გზა-ტკეცილი

“ხალიჩები გაგფენოდეს ოთხივ მხარეს” – მარინაა,
მე კი რკინის ქალამანი ტერფს მიხრავდეს, მარილიან
წყალს და ქვის პურს ვჯერდებოდე, შემიჭამოს
ქარმა თმა და შენ გეგონოს – შევიჭერი,
მთა გავაღო – თეთრი – სულ რომ შავად მოჩანს –
დახურული ჩემი ცით და შენი ჭერით:
ასე მინდა. მაგრამ მაინც გამოვკეტე
მონატრება იმ მთის გულში. შეიძლება-
დაგეკარგო. ალმასად ნუ შეიცვლები.
გულისგულში შეინახე ჩემი ძვლები.

* * *

ცა გამიხდა ფოთოლ-ფოთოლ საძებნელი,
ცის გადაღმა შენ გეძებე.

გამიტკბილდა შემოდგომის საწებელი,
ცას თითებით შევეწებე.

რასაც გეტყვი, სიტყვასაც ნუ დაიჯერებ –
ყველა სიტყვა მალსტრიმია.

სამართებლით ცა ფოთლებად დავიჭერი,
თავზე თეთრად დამტირიან –

თოლიები – სანაპიროს დარაჯები –
წყალს ნაპირი რომ არ გაყვეს.

არც წყალს მივდევ, არც ნაპირზე აღარ ვრჩები,
გზაც კენჭებად დავინაყე.

შარშან მგონი ფოთოლ-ფოთოლ შენ მეძებდი.
არც კი მახსოვს, სად ვიყავი.

არც ის ვიცი, თუ მიპოვე. შეიძლება –
მხოლოდ ეს მაქვს საკითხავი.

ფოტო – სინთეზი

ეს ის არის, რაც ვერტიკალურ ადამიანებს
ნებისმიერ ობიექტივში
გიგანტურებს ხდის შენობებთან
და ხეებთან აპატარავებს:

ადამიანი ხის ჩრდილია,
რომელსაც ხე გამოეცალა
და თვითონაც ადგა, წავიდა.

საზღვრების მაგიერ

საზღვარი,
რომლამდეც ვერაფრით მიხვედით –
მითია – მოძრავი,

საზღვარს ჩაყოლილი ვეება სკინჰედი –
ბოთლიდან მომძვრალი
საცობი, დასპირტულ სულებს რომ აორთქლებს –
პრიალა კეფიდან –
დამიზნებულია შენს შუბლზე.

ეგ სისხლი სჭირდება კეფირად.
ეგ მკერდი უნდა, რომ
ნოხივით, ყოველთვის ფეხებთან ეფინოს,

ეგ წაწვეტებული ქედები,
ლურსმების ზეწრად რომ ეფინა –
ასი წელიწადი, ორასი,

ეგ კეხი, ეგ შავი ნაწნავი,
ეგ ჭროღა თვალები –
ერთ ჭაში ჩაყრილი შუქი და ნაცარი,

ეგ შენი “ეკალზე ვარდი” და ტაძრები –
ცასავით მართლები –
მიწასთან, საზღვრებთან –
რომლებიც მითია. რომლებიც – არც არის.

რაც არის – თქვენს შორის –
საზღვარზე მეტია – საზღვრებად გამლღვარი:

ყოველთვის იქნება –
ის – უფრო გაშლილი,
შენ – უფრო – მაღალი.

* * *

პროტესტანტულ სისადავით
უჭერო და უკარებო
ნისლში გდია გზის სანდალი.

დღეს პირველად დავაპირე
ავიღო და გადავღვარო
ჭიქა ლუდიც, სანაპიროც.

ფოთოლსაც კი აღარ იმჩნევ,
უზარმაზარ საფერფლეში
მე როგორღა გადაგირჩე?

ჩრდილოეთი დამიძველდა –
ორი ფერით, არც მეგონა –
აქამდე თუ გამიძლებდა.

დამიძველდა, როგორც ფქვილი,
როგორც პური გამომცხვარი,
ამოხსნილი გამოცანა,

შენ თუ იცი, ნოემბერო,
შენზე უფრო უკარებას
როგორ უნდა მომეფერო?

მთვარეული

მთვარე თმის სარჭია –
მაღლა წევს ღამის ცას –
ჩინური ქაღალდის ფარანი,

და რომც მოვაცილოთ
ცას დეკორაცია,
არ მოისაკლისებს არავინ.

თვალებზე დასმული
მინის საჭრეთლებით
ღამის ქალაქები ელავენ,

ჩვენ ორმა მთვარეს რომ
მხრები მივაჭედოთ,
ამასაც შეამჩნევს ვერავინ.

ჩვენს შორის იმდენი
გზა და ჰაერია –
სხეულის უსაფრთხო კედლებად,

მიმართულება რომ
სულაც აგვერიოს,
ფილტვები არ ჩაგვეკეტება.

ყველგან შეიძლება
შეყუჟვა, დარჩენა –
ჟანგბადის იმდენი ბალიში

და წყვილი თვალია
მაშველად გაჩრილი –
შეგეძლო მშვიდადაც გაგეშვი.

მაგრამ სხვა მაგნიტი –
მძლავრი, ძველებური
განაგებს ყოველგვარ ხეტიალს –

ის, რომ მე შენსკენ ვარ
გამოძევებული –
ჩვენს შორის – ჰაერზე მეტია.

ძილისპირული ჰორიზონტისათვის

ჰორიზონტი ხარ, როდესაც გძინავს –
შუბლის გასწვრივ გილაგია ტერფები,
მშვიდად შეგიძლია გაატარო ყველა ხომალდი –
ყველა ჩრდილი სარკმლიან კედლის,
ყველა სახე, ყველა სახელი –
შეგიძლია ააცალო ერთმანეთს და გაატარო
ძალიან მშვიდად. შეგიძლია შენს გარეთ იყოს
სიცხიანი ქალაქი, ზედ რომ ოდნავ ყვითელი ზამთარი ადევს
როგორც ძმრიანი დოლბანდი და იმასაც სძინავს.
შეგიძლია იყო თითქმის ახალშობილი –
გაიცალო გუშინდელი ტანსაცმელი
და სხეულიც ზედ მიაყოლო, ან პირიქით –
გაიცალო სიამაყე და დაემსგავსო
ქალაქის შიშველ ქანდაკებებს – გიყურონ, გხატონ,
ხოლო შენთვის სულერთი იყოს,
გაიცალო ენები და ენების წვერზე ასხლეტილი
ინფორმაცია, ვარსკვლავები –
რომლებისგანაც ცარიელ ბოთლის სატყუარებს
ბავშვებისთვის ასკანერებენ,
გაიცალო ომები და კოცონებზე ძვლებგამთბარი
დაძინებამდე ვერტიკალური ქონდრისკაცებიც,
შეგიძლია მშვიდად, შენს მიღმა გაატარო –
ეს ყველაფერი – ყოველ ღამე, ყოველ სიცოცხლე.
შეგიძლია არაფერი ჩაიპირქვავო.
შეგიძლია გაატარო სიყვარულიც
და თან თვალიც არ გააყოლო, არც დაარქვა არაფერი –
ჩაიაროს, როგორც ნავმა მძინარე წყალზე;
სანაპიროსთან შუქურის სხივიც გაატარო –
ღიმილივით გადაგიაროს სახეზე –
მშვიდი სიზმრების ნიშნად.
მით უმეტეს, შეგიძლია შეუმჩნევლად გაატარო
მცენარეები – ეს უცნაური ქმნილებები –
ძილშიც ცას რომ ეჭიდებიან,
რომ ჰორიზონტს არ დაემსგავსნონ.

* * *

უსაზღვრებოდ –
თანაბარი კათეტებით
ნაძვებიდან გუმბათები გამოდიან.

ამ ქალაქში – სამი კვირის ადვენტია.
მაგ ქალაქში – სამი წელი მალოდინა
თოვლმა.

ყველგან სადენები – უძინარი –
ნათურების თითო მუჭი სილამაზე.

ხოლო თოვის კალენდარით – უწინ არის –
შობა – ნარაიამაზე.

ჩამოყარა
ერთი კალთა, მეტი არა –
ფქვილი,

ქვები – მონამქრული, ობიანი –
წინ დამიწყო მზემ და
ზურგით შეტრიალდა.

ისევ სამშობლოში მიცხობს –
ბარბარობის ლობიანებს.

Freia

ლექსის წერას სჯობდა მტრედი შემეჩვია,
სათითაო ნაძვის მორთვას – მერჩივნა –
დურგალივით – ხე – ნავისთვის შემერჩია,
ნიაღვრებში თავი გადამერჩინა.

ქარის კუდზე გამობმული მარხილით და
გამოძენძილ მოსასხამის ნამქერით
გაიხვეტა თოვლი – გზად რომ ავიხირე
და თვითონაც – თოვლთან ერთად გავქერი.

ხერხემალზე დასათვლელი ფიორდები,
სუნთქვის ორთქლით ასავსები ჰაერი –
თხილამურებს შევატოვე. მეორდება
წარღვნის მარტი – შარშანდელისნაირი.

სივრცის ასე დაკეცვა და ალაგება
ჭირვეული ქალღმერთისგან ვისწავლე.
წავედი და ლექსი გელაპარაკება
და ბალახის აწეწილი სიმწვანე.

© “ცხელი შოკოლადი”

მიახლოება მკითხველთან

თუკიდიდე, ისტორია, ადაპტირებული თარგმანი ლევან გორდეზიანისა. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2007.

ქართველები, ალბათ, არასოდეს ვიქნებით იმდენი, რომ ქართულის გარდა, სხვა ენა არ დაგვჭირდეს უცხო, დროითა თუ სივრცით დაშორებულ სამყაროთა აღქმისათვის. ქართულ ენაზე კარგად თარგმნილი თითოეული წიგნი თითო ნაბიჯია ამ აღქმის გასაიოლებლად, გზის შესამოკლებლად. მაგრამ რას ნიშნავს “კარგი თარგმანი”?
რეცენზიაში ვერაფრით გაიშლება მსჯელობა თარგმანის თეორიასა და კონცეფციებზე. მოკლედ შეიძლება ითქვას, რომ თარგმანი ორგვარია: მთარგმნელი ან ავტორს აახლოვებს მკითხველის ენასთან ან პირიქით – მკითხველი “მიჰყავს” ავტორთან, მკითხველს უახლოვებს სხვა ენას. ამ უკანასკნელის, ანუ ავტორის ენასთან მკითხველის დაახლოების ნიმუში გახლავთ ასევე ძველი ბერძენი ავტორის, “ისტორიის მამის”, ჰეროდოტეს ქართული თარგმანი. ის თინა ყაუხჩიშვილმა შეასრულა და სრულად გამოსცა 1976 წელს. თუკიდიდე, რომელიც ასაკით შვილად ერგებოდა ჰეროდოტეს, თარგმნა ქალბატონი თინას შვილიშვილმა, ლევან გორდეზიანმა.
ჰეროდოტეს ქართული თარგმანი “მძიმე” საკითხავია. მთარგმნელის ხელში ქართულ ენას აღმოაჩნდა საკმარისი “გრამატიკული ტოლერანტობა” საიმისოდ, რომ თარგმანს მთლიანად გადმოეცა ის, რითაც ჰეროდოტეს ნაწერი არ ემსგავსება მანამდე არსებულ არც ერთ ქართულ ტექსტს – არც თარგმანს, არც ორიგინალს. ჰეროდოტეს ქართული თარგმანი გეხმარება, “გახვიდე” მშობლიური ენიდან და მიუახლოვდე სხვას, ამ შემთხვევაში, ძველ ბერძნულ ენას. თუკიდიდეს მთარგმნელი პირიქით იქცევა. ჰეროდოტეს დაგემოვნებით კითხვას ძალისხმევა, გნებავთ, თვითიძულება სჭირდება, სამაგიეროდ, გერგება ჯილდო – ეს არის სრულფასოვანი ექსკურსია ძველი წელთაღრიცხვის VI-V საუკუნეებში. შენ ხედავ, რა განგასხვავებს, შენსავე დროსთან ერთად, იმ დროისაგან. თუკიდიდეს თარგმანის კითხვისას კი პოულობ მსგავსებას, ავლებ პარალელებს, ადარებ ქცევებსა და სიტუაციებს.
ლევან გორდეზიანის თარგმანი იკითხება ისე, თითქოს თანამედროვე რეპორტაჟს ან პოლიტიკურ ანალიზს კითხულობდე. ეს არა მხოლოდ მთარგმნელის “ბრალია”, რომელმაც, ჩანს, განიზრახა, XXI საუკუნის ქართველს ისევე აღექვა “ისტორია”, როგორც ჩვენს ერამდე IV საუკუნის ბერძენს. თუკიდიდე წერს თავის თანამედროვეობაზე, წერს იმას, რისი ერთდროულად მონაწილეც იყო და დამკვირვებელიც. ის წერს ომზე, რომელმაც შემუსრა უმწვერვალესი დემოკრატია მსოფლიო ისტორიაში. თუმცა, ასეთი დემოკრატიის მომხრე არ ყოფილა: მკვლევართა აზრით, თუკიდიდე ზომიერი ოლიგარქიის (ან, თუ გნებავთ, ფრიად ზომიერი დემოკრატიის) ადეპტი გახლდათ.
თუკიდიდე პირველი ჟამთააღმწერელია, ვინც პოლიტიკის გასაგებად ყურადღება მხოლოდ ადამიანებს მიაპყრო. მასთან კვალიც აღარ რჩება ღვთაებრივი რისხვისა და შურისგების, ისტორიის ზებუნებრივი აგენტებისა, ასე ხშირად რომ შეხვდებით ჰეროდოტესთან. მითოსურ გადმოცემებსა და გმირებსაც თუკიდიდე პოლიტიკური ისტორიის ნაწილად მიიჩნევს ისე, რომ ისტორიის მითოლოგიზაციას კი არ ეწევა, პირიქით – მითოლოგიაში ჭვრეტს პოლიტიკურ მოტივებს. რაც შეეხება თანამედროვეობას, ომს ათენსა და სპარტას შორის, რომელსაც ის აღწერს, თუკიდიდეს არც მორალურ-სამართლებრივი მიზეზები აინტერესებს – ანუ არ ეძებს, ვინ არის დამნაშავე. თუკიდიდესთან ვერ ნახავთ სენსაციებსა და უტრირებას. ის ექიმივითაა (ტყუილად არ იყო ჰიპოკრატეს მოწაფე) – აკვირდება სიმპტომებს, ადგენს დიაგნოზს, ასხვავებს ომის ძირეულ მიზეზებსა და უშუალო საბაბებს.
ათენისა და სპარტის ომი 30 წელიწადს გაგრძელდა. ომმა აქცია თუკიდიდე ისტორიკოსად. სანამ ათენში ცხოვრობდა, პროცესების თვითმხილველი იყო. 36 წლის თუკიდიდე ათენმა ფლოტს ჩაუყენა სათავეში. დამარცხდა და ათენიდან გადაასახლეს, სადაც ოცწლიანი ექსორიის შემდეგ დაბრუნდა. დაბრუნდა საბოლოოდ დანგრეულ დემოკრატიაში. ეს 20 წელი თუკიდიდემ დაახარჯა არა მხოლოდ მასალებისა თუ წყაროების მოპოვებას, არამედ ისტორიული პროცესისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამომუშავებას. სისტემური მიდგომა, პოლიტიკისა და ისტორიის კვლევის მეთოდი უთუოდ იმ წლებშია ჩამოყალიბებული. თუკიდიდე აცხადებს, რომ მიზნად დაისახა მიაკვლიოს ჭეშმარიტებას და სასარგებლო იყოს მომავალში.
თუკიდიდესთან ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანის ბუნება და მასების ფსიქოლოგია, რომელიც საფუძვლად უდევს ისტორიული ცვლილებებისა თუ განვითარების კანონს. ადამიანი ესწრაფის თავისუფლებას, ეგოისტია, სურს, იბატონოს სხვებზე და რაც შეიძლება, მეტი მოიხვეჭოს. გარემოებათა გავლენის კვალად, კაცი შეიძლება გამხეცდეს ან გადაგვარდეს და პირიქით – გაკეთილშობილდეს, თუ მასში იმძლავრებს სწრაფვა თავისუფლებისაკენ. ერთადერთი, რაც უცვლელი რჩება – ადამიანის ეგოისტური ბუნებაა.
რა თქმა უნდა, თუკიდიდე არ არის ბოლომდე მიუკერძოებელი – ან ვის დაუწერია აბსოლუტურად მიუკერძოებელი ისტორია? გარკვეულ მიკერძოებას ის ავლენს ფაქტების შერჩევასა და შეფასებებში. გასაკვირია, მაგრამ თუკიდიდეს ნაწერში არ ჩანს მისი არაერთი თანამედროვე და თანამოქალაქე გენიოსი, ასევე არ ასახელებს ინფორმაციის წყაროებს.
თუკიდიდე “ისტორიაში” მხოლოდ მოვლენებს არ აღწერს. ასე რომ იყოს, მშრალი ქრონიკის ამარა დავრჩებოდით. თხრობაში ჩართულია პოლიტიკურ მოღვაწეთა სიტყვები, რომლებიც ავლენენ წარმომთქმელთა ხასიათს, ცხადყოფენ კავშირს სიტყვასა და საქმეს შორის, ამზადებენ და განაპირობებენ მოვლენათა შემდგომ განვითარებას, ამა თუ იმ საკითხს იაზრებენ დაპირისპირებულ მხარეთა პოზიციებიდან. თუკიდიდემ უკვდავყო პერიკლეს სიტყვა, რომელიც პოლიტიკური მჭევრმეტყველებისა და მსოფლიო ლიტერატურის შედევრად ითვლება (ქართულ თარგმანში გვ.81-გვ.86).
დაბოლოს, თუკიდიდეს წინამორბედის, ჰეროდოტეს ხსენებას ზემოთ კიდევ ერთი მიზეზი ჰქონდა: “სამხედრო ბიბლიოთეკის” სერიით მისი “ისტორიაც” გამოიცა. ორივე ისტორიის თარგმანი შემოკლებული და ადაპტირებულია. ეტყობა, ეს არის დოზა, რომელსაც ქართველი მკითხველი (სამხედროც და სამოქალაქოც) აიტანს.

© “ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი”