ინტერვიუ ჩაწერა და შესავალი დაურთო თამთა მელაშვილმა
დიმიტრის ცეკურასი ცნობილი ბერძენი მწერალი, დრამატურგი და მთარგმნელია. პროფესიით ენათმეცნიერი, ის რამდენიმე გახმაურებული რომანისა და პიესის ავტორია. ივნისში დიმიტრისი თბილისის მერვე საერთაშორისო ლიტერატურულ ფესტივალს სტუმრობდა. გარდა ამისა, ცეკურასი მწერალთა სახლის მიერ ორგანიზებული მთარგმნელობითი სემინარის ხელმძღვანელიც იყო. მისი ერთ-ერთი ბოლო რომანი „კარი“, ანინა გოგოხიას არაჩვეულებრივი თარგმანით, გამომცემლობა „ინტელექტმა“ ახლახან გამოსცა. ეს ინტერვიუ ფესტივალის დასრულების შემდგომ მალევე, თბილისში ჩავწერეთ. ცეკურასის, როგორც მთარგმნელის ბიოგრაფია ერთი განსაკუთრებული შტრიხით იკვეთება საქართველოსთან – ის გურამ დოჩანაშვილის ყველასათვის ცნობილი ტექსტის „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ ბერძნულ ვერსიაზე მუშაობს. მე კი მასთან საუბრის დასაწყისშივე აღმოვაჩინე, რომ არასოდეს მინახავს წიგნსა და წერაზე ასე შეყვარებული ადამიანი.
თქვენთან შეხვედრას, რომელიც მწერალთა სახლში, თბილისის საერთაშორისო ლიტერატურული ფესტივალის ფარგლებში გაიმართა, მეც ვესწრებოდი და იქიდან ერთი რამ ძალიან მძაფრად დამამახსოვრდა. როცა თქვენი წიგნიდან ამონარიდს კითხულობდით, საკუთარ ხმას რიტმულად აყოლებდით ფეხს. პოეზიის შემთხვევაში კი, მაგრამ პროზის კითხვისას ეს არასოდეს, არცერთ მწერალზე შემიმჩნევია. როგორ ახსნიდით ამას? ეს თქვენი ტექსტის რიტმთანაა კავშირში, პერფორმატიულობის ნაწილია თუ კიდევ რაღაც სხვაა?
რასაც ვწერ, მისი მოსმენა მჭირდება. მინდა ტექსტის ხმა მესმოდეს, რადგან ჩემთვის ენა, ზოგადად, მუსიკაა. მინდა რიტმი ვიგრძნო. წერისას წამოვდგები ხოლმე, დავდივარ ჩემს პატარა ოთახში და ხმამაღლა ვკითხულობ. თუ რამე არ მომწონს, ვცვლი. როცა ვწერ, სწრაფად ვწერ, მდინარებას მივყვები, შემდეგი ეტაპი კი ხმამაღლა კითხვაა. მინდა საკუთარი ხმა მოვისმინო, მინდა მოვისმინო ტექსტის ჟღერადობა, რიტმი, გამეორებები. გამეორებები ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. გამეორებით მსურს ხაზი გავუსვა სიტყვას, ხანდახან კი უბრალოდ მინდა, რომ მკითხველმა ტექსტი იგრძნოს. გამეორებას მხოლოდ რიტმისთვის არ ვაკეთებ, არამედ მისი ყველაზე ღრმა მნიშვნელობისთვის, რის გადმოცემასაც მისი საშუალებით ვცდილობ. მინდა მუსიკა მესმოდეს და არა მხოლოდ რიტმული ტექსტი.
პროფესიით ენათმეცნიერი ხართ. რა გავლენა აქვს ამას თქვენს ტექსტებზე?
არანაირი გავლენა არ აქვს. როცა ლიტერატურას ვწერ, ვივიწყებ, რომ ენათმეცნიერი ვარ. ენათმეცნიერმა, პირველ რიგში, იცის ის, რომ ენას საზღვრები არ აქვს. მგონია, რომ ლიტერატურა მეცნიერებებისგან სრულიად თავისუფალია. წერისას მეც მხოლოდ მწერალი ვარ. ეს, იცით, როგორაა? თითქოს ბლენდერი მაქვს, თავს სიტყვებს იქ ვუყრი, ოღონდ არ ვიცი, შედეგი რა იქნება. ეს ყველაფერი კერძის მომზადებას ჩამოჰგავს.
და მაინც, როგორც ენათმეცნიერი, ენის შესახებ ამ ფუნდამენტური, სტრუქტურირებული, თეორიული ცოდნების ფონზეც ინტიმურად გრძნობთ თავს საკუთარ ტექსტებთან?
ძნელია პასუხი გავცე ამ შეკითხვას. ეს მკითხველმა უნდა თქვას და არა მწერალმა. არ ვიცი, როგორ წაიკითხავენ ჩემს წიგნს, მაგრამ წერისას მე არ ვფიქრობ მკითხველზე. ვწერ წიგნს და ისე ვწერ, თითქოს არავინ აპირებდეს მის წაკითხვას. აი, ამას ვგულისხმობ ხოლმე, როცა ვამბობ, რომ მინდა ჩემი წიგნები რეალური იყოს. როცა ვინმე ჩემს წიგნს კითხულობს, მინდა დარწმუნებული იყოს, რომ ჩემი ნაწერი – ეს მე ვარ; რომ რასაც ვწერ, რეალურია.
მწერალთა სახლში შეხვედრაზე თქვით, რომ წერის დასრულებისას, შეგრძნება გაქვთ, თითქოს თქვენი ერთი ნაწილი ჩამოითალეთ, დაკარგეთ. ხაზი გაუსვით დანაკარგს და ეს გასაგებია, მაგრამ რა არის ის, რასაც წერის დასრულების შემდგომ იძენთ?
ეს რაღაც სასწაულის მსგავსია. ისეთი შეგრძნებაა, თითქოს მაქვს თითი, რომელიც დავკარგე, მის მაგივრად კი ახალი ამომივიდა, რომელიც გარეგნულად თითს ჰგავს, რომელიც შემიძლია გამოვიყენო როგორც თითი, მაგრამ ეს არაა ის თითი, პირველადი თითი, რომელიც მქონდა. თითია, მისი გამოყენება შემიძლია, მაგრამ ის წერის დასრულების შემდეგ გაჩნდა.
ახლა დოჩანაშვილზე მინდა გკითხოთ. როგორც ვიცი, „კაცს, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ თარგმნით. რა არის ასე მიმზიდველი თქვენთვის ამ ავტორში?
ვერ აღვწერ იმ გრძნობას, რომელიც ჩემში ამ ტექსტმა გამოიწვია. მას ნელ-ნელა ვკითხულობდი და მქონდა უცნაური შეგრძნება, რომელსაც ერთი სიტყვით ვერ გადმოვცემ. მეგონა, რომ „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ მე დავწერე. მისი რიტმი, სუნთქვა, სიტყვები ძალიან მაგონებს ჩემს ნაწერებს. ამ ტექსტმა გადამაწყვეტინა ქართული ენა შემესწავლა. რაღაცნაირი შეგრძნება მქონდა, რომ დოჩანაშვილი მამაჩემი იყო. დღეს მის სახლში ვიყავი, მის ქალიშვილს შევხვდი, მის მაგიდასთან ჩამოვჯექი, გადავხედე მის ნაწერებს, ნახატებს კედლებზე… ბერძნულად ტექსტი 2024 წლის დასაწყისში გამოქვეყნდება. ეს, რაღაც მხრივ, სამართლიანობის აღდგენაა. დოჩანაშვილი თარგმნილი უნდა იყოს. მე ამისთვის რა შემიძლია გავაკეთო? – ვკითხე ჩემს თავს. ბერძნულად ვთარგმნო! „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ არაჩვეულებრივი ტექსტია და ის ყველამ უნდა იცოდეს, მისი წაკითხვის შესაძლებლობა ჰქონდეს… “ჩამომალაბორანტეს” საოცარი სიტყვაა. ანინა და სემინარის სხვა მონაწილეები მთელი გულით მიხსნიდნენ მის მნიშვნელობას და როგორც მითხრეს, ბერძნულად მშვენიერი შესატყვისიც ვიპოვე.
მოდით, ახლა თქვენს რომანზე, „კარზე“ ვილაპარაკოთ, რომელიც ახლახან გამოიცა ქართულად. იქნებ ცოტა მეტი მოგვიყვეთ მის შესახებ. როგორ დაიწერა ეს წიგნი? როგორც ვიცი, ის ტრილოგიის მესამე ნაწილია, თუმცა დამოუკიდებლადაც იკითხება.
ტრილოგია მე თვითონ ვუწოდე ჩემს სამ წიგნს. ისინი მართლაც შეგიძლია ერთმანეთისგან სრულიად დამოუკიდებლად წაიკითხო, თუმცა მათ ტრილოგიას ვუწოდებ, რადგან ბევრი რამ აქვთ საერთო. სამივე წიგნში მთავარი გმირი მარტოხელა კაცია. პირველ რომანში ის ცარიელ კაფეში ზის, იღებს მიკროფონს და საკუთარ თავზე იწყებს საუბარს. მეორე ისტორია კაცისაა, რომელიც მთელ დროს ტრამვაიში ატარებს, ზემოთ-ქვემოთ დადის, ხალხს აკვირდება და ცხოვრებაზე ფიქრობს. მგონია, რომ ეს ყველაზე მელანქოლიური ტექსტია, რაც კი ოდესმე დამიწერია. საბოლოო ჯამში კი, მინდა ისე ვწერო, რომ ჩემი ტექსტები მკითხველის ცხოვრების ნაწილად იქცეს.
თქვენი სხვა ტექსტები არ ვიცი, მაგრამ “კარს” ნამდვილად შეუძლია გახდეს მკითხველის ცხოვრების ნაწილი. განსაკუთრებით, როცა შიშზე წერთ – ყველა ჩვენგანმა იცის, რა არის ეს შიში, ცნობს მას. მაგრამ ახლა მინდა რომანში პერსონაჟის მიერ საკუთარი ბინის კარის ჩამოხსნის, ერთი შეხედვით, მარტივ ქმედებაზე გავამახვილო ყურადღება. ეს ქმედება დესტაბილიზაციას უქმნის მთელს გარემოს, სისტემას და მოგვიანებით თავად პერსონაჟსაც. მესმის, რომ კარის იმდენნაირი ინტერპრეტაცია შეიძლება არსებობდეს, რამდენიც მკითხველია, ყველა თავის მნიშვნელობას მიანიჭებს მას, მაგრამ რას ნიშნავს კონკრეტულად თქვენთვის კარი, როგორია მისი თქვენეული ინტერპრეტაცია?
კარის არსებობა ხანდახან ისაა, რაც არ გვაძლევს თავისუფლების საშუალებას. ხანდახან თავდაცვაცაა, მაგრამ, ამავდროულად, შიშიც შეიძლება იყოს. რაში გვჭირდება კარი? როცა ამ რომანს ვწერდი, ვფიქრობდი: დიმიტრის, შენ ორმოცდაათი წლის ხარ, შენ შეიძლება უკვე მოკვდე. თუ მოკვდები, მარტო ცხოვრობ, პარტნიორი არ გყავს, ვერავინ გიპოვის. კარგი, ვთქვი, რა შეიძლება გავაკეთო? მოვხსნა კარი? მერე იმაზე დავიწყე ფიქრი, რა გრძნობებს იწვევს ადამიანში უკარო ბინა ან თუნდაც ღიად დატოვებული კარი. როცა ღია კარს ვხედავთ, რაღაც უცნაური მიზეზის გამო, შიში გვიპყრობს, ღია კარი დამზაფვრელია. მაგრამ ახლა რას შეიძლება ნიშნავდეს კარი? ამ წუთში ესაა ცვლილება ჩემს ცხოვრებაში, თუმცა არ ვიცი, ეს რამდენადაა ცვლილება უკეთესობისკენ.
და შიში, რომელზედაც რომანში ლაპარაკობთ, მართლაც ისეთი ძირეულია, რომ სრულიად განგვსაზღვრავს ჩვენ, როგორც ადამიანებს. არ ფიქრობთ ასე?
ამის საპასუხოდ ძალიან პირადული უნდა მოვყვე. მე ძალიან კარგად მაქვს გააზრებული მარტოობის მნიშვნელობა. ის არაა საშიში ჩემთვის, რადგან მას კარგად ვიცნობ – მთელი ცხოვრება. მე არ მაქვს მასთან პრობლემა. მაქვს ჩემი წიგნები, სამუშაო, მყავს კატა, მეგობრები და, მიუხედავად იმისა, რომ მარტო ვცხოვრობ, არ ვგრძნობ თავს მარტოსულად.
მაგრამ მე არ დამიკავშირებია მარტოობა შიშთან, რომელზედაც გკითხეთ. მეც მიცხოვრია მარტო და ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპი იყო ჩემს ცხოვრებაში, გამამდიდრებელიც გამათავისუფლებელიც. მგონია, რომ კულტურა გვახვევს თავზე იმას, რომ მარტოობა საშინელებად წარმოვიდგინოთ.
კი, მარტოობა და შიში სხვადასხვაა. შიში სხვა რამესთან არის ჩემთვის დაკავშირებული. როცა ვსაუბრობ შიშზე, ვგულისხმობ იმას, რომ არ ვიცი, რამდენად სწორი იყო ჩემი ზოგიერთი გადაწყვეტილება, რაც ცხოვრებაში მიმიღია. როგორც წესი, ჩემი სხეული იღებს ხოლმე გადაწყვეტილებას, ეს ინსტინქტივითაა და მე მჯერა ჩემი ინსტინქტის. მინდა სიცოცხლე, ვგრძნობ, რომ კიდევ ბევრი რამ მაქვს დასაწერი. ჩემს თავს მწერალი ოთხი თუ ხუთი წლის წინ ვუწოდე, მანამდე ოცდაორი წელი ვიბეჭდებოდი, მაგრამ მაინც ვერიდებოდი ამ სახელდებას. მიუხედავად ამისა, ჩემს გონებაში ყოველთვის მქონდა წიგნი. ყოველთვის. ფიზიკურად შეიძლება არ ვწერდე, მაგრამ მაინც ვწერ. ყოველთვის ვწერ. ამიტომაც ახლა შემიძლია ვთქვა, რომ მწერალი ვარ. ჩემი გონება ყოველთვის წერს.
გქონიათ როდისმე განცდა, რომ წერა თამაშის მაგვარია, რაღაც იმ თამაშის მსგავსი, რომელსაც ბავშვობაში ვთამაშობდით, როცა მარტო ვგრძნობდით თავს ან როცა უბრალოდ მარტო ვიყავით?
კი, კი. ეს ასეა. მაგრამ ეს არცერთ შემთხვევაში არაა ის თამაში, სადაც იტყუები. ამ თამაშით ჭეშმარიტება უნდა იპოვო, ჭეშმარიტება აღმოაჩინო.
ანუ ჭეშმარიტებისთვის ვთამაშობთ?
კი, ასეა. ეს ისაა, რაც უნდა ვიპოვოთ ან შევეცადოთ, რომ ვიპოვოთ. თუ მინდა ჭეშმარიტება ვიპოვო, მე ვერ ვიქნები მხოლოდ დიმიტრისი. მე უნდა გავხდე სხვა ადამიანიც. ჩემს რომანებსა და პიესებში მე ყველა ჩემი პერსონაჟი ვარ. აბსოლუტურად ყველა.
და ბოლოს, ომსა და ლიტერატურაზე მინდა გკითხოთ. არ ვიცი, რამდენად აღწევს უკრაინაში მიმდინარე ომი საბერძნეთამდე, მაგრამ, ალბათ, დამეთანხმებით, რომ ეს ომი ბევრი რამის გადაფასებას გვასწავლის. მათ შორის, გვაიძულებს იმაზე ფიქრს, რა როლი შეიძლება ჰქონდეს ლიტერატურას ახლანდელ მშფოთვარე, სწრაფად ცვალებად სამყაროში. თქვენ რას ფიქრობთ? სადაა ახლა ლიტერატურა? რას აკეთებს ის?
შევეცდები ამ კითხვას ერთი წინადადებით ვუპასუხო. მგონია, რომ ლიტერატურა, ზოგადად, ომის სრულიად საწინააღმდეგო მოვლენაა. ესაა ჩემი პასუხი. შეიძლება ჩვენ სრულიად განსხვავებული წარმოდგენა გვქონდეს ლიტერატურაზე, მაგრამ ის არ გვაქცევს ერთმანეთის მტრებად. ლიტერატურაში შენ შენი აზრი გაქვს, მე – ჩემი, მაგრამ ამისთვის არასოდეს ვიღებთ ხელში იარაღს. ამიტომაც მგონია ის ომის სრულიად საწინააღმდეგო მოვლენა. ლიტერატურა ადამიანურია, ცივილიზაციაა, ფესვებია, ამიტომ ყოველთვის უნდა ვიკითხოთ, ვიკითხოთ კლასიკა… ლიტერატურა, პირველ რიგში, ადამიანობას გასწავლის, გასწავლის, რომ განსხვავებულები ვართ და არც არავინაა უკეთესი ან უარესი; რომ განსხვავებულები, მაგრამ თანასწორები ვართ.
© არილი