დარაჯმა მითხრა, წილებს მოგაშორებო. თავისუფალი იყო და იმიტომ მითხრა. მე კი ბუნების გაკვეთილიდან ვიყავი გამოგდებული, საქმე არც მე მქონდა და მშვიდად დავუდე მაგიდაზე თავი. “საიდან მიხვდა, რომ ტილები მყავს? ან რატომ არ მრცხვენია ნეტა?” – ვფიქრობდი და მეძინებოდა. ისიც კი მკითხა, როდის დაიბანეო ბოლოს თავი. კვირას. კვირაობით ვბანაობ-მეთქი. დამამთქნარა. მერე მომიყვა, რომ ქალიშვილს პატარა არფა უყიდა, რომ ახალი კაფელი გააკრა სამზარეულოში, რომ დაბადების დღე აქვს ორ თვეში და რომ ყოველდღე აკითხავს ყირგიზ ქმარს კუკიის სასაფლაოზე… მე კი დამავიწყდა ჩემი უთეთრსაყელო ფორმის კაბა, ფერისმჭამელებიანი ცხვირი, სამარცხვინო სამოსნობა და ბევრი სხვა უსიამოვნო რამ. ცხოვრებაში პირველად იყო, რომ ასე ყველაფერი ერთად დამავიწყდა და ცოტა დავიბენი. მაგრამ დაირეკა ამ დროს განსაკუთრებულად ცივი ზარი და მომეჩვენა, რომ ყინულის ნატეხები ჩამომისვეს მარცხენა ბეჭზე. “გძინავს?” – უყვირა დირექტორმა დარაჯს. ცერი, რომელიც წეღან ღილაკზე ეჭირა, თვალებთან მიუტანა. “რა გავალია შენ?” – კიდევ უყვირა და მგონი დაინახა კიდეც მაგიდაზე მოსეირნე მოზრდილი ტილი, რომელიც ჩემი სისხლით იყო გაძეძგილი. ღმერთო, რა განსაკუთრებულად უშნო ტილი იყო. რაღა მაინცდამაინც ეს გადმოხტა დირექტორის დასანახად?! სიკვდილამდე შემრცხვა და ისე მომინდა ვყოფილიყავი ან ქერა, ან ხუთოსანი, ან რამენაირი, რომ ყველაფერი მივატოვე და წამოვედი სახლში. სადარბაზოსთან სასწრაფო დახმარების მანქანა დამხვდა. თუ ამ ტლაპოს გადავახტები, დედასთან არ იქნება მოსული. ვერ გადავახტები, კიბეები სულმოუთქმელად ავირბინე და ღია კართან გავშეშდი. “ახლავე უნდა მოვიგონო ერთი კარგი რამე მაინც!” ვკვდებოდი, მძიმე სიბნელე ეშვებოდა ირგვლივ და უცებ გამახსენდა, რომ კანზე მკბენდა ექვსით ნაკლები ტილი…
საუნჯე
ახლა შემოვა და მკითხავს: ბუზის საკლავი შენ გაგიტყდა? მე კი ვუპასუხებ: იცით? თქვენ თუთია გაკლიათ და იმიტომა გაქვთ ფრჩხილებზე თეთრი ლაქები. მერე მუშტს ვთხლიშავ შუბლში და გამეცინება გიჟივით. აი, შემოდის. – ბუზის საკ… – დიახ. შემთხვევით… ვიცოდე მაინც, ქალია თუ კაცი. ან რატომ ვცხოვრობთ ერთად. ან რატომ მერიდება თუ მეშინია ვთხოვო: ნუ შემჭრით თმებს… მორჩილად ვჯდები ყოველ დილას დაბალ სამფეხაზე და ფოლადის უშველებელი მაკრატელი ჯოჯოხეთური ღრჭიალით გვაცალკევებს მე და ჩემს მწვანე თუ არ ვიცი, რაღაც არათმებისფერ სხივებს. ძალიან მიხდება – ვუღიმი აკორტნილი და მისი თვალებიდან ამოსისინებული თვითკმაყოფილებით ვიშხამები. ის: მუქდება უკვე მწვანე. მე: მალე თქვენსავით წაბლისფერი (განავლისფერი) თმები მექნება. ის: დავლიოთ ახლა ჩაი. ათი წუთის წინ ჩემს ოთახში შემოვიდა. ჩალის ლამაზი ჩანთა ფანჯრის რაფაზე შემოდო, თვითონ კი სადღაც გაუჩინარდა. მე მის ჩანთასთან მივდგი სკამი და მძიმედ დავესვენე, რადგან ვიგრძენი, რომ შიგ იდო რაღაც დიდი სასწაული! მთელი სიცოცხლე რომ ვეძებდი, სწორედ ის! მაგრამ ვერ გავხსენი. ვერც გავეკარე. უხმოდ ვიჯექი და ჩემს გამოკეტილ საუნჯეს დავტიროდი… მერე ამიძგერდა უკანა კბილი. ჩირქის მოზრდილი ფისტულა მაქვს ფესვზე. ავდექი. აბაზანაში შევედი. წყალი უაზროდ მოვუშვი და დავკეტე ისევ…
ველადონური ისტორია
სიგიჟეა ტერჟის ნავსადგურიდან ველადონის ნავსადგურში სამუშაოდ გადასვლა, მაგრამ როცა საქმე ჯანმრთელობას ეხება, იძულებული ხარ კომფორტი დათმო. ცოლ-ქმარიც ოთხნახევარ შვილთან ერთად ჩამოვიდა ამ უცნაურ ქალაქში და პირველი დღიდანვე ყველაფერი აერიათ. მხოლოდ ამინდები იდგა გასაოცარი. მწერების საჭერი შხამიანი ფურცლები უფასოდ ეძლეოდათ ყოველ საღამოს და მოთმინებით ელოდნენ, როდის შეეგუებოდნენ იქაურობას. “ტელევიზორი დილა-საღამოს ორ-ორ არხს იჭერს და შუადღით – ერთს” – მიწერა კაცმა წერილში მამიდებს, რომლებმაც იგი გაზარდეს და ახლა მშვიდად ემზადებოდნენ დასახოცად. მეხუთე შვილზე ფეხმძიმე ქალი კი წერილებს არ წერდა. კვირაში სამჯერ უგემურ გუფთას აკეთებდა და ორ დღეში ერთხელ ან ერთ დღეში ორჯერ გული თუ რაღაც ტკიოდა ოდნავ.
ყოველ საღამოს ვარიგებ ამ შხამიან წებოვან ფურცლებს ნავსადგურში მომუშავეთათვის და ორი დღეა, რაც ეგენი არ მინახავს. ისევ ჯობია, თავი დამანებონ. კაცს კი არ ვიცნობ, მაგრამ ქალი საშინელი მზარეული და მძინარა ზარმაცია. დედაჩემი ასეთ ქალებს ფრილინდებს ეძახდა. ერთხელ, მოლოგინებამდე ორი დღით ადრე, წამლების საყიდლად გამოსულა (ავადმყოფი ყავთ სახლში ვიღაც) და გზად მომაკვდავი ხბო შეხვედრია. შემდეგ კაცები გაოგნებულები ყვებოდნენ, თუ როგორ მოუხსნია თეთრი წინსაფარი, ხბოს გახურებულ მუცელზე გადაუფენია, წამოწოლილა, დაუდია ზედ თავი და დაუძინია ღრმად.
“ტელევიზორი დილა-საღამოს ორ-ორ არხს იჭერს და შუადღით…” – მამიდები ერთმანეთს ჩაეხუტნენ და დაიხოცნენ თუ ჩაეძინათ.
ასე ცხრამეტი-ოცი წლის წინ მკვდარი ხბო მოასვენა მამამ სახლში და ისე შევშინდი, თითქოს სახე ძირს ჩამომივარდა. გახევებული ხბოს მუცლიდან რამდენიმე უფერული ყვავილი ამოზრდილიყო და გაოგნებული მამა მეორე დილამდის მხოლოდ ამას იმეორებდა: ჯადოქარი იყო ის ქალი თუ რა?!..
რომ იმშობიარა, ქალი ახლა შხამიანი ფურცლების დამრიგებელს გაჰყვა სახლში. ცოლად კი არა, ისე გაჰყვა. მაგრამ უგემურ გუფთას მაინც კვირაში სამჯერ აკეთებდა და ორ დღეში ერთხელ ან ერთ დღეში ორჯერ ისევ გული თუ რაღაც ტკიოდა ოდნავ.
რელიგიაში იმას ვგულისხმობ, რაც კაცობრიობამ ზებუნებრივად მიიჩნია. რელიგიასა და ლიტერატურას შორის კავშირი ძალიან ძველია. ხარჯთაღმრიცხველებმა დამწერლობა შექმნეს, ნავაჭრი საქონელი რომ აღენუსხათ, მაგრამ მალე ამას სასულიერო პირებმაც მიჰყვეს ხელი. ძველი წელთაღრიცხვის დაახლოებით 3100 წელს ჩნდება უძველესი დამწერლობის ენა – შუმერული – ადმინისტრაციული საქმიანი ტექსტებისა და სასკოლო სავარჯიშოების სახით. თუმცა, უფრო ადრეულია ღმერთებისა და მეფეთა ჩამონათვალი. ქრისტეშობამდე მეორე ათასწლეულიდან მოყოლებული შუმერული ტექსტები მოიცავს ვრცელ რელიგიურ ლიტერატურას, რომელიც გვხვდება ძველ აღთქმაშიც. ესენია, გადმოცემები სამყაროს შექმნის შესახებ, თქმულებანი უძველეს მეფეებზე, გოდება, საგალობლები და იგავები. მსოფლიო ლიტერატურის უძველესი ქმნილება „გილგამეშიანი“ სწორედ შუმერული ეპოსი გახლავთ. შუმერულ გადმოცემათა მიხედვით, გილგამეში იყო ურუქის ქალაქსახელმწიფოს უძველესი მეფე, ვინც ამ ქალაქის საარაკო გალავანი ააშენა. არამარტო შუმერების, არამედ ასირიელთა და ბაბილონელთათვისაც, რომელთაც შეითვისეს შუმერული ცივილიზაცია, გილგამეში იყო მეფე-გმირი და ღმერთი. მას თაყვანს სცემდნენ, როგორც ქვესკნელის ღვთაებას. შუმერების მიცვალებულთა აკლდამებში აღმოჩენილია მისი გამოსახულების მსგავსი ფიგურები. არსებობდა მისი ამბის რამდენიმე ვერსია. თუმცა, ზოგიერთი ფრაგმენტი ძვ. წ. აღ-ის მესამე ათასწლეულს ეკუთვნის, შთამომავლობას ძირითადად შემორჩა ძვ. წ. აღ-ის მეშვიდე საუკუნით დათარიღებული თორმეტი დამტვრეული დაფა ტექსტით, რომელიც აქადურ ენაზეა შესრულებული. ეს ამბავი, აქცენტირებული ადამიანურ სიყვარულსა და სიკვდილის შიშზე, გასაოცრად თანამედროვე და მარადიულია. ის თანმიმდევრულად მოიცავს: ველური მამაკაცი ენქიდუს ცდუნებას როსკიპი დიაცი შამხათის მიერ; ძლიერ მეგობრულ სიყვარულს, რომელიც აღმოცენდება მეფე გილგამეშსა და ენქიდუს შორის ორთაბრძოლის შემდეგ, სადაც გილგამეში იმარჯვებს; მათ მოგზაურობას ტყის ურჩხულ ხუმბაბას გასანადგურებლად; სიყვარულის ქალღმერთ იშთარის ტრფობის უარყოფას გილგამეშის მიერ; ენქიდუს სიკვდილს; გილგამეშის უნუგეშო გლოვასა და მის მოგზაურობას უთანაფიშთის სანახავად, ვინც ერთადერთი გადაურჩა ცოცხალი ბაბილონის წარღვნას. იგი გილგამეშს გაანდობს, როგორ აირიდოს სიკვდილი ჯადოსნური ბალახის შემწეობით, რომელიც მას გველმა მოსტაცა. ბაბილონური დაფები მთავრდება ენქიდუს საზარელი ცნობით ქვესკნელის თაობაზე. მოთხრობა ბევრწილად ბუნდოვანია და დანაწევრებული. მასში ძველი მწერლობის რამდენიმე მახასიათებელი შეინიშნება: 1) ეს არის ზღაპრული ელემენტები გულუბრყვილო კოსმოლოგიიდან, რომელმაც ქვეყანა სულებითა და ღვთიური ემისრებით დაასახლა; 2) გმირის ბუნდოვანი არსი, რომელიც არის მეფე, მაგრამ ვერ აღწევს ჭეშმარიტ ღვთაებრივ სიმაღლეს; 3) მეტაფიზიკური ბუნება გმირისა, რომელიც ძიებისას სასტიკ და ულმობელ სამყაროს აღმოაჩენს. მისი ხვედრია მწვავე ტკივილი „ორი-მესამედით ღმერთად, ერთი-მესამედით კაცად, მეფედ“ ყოფნისა. შეიძლება განვაზოგადოთ, რომ გმირი მოკვდავია იმ გზაზე, რომელსაც იგი გაღმერთებამდე მიჰყaვს. ამ მოთხრობის საზღვრებს მიღმა, შუმერულ რელიგიაში გილგამეში ღმერთი გახდა, ხოლო მოთხრობის ფარგლებში იგი განიცდის ორჭოფობას, შიშსა და დაბნეულობას. იგი ადამიანის მოკვდავობის საშინელი საიდუმლოს ამოხსნას ცდილობს. მისი ენითგამოუთქმელი ტანჯვა და ტკივილი ჩვენს თანაგრძნობას იწვევს, მაგრამ მკითხველისა და გადამწერთათვის, რომელთაც ეს ამბავი ჩვენ წერილობითი სახით გადმოგვცეს, გილგამეშის მნიშვნელობა გამომდინარეობდა მისი ლეგენდარული მეფობიდან, მისი ღვთიური წინაპრებიდან (გილგამეშის მამა მოკვდავი ადამიანი იყო, მაგრამ დედა გახლდათ ღმერთქალი ნინსუნა) და მისი ზეადამიანური ბუნებიდან. მეფეთა ბედი უმთავრესად უკავშირდება მგოსანს, რადგანაც ძველი საზოგადოებრივი რწმუნების მიხედვით, მეფის კეთილდღეობა განსაზღვრავს სახელმწიფოს კეთილდღეობას. მონარქის ჯანმრთელობა ჩვენი საკუთარიცაა. რიგ საზოგადოებებში, რომელთაც ანთროპოლოგია შეისწავლის, წლების სვლასთან ერთად, მეფე უნდა მოკვდეს, ასე რომ, სამყარო კვლავ განახლდება. ავადმყოფმა მეფემ უმჯობესია სიცოცხლე შეწყვიტოს, ვიდრე მოწამლოს ამ სენით თავისი სამეფო. ასეთი მაგიური აზროვნების კვალი შემორჩენილია ბრიტანული საზოგადოების დამოკიდებულებაში საკუთარ ხელისუფლებასთან, განსაკუთრებით საეჭვო რეპუტაციის მქონე პრინც ჩარლზთან. ასევე ამერიკული საზოგადოების მიერ პრეზიდენტ რუზველტისა და პრეზიდენტ კენედის ხასიათის სისუსტის დაფარვაში. მეფეთა ამბები, თუნდაც ქრონოლოგიურად ჩამოთვლილი მათი სახელები, ძალზედ არსებითი ინფორმაციის წყაროა დღევანდელობისათვის. ლიტერატურა კი, თავისი პირვანდელი ზეპირგადმოცემებით, მკითხველს აცნობს მათ ერთობლივ ისტორიას. ჩვენთვის საინტერესოა, რითი გახდა გილგამეში თავისი დროის გმირებს შორის ყველაზე პოპულარული. ჩვენამდე შემორჩენილი მწერლობა ამ ამოცანის ამოხსნის გასაღებს გვაძლევს. გილგამეშმა ქალაქ ურუქის დასაცავი გალავანი ააშენა და ცდილობდა მოკვდავობის პრობლემის გადაჭრას, თუმცა მან ვერ შეძლო უკვდავების ბალახის დაბრუნება. მისი მცდელობა საზოგადოდ მაინც სარგებლობის მომტანი იყო. ისევე, როგორც საუკუნეთა შემდგომ წამებულმა ებრაელთა მეფემ, მანაც თავი გაწირა კაცობრიობის გულისათვის. შემორჩენილ ფრაგმენტებში გილგამეში რამდენჯერმე თავს არიდებს ქალის ტრფობას. მის ცდუნებას ცდილობენ იშთარი და სიდური. იგი მტკიცედ იცავდა მამაკაცური მეგობრობის იდეალს, პატრიარქალურ სიწმინდეს. და ამას უპირისპირებდა ძველ მატრიარქალურ წყობილებას. მან დააწესა, რომ მეომარი აუცილებლად უნდა მოშორებოდა აღმზრდელ დედას და შეერთებოდა მამის მეომრულ ცხოვრებას. ჩვენი შეხედულებით, გილგამეში იკვეთება, როგორც ბუნების წინააღმდეგ ამბოხებული და ზებუნებრივის მაძიებელი ადამიანი. პლანეტაზე ცივილიზაციების გაჩენამ გამოიწვია რელიგიური ხასიათის მწერლობის გავრცელება. ეგვიპტური „მკვდართა წიგნი“, სადაც გაერთიანებულია გარდაცვლილთათვის საჭირო შელოცვები და წესები საიქიოს გზაზე, შეიცავს „გილგამეშიანის“ ადრეულ ეპიზოდთა დროინდელ მონაკვეთებს. ვისაც ნილოსზე უმოგზაურია, იცის, რომ ღვთაებებისადმი მიძღვნილი ნახატები და წარწერები ყველა აკლდამაში, სამგლოვიარო ქვასა და ტაძრის კედლებზეა გამოხატული. მიუხედავად ამისა, მხოლოდ რამდენიმე დასრულებული მითიური ამბავი ამოიკითხება ამ ეგვიპტური სარიტუალო ტექსტებიდან და ლექსებიდან. ბერძენი ისტორიკოსი პლუტარქეა წყარო ისიდასა და ოსირისის ცნობილი ლეგენდისა. ინდოეთში სანსკრიტული მწერლობა იწყება ძვ. წ. აღ-ის დაახლოებით 1 500 წელს „ვედებით“ – ეს გახლავთ დამპყრობელი არიელი ხალხის ღმერთთა ქება, რომელსაც აღავლენდნენ რელიგიურ რიტუალთა დროს. რადგანაც მომდევნო ათასწლეულში სანსკრიტი პირწმინდად სალიტერატურო ენა გახდა, რომელზეც განათლებული ელიტა საუბრობდა, შეიქმნა ორი უზარმაზარი ეროვნული ეპოსი „მაჰაბჰარატა“ და „რამაიანა“. ეს ვრცელი ცნობები დინასტიური ბრძოლების შესახებ უხვად შეიცავს ფანტასტიკურ და რელიგიურ ელემენტებს. „რამაიანას“ მოძმე გმირები ერთობლივად ქმნიან ინდუსური ღვთაების ვიშნუს მეშვიდე ავატარას (ღვთაების რეალურ განსხეულებას). „მაჰაბჰარატა“ კი შეიცავს მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე დიდ რელიგიურ ტექსტს, „ბჰაგავატგიტა“ (ღმერთის სიმღერა), რომელსაც ბრძოლის წინ ქადაგებს ვიშნუს ღვთაებრივი განსახიერება – კრიშნა. ჩინეთში ჩინი თარიღდება ძვ. წ. აღ-ის მეთორმეტე საუკუნით, ხოლო ლაო-ძის შეგონებანი და კონფუცის „საუბრები და მსჯელობანი“ ძვ. წ. აღ-ის VI საუკუნეს მიეკუთვნება. დიდი განსჯა არა სჭირდება, რომ თითოეული კულტურის უძველეს მწერლობას წარმოადგენს ძირითადად გადმოცემები სამყაროს შექმნის შესახებ, ღმერთების ქება, ლიტურგიკული დოგმები, შელოცვები და თეოსოფიური სიბრძნის ნარკვევები. ჰომეროსის ორ უდიდეს ეპოსში „ილიადასა“ და „ოდისეაში“, რომლებიც დასავლური ჰუმანიზმის პირველწყაროს წარმოადგენენ, სრულიად აშკარად შეიმჩნევა ზებუნებრივი შემადგენელი ის მოვლენები, რომლებზეც შეიქმნა ლეგენდები ტროას ომის შესახებ, ძვ. წ. აღ-ის დაახლოებით 1200 წელს რომ მოხდა. ხოლო ჰომეროსის მონათხრობი 4-5 საუკუნით გვიან შეიქმნა. ჰომეროსს საქმე ჰქონდა იმ სამყაროსთან, რომელიც მისთვის არქაული იყო. მისი დამოკიდებულება ღმერთებისადმი ზოგჯერ ძალზე უდარდელია და ამიტომაც რენესანსის კრიტიკოსებმა რომაელ ვირგილიუსთან შედარებისას იგი უტიფრად შერაცხეს. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ტროას ომი ის მოვლენაა, რომელიც ზეცაში იყო გადაწყვეტილი. განხეთქილების ქალღმერთი ერიდა არ მიიწვიეს მეფე პელევსისა და ზღვის ღმერთქალ თეტიდას ქორწილზე, ამიტომ მან შური იძია: მოზეიმე ხალხში ჩააგდო ოქროს ვაშლი წარწერით – „ყველაზე მშვენიერს“. ჰერას, აფროდიტეს და ათენას – სამივეს სურდა ეს ჯილდო და ამიტომ ზევსს სთხოვეს გადაეწყვიტა. მან პასუხისმგებლობა გადააბარა მოკვდავ ადამიანს – პარისს – პრიამოსის ვაჟსა და ტროას მეფეს. პარისმა კი ეს ჯილდო აფროდიტეს გადასცა იმ პირობით, რომ მას ქვეყნის ყველაზე ლამაზ ქალს შერთავდა ცოლად. ეს კი იყო ელენე, სპარტის მეფის – მენელაოსის – მეუღლე. პარისი მენელაოსის სასახლეში სტუმრობისას ელენეს დაითანხმებს მასთან ერთად გაქცევაზე. მენელაოსი და მისი ძმა – მიკენის მეფე აგამემნონი – მოამზადებენ ბერძენთა თავდასხმას ელენეს დასაბრუნებლად და ტროას ომიც იწყება. ფლოტის შეტევა შეყოვნდება ქალღვთაების მორიგი შეურაცხყოფის გამო: აგამემნონმა არტემიდას წმინდა ირემი მოკლა. ქალღმერთი შეაკავებს ზურგის ქარს და შავ ჭირს გაავრცელებს შეჩერებულ ჯარში, ვიდრე აგამემნონი მას საკუთარ ქალიშვილს – იფიგენიას – შესწირავდეს. ომის შემდგომ ბედ-იღბალზე გავლენასაც ღმერთების სიმპათია ახდენს; ზღვის ღმერთი პოსეიდონი და შეურაცხყოფილი ქალღმერთები ჰერა და ათენა ბერძნებს ეხმარებიან; ხოლო აფროდიტე და მისი სატრფო – ომის ღმერთი არესი – ტროელებს უმართავენ ხელს. ზევსი და აპოლონი ნეიტრალურ პოზიციაზე დგანან. ჰომეროსი თავის მკითხველს მიანდობს ამ თეოლოგიური კონტექსტის გაცნობას. „ილიადა“ იმ ამბით იწყება, თუ როგორ შეურაცხყო აგამემნონმა ღმერთი აპოლონი. ომის შემდგომ მისი ნადავლი აღმოჩნდა აპოლონის ქურუმის ქრიზეს ქალიშვილი. ამ მშვენიერი ტყვე-ქალის დათმობის შემდეგ აგამემნონი დაატყვევებს ბრისეიდას, რომელიც აქილევსის კუთვნილება იყო. განრისხებული აქილევსი ომს გამოეთიშება და საკუთარ კარავში განმარტოვდება. აქილევსის რისხვა და მისი ფინალური ტრიუმფალური შეერთება ბერძენთა ჯარებში გამოიწვევს ჰექტორის, პრიამოსის მეფის ვაჟისა და ტროელთა წინამძღოლის სიკვდილს. აქ იკვრება იმ მოქმედებათა წრე, 40 დღეს რომ მიმდინარეობდა და რომელიც არის საგა ბრინჯაოს ხანის ომისა. „ილიადა“ იმით მთავრდება, რომ ღმერთკაცი აქილევსი (პელევსისა და თეტიდას ვაჟი) საკუთარ ღირსებას აღიდგენს, შეისმენს პრიამოსის ვედრებას, ღირსეულად დაკრძალოს შვილის ცხედარი, და უბრუნებს მას ჰექტორის გვამს. აქილევსი საკუთარ მამასავით მიმართავს მოხუცებულ პრიამოსს:
ნუ განმარისხებ, თვითონ ვიცი, დიდიხანია მმართებს ჰექტორის დაბრუნება. ზევსის სურვილი მაცნობა დედამ, ზღვის მოხუცი მეფის ასულმა. ვერ დამიმალავ მე, პრიამოს, ღვთაების ნებამ შენც აქაველთა ხომალდებთან რომ მოგიყვანა.
„ოდისეაში“ უფრო საგრძნობია რელიგიური ზეგავლენა. ოდისევსი მოგზაურობს ხმელთაშუაზღვისპირეთში, რომელიც დასახლებულია ღმერთებითა და ღვთიური ქმნილებებით: სცილა, ქარიბდა, ეოლოსი, პოლიფემოსი, კალიფსო და ცირცე – მათ ყველას ღვთიური წარმოშობა და უფლებანი აქვთ. ეოლოსი ქარების მბრძანებელია, ცირცე გრძნეულია – რომელიც ადამიანებს ღორებად აქცევს და ოდისევსს გააგზავნის ჰადესში, ქვესკნელში, სადაც იგი გარდაცვლილთა აჩრდილებს შეხვდება, მათ შორის, საკუთარ დედასა და ტროას ალყის დროს დაღუპულ თანამებრძოლებს. ზღვის ღმერთის, პოსეიდონის მტრული განწყობა აყოვნებს ოდისევსის შინ დაბრუნებას, რაც მხოლოდ მისი მფარველი ქალღმერთი ათენას დახმარებით მოხდება. როდესაც ათწლიანი მტანჯველი მოგზაურობის შემდეგ იგი ბოლოსდაბოლოს დაბრუნდება მშობლიურ ითაკაში, ათენა მას ახალგაზრდა მწყემსის სახით შეხვდება. როდესაც მოისმენს ოდისევსის ცრუ მონათხრობს, თუ როგორ მოაღწია მან ამ ნაპირებამდე, ქალღმერთი სხივისმფრქვეველი ქალის გამოსახულებას მიიღებს, დაუყვავებს და ეტყვის:
ყოველთვის ასე შემპარავი, ცბიერი იყავ, შენებრ მოქცევა ღმერთისთვისაც ძნელია მეტად. შე ოინბაზო, ტყუილებით გაუმაძღარო, ცბიერებაზე ხელს არ იღებ მშობელ მხარეშიც… …ერთი მოკვდავი ვერ გაჯობებს სიტყვით თუ საქმით, და მეც ვერავინ მომიდგება უკვდავ ღმერთთაგან ჭკუით და ხერხით. ნუთუ ვერ მცნობ ათენ პალადას?
ასეთი სათუთი მოპყრობა და ხალისიანი გარიგება სიყვარულს ბადებს ქალღმერთსა და მის რჩეულ მოკვდავ ადამიანს შორის. ათენა ნაწარმოებში სხვადასხვა სახეს იღებს, ოდისევსს გაურკვევლობის ბინდში ახვევს, გამოცდას უწყობს მის მეუღლე პენელოპეს, მისი მთხოვნელების სისხლს ღვრის და ბოლოს ოდისევსს თავის საქორწინო სარეცელს უბრუნებს. მიუხედავად იმისა, რომ ოდისევსს ყველა მეზღვაური დაეღუპა მოგზაურობისას და მისი დაბრუნების შემდეგ საშინელი ხოცვა-ჟლეტა მოხდა, „ოდისეა“ საბოლოოდ კომედიაა, სადაც ნაჩვენებია, თუ როგორ შეიძლება გაიმარჯვოს ყველანაირ განსაცდელზე მამაცმა და ჭკვიანმა ადამიანმა, რომელსაც ღვთიური მფარველი ჰყავს. სამოქალაქო და საოჯახო წესრიგი აღდგენილია. „ოდისეას“ ღმერთებისა და ადამიანების ერთობლივი სამყარო კეთილი ოცნებაა, სადაც ბუნების მკაცრი იმპერატივი და ადამიანთა მისწრაფებანი თანხმობას აღწევენ. ბუნების ძალებს, რომელთა პირისპირაც ჩვენ უსუსურნი და უნუგეშონი ვართ, აქ ღმერთები განასახიერებენ. ბუნება აქ ზებუნებრივის სამოქმედო არეა. ამ არეში მოხვედრილი „ოდისეას“ გმირი, არამარტო გილგამეშის ხანმოკლე გამარჯვებებს აღწევს, არამედ პირადი ბედნიერების საფუძველსაც მოიპოვებს. ძვ. წ. აღ-ის V ს-ის სამი უდიდესი ბერძენი დრამატურგი – ესქილე, სოფოკლე და ევრიპიდე – ერთად ადევნებდნენ თვალს ღმერთების რეალურობის დაკნინებას. ბერძნული დრამა თავდაპირველად შეიქმნა, როგორც რიტუალი, მიძღვნილი ღვინისა და მხიარულების ღვთაება დიონისესადმი. ღარიბთა ღმერთი მათ ანუგეშებდა მძვინვარე და გაშმაგებული რიტუალებით. ღმერთისადმი მიძღვნილი დღესასწაულის ნაწილი იყო დითირამბები – არათანაბარი და ამაღლებული საგალობლები, რომელთაც ასრულებდა გუნდი და ასევე იმპროვიზაციები გუნდის სოლისტის შესრულებით. არისტოტელეს შეფასებით, ესქილემ შემოიყვანა მეორე მსახიობი და, მაშასადამე, შექმნა დრამა. მისი დრამები აგებულებით მარტივია, სადაც ქოროს როლი ჯერ კიდევ მნიშვნელოვანია და მოქმედება ისევ ახლოსაა თეოლოგიურ პოლემიკასთან. „მიჯაჭვული პრომეთე“, მაგალითად, გვიხატავს ტიტანის მარადიულ ტანჯვას, რომელმაც ზევსის წინააღმდეგობის მიუხედავად, კაცობრიობას ცეცხლი მოუტანა. ამის გამო დასასჯელად მიჯაჭვულია კავკასიონის ქედზე, სადაც არწივები ღვიძლს უკორტნიან. ეს ზევსი ჰომეროსის მწყალობელი ზევსი აღარაა, იგი სასტიკი ტირანია. პრომეთეს მიმართავენ:
ხშირი გოდებით, საყვედურით სულ უსარგებლოდ შესძრავ გარემოს. ურყევია ნება ზევსისა ნიადაგ მოსდგამს სისასტიკე ახალ მბრძანებელს.
მიუხედავად ამისა, თვითონ ზევსია ბედის გამგებელი და პრომეთე თავის საბოლოო გათავისუფლებას წინასწარ ჭვრეტს. სამყაროში, სადაც მმართველი ერთი შეხედვით ულმობელი და თვითნება ღმერთია, სამართლიანობის საკითხი გავლენას ახდენს აგამემნონის ოჯახის ლეგენდარულ ეპიზოდზე. ტროას ომიდან დაბრუნებული აგამემნონი საკუთარმა ცოლმა კლიტემნესტრამ და მისმა სატრფომ ეგისთემ მოღალატურად მოკლეს. ამ თემაზე დრამები შექმნეს სოფოკლემ, ევრიპიდემ და ესქილემ ტრილოგიაში „ორესტეა“. ტრილოგიაში აგამემნონის ვაჟი ორესტე დევნილობიდან ბრუნდება, თავისი დის ელექტრას წაქეზებით შურს იძიებს მამის მკვლელობისათვის და საკუთარ დედასა და მის სატრფოს კლავს. მაგრამ დედის მკვლელობა საზარელი დანაშაულია და წარსულთან დაკავშირებული ბოროტებათა რიგი შეუძლებელს ხდის მარტივი ზნეობრივი განაჩენის გამოტანას. კლიტემნესტრას თავის დასაცავად მოჰყავს ის არგუმენტი, რომ აგამემნონმა მათი ქალიშვილი იფიგენია გასწირა ტროას ლაშქრობის დასახმარებლად და შინ მოიყვანა თავისი ხასა კასანდრა – პრიამოსის ქალიშვილი. ეგისთე თავის გასამართლებლად იხსენებს საკუთარი მამის თიესტეს საზარელ მკვლელობას მისივე ძმის ატრევსის მიერ, ვინც მას მისი დახოცილი ვაჟების ხორცი აჭამა. აგამემნონი და მენელაოსი კი ატრევსის შვილები არიან, მათი სამეფო სახლი დაწყევლილია. კასანდრა ამბობს:
ღვთისმგმობელა ადგილია ეს სრა-პალატი, მოწმე მკვლელობის და ჯალათობის განესტილია იატაკი მოყვასის სისხლით.
ამ ტანჯვისა და სისასტიკის შეფასებისას ესქილეს ქორო სანუგეშოდ აცხადებს:
უფალი ტანჯვას და რუდუნებას მოუვლენს მოკვდავთ, რომ აზიაროს ამრიგად სიბრძნეს და სათნოებას.
ტრილოგია მთლიანობაში ამ პრობლემას რწმენით გადაჭრის, რადგანაც ათენა არწმუნებს ფურიებს, რომ შეწყვიტონ დამნაშავე ორესტეს დევნა და სანაცვლოდ მიიღონ ტაძრები და თაყვანისცემა ათენში. ამრიგად, რელიგიურ სისტემაში გაერთიანდებიან ღმერთებს შორის ყველაზე შავ-ბნელი ძალები. ათენა ფურიებს მიმართავს:
ყოველ პალატში დაიგულეთ კვერთხი და ტახტი, გეთაყვანებათ მოკრძალებით დაბა-ქალაქნი.
აკრძალვისა და შურისგების მორალის სისხლიანი ქმედებანი სარისკო გარიგებას აღწევენ მოქალაქეობრივ აზროვნებასთან. სოფოკლემ, რომელიც ესქილეზე 30 წლით ახალგაზრდა მაინც იყო, დრამაში შემოიყვანა მესამე მსახიობი და ქოროს როლის შემცირებით ხასიათებს შორის ურთიერთმოქმედების არე გააფართოვა. გმირული ეპოსის გადმოცემების გაცოცხლებით მან აღადგინა ზებუნებრივი ჩარჩო, სადაც კვლავ ჩანს რწმენა. მისი ანტიგონე ასკვნის:
სიბრძნეა, ყველაფერს რომ აღემატება, არავის უღირსად არ უნდა მოვექცეთ დიდებულ ღმერთთაგან.
მართლაც, სამ უდიდეს ბერძენ დრამატურგს შორის, ის გვიქმნის ყველაზე ნათელ წარმოდგენას ბერძნული რელიგიის შესახებ – გვიხატავს მის ნესტიან და პირქუშ მღვიმეებს, დანგრეულ ტაძრებს, სისხლიან მსხვერპლშეწირვებს, წინასწარმეტყველებებს, სიწმინდის არსსა და ბიწიერების სიძულვილს, ღვინის შეწირვის რიტუალებს, მის შიშისმომგვრელ წმინდა ადგილებს. სოფოკლეს შემოქმედებაში ღმერთების გამოჩენას თან სდევს სასტიკი ბრალდებები. „ფილოქტეტეს“ მთავარი გმირი სვამს კითხვას:
რაღა უნდა ვთქვა, ვით ვადიდო ჩვენი ღმერთები? მე მათ ვადიდებ… მაგრამ ვხედავ: ავია ღმერთი!
„ტრაქინელი ქალები“ შემდეგნაირად მთავრდება:
ხედავ რა ცოტა თანალმობა გამოხატეს ღმერთებმა ყველაფერში რაც მოხდა: მათ, ვისაც მამებს ვუწოდებთ, ვინც გვშობეს, შეუძლიათ უყურონ ამგვარ ტანჯვას… შენ ნახე საშინელი სიკვდილი და აგონიები, მრავალი და უცხო, და არაფერი მომხდარა ზევსის გარეშე.
სოფოკლე არ კიცხავს ღვთიურ მართლმსაჯულებას. მის ორ ბოლო დრამაში – „ფილოქტეტე“ და „ოიდიპოსი კოლონოსში“ – ნაჩვენებია დაწყევლილი დევნილების გათავისუფლება და ღვთის კარგისმომასწავებელი განგება. ორესტეს ამბის მისეული ვერსია „ელექტრა“ მიდის ულმობელ დასასრულამდე და მისი მთავარი გმირი შეიცნობს, რომ „არის ჟამი, როცა თვით სამართალს მოაქვს ვნება“.** არც ორესტეს და არც ელექტრას სხვა ფიქრი და შენიშვნა არ გააჩნიათ; ისინი აიძულებენ ეგისთეს სახეში შეხედოს თავის მოკლულ სატრფოს. მას ორესტე აძევებს და ეუბნება:
უნდა ვიზრუნო, რომ სიკვდილი მწარე იყოს შენთვის. სამართალი უნდა შეეხოს ყველას ვინც კანონის ქვეშ მოქმედებს – სასიკვდილო განაჩენი. და ამით ნაკლები არამზადები გვეყოლება.
ქორო აქ ჩნდება და აცხადებს, რომ დღევანდელი დღის ნამოქმედარით ატრევსის სახლმა თავისუფლებას მიაღწია. თუ სოფოკლე ადამიანური გმირობის აუცილებელ დამხმარე ძალად ღვთიურ სამყაროს ირჩევს, მასზე 10 წლით ახალგაზრდა ევრიპიდე რელიგიას წარმოგვიდგენს, როგორც კოშმარს. მის 19 ტრაგიკულ დრამაში, ძველი ლეგენდებიდან აღებული ბარბაროსული ძალადობები უფრო მკაფიოდაა წარმოჩენილი ადამიანური ფსიქოლოგიის ფონზე და ისეთი სიღრმითაა დახატული, რომ მარადიულად თანამედროვე რჩება. მის ორ საუკეთესო დრამაში „იპოლიტოსი“ და „ბაკხიქალები“ ნაჩვენებია, თუ როგორ დასაჯეს აფროდიტემ და დიონისემ ორი მოკვდავი – იპოლიტოსი და პენთევსი, რადგანაც მათ ღმერთებს თაყვანი არ სცეს. მომაკვდავი იპოლიტოსი ამბობს: ”ეჰ, ნეტავ ადამიანები ღმერთების წყევლა იყვნენ.** ქორო დასტირის რწმენის დაკარგვას, რომელიც გამოიწვია:
ღმერთების შეუძვრელმა გულებმა. ღმერთის ზრუნვა ჩვენზე დიადი რამ იქნებოდა კაცს რომ გულით სჯეროდეს: დარდის ტვირთს აიცილებდა ამით. ასე რომ საიდუმლო იმედი მაქვს იმის, ღმერთის, ბრძენისა ვინც გეგმავს; მაგრამ ჩემი იმედები ბუნდოვანდება როცა ვხედავ კაცის საქმეებს და მის ბედისწერას.
რელიგიური იმპულსი გესლიანად არის განმარტებული:
ცხოვრება კაცობრიობისა ტანჯვაა: ვერ ჰპოვებს მოსვენებას, ვერც სამოთხეს ტანჯვის გამო. მაგრამ მაინც რაღაც ძვირფასს ცხოვრების სიბნელე მალავს და ნისლი ბურავს; ჩვენ ვართ უიღბლო შეყვარებულნი იმისა რაც კაშკაშებს ქვესკნელში.
ევრიპიდეს დრამაში გაღმერთებული ფურიების ადგილი იდუმალმა დემონებმა დაიკავეს. რადგანაც ბერძნულ რელიგიაში ღმერთები ბუნების ძალებს განასახიერებენ, ისინი პასუხისმგებელნი არიან ამ ძალთა სისასტიკის გამო. ათენასა და ოდისევსს შორის გარიგებას სხვა მსგავსება არ მოეძებნება, რადგანაც უმეტეს შემთხვევაში ღმერთები ჩვენ გვანადგურებენ. დრამებში „ელექტრა“ და „ორესტე“ ევრიპიდე მგზნებარედ მოგვითხრობს შურისმაძიებლური მკვლელობის ამბავს, რომელსაც დაჟინებით მოითხოვდნენ აპოლონი და გარყვნილი მამინაცვლის ტყვეობაში მყოფი პრინცესა. საკუთარი დედის მკვლელობის შემდეგ გამოფხიზლებული ორესტე აპოლონს ადანაშაულებს მომხდარ ტრაგედიაში. როდესაც მენელაოსი კითხულობს, რატომ არ დაგეხმარა აპოლონი განსაცდელის ჟამსო, ორესტე ღვთისგმობით მიუგებს: ჰო, ინებებს. როცა ამის დრო დადგება. ღმერთები ნელნი არიან ბუნებით.
მთლიანად დიადი „ტროას საკითხი“ პაროდიას ემსგავსება მიწიერ ნერვულ აშლილობასთან კავშირში. მენელაოსსა და ელენეს ეგოისტური და აუღელვებელი განწყობა აქვთ, როცა აცნობიერებენ რამდენი სიცოცხლე იმსხვერპლეს. ის შურისმგებლური მკვლელობებით სავსე ციხე-სიმაგრე, რომელიც გადაეცა ტანჯულ ორესტეს ატრევსისაგან და ატრევსს კი თავისი პაპის – ტანტალოსისაგან, კარგავს თავის ბარბაროსულ მნიშვნელობას იმ ანაქრონული განცხადების შემდეგ, რომ სამართალი არსებობს:
სამართლიანი აქტი, არა მკვლელობა აი, რა უნდა მომხდარიყო.
მოურიდებელი ავტორი ყველა სახის საზარელ ინტერპრეტაციას ახდენს. პირველად ბერძნული დრამის განვითარების გზაზე ჩვენ დრამატურგის პიროვნების შეცნობა შეგვიძლია, რომელიც უდარდელია კონსტრუქციაში და სენსაციურია შედეგებში. ევრიპიდეს აღარ ესაჭიროებოდა ღმერთები, როგორც ზნეობრივი გზის მაჩვენებლები და მათ თეატრალური გამოყენება მოუძებნა. ძალიან ხშირად გამოიყენება „deus eqs maxina“ (ღვთიური მექანიზმი), სადაც ღმერთი უბრალო მანქანაა, რომელმაც გადაუჭრელი სიუჟეტი უნდა დაასრულოს. მის ორ დრამაში „ელენე“ და „იფიგენია ტავრიდელი“ ტროას ტრაგედიის მთავარი მოქმედი გმირები ტოვებენ ძველ როლებს და ახლად გამოგონილი ჟანრის – რომანტიკული კომედიის მონაწილენი ხდებიან. ევრიპიდე აღწევს იმ თავისუფლებას, რაც თანამედროვე ავტორებისთვისაა ნიშანდობლივი, რადგანაც მან გზა გაუხსნა პირწმინდად ადამიანურ ბუნებას და ძველი რელიგიურ-ალეგორიული გამოხატულებანი კერძო ბოროტებამდე ჩამოაქვეითა. უღმერთებოდ პიროვნების თავგადასავალს რა მნიშვნელობა და რა მიმართულება უნდა ჰქონდეს? ევრიპიდეს მერყევი, მოჯადოებული, სასტიკი და მძვინვარე ორესტე აღარ არის გმირი ძველი გაგებით, აღარ არის მეფე გაღმერთებისაკენ მიმავალ გზაზე. ადამიანთა ქმედებებში აღარ არის ზეაღმართული ისარი, მხოლოდ ჰორიზონტალური ისრებია მოყვარულებსა და მოძულეებს შორის, მეგობრებსა და მეტოქეებს შორის, მონადირესა და ნანადირევს შორის. ორესტე ბევრ სხვადასხვა თვისებას ამჟღავნებს, მაგრამ არა თავისი ძველი პროტოტიპის დიდებულებას, ღვთისგან ბოძებულს. „ელექტრაში“ იგი განმარტავს:
ეჰ, სიკეთეს ვეძებთ დედამიწაზე და ვერ ვცნობთ როცა ვნახულობთ, ამიტომაა საკაცობრიო მემკვიდრეობა ძაღლური… როგორ გაარჩიოს კაცმა კაცი, რა გამოცდა მოუწყოს?
რელიგიამ დაბადა ბერძნული მწერლობა და მის წიაღშივე გაქრა. ახლა უკვე ქრისტიანულ და ისლამურ ხმელთაშუაზღვისპირეთის რეგიონებში, სადაც ზევსი (იგივე იუპიტერი) და სხვა ღმერთები ორი ათასწლეულის მანძილზე მხიარულ დღესასწაულთა და მგზნებარე ლოცვის ობიექტები იყვნენ, ტაძრები ცარიელ ნანგრევებად იქცა. ღმერთები და გმირები მხოლოდ ლიტერატურაში ცოცხლობენ, სადაც შთაგონების წყარო ხდებიან სხვადასხვა ავტორთათვის, მაგალითად, ჯეიმს ჯოისის „ულისე“ და იტალიელი რობერტო კალასოს „კადმოსისა და ჰარმონიას ქორწილი“. ისინი გვაჯადოებენ მხატვრობასა და საბავშვო წიგნებში. იუდეველ-ქრისტიანული რელიგიის ლიტერატურა საკუთარ თავზე თვითონ მეტყველებს, მიუხედავად იმისა, რომ ბიბლიასთან მჭიდრო სიახლოვე თაობიდან თაობამდე იკლებს. ჩემი ბავშვობის სახლში, სადაც უმრავლესობა პროტესტანტი ღვთისმოშიში ცხოვრობდა, ბიბლიური პერსონაჟები ისეთი ნაცნობები იყვნენ ჩვენთვის და ისე ხშირად მოიხსენიებდნენ, როგორც ნათესავებს შორეული მამულიდან. ელიას ცეცხლოვანი ეტლი და იოსების ფერადი მოსასხამი ჩვენს წარმოსახვას აცისკროვნებდა. ქრისტეს იგავი ტალანტებზე და პავლეს შეგონება ქალთა ადგილის შესახებ ჩვენი ოჯახური საუბრების თემა იყო. ბიბლიური გმირები მტკიცენი არიან რწმენაში: აბრაამი, მოსე, დანიელი, დავითი, იობი, იესო ქრისტე, პეტრე და პავლე არ კარგავენ ღვთის რწმენას. ქრისტიანული რელიგიის სიღრმეში აბრაამის სურვილი, შესწიროს ღმერთს თავისი ვაჟი ისააკი, და ღვთის სურვილი, რომ მისი შვილი იესო ჯვარს ეცვას, ეხმაურება ბერძნული ლეგენდების ოჯახურ სისხლისღვრას – მაგრამ ორივე შემთხვევაში ეს გადარჩენისა და ხსნის მიზნით ხდება. იმპერატორ კონსტანტინე I-ის ეპოქიდან მოყოლებული დანტე ალიგიერის „ღვთაებრივი კომედიის“ შექმნამდე მთელს ევროპას ქრისტიანული სარწმუნოება მართავდა და მორწმუნე გმირები სხვადასხვა სახით გვევლინებოდნენ, მაგალითად: ელ სიდი და წმ. ფრანცისი. როდესაც გამოჩნდნენ გმირები, რომელთა რწმენაც გადაჭარბებული, თუმცაღა მიმზიდველი და საინტერესო იყო, სრულიად ახალი, შეიძლება ითქვას, პოსტქრისტიანული ეპოქა დაიწყო. ასეთი გმირი გახლდათ პროტაგონისტი მიგელ დე სერვანტესისა „დონ კიხოტიდან“, რომელიც ორ ნაწილად გამოიცა 1605 წელს და მიჩნეულია პირველ თანამედროვე რომანად. რადგანაც დონ კიხოტი მხოლოდ რაინდული ოცნების საგმირო საქმეებს სჩადის, მისი რწმენა მხოლოდ რიგი ბრძოლებისას იმარჯვებს, მაგრამ ის რწმენა ეხმარება მას მხნედ შეხვდეს ყველა განსაცდელს. სერვანტესის თანამედროვე უილიამ შექსპირი – რომელიც თაობით გვიან დაიბადა, მაგრამ საყოველთაო აღიარებას ესპანელ ავტორზე ადრე მიაღწია – ის დრამატურგია, რომელიც ევრიპიდეს აცოცხლებს თავისი ფსიქოლოგიური ალღოთი, გამოგონებათა სიუხვით და სკეპტიკური დამოკიდებულებით თავისი დროის რელიგიური მრწამსის მიმართ. აქ ღმერთს მოუხმობენ, ჩნდებიან აჩრდილები, წყევლა მოქმედებს, მაგრამ მოვლენები შექსპირთან ღრმად ადამიანურია, ადამიანური ბუნებისათვის ნიშანდობლივი ურთიერთსაწინააღმდეგო განცდებით მდიდარი. აქ ჩანს პიროვნების მნიშვნელობის წარმავალობა. ამოუცნობი ზეცის ქვეშ ზოგჯერ, ისევე, როგორც ევრიპიდე, შექსპირიც გადამეტებულ სიძულვილს ავლენს ადამიანის ქმედების შემხედვარე და დრამაც ვეღარ აღწევს მიზანს: მაგალითად, „ტროილოსსა და კრესიდაში“ და „მეფე ლირში“ ურიცხვი უბედურებაა ნაჩვენები. პირველში ბერძნული გარემოა დახატული, მეორე კი ევრიპიდეს ციტატებს შეიცავს. მაგრამ შექსპირის ტონი არ არის მხოლოდ ეს სკეპტიციზმი და პესიმიზმი, ეს არ გულისხმობს, რომ ამ თვისებებს იგი პირად ცხოვრებაშიც ავლენდა. იმჟამად, როცა ათეიზმი სიკვდილით ისჯებოდა, ის, სავარაუდოდ, კანონმორჩილი ადამიანი იყო, რადგანაც იყო მემამულე ბურჟუა და „გლობუსის“ თეატრალური დასის წევრი. მწერლის რელიგიური მრწამსი არ გულისხმობს მისი შემოქმედების რელიგიურ შინაარსზე უცილობელ გავლენას. ჯონათან სვიფტი ანგლიკანური სარწმუნოების მიმდევარი მღვდელი გახლდათ, მაგრამ ეს ხელს არ უშლიდა მწვავე სატირის შექმნაში. ალექსანდრე პოუპი კათოლიკე იყო, მაგრამ თავის პოეზიაში გამოდიოდა მელიორისტული დეიზმის მხარდამჭერად. ჯონ მილტონი „დაკარგულ სამოთხეში“ წმინდა სულს მიმართავს: შეძლება მომეც, დავამტკიცო განგების მადლი და ღმერთის გზები, ურთხეული, გაჩვენო კაცთა.* მაგრამ ამას ხელი არ შეუშლია მისთვის, ხოტბა შეესხა ღმერთის მოწინააღმდეგე ლიუციფერისათვის, რომელიც ამ რელიგიური ეპოსის ყველაზე თვალსაჩინო ფიგურაა. მეოცე საუკუნის მკითხველი ვერ იგრძნობს ქრისტიანულ ნუგეშს ისეთ ქრისტიან მწერალთა შემოქმედებაში, როგორებიც არიან გრემ გრინი, მურიელ სპარკი, ივლინ ვო, ფლანერი ო’კონორი, ფრანსუა მორიაკი. ისინი ხატავენ უფერულ სამყაროს, რომელიც სიცარიელითა და ალოგიკურობით ხშირად კომიკურია. ეს არ არის ანთებული რწმენითა და ნუგეშით სავსე სამყარო, არამედ განადგურებული სამყაროა, რომლის სიცარიელემაც ავტორთა რწმენაც შეარყია. ჰაგიოგრაფია ვიწრო საზღვრებში მოაქციეს რომანისტებმა და შედეგად მიიღეს ასეთი სამყარო, თავისი ტკივილითა და შელახული სიდიადით. ნუთუ ეს არ არის ის ყველაფერი, რასაც ისინი მოელოდნენ? გრემ გრინმა კრიტიკულ ნარკვევში დახატა სხვაობა ამ საუკუნესა და წინა საუკუნეს შორის: „ჰენრი ჯეიმზის გარდაცვალების შემდეგ ინგლისურმა რომანმა მარცხი განიცადა, რადგანაც ჯეიმზის სიკვდილთან ერთად გაქრა რელიგიური ცნობიერება ინგლისური რომანის მიმართ, და რელიგიური ცნობიერების გაქრობამ გამოიწვია ადამიანის ნამოქმედარის მნიშვნელობის გაქრობა. ჩვენ დიდ რომანისტებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მატერიალისტის – ტროლოპის – შემოქმედებაშიც კი ვეცნობით განსხვავებულ სამყაროს, რომლის წინააღმდეგ მიმართული პერსონაჟთა ქმედებებიც ნუგეშისმომგვრელია“. ჯეიმზი თვითონ არ ყოფილა მორწმუნე, მაგრამ იგი ინარჩუნებდა უნებურ რელიგიურობას, რამაც მის რომანებს ზნეობრივი დრამის სიღრმე და ინტერესი მიანიჭა. ინგლისელმა ვიქტორიანელებმა შეაჯამეს ერთიანი ქრისტიანული მგრძნობელობა, რომელიც ესადაგება არამარტო ჩარლზ დიკენსის კეთილ და ბოროტ პერსონაჟთა წინააღმდეგობას და მის ბედნიერ დასასრულს, არამედ ასევე ჯორჯ ელიოტის უფრო მეტად აგნოსტიკურ კვლევას ადამიანური გულისწადილისა და მისი აღსრულების შესახებ. მოდერნისტები აღმოჩნდნენ იმ ნანგრევების პირისპირ, რომელიც დარვინის, მარქსის, ფროიდისა და მაღალი კრიტიციზმის მიერ ვიქტორიანული ქრისტიანობის საფუძვლების შერყევამ დატოვა. მათ სცადეს შეექმნათ თვითონ ხელოვნების რელიგია. იეზუიტმა ჯეიმზ ჯოისმა „ოდისეას“ მონახაზზე დაყრდნობით 1904 წელს შექმნა ბუმბერაზი რომანი დუბლინის ბანალური ცხოვრების შესახებ, რომელიც აღსავსეა იდუმალი რემინისცენციებითა და ზუსტი სქემატიკით. მარტოხელა და დაუძლურებულმა მარსელ პრუსტმა მთელი ცხოვრება ჩაღვარა მოგონებათა სიტყვიერ ტაძარში. პრუსტისა და ფრანც კაფკას ტანჯვა და მღელვარება ძალიან ჰგავდა წმინდანთა თვითგვემას. მწერალი გაიგივებულია მოძღვართან, რომელიც გვაზიარებს სასწაულებსა და ღირებულებებს. ეს იდეა ბრუნდება ფლობერთან და შესაძლოა უორდსუორთან, რომელმაც საკუთარი რელიგიური შეხედულებანი გამოხატა პირად გრძნობათა საფუძველზე. ერთი რამ უდავოა, ხელოვანმა, მწერალმა სრულ წარმატებას რომ მიაღწიოს, უნდა გაითვალისწინოს გონების რელიგიური მდგომარეობა, რომელიც ამქვეყნიური წარმატებისა და მარცხის მიღმა იხედება. ენა უნდა მოიცვას ამაღლებულმა განწყობამ. თუნდაც ისეთი ტრაგიკული ხედვა, როგორიც ნაჩვენებია „მეფე ლირში“, სემუელ ბეკეტსა და ჰერმან მელვილთან, გადმოცემული უნდა იყოს გარკვეული სადღესასწაულო ელფერით. სამწერლობო ხელოვნების ნიმუში სამყაროში იქმნება და აქვე რჩება, მაგრამ სრულიად განსხვავებულია თავისი განზომილებით. ჩვენ, როგორც მკითხველი, შევდივართ ამ სამყაროში და ვეძებთ იმ სიღრმეებსა და პროტოტიპებს, რაც ჩვენს ცხოვრებას აკლია. ჩვენს წინ იშლება სამყარო, რომელიც ბუნების მიღმა არსებობს – მოკლედ, ეს ზებუნებრივი სამყაროა. ესთეტიკური სიამოვნება, ისევე, როგორც რელიგიური განწყობილება სულიერების, ამაღლების და გადარჩენის გზაა.
მითხარი, როგორ მივიწებო შენი სხეული? როგორ ავაწყო შესაფერი შენთვის სიმღერა? მითხარი, სად გყავს ვაგინიდან გამოქცეული პატარა კაცი, რომ ჰკიოდა ცოტა ხნის უკან.
მითხარი, თითქოს მე ვიყავი გიჟი მეხანძრე, რომ სააღლუმო ორგიების ვაქრობდი კოცნებს. მითხარი მაშინ, რატომ ზვერავ ფრთხილად ამ ანძას, მითხარი, რისთვის არ უკითხავ მას ღამის ლოცვებს…
სად არ ვიარე, ჩემო ლექსებო, სად არა მდევდა ბედი მდევარი, შუაღამისას ჩემო შემსწრენო და ჩემთან ერთად ღამის მთევარნო.
ვაიმე, როგორ გაგიუცხოვდით, სხვა ცხოვრებაში მოვხვდი ვითომდა, არადა, ჩემს ჩრდილს თქვენ მიუძღოდით და კვალში გდევდით მეც ხომ თვითონაც.
სად აღარ გწერდით – მთებზე, ბოძებზე, ქარის ნაფლეთზე, რკინის კავებზე, ჯერ ხომ დაგკარგეთ, მერე მოგძებნეთ, ვერმიგნებულსაც ისევ დავეძებ.
შენ ალბათ გიკვირს, რა დააშავე, რასაც ეძებდი, რომ ვერ მიაგენ, ირგვლივ ლაყბობენ და ხორცს ხარშავენ და კითხულობენ: პასუხს ვინ აგებს?
* * * ეს სახლი, როგორც ძველი რვეული, ეს სახლი ანდა სახლის კედელი გაცვეთილია და შემღვრეული და აღარსაით არგამხედველი. სად გაიკრიფნენ ის მოსახლენი დიდხანს შემყურე ერთი ნათურის, და როდის შეწყდა ყეფა ძაღლების ამ სიწყნარეში გადახლართული. ეს ბინა, როგორც ძველი რვეული, ეს ბინა, ანდა ბინის კედელი, გაცვეთილია და შემღვრეული და სუყველაფრის გადამკეტველი. რა უნდა მოხდეს, ერთმა ვარსკვლავმა, რომ გაანათოს ძველი სარკმელი, ვინც ჩანს ნეტავი, ვინ განასხვავა იმისგან, ვინც კი არ ჩანს გარკვევით. ეს ქუჩა როგორც ძველი რვეული, ეს ქუჩა ანდა ქუჩის მხვეტელი, გაცვეთილია და დარღვეული და უკვე სხვაგან გადამხედველი.
ბირუტე იონუშკაიტე დაიბადა 1959 წელს პოლონეთში, ლიტველი მოსამსახურის ოჯახში. საშუალო სკოლა 1978 წელს დაამთავრა და იმავე წელს ვილნიუსის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ჩააბარა, რომლის დამთავრების შემდეგ პოლონეთში დაბრუნდა და ერთ-ერთ გაზეთში დაიწყო თანამშრომლობა. მისი პირველი მოთხრობები 1986 წელს დაიბეჭდა. არის მოთხრობების ორი კრებულისა და ორი რომანის ავტორი. მიღებული აქვს ორი ლიტერატურული პრემია.
ლიტვურიდან თარგმნა ნუცა კავსაძემ
ეს ქალი ყოველდღე მხვდებოდა. დილაობით სამსახურში მიმავალს, შესვენებაზე – ყავის დასალევად გასულსა თუ კვირა დღეს – ქალაქის ქუჩებში უსაქმოდ მოხეტიალეს. პატარა, მოქნილი, სხარტი, წრუწუნასავით ერთიანად ნაცრისფერი იყო. ზოგჯერ მიჭირდა მისი ფილაქანისაგან გამორჩევა, ისე ერწყმოდა მის ფერს. მხრებზე ხელოვნურად დახვეული თმის ნაცრისფერი კულულები ეფინა. შუბლზე წინამო ჩამოფშეკოდა. თავჩაღუნული დადიოდა. ალბათ ამიტომაც გადანაცრისფერებულ, უსიცოცხლო სახეზე ცხვირი, ტუჩები თუ თვალები მძიმედ დაშვებოდა. მამაკაცები გვერდს ისე უვლიდენ, ვერც კი ამჩნევდნენ. და თუ ვინმე, ფიქრებში წასული, უნებურად გაჰკრავდა მხარს, აზრადაც არ მოსდიოდა მოებოდიშებინა ან ზრდილობის გულისთვის მაინც მოეხედა უკან. დრო და დრო ავედევნებოდი ხოლმე, რომ გამეგო, ასეთი რა სჭირდა? ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი ქალი იყო. ნორმალური სიმაღლის, მოქნილი, სწორფეხებიანი. არც ლამაზი და არც უშნო. არც ძონძებში გამოწყობილი, არც ზედმეტად გადაპრანჭული. ატარებდა მშვიდი, ნაზი ფერის ტანსაცმელს. ზაფხულში კი გაუხდელად ეცვა მოთეთრო-მონაცრისფერო ბლუზა და მუქი ლურჯი ქვედატანი. ჭრელი ტანსაცმელი, მგონი, საერთოდ არ ჰქონდა. ერთხელაც ქალაქის ცენტრში, გაზეთების ჯიხურთან შევნიშნე, პატარა სკვერში, სადაც თავს იყრიდა ქალაქის უსაქმურთა “ბანდა”. აქ ყოველთვის ნახავდით ორ-სამ ლოთს, რომლებიც ერთმანეთს ლოშნიდნენ, მზესუმზირის ჩენჩოს გადაფურთხებაში გაწაფულ ძველ ბიჭებს, რომელთაც თავზე კეპიანი ქუდები დაეკოსებინათ; რკინის კნოპებიან ქურთუკებში გამოწყობილ, ჭუჭყიანი ჯინსის სუნით აქოთებულ პანკებს და ზომაზე მეტად დახატულ, თმაგაწეწილ გოგონებს. ის ნაცრისფერ ბეღურასავით შემკრთალი და შეშინებული დახტოდა სკვერის მუდმივ სტუმრებს შორის. რა უნდოდა აქ? ქალაქში არც თუ დიდად სახელგანთქმულ ადგილას? გადავწყვიტე, იქვე, შორიახლო, ავტობუსის გაჩერებაზე დავმდგარიყავი და ბოლოს და ბოლოს გამეგო რაიმე ნაცრისფერ ქალზე, რომლის ყოველდღე ხილვასაც მივეჩვიე ქალაქის მღელვარე ქუჩებში. სანამ ჩემთვის ვთხზავდი ათასნაირ ისტორიებს, თითქოს მიწიდან ამოძვრაო, ქალის წინ ორმეტრიანი ოყრაყი აღიმართა. მაისური ცისფერ, სპორტულ შარვალში ჰქონდა ჩატანებული. გრძელი ხელები ჯიბეებში ჩაეწყო, ფართო მხრებზე დიდი ხნის შეუკრეჭავი თავი კომბოსტოსავით უქანავებდა. თვალებჩასისხლიანებული, დაკიდებული ულვაშებით ბულდოგს ჩამოჰგავდა. ის კი არ ლაპარაკობდა, თავს აქნევდა და ყეფდა… ამ… ამ… ამ. ქალი ოდნავ გახსნილი, უფერო ბაგეებით წყნარად და მშვიდად აძლევდა პასუხს. ცნობისმოყვარეობამ მძლია. მივუახლოვდი, ცალი თვალით გაზეთების ჯიხურს ვათვალიერებდი, მეორეთი – იმ უცნაურ წყვილს, ნაცრისფერ წრუწუნასა და ლუდის ბარში გამობრუჟულ ლომს, ვუთვალთვალებდი. სიმთვრალისგან ფეხზე ძლივს იდგა, ჰაერს ეპოტინებოდა და ქანაობდა. წრუწუნა ცდილობდა, როგორმე ხელი წაევლო და ადგილიდან დაეძრა. მის ნაზ, ჰაეროვან გარეგნობაში ვედრება იხატებოდა. გოლიათი ისევ ირწეოდა, აქეთ-იქით იხრებოდა და ეწინააღმდეგებოდა. ბოლოს გაბრაზდა, ხელების ქნევას მოჰყვა და ახლა მარტო მე კი არა, მოშორებით გაჩერებაზე მდგარი მგზავრებიც კი შეაშფოთა იქიდან რუსულ ენაზე დაძრული გინების ნიაღვარმა. რუსულ ენაში ყველაზე პოპულარულ ადგილას ლანძღვა-გინებით გაგზავნილი ქალის ირგვლივ ცნობისმოყვარეებმა შეკრეს წრე: გნიასითა და ხორხოცით მოგროვდნენ პანკები, დაიძრნენ ქალაქის “უმუშევრები”, 07, 09, 08 მარკის “ჟიგულის” პატრონები, სენსაციის მოყვარული, დახატული გოგონები. “ნორმალურები” კი ქუჩაში ისე მიმოდიოდნენ, თითქოს ვერც ამჩნევდნენ და ვერც ხედავდნენ, რა ხდებოდა. მაგრამ ყველა ვერ უძლებდა ცდუნებას. ცოტა ხნით მაინც ჩერდებოდა და შესცქეროდა წყვილს, რომელიც საჯაროდ არკვევდა ურთიერთობას. მე ქალაქში ახალი ჩამოსული ვიყავი, თითქმის არავის ვიცნობდი, დიდად არც აქაურ ამბებს დაგიდევდით, სამაგიეროდ ქალაქელები იძიებდნენ ყველაფერს. დარწმუნებული ვარ, ჩემი ვინაობა, ბაბუის ბაბუიდან მამაჩემამდე, ძირის ძირობამდე გამოკვლეული ჰქონდათ. ახლაც ყველანი იმ წყვილს შეჰყურებდნენ. ზოგი თვალებდაჭყეტილი, ზოგი ამრეზით. ზოგიერთი კი, აშკარად მოხიბლული მამაკაცური მსუყე გინებით, ვითომც აქ არაფერიო, არხეინად მიაბიჯებდა თავის გზაზე. ბოლოს ქალი შეტრიალდა, ერთხელ კიდევ ესროლა სევდიანი, მავედრებელი მზერა კაცს და ნელი ნაბიჯით გაშორდა. კაცმა გინება შეწყვიტა და რაღაცის ბურდღუნით უკან გაჰყვა. გამიკვირდა! თვალებს არ ვუჯერებდი. ასე დამშორდნენ: ჯერ ქალი, ნელი, მომლოდინე ნაბიჯებით, მერე ღვინით გამსკდარი ოყრაყი, რომელიც გაბრაზებული იფურთხებოდა და ნაბიჯის აჩქარებას არ აპირებდა. სულმა წამძლია და ავედევნე. მთელი ძველი უბანი გავიარეთ. საკუთარი სახლებით ჩარიგებულ ქუჩას მივადექით. ცოტა ხნის შემდეგ ქალი ქვის ორსართულიან სახლთან შეჩერდა. ოყრაყიც მიჩანჩალდა. – მოიცა, რამუნელის, ახლავე! – უთხრა ქალმა, ეზოს კარი შეაღო და იქვე მიმაგრებულ ღილაკს თითი დააჭირა. ამ დროს კი კარებზე გადაკიდებული რამუნელისი მანამ ქანაობდა, სანამ გრძნობა არ დაკარგა და ძირს არ გაიშხლართა. უწმაწური გინების კორიანტელი დაცემის ხმამ შთანთქა. და ასე ცემენტის ბორდიურზე ჩაკეცილი, ზურგით მოღიავებულ კარს მიყრდნობილი დარჩა. სახლიდან შუა ხნის ჭაღარა ქალი გამოვიდა. – ღმერთო, ღმერთო! – ამოთქვა ქალმა, ხელები ბეღურას ფრთებივით დაიქნია და რამუნელისის გვერდით ჩამოჯდა. ნაცრისფერი ქალიც მას მიჰყვა. ისინი ცდილობდნენ, ფეხზე წამოეყენებინათ კაცი, რომელსაც წინააღმდეგობის გაწევა აღარ შეეძლო. როგორც იქნა, მიზანს მიაღწიეს. მაშინ უფროსმა წელზე მოხვია ხელი და მშვიდი საუბრით შინისკენ წაიყვანა. კიბეზე ასვლაში წრუწუნაც დაეხმარა, მაგრამ შინ არ შეჰყოლია. კარი გამოიხურა, სახლის უკან გავიდა და კედელში ჩამაგრებული ონკანი მოუშვა. ისე დიდხანს იბანდა ხელებს, თითქოს დაავიწყდა, რას აკეთებდა. მერე სველი ხელისგულები ისვა და ისვა სახესა და თმებზე, ბოლოს წელში გასწორდა და კარგად მოვლილ ფერად ყვავილებს შორის გაკვალულ ბილიკზე მოკლე, სხარტი ნაბიჯებით წინ და უკან სიარულს მოჰყვა. უცებ გადავწყვიტე, მივალ და ვეტყვი: “სულელო, შე სულელო, რას შვრები? ეს როგორ შეიძლება? ამ გამოლენჩებულ ლოთის გამო თავს როგორ იტანჯავ? იმიტომ, რომ შუა ქალაქში სახალხოდ გაგინოს? მერე სახლამდე რომ ათრიო და დედიკოს მზრუნველობით ჩააბარო? აუცილებლად, აუცილებლად უნდა დაველაპარაკო. უნდა დავარიგო, თვალები ავუხილო. ახალგაზრდა ქალია, ჯერ კიდევ არა უშავს რა… ის კი მოჩვენებასავით მთლად გადანაცრისფერებული დადის. გაგონილა?! აუცილებლად ვეტყვი: “ჩვენ რა, სხვანაირად ვცხოვრობთ? მიმოიხედე. ყველა მეორე ქალი ლოთის გვერდით წევს… “არა, ასე მკაცრად არა”… – “ყველა მეორე ქალი მსმელის გვერდით წევს”.. არა, არა ღირს, ორივე ერთი ოხერია… “ხო, ყველა ასეა, მაგრამ ისინი შენსავით ცხვირჩამოშვებულები არ დადიან. პირიქით, იმასაც ახერხებენ, ფეხის ფრჩხილები მოიწესრიგონ. შენ რაღა დაგემართა? რიგიანი ტანსაცმლის ყიდვა არ შეგიძლია?.. დაივარცხნე, დაიხატე, თავი მაღლა და… მიდი! კაფეშიც შეიარე, არც კინო დაიკლო და არც თეატრი. რისთვის ცხოვრობ, იმისთვის, რომ ამ ლოთს სდიო კუდში? ბარემ ბაწარში გაყავი თავი. მე შენ გეტყვი, დიდი დანაკარგი იქნება! მიმოიხედე, უკეთესის პოვნა არ შეიძლება? არა, მაინც რა ჩაიდინე, ჰა. მოაბრძანე, დედიკოს ჩააბარე და ერთგული ძაღლივით ზღურბლზე დაძრწი: “გამოუშვებს თუ არ გამოუშვებს?.. საბრალო, შე საბრალო, შენა…” ხო, იმასაც ვეტყვი… ფიქრი კარის ხმაურმა გამაწყვეტინა. მოხუცმა ქალმა კიბე ჩამოიარა, წრუწუნას მიუახლოვდა, მისი ხელები ხელისგულებში მოიმწყვდია და: – გმადლობთ, შვილო, კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა. – წრუწუნას პაწია ხელებს არ უშვებდა: – შენ რომ არ მყავდე, რა მეშველებოდა, – თვალებზე მომდგარი ცრემლი მოიწმინდა. – სხვას არავის უჯერებს. არც მე, არც ლორეტას. თუმცა, ლორეტა მაინც არ წავიდოდა მის მოსაყვანად… შენ, მხოლოდ შენა ხარ ჩემი მშველელი… – მადლიერი მზერა ისევ მიაპყრო წრუწუნას. – რას ბრძანებთ, რისთვის მიხდით მადლობას, მე რა შუაში ვარ. ნუ ტირით, – წრუწუნამ როგორც იქნა ხელები გაითავისუფლა და მოხუცს მხარზე გადაუსვა. – თუ კიდევ დაგჭირდით, დამირეკეთ, არ მოგერიდოთ, აუცილებლად მოვალ. ღმერთმა ქნას, აღარ დაგჭირდეთ. – მადლობა ღმერთს, შვილო, რომ მაშინვე ჩაიძინა და მეზობლის აუდრიუსივით ლეწვა-მტვრევას არ მოჰყვა. გმადლობთ, გმადლობთ, ემა, – უთხრა და ხელის ზურგზე გადაუსვა ხელი. მერე შებრუნდა და სახლისკენ წავიდა. ემამ კარი გამოიხურა და ჩემსკენ გადმოუხვია. არც გავნძრეულვარ. როგორც ვიყავი ხეს ამოფარებული, ასევე გავშეშდი. წეღანდელი ჩემი მტკიცე გადაწყვეტილება სადღაც გაქრა. ქალი კი ჩემს წინ იდგა და… დედაო ღვთისავ, ის სულაც არ იყო ნაცრისფერი. დიდი, ღრმა, უსაზღვროდ ლურჯი თვალები ისეთი სინაზით, სითბოთი და სიყვარულით მიმზერდნენ, რომ გაოცებისგან ყბა ჩამომივარდა და დავრჩი ასე ყბამოღრეცილი. – მოხდა რაიმე? დახმარება ხომ არ გჭირდებათ? ისე შეწუხებული ჩანხართ… – ოდნავ შეატოკა ბაგეები. თვალებიდან დაძრულმა სინათლემ სახეზე თბილი ნიავივით გადამიარა. მსგავსი სხივიანი თვალები ჩემს ცხოვრებაში არ მენახა. – არ მოგერიდოთ, მითხარით თუ გიჭირთ რაიმე. იქნებ შემიძლია დახმარება. ხმა რომ ვერ ამომაღებინა, კიდევ ერთხელ შემომანათა თავისი სხივიანი თვალები, რომელშიც სიკეთე და ღვთიური სიმტკიცე აღბეჭდოდა. მისი თბილი მზერა ჯერ სახეზე მომელამუნა, მერე მთელ სხეულზე დამიარა. ერთ წუთს კიდევ შეჩერდა, პასუხი რომ არ გავეცი, დახარა უფერო, გრძელი წამწამებით შემორკალული თვალები და გამშორდა: პატარა, კოხტა, მოქნილი, ნაცრისფერი… ცოტაც და მხედველობიდან დამეკარგა, ისე შეერწყა მასავით ნაცრისფერ ფილაქანს.
ჩემი სიზმარი კვდებოდა და ცოცხლდებოდა ჩემი ხორცი. დედაჩემის ჭკნობადი ხელით იღებოდა ფანჯარა გაზაფხულის მიმართულებით და ჩიტის ჭიკჭიკი შემოდიოდა ჩემს ცოცხალ-მკვდარ ამ სიზმარ-ხორცში.
გაუგებარი იყო, რა საით მიისწრაფვოდა, და მაინც, ამ მისწრაფებათა სიზუსტეში ძნელი იყო შეტანა ეჭვის.
იშლებოდა ჩემი ოცივე თითი და ცდილობდა შეხებოდა მიწისა და ცის ზედაპირებს. ხამხამებდა ჩემი ორივე თვალი და წონასწორობას ეძებდა დანახვადსა და დაუნახავს შორის.
ხოლო ერთადერთზე ერთადერთი გული ოცნებობდა მეორე გულზე მაშინაც კი, როცა ის მეორე გვერდით უცემდა სწორედ.
სიზმარი კი – სიზმარი კვდებოდა კვლავინდებურად, ოღონდ რაც დრო გადიოდა, სულ უფრო და უფრო ვერ ცოცხლდებოდა ფლაშე სხეული ჩემი, რომლისკენაც გაზაფხული მუყაითად აღებდა ფანჯრებს და ბროუნის მოძრაობასავით უშვებდა მილიონამდე ჩიტის ჭიკჭიკს.
ბუმბული, კონვერტი, თოვლი…
ზურგით მიეყრდნო ჩიტის ზურგს, თანაც ცაში. ჩიტი ფრთებს ამოძრავებდა, ის – ორ დასტად გაყოფილ შეყვარებულების წერილებს. მარჯვენა ხელით – სასიხარულოებს, მარცხენათი – სევდიანებს. ჩიტი ზურგსუკნიდან ეჟღურტულებოდა: ასეთ წონასწორობას ჩემი ფრთებიც კი ვერ იცავენო… ის პასუხობდა: უბრალოდ, შენ ფრთები უფრო დაგეღალა, ვიდრე მე ბარათებიო…
ასე ისხდნენ ლურჯ მინდორზე პირშექცეულები და ზურგგამთლიანებულები, უმზერდნენ იქვე მობალახე ღრუბლებს და ანგელოზებს, ზამთრისთვის ორმ ცელავდნენ ცის ბალახს… ორი ფრთა და წერილების ორი დასტა მოზომილად მოძრაობდა და მხოლოდ ხანდახან ცვიოდა თოვლის დამატებად დედამიწაზე ღერა-ღერა ბუმბული და კონვერტი…
მე, ამ ამბის მთხრობელმა, სწორედ დღეს მივიღე ეს იშვიათი კორესპონდენციები და შევეცადე, მათ ჭეშმარიტ, და არა შემთხვევით ადრესატად წარმომედგინა თავი, სანამ ისინი, ფანტელებს შორის არეულნი, საბოლოოდ დამადნებოდნენ თავზე…
უმცროსკლასელის სასთუმალი
დაფის საწმენდ ბალიშზე რომ დავდე თავი, ჩემი სათამაშო ცხენი მესიზმრა, რომელსაც ვუთხარი: მოვა დრო, როცა შენგან მხოლოდ ჩლიქი დარჩება და ჩემგან მხოლოდ მენჯი, ხოლო იმ ზონდისთვის, რომელიც დღეს სკოლაში გადამაყლაპეს, აღარ იარსებებს გზა, ჩემს სხეულში სამოგზაუროდ.
დაფის საწმენდ ბალიშზე რომ დავდე თავი, თმა მოხუცივით გამითეთრდა იმ ცარცისაგან, რომლითაც ქართულის მასწავლებელი დღეს სკოლაში მაწერინებდა ზმნებს: “ამოვარდნა, გადმოყუდება, გაყურსვა, დახრა…” და მავალებდა მათ უღლებას დაუსრულებლად, თითქმის სიკვდილამდე.
დაფის საწმენდ ბალიშზე რომ დავდე თავი, გამახსენდა მეორე, ოდნავ უფრო პატარა, ვარდისფერი ბალიში, რომლითაც დღეს ნინო ცომაია შლიდა მის მიერ გამოყვანილ არითმეტიკის ამოცანებს და მომინდა, ეს ბალიში მიეტყუპებინა ჩემი ბალიშისთვის და თავისი ბაფთიანი თავი ჩამოედო ზედ.
ჩვენი საკლასო ოთახის ფანჯრის რაფაზე კაკტუსები ალაგია და მორიგეები ყოველ დილით რწყავენ მათ. ჩვენი სკოლა წითელი კრამიტითაა გადახურული და ამითი განსხვავდება სხვა, ბრტყელსახურავიანი, რუხი სკოლებისგან. ზარი როცა ირეკება, ყველანი გამოვრბივართ და ვცდილობთ, ერთმანეთს დავასწროთ მოაჯირზე შეხტომა და ჩამოსრიალება. ყველაზე უცნაური მასწავლებელი კი ხატვის მასწავლებელია, რომელიც, თუ ფანქარი ან ცარცი არ უჭირავს ხელში, აუცილებლად კრიალოსანს მარცვლავს და თავისთვის ბუტბუტებს რაღაცას.
სწორედ მას მოვუყვები მე ხვალ, თუ რა უცნაური შეგრძნებები დამეუფლა, როცა დაფის საწმენდ ბალიშზე დავდე თავი და ხან სათამაშო ცხენს ველაპარაკებოდი და ხან ნინო ცომაიას ვნატრულობდი ჩემს გვერდით.
ვინ იცის, იქნებ ჩემმა ხატვის მასწავლებელმა ქარბორბალას, სერვისის და მსგავსი სისულელეების ნაცვლად, დაფის საწმენდ ბალიშზე დადებული თავების დახატვა მასწავლოს.
