2021 წლის 15 ნოემბერს ლიეტუვის დედაქალაქ ვილნიუსში გაიმართა თანამედროვე ქართველი ქალი მწერლების ანთოლოგიის – „მთვარის მშრალი მხარე“ – პრეზენტაცია, რომელიც აერთიანებს ნანა დევიძის, ვიქტორია ვალენტაიტესა და ლიდია გიორგობიანის მიერ ლიეტუვურ ენაზე თარგმნილ 21 მოთხრობას.
კრებული გამოიცა ლიეტუვის მწერალთა კავშირისა და მისი თავმჯდომარის, ბირუტე იონუშკაიტეს ხელშეწყობით და ლიეტუვის ლიტერატურისა და ფოლკლორის ინსტიტუტის მიერ. კრებულის შემდგენელია სოლვეიგა დაუგირდაიტე, რედაქტორი – დანუტე კალინაუსკაიტე.
უკვე მომზადებულია და საქართველოშიც მალე გამოვა ანალოგიური ანთოლოგია – თანამედროვე ლიტველი ქალი მწერლების პროზა ქართულ ენაზე. მოთხრობების პწკარედული თარგმანი ეკუთვნით ნანა დევიძეს (მისივე შესრულებულია მხატვრული თარგმანების ნაწილიც) და ლიდია გიორგობიანს.
ქვემოთ გთავაზობთ მწერლისა და მთარგმნელის, გიორგი ლობჟანიძის წერილს, რომელიც თან ერთვის ლიეტუვურ ენაზე გამოცემულ კრებულს.
ქართული ლიტერატურის ისტორია 16 ქარიშხლიან საუკუნეს ითვლის. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ქალი პროზაიკოსი პირველად მე-19 საუკუნის ბოლოდან ჩნდება და ფაქტობრივად ამ დროიდანვე გაისმის ქალის ხმა ჩვენს უაღრესად მრავალფეროვან მწერლობაში. თავიდან ეს ხმა შედარებით სუსტად, გაუბედავად მოისმოდა და ქალებიც კანტიკუნტად ჩანდნენ სამწერლო ასპარეზზე.
დღეს კი ვითარება რადიკალურად შეცვლილია და ამაში ეს კრებულიც უთუოდ დაგარწმუნებთ, რომელმაც საქართველოში ამჟამად მოღვაწე მწერალ ქალთა მხოლოდ ერთ ნაწილს მოუყარა თავი და ამის მიუხედავად, ვფიქრობთ, მაინც მკაფიო წარმოდგენას შეგიქმნით როგორც ქართული მწერლობის ზოგად დონეზე, ასევე იმაზე, თუ რა საფიქრალს დასტრიალებს დღეს ქართველი მწერალი ქალების გონი და წარმოსახვა.
საერთოდ, ლიტერატურის „ ქალურ“ და „მამაკაცურ“ მწერლობად დაყოფის დიდი წინააღმდეგი ვარ, რადგან ასეთი დახარისხება თითქოს ერთგვარ შეღავათს შეიცავს ქალების მიმართ და შეფარულად მამაკაცის უპირატესობის ხაზგასასმელად გამოიყენება.
ჩემთვის მწერლობა მწერლობაა და გარკვეული დონის, რაღაც სიმაღლის იქით მწერლის სქესი საერთოდ მნიშვნელოვანი აღარაა. მნიშვნელოვანია ტექსტი, რომელსაც ეს მწერალი ქმნის და ტრანსცენდენტული თუ ემპირიული სინამდვილის ის სიღრმე, რომელსაც მისი ნიჭი აირეკლავს.
წაიკითხავთ ამ კრებულს და დარწმუნდებით, რომ აქ შესული არცერთი ავტორი არანაირ შეღავათს არ საჭიროებს, მითუმეტეს, მათი სქესის ან ასაკის გამო.
ამ ოცდაერთი მწერლიდან ზოგი ძალიან ახალგაზრდაა, ზოგი უკვე შუა ხანს გადაბიჯებული, მაგრამ ყველა მათგანი უკვე ქმნის თანამედროვე ქართული ლიტერატურის განუმეორებელ იერსახეს. ყველა სათითაოდ ამდიდრებს ჩვენი მწერლობის საუკუნოვან გამოცდილებას და თავისებურად, განსაკუთრებული მანერით ცდილობს გარემომცველი სინამდვილის შემოქმედებითად ათვისებას.
განსხვავებულია მათი როგორც ცხოვრებისეული, ასევე შემოქმედებითი გამოცდილებებიც. ზოგ მათგანს უკვე რომანისტის მრავალფეროვანი გამოცდილება უმაგრებს ზურგს და ეს კარგად ჩანს აქ წარმოდგენილი ტექსტების სტილისტიკასა და შესრულების ყაიდაშიც. მაგალითად, თამრი ფხაკაძე და თეონა დოლენჯაშვილი უკვე რამდენიმე რომანის ავტორები არიან.
ამ კრებულში კი თეონა დოლენჯაშვილის შედარებით ადრეული მოთხრობაა შესული, რომელიც არც მეტი არც ნაკლები შუახნის ასაკის კრიზისში მყოფი მამაკაცის შესახებ მოგვითხრობს და იმ დიდ სულიერ მარტოობაზე გვიყვება, რაც ამ მამაკაცს დაუფლებია.
ეს არის ამბავი თავის საქმეში ერთი შეხედვით წარმატებული ადამიანისა, რომელსაც ოჯახიც ჰყავს, კარგი სამსახურიც აქვს, შემოსავალიც, ერთი სიტყვით და ერთი შეხედვით, თითქოს არაფერი აკლია, მაგრამ მაინც უაღრესად გაუცხოებულია საკუთარ თავთანაც და გარემომცველ სინამდვილესთანაც. ამას კი საბოლოოდ სამსახურებრივ მივლინებაში, შემთხვევით ქალთან ერთი ჩვეულებრივი სექსუალური თავგადასავლით გამოფიტული გააცნობიერებს, როცა მეორე დღეს სასტუმროს ნომერში უცნაური უცნობი (როგორც აღმოჩნდება, მისი „პერსონალური ქრისტე“) მიაკითხავს. სინამდვილეში ეს არის პირველი შეხვედრა საკუთარ თავთან, იმ „შინაგან ადამიანთან“, რომელსაც ახსენებს პავლე მოციქული (პავლენი, რომაელთა მიმართ, თავი VII, 22) და რომელიც ყველა ჩვენგანში ცხოვრობს, ოღონდ ხშირად მხოლოდ გარშემომყოფებისათვის კი არა, თვითონ ჩვენთვისაც კი უცნობია.
თეონა დოლენჯაშვილი ახერხებს ისე შეკრას მთელი მოთხრობა, რომ ამ პერსონაჟის სულიერი კათარზისი მკითხველისათვის დამაჯერებელი გახადოს.
კრებულის სხვა ავტორი, თამთა მელაშვილი კი უკვე ქალის მარტოობის შესახებ მოგვითხრობს. ამ მცირე მოთხრობას ორიგინალური ფორმა აქვს და ისევ შუახნის ასაკის, ოღონდ ამჯერად ქალის ბავშვობის მეგობრისადმი მიწერილ წერილს წარმოადგენს.
წერილის ადრესატი წლებია საქართველოში არ ცხოვრობს და მეგობარი მას ამ წერილში თავისა და მათი ახლობლების შესახებ უამბობს.
რეალურად, მოთხრობა ეხება თანამედროვე საქართველოსათვის ძალიან მტკივნეულ თემას – ქალთა მიგრაციის პრობლემას, რომელიც თითქმის საქართველოს საბჭოთა კავშირიდან გამოსვლისთანავე დაიწყო და წლების განმავლობაში სულ უფრო მზარდი მასშტაბები შეიძინა.
ეკონომიკურმა სიდუხჭირემ ძალიან ბევრი ქართველი ქალი აიძულა ოჯახს მოშორებოდა და ლუკმაპური სხვა ქვეყნებში ეძებნა. ამ ქალებმა ამჯობინეს ოჯახს შორიდან დახმარებოდნენ და ქმარ-შვილი ასე ფიზიკურად მაინც გადაერჩინათ.
ამ სოციალურმა დრამამ კი თან პრობლემათა მთელი წყება მოიყოლა, რომლებსაც თამთა მელაშვილი ძალიან მკაფიოდ, მაგრამ უაღრესად ფაქიზად ეხება თავის მოთხრობაში.
მთელი ეს ტექსტი უაღრესად ნიჭიერი, შემიძლია ვთქვა, პოტენციურად დიდი მწერლის დაწერილი ოპუსია, რომლის ავტორიც ბეწვის ხიდზე გადის: ერთი ზედმეტი სიტყვა, ზედმეტი მონასმი და შესაძლებელია მთელი ამბავი მელოდრამატულ სიყალბეში ჩაიჩეხოს, მაგრამ თამთა მელაშვილი ბოლომდე ღირსეულად ახერხებს მელოდრამატიზმის ცდუნებას გაუძლოს და ჩვენამდე ყველაფერი რეალისტურად, ზედმეტი მოთქმისა და წუწუნის გარეშე მოიტანოს.
ასეთივე თავზარდამცემ შთაბეჭდილებას ახდენს ამ კრებულის კიდევ ერთი ავტორის თეა თოფურიას ბრწყინვალე მოთხრობა „შატალო“.
თეა თოფურია წარმოშობით აფხაზეთიდან არის სოხუმიდან, ამიტომაც გასაკვირი არ არის, რომ თავის პროზაში იგი ისევ საკუთარი ბავშვობის დროინდელ სოხუმში ტრიალებს, საქართელოს იმ ძირძველ მხარეში, რომელიც რუსეთის პოლიტიკური ინტრიგებით წაქეზებული სეპარატისტების „დამსახურებით“ უკვე 27 წელია ჩამოწყვეტილია საქართველოს და ჩვენი ქვეყნის იურისდიქციაში აღარ იმყოფება.
მოთხრობაში აღწერილი ამბავი კი იმ დროს ხდება, როცა სოხუმს, ის ის-არის, ტოვებენ დევნილი ქართველები. ირგვლივ ყველას ხოცავენ, ამ დროს კი ერთი სოხუმელი ბიჭი სისხლის გათეთრებით კვდება და თეა თოფურია მისი თანაკლასელების შემზარავ განცდებს აღგვიწერს, ოღონდ ისე ოსტატურად, რომ მთელ ამ სიპირქუშეში იუმორის ადგილიც კი რჩება და თავისთავად პარადოქსულია მოთხრობის მთავარი დილემა თუ შეკითხვა, რომელიც მხოლოდ ქვეტექსტით იგულისხმება: რისთვის ხოცავენ ადამიანები ერთმანეთს, როცა ბოლოსდაბოლოს 15-16 წლის მოზარდიც კი საკუთარი ბუნებრივი სიკვდილით კვდება?!
საინტერესოა, რომ თეა თოფურიას მოთხრობაში ომი მხოლოდ ფონია და მოზარდებისათვის ეს ფონი მხოლოდ იმდენად არსებობს, რამდენადაც სასიკვდილოდ გადადებული თანაკლასელის მოსანახულებლად წასულებს წინ გადაეღობებათ.
ამ დროს კი საინტერესო პარალელიზმია ისიც, რომ ჯარისკაცები და ზრდასრული ადამიანებიც მთელ ამ ტრაგედიას ისევე მარტივად შესცქერიან, როგორც ეს მოზარდები, შოკოლადი რომ მიაქვთ სისხლის კიბოთი სასიკვდილოდ გადადებულ თანაკლასელთან, რომელსაც ცოცხალს ვეღარასოდეს მიუსწრებენ.
კიდევ ერთ, ამჯერად შიდა ქართლში, ქართულ-ოსურ კონფლიქტს იყენებს თავისი ბრწყინვალე მოთხრობის ფონად ლელა ცუცუქირიძე, რომელიც, თეა თოფურიას მოთხრობის მსგავსად, კონფლიქტის ზონაში ორად გაყოფილი ქვეყნის საზღვარზე მცხოვრები ქართულის მასწავლებლისა და მისი მოსწავლეების შესახებ გვიამბობს.
ამ კონფლიქტისას ქართულის მასწავლებელს შვილი მოუკლეს იმ კორპუსის ფანჯრიდან, რომელსაც ახლა გაკვეთილის მსვლელობისას, პირდაპრი შესცქერის და ბუნებრივია, რომ შურისძიების წადილი არ ასვენებს მანამ, სანამ ერთ დღესაც არ აღმოაჩენს როგორ დამეგობრდნენ კორპუსში მცხოვრები ბავშვები და მისი მოსწავლეები, როგორ უცვლიან ერთმანეთს სინათლის ათინათებს.
ქართულ-ოსური კონფლიქტი იმდენად ახალი ჭრილობაა, რომ დიდი სითამამე სჭირდება მწერალს ამ თემას და თანაც სწორედ ამ კუთხით შეეხოს. ლელა ცუცქირიძის ოსტატობაზე კი ნამდვილად მეტყველებს ის ფაქტი, რომ იგი თავისი მონათხრობის სრულ სიმართლეშიც გვაჯერებს და, ზოგადად, სიკეთის, პატიების, დანდობის უპირატესობაშიც მარტივად გვარწმუნებს.
ახალგაზრდა ბიჭის სიკვდილის, უფრო სწორად, თვითმკვლელობის თემას ეძღვნება კრებულში შესული კიდევ ერთი მოთხრობა ლელა კოდალაშვილის „ვარდნა“, რომელიც მკითხველზე მხოლოდ იმიტომ კი არ ახდენს მძაფრ შთაბეჭდილებას, რომ ავტობიოგრაფიული, საკუთარი ოჯახის წევრის ამბავია, არამედ უპირველესად იმის გამო, რომ მთელი ეს შემზარავი აქტი – ახალგაზრდა ბიჭის თექვსმეტსართულიანი საცხოვრებელი კორპუსის სახურავიდან გადახტომა და ვარდნა – უაღრესად რეალისტურად არის დანახული, თუმცა ისეა გააზრებული და „გაწონასწორებული“ ფსიქოლოგიური და ფილოსოფიური წიაღსვლებით, რომ მკითხველი შოკში არ ჩააგდოს და სიკვდილ-სიცოცხლის მარადიულ დილემაზე კიდევ ერთხელ და თავისებურად დააფიქროს.
შეუძლებელია აქ რაინერ მარია რილკეს პოეტური რეფლექსია არ გაგახსენდეს იმის თაობაზე, რომ სამყაროში ყველაფერი ეცემა და მხოლოდ ერთადერთს უჭირავს ეს ვარდნა ხელში, უაღრესად ნაზად და ჰაეროვნად.
ხოლო ლელა კოდალაშვილის მოთხრობის გმირის აღმოჩენა, რომ სიმაღლიდან, მაღლა სართულის ფანჯრიდან გადმოკიდებულ ჩვენს ფეხებს ქვემოთ ბევრი ჰაერია, იმაზეც მიგვანიშნებს, რომ ეს სასიცოცხლო სივრცე, სასუნთქი გარემო ადამიანმა სიკვდილის ველად არ უნდა აქციოს.
ჰაერში უამრავი შესაძლებლობაც ლივლივებს, ცხოვრებისეული ალტერნატივებივით თუ ლიტერატურული თემებივით და მთავარია, ადამიანმა სინამდვილეს თვალი გაუსწორო, ამ ალტერნატივებთან და თემებთან მიკარების გამბედაობა მოიკრიბო.
საერთოდ, მკითხველი ამ მოთხრობებიდანაც კარგად დაინახავს, რომ დღეს ქართველი მწერალი ქალებისათვის ტაბუირებული თემა არ არსებობს. ისინი თამამად ეხებიან ყველა საკითხს და მხოლოდ მათი გამოხატვის ფორმები განსხვავდება, – ის, რაც მწერლის ინდივიდუალურ სტილს ქმნის და აყალიბებს.
მაგალითად, ინა არჩუაშვილის მოთხრობა „სექსის გაკვეთილები“ ქალისა და მამაკაცის ოჯახის გარეთ ურთიერთობების დელიკატურ თემას შეეხება. ოღონდ ისე ფაქიზად არის ეს ყველაფერი გადმოცემული, თითქოს, სადაცაა, ამ ორი ადამიანის დიალოგში ანგელოზის ფრთების შრიალს გაიგონებ. ეს არის არსებითად ძალიან საინტერესო პრობლემა: სად გადის ზღვარი სულსა და ხორცს შორის და როდის ან როგორ გადადის სექსი სიყვარულში.
სიყვარულს ეხება ირმა ტაველიძეც თავის „ანტილოპაში“.
ეს ავტორი ჩემი აზრით, თანამედროვე ქართული პროზის ერთ-ერთი საუკეთესო სტილისტია და ეს კარგად ჩანს აქ წარმოდგენილ მოთხრობაშიც.
ირმა ტაველიძე ისე ფაქიზად გვიყვება ამბავს, ენის იმდენი შრისა და ნიუანსის გამომზიურებით, თითქოს პუანტებზე შემდგარი ურთულეს საბალეტო პარტიას ასრულებდეს და ჰაეროვნად ცეკვავდეს ლიტერატურული სცენის სივრცეში, მთელი ტრაექტორიის წინასწარი გათვლითა და გათვალისწინებით.
თუმცა, ირმა ტაველიძესთან უკვე სიყვარულია ფონი იმ პრობლემებისათვის, რომელთაც მწერალი სინამდვილეში წამოჭრის. უპირველესად ეს არის განსხვავებულთან, უცხო ადამიანთან ურთიერთობის საკითხი და ასევე ის, როგორ მოჩანს და ისეთივე ძვირფასია თუ არა ჩვენი მშობლიური შეჩვეული გარემო სხვა, შორიდან მოსული ადამიანის თვალში?
ამ კრებულის ბევრი მოთხრობის მსგავსად ირმა ტაველიძის „ანტილოპაშიც“ საკმაოდ მტკივნეულად გაიელვებს 2008 წლის საქართველო-რუსეთის ომი.
ტაველიძე, რომელიც წარმოშობით სწორედ შუაგული საქართველოდან, გორიდან, ანუ კონფილიქტის ზონიდანაა, ამ კონფლიქტზე მხოლოდ მიანიშნებს და მერე სიტყვა ოსტატურად გადააქვს სულ სხვა თემაზე, მშობლიურ სახლზე, რომელიც ომში მუდამ ისე იგულისხმება, როგორც სხეულში ადამიანის გული.
ცხადია, ამ პატარა შესავალ წერილში კრებულში შემავალი ოცაერთივე მწერლის ტექსტების თუნდაც ძალზე ზედაპირულ ანალიზს ვერაფრით მოვახერხებ. ამ რამდენიმე ნიმუშზე საგანგებოდ იმიტომ შევჩერდი, რომ მათი მეშვეობით გარკვეული ორიენტირები მიმეცა ლიტველი მკითხველისათვის, რადგან ბევრი მათანი ალბათ ამ ბედნიერი შემთხვევის წყალობით ქართულ ლიტერატურას პირველად გაეცნობა.
ალბათ სხვადასხვაგვარია ყველა მკითხველის მოლოდინიც: ბევრს ეგზოტიკა აინტერესებს და ამ მოთხრობების წაკითხვისას, რაღაცნაირად, არც ეს მოლოდინი გაუცრუვდება, მაგრამ მთელი კრებულის მიზანი მე პირადად სრულიად განსხვავებულად მესახება: ის დღევანდელ, ძალიან ავთენტურ საქართველოს წარმოადგენს, რომელზეც ჩვენი მწერალი ქალები სრულიად სხვადასხვა რაკურისით, სხვადასხვაგვარი ხმითა და განსხვავებული ტონალობებით გვიყვებიან.
რაც მთავარია, კრებულის ოცდაერთივე ავტორი თავისი საქმის პროფესიონალი და ჩამოყალიბებული ოსტატია, რადგან ყველაფრიდან ჩანს, რომ მწერლობა მათთვის სწორედ საკუთარ თავთან, თითოეული მათგანის „შინაგან ადამიანთან“ ის საბედისწერო შეხვედრაა, რომელზედაც ამ წერლის დასაწყისში ვისაუბრეთ.
იმედია, ლიეტუველ მკითხველთან მათი შეხვედრაც ასეთივე ღრმა, შინაარსიანი და მრავლისმომცემი იქნება.