Uncategorized,  კრიტიკა,  რეცენზია

გიორგი ბარამიძე – ლიტერატურა ან / და აზროვნება

doreuli 389283

ლექსო დორეული, „წერის თავგადასავალი“, გამომცემლობა „კალმოსანი“, 2016 წელი.

ნათქვამია, დასაწყისი ძნელიაო; ეს, ალბათ, შემდეგ რამეს ნიშნავს:

რაღაც რომ დაიწყო, ჯერ დაწყება უნდა დაიწყო; მაგრამ ვიდრე

დაწყებას დაიწყებდე,  დაწყების  დაწყება უნდა დაიწყო და ა.შ. მოდით,

მე გვერდს ავუვლი ამგვარ დაწყებას და დაწყების გარეშე დავიწყებ.

ლაროშფუკო წერს: ლიტერატურა სიყვარულს ჰგავსო: ვერვინ შეიძენს

მის გამოცდილებას, ვიდრე წიგნებში არ ამოიკთხავს მის შესახებო.

ლექსო დორეულის „წერის თავგადასავალი“ შეგვიძლია ისეთ წიგნებს

შორის მოვიაზროთ, რომლითაც ვეცნობით წერას და ლიტერატურას.

შემეძლო მეთქვა, ლექსო დორეულს ლიტერატურის ონტოლოგია

აინტერესებს-მეთქი; მაგრამ ეს – გარკვეულწილად – იქნებოდა ბარტის

გამეორება, რომელმაც, ალბათ, ანდრე  ბაზენი გაიმეორა; (თუ ვინმეს

გვარები ნერვებს უშლის, ამოშალოს;  სად არის საშლელები?

შემოიტანეთ საშლელები! ვინ არიან ეს შეშლილები!?  სად არის

ბატონი გრიიე? თვალი არავის მოგიკრავთ? ამ შეშლილებმა შეცდომით

გრიიე ამოშალეს; ახია მაგაზე, საშლელები საშლელებიო;  სად არის

საშლელი? ჯვარს ეცვი თუ გინდა. არ არის …) ამ უკანასკნელმა კიდევ

ვიღაც სხვა და ა. შ. თუმცა ბარტი ფოტოგრაფიაზე ლაპარაკობდა,

ბაზენი – კინოზე.  კი მაგრამ, მეორე მხრივ, ყოფნა, წერა, აზროვნება არის

გამეორება. ორიგინალი იქმნება გამეორებით. გამეორებიდან

გვეყურება მეორე, სხვა. გამეორება ანდა ორიგინალი სხვისი

პროექტია. ორიგინალზე, დედანზე, დასაბამზე აზროვნება

კომფორტულია მანამ, ვიდრე ვინმე არ იკითხავს: აქვს თუ არა

დასაბამს დასაბამი? ამ შეკითხვით დასაბამთან დაკავშირებული ყველა

კონცეპტი და ყველა ტოპოსი ტორტმანს იწყებს, საზრისები ეცლება.

ვინმემ შესაძლოა თქვას: ეს არაფრის მთქმელიაო. მაგრამ  ამაზე

შესიტყვება ასეთია: შესაძლებელი ყოფილა არაფრის თქმა ანდა

ისეთი გამოთქმის არსებობა, რომლის რეფერენტი არის არაფერი. ამ

პროცესის გამოსათქმელად ერთი რთული სიტყვა უნდა გამოვიყენო:

დერეფერენციალიზაცია (იმ იმედით, რომ ლექსო დორეულის ტექსტი

მას გამოესარჩლება).

ის უცნაური ტექსტია, რომელიც იმის შესაძლებლობას იძლევა, მასზე ისე

ილაპარაკო, რომ არ ილაპარაკო იმაზე, რაზეც ის ლაპარაკობს:

ერთგვარი აზროვნებაზე აზროვნება, ლიტერატურის ლიტერატურაა.

ასე ხდება მას შემდეგ, რაც ლიტერატურამ გადაწყვიტა, რომ არ

უპასუხოს შეკითხვას: რა არის ლიტერატურა?  ვიძახოთ ახლა

ლიტერატურა არის მესიჯი,  ლიტერატურა არის ტყუილი, ლიტერატურა

სარეველააო….

ლექსო   დორეულის  ნაწერი არის ორიგინალური / არა ორიგინალური

ორიგინალი, / არამედ ორიგინალი, რომელიც გამოგონებამ  გამოიგონა;

გამოგონილი / ხელოვნური  ორიგინალია.

მისი თეორია არის ბუნდოვანი, მაგრამ ბუნდოვანება  არ აღიქმება

როგორც ნაკლი, თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ ეს არის ღირსება, ანდა თუ

არის   ღირსება, მაშინ ეს არის გამოგონილი, შეთხზული   ღირსება. ამ

სიბრტყეზე ადგილი არ აქვს ნაკლსა და ღირსებას  შორის ოპოზიციას.

ამ ნაწერს არ აქვს გამოკვეთილი ცხადი საზრისები; ჩვენ წინაშეა

დასაბუთების შესაძლებლობას მოკლებული, გადაუწყვეტელი, გაურკვეველია

მიხვედრები, ბუნდოვანება, რომელსაც აქვს ხიბლი. ეს არის ერთგვარი

შეთავაზება, გამოწვევა მკითხველისადმი, რომ   მან თავის

ინდივიდუალურ   გამოცდილებაში ჩაატაროს ექსპერიმენტები და

აწარმოოს საზრისები.

ლექსო დორეულის თეორია ემყარება ვარაუდს, რომ არსებობს ისეთი

რაღაც, რასაც ვერ სწვდება მეტაფორა, არ არსებობს  ძალა, რომელიც

შეძლებდა არაენობრივი, ექსტრალინგვისტური მოვლენის ან

მოქმედების ინსტიტუირებას, დაწესებას, ამიტომ ამგვარი ტექსტი ქმნის

სიტყვებს, ვერბარიუმს, რომლის აშკარა მიზანი არ არის, რომ ჰქონდეს

ცოდნის ფორმა ან იყოს დამაჯერებელი.

ამიტომაც არის, რომ ენის შესაძლებლობების რაციონალიზება ლექსო

დორეულს მიაჩნია ნაკლად;  მისთვის რაციონალიზება არის ენის

შესაძლებლობათა მინიმალიზების პირდაპირპროპორციული. მაგრამ,

ამავე დროს, ირკვევა, რომ მისტიკური, ენის  გარეთ, ტრანსცენდენტური

კი არ არის, არამედ იმანენტურია; ენისთვის შინაგანია. ესეც ერთგვარი

ლინგვიტური პარადოქსი. საინტერესოა დორეულის ვერბარიუმი; იგი

წააგავს ჰერბარიუმს: იგი ისე თამაშობს ლინგვისტური ერთეულებით,

როგორც გამხმარი ყვავილებით ანდა გატეხილი სიმბოლოებით; იგი

ქმნის ლიტერატურას, რომელიც უკვე მკვდარია.

ლექსო დორეულმა იცის, რომ  ექსტრალინგვისტურსა და ლინგვიტურს

შორის სიკვდილის ფანტომი დგას: არა სიკვდილი, არამედ მისი

ფანტომი ანდა უფრო ზოგადად – მისი სიმბოლო;  ენიდან გასაღწევად

სიკვდილი თუ  მისი ფანტომი უნდა მოიკლას; რწმენის დისკურსში ეს

არის სიკვდილის მოკვლა; სიმბოლურ სიბრტყეზე კი სიკვდილი არა

თუ ისვენებს, არამედ განისვენებს. სიმბოლური სიკვდილი სიმბოლოს

სიკვდილი კი არ არის, არამედ სიკვდილის სიკვდილის სიმბოლოა.

ესაა სიკვდილის გამოსახულება / სიმბოლო, რომელსაც გამოცლილი

აქვს ეგზისტენციალური შინაარსი. ლიტერატურა თავისებურად იკვლევს

სიკვდილს. მწერალი სწავლობს „რეალურ“, „ეგზისტენციალურ“

სიკვდილს, რათა უკეთ ჩასწვდეს მის „არსს“ ; მაგრამ  ამის

პარალერულად მიმდინარეობს  უჩინარი  პროცესი, რის შედეგადაც

სიკვდილის შესახებ მისი  წარმოდგენა დამოუკიდებლობას იძენს; იგი

აღარ ემსახურება „რეალური“ სიკვდილის სიღრმისეულ გაგებას,

არამედ წყდება მას და თავისი გზით მიდის. ასეა ყველა წარმოდგენას,

გამოსახულებასა თუ ხატებასთან მიმართებით. დელოზი ამბობს:

ხატების თუ ხატწერის ტექნიკა დაკავშირებულია წარმოსახვის

მეტაფიზიკასთანო. ყველაფერი ხდება ხედვისა და სვლის

ჰორიზონტში.  სიკვდილი სხვა  არაფერია თუ არა  წა-სვლა. მაგრამ

რაც სიმბოლურად მიდის, სიმბოლურადვე ბრუნდება. ბარტი ამბობს:

ფოტოგრაფიის წყალობით მეორედ მოვდვართ ამ ქვეყნადო: ოღოდ

ამჯერად გამოსახულების სახით. რა არის მისი კრიტერიუმი? ფანტაზია

არ მოითხოვს ძალადობას. რეალობა – მოითხოვს, იგი არ გვახვევს

თავს რაიმეგვარ ტოპოგრაფიულ ტრანსფორმაციას, რეალობისგან

განსხვავებით იგი ცდილობს „ტოპოის“ წესრიგის შენარჩუნებას.

პერფორმაციული უკავშირდება ძალმომრეობას, ვინაიდან

განხორციელება ნიშნავს ძალადობას იმის მიმართ, რაც ხორციელდება

და იმის მიმართაც რაც არ ხორციელდება; ასე რომ, ტექსტში

მოცემულია – სულ ცოტა – ორი სინამდვილე;  წარმოსახვითი და

რეალური, რომელიც ასევე წარმოსახვითაა შექმნილი / ხელოვნურად

შექმნილი რეალურია.  ჯორჯ სპენსერ ბრაუნი (გვარი ამოშალეთ) ამბობს:

„სინამდვილეს“ ორი მხარე აქვს“ – მონიშნული / მარკირებული და

მოუნიშნავი / არამარკირებული. ჩვენ, ადამიანები, უფრო ხშირად

მოუნიშნავ მხარეს ვიმყოფებითო.  ტექსტში დაიწერა ის, რაც დაიწერა,

მაგრამ ჩვენ თვალი ყოველთვის იმისკენ გაგვირბის და იმასთან

ვიმყოფებით, რაც არ დაიწერა. ამიტომ ყოველთვის გვაქვს შანსი

მწერლებად ვიქცეთ.

მეორე მხრივ, თვალი ჯიუტობს და ეძებს რეფერენტს, მას სხვანაირად

არ შეუძლია, თვალი-რეფერენტი-ფანჯრის მინა – პეიზაჟი-თვალი

სხეულს ეძებს, არა ზოგადად სხეულს, არამედ ხორცს: თვალის არეალი

არის ბაზარი. მაგრამ ხომ არ ეხება ეს მარტო ფიზიკურ თვალს? ხომ

გვაქვს შინაგანი თვალი, გონების თვალი, სულიერი თვალი, გულის

თვალი, მაგრამ   ამდენივეა   ხორციც. თვალის   ფუნქცია არის

გახდა, გაშიშვლება, მზერა სარტრთან, გაუმძღარი

თვალი, ვოიერიზმი, უფრო მეტის დანახვის სურვილი. ერთმა ხალიფამო,

ბოდრიარი ამბობს, ტყავი ცოცხლად გააძროო ერთ სტრიპტიზიორს, რომ

უფრო ღრმად დამალული რამ ეხილაო. სექსუალურის იქით / მიღმა / შორს. ესაა   ამოუწურავი ცნობისმოყვარეობა, აქტების გამეორება, ვიდრე

მოხდებოდეს სრული, მომაკვდინებელი გამოფიტვა. ქვე-ენაში

განხორციელებული ბრმა მეტამორფოზა, სადაც   ერთმანეთთან

რეაქციაში შედის / ერწყმის ხორცი და გარეგანი რეალობაო, ბარტმა.

გამოსავალი ერთია: სხეულის გაუჩინარება? სხეულის სტრატეგია:

გაუჩინარებით კვლავგაჩენა; გაუჩინარებით გაჩენილი, დასწრებით

არდასწრება, არდასწრებით დასწრება.

გამოგონილი, ფიქციური, სიმბოლური მოძრაობა და მოძრაობის

გამოსახულება როგორც სენსორულ-მოტორული; თვალს ვადევნებთ

ლირიკული პერსონაჟების მოძრაობას, მოქმედებას, უკიდურესი მოძრაობა –

თავისი თავიდან ამოსვლა და გაკრეფა. მოძრაობა აღარ

არის, წყდება, ჩნდება ოპტიკური ნიშანი, ოპტიკური ხატება, სადაც იწყება

ფიქრი, ჩაგესმის უსიტყვო ხმა, ე.წ. აღწერა მოქმედების ნაცვლად.

თვალის ისტორია არის პორნო (ბატაი). მეორე მხრივ, თეოლოგიურად

თვალი რომ მოწყდეს ხორცს, აუცილებელია ტოპოსის შეცვლა: წმინდა

გული.

თვალი მიყვება მოძრაობას, ხან მის კვალს, თუ ექოს: რა ხდება მას მერე,

რაც რაღაც თვალს მიეფარა, თვალი გადადის ახალ სიბრტყეზე, იწყებს

მუშაობას ისეთი ოპერატორებით, როგორიცაა „თითქოსდა“, ეს   აღარ

არის   გონების   თვალი, ეს არის წარმოსახვის თვალი. ადამიანი

მომხმარებელი იცვლება ადამიანი ვიზიონერით, ეს უკანასკნელი კი –

ადამიანი გამომგონებლით. ტყუილის ტირაჟირება – replication of a lie.

იწყება ფიზიკური თვალით, მერე საქმეში ერთვება გონებისთვალი, მერე

სულის თვალი, სულიერი თვალი, გულის თვალი, როგორ ხდება ეს

გადასვლები გარეგანსა   და   შინაგან   თვალს   შორის, არის

უფსკრული. მოხეტიალე, მესამე თვალი ყველგან

არის, ამიტომაც არ არსებობს „ჯერ“ და „მერე“ .

ლექსო დორეული ამბობს: ლიტერატურული ნაწარმოების მთავარი ნაკლი ის

არის, რომ მასში წარმოსახვითის გამოთქმა მხოლოდ რეალობის ანდა

ძალადობის  ენით ხდებაო.

სიტყვებს არა აქვსო შესაძლო მნიშვნელობები, ანდა ის მნიშვნელობები

აქვს, რა მნიშვნელობებიც აქვს. მათ არ აქვთ ვირტუალური პლანი, არ

ხდება რეალურისა და ვირტუალურის დაკავშირება, ვერ გავყავართ

ფორმის არამარკირებული მხარისკენ.

რეალობა არის ის, რაც მოითხოვს ადგილის შეცვლას, ტოპოგრაფიის

შეცვლას; ახალი კრიტიციზმი როგორც ინტერპრეტატორული

კრიტიციზმი ამბობს: ტრანსცენდენტური პრინციპი შეფასებისა არ

არსებობსო; მხოლოდ ავტოპოეტური ნაწარმოების სხვადასხვა

ნაწილების მიმართება და მისი თემატური ერთიანობაა საძიებელიო.

დორეული ლაპარაკობს მკითხველთან გაფორმებული შეთანხმების

შესახებ: თუ შევთანხმდებითო…

მოდერნიზმი იწყებაო   ლიტერატურის ძიებით, რომელიც   აღარ

არსებობსო, ბარტმა. რომანი   არის   სიკვდილიო, მარტოდენ   ნიშნების

ქსელი, ამიერიდან ის არის სიყალბე, რომელიც მოხმარებისთვისაა

განკუთვნილი. რა ხდება? შეთანხმება იმის თაობაზე, რომ

სინამდვილე არის ტყუილი. წერით კი იწყება ტყუილის  ტირაჟირება.

ერთი მხრივ, შესატყვისობა აზრსა და საგანს შორის უქმდება (თუმცა

ქართულად   შესატყვისობიდან   გვესმის   შესიტყვება   ან   კამათი,  იგი

პროცესია; არაა დაკავშირებული „ონ“-თან, არ   ხდება მისი

ონტოლოგიზება; ის არის დავა აზრისა საგანთან და პირიქით). მეორე

მხრივ, ძალაშია დეკარტის დევიზი: ნიღბით გამოსვლა. დორეულის

ტექსტი  სადღაც მათ შორისაა. მისი ტექსტი არის კონცეპტების

დადგმა, გათამაშებული კონცეპტები; მაგრამ   თუ არ არის რეფერენტი,

მაშინ ნიღბით   გამოსვლა შეუძლებელია, ვინაიდან ნიღაბი გულისხმობს

რეფერენტის დამალვას.

დორეული იმპლიციტურად ასხვავებს ერთმანეთისგან „დე ფაქტო“ და

„დე იურე“ სფეროებს.

დე ფაქტო ლიტერატურა არსებობს. დე იურე მისი გამართლებაა, მისთვის

გამართლების  მოძებნა, კრიტიკის   დუბლიკატების ანდა კრიტიკული

ორეულების  გზით, დე ფაქტოსა და დე იურეს შორის განსხვავების

წაშლით.

ტყუილის თავისუფლება – გამოთქმა, რომლიც ეკუთვნის ლევინასს და

შესანიშნავად   მიესადაგება   ლიტერატურას. შეგვიძლია მასში

ვიგულისხმოთ ზედაპირი, სადაც ნიშნები რიალობენ. ხიბლი, მაცდუნებელი, მაცდური ხიბლი,  რომელიც მდგომარეობს სწორედ საზრისის გაუქმებაში.

ამგვარ ტექსტს ვერ მოიხმარ, მას არ აქვს ე.წ. სახმარი ღირებულება;

იგი   გამიზნულია   „თეორეოზე“, ხედვაზე. ლექსო   დორეულის   ტექსტი

ხელს   უწყობს იმას, რომ მკითხველი-მომხმარებელი ვიზიონერ

მკითხველად,  შემოქმედ მკითხველად გარდაიქმნას და მან  მაგიური

მეტამორფოზა განიცადოს.

დორეული არ მისდევს ინტერპრეტაციის პრაქტიკას.

ინტერპრეტატორული დისკურსით არავინ ცდუნდება. ამ უკანასკნელს

გარეგნობიდან   გაღწევა   სურს. მაგრამ  ეს ილუზია  და ტყუილია,

გარეგნობიდან   გაღწევა, მის   მიღმა  გასვლა   შეუძლებელია. ყოველი

დისკურსი სრულად ავლენს თავის თავს თავის გარეგნობაში და ამდენად

მუდამ ცდუნების წინაშე დგას, რომ განიცადოს კრახი როგორც

დისკურსმა. ყოველ დისკურსს სწორედ ამგვარი თვითკრახისკენ

ფარული სწრაფვა ამოძრავებს, თავისი თავის დეკონსტრუქცია. როცა

თავის   მიზნებს   ეჭვის ქვეშ   აყენებს, იგი საზრისისა   და   ჭეშმარიტების

ეფექტებს  ზედაპირის   ეფექტებს   უმორჩილებს. სარკესავით ნთქავს

სიღრმეს. ასეა, როცა   დისკურსი   თავის   თავს   აცდუნებს. იგი   იწოვს

საზრისს და აცარიელებს თავის თავს (რა არის ეს? წამოცარიელება

როგორც მეტაფიზიკური სიკვდილი? საიდან   გაჩნდა ეკჰარტისეული

მოტივი?) რათა უკეთ მოხიბლოს სხვები: ენის მარტივი

ცდუნება, სიტყვით გააბრუაო.

დისკურსი   იბრძვის  არა არაცნობიერის   საიდუმლოთა   წინააღმდეგ,

არამედ   იგი ებრძვის  თავისივე   ზედაპირულობის უფსკრულს.

ფანტაზიებსა   და   ჰალუცინაციებს   აქვთ საზრისი ანდა კონტრსაზრისი,

მაგრამ   ზედაპირი არის   სრული   უაზრობა. ინტერპრეტაციული

დისკურსის   მთელი სერიოზულობა, რომლითაც   ფსიქოანალიზს

ცდუნების გაუქმება სურს, თვითონ  არის სიმულაციის მყიფე  მოდელი.

ფსიქოანალიზის   საცდური არის ის, რომ არაცნობიერი

ოცნებით, სიზმრით ცდუნებას ეწევა. პაციენტი ლაპარაკობს, მაგრამ

ნაუბარი, მონაყოლი, სავსეა პარალელური, გაორებული სტრუქტურებით.

ფსიქოანალიზის   მთელი   ნაგებობა ინგრევა  იმით, რომ  იგი  თავის

დისკურში ყველას ითრევს და ყველას აცდუნებსო, ბოდრიარმა.

„კომუნიკაციის ექსტაზში“ იგი  ამბობს, რომ ნიშანი თვითონ აწარმოებს

თავის   თავს   და   ნიშანთა   წესრიგი   საგანთა   წესრიგს   აღარ

საჭიროებს, საგანთა წესრიგი გაქრა, სარკე და სცენა აღარ არის, სარკე-

სიღრმე  გაუჩინარდა, სამაგიეროდ   არის   ეკრანი   და ქსელი, ტრანსცენდენტური   დაიკარგა, დარჩა   იმანენტური, როგორც კომუნიკაციის   ოპერაციონული   ზედაპირი. კრიტიკაშიც   ასეა?

ტრანსცენდენტური თუ არ არის, მაშინ კრიტიკა შეუძლებელია, მაგრამ

კრიტიკის  შეუძლებლობა ლიტერატურის არსებობის ერთადერთი

შანსია.

ბოდრიარი ასევე ლაპარაკობს მოვლენის, შესახედაობის, გამომეტყველების იდუმალი ჰორიზონტის შესახებ. გავიხსენოთ ლაკანი, მისი სარკის სტადია, რაც იმის

გამოხატულებაა, რომ გარეგნობა, ფორმა გვიზიდავს, სხეული გვძულსო.

მრავლისმეტყველია   სიტყვა „შეტყუება“: წყალმა   შეიტყუაო, როცა   ზღვა

ლივლივებს, ზედაპირი გიპყრობს, სიღრმე უჩინარდება. ბარტი  ამბობს,

ლიტერატურა   არის   ნიშნები,   რომლებიც   არ   არის   დაკავშირებული

იდეებთანო.

ყველა  ეს მოტივი წარმოდგენილია ლექსო დორეულის ტექსტში „წერის

თავგადასავალი“.  იგი იმ იშვიათ ტექსტთაგანია,   სადაც   აზროვნებამ

ან / და ლიტერატურამ თავი შეაფარა.

ზემოთ ვახსენე, რომ დასაწყისი ძნელია. ახლა, როცა დასასრულს

ვუახლოვდები, ვხვდები, რომ იგი არანაკლებ ძნელია. ამიტომ ავდგები

და უბრალოდ დასასრულის გარეშე დავამთავრებ.

© არილი

Facebook Comments Box