არამ პაჩიანი დამოუკიდებლობის თაობის ერთ-ერთი გამორჩეული ავტორია, რომელსაც არაერთი ჯილდო აქვს მიღებული, მათ შორის სომხეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ახალგაზრდული პრემია. მისი პირველი რომანი “მშვიდობით, ჩიტო” 2012 წელს ეროვნული ბესტსელერი გახდა და ახლაც ლიდერობს თანამედროვე სომხური ლიტერატურის ბესტსელერების სიაში. თარგმნილია ინგლისურ, ფრანგულ და ბულგარულ ენებზე. თარგმნის უფლება სერბეთმაც მოიპოვა. 2018 წელს არამი მონაწილეობდა აიოვას უნივერსიტეტის საერთაშორისო შემოქმედების საშემოდგომო პროგრამაში, ხოლო 2019 წელს, გერმანიის ქალაქ მიუნხენში ვილა ვალბერტას პროგრამაში.
„ნახვამდის ჩიტო“, რომანის მიხედვით დადგმული ნაწარმოები „მე ვეგეტარიანელი ვარ “ 2017 წელს დაიდგა, ხოლო 2015 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაიდგა მუსიკალური კომპოზიცია „პაჩიანის ფრაგმენტები“ პაჩიანის P/F რომანის მიხედვით, რომლის ავტორი კომპოზიტორი არამ ჰოვჰანისიანია. 2021 წლის 10 დეკემბერს მიუნხენის კულტურულ ცენტრ ლუიზში დაიდგა ოპერა “მშვიდობით, ჩიტო” ამავე სათაურის მქონე რომანის მიხედვით.
არამი ასევე მოთხრობების ორი კრებულის ავტორია „რობინზონი“ და „ოკეანი“. „რობინზონი“ გამოიცა უკრაინაში, დიდ ბრიტანეთსა და ალბანეთში. უკრაინული გამოცემის შესახებ არაერთი რეცენზია დაიწერა და ის მიიღო როგორც მკითხველმა, ისე მედიამ. მოთხრობების კრებული „ოკეანე“ მოიცავს მოთხრობებს – ნარკვევებს ხელოვნებაზე, მუსიკაზე, მოგონებებზე – წიგნების კითხვის ავტორის გამოცდილებაზე. მისი ბოლო წიგნი, P/F, 2020 წელს გამოიცა. რომანი შეიცავს ინოვაციური ლიტერატურული ენობრივი თამაშების ძიებას და ფრაზებს და ახალ, ფრაგმენტულ კომპოზიციას. 2021 წელს, პაჩიანის P/F რომანმა ევროკავშირის ლიტერატურული პრემია მოიპოვა.
სომხურიდან თარგმნა ასია დარბინიანმა
რატომ სვამენ ადამიანები არაყს?
სვამენ, რომ სამყაროს ყველა ბავშვმა იტიროს.
სვამენ, რომ მჟავე კიტრი ჭამონ.
სვამენ, რომ მკვდრები და ღმერთი გაიხსენონ.
სვამენ, რომ დალიონ.
სვამენ, რომ კაცი მოკლან.
სვამენ, რომ უყვარდეთ.
სვამენ, რომ სცემონ.
სვამენ, რომ დაივიწყონ.
სვამენ, რომ იცხოვრონ.
მამა სვამს, რადგან არ შეუძლია არდალევა.
დედაჩემი წამლის აბს კოვზით სრესს წვნიანში. მაჯის მოძრაობა სრიალაა, მოქნილი. ახლა მამა სტვენა-სტვენით გამოვა საპირფარეშოდან და შიმშილისგან აკანკალებული ხელებით გასინჯავს ქათმის წვნიანს, რომელშიც გაიხსნა ჩემი და დედას საიდუმლო. პური ყელზე დამადგა. ის სწრაფად ამთავრებს წვნიანის ჭამას, ყინულიან წყალს სვამს, ოთახში შედის. მე ვფიქრობ, მის შესაძლო სიკვდილზე – წამალმა რომ იმოქმედოს სისხლის მიმოქცევაზე და გული გაუსკდეს. მეცოდება. გადის წუთები. მამაჩემი მოუსვენრადაა. საწოლიდან დგება, ღია ფანჯარასთან გარბის, სუნთქვა უჭირს. ქოშინებს. ვერ ხვდება, თავს ცუდად რატომ გრძნობს. თვალებში შიში აქვს, ასეთი შიში ძვლის მღრღნელი ძაღლის თვალებში მინახავს. მე და დედაჩემი ვსხედვართ სამზარეულოში – კაცის მკვლელთა ჩუმი მოთმინებით. მამა ღმუილს იწყებს. ჩვენ დასახმარებლად გავრბივართ, საწოლზე ვაწვენთ, ზეწარს სპირტის სუნი ასდის, გული საგულედან ამოსდის.
აბი მოქმედებს. გაგვაფრთხილეს, რომ ავადმყოფს დაეწყება თავბრუსხვევა, შიში, გულისრევა, სიცარიელის შეგრძნება, სასმელისადმი ზიზღი. დედამ თანამზრახველი გამხადა, თავი უსაფრთხოდ რომ იგრძნოს, ადვილი იქნება, როცა გაიხსენებს, რომ აბის წვნიანში ჩაჭყლეტისას მის გვერდით ვიყავი. მომდევნო დღეს ვერ ვითმენ, დედას ვთხოვ, ბოლო მოუღოს ამ ყველაფერს, მხოლოდ კოვზის პროპორციული წკრიალი ისმის. ვიღებ ულმობელ თეფშს და კედელს ვესვრი. კმარა. კმარა.
ახალ წლამდე რამდენიმე დღეა დარჩენილი. ღორის ბარკალი მზადაა. ბინის კარს ჩემი გასაღებით ვაღებ. ჩემს დაძახილს არავინ პასუხობს. სახლში არავინაა. მშობლების ოთახში შევდივარ. მამა ზურგით დგას. ვერ გრძნობს, რომ იქ ვარ. ოცლიტრიანი არყის ბოთლი მოუყუდებია და სვამს. ვდგავარ. როცა ბოლოს და ბოლოს ტრიალდება და მხედავს, ერთბაშად თვრება. ტირის. დედაშენს არ უთხრა, გთხოვ. რასაც გინდა, იმას გიყიდი.
მე მეხუთე კლასში გადავდივარ, ბაბუაჩემის ბიბლიოთეკიდან წიგნებს ვიპარავ და მამაჩემის დანაპირებს ველი.
პირველ იანვარს ის უზარმაზარი მუსიკალური ცენტრით ხელში შემოდის. ქრთამი – დუმილის სანაცვლოდ. მეჩვენება, რომ მუსიკალურ ცენტრს, არყის, ნივრისა და შიგნეულობის მწველი სიყალბის სუნი ასდის. მე მამას ყოველდღე ჩუმად ვაძლევ არაყს, ამიტომაც სახლში ყველაზე მეტად მე ვუყვარვარ. მადლიერია.
ჩვენ აგარაკი გვაქვს. მამამ ააშენა. ერთადერთი ადგილია, სადაც თავს ადამიანად ვგრძნობ, – ამბობს მამა. გზაზე ხის მაღაზიასთან ვჩერდებით, გამყიდველი უკითხავად აწვდის ერთ ბოთლ კოლას და არაყს. მე ბაღში ვთამაშობ, წვენს ვწრუპავ და ვიცი, რომ მამა სამზარეულოში ათ წუთში ერთხელ ყელს ისველებს. მას ჰგონია, რომ მე ვერ ვხვდები, მაგრამ დარწმუნებული ვარ – გულის კუნჭულში მან იცის, მე რომ ვიცი და მიყენებს, მაგრამ არა უშავს, დაე, ასე იყოს. მე ჩემს ათ წუთს ვიცავ, წამის დაურღვევლად, სანამ მამა დალევს, დაცლის მთელ ბოთლს. სახლში შეყვარებულებივით ჩახუტებულები ვბრუნდებით – ტალახიანები და დაკაწრულები. დედა სცემს მამას, მე ხარბსა და ბინძურს მეძახის – ერთ ბოთლ კოლაზე გაყიდულ ცხოველს. მამაჩემი საწოლში ეცემა. ოთახში არავინ შედის. ის მარტოა. დედაჩემი ჩემს დასთან ერთად იძინებს. შუაღამისას მე შევდივარ ოთახში, ჟანგბადი არაა. კედლები არაყს სუნთქავენ. ის იმავე პოზაშია დარჩენილი, ჩაცმული, მუცლადმყოფი ნაყოფივით მოხრილი. მინდა, ხვრინვა გავიგონო, რათა დავრწმუნდე, რომ არ მომკვდარა. ხმა არ ისმის. კანკალით ვადებ თითებს შუბლზე, ძარღვები უსკდება. ცოცხალია, არ მომკვდარა. ოდნავ მწყინს, იქნებ სიკვდილით შემსუბუქებულიყო. ყურებში დამსხვრეული არყის ბოთლების ხმის სიყრუეს და მამაჩემის ჯანღიანი, მუდარით სავსე თვალებს ვგრძნობ. მე ვამსხვრევ მის არყებს, ერთმანეთის მიყოლებით. მერე ვჯდები, თვალებს წყლით ვიბან და გარეთ გავდივარ. მეზობლის კარზე ვაკაკუნებ. ვეუბნები, რომ ხის ხმელი ტოტით ფეხი გავიკაწრე და ერთ ჭიქა არაყს ვთხოვ დასამუშავებლად. მეზობელი სამედიცინო სპირტს მაძლევს, ბამბას, ალერსით მისურვებს წარმატებებს.
სპირტს წყალში გაუხსნელად ვაძლევ მამას, დალევაში ვეხმარები. თითქმის უგონო მდგომარეობაში მადლობის თქმას ცდილობს, არ გამოსდის. მე ვგრძნობ. ნარკოლოგიური საავადმყოფოს განყოფილების გამგე გამუდმებით თავს აქნევს. პირში ჩადებულ წითელ ჩიბუხს უკიდებს, რომელიც ქრება. ცდილობს მომისმინოს. ვეუბნები, რომ მამაჩემი ცნობილი ქირურგია, მისი გადარჩენა მინდა, განკურნება, რაღაცნაირად დახმარება, მაგრამ არ მინდა, ხალხმა გაიგოს. ესმის, იზიარებს ჩემს მზრუნველობას, ისევ უკიდებს ჩიბუხს, რომელსაც ჯიუტად არ ეკიდება. ის მიხსნის, რომ პალატები ფასიანია, რეჟიმი – მკაცრი. ექთნები დაუნდობლები არიან, ყოველდღე ავადმყოფებს ერთ ჭიქა არაყს აძლევენ, მერე კი სრული აკრძალვაა, თუ არ უჯერებენ, დამაწყნარებელი პერანგებით საწოლზე აბამენ. მე ვეკითხები – და რომ გარდაიცვალოს? ჩვენთან ბევრი კვდება, დასამალი არაფერი მაქვს, თქვენც გესმით, რომ ბოლოს და ბოლოს ამის განკურნება შეუძლებელია – ამბობს ის. არ მინდა, მამა რომ გარდაიცვალოს. მომენატრება.
წითელი კედლებია. მამა იატაკზე აგდია. გახსნილი საფეთქლიდან სისხლი მოედინება. ლამაზია. მოედნის შადრევანს ჰგავს. დედაჩემი და ჩემი და სახლში არიან, თავიანთ ოთახებში. თითს ჭრილობაში ვყოფ. სისხლი ადგილობრივი წვენებივით წყალწყალაა. იოდით ვამუშავებ. დოლბანდს ვადებ, თვითონ მასწავლა. მამა, მამა, მძულხარ. იტყუები. იცინის. სად დაეცი? მატარებლის ლიანდაგთან. ხომ არავის უნახიხარ? – ვეკითხები. ყველა მეზობელმა მნახა, არ. ერთი ბავშვი დამეხმარა, სახლში მომიყვანა. ბოდიში. მამას ტრუსიდან დაჭმუჭნული ათას დრამიანი ამოაქვს. გამომართვი, არ ჯან, შენს მეგობარ გოგონასთან ერთად ყავას დალევ. საწოლზე ვაწვენ. დაიძინე. დაიძინე. მღვდელთან მივდივარ. მირჩევს, წირვას დავესწრო. უფალს ყველაფერი ესმის. მისი პასუხი დუმილია. დიახ, ის მხოლოდ დუმილით მისამძიმრებს. არ მჭირდება მისი მოწყალება. გული მიჩუყდება. ტანისამოსს მაძლევენ, სანთლებს, საკმეველს. რიტუალი დიდხანს გრძელდება. წირვის მერე მღვდელი მიახლოვდება, ხელს მეგობრულად მადებს მხარზე. უფლის იმედი იქონიე, მას დიდი გული აქვს, გზას გიჩვენებს. არ ვიცი, რას იგრძნობდა იესო, მამა ღმერთი ლოთი რომ ყოფილიყო. მე მღვდელს ვეუბნები, რომ მებრალება მამაჩემი, მინდა, რომ მოკვდეს, მაგრამ არ მინდა, ჯოჯოხეთში მოხვდეს, ისედაც ჯოჯოხეთშია. ვეუბნები, რომ მრცხვენია. ნუ გრცხვენია, ამქვეყნად მარტო შენ არ ხარ, შვილო. ის მამშვიდებს, მეგობრულად მემშვიდობება. სიზმრებში გამჭვირვალე ბოთლებს ვხედავ. ყველა ბოთლში მამა ზის, დაჩლუნგებული მზერით. ის დახმარებას ითხოვს. ხმა არ ისმის. პირის მოძრაობებით ვხვდები. შეშლილივით ვეცემი ბოთლებს, მამას თმაში ვწვდები, გარეთ გამომყავს, მაკრატლით ვაჭრი თავს. კარაქივით რბილად მიდის. მერე სხვა ბოთლებს ვეცემი, გარეთ გამომყავს ჩემი მამები, მაკრატლით ვაცალკევებ მათ თავებს. ყოჩაღ, არ ჯან, გააგრძელე, გადამარჩინე. მე ვუსამძიმრებ საკუთარ თავს, მამაჩემი რომ ხარ. ფეხით ვსრეს მოლაპარაკე თავებს. სისხლი არ არის. მამას სისხლი არ აქვს. წყალია. ტელეფონზე ზარია. საავადმყოფოში მეძახიან. ვტოვებ მაშას და სასწრაფოდ იქ მივდივარ. გული ხმელეთზე მომაკვდავი თევზივით მიფართხალებს. ოთახში ჩამსხვრეულ ბოთლებს ზვიგენივით ბასრი კიდეები აქვთ. მამა სრულიად შიშველია, ქვედა ტუჩი რამდენიმე ადგილას აქვს გადახსნილი. სახე მაცივრიდან ნახევარი საათის წინ გამოღებულ ხორცის გუნდს მიუგავს. არ ესმის, რომ მასთან ერთად ვარ. დაჭრილი ხელებით სანთებელა უჭირავს, ცხვირის ნესტოში აქვს შეყოფილი, გაზს სუნთქავს. თითები მარწუხებადაა ქცეული. სანთებელას ხელიდან ვერ ვაგლეჯ. თითზე ვკბენ. ტკივილს ვერ გრძნობს, მაგრამ ხელის გულს რეფლექსურად ხსნის. სანთებელას ვისვრი. კარს ვკეტავ. ყბებს ბულდოგივით ვაჭერ, მაგრამ ხმა ტუჩებს შორიდან პოულობს გზას. ვწივი. გონებაში ყვირილი მინდა. თითქოს გამომდის. მხოლოდ მე მესმის. სავარძლის ქვეშ ტრუსებს ვპოულობ, ფრთხილად ვაცმევ, მერე დანარჩენს – წინდებს, შარვალს, პერანგს. მამა მზად არის. ძალა მოიკრიბე, გთხოვ. არ მინდა მნახონ, – ძლივს მაგებინებს. არ გნახავენ. მაგრად ვუჭერ წელში, მკლავს ჩემს მხარზე ვიგდებ. შეშინებული ვაღებ კარს, წამის მონადირებით დერეფანში გამომყავს. მამა დაჭრილი ჯარისკაცივით გამოიყურება, მე მას მოვათრევ. ღმერთო, ნეტავ არავინ შეგვხვდეს, გთხოვ. რენტგენის ოთახიდან ექთანი გამოდის – ჩვენკენ მოემართება. ერთმანეთი მოგვენატრა, ვცდილობ გავუღიმო, მაგრამ ვტირი. დერეფანი არ მთავრდება. ცოტაღა დარჩა, გავდივართ. ძალა მეცლება. ვეცემით. მამა ეგრევე იძინებს. მე მის რბილ სხეულზე ვწევარ. ჩემი სახე მის სახეზეა. ჩემი ცრემლები თვალებში, ყურებში, პირში ეღვრება. სიცივისა და სიმლაშისგან ფხიზლდება. დერეფანში სიჩუმეა. ფეხზე ვაყენებ, მივათრევ. დერეფანს ბოლო არ აქვს, მამას სიცოცხლისავით. შავი ასოებით წერია – გასასვლელი. მანქანა კართან მყავს დაყენებული. მამას გვერდითა სკამზე ვათავსებ. თოკით ვაბამ, რომ არ დაიმსხვრეს. სახლში არ გვხვდებიან. სავარძლის კიდეზე ვჯდები. მეძინება. „მძულხარ, მრცხვენია რომ შენ მამაჩემი ხარ. შენ მე არ გიყვარვარ, რომ გყვარებოდი, სმას შეეშვებოდი, შენში სიყვარული არაა, შენ მხოლოდ დალევა გიყვარს, შენ ბოთლებიდან გადამყლაპე. მინდა ჩემში მოგკლა, არ მინდა შენი დარქმეული სახელის ტარება, შენი გვარის. ყველაში არიან მკვდარი ადამიანები, ჩემში ეგ ადამიანი შენ ხარ მამა.“ „ბევრს ჰყავს მსმელი მამა, მარტო შენ არ ხარ. სასტიკად ლაპარაკობ, მაგრამ მე ვიცი, რომ შენ კეთილი ბიჭი ხარ, ჩემსავით. აღარ შემიძლია არდალევა, გაიგე. მე არავითარი მკურნალობა არ გადამარჩენს. შეეგუე, მე ავად ვარ, ძალიან ავად, გული მტკივა შენ გამო, ასეთი რომ ვარ. არ შეგიძლია შენში ჩემი მოკვლა, მე შენ კარგად გიცნობ, მერე მე შენში ვიცხოვრებ. რაც არ უნდა გავაკეთო, შენ მე არ მიმატოვებ.“ ცარიელი გულით სამსახურში მივდივარ. ტელეფონის ზარს ველოდები. ახლა სადაა მამა წაქცეული: სამსახურში, ოთახში, ეზოში, საპირფარეშოში, ბუჩქებში? მამა წაიქცა. მარტოა. კარი ჩაუკეტეს, სისხლდენა აქვს, დახმარებას ვერ ითხოვს. აჩქარებაა საჭირო. მასთან მივდივარ. ავტოფარეხშია. ბოთლით ბენზინი, რეზინის მილი უდევს გვერდით. ჩაუყნოსავს. მაჯებზე ნემსებით დაჩხვლეტილი ადგილებია. საშინელებაა. მე კასკადის ბეტონებზე ვდგავარ. მსუბუქი სიოა. ქვევით ბნელა, ზევით – ვარსკვლავებია. ტერიტორიის მცველი სუნთქვაშეკრული მიახლოვდება. – სასწრაფოდ ჩამოდი, გაგიჟდი? – ხმა ჰაერში იკარგება.
ვცდები ბაბაიანის ქუჩას.
ვცდები „ჩაიკოფს“, საიდანაც საყვარელი გოგოსთვის ჩაის ვყიდულობ.
მე სახლში გავრბივარ.
მე გავრბივარ, რადგან მეშინია.
მე გავრბივარ, რადგან არ მინდა გამჭვირვალე ბოთლების ნახვა.
მე გავრბივარ, რადგან ჩემთან ერთად გარბის სამყაროს ყველა ბავშვი.
მე გავრბივარ, რადგან არ მინდა ასე იყოს.
მე გავრბივარ, რადგან მამას ჩვენებისგან მალულად ერთი ჭიქა არაყი უნდა მივცე.
მე გავრბივარ, რადგან ის მელოდება.
© არილი