გაზაფხული

ის, რაც ყველასთან მოდის,
მე უნდა შემემთხვეს:
იისფერი დეციბელები,
ყურებში რადიოები,
მემბრანები გასკდომაზე…
როდის იყო ასეთი ხმამაღალი
გაზაფხული?
გადაშენებული რომანტიკოსივით მოდიოდა,
მუქთი სიმართლე მოქონდა,
უწვალებელი, თითქოს,
ღია ბარათში ცხოვრობ,
რომელსაც, უქმეებზე,
ახლობლებთან ეგზავნები, იების ბუჩქით,
ალიტერაციის პრეტენზიული თანხლებით.
მთლიანად რომ ამოვბარგდე,
ამ გაპრიალებულ ქვეყნიდან:
ზღვა – ჭიქაში, პალმები – ლიტრიან ბოთლებში,
მერცხალი – ტანზე
და იისფერი ორკესტრების ხელმძღვანელობა!
უკან დამრჩეს გაძვირებული ელექტრონი
და გაზის სუნი,
პასიურობა, თითქოს, იები,
იქით მწყვეტენ,
მაჯების დაუცველობა
რეკლამირებული სამართებლის წინაშე,
შალს ვიხდი, ლამის, კანიანად,
გაზაფხული შემემთხვა…

ირაკლი ფარჯიანს

სად გინახავს ასეთი ყვავილები?
ძონძების მაღაზიებში?
ტალახიან ორღობეს რომ
შინაგანი ცეცხლი წაუკიდო?
თავფურცელი – ხავერდის ხმიანი,
დანარჩენი – აბრეშუმზე გასმული ფრჩხილის,
გულში – თაფლი,
გაჭირვებული კაცის მინიშნება ფუფუნებაზე. . .
აშკარა მიდრეკილებისთვის სად ეცალა?
სანთლები ჰქონდა საყიდელი,
სახარების ფურცლები გასაჭედი
ცხვრების და წმინდანების კომპოზიციით,
თბილ სიცარიელეებში – ტექსტით,
შუაში, აუცილებელი ბილიკით, რომელიც,
წესით, ჰორიზონტალური უნდა იყოს,
ბალახში ჩაწვენილი, არადა, შვეულია,
ცვილისფერი რომ გაამკაცრო, ისეთი.
საიდან იღებს ამ თეთრს?
რომელი ონკანის ქვეშ რეცხავს
და ცისკენ უშვებს?
ღმერთს უყვარს მისი მშიერი მხატვრობა,
თვითონაც ამ გზით წაიყვანს. . . .

რატომ?

მოკვდა ლექსი. ღამე მომივიდა თავში,
ადგომა დამეზარა, არ მეგონა თუ დამავიწყდებოდა,
ისე გულმოდგინედ ვაშენებდი,
სამკუთხედის ფორმა ჰქონდა,
წყვეტიდან დავიწყე, მერე გავშალე,
უადგილოდ გამახსენდა, ერთ
მწერალს რომ აფრთხილებდნენ:
-ზედსართავს არ ენდოო!
ჩემს შემთხვევაში, მეტაფორას
და თუ სისხლიანი ბოლოთი
ჩემსკენ მოვაბრუნებ,
სილამაზის შესაძლებლობით გამფრთხილებლებისკენ?
მაგ. “ვარდბულბულიანის” მუსიკა ხომ ფაქტია,
თეიმურაზი, ტრაგიკული, მაგრამ არარუსთაველი,
ფაქტი,
ამ ორი ფაქტიდან ერთ
ბულბულის ყეფას ვერ ამოვიყვან
სტვენის ნაცვლად? (საშაქრეების გადატრიალება,
ამბოხი)
ზედსართავი უწყინარი ანგელოზია
მეტაფორასთან შედარებით, სადაც
ყელაფერი აზელილია: დედა,
სისხლი, ტყუილი,
ბავშვობიდან წითელ რძეს ვსვამ.
– მეტაფორას არ ენდოო! მაფრთხილებენ
რაღა დროს ჩემი ჭკუის სწავლებაა?
ვენდე და ეგ არი!

* * *

რას უნდა გამოაკლო შენი თავი,
რომ ნაშთი დარჩეს?
სახის ნაწილი, მაჯის ყოყმანი
ამოვარდნის წინ,
დაუხამხამებელი სინათლე თვალებში?
იმ კაცის ნახევარს, რომელიც
ყოველდღე კვდება ბურთულებიან საწოლში,
მიწაზე, ყაზარმაში,
სისხლს მტვერში მოათრევს
და მოდის შენთან?
ის უფროა შენახული
მეხსიერების ფსკერზე,
რომელსაც შენ აკრიალებდი,
შუშის ჭურჭელივით,
მისი ბოლო ამოსუნთქვა
ყელზე გაინასკვე სქლად,
ჯერ კიდევ, მგრძნობიარემ
სიცივის მიმართ!
ამ ნაშთებს შორის პლუსი,
უკვე, სითბოა,
სულ ბოლო სიმართლე,
ვარსკვლავებზე დაყრდნობილი. . .

ალქიმიკოსი უკუღმა

სახეზე უნაკვთობა,
ერთი თეთრი ლაქა,
წერე,წერე, იკითხე, იკითხე,
კონცერტებზე სიარულმა
უსმენობის ლოკოკინები
ამოგიგდო ყურებიდან,
აბსოლუტური ნიჟარები დაგიტოვა,
მუსიკა…
სულ ოქროსაც ვერ შეჭამ,
ანემია დაგემართება, ვიტამინები გჭირდება:
ცოტა ვაშლი, ცოტა რევოლუცია,
მაგრამ ლუ-ში-კუნის დამტვრეული თითები,
სისხლი? იმდენი, რომ ვერ მოინელებ,
100 ვედრო დაჭყლეტილი პამიდორივით,
ლოყაწითელ აღსარებაში
არ არის მონანიება…
თუ მარცხენა თვალი გაცდუნებს,
მარჯვენათი სილამაზე ამოთხარე!
ორივე თვალი შეგრჩება,
შენი დეკადანსიც დაიღალა სიმაღლით,
ხომ გინდოდა ქუჩაში გასვლა,
XIX საუკუნის ხალხოსანივით,
ლიტერატურის ჩამორიგება ყველასთვის,
როგორც თეთრი, უცხო პურის
ღარიბულ სადილზე…

(c) “ცხელი შოკოლადი”

მამა

რომი მაგარი ქალაქია. ქალაქი ჯერ არ მინახავს, მარა მაინც. დიმა მასი ეგრე ამბობდა და დიმა მასი ხო იცი რა როჟაა!
რაც ჩამოვედით, იმის მერე აეროპორტში ვართ, გარეთ არ გვიშვებენ. ნაღდი ის პონტია, “ტერმინალი” როა კინო, ტიპი რო აეროპორტში ცხოვრობს.
კაროჩე.
თავიდან დავიწყებ.
თბილისიდან მოსკოვში რო ჩავფრინდით, იქ ვალერი დაგვხვდა, ლანას მამა. მაგარი კაცია, თან გაბერილი. ამ გაგანია ყინვაში, ხო იცი, მოსკოვში თუ დაიჭირა ყინვამ, იმის დედა ვატირე, ძვალში და რბილში ატანს – ხოდა უქუდოდ იყო ეს ლანას მამა. არადა რა ლისია ხო გახსოვს. ცხრა კაცი იმ ნივაში ჩაგვსვა, წითელ ნივაში, გუდაურში რო დადიოდა ხოლმე. დუგები არც ახლა მოუხსნია, ადევს და ადევს, მგონი ჩაჟანგდა. ზუსტად ისე ჩავსხედით, როგორც გუდაურში ვსხდებოდით – ექვსი სალონში, სამი – ბაგაჟნიკში, ფეხებგადმოყოფილი. მარა ახლა იმან გატეხა, რო კაპოტი გაფუჭებული იყო და ხელით გვეჭირა. მე რა, სალონში ვიჯექი, სულ მეკიდა. ეგაა რო ტვინი შეჭამეს, ვალერი ნელა, ნელაო. ვალერი მართლა მაგარი კაცია – აჭერდა და აჭერდა, თან სარკეში გახედავდა ხოლმე ხო არ გადავარდნენო. სადღაც სასტუმროში მიგვიყვანა. სასტუმროს წინ კამერუნის საელჩო თუ რაღაც ეგეთი იყო. მოკლედ, აფრიკული დროშა ფრიალებდა და ხალხიც აფრიკელი შედი-გამოდიოდა. სასტუმროს ფოიეში კიტოვანი შეგვხვდა. კიტოვანი იმის მერე არ მინახავს, რაც აი, ის რაღაცეები ხდებოდა, გაგრა-მაგრა, ტამიში-მამიში. სამხედრო ფორმის გარეშე რაღაც სხვანაირი იყო. წითელი დუტოვი ეცვა. შიგნით მაიკა რუსული წარწერით, “ია ლოხ”. ალბათ, მაიკის უკანა მხარეს “ტი ტოჟე” ეწერა. ხო იცი, ეგეთი ცხენური ღადაობები. ვალერის მიესალმა. მიესალმა კი არა მაგარი დაზასეს ერთმანეთი, რას შვები, შეჩემა, სად დაიკარგეო, კიტოვანმა. ვალერიმ, აბა მე რა ვიცი, ხან აქა ვარ, ხანაც – იქო. აქ რას შვებიო, კიტოვანმა. რას ვშვები და იუნიორ მოთხილამურეებს (არა, ეგრე არ უთქვამს, ლიჟნიკებიო, მარა მე ხო იცი როგორ არ მევასება სიტყვა “ლიჟნიკი”! არც ლიჟები…) იტალიაში ვაცილებ, უნდა გვასახელონო. ის სიტყვები მაგრა გამისწორდა. კიტოვანმა თავზე ხელი გადამისვა, ყველაზე ახლოს მე ვიდექი და, ალბათ, მაგიტო. კანდელაკმა თავი შემოყო, იქნებ მეც მომეფეროსო, მარა თენგიზამ დაიკიდა. აბა, თქვენ იცითო, შენ კი არ დაიკარგო შეჩემაო, უთხრა ვალერის. ბაზარი არააო, ვალერიმ და ნომრებში დავიშალეთ.
ეს კანდელაკი ვერ მოვიშორე, ყველგან ჩემ გვერდზე როგორ უნდა იწვეს. ჯერ გუდაურში ვერ მოვიშორე და აქაც ესაა. მარა ყველა გაანაწილეს და მე ლანასთან ხო არ დავწვებოდი, თან ვალერიც იქ იყო. არადა, შენთვის აქამდე არ მითქვამს, ლანასთან უკვე ვიწექი, ბობოყვათში რო ვიყავით, ზაფხულის ზბორზე, მაშინ. ფიცარივით არის. კანდელაკს იმდენი საგზალი გამოატანეს, ორი დღე ყველა მაგას ვჭამდით და მაინც ვერ შევჭამეთ. კირკაჟი ლობიო და ჩანახი დაგვრჩა, სამლიტრიან ქილებში თითქმის ნახევრამდე სავსე.
დასაძინებლად დავწექით და კანდელაკმა ჯერ არ დაწვე, ლანასთან შევიპაროთ და დავქეროთ, ხო იცი როგორ ევასება მაგას ეგეთი რაღაცეებიო. გულში კი ვიფიქრე, მაგას კი არა, შენ გევასება შე მნძრეველა-მეთქი, მარა არ ვუთხარი. მეძინება-მეთქი და გადავბრუნდი. ეს მართლა გავიდა და ხუთ წუთში უკმაყოფილო სახით შემობრუნდა. რა ხდება-მეთქი. ვალერია შესული და მგონი იქ იძინებსო. დაწვა და დაიძინა. მარა სანამ დაიძინებდა, ტუალეტში შევიდა. მაგარი ანანისტია. თან არც უტყდება: გუდაურში გვეუბნებოდა, კაფელი მამას მეძახისო.
დილით ეგრევე აეროპორტში წავედით. არც გვისაუზმია. კანდელაკმა ის ნახევარი ქილა ჩანახი წამოიღო და გზაში ჭამდა. კირკაჟი ლობიოც მოქონდა, მარა კოტე მასმა ისეთი აგინა, ეგრევე დატოვა.
აეროპორტის გზაზე ვალერის მანქანას საბურავი გაუსკდა და ზაპასკა არ ქონდა. მოკლედ, ვალერი დავტოვეთ და რაღაც ავტობუსს გავყევით. ავტობუსში ხანთაძეს ტუალეტში მოუნდა. ვერ მოითმინა და კანდელაკის ჩანახში ჩააფსა. კანდელაკმა ქილა უკან აღარ გამოართვა, რაღად მინდა შეჩემაო. ხანთაძემ ქილა ფანჯრიდან მოისროლა და უკან მომავალ მანქანას შიგ პარპრეზში ხია. ის მანქანა დაგვეწია და ავტობუსი გააჩერა. ხანთაძეს კინაღამ გაეპარა. მოკლედ, კანდელაკის ჩანახის და ხანთაძის შარდის ნარევი ხანთაძემ სულ ენით ტლიკა და გვარიანი სილაქებიც მიიღო მასებისგან. ეს რა არის, ჩავფრინდეთ იტალიაში და იქ განახებთ, რაც მოგივაო.
თვითმფრინავში სანამ ჩავსხდებოდით, ნიკოლაძემ და გენგიურმა ერთმანეთში იჩხუბეს, ფანჯარასთან არა მე ვჯდები, არა მეო. დალეწეს იქაურობა. ორივე დაიჭირეს, მარა კოტე მასის თხოვნით გამოუშვეს და ამათაც დაემუქრა კოტე მასი.
ჩავსხედით. აფრენის მერე სტიუარდესა გამოვიდა და საჭმელის ჩამოტარება დაიწყო. დასალევზე ყველას გვეკითხებოდა, თქვენ რას დალევთო. მასებმა წვენი არ დავინახო, ლუდი უთხარით და ჩვენ მოგვეცითო. კოკა მასმა იმდენი ლუდი დალია, ცუდად გახდა. რო დავეშვით, სასწრაფო მოვიდა და კოკა მასი საკაცით ჩაიყვანეს. სანამ ის არ ჩაიყვანეს, ჩვენც არ ჩაგვიშვეს. ვერ ვისვენებდით და რაღაც მომენტში შემთხვევით სავარძელს საზურგე მოვტეხე. ვერავინ ვერ დაინახა ეკიპაჟიდან. კოკა მასი იმის მერე არ მინახავს.
თვითმფრინავიდან რო ჩავედით, ავტობუსი მოვიდა ჩვენ წასაყვანად. იმასავით კი არ იყო, მოსკოვივით! ავტობუსში დიმა მასს ვიღაც კაცი გადაეხვია, ტარას, რავა ხარ ჩემი ძმაო. ტარასა არა, დიმა ვარო, უთხრა დიმა მასმა. იმ კაცმა არ დაუჯერა და დიმა მასი წაიყვანა. ჩვენი პასპორტებიც მაგას ქონდა. იმის მერე არც დიმა მასი მინახავს.
რომი მზიანი ქალაქიაო რო მეუბნებოდი, მზიანი არა ბოიზთუმენი. რაც ჩამოვედით წვიმს, მარა ჩვენ სულ არ გვკიდია! Aეროპორტიდან მაინც ვერ გავდივართ.
აეროპორტი მაგარი რამეა. ჩვენი აეროპორტისხელა მარტო ტუალეტი აქვს. კანდელაკი ამბობს, ბოლოში რო გავდივარ და ვანძრევ, ვერავინ მხედავს, მაგარიაო. მაგარი დასირებული კია, მაგრამ გაძრობილი მასტია: შენ რო თორმეტი ცალი ერთდოლარიანი გამომატანე ხო გახსოვს? ხოდა, თურმე ეგ ერთდოლარიანები უკვე ამოღებულია ხმარებიდან, ძალიან ძველიაო, ასე მეუბნებიან. ავტომატიც არ ახურდავებს. მაგარი ხარ, რა, სად იშოვე, ბაბუა აგროვებდა? გარეთ, დამიანის ქუჩაზე რაღაც ანტიკვარიატი ყოფილა და იქ შეიძლება ერთ დოლარში ორი მოგცენო, მარა გარეთ ვერ გავდივარ. კანდელაკმა, მაიტა, მე დავახურდავებო და მართლა არ დაახურდავა! კოკა-კოლა იყიდა და ხურდა თავისთვის დაიტოვა. კოკა-კოლა დიდი არაფერია, ჩვენი კვასი ჯობია. ვერც კვასი ვნახე ვერსად, მაგარი ბანძები არიან. ალბათ, გარეთ რო გავალთ, იქ მაინც იქნება, არადა, ხო იცი, როგორ მიყვარს კვასი. ეხა ერთი კლარა ცეტკინის და მარჯანიშვილის კუთხეში დამსვა, რა კვასს დავლევდი!Oოჰო-ჰო!
კოტე მასმა რაღაც რომის გზამკვლევი მოგვცა ყველას, ერთი ცალი. მაგარია. კოლიზეუმი რო დავინახე, ეგრევე გამახსენდა შენ რო მიყვებოდი, ნამყოფი ვარ და გლადიატორების ბრძოლები ნანახი მაქვსო. ამათაც ვუთხარი, მარა არ დამიჯერეს. ხანთაძემ მითხრა, უკვე მერამდენე საუკუნეა ეგეთები აღარ ხდებაო. გეშლება ბოზიშვილი ვიყო-მეთქი. შეგეწერაო. მაგრად დავცხე და ცხვირი გავუტეხე. აეროპორტის საავადმყოფოში გადაიყვანეს და გიფსში ჩაუსვეს. კარაბინერებმა (აუ, რა მაგარი ვარ, ჩემი თავის მეშინია. ხედავ, რა მაგრა მახსოვს!) რა მოუვიდაო, მაინცდამაინც მე მკითხეს. რა უნდა მოსვლოდა, ტუალეტში ფეხი აუსრიალდა და უნიტაზს ხია-მეთქი. დამიჯერეს ამ ჩემისებმა.
ხანთაძეს სანამ გიფსავდნენ, ჩვენ საბარგო ურიკებით ვთამაშობდით გასწრობანას. გასწრობანა რო მოგვბეზრდა, მერე ერთმანეთს დავსდევით და ვეჯახებოდით. ერთერთი ასეთი შეჯახებისას შუაში ვიღაც ესპანელი ჰილიპოიასი მოყვა და ფეხი მოიტეხა. კანდელაკი თავზე დაადგა და ქართულად ეუბნება, ადექი, ბიჭო, რა გაყვირებს, რას ბოზდები, ძაღლებთან არ დაგვწვაო. ჰილიპოიასი ტკივილისგან გადარეული და კანდელაკის ქართულისგან გაოცებული პირდაღებული ღრიალებდა. კანდელაკმა მანიშნა, მოვტყდეთო და მოვტყდით. ეს ყველაფერი ჰილიპოიასის მეგობარმა დაინახა და გამოგვეკიდა. რო დაგვეწია და გაგვაჩერა, კანდელაკს რაღაცა უთხრა. კანდელაკმა რა უბნელი ხარო, კითხა. იმან კიდე რაღაცაო, ვერ გავიგე. ჰოდა, კაი ბიჭებს პატივი ეციო, კანდელაკმა და ლოყაზე ხელი მოუთათუნა. როგორ არ დაგვიჭირეს მე და კანდელაკი, აზრზე ვერ მოვდივარ. მარა ეს ცხენი ბოლოს მაინც დაიჭირეს, მაღაზიიდან 12 კენგოლი მოიპარა. კენგოლი ხო იცი, რომელი ქუდია, აი თავზე რო გაზის და რაღაც დერსკი ვიდი რო აქ. ისეთი კი არა, შენ რო გაქ, რო დაიხურავ და სამოციანების განაბს გავხარ. მარა 12 ცალი რა ჩემ ფეხებად უნდოდა, ვერ გავიგე. ესეც წაიყვანეს და იმის მერე აღარ მინახავს.
ვიფიქრე რამე საჩუქარს გიყიდი-მეთქი, მარა ვერაფერი ვერ ვნახე. მაკარონს ხო არ წამოგიღებ? მახსოვს, ერთხელ მითხარი მთელი მსოფლიო “პალიოტს” ეწევაო. ჰოდა ვუყიდი ერთი მაგისიც-მეთქი, მარა “პალიოტი” არა… უფილტრო მარტო ის ვნახე, გიტანესი თუ რაღაც… მოკლედ, გარეთ ვნახავ რა.
ცხვირგატეხილი ხანთაძე ამბობს, სადღაც რომის შუაგულში რომის პაპი ზისო და რო გავალთ ვნახოთო და სურათები გადავიღოთო. რა პაპი, რის პაპი შეჩემა, შეხედე რას ვგავართ, რომის პაპთან მამაჩემს აქვს ფოტოები გადაღებული, მაგრად იცნობს, ჯარში ერთად იყვნენ, პაპის ფოტოებს თბილისში მოგცემ-მეთქი. შენ ბიჭო ხო არ უბერავო, რა ჯარში, კაცი ღმერთის კონკურენტია და იარაღს დაიჭერდა ხელში, თანაც სადღაც შუა აზიაში, მამაშენთან ერთადო? მამა, ბოზიშვილი ვიყო, ისეთი ვხიე შიგ თვალში, გუგაც კი გაულურჯდა. აბა რა მექნა? შენზე ამბობდა, აფერისტია, წავიდეს ერთი მაგისიცო. ისევ იმ საავადმყოფოში წაიყვანეს. კარაბინერებმა კიდე მე მკითხეს, რა მოუვიდაო. რა მოუვიდა და ტუალეტში ასრიალდა და უნიტაზს ხია-მეთქი. კიდე დამიჯერეს.
უკვე ერთი კვირაა აეროპორტში ვართ. დიმა მასი ისევ არ ჩანს. არც კანდელაკი. ხანთაძეს ცხვირი ისევ გატეხილი აქვს. ლანას მთელ აეროპორტში იცნობენ. განსაკუთრებით ბარგის მტვირთავები უღიმიან. ყველასთან იწვა. იწვა რა, ტუალეტში იდგა, ან უნიტაზზე იჯდა. ეს ჩემისა ფულს მაინც აკეთებს და ჩვენ ვართ ასე ცხენებივით. ერთი კვირაა, არ გვიბანავია არცერთს, ლანას გარდა. სუნი კი არ აგვდის, გვიჩანს. ერთხელ ტუალეტში ბანაობა გადავწყვიტეთ, მარა მაინცდამაინც მაშინ ხერხავდნენ ლანას. მამამისი ვალერი, ალბათ, ფიქრობს ჩემი შვილი ახლა სადმე აპენინებში სრიალებს და ტურნირისთვის ემზადებაო. ბებიამაგისამ! აპენინებში კი არა, მე ვიცი რაზეც სრიალების მაგის ლანკა.
ნიკოლაძემ და იმ იდიოტმა გენგიურმა დუთი ფრიში დუხი მოიპარეს. გამყიდველი ვერ მიხვდა, მარა ამ დეგენერატებმა ერთ დასხმაზე დაცალეს, სულ თვითონ დაისხეს და რო დადიოდნენ, შუბლზე ეწერათ, ის დუხი ჩვენ მოვიპარეთო. საბოლოოდ კი მიხვდნენ, ვინც იყო დუხის ქურდი, მარა ვინ რას ჩიოდა, მანამდე ისეთი ოფლის სუნიანები დადიოდნენ… მოკლედ, არაფერი არ უქნეს.
ან რომში გაგვიყვანე ან სახლში დავბრუნდეთ – გავუტრაკეთ კოტე მასს. ეხა ტრაკი დააყენეთ, თორე დიმა მასს ვეტყვი ყველაფერსო. რა დიმა, რის დიმა, ერთი კვირაა, არ გამოჩენილა და თუ იცი, სად არის, წამო ერთად ვნახოთ-მეთქი. შენ, ბიჭო, რამდენს ლაპარაკობო, გავიდეთ აქედან და ნახე რა გიქნაო, მემუქრებოდა. აი, გადაღუნავ-მეთქი, დავანახე. აბა რა უნდა მექნა?! დამცხო, მარა ბიჭებმა დამიმასტეს. ჩაიჯვა და მოტყდა. ცოტა ხანში დავინახეთ, ქუჩაში კარაბინერებს ყავდათ დაჭერილი. ეტყობა გასვლა უნდოდა და არ გაუშვეს. ისე, ყველას უშვებენ და ჩვენ რატო…
მამა!
სად გამომიშვი? შენ სულ სირზე არ გკიდია, გდიხარ მანდ ტელევიზორთან და ისევ იმ ენიმალ გრუპავუხა “ვ მირე ჟივოტნიხ”-ს უყურებ. მშია, დასაბანი ვარ, ფული (გაიკეთე უკან ის შენი ერთდოლარიანები) აღარ მაქვს, კაცმა არ იცის, აქედან როდის გავალ.
ყველა გზა რომში მიდისო, რო მეუბნებოდი. რომში არა, ჩემი ყლე!
რა გინდოდა, ხო ვიყავი ჩემთვის თბილისში! ამას ნახავ, იმას ნახავო. რას ვნახავ, ამ გამოსირებული ხანთაძის გატეხილ ცხვირს და ჩალურჯებულ თვალს ვუყურებ მთელი დღეები.
მამა, შენ შეგეცი, ეს სად გამომიშვი?!
შეგეცით შენც და მთელ იტალიას თავის ბერლუსკონებით, მაკიაველებით და ტინტორეტოებით!

© “ცხელი შოკოლადი”

სიმშვიდის სურნელება

ლელა სამნიშვილი, მუდმივი ტატუ (ლექსები, 2005-2006), თბ. “სიესტა”, 2006.

როცა მეტ-ნაკლებად უცნაურ პოეტურ ხელწერასთან გაქვს საქმე, კვანძის გახსნა რომელიმე ერთი ლექსიდან უნდა დაიწყო. ლელა სამნიაშვილის ლექსი “ბალახის სუნი” სისადავით და არყოფნის ჩუმი სევდით არის გაჟღენთილი.
ბალახის სუნი არცერთ სუნს არ წააგავს, როგორც პოეტი ამბობს, ეს “სიმშვიდის სურნელებაა”. ესეთი სუნი არც რძეს აქვს და არც ყვავილს. აქ უკვე შეგრძნებით აღძრულ ასოციაციაზეა საუბარი. ბალახი მარადიულ სიმშვიდესთან ასოცირდება. ამ მარადიული სიმშვიდის განუყოფელ ნაწილად იქცა ბებია და პოეტიც ამ საკვირველი ფენომენის სიღრმისეულად აღქმას ცდილობს. ბალახი არამარტო სიმშვიდეა ან არყოფნა, არამედ სიყვარულიც.
ლელა სამნიაშვილი არ ეკუთვნის იმ პოეტების კატეგორიას, რომლებიც სათქმელს აგროვებენ და მერე ფრთხილად ამზეურებენ, ფრთხილად წარმოთქვავენ, რადგან გამჟღავნებისას გრაფიკული და ემოციური სიმკვეთრე არ განელდეს. პოეტი დაურიდებლად, თითქოს სულმოუთქმელად ალაპარაკებს თავის ლირიკულ მუზას და ამიტომაცაა, რომ მისი ლექსების ემოციური ტემპერატურა არათანაბარია, ზოგჯერ საგრძნობლად აიწევს სიმხურვალე, ზოგჯერ კი ეცემა. ეს მონაცვლეობა ხშირად სასურველ ესთეტიკურ ეფექტს ქმნის, მხოლოდ აქა-იქ უმნიშვნელო, ფერმკრთალი ფრაზაც იპარება.
ლელა სამნიაშვილი ლექსის პირველი ფრაზიდან ცდილობს მკითხველის მონუსხვას, მის განცვიფრებას. საამისოდ კი ცხადია, ორიგინალური, უჩვეულო, უცნაური სათქმელი უნდა თქვას. ჩვეულებრივ, ორიგინალური სათქმელი ბუნებრივად, ძალდაუტანებლად იბადება ხოლმე, მაგრამ თუ პოეტს აქვს მძაფრი სურვილი, რომ შოკში ჩააგდოს მკითხველი, ის გონებას იშველიებს და მისი მეშვეობით ქმნის უჩვეულო პოეტურ სიტუაციას. ლექსში “კულინარიული მცდელობა” საუბარი პოეტის სამზარეულოს ეხება. პოეტი ენაში განასაგნებს თავის სათქმელს. ყოველივე ამას “დიასახლისის გულმოდგინებით” აკეთებს. როგორც თვითონ ლელა სამნიაშვილი ამბობს, ეს არის მისი “განწირული კულინარია, რომელიც ვერც დაგათრობს, ვერც დაგაპურებს.” ცნობილია, რომ პოეზიის რეცეპტი არ არსებობს. და ლელა სამნიაშვილი თვითონ წერს თავის რეცეპტს, სადაც მარილივით არის გაზავებული სევდაც და სიხარულიც.
პირადად ჩემთვის, ამ რეცეპტით “შემზადებული” ის ლექსები ან ის ფრაზებია ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი, რომელთაც თავიანთი იდუმალი ნათება აქვთ: “სამი დილაა მაღვიძებს ყვავი,/ უამინდობის შავი მამალი./ ჩანთის წიგნებით, თერმოსის ყავით/ მთელი ზამთარი – ჩექმით სავალი/ მიდევს. შევფუთნი ფიფქის ქინქლებით/ ფარანს და ამინდს ღიმილს ავუწყობ,/ მაინც მოვიწყენ, სხვა რა იქნება…/ უცხო ქალაქში თვითონ ვარ უცხო.”
ლელა სამნიაშვილი პროზაულ ნაკადს თავისებურად აზავებს პოეზიაში. აქ არის პოეზიის პროზად ქცევის ერთგვარი ხიფათი, ანუ განწყობა, რომელმაც ლექსი უნდა შვას, შეიძლება მშრალ რიტორიკად იქცეს. ასეთ დროს ფაქტობრივად ბეწვის ხიდია გასავლელი. Lექსები, “ხატვის გაკვეთილი” და “ორი ტატუ” პროზაული შტრიხებითაა შესრულებული, თუმცა ფარულ პოეტურ მუხტს ინარჩუნებს.
არაერთხელ ჩამოვარდნილა სიტყვა პოეტურ ციკლზე. ციკლი შინაარსობრივი მთლიანობა უნდა იყოს, ფრაგმენტებისგან წარმოქმნილი მთლიანობა, მაგრამ საქმე ისაა, რომ ფრაგმენტების, ლექსების შეერთება ყოველთვის არ წარმოშობს ციკლს. ლექსების მიღმა უნდა ჩანდეს ავტორი, ლირიკული სუბიექტი, რომელიც მოძრაობს, დადის, იცინის, ტირის, ფიქრობს, დარდობს, ნაღვლიანობს. ე.ი. უნდა ჩანდეს ცოცხალი ადამიანი. ამ სიცოცხლეს კი დინამიზმი წარმოადგენს.
ლელა სამნიაშვილის ლექსებში ლირიკული სუბიექტის მოძრაობის რიტმი აშკარად იგრძნობა, მხოლოდ, ჩემი აზრით, უფრო მეტად უნდა გასწორდეს ფოკუსი ანუ უფრო ნათელი უნდა გახდეს პოეტური აზროვნება, რათა ხელშესახებად აღიქვას მკითხველმა ის გარემო, რომლის არსებობასაც ლირიკული გმირის მოძრაობა ანიჭებს აზრს. ლელა სამნიაშვილი ხშირად იყენებს იმ ინტონაციას, რომელიც 60-იანი წლების ქართულ პოეზიაში იყო დამკვიდრებული. ვთქვათ, ლექსებში “გორელები”, “მე ღვთაებად ავირჩევდი არტემიდას”, “კონტრაბანდა”, ეს ინტონაცია კი მეორდება, მაგრამ პოეტური ანტურაჟი, ყოველდღიურობის ატმოსფერო, პოეტური ნაკადის სიჭარბე იმდენად ძლიერია, რომ 60-იანი წლების არავითარი ასოციაცია არ აღიძვრება.
“ველოსიპედი” ამერიკული პოეზიის ნიმუშს წააგავს. ამგვარი პროზაიზაცია თამაშიც არის და მოულოდნელიც, ფინალიც არ არის ურიგო: “ვუყვარდი შენს ველოსიპედს: ჩემი წამოსვლის დღესვე დაიმტვრა”.
აქ უბრალოდ პროზაული შტრიხები ან ნაკადი კი არ არის შეჭრილი პოეზიაში, არამედ თვითონ პროზაული ნაწარმობის მსგავსი გაბმული ტექსტია ლექსის გრაფიკული გამოსახულებით მოწვდილი. ინტერვალები ტექსტს ნაწყვეტებად აცალკევებს და ამით სხვაგვარ მნიშვნელობას სძენს. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს ცარიელი ადგილები იმას “იტევს”, რაც უთქმელია და ნაგულისხმევი. ფაქიზი მინიშნებების ტექნიკა ლელა სამნიაშვილს არაერთგზის აქვს გამოყენებული და საკმაოდ მოხერხებულადაც.
პოეტისთვის მთავარი მაინც მნიშვნელოვანი სათქმელია. ჩემი აზრით, შინაარსობრივი თვალსაზრისით ლელა სამნიაშვილის ლექსები სამომავლოდ უფრო მრავალფეროვანი უნდა გახდეს. ძიების პროცესი არ შეიძლება ცალმხრივი იყოს – ფორმისმიერ წესრიგს შინაარსობრივი სისავსის ხარისხი ქმნის. უშუალოდ ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ აქ გადამწყვეტი სიტყვა უნდა თქვას. უკვე მიღწეული პოეტური ოსტატობის დონე ლელა სამნიაშვილისთვის ამ გამოცდილების განუყოფელ ნაწილად უნდა იქცეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გარკვეულ პერიოდში პოეტის სტილური ძიებანი სასურველია მეტად შეერწყას მის სათქმელს. ლექსს ჩამოშორდება ზედმეტი მინარევი, მეტ ჰაეროვნებას და სინატიფეს შეიძენს, ემოციურადაც უფრო იოლად აღსაქმელი გახდება.
შეუძლებელია პოეტს თვითდაკვირვების საკმაოდ ხშირი მომენტები არ ჰქონდეს, ის ხომ ყველაფერთან ერთად თვითშემფასებელიც არის. ამიტომაც ხანმოკლე თუ ხანგრძლივი კრიზისის შემდეგ დამდგარ ფერიცვალების პროცესს ყველაზე ადრე თვითონ შეამჩნევს.

© “ცხელი შოკოლადი”

კონტრდაზვერვა ჯორჯ ორუელის კვალზე

ინგლისში მწერალ ჯორჯ ორუელის საიდუმლო დოსიე იპოვეს. აღმოჩნდა, რომ 20 წლის განმავლობაში “1984”-ის ავტორი კონტრდაზვერვის ეჭვმიტანილი იყო კომუნისტებთან თანამშრომლობაში. პირველი ჩანაწერები მის დოსიეში მაშინ გაჩნდა, როცა მწერალი საფრანგეთში ცხოვრობდა. მან ბრიტანულ გაზეთს ”Working Lifes” საზღვარგარეთის კორესპონდენტად თანამშრომლობა შესთავაზა, და სწორედ აქედან გახდა იგი დაკვირვების ობიექტი. პარიზში მომუშავე აგენტი, მართალია, აღნიშნავდა, რომ ორუელი დიდი რაოდენობით ფრანგულ გაზეთებს კითხულობდა, და მათ შორის კომუნისტურ L’Humanite-საც, მაგრამ კომუნისტებთან უშუალო კავშირში არ შეუნიშნავს. 1937 წელს მწერალი ესპანეთში გაემგზავრა, სადაც რესპუბლიკელების მხარეზე იბრძოდა. ამის შესახებ დოსიეში ნათქვამია, რომ ეჭვმიტანილი ”ერთის მხრივ ანარქისტია და უპირატესობას ანიჭებს ექსტრემისტების წარმომადგენლებთან ურთიერთობას”. 1941 წელს ორუელმა BBC-ში დაიწყო მუშაობა. 1945 წელს კი, ”ცხოველთა ფერმის” გამოსვლის შემდეგ, მის დოსიეში ასეთი ჩანაწერი გაჩნდა: ”ბლერის (ორუელის ნამდვილი გვარი) შეხედულებები, რა თქმა უნდა, მემარცხენეობისკენ იხრება, მაგრამ ის ძალიან შორსაა კომუნიზმისგან”.

სილვია პლათი – პოეტი-მხატვარი

ამერიკელი პოეტის, სილვია პლათის ნახატები და გრავიურები, რომელთა უმეტესობაც აქამდე უცნობი იყო ფართო აუდიტორიისათვის, ოქტომბერში პოეტის 75 წლის იუბილესთან დაკავშირებით გამოქვეყნდება. წიგნის – ”მხედველობითი რითმები: სილვია პლათის ვიზუალური აღქმა” (”Eye Rhymes: Sylvia Plath’s Art of the Visual”) პრეზენტაცია 14 ოქტომბერს შედგება ჩელტენჰამის ლიტერატურულ ფესტივალზე. რედაქტორის, კეტლინ კონორსის, თქმით, წიგნში შესულია სილვიას ბავშვობისდროინდელი ილუსტრირებული წერილები, რომლებიც 1996 წელს აღმოაჩინეს პლათის ოჯახის საცხოვრებელი ბინის სხვენში; გარდა ამისა – სახელმძრვანელოების ესკიზები, სახვადასხვა პორტრეტები და ავტოპორტრეტი. რაც მთავარია, პლათის ეს ნამუშევრები მხოლოდ ერთ განსაზღვრულ პერიოდს ეკუთვნის – 20 წლისამ მან თავი დაანება ხატვას და სამწერლო საქმანობას მიჰყო ხელი.

იან მარტელის საგანმანათლებლო საქმიანობა

2002 წლის ბუკერის პრემიის ლაურეატმა, კანადელმა იან მარტელმა, გადაწყვიტა კანადის პრემიერ-მინისტრი სტივენ ჰარპერი მხატვრული ლიტერტურის კითხვას მიაჩვიოს – როგორც ცნობილია, ჰარპერი დემონსტრატიულად არ ინტერესდება ლიტერატურით და ხელოვნებით. კვირაში ორჯერ მწერალი პრემიერ-მინისტრის ოფისში თითო ნაწარმოებს აგზავნის, იმის იმედით, რომ ჰარპერი მას წაიკითხავს. მარტელი აქციის შეწყვეტას მანამ არ აპირებს, სანამ ჰარპერი პოსტს არ დატოვებს. მინისტრის მისამართით უკვე რვა წიგნი გაიგზავნა, მათ შორის ”ბჰაგავადგიტა” და ვოლტერის ”კანდიდი”, ბოლო ნაწარმოები კი, რომელიც მას მარტელმა შეურჩია, ავგუსტ სტრინდბერგის პიესა ”ქალბატონი იულიაა”. წაიკითხა თუ არა ჰარპერმა წიგნებიდან ერთ-ერთი მაინც, არავინ იცის. სამადლობელი წერილი პრემიერ ინისტრის ოფისიდან მარტელმა მხოლოდ ერთხელ მიიღო.

კეტრინ ჰეპბერნი – რეი ბრედბერის მუზა

ამერიკელი მწერალი, ფანტასტიკის ჟანრის კლასიკოსად წოდებული რეი ბრედბერი, სექტემბრის ბოლოს ახალი წიგნის – ”ახლა და მარად” (”Now and Forever”) – გამოცემას აპირებს. წიგნში ორი აქამდე გამოუქვეყნებელი რომენი შევა – ”ლევიათან 99” (“Leviathan ’99”) და ”სადღაც ორკესტრი უკრავს” (“Somewhere a Band is Playing”). ”ლევიათანის” მთავარი პერსონაჟი თეთრ კომეტას დასდევს, და თავად ავტორი მას თავისი შემოქმედების ”კოსმიურ მობი დიკს” უწოდებს, ნოველა ორკესტრის შესახებ კი თურმე მსახიობ კეტრინ ჰეფბერნისათვის კინოსცენარად ყოფილა ჩაფიქრებული და ტექსტზე მუშაობა მწერალმა მას შემდეგ დაიწყო, რაც მსახიობი ფილმში – ”ზაფხული” (Summertime, 1952) იხილა. 22 აგვისტოს მწერალს 87 წელი შეუსრულდა.

ლერმონტოვი – შოტლანდიელი კლასიკოსი?

ბრიტანელმა მეცნიერებმა გადაწყვიტეს, გადაამოწმონ ლეგენდა რუსი კლასიკოსის, მიხაილ ლერმონტოვის წარმოშობის შესახებ, რომლის თანახმადაც იგი შოტლანდიელი იყო. ამ ისტორიაზე ნათელის მოფენა მხოლოდ დნმ-ის ანალიზის ჩატარებს შემდეგაა შესაძლებელი, და გენეტიკის მკვლევარებიც აპირებენ იგრეკ-ქრომოსომის საფუძველზე დაადგინონ მწერლის ნამდვილი წარმომავლობა. გავრცელებული ვერსიის თანახმად, რუსეთში მცხოვრები ლერმონტოვები შოტლანდიელი ჯარისკაცის, ლერმონტის გვარიდან მოდიან, რომელიც მეჩვიდმეტე საუკუნეში ტყვედ ჩაუვარდა რუსებს, თუმცა, ამის შესახებ არანაირი წერილობით და ნივთიერი მტკიცებულება არ არებობს. BBC-საგან გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ლერმონტოვის გვარის გარდა გადამოწმდება რუსეთში მცხოვრები გრეიგების, კრიჩტონების, რიდებისა და სმიტების წარმომავლობაც.

ოქტომბრის ციებ-ცხელება – 2007 წლის ბუკერი

ლონდონში 2007 წლის ბუკერის პრემიაზე წარდგენილთა საბოლოო სია გამოქვეყნდა. პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიისათვის ექვსი მწერალი იბრძოლებს: ნიკოლა ბარკერი(“Darkmans”), ენ ენრაიტი (“The Gathering”), მოჰსენ ჰამიდი (“The Reluctant Fundamentalist”), ლოიდ ჯონსი (“Mister Pip”), იენ მაკიუენი (“On Chesil Beach”), ინდრა სინჰა (“Animal’s People”.).
ექსპერტების დაკვირვებით, წელს ჟიურიმ ორიენტაცია ძირითადად დამწყები ავტორების წახალისებაზე აიღო. კონკურსანტთა შორის ყველაზე ახალგაზრდა 35 წლის პაკისტანელი მოჰსენ ჰამიდია. თუმცა, ისევ და ისევ სპეციალისტების აზრით, გამარჯვების ყველაზე დიდი შანსი იენ მაკიუენს აქვს, რომელიც 1998 წელს უკვე გახდა ბრიტანული ბუკერის მფლობელი რომანისათვის ”ამსტერდამი”. დაჯილდოების ცერემონიალი 16 ოქტომბერს ლონდონში, გილდჰოლის დარბაზში ჩატარდება და 50 000 ფუნტი სტერლინგის მფლობელიც იქ გამოვლინდება.

ანტუან დე სენტ ეკზიუპერის “ახალი” წიგნი

საფრანგეთში ანტუან დე სენტ ეკზიუპერის გამოუქვეყნებელი ნაწარმოები იპოვეს. გაზეთ ”ფიგაროს” ლიტერატურული დამატება იუწყება, რომ ლაპარკია ეკზიუპერის შემოქმედების ადრეული პერიოდის ნოველა ”მოცეკვავე მანონზე”. ასევე აღმოჩენლია მწერლის 1933 წლით დათარიღებული წერილი, რომელსაც იგი თავის სატრფოს, ლუიზა ვილმორენს სწერს. ცნობილია, რომ აქამდე ”მოცეკვავე მანონის” მხოლოდ მცირე ნაწყვეტი -15 სტრიქონი იყო აღმოჩენილი, რომელიც მწერლის ნაწარმოებების სრული კრებულის ფრანგულ გამოცემაშია შესული. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ”მოცეკვავე მანონი” პირველი პროზაული ტექსტია მას შემდეგ, რაც ეკზიუპერმა ლექსების წერას თავი დაანება. ნოველის ხელნაწერი მწერალს ლუიზა ვილმორენისთვის უჩუქებია. ”მოცეკვავე მანონის” სრული ტექსტი საფრანგეთში ოქტომბრის ბოლოსთვის წიგნად გამოიცემა.

ფრანკფურტი ფესტივალისთვის ემზადება

ოქტომბერში ფრანკფურტის წიგნის ფესტივალის მოახლოებასთან ერთად გერმანიის მთავრობამ კულტურის სფეროში შესაბამისი ღონისძიებების გატარება დაიწყო – ამჯერად გერმანია ჩინეთთან კულტურული კავშვირების გაფართოებისკენ მიისწრაფვის. ამის შესახებ გერმანიის კულტურის მინისტრმა, ბერნდ ნოიმანმა, ღიად განაცხადა, როდესაც პეკინის წიგნის ბაზრობაზე სიტყვით გამოვიდა. გერმანია წლევანდელი გამოფენის მთავარი მონაწილე იყო. ნოიმანის თქმით, ორივე ქვეყნის კულტურის მესვეურებმა მაგალითი უნდა აიღონ ბიზნესის სფეროს სხვა წარმომადგენლებისა და ფინანსისტებისგან და ურთიერთობები უფრო უნდა გააღრმავონ. პეკინის წიგნის ბაზრობას წინა წლებში მთავარ ფიგურად საფრანგეთი და რუსეთი სტუმრობდნენ. ფრანკფურტის წიგნის საერთაშორისო ფესტივალის დირექტორის აზრით, 2010 წლისათვის ჩინეთში წიგნის 400 მილიონი პოტენციური მყიდველი იქნება.

ჰემინგუეი – ისევ აუქციონზე

29 ნოემბერს Swann Galleries-ის აუქციონზე 19-20-ე საუკუნის სხვა ლიტერატურულ რარიტეტებთან ერთად წარმოდგენილი იქნება ჰემინგუეის რომანის ”ვის უხმობს ზარი” (“For Whom the Bell Tolls”) სამუშაო ვერსია, რომელშიც ჩასწორებები მწერლის ხელითაა შეტანილი. კორექტურული შესწორებების გარდა სამუშაო ვერსიაზე შერჩენილია ჰემინგუეის მიერ დაწერილი მიძღვნა, საიდანაც ვიგებთ, რომ რომანი მწერლის საცოლეს, მარტა ჯელჰორნსა და ძველ მეგობარს, ტობი ოტო ბრიუსს ეძღვნებოდა. ბრიუსი ფლორიდაში ცხოვრობდა და მწერლის მძღოლის და მდივნის სამუშაოს ასრულებდა. გასაყიდი ობიექტი მთელი ამ დროის მანძილზე სწორედ მასთან ინახებოდა. სავარაუდოდ, აუქციონზე მისი ფასი 75 ათასიდან 125 ათას დოლარამდე იმერყევებს. ამავე აუქციონზე გაიტანენ ჰემინგუეის მესამე წიგნის – ”მამაკაცები ქალების გარეშე” (“Men Without Women”) ნაბეჭდ ვერსიას, რომელშიც 1973 წლით დათარიღებული მცირე ზომის მოთხრობებია შესული.

James Tait Black Memorial – ის ახალი მფლობელი

ამერიკელ მწერალს, კორმაკ მაკარტის, რომელმაც 2007 წლის გაზაფხულზე თავისი ბოლო რომანისათვის “გზა” (“The Road”) პულიცერის პრემია მიიღო, ამავე წიგნისთვის ამჯერად ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული ჯილდო ინგლისურენოვანი ლიტერატურისათვის – James Tait Black Memorial – მიანიჭეს. პრემიას 1919 წლიდან დღემდე ედინბურგის უნივერსიტეტი გასცემს და ახალი ლაურეატის ვინაობაც ედინბურგის წიგნის ფესტივალზე გამოვლინდა, თუმცა 74 წლის მაკარტიმ ცერემონიალზე დასწრება ვერ შეძლო. 2006 წელს James Tait Black Memorial–ის მფლობელი იენ მაკიუენი გახდა. სხვადასხვა დროს ლაურეატები იყვნენ დ.ჰ. ლორენსი, ოლდოს ჰაქსლი, გრემ გრინი, ივლინ ვო, ლორენს დარელი, აირის მერდოკი, სალმან რუშდი.

© “ცხელი შოკოლადი”

გამჭვირვალე თამაში

აკა მორჩილაძე, ძველი გულებისა და ხმლისა (რომანი). თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2007.

აკა მორჩილაძის ახალი რომანი “ძველი გულებისა და ხმლისა” (ის წელს, 10 მაისიდან 18 მაისამდე დაიწერა და ოთხ კვირაში დაისტამბა) თანაბრად გიბიძგებს თუ გაცდუნებს, ილაპარაკო ტექსტზეც და ავტორზეც.
აკა მორჩილაძის მკითხველი შეეჩვია მისი პერსონაჟების სამოქმედო დროსა და გარემოს, მისი რომანების რთულ კომპოზიციურ წესრიგს, კონსტრუქციებით ჟონგლიორობას, სიუჟეტის შელფებსა და შეგნებულ ლაკუნებს, სამეტყველო ნიღბებით თამაშს. შესაბამისად, სიხარული მოაქვს პაზლის აწყობას, მიხვედრას, ამოცნობას, “თანამშრომლობას” ავტორთან, ილუზიას, რომ კრეატიულ ქაოსში წესრიგს შენ – მკითხველი ამყარებ. “ძველ გულებში” გიწევს უარი თქვა ამ სიხარულზე: არავითარი ხვეულები და ფრაგმენტები, არავითარი მანიპულირება, არავითარი ენობრივი სტილიზაცია. აკა მორჩილაძე თითქოს აღარ გვეთამაშება.
ის ირჩევს “მარტივ” გზას: სიცხადეს, სიუჟეტის წრფივ და თანმიმდევრულ განვითარებას. კითხვისას უბრალოდ ენდობი და მიჰყვები მთხრობელს. ეს გზა სხვა გაგებითაც მარტივი და გატკეპნილია: აკა მორჩილაძის მთავარი პერსონაჟი მოძრაობს ყველა ქართველისათვის კარგად ცნობილი მარშრუტით. ქართლელი აზნაური ბადუნა ფავნელი მიდის თბილისიდან ფოთისკენ. ის დაკარგულ ძმას ეძებს.
მაგრამ 1827 წელს, რომანის სამოქმედო დროს, ეს გზა თითქმის გაუკვალავია. ქართველები იშვიათად დადიან თავიანთი ქვეყნის აღმოსავლეთიდან დასავლეთში და პირიქით. ბადუნა ფავნელიც ამ გზას პირველად ადგას. პირველად და უკანასკნელად. კლასიკური ტრაგედიის გმირის დარად, ის რისკავს, მაგრამ არ იცის, რა ცოდნა ელის გზის ბოლოს და რად დაუჯდება ეს ცოდნა.
კლასიკურ ტექსტებთან აკა მორჩილაძის რომანს შორეულად ანათესავებს სიმეტრია და სტერეოსკოპულობა, ოღონდ არა ტექსტის შიგნით, არამედ სინამდვილესთან, კონტექსტთან მიმართებით.
30 წელიც არ გასულა, რაც რუსეთი საქართველოში შევიდა. იმპერია და პატარა პროვინცია ახლა ეცნობიან ერთმანეთს. გაუცხოება არ დაუძლევიათ, თუმცა ქართველები, ასე თუ ისე, ალღოს უღებენ და მორგებიან ახალ “პატრონს”: ემსახურებიან, თანამშრომლობენ, ურთიერთობების წესებშიც ერკვევიან და იციან, როგორ ისარგებლონ. ესაა დრო, როცა რუსეთი იმპერიას ამკვიდრებს საქართველოში: მოაქვს სტაბილურობა, აწყობს კომუნიკაციებს, ახალისებს კომერციას.
დღეს საქართველო მიდის რუსეთიდან. საქართველოს ისევ ჭირდება მოდერნიზაცია. გაუცხოება რუსეთთან ძალაშია, ოღონდ სხვა ნიადაგი აქვს. 1827 წელს ჯერ არ მოქმედებდა რუსეთის იმპერიის პარადოქსი: ის უზრუნველყოფს წინასწარ და აუცილებელ პირობებს ნაციის ჩამოსაყალიბებლად, მაგრამ შემდეგ ეს ნაცია ვეღარ ავლენს თავის პოტენციალს იმპერიის ფარგლებში და მტრად ეკიდება მას.
დუმილი, სიტყვაძუნწობა, რაც აკა მორჩილაძის რომანში ახასიათებთ ქართველებს რუსებთან ურთიერთობის დროს, მხოლოდ ენის არცოდნის ბრალი არ არის. ამ ქართველებში თანაარსებობს უცხოთა მიუღებლობა და შეგუება, ვაჟკაცობა და თვალთმაქცობა, სიმტკიცე და თავის მოსულელება. იმპერიასთან შეხებისას მათი ვნება შეგუბებულია. თითქოს ხვდებიან – უნდა მოითმინონ, ჯერ ადრეა.
ვისაც “ძველი გულებისა და ხმლისა” არ წაუკითხავს, ეგებ იფიქროს, რომ საქმე ისტორიულ ან/და პოლიტიკურ რომანთან აქვს. კონიუნქტურული ქარაგმებისა და პოლიტიკური სიმბოლოების მოყვარულებს შეუძლიათ, კარგად გაერთონ ამ რომანის კითხვისას: ბათუმის ფაშა სტამბოლში მიდის სამკურნალოდ. ავტორი, ვსთქვათ თანამედროვედ, ამუშავებს ტრეფიკინგისა და ემიგრაციის პრობლემებს. ვისაც უნდა, იტყვის, რომ ღრმად სიმბოლურია ნაწარმოების ფინალი: ქართველებს ერთმანეთთან რთული ანგარიშები აქვთ, მაგრამ ბოლოს, სამი სხვადასხვა ქართველი – დასავლელი, მუსლიმი და ქართლელი ერთად შეაკვდება რუსებს. რუსეთი კლავს და სიკვდილში აერთიანებს საქართველოს – თუ გნებავთ, ასეც წაიკითხეთ რომანის ბოლო გვერდები.
მკვლელი, მოძალადე, ადამიანის გამტაცებელი, ადამიანით მოვაჭრე, ყაჩაღი, ბავშვობაში ტრავმირებული აუტისტი, დამპყრობლის მსახური, პათოლოგიურად ეჭვიანი უცხოელი სამხედრო, რომელიც ქართველებს ვერ იტანს – ესაა რომანის პერსონაჟთა არასრული ჩამონათვალი. თუ დავძენთ, რომ ყოველ მათგანს პეწი, ღირსება და თავისი სიმართლე აქვს, ყოველ მათგანს გაუგებ და თანაუგრძნობ, რაღაცით ყოველი მათგანი მოგწონს – ეგებ წიგნის წაუკითხავადაც მივხვდეთ, რა რანგის ლიტერატურულ ოსტატობას ავლენს აკა მორჩილაძე.
რომანში მოქმედებას მოსდევს ხოლმე რეტროსპექტული პარაბასისები: ესენი ეხება აღმოსავლეთი და დასავლეთი საქართველოს მიმართებას, ქორწინებას, ტყვეთა სყიდვას, ძველი საქართველოს გზებსა და სამალავებს, ზღვასა და ქართველებს… აკა მორჩილაძეს “ამოყავს” თავისი საქართველოს ისტორია, ოღონდ მოვლენებსა და თარიღებს არად დაგიდევთ, უფრო სოციალურ რეალიებს აცოცხლებს. კი, აკა მორჩილაძე ასწავლიდა ისტორიას უნივერსიტეტში, მაგრამ ამ რომანში ის ისტორიის ალქიმიკოსია, პოეტი და ინტელექტუალი.
თუ მაინცდამაინც გვინდა, თამაშის ელემენტებიც დავინახოთ წიგნში, ის მეორედ უნდა წავიკითხოთ. აღმოაჩენთ, რომ თხრობისას ავტორი მუდმივად და პატიოსნად მიგანიშნებთ, როგორი იქნება კულმინაცია, ვინ ვინ არის და რას მოიმოქმედებს. ეს არის უაღრესად ღია თამაში, რომელსაც უცებ ვერ ჩახვდები. რაც შეეხება ენას, აკა მორჩილაძეს ასეთი ენით აქამდე არაფერი დაუწერია. “ძველი გულებისა და ხმლისა” სამი თვეა, რაც გამოვიდა, მაგრამ უკვე ქრესტომათიული პროზაა. მისი შეტანა ახლავე შეიძლება ქართულის (გინდა ენის, გინდა ლიტერატურის) სასკოლო სახელმძღვანელოებში. სადღეგრძელოს არ ვამბობ – აქ მიღწეულია ენობრივი სიცხადისა და სისადავის ისეთი დონე, რომელიც რომანს, მგონი, ზედროულ ტექსტად აქცევს: მჯერა, ამ წიგნს მისი პერსონაჟების თანამედროვე მკითხველებიც თავისუფლად გაიგებდნენ.
ყველაფერი, რაც პოლიტიკაზე და ისტორიაზე აქ ითქვა, მესამეხარისხოვანია. მოქმედებას დიდ ტრაგედიებში, ერთი შეხედვით, პოლიტიკური ვნებები წარმართავენ, მაგრამ ბოლოს აღმოჩნდება, რომ მთავარი – მაინც ოჯახის ამბავია. ასეა აკა მორჩილაძის გამჭვირვალე და ნაღვლიან ტრაგედიაში, სადაც არის ამბავზე მთავარი რამ – განწყობა, ინტონაცია, ხმა.

© “ცხელი შოკოლადი”

ანტაგონიზმი

როცა რაღაცის მოლოდინი
სხვა რამეს აფერხებს,
გრძნობენ თუ არა ამას თითები,
მაგიდაზე რომ ნერვიულად აკაკუნებენ?
გრძნობენ თუ არა ამას თვალები,
მტვრიან გზას რომ გაჰყურებენ ღია ფანჯრიდან?..

გზაზე ზოზინით გაიარა ძველმა მანქანამ
და მანქანისგან აშლილ მტვერში
მისუნსულებს გამხდარი ძაღლი.

ისევ ჩვეული ხერხებით გიტევს
ალესილი ნაშუადღევი
და კიდეც სჯერა,
რომ თეთრ ალამს უფრიალებ.

იბზარება ციხე შიგნიდან
და შემინული კარადიდან
ყველა წიგნი ამრეზით გიმზერს…

რა იქნა ის კრაზანა,
ოთახში რომ შემობზუილდა?
თუ უკვე წავიდა,
რას დაუთმო მან ასპარეზი –
სიბრაზეს თუ მოწყენილობას?

* * *

ზაფხულს რაღაც აქვს ჩემთვის სათქმელი
და ეს “რაღაც” მე უნდა მითხრას.

მაგრამ არ ვიცი, რომელ დღეს მეტყვის,
არ ვიცი – დილით? იქნებ საღამოს?

არ ვიცი, ვისი პირით გამიმხელს
ზაფხული სათქმელს – ჩიტის ჭიკჭიკით?

ბროწეულის ყვავილით თუ მეზობლის გოგოს
ლამაზ ღიმილით? და… ველოდები –

ზაფხულს რაღაცა აქვს ჩემთვის სათქმელი;
არ მინდა, რომ გამომეპაროს.

მარცხნიდან მარჯვნივ

მარცხნიდან მარჯვნივ.
მიმართულება: მარცხნიდან მარჯვნივ
მიმართულება – ბედისწერა – მარცხნიდან მარჯვნივ.
მარცხნიდან მარჯვნივ:
ხელის ჟინნარევ მოძრაობით – მარცხნიდან მარჯვნივ.
და იგივე ხელი – Kალიასავით – მარჯვნიდან
მარცხნივ.

მარცხნიდან მარჯვნივ.
იმთავითვე მარცხნიდან მარჯვნივ.
ერთი და იგივე სხვადასხვანაირად,
მრავალჯერ განვლილი გაუვლელი გზით:
მარცხნიდან მარჯვნივ:
დღისით თუ ღამით – მარცხნიდან მარჯვნივ
და ამინდისდა მიუხედავად – მარცხნიდან მარჯვნივ,
ხელის დაძაბული მოძრაობით – მარცხნიდან მარჯვნივ
და იგივე ხელი – Kალიასავით – მარჯვნიდან
მარცხნივ.

ისევ და ისევ – მარცხნიდან მარჯვნივ.
ტკივილით, მაგრამ შვებისთვისაც – მარცხნიდან მარჯვნივ;
ზოგჯერ ამაო მონატრებით – მარცხნიდან მარჯვნივ,
უფრო კი შემდეგ, რაღაცის შემდეგ – მარცხნიდან მარჯვნივ.
დაცემის შემდეგ, დაკარგვის შემდეგ,
თუნდ სიყვარულის ცრემლების შემდეგ;
სასოწარკვეთის ჟამსაც ასე – მარცხნიდან მარჯვნივ
და გარდაცვლილისთვის დანთებული სანთლიდანაც – მარცხნიდან მარჯვნივ.
მარცხნიდან მარჯვნივ.
ხელის ნერვიული მოძრაობით – მარცხნიდან მარჯვნივ
და იგივე ხელი – Kალიასავით – მარჯვნიდან
მარცხნივ.

მარცხნიდან მარჯვნივ.
დღისით თუ ღამით – მარცხნიდან მარჯვნივ,
დარშიც, ავდარშიც – მარცხნიდან მარჯვნივ,
ისევ და ისევ, უთვალავჯერ – მარცხნიდან მარჯვნივ,
ერთი და იგივე ათასნაირად – მარცხნიდან მარჯვნივ,
მარცხნიდან მარჯვნივ
და არა პირიქით: მარჯვნიდან მარცხნივ,
ან სულ სხვანაირად – ზემოდან ქვემოთ,
არც თითების კაკუნით – აქეთ და იქით…
აქ არაფერ შუაშია სარწმუნოება, პოლიტიკა, გეოგრაფია,
თუმცა ესეც უძველესი რიტუალია,
რიტუალი თამაშისმაგვარი – მარცხნიდან მარჯვნივ.

მარცხნიდან მარჯვნივ:
ასოებად, სიტყვებად, სტრიქონებად.
მარცხნიდან მარჯვნივ:
სტროფებად თუ ანტისტროფებად,
წესით და რიგით, არეულ-დარეულად…
მარცხნიდან ანუ გულის მხრიდან – გულიდან – მარჯვნივ.
– გულიდან საით? გულიდან ვისკენ? –
უმისამართოდ?.. – მარცხნიდან მარჯვნივ.
მარცხნიდან მარჯვნივ და არც კი ფიქრად:
“მარცხიდან საით?” ან სულაც “რატომ”?

მარცხნიდან მარჯვნივ,
ახლაც, ამ წუთას – მარცხნიდან მარჯვნივ,
ხელის დაღლილი მოძრაობით – მარცხნიდან მარჯვნივ
და ეს ხელი – Kალიასავით – მარჯვნიდან
მარცხნივ.
მარცხნიდან მარჯვნივ,
მარცხნიდან ანუ გულის მხრიდან – გულიდან – მარჯვნივ.
– საით? ვისკენ? – უმისამართოდ?..
– მარცხნიდან მარჯვნივ!

* * *

დღეს დილით უნდა წამოსულიყვნენ,
გზად ჩემს სოფელზეც უნდა გაევლოთ.

ალბათ კიდევაც გამოემგზავრნენ
და იხალისეს, როგორც სჩვევიათ;

გაიარეს, უკვე ადგილზეც
მივიდნენ და დასცეს კარავი…

ჩემს კარს საღამოც არ აჭრიალებს.
მეგონა, ვინმე მომაკითხავდა.

ინტერესები

თამრიკო ლებანიძეს

რა ეკარება გულს და რა არა?
რომელ სიტყვას და ვის სახელს იტოვებს ხსოვნა
ჩვენგან ახლოს – ხელმისაწვდომზე
და რომელ სიტყვას ან შემთხვევას
მოისვრის ხოლმე დასაკარგავში,
“ქვეცნობიერად” რომ ითქმის და რომ იწოდება?

დავიწყებული კი არ ნიშნავს დაკარგულს –
არ იცი, თავს როდის შეგახსენებს,
სად და როგორ წამოგიტივტივდება
და რანაირ ფიქრს მოიყოლებს…

“ვისკონტი” ეკონომიკური ტერმინია
და არ მახსოვს, რას ნიშნავს და საიდან მოდის.
მაგრამ მახსოვს ვისკონტის ფილმი
“როკო და მისი ძმები”. მახსოვს,
იმ ფილმის ანი ჟირარდო როგორ მიყვარდა.

მახსოვს “სიკვდილი ვენეციაში”.
ფილმზე უკეთ მოთხრობა მახსოვს –
წაკითხული, გადაკითხული.
და წიგნებიდან მახსოვს ისიც,
თუ რენესანსის ეპოქაში
რას იქმოდა ვისკონტების საგვარეულო.

საგვარეულო, დინასტია –
სისასტიკით და სიმდიდრით გამორჩეულნი;
კაცთმოძულენი, ძაღლთმოყვარენი,
მაგრამ მაინც დაფასებულნი,
დაფასებულნი იმდენად, რომ მათ სტუმართ შორის
თვით პეტრარკაც იხსენიება.

რა ეკარგება გულს და რა არა?
რა გვახსოვს და რა გვავიწყდება?
ან მე რატომ წამომაგონდა
დავიწყებული ტერმინი “ვისკონტი”,
ოღონდ სულ სხვა მნიშვნელობით და სახეებით?

. . . .

იაფფასიან სიგარეტის კვამლს მოსდევს ფიქრი
და ნაღვლიან ღიმილს მიტოვებს:
რა ტყუილად მისწავლია ეკონომიკა.
ცხოვრებისა ხომ
ვერც გავიგე ანი და ბანი.

დაგვიანებულები

დავიგვიანეთ.
ჩვენი მატარებელი უკვე წასულია, ბობ,
სხვა მატარებელი კი, მართალია, მალე გამოივლის,
მაგრამ ის ამ ბაქანზე აღარ გაჩერდება.უცბად გაიქროლებს ის მატარებელი
და ჩვენ მხოლოდ იმას თუ მოვასწრებთ,რომ ვაგონების ფანჯრებს მიღმა
დამცინავი სახეები წარმოვიდგინოთ.

უკან დაბრუნებაც არ გამოვა, ბობ,
ის გზა ხომ ჩვენს კვალდაკვალ წაიშალა;
ვერ აღვადგენთ, ვერ დავბრუნდებით.
მაგრამ, რომც მოხდეს სასწაული და დავბრუნდეთ,
იქ დარჩენილთა ქილიკს რა გაუძლებს,
ასე ცარიელ-ტარიელს და
ჩამოძონძილებს რომ დაგვინახავენ.

დავიგვიანეთ, ბობ, ძამიკო,
სამწუხაროდ, დავიგვიანეთ.
როგორ მოვიქცეთ? – აქ ხომ არ დავრჩებით,
ამ ხრიოკ ადგილას?
იქნებ ფეხით გავუყვეთ გზას
და სადმე უკეთეს ადგილას ქოხი ჩავდგათ,
წავიმუშავოთ და ფერმაც გავმართოთ?..

მაგრამ საქმეს რომ დაინახავენ,
ხომ მოგვდგებიან გაბღენძილი ჩინოვნიკები:
– “ვინ ხართ? ვინ ყრიხართ?
უკანონოდ გარჯილხართ და, კეთილ ინებეთ,
აიყარეთ
და აქედან დაახვიეთო!..”

დავიგვიანეთ, ბობ, ძამიკო,
ჩვენი მატარებელი კარგა ხნის წასულია.
დავიღალეთ. უკვე ბინდდება…
მოდი, ჩამოვსხდეთ;
ჩამოვსხდეთ და თითოც გადავკრათ –
აქამდე მოგვყვა ლუკმაც, სასმელიც.

გადავკრათ და ვიმუსაიფოთ.
მერე მივწვეთ აქეთ-იქით ლიანდაგებზე;
ერთ მხარეს მე ვიზამ თავს და მეორეზე – შენ.
ცუდი ბიჭები არ ვიყავით
და ცუდ ვალეტს არ დავხატავთ, ასე მგონია.

წამოვწვეთ, ბობ,
წავიოცნებოთ
და ვარსკვლავებს მაინც ვუყუროთ,
ვიდრე თვალს რული მოგვეკიდება.

დალტონიკები

ჩვენ ვსხედვართ იაფფასიან დუქანში,
ვსხედვართ ამოჩემებულ მაგიდასთან,
სხედვართ ერთად
ერთნაირი საფიქრალით შეპყრობილები
და სხვანაირად ვხედავთ სამყაროს.

ჩვენ არ ვეკუთვნით არცერთ კონფესიას
და არცერთ რელიგიურ სექტას;
არ ვემხრობით არცერთ პარტიას,
რადგანაც ვართ რწმენადაკარგულნი
და ვართ აპოლიტიკურნი.

ნუ შეგაცბუნებთ ჩვენი იერი:
ჩვენი გაქუცული თავები
და ჩვენი დაღარული სახეები –
არავის ვერჩით,
ჩვენ მხოლოდ ჩვენს ჭიას ვახარებთ.

გაგვიუცხოვდა წითელი ფერი,
მძაფრი და სიმბოლური,
და სხვანაირად ვხედავთ სამყაროს:
ფოთლისფერია წითელი ავტობუსი,
მოლისფერია ქალის ბაგე, ძუძუსთავები,
ხოლო ღვინო ჩვენს სასმისებში,
წითელი ღვინო – ზღვისფერში გადადის.

ჩვენ ვსხედვართ გაქუცულ მაგიდასთან
და ვსვამთ ჩვენს ზღვისფერ ღვინოს,
ვსვამთ და თვითონაც ვხმაურობთ ზღვასავით;
ჩვენ ერთად ვტორტმანებთ ზღვასავით
და ერთად ვმღერივართ დაკარგულ სიყვარულზე,
რომელიც ოდესღაც
მუქი წითელი იყო.

ზღვის მაშვრალნი

ზღვა არის წყნარი,
ტოკავს ტივტივა…

მას ჩაეძინა ანკესით ხელში.
ჩაეძინა ზღვის მყუდრო ნაპირას,
სადაც ბოლო ხანს დადიოდა;
დადიოდა ანკესით და ვედროთი ხელში.

ზღვის მყუდრო ნაპირას –
ის მოხუცი მეზღვაური,
ქალაქისა და ხალხის თვალს მოშორებული,
თავისი ხანგრძლივი და მართლაცდა ქარიშხლიანი
ცხოვრების მიწურულს.

ზღვა არის წყნარი,
ტოკავს ტივტივა…

საათობით იჯდა ხოლმე ანკესით ხელში.
თევზაობდა, უფრო კი ფიქრობდა
და გარდასულს იხსენებდა;
იხსენებდა და დროდადრო ეღიმებოდა,
ეღიმებოდა დროის მიღმა და ამ ზღვის მიღმა.

ახლა მას სძინავს ანკესით ხელში,
მის ხელს მაგრად ჩაუბღუჯავს ანკესის ტარი.
სძინავს მოხუცს და, ვინ იცის, სადღაც სიზმარად
ხედავს იმას, რაც უნახავს,
რაც ახსოვდა, ან იხსენებდა:
გემებს, ზღვებსა და თავგადასავლებს;
პორტებს, ქალაქებს, ადამიანებს…
იქნებ, არც რამეს, არც არავის,
უბრალოდ – სძინავს.

ზღვა არის წყნარი,
ტოკავს ტივტივა –
ეს ნემსკავზე წამოგებული
თევზი ჭიმავს ანკესის ძუას,
ხრის და არხევს ანკესის წვეროს;
რა ხანია არხევს და ცდილობს
მიძინებული მეზღვაურის გამოღვიძებას.

ლოდი, ცხვარი და სახლიდან წასული

მე შინ ვბრუნდები.
შინ ვბრუნდები დიდი ხნის წასული.
ნახეტიალები
და იმედებგაცრუებული;
შინ ვბრუნდები ცარიელ-ტარიელი,
მშიერი და ჩამოძონძილი.

შინ ვბრუნდები
და წინ კიდევ დიდი გზა მაქვს მამის სახლამდე –
არ ვიცი, იქ ვინ დამხვდება, როგორ დამხვდება,
მაგრამ ვბრუნდები –
ჩემთვის ახლა ერთადერთი გზა
მამისეული სახლის გზა არის.

მე შინ ვბრუნდები –
ჟამი მიდგას დაბრუნებისა.
შინ ვბრუნდები და გრძელი გზაც გამოვიარე,
გრძელი გზა და უფრო ძნელი გზა –
თვითონ წავედი
და თვითონვე მივხვდი მისახვედრს:
დავმარცხდი და უნდა დავბრუნდე.

მე შინ ვბრუნდები
და ძნელი გზაც გამოვიარე.
ბევრი ვნახე,
ზოგმა თვალიც გამომაყოლა:
თანაგრძნობისაც,
ალმაცერიც
და ზიზღნარევიც –
მე ხომ მწირი და ბოგანო ვარ,
ჩამომხმარი, ფეხებდამსკდარი.

მე შინ ვბრუნდები
და დიდი გზაც გამოვიარე.
ბევრი ვნახე,
ზოგი კიდეც დამამახსოვრდა:
ვნახე მუშაკნი ვენახისა,
ვნახე ერთგან უქმად მდგომებიც;

ვნახე სახლის მაშენებელნი,
სასოებით რომ შეჰყურებდნენ მაღალ კედელზე
თავკიდურად შემოდებულ ლოდს;

და ისიც ვნახე,
როგორ ხარობდა მწყემსი ვინმე,
თავის ფარიდან დაკარგული ცხვარის მპოვნელი…

მე შინ ვბრუნდები
და წინ კიდევ სავალი მაქვს მამის სახლამდე –
გზა მტვრიანი, გზა უსწორმასწორო.
არ ვიცი, იქ ვინ დამხვდება, როგორ დამხვდება,
მაგრამ ვბრუნდები,
მივდივარ და წინ ვიყურები.
და მე ახლა ერთი სული მაქვს,
რომ დავინახო მამისეული სახლის კერიდან
ამომავალი კვამლი.

5 ივლისი

ყოველ წელიწადს იკვრება წრე
ამ დღე-წერტილში.

იკვრება და ვიწროვდება
უფრო და უფრო.

ვიწროვდება იმდენად, რომ
უკვე მიჭირს სიტყვა და სუნთქვა…

ალბათ წელსაც ასე იქნება –
მოვლენ და მეც გამაცინებენ;

მომეხვევიან, რომ ეს ყულფი
შემიმსუბუქონ.

მე კი ხმამაღლა თუ ვერ ვიტყვი,
ვიფიქრებ მაინც:
“ძვირფასებო,
მიყვარხართ და ამის მეტი
მოსალოცი
არაფერი მაქვს”.

© “ცხელი შოკოლადი”

რუსთაველი შოთა

დეზერტირების ბაზრის ხსოვნას

გამომცემლობაში შოთას დახვდა ბევრი შეუხედავი ქალი, არცერთი მამაკაცი, უჯრებიანი მაგიდები, ზედ კომპიუტერები და კომპიუტერებთან კაქტუსები. “მაღალ მთიანეთში დღემდე შემორჩენილი წარმართული კულტურის ნიმუშები, მათ შორის ფალოსის კულტის ნაშთები…” – უცაბედად მოუფრიალდა შოთას თავში ამდენი კაქტუსის შემხედვარეს სადღაც ამოკითხულის დაუსრულებელი ნაკუწი და ძალიან სხვაგან რომ არ გაეტია ფიქრით, უბრალოდ ხმამაღლა თქვა:
-უფროსი მანახეთ. სალამი!
უწესრიგოდ აწრიალდნენ შეუხედავი ქალები – ზოგმა თავზე გადაისვა ხელი, რამდენიმემ ფარდა გაასწორა, ორი მათგანიც დიდი ოთახიდან კიდევ უფრო იქით გამავალ თეთრ კარში შეიძურწა, უმეტესობა კი ფეხზე დადგა. შოთაც იდგა დასტით ხელში და პასუხს მორჩილად ელოდა. პასუხივით იყო – თეთრი კარი რომ გაიღო და იქიდან გამოსძახეს: “აქეთ მობრძანდით…”
შევიდა თუ არა, ორი ბუზანკალივით ქალი გავის ბრეცვით გაშპა ოთახიდან და გამომცემელს შოთა ერთი-ერთზე შერჩა.
შეხედა თუ არა თვალებში, აშკარად დაინახა შოთამ (და არა მიხვდა), თუ რა სიშლეგით რბიოდნენ გამომცემლის თავში სიტყვები: “საგადასახადო”, “სანეპიდსადგური”, “ფინ-პოლიცია” და “ინსპექცია”, მაგრამ მაინც თვალის მალი ფახულით განიდევნა ეს უხერხული ხედვითი შეგრძნება და დასტა მაგიდაზე დაასვენა:
-მოთხრობებია, წიგნად მინდა შევკრა… – თქვა და მერეღა ჩამოართვა გამომცემელს ხელი.
-ვისი? – ოთხასოიანი კითხვა ისეთი დანაწევრებით ამოთქვა გამომცემელმა, თითქოსდა წელიწადის ოთხ დროს მყისიერად და ველურად გაეშლიგინა მის სხეულში.
-ჩემი.
გამომცემლის ხელისგულიდან სწრაფად გადმონაწილებულმა ბიო-იმპულსებმა შოთას მაშინვე აგრძნობინეს, რომ ზემოთგაჟღერებული ფრაზის გამო გამომცემლის თვალში ერთბაშად დამცირდა, თუმცა არც ეს შეგრძნება გაუჩერებია დიდხანს თავისთან. გამომცემელმა აქტიურობა იწყო – შოთა კი იდგა და განაჩენივით რაღაცას ელოდა.

***
– მე ქალაქ რუსთავში, მეტალურგების დასახლებაში, ცხრასართულიანი კორპუსის მეშვიდე სართულზე, დასა და დისშვილთან ერთად ვცხოვრობ. ჩვენი მშობლები წარჩინებული მეტალურგები იყვნენ და ეს ბინა თავის დროზე სამსახურიდან მიიღეს. ჩვეულებრივი ოროთახიანია – “ხრუშჩოვკას” რომ ეძახიან. ჩემ დას ქმარი აფხაზეთში დაეღუპა. კაი ბიჭი იყო ვალოდა. მაღალი და ხმელი. პროფესიით – მღებავი. თავისი საქმე ხუთიანზე იცოდა და გულიანი სიცილიც კარგად გამოსდიოდა. ერთი ბიძინა დარჩათ, რომელიც ახლა თხუთმეტი წლისაა და ძალიან უნდა, რომ გამოვიდეს ფეხბურთელი, თან ძალიან მაგარი ფეხბურთელი, ყველაზე ცოტა – ლიტმანენივით მაინც, ამიტომ დილიდან დაღამებამდე ვარჯიშზეა. აქვე დადის – “აზოტის” გვერდით მდებარე სტადიონზე გახსნილ სექციაში. პირდებიან, რომ მალე დიდი გუნდის სარეზერვოში გადაიყვანენ და ჩვენც იმედის თვალით შევყურებთ ბიძინას. სახლში მუდამ დაღლილი და მოშიებული ბრუნდება. დამ კაი კერძები იცის. ყოფილი პროფკავშირების საერთო სასადილოს სამზარეულოშიი მუშაობს და იქიდანაც ამოაქვს ხოლმე თავისი კუთვნილი საჭმლის წილი. მე კიდევ ყოველ დილით თბილისში მიწევს გამგზავრება. დეზერტირების ბაზარში, უკანა მხარეს რომ ოთახებია, იქ ვარ – სკამიც მიდგას და საკანცელარიო მაგიდაც. ერთი შეხედვით იოლი და ადვილი სამსახური მაქვს: ბაზარში გასაყიდად გასატან უთავფეხო, გაპუტულ ქათმებს ვარტყამ ფერდზე რიგრიგობით ბეჭედს. მერე აღვრიცხავ და ჟურნალში ვატარებ. ესაა მთელი ჩემი იქაური საქმე და ზუსტად ამაში მიხდიან ჯამაგირს, თუმცა მაინც ვგრძნობ, რომ ჩემი მოწოდება სულ სხვაა. ამას აქამდეც სულ ვგრძნობდი, მაგრამ ხმამაღლა ვერ ვამბობდი – ახლა კი დანამდვილებით ვიცი. ზუსტად რომ მივმხდარიყავი, ამაში ჩემი და დამეხმარა: მან ჩემს ნაწერებს მიაგნო და წაიკითხა. მხოლოდ წაკითხვა იყოს, კიდევ რა უჭირს: თან მოიწონა და მირჩია – წიგნად შემეკრა, ანუ გამომეცა.
თავიდან ძალიან დავფრთხი. მაგ მიმართულებით არასდროს მეფიქრა. სამი საათი რომ მეჩიჩინა, მერეღა დავფიქრდი.
ბოლოს დამარწმუნა.
ნაკითხი გოგოა ჩემი და. ბავშვობიდან ეგეთი იყო – აქაურ ბიბლიოთეკაში ჩაწერილი. სულ წიგნებში ჰქონდა ცხვირი ჩარგული და მეც გადმომდო. ჰოდა, მეც რაღა დამრჩენოდა – ჩავიძირე და ჩავიძირე.

***
გამომცემლებთან იქამდე აბა საიდან ექნებოდა საქმე… ეს ვიღაც ეგეთი კი თან წეროს ჰგავდა: წაწვეტებული ჰქონდა სახე მეტისმეტად და ორპირში აფრიალებული თაბახის ფურცელივის ფარატინა და მსუბუქი იყო, და თან კიდევ – ბუს – სათვალე ეკეთა სქლად მოჩარჩოებული და სქელშუშიანი.
“მიფრინავენ ფრინველები შორს…” – გაახსენდა შოთას უნებურად, თუმცა მაშინვე მოთოკა, ანუ შიდვე დაიგუბა მღვრიე ფიქრთ-წანწკარი და სპეციალურად სულ სხვა გაიფიქრა, ტელევიზორიდან გამოყოლილი: “ბიო-ორნიტოლოგიურმა დაკვირვებებმა ცხადყო, რომ წერო და ბუ ყველაზე ჭკვიანი ფრინველებია ფრინველთა შორის… სადღაც ბრძენებიც კი…”
გამომცემელს კი ნატიფთითება ხელები პედანტური სიზუსტით გაუთოებული შარვლის ჯიბეებში ეწყო და სამ კვადრატულ არშინ ფართში უთავბოლოდ წრიალებდა – თან ისე კრიახებდა, თითქოს მის წინ ბარემ მინიმუმ თორმეტი კაცი მსხდარ-მდგარიყო ყურდაცქვეტილი და პირ-თვალ-დაჭყეტილი.
“მოთხრობებია, წიგნად მინდა შევკრა”, – დაუდო შოთამ კაბინეტში შესვლისთანავე ორი თითის სიმსხო თაბახის ფურცლების დასტა პრიალა მაგიდაზე, და მხოლოდ მერეღა ჩამოართვა კოჟრიანი ხელი.
-ვისი?
-ჩემი.
გამომცემელმა ამის გაგონებაზე შოთას მეტად უცნაურად, თვალისმოწკურვით შემოხედა, ცოტა ხანს მზერაგაციებულმა უყურა, მერე დასტა აიღო, ჯერ თავფურცელს დახედა, ჩააცივდა, ბოლოს დასტას ცერა თითით ბანქოსავით კრეჭი უყო.
-აქამდე არსად დაბეჭდილხართ… – ამოთქვა დარწმუნებით.
-აბა სად?.. – თავი უარის ნიშნად გააქნია შოთამ და ბაზრის ქათმები გაახსენდა, აღრიცხვისას მელნიან ბეჭედს რომ ასვამდა ფრთასთან ახლოს.
ქათმები მასთან უთავფეხონი მოდიოდნენ (მოჰქონდათ) – მხოლოდ ტანებით, შოთა კი აბეჭდავდა და აბეჭდავდა. თან ითვლიდა. ყველას რომ მოუვლიდა, გაქერცლილ ჟურნალში რაოდენობას აღნუსხავდა და უკან გაატანდა, მერეღა იცლიდა: გამოსწევდა ქვედა უჯრას, ამოიღებდა კალამს და წერდა. წერდა უბრალო ადამიანებზე, ვისთანაც კი ცხოვრებაში ჰქონდა საქმე, ვისაც იცნობდა და გულშემატკივრობდა. წერდა გაუქმებული ანგარიშფაქტურების უკანა გვერდებზე. გვერდებს რომაულად ნომრავდა. დაწერილს სახლში წაიღებდა, აგროვებდა – სადღაც თვის თავზე ყველას გადაიკითხავდა. რომელიც მოეწონებოდა – სტეპლერით შეკრავდა; დაწუნებული საპირფარეშოში შეჰქონდა. ბლომად რომ დაუგროვდა, სადღაც სამ კილომდე, დამ უთხრა:
-წაიღე, შოთა, შეკარ წიგნად… მადლია.
-შენ რა იცი მადლის? – გაღიზიანდა უცებ შოთა.
დამ უყურა, უყურა და თქვა:
-მადლისგანაა სიტყვა მადლობა.
-დიდი ამბავი…
-ჰოდა, მაშ დაატკბე, ვინც ეგ ნიჭი მოგცა და არ დაგამადლა.
საღამოსკენ მოთხრობების გადარჩევა იწყეს. იქიდან ერთი კვირის თავზე კი, გამომცემლის წინ მდგომს, უცებ მოეჩვენა, რომ თავად იმ უთავფეხო ქათმებიდან ერთ-ერთი იყო, ანუ ცოტაც და მხარზე მელნისფრად ვარგისიანობის ბეჭედს დააბეჭდავდნენ, აღრიცხავდნენ, ჟურნალში გაატარებდნენ და გასაყიდად ბაზარზე გააგდებდნენ.
-უნდა იცოდეთ, შოთა, რომ გამოცემლობის კომერციული ინტერესებიდან გამომდინარე, ჩვენ არაფერში გვაწყობს საზოგადოებისთვის უცნობი ავტორების წიგნად ბეჭდვა?.. ასეთია საგამომცემლო თამაშის მთავარი წესი და კანონი…
“საიდან უნდა ვიცოდე?” – შეეკითხა თავს შოთა, თქმით კი სულ სხვა თქვა:
-იქნებ წაგეკითხათ მაინც…
გამომცემელმა დამცინავად გაუღიმა.
-თვით სრულყოფილება და გენიალურობაც რომ აღმოჩნდეს, შოთა, იმ ავტორის წიგნს, რომელსაც არავინ იცნობს, საგამომცემლო პრაქტიკიდან გამომდინარე, შესაბამისად, არ ეყოლება მკითხველი… ანუ…
-ვინ იცის…
-სტატისტიკამ, ჩემო კარგო… – გაღიზიანდა გამომცემელი. – ბოლო-ბოლო ამ საქმეში ვართ ოცი წელია… იშვიათ გამონაკლისებზე აქცენტის გაკეთება კი ამ სიტუაციაში ფრიად სარისკოა… საერთოდ კი, ჯობს ჯერ პერიოდიკაში გამოქვეყნდეთ, გაგიცნოთ მკითხველმა, დაღვინდეთ, მერე გამოჩნდება – ღირს თუ არა, მოთხრობების წიგნად დასტამბვა… ანუ, მოკლედ რომ ვთქვა, თქვენ ჯერ არავინ არ ხართ…
კაბინეტში სიჩუმე ჩამოვარდა.
-და მთელი დეზერტირები ეყოფა? – იკითხა უცებ შოთამ.
-რა ბრძანეთ? – შეკრთა გამომცემელი.
-მთელმა დეზერტირებმა რომ იყიდონ…
-ვიინ? – ძალიან დაბნეული იყო გამომცემელი.
-დეზერტირებმა.
-ჯარისკაცებმა?
-ჯარისკაცებმა არა… – ჩაეცინა შოთას თავისთვის. – სადაა მაგდენი დეზერტირი… ბაზრის გამყიდვლებზე ვამბობ…
-რატომ? – კვლავ ვერაფერს ხვდებოდა გამომცემელი.
შოთამ ღრმად ამოისუნთქა და თქვა:
-იქ ყველა მიცნობს.

***
-სად მაქვს ნებისყოფა… არ მაქვს. რომ წამოვედი იმ ბუზანკლებიანი გამომცემლობიდან, ერთი პირობა ვფიქრობდი, მაგრად დავლევ, გავილეშები და ერთს ვიმღერებ-მეთქი. კი არ მინდოდა, მაგრამ ჯინაზე ვაპირებდი. ვის ჯინაზე? რავი – ასეთი ცხოვრების, ალბათ; ცხოვრების, სადაც ბევრი რამ წინასწარ გადაწყვეტილია ვიღაც ტვინშეშუპებულების მიერ, ანდა რაღა ბევრი – ბარემ ყველაფერი.
წიგნად შესაკრავი მოთხრობების დასტა იღლიაში მქონდა ამოჩრილი და განიერ გამზირს მივუყვებოდი. ისიც ვიფიქრე – მდინარესთან ჩავალ, ამ ნაწერებისგან ქაღალდის გემებს გავაკეთებ და წყალს გავატან-მეთქი, მაგრამ ეგ აზრი არ მომეწონა. დამენანასავით მოთხრობები. მე შენ გეტყვი და – ხელახლა დავწერ იგივეს, ანდა მახსოვს რო აქ რა სწერია? წერა ჩემთვის რაღაცის მოშორებასავითაა – უფრო კორძის, ანდა გამოღებული ნაყოფის. მოკლედ, მსხმოიარე ხესავით ვარ, და როგორც ჩემი და ამბობს: მუდამ ორპირი მაქვს თავში.
დეზერტირებში ავედი. ივანე ვნახე.
-რაო, შოთა – გბეჭდამენ?
ხელი ჩავიქნიე და დასტა მაგიდაზე დავაგდე. ივანესაც თავისებურად ჩაეცინა.
ივანესაც ბეჭედი უჭირავს ჩემსავით, ოღონდ ის გოჭებსა ბეჭდავს. უცნაური კაცია ივანე. ვაქრისტიანებ ამ რჯულძაღლებსო – ამბობს გოჭზე ბეჭდის დარტყმისას. თან ღრმადმორწმუნეა და ყველაფერში, რაც კი ირგვლივ ხდება და ტრიალებს, უზენაესის ნებას ხედავს. “ეშმაკი გვაცდუნებს – ღმერთი გვსჯისო” – იცის ხოლმე დახეთქება, ისიც ყველაზე მოულოდნელ მომენტებში. ბეჭდის ყოველ დარტყმაზე “ამინ”-ს იძახის და საერთოდაც გულიანი კაცია.
უნდა დავლიო-მეთქი და, მაშ რა ჯანდაბა უნდა ქნაო…
თვითონვე ამოიღო ერთი ბოთლი არაყი მაგიდის ქვემოდან. მალე მოვრჩები და მეც შემოგეხიდებიო… შენ კიდევ, რა მექელეხესავით იყურები, წადი ხელები დაიბანე… იმათ უარი გითხრეს, დაიკიდე – მალევე მოგეშვებაო.
-არც წაიკითხეს, ივან… არც დაიტოვეს… უკან გამომატანეს…
-რათა?
-შენო არავინ ხარო…
-ერიჰა… ეგ რა სიტყვაა? – აიმრიზა ივანე.
-ეგრე მითხრეს და…
-რქები ჰქონდა?
-არ დავკვირვებივარ…
-მაშ ჩლიქები მაინც ექნებოდა… კაცმა ეგეთი როგორ უნდა გითხრას?! – ფეხზე წამოდგა ივანე და ჭუჭყიანი წინსაფარი შეიხსნა. – წამო, მანახე ერთი, ვინც ეგ გითხრა… მეც ვეტყვი სიტყვას…
-კაი ახლა, ივან… დაჯე…
-დაჯე კი არა, წამო-მეთქი!
-გალსტუკი უკეთია, ივან…
-დავკიდებ მაგ გალსტუკის ლურსმანზე… თან შევაქანავებ…
-დაჯე ივან, დაჯე… სხვაგან მივალ…
-სხვაგან… სხვაგანაც რო იგივე გითხრან?
-კიდევ სხვაგან მივალ…
-და იქაც რომა?
-არ ყოფილა სამართალი ქვეყნად…
-ეჰა… სადაური კაცი ხარ შენ შოთა, ჰა?
-რუსთაველი.

***
მარტო მივიდა ივანე ბუზანკლებიან გამომცემლობაში. ხელში არაფერი ეჭირა.
გამომცემლობაში, შოთასი არ იყოს, ივანესაც დახვდა ისევ ბევრი შეუხედავი ქალი, არცერთი მამაკაცი, უჯრებიანი მაგიდები, ზედ კომპიუტერები, კომპიუტერებთან კაქტუსები. “მაღალ მთიანეთში დღემდე შემორჩენილი წარმართული კულტურის ნიმუშები – მათ შორის ფალოსის კულტის ნაშთები…” – სულ არ მოფრენია ივანეს თავში შოთასავით, არამედ ამდენი კაქტუსის შემხედვარეს უბრალოდ გაეფიქრა: “რამდენი ქალია ამქვეყნად, თლა ქალი რომ ვერ არი…” და შოთასავით ძალიან სხვაგან რომ არ გაეტია ფიქრით, უბრალოდ ხმამაღლა თქვა, ოღონდ სხვანაირად:
-უფროსი მაიყვათ. ბარო!
და მაინც ისევ უწესრიგოდ აწრიალდნენ შეუხედავი ქალები. ზოგმა კვლავ თავზე გადაისვა ხელი, რამდენიმემ ტრადიციულად ფარდა გაასწორა, ორნიც ისევ ამ დიდი ოთახიდან კიდევ უფრო იქით გამავალ თეთრ კარში შეიძურწნენ – უმეტესობა ისევ ფეხზე დადგა. ივანეც ჯიქურ იდგა და პასუხს ელოდა.
კვლავ პასუხივით იყო – თეთრი კარი რომ გაიღო და იქიდან გამოსძახეს: “აქეთ მობრძანდით…”
შეაბიჯა თუ არა, ორი ბუზანკალივით ქალი ძველებურად გაშპა ოთახიდან და ივანეც გამომცემელს ერთი-ერთზე შერჩა.
შეხედა თუ არა თვალებში, აშკარად დაინახა ივანემ (და არა მიხვდა), თუ რა სიშლეგით რბიოდნენ გამომცემლის თავში სიტყვები: “ქურდები”, “შავები”, “პესპრედელი” და “კრიშა”. მაინც თვალის მალი ფახულით განიდევნა ივანემაც ეს უხერხული ხედვითი შეგრძნება და ხელისგული მაგიდაზე დაასვენა:
-რუსთაველ შოთას იცნობ? – იკითხა და გამომცემლის გამოწვდილ ნაზ ხელისგულს ამრეზით დახედა.
-რა ბრძანეთ? – დაიბნა გამომცემელი და ხელი უკან შიშით წაიღო.
ივანემ პასუხად ჯიბიდან გოჭების საბეჭდი ბეჭედი ამოიღო და ზედ დააორთქლა. მერეღა თქვა:
-რუსთაველ შოთას-მეთქი!
გამომცემლის მზერამ ივანეს მაშინვე აგრძნობინა, რომ ზემოთთქმულის გამო გამომცემელი თვალისდახამხამებაში დამცირდა და დაკნინდა, თუმცა ეს შეგრძნება ივანეს თავისთან დიდხანს სულ არ გაუჩერებია.
-დიდ რუსთველს ვინ არ იცნობს? – აბორგდა გამომცემელი ადგილზე და სქლად მოჩარჩოებული, დაორთქლილი სათვალის ზემოდან ტელეფონს გახედა.
-ფინთ თვალისცეცებას მორჩი, ჯიგარო… – აიმრიზა ივანე და ბეჭედს კიდევ ერთხელ დააორთქლა. – და ეხლა ხელათ გაგადიდრუსთველებ…
-რა ბრძანეთ? – სულ გადაფითრდა გამომცემელი და კარისკენ წაიწვდინა გრძელი კისერი. – ასმათ!! დარეჯან!! ფატი!! გადარეკეთ ახლავე პატრულში! – მხოლოდ ამის დაყვირებაღა მოასწრო, ვინაიდან დანარჩენი უცებ მოხდა – ივანემ ორი თითი ჩასჭიდა ყელში და მაღლა ასწია, მერე ბეჭედს კიდევ ერთხელ დააორთქლა და შუბლში გაუქანა.

***
ივანეს ხულიგნობისთვის სამი თვე მისცეს. რა თქმა უნდა, ჩემი გულისთვის. დღემდე მე ვგრძნობ თავს დამნაშავედ და ეს სასამართლოზე არც დამიმალავს, მაგრამ ივანე მაინც არ დაინდეს. სამი თვეო……ბევრია რო? თან შუბლზე გოჭების ბეჭდის დასმისთვის… როგორც ივანემ პროცესზე თქვა – “გაქრისტიანებისთვის”… მე ეგეთებში ვერ ვერკვევი. აბა სად მე და სად სამართალი… ჰოდა, კი მიწევს ეს ბოლო ხანები “პერედაჩებით” სირბილი. თან ივანეს თხოვნით ჩემი ის ნაწერებიც დამაქვს და ხმამაღლა ვუკითხავ. ის თვალდახუჭული მისმენს, არაფერს ამბობს – უბრალოდ თავს აქნევს მძიმედ და განშორებისას თვალს მიკრავს, რაც ნიშანივითაა, რომ შემდეგ მისვლაზე ისევ ნაწერებით უნდა მივიდე და ივანეს კიდევ ერთი მოთხრობა წავუკითხო. და ეგრე ბოლომდე. ვიდრე სამი თვე გაილევა. რაღა დარჩა რო? ბევრი აღარაფერი. უცებ გაივლის ეს დროც, ივანეც გამოვა და კი ვიჯდებით ისევ ერთ ოთახში: მე ქათმებისკენ, ივანე – გოჭებისკენ. ჯერჯერობით, ივანეს მაგივრად გოჭებსაც მე ვბეჭდავ დეზერტირებში და ბეჭდვის ყოველი მოქნევისას უცნაური ჟრუანტელი მივლის სხეულში. თან ამ ბოლო დროს სულ ეკლესიის ზარების ხმა ჩამესმის ყურში და ხანდახან ვფიქრობ, რომ ვგიჟდები. ივანეს ვუთხარი და ჩაეცინა: გიჟდები კი არა, ცოცხლდებიო. მოკლედ, ორ საქმეს ერთდროულად ვერევი – ქათმებსაც და გოჭებსაც. ჩემი ნაწერები კიდევ, გადავაქსეროქსე და ასლები ბაზრის ყველა განყოფილებაში ჩამოვარიგე:
ყველებში, ხორცებში, თევზებში, სუნელებში, მწვანილებში, ხილებში, ყვავილებში და ფქვილებში უკვე კარგად მიცნობენ. მე რა – ჩემ ნაწერებს იცნობენ და მათი წყალობით – მეც.
რომ ჩამოვივლი, ჩურჩული ატყდება ხოლმე – “რუსთაველი მოდის, შოთაო”, და მეც ვამაყდები, მთელი ძალით ვისუნთქავ აქაურ ჭრელ ჰაერს და უკვე ვიცი, რომ მთელი დეზერტირები სხვანაირად მიცნობს – განა როგორც ქათმების ან გოჭების მბეჭდავს – ეგ ცოტაა!
როგორც მწერალს, როგორც რუსთაველ შოთას…

(c) “ცხელი შოკოლადი”

ჯადოსნური პორტალი


ა. ა. მილნი, ”ვინი პუჰი”, ”სახლი ვინის ტყეში”. მთარგმნელი ლამარა თურმანიძე, რედაქტორი ლალი ქადაგიძე. თბ. ”დიოგენე” 2006.

მახსოვს, დილის რადიოინტერვიუში ჟურნალისტმა ჰკითხა ერთ-ერთ იმჟამად მარგინალ პოეტს – ლექსების წერა რა ასაკში დაიწყეთ და ვინმეს გავლენა თუ გქონდათო. პასუხი კიდევ უფრო ნათლად მახსოვს – პირველი ლექსი ვინი პუჰის პოეტური ტალანტის გავლენით დავწერე და მერეც ლექსწერის მისეულ მეთოდს მივმართავდიო – პასუხს კორეპონდენტ-რეპონდენტის თავაზიანი სიცილი მოჰყვა.
იმ ასაკში ვიყავი, რუსულის მასწავლებლები ო’ჰენრის და დრაიზერის კითხვას რომ აძალებენ ბავშვებს, მაგრამ ვინი პუხის თავგადასავალი არათუ წაკითხული არ მქონდა, უშუქობა-უდენობის გადამკიდე მულტფილმისთვისაც არ მომეკრა თვალი. მაშინ ვაფრინე დედა ბიბლიოთეკაში და ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ორ კვირაში პირველი ლექსი გამოვაცხვე. იშვიათია წიგნი, რომელსაც ამხელა გავლენა მოეხდინოს ე.წ. ”კოლექტიურ ქვეცნობიერზე” – მახსოვს, როგორ ღიღინებდნენ ვინი პუჰის სიმღერას ლეონოვის ხმის წაბაძვით, ან რა ხალისით ვრცელდებოდა ანეკდოტები ვინი პუხსა და გოჭუნაზე – ბორის ზახოდერისეულმა თარგმანმა და საბჭოთა მულტფილმმა გაბერილი, ღორმუცელა, ნახერხით თავგამოტენილი დათუნია საკულტოდ აქცია.
უცნაურია, მაგრამ ისე მოხდა, რომ სამშობლოში (ინგლისი) და სხვა არასაბჭოთა ქვეყნებში ვინი პუჰი და მისი მეგობრები ჩვეულებრივ, ბავშვებში უფრო იყო პოპულარული და ალან მილნის საბავშვო წიგნს უფროსებისგან ამხელა გაფეტიშება და პერსონაჟებთან თვითიდენტიფიკაცია არ მოჰყოლია. წიგნის ილუსტრაციებიც (ერნსტ შეპარდი) და დისნეის მულტიპლიკაციური ფილმების გმირებიც უპრეტენზიობით და ინფანტილურობით განსხვავდებიან ჩვენთვის კარგად ცნობილი თვითკმაყოფილი ვინისგან, მშიშარა გოჭუნასა თუ ცხოვრებაზე ხელჩაქნეული იო-იოსგან.
სწორედ ორიგინალის მიხედვითა შედგენილი ვინი პუხის პირველი ქართული თარგმანიც. პირველი წიგნი – ”ვინი პუჰი” ინგლისში 1926 წელს გამოიცა და მას მალე დათუნიას ახალი თავგადასავლები – ”სახლი ვინის ტყეში” (1928) მოჰყვა. წიგნები ათი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი ამბისგან შედგება, რომლებსაც ა. მილნი თავისი პატარა ბიჭის, ქრისტოფერ რობინისთვის იგონებდა. მოქმედების ადგილი უღრანი ტყეა – ერთგვარი პორტალი, რომელსაც სხვა სამყაროში გადავყავართ, იუმორით, მზრუნველობითა და სიხალასით დამუხტულ ატმოსფეროში, სადაც თავად ქრისტოფერ რობინი, მისი მეგობარი დათუნია, გოჭუნა, კურდღელი, ჭოტი და სხვა პერსონაჟები ცხოვრობენ.
ქართულ თარგმანში ამ პერსონაჟების ხასიათებს არაერთგან სცდება მათივე ფრაზეოლოგია და ხშირად შინაარსთანაც შეუსაბამოა. მაგალითად, კურდღლის ხვრელში გაჭედილი, აბუზღუნებული ვინი არასოდეს იტყოდა: ”რაკი ასეა, ნუგეში მცეს ამ მწარე დღეში ჩავარდნილ, საცოდავ დათუნიას”, არც თაფლზე სანადიროდ ჰაერში გამოკიდებული წაიღიღნებდა სახელდახელოდ შექმნილ თავის სულელურ სიმღერას ასეთი სიტყვათწყობით: ”მხიბლავს ზეცის მყუდროება, მოლივლივე ლურჯი ფერი”. მსგავსი შემთხვევები ტექსტს საერთო რიტმიდან აგდებს და მკითხველსაც ხელიდან უსხლტება პერსონაჟის გარშემო შექმნილი განწყობა. იკარგება მთლიანობა და ირღვევა ნაწარმოების ის საშუალო ტემპერატურა, რაც მას ერთი ამოსუნთქვით გაკითხებს. ცოტა არ იყოს, დამაბნია გოჭუნას სახელმაც – ვინის განუყრელ მეგობარს წიგნის ქართულ თარგმანში რატომღაც ”დრუნჩა” (ინგ. Piglet) ჰქვია, არადა ქართული საბავშვო ლიტერატურიდან დრუნჩა დღემდე დათვთან ასოცირდება (”დათუნია დრუნჩასა ერბო ერგო თაფლისა…”).
”ვინი პუხი” ის წიგნია, რომელზე მუშაობის დროსაც მთარგმნელი აუცილებლად გადააწყდება სირთულეს, გახდეს წიგნის თანაავტორი და შემდეგ სხვა ენაზე დაწეროს იგი; თვითონვე შექმნას პერსონაჟები – დიდი მოაზროვნე და პოეტი, ღორმუცელა დათვი, რომელსაც ნახერხით აქვს თავი გამოტენილი და თავის ბრიყვულ ფილოსოფიას პრიმიტიული, სასაცილო ლექსიკით აყალიბებს, პრეტენზიული, მშიშარა და ფაცი-ფუცა გოჭი, გამოუსწორებელი პესიმისტი, სკეპტიკოსი იო-იო, დინჯი და მეოჯახე კურდღელი, უღრანი ტყის ბინადრების ავტორიტეტი, დამცველი და ერთგული მეგობარი ქრისტოფერ რობინი, და რაც მთავარია, მთარგმნელმა ტექსტს უნდა შეუნარჩუნოს ის მიამიტური განწყობა და ხასიათი, რომელიც ყველა ამ პერსონაჟს აერთიანებს. გულუბრყვილობა და ნაივურობა – სწორედ ეს არის ა. მილნის ორივე წიგნის ემოციური ფონი, რაც გაიძულებს, გაგეღიმოს ვინის მუქთახორობასა და მუცლის მონობაზე, ჭოტის ძალადნაკითხობაზე, გოჭუნას დაუდევრობასა და იო-იოს უკმეხობაზე; მიამიტურობაა ვინი პუხის ტყის ის ძირითადი მუხტი, რასაც წიგნის კითხვის დროს ამ სამყაროდან გავყავართ და თავს პატარა ცხოველების გვერდით მყუდროდ და დაცულად გვაგრძნობინებს. თუმცა, ისევე როგორც ყველა კარგ წიგნს, ვინი პუხის თავგადასავალსაც ერთი ნაკლი აქვს – ბოლოს ისიც მთავრდება. მაგრამ, რამდენად უცნაურიც არ უნდა იყოს, ავტორი არ გვიშვებს უღრანი ტყიდან – მართალია, ვინი პუხი და ქრისტოფერ რობინი ხელიხელჩაკიდებულები მიდიან მათი საყვარელი ადგილიდან და თავგადასავლებიც ამით მთავრდება, მაგრამ რჩება ჯადოსნური პორტალი, რომელიც ყოველთვის, როცა კი მოგვინდება, უკან დაგვაბრუნებს ვინის ტყეში და მისი მორიგი სულელური ჩანაფიქრის განხორციელების მომსწრეს გაგვხდის: ”ორივენი წავიდნენ. მაგრამ სადაც არ უნდა იყვნენ და რაც არ უნდა შეემთხვეთ გზაში, აქ, ამ მოჯადოებულ ადგილას, ამ გორაკზე შეფენილ ტყეში პატარა ბიჭი მაინც ყოველთვის ითამაშებს თავის დათუნიასთან ერთად.”

© “ცხელი შოკოლადი”

ზაზა თვარაძე, “სიტყვები” (სერია “ყველა დროის საუკეთესი ქართული მცირე რომანი”). თბ. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა 2007.

თუ აქამდე არასდროს გინახავთ ცოცხალი სიტყვები, არ გეჯერათ მათი არსებობის და ვერც კი წარმოგედგინათ, როგორ გამოიყურებიან ისინი, ახლა ისღა დაგრჩენიათ, ზაზა თვარაძის ახალი რომანი გადაშალოთ და ყურადღებით დააკვირდეთ თითოეულ სიტყვას – მერე უკვე თვენზეა, ჰაერში მოტივტივე სხეულებს კვამლს მიამგვანებთ, საპნის ბუშტს, ნისლის ნაფლეთებს თუ რამე სხვა ფორმას მოუძებნით თქვენს გარშემო მოფარფატე ცოცხალ ორგანიზმებს, სხეულებს, რომლებიც ისევე სუნთქავენ, იკვებებიან ჰაერით, როგორც – თქვენ. ალბათ არც მეზობელი ქუჩების ბინებზე შეგიმჩნევიათ წარწერა – “სანეტარო კანტორა”, უფრო მეტიც – არც კი გიძებნიათ ის ადგილი, სადაც ფულზე ნეტარება იყიდება. ჯერ-ჯერობით მხოლოდ წიგნის მაღაზიები შემიძლია გირჩიოთ – იქ ზაზა თვარაძის “სიტყვებს” მოგყდიან. მერე კი უფრო დიდი ნეტარებისკენ წიგნის კითხვისას თავად გაიგნებთ გზას.

ბესო სოლომანაშვილი, “ზამორა (სნაიპერა)”. (მოთხრობები). რედაქტორი ანა ჭაბაშვილი. თბ. “დიოგენე” 2007.

ომი რომ გასართობი საქმიანობა არაა და არც თუ ისე სახალისო თამაშია, ამის მიხვედრას არც განსაკუთრებული გამჭრიახობა სჭირდება, არც საამისო ასაკი და მით უმეტეს, არც იმ მწარე დანაკარგის საკუთარ თავზე გამოცდა, რაც ომის სისასტიკეს მოაქვს თან. თუმცა, თაობები მაინც სხვადასხვანაირად აფასებენ მოვლენებს და ხშირად ერთი და იგივე საგანი განსხვავებულ მნიშვნელობებს იძენს. ხანდახან ისეც ხდება, რომ შვილიშვილებს პაპის პაპათა ცოდვები აეკიდებათ ხოლმე, და მერე ყველა ამ ისტორიას ან ფოტოფირი აფიქსირებს, ან ვინმე ჟამთააღმწერელი, ან კიდევ, უბრალოდ, მწერალი იყენებს სათავისოდ. ბესო სოლომანაშვილის წიგნიც სწორედ ამ უკანასკნელის გამოვლინებაა – ორიგინალური, ინდივიდუალური ხელწერის მქონე ავტორის მოთხრობები კიდევ ერთი საინტერესო და საყურადღებო მოვლენაა ქართულ ლიტერატურულ სივრცეში.

ოთარ ჭილაძე, “რკინის თეატრი” (რომანი). მეოთხე გამოცემა. თბ. “არეტე” 2007.

ხშირად ადამიანები არ აღიარებენ შემოთავაზებულ ნორმებს და წინ აღუდგებიან ხოლმე საზოგადოებაში დამკვიდრებულ სტერეოტიპულ აზროვნებას, თუნდაც ეს პროტესტი უახლოესი ადამიანების დაკარგვის ფასად ექცეთ. მერე ეს დანაკარგი აძლიერებთ, აძლიერებთ, ისე, რომ უძვირფასესის დამკარგავები მაინც მდიდრები ხდებიან – რაც თვალს აკლდება, სულს ემატებაო. ვერაფერს იტყვი – იყო ძე წარსულისა და მამა მომავლისა, მართლაც რომ საპატიო ტვირთია… არანაკლებ დიდი პატივია, იყო ყველა დროისა და თაობის საყვარელი მწერალი, კლასიკად აღიარებული ნაწარმოებების ავტორი. ალბათ, უკვე მიხვდით – საუბარი ოთარ ჭილაძეზეა, მისი “რკინის თეატრის” ახალი გამოცემა კი ისევ ელოდება წიგნის მაღაზიებში ერთგულ მკითხველს.

ლაშა გახარია, “100 ლექსი”. (ლექსები). შემდგენელი როზა ბერიკაშვილი. თბ. „ინტელექტი“ 2007.

მიწაზე დაწერილი და შემდეგ ცაში გადათეთრებული ლექსები, გულში აყვავებული და მერე იქიდან ხელებით ამოყვანილი სიტყვები, ნასათუთარი ენა, რითმებად და რიტმებად ფურცლებზე გადატანილი – ეს ყველაფერი პოეზიის მოყვარულებს ლაშა გახარიას ლექსების კრებულში ელით. “100 ლექსში” ორიგინალური პოეტიკის, განსხვავებული სტილისა და თვითმყოფადი ფორმის ნაწარმოებებია თავმოყრილი – “ტანზელექსებშემოშენებული” ავტორის ყელში “ლექსად ამოსული მეტასტაზები”. წიგნი პოეზიის გურმანებს კიდევ ერთხელ გაახსენებს საყვარელ პოეტს, ახალბედა მკითხველები კი ლაშა გახარიას სახელთან ერთად ლექსწერის მისეულ, ორიგინალურ და განსხვავებულ ფორმას ეზიარებიან.

პიერ გრიპარი, “ბროკას ქუჩის ზღაპრები”. (ზღაპრები). მთარგმნელი მაია ვარსიმაშვილი-რაფაელი. თბ. “აგორა” 2007.

როცა გარშემო ბავშვები გეხვევიან და ზღაპრების მოყოლას გთხოვენ, შენ კი პატარა ონავრების ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად აღარც პერო-ანდერსენი-გრიმების მარაგი გყოფნის და მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის ხალხური თქმულებებიც ამოწურე, სხვა რაღა დაგრჩენია – თავად უნდა გამოიგონო მხიარული, ჯადოსნური ამბები და პატარები გაახალისო. მერე კი ეს სახელდახელოდ გამოძერწილი ზღაპრები ერთ წიგნად შეკრა და შენი ფანტაზიის ნაყოფი კიდევ უფრო მეტ პატარას გაუზიარო. ასე შეიქმნა პიერ გრიპარის მხიარული თავგადასავლები წყვილ ფეხსაცმელზე, მუტფრის ქუჩის ჯადოქარზე, ყოვლისმცოდნე თოჯინა – სკუბიდუსა თუ ონკანის ფერიაზე. უფრო მეტიც – ონკანის ფერიამ თურმე თვითონაც მოინდომა მეზღაპრეობა, მაგრამ ჯადოსნური ფორმულა დაეშალა და, ახლა წიგნის ბოლოს მიმალული, ბავშვებისგან დახმარებას ელოდება. “ბროკას ქუჩის ზღაპრები” კიდევ ერთი საბავშვო წიგნია ქართულ ენაზე, რომელსაც პატარები ხალისით წაიკითხავენ.

ალექსანდრე სულხანიშვილი, “მოგონებები შეფიცულთა რაზმზე”. თბ. “არტანუჯი”, 2007.

1921 წელს რუსეთისაგან საქართველოს ოკუპაციას მტრის მხრიდან საშინელი რეპრესიები მოჰყვა. დაიწყო საუკეთესო მამულიშვილების დახვრეტა, დევნა, გადასახლება, ქვეყნის დაწიოკება. ქართველი ერის ერთადერთი გამოსავალი პარტიზანული ბრძოლების გაჩაღება იყო, რისთვის მზადებაც ქართველებმა რუსების შემოსვლის დღიდან დაიწყეს. საქმეს სათავეში პოლკოვნიკი ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილი ჩაუდგა, ხოლო ამ წიგნის ავტორი – ალექსანდრე სულხანიშვილი რაზმის წევრი და ქაქუცას უახლოესი თანამებრძოლი გახლდათ. “მოგონებები შეფიცულთა რაზმზე” სწორედ “შეფიცულთა” რაზმის ბრძოლაზე მოგვითხრობს საბჭოთა ხელისუფლებისა და რუსული ოკუპაციის წინააღმდეგ. მოგონებები იმ ცოცხალ ფაქტებსა და მოვლენებზე დაყრდნობითაა აგებული, რომლის მონაწილეც თავად წიგნის ავტორი გამხდარა, და ამდენად, ა. სულხანიშვლის ჩანაწერები ქართველი მკითხველისთვის ისტორიულ წყაროდაც ძვირფასია.

© “ცხელი შოკოლადი”