რომ შემოდგომამ თავშესაფარი ჰპოვა ჩემში
და ჩემს გარეთაც, სადაც განვივრცე,
როცა შენ, თურმე, გაიგონე იმათი სუნთქვა
და შეგრძნებათა ჰაერის ჩქამი,
რომლის ექო ჩვენი სუნთქვაა.

ჩიტები არ ვართ და სიტყვების მარცვლებიც გვყოფნის,
მუდამ რომ ვკენკავთ და ხსოვნათა დარბაზებს ვავსებთ,
შთაბეჭდილებებს იქ ვინახავთ და ამ ქალაქის
დეკორაციებს გადაღებილს და მათ სიგლუვეს
ვშორდებით ისევ, ვუბრუნდებით გადავიწყებულ
საუკუნეებს, რომ გვეგონა გამოვიგლოვეთ.

საკურთხის სუფრა, თვალზე ბინდის ჩამოფარება
და სადღაციდან მოღწეული მტრედის ღუღუნი,
მუდმივი მკვიდრის, ყველა დროის და საუკუნის,
შეუწყვეტელი დინებების უცვლელ მოტივის
გამეორება. სინზე ხილი, დღემდე მოღწეულ
შემოდგომების სევდიანი ნატურმორტივით.

ეს, მაშინ იყო,
როცა აგვისტომ სექტემბერში გადააღწია
ჩვენი სუნთქვით და გულისცემის არითმიებით
და ძველი სარკე ირეკლავდა ერთად ათას სხივს
და ჩვენს თვალებსაც, მოლოდინით გადავსებულებს,
დღე მთავრდებოდა ჩამავალ მზის სისხლის გადასხმით.

ეს იგავია და იგავის ძველი მკვიდრები
ისევ იგივეს ვიმეორებთ, ვცდილობთ გართობით
დროის გაყვანას და ნუგეშიც არის იგივე,
ყველას ზეცაში მოუნიშნავს თავის ფართობი.

და ბავშვის მზერა გადაურბენს ნაკადულივით
ჩვენი სიტყვების ხავსიან ქვებს და უძრაობას
აბალახებულს, უბგერებელ ხმით ამოქოლილს,
შენ მიამბობდი და რატომღაც ეს შემოდგომა,
დღეს სიტყვა-სიტყვით მიმეორებს ადრე მოყოლილს.

აბა, რა ვიცი, მერამდენე დღე შემომაცვდა,
ან რამდენი ხმა ეხეტება ცის უდაბნოში,
იმეორებენ ნაწყვეტ-ნაწყვეტ ზემოთ ამ ამბავს,
მე აქ ვიხსენებ, შეღამება გვიცვლის სამოსელს,
და ყველას ერთად ბინდის ქსოვილს შემოგვალამბავს.

და ფოთოლ-ფოთოლ ცის ჩამოსვლა, არის ნიშანი,
რომ ახლოვდება ის ღრუბელი, ჩვენ რომ შეგვიწოვს
ყველას, თანდათან, გაგვაშიშვლებს, როგორც ბაბილოს –
ფანჯრების წინ რომ გაწოლილა გოდოლთან ახლოს
და სინანულით გაიფიქრებ: ვაი, ბაბილონს!

მაშინებს შენი შეკითხვები. საფეხურები
აღარც მაღლა და აღარც დაბლა მიემართება,
ვერ გავაღწიეთ, არ შეიხსნა ცამ ურდულები
და ჩვენ, ქალაქელ ბეღურებსაც, შებინდებისას,
იგივე ფიქრი წამოგვცდება წაჟღურტულებით.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”