ნაწარმოებს საფუძვლად უდევს აფხაზეთიდან დევნილთა რეალური ისტორიები
ქალაქიდან გამომავალი გზა დევნილების გრძელი, მწუხარე ქარავანითაა ჩახერგილი, ქალაქისკენ მიმავალი კი – უკაცური და ცარიელი. გული მეკუმშება. წამით მეჩვენება, რომ ახლა სხვის უცნობ და ომის ქარცეცხლში გახვეულ ქალაქში კი არ მივდივარ, არამედ უკან, საკუთარ ბავშვობაში, საკუთარ დევნილობაში ვბრუნდები. ვბრუნდები ქალაქში, რომელიც 25 წლის წინ დედ-მამასა და ტყუპისცალ დასთან ერთად დავტოვე. ზუსტად ამ დევნილებივით, ერთად-ერთ ჩანთააკიდებულმა, სადაც დედას ტანსაცმლის, საოჯახო ალბომის, ნათლობის ჯვრებისა და ნიშნობის ბეჭდების ჩადება მოესწრო.
ალბომი ერთადერთია, რაც იქიდან გადარჩა. ბავშვობაში საათობით ვუყურებდი იმ ფოტოებს და თითოეული მათგანი ისე მახსოვს, როგორც წარსულის ერთ უსასრულოდ გრძელ დღეს გადამხდარი და მერე ყოველდღე, ერთსა და იმავე სიზუსტით გამეორებული ამბავი. ფოტოებზე არიან: ახალგაზრდა და ბედნიერი დედ-მამა ზღვაზე; მე და ჩემი და სანაპიროზე; მე და ჩემი და პარკის კარუსელებზე; ბებია-ბაბუა ჩვენი სახლის ეზოში; ყველანი ერთად მისაღები ოთახის ცენტრში, საიდანაც ჩანს ჩვენი სახლის აივნის კონტურები, ბაღის იასამანი…
დრო რომ გავიდა, ის ფოტოები, ის გახუნებული და გაცრეცილი ფოტოქაღალდი ისეთივე ვნებით შემძულდა, როგორითაც იქამდე მიყვარდა. შემძულდა, რადგან საბოლოოდ გავაცნობიერე და შევურიგდი იმ აზრს, რომ იმ დიდი და ფერადი ცხოვრებისგან მხოლოდ ეს ორგანზომილებიანი, გაქვავებული გამოსახულებები დამრჩა. ფოტოები – ყველაზე სასტიკი მტკიცებულება, რომ ის ყველაფერი იყო და აღარასდროს იქნება.
ფოტოგრაფის პროფესიაც ალბათ ამიტომ ავირჩიე. საკუთარი წარსულის დასამარცხებლად. იმ შესაძლებლობის შესაძენად, დროში გავყინო და მარადისობის შანსი მივცე წარმავალს, გამოსახულების ტყვეობაში გამოვკეტო რეალობა. ის, რაც ნამდვილია და ცოცხალი. თუმცა კადრები, რომლებიც რეალურ გამოსახულებებად არ ქცეულა და მხოლოდ ჩემს მოგონებებში არსებობს, მაინც ყველაზე მკვეთრია და დაუვიწყარი.
კადრი 1
ჩვენ
ეს ჩემი ყველაზე ცხადი სურათია. კადრი, რომელიც მარადიულ ფონად ადევს ჩემს წარსულს, აწმყოს და ალბათ მომავალსაც: მტვრიან მიწაზე ქალი ზის. მის გვერდით ორი პატარა გოგოა. ერთს თავი დედის კალთაში ჩაუდევს და სძინავს, მხოლოდ ნაზი, ქერა თმა უჩანს. მეორე ფეხზე დგას. გულზე მიკრული ჭუჭყიანი დათუნიათი. გვერდით კაცი დგას. კაცი ზურგითაა. შავი ქურთუკი აცვია და ალბათ სიგარეტს ეწევა, რადგან მის წინ გაშლილი თამბაქოს კვამლი და ნისლი უცნაურად ერწყმის ერთმანეთს. ქალი დედაჩემია. ჩემი სევდიანი და ლამაზი აფხაზი დედა. მძინარე გოგო ჩემი დაა – ნინო. ნინო ავადაა. ფეხზე მდგომი გოგო კი – მე ვარ, ექვსი წლის მე ბავშვობის მამას პირდაპირ ვუყურებ, რომელიც ახლანდელი მესგან ზურგითაა. მამის სახე ჩემთვის ისეთივე მყარი და სტატიკური არ არის, როგორც დედის. ის მუდმივად იცვლება და იდღაბნება – განვლილი დროის, ადგილის და მოვლენების მიხედვით და ჩემი ქვეცნობიერიც იოლ გამოსავალს ეძებს. მამას სახე არ უჩანს. ის ჩემგან ზურგითაა.
ეს ჩვენ ვართ. სოხუმი სამი დღის წინ დავტოვეთ. სოხუმის დატოვებაც ცალკეულ კადრებად მილაგდება: მამა საგულდაგულოდ კეტავს სახლის კარს. დედა ტირის და ეზოში დარგულ ფორთოხლის ხეს ტოტს ატეხს. “გავახმობ და სულ თან მექნება, ვიდრე არ დავბრუნდებით,” – ბუტბუტებს თავისთვის. რაღაც აბსურდულ პირობას აძლევს თავის თავს, ჩვენ, თუ ხეს. მე საყვარელი სათამაშოებიდან ორ თოჯინას და დათუნიას ვირჩევ, ჩემი და კი ჩანთას სათამაშოებთან ერთად უამრავი ხარახურით – ფერადი ფანქრებისა და პლასტელინის კოლოფებით, ზღვის კენჭებით და ნიჟარებით ავსებს. ვერც ქუჩაში ნაპოვნ ტყვიის გილზებისგან აკინძულ სარაჩხუნოს ელევა.
რამდენიმე მეტრით დაშორებული ზღვა სექტემბრის მზის სხივებზე ოქროსფრად ელავს. ქუჩიდან დროდადრო ავტომატის სროლის ხმა ისმის, ამ ხმას შეჩვეულს შიშის გრძნობა მოჩლუნგებული მაქვს, მაგრამ ახლა მშობლების შეშფოთებული სახეებით ვხვდები, რომ რაც შეიძლება მალე უნდა გავეცალოთ აქაურობას. ამას ემატება შეძახილები, ყოველი მხრიდან რომ ისმის: “მალე შემოვლენ! წადით!”
მივდივართ. ქუჩებზე ალაგ-ალაგ ანთებული კელაპტრებივით იწვიან სახლები. გასაქცევად გამზადებული ადამიანები საკუთარ სახლებს ნავთს ასხამენ და მერე გამეტებით ესვრიან ცეცხლმოდებულ კვარს. სწორედ ამ სასიკვდილო ფეიერვერკის შუქზე ვტოვებთ სოხუმს, რომლის ცაც ახლა, განშორებისას, განსაკუთრებულად ლურჯად კრიალებს. და სადღაც ქვემოთ მზის სხვებზე მშვიდად ლივლივებს უზარმაზარი ზღვაც, რომელიც მალე გაწითლდება. ზღვაში ჩახოცილი ადამიანების სისხლისგან.
სამანქანო გზა ბუნდოვნად მახსოვს. მივდივართ. მერე ვდგავართ. სულ სადღაც ვდგავართ. ვიცდით. ველით. მამას საჭმელი მოაქვს. დედა გვაჭმევს. მანქანაში ერთმანეთზე მიკრულებს და ოფლიანებს გვძინავს. ნინო ტირის. მამა ეწევა და ისე დადის, თითქოს მხრებით რაღაც ძალიან მძიმე დააქვს. დედა ხელ-პირს ბოთლიდან გადმოსხმული წყლიდან გვაბანინებს, ან წყალში დასველებული დოლბანდით გვწმენდს, ტანსაცმელს გვიცვლის…
ყველაზე მეტად ღამით მიჭირს. ან დის ტირილი მაღვიძებს, ან მოუხერხებელი ძილისგან ატკიებული კისერი. წყაროს წყალს ვითხოვ, მაგრამ ბოთლი ნინოს მიუსაკუთრებია, დედის კალთაში ადგილისთვის ვიბრძვი, მაგრამ ამ ბრძოლაშიც მუდმივად ნინო გამოდის გამარჯვებული. რადგან შეუსვენებლად ტირის და “სან* ცუდად ვარო”, – იძახის. ვბრაზობ, ვიბუტები, შუბლს მანქანის ცივ მინას ვაყრდნობ, რომლის მიღმაც ჩაბნელებული ველები და შორეულ სოფლებში ალაგ-ალაგ ანთებული სინათლე ჩანს და გულიც აქამდე უცნობ, ბნელ და მძიმე ღრუბელში მეძირება. გულზე ახლა სხვაგვარი შიში მაწევს. მაშინ სახელს ვერ ვარქმევდი იმ გრძნობას, მაგრამ შემდეგ მისი მრავალჯერ განმეორადობის გამო, ზუსტად ვიცი რაც ქვია – ადამიანური არსებობის და არჩევანის არარსებობის აბსურდი. გარღვევის და ვითარების შეცვლის შეუძლებლობის, გამოუვალობის ყრუ, დაუსრულებელი ტკივილი…
კადრი 2
ნავსადგური
არასდროს დამავიწყდება სოხუმის ნავსადგური. მშვიდი ზღვა და ადუღებული სანაპირო. ამდენი ადამიანი ნავსადგურზე არასდროს მინახავს. ნემსის ჩასაგდები ადგილი არ არის და ყველა იმ ერთადერთ გემზე ცდილობს ასვლას, რომლის გემბანიც ასევე გაძეძგილია ხალხით.
– აქ უნდა ახვიდეთ, – ამბობს მამა.
– აქ როგორ? წარმოუდგენელია, – აზრების მოკრება უჭირს დედას.
– უნდა ეცადოთ! შენ და ბავშვები მაინც უნდა გაგამგზავროთ,- მამა ჩვენს წინ დგება და თვალებში გვიყურებს, – ბავშვებო, შეძლებთ?
ჩვენ მონდომებით ვუქნევთ თავს და გემისკენ მივდივართ. დედა უკან მოგვყვება. პატარები ვართ, სხარტები და მოქნილები და ამის ხარჯზე ვცდილობთ მლეთა ხალხში გზა როგორმე გავიკვლიოთ. ჯიქურ მივიწევთ წინ, ვიღაცების ფეხებში მივძვრებით, ბარგზე გადავდივართ, ჩაჭედილ სხეულებს შორის ჭუჭრუტანებს ვპოულობთ და როგორც ნემსის ყუნწში, ისე ვძვრებით. უკვე გემის კიბესთან ვართ და ისევ ისე შეუპოვრად, მინდვრის თაგვებივით ვაგრძელებთ ხალხის მჭიდრო კედლის ღრღნას და გარღვევას. როგორც იქნა, გემზეც ავდივართ! ქანცგაცლილები, თმაგაწეწილები, ტანსაცმელმორღვეულები. ბრძოლისა და დაღლილობისგან თავბრუდახვეულს გული მერევა, მაგრამ მამის დავალება შესრულებულია. საოცრება შევძელით და გემზე საკუთარი პატარა ფეხების დასადგმელი ადგილი მოვიპოვეთ. ნინოს ვეხვევი, მაგრამ გარს უცხო სხეულების მყარი კედელი გვაკრავს და დედას ვერსად ვხედავთ. ნაცნობ კაბას და ხელებს ამაოდ ვეძებთ. ახლა გემბანის ნაპირისკენ ვიწყებთ მოძრაობას. ნინო უკან მომყვება. გემის კიჩოსთან ვდგები და ფეხისწვერებზე ვიწევი. აქედან ხალხით სავსე ნაპირი კიდევ უფრო საშიში ჩანს. გემის დიდ, თეთრ ტანს ჭიანჭველებით შესეული ადამიანები ყვირიან, ერთმანეთს ეძახიან, ერთმანეთზე აბიჯებენ და გემზე ამოსვლას ცდილობენ. დედ-მამას ვერც გემბანზე ვხედავთ, ვერც კიბეზე მუჯლუგუნებით ამომსვლელთა შორის. ბოლოს, როგორც იქნა დედის ღია მწვანე ფერის კაბას ვლანდავ. ქვემოთ, ნაპირზე დგას, ხალხის ტალღის გარღვევას და ნაბიჯის წინ გადმოდგას ცდილობს, მაგრამ ამაოდ.
– დედააა! – ვკივით ბოლო ხმაზე. მამაა! – ვიძახით სიმწრისგან გონდაკარგულები. ჩვენი არ ესმით და ვერც გვხედავენ. ჩვენი ხმა ნიავს და სხვა ათას ხმას მიაქვს. საერთო აურზაურში ჩაკარგულებს ყურადღებასაც არავინ გვაქცევს. ნინო მწარედ ტირის. გემზე ავედით, მაგრამ მარტო ვართ. მშობლები ქვემოთ დარჩნენ და ვერც ვერასდროს ამოვლენ. მათ გარეშე გამგზავრება მოგვიწევს, მაგრამ სად? ვისთან? გემის გასვლის მაუწყებელი საყვირი ისმის. ჭიანჭველა ადამიანების ბრბო კიდევ უფრო გამეტებით ესევა გემს, კიდევ უფრო იგლისება ერთმანეთში, კიდევ უფრო დაუნდობელი და სასტიკი ხდება.
– დედასთან მინდა! ამოუშვან, უთხარი! – წივის ნინო.
– არ ამოუშვებენ. ვერ ამოვლენ. ჩვენ უნდა ჩავიდეთ! – დას ხელს ვკიდებ და ახლა საპირისპირო მიმართულებით ვიწყებთ ნემსის ყუნწში გაძვრომას. ეს კიდევ უფრო ძნელია, რადგან ხალხის ნაკადი საწინააღმდეგო მიმართულებით მოდის და ნამდვილ წალეკვას, გადაჯეგვას გვიქადის. ეს გადარჩენისთვის მებრძოლი დიდი და ძლიერი დინებაა, რომელსაც ახლა სიკვდილის სანაპიროზე დარჩენილი მშობლებისკენ მცურავი ორი ლიფსიტა უნდა დაუპირისპირდეს. გემი ნაპირის დატოვების მანიშნებელ საყვირს გაჰკივის, ნინო – დედის სახელს. მგონია, რომ უკვე აღარ ვარსებობთ, რადგან ადამიანები ვერ გვამჩნევენ, ფეხს გვაბიჯებენ, ზედ გვივლიან. თანდათან თვალს მიბნელდება. გემი კი ცოტაც და ნაპირს დატოვებს. ცოტაც და კიბეს აკეცავენ. ზედ უკვე ბოლო მგზავრებია ჩამოკიდებული ყურძნის მტევანს შერჩენილი მარცვლებივით. ვეღარც ტკივილს ვგრძნობ, ვეღარც წყენას, მხოლოდ ნინოს პატარა გაოფლილ ხელს ხელისგულში. მერე მასაც ვკარგავ… ჰაერი აღარ მყოფნის და თვალები ვხუჭავ. ჩამოწოლილ ბინდში ჯერ დედის ღია მწვანე ფერის კაბა კრთება, ბოლოს კი სრული სიბნელე ისადგურებს. ვიდრე გონს საბოლოოდ დავკარგავ, სადღაც შორიდან კაცის ხმა ჩამესმის: აქ ბავშვია! რას აკეთებთ, ხალხნო?! არ გადაუაროთ!
კადრი 3
აეროპორტი
ის კაცი ჩვენი მშველელია. ის, ვინც ჩვენზე შემდგარი, დაბმავებული ბრბოსგან გამოგვიხსნა და გემიდან საკუთარი ხელით ჩამოგვიყვანა. ჩვენს გამო თვითონაც ნაპირზე დარჩა. თვალს რომ ვახელ, მამის შეშლილ სახეს ვხედავ. სახეზე წყალს მასხამს და ყურებს მიზელს. ღრმად ვსუნთქავ და მამას ვუყურებ. პირველად ვხედავ მის თვალზე ცრემლს და ეს იმდენად უჩვეულო რამაა, ვიღაცის ფეხებისგან დაბეგვილ პატარა ხელს გაჭირვებით ვწევ და მამას სახეზე ვახებ. მამა მოცახცახე მხრებში რგავს თავს და ქვითინებს. მამა ტირის! ნამდვილად ტირის და ამას ვერ მალავს. ეს კი იმაზე უფრო დიდი საშინელებაა, ვიდრე უჩვენოდ წასული გემი, მიტოვებული სახლი, დახოცილი ახლობლები, სიკვდილის შიში, მთელი ეს სასტიკი და უაზრო ომი…
მაგრამ ჩვენ ისევ ერთად ვართ და ეს მთავარია. დედა მზეზე შემთბარი წყლით გვბანს ჭრილობებს. მამა მანქანაში გვსვამს. ხმას არ იღებენ. დამნაშავეებივით თავჩაქინდრულები უსიტყვოდ გვიხდიან ბოდიშს – როგორ მოხდა, რომ მარტო წასვლის უფლება მოგვცეს, როგორ მოხდა, რომ უკან ვერ გამოგვყვნენ, სხვებივით არ გადაჯეგეს სხვები და ამგვარად, მათგან მიტოვებულები და განწირულები აღმოვჩნდით.
გზები გადაკეტილია, მაგრამ ჯერ კიდევ არსებობს ქალაქიდან გაღწევის იმედი. ამჯერად აეროპორტისკენ მივდივართ. ამ გზასაც უამრავი ადამიანი ადგას. თვითმფრინავით აქამდე არ მიმგზავრია და ამიტომ არც საკონტროლო პუნქტის არარსებობა მიკვირს, არც ასაფრენ ბილიკზე გაშლილი და თვითმფრინავზე გარშემორტყმული ხალხის ნაკადი. მას შემდეგ, არ არსებობს ჩემი მრავალრიცხოვანი ფრენების დროს არცერთი წამი, ის დღე რომ არ გამახსენდეს და ყოველთვის, როდესაც თვითმფრინავის ბორტს მივუახლოვდები, თვალწინ ის სურათი არ დამიდგეს – ხალხით სავსე ასაფრენი ბილიკი, ბორტზე დაკიდებული ქალები და ბავშვები, ფეხზე მდგომი მგზავრებით გატენილი სალონი, ადამიანების სახეები ილუმინატორების ფანჯრებში, მაშინ განსაკუთრებით იღბლიანები და ბედნიერები რომ მეჩვენებოდნენ… უკვე გაუქმებულ აეროპორტში სადისპეტჩეროსთან შეუთანხმებელი და თვითნებურად შესრულებული უკანასკნელი რეისია, ბოლო თვითმფრინავი, რომელიც ბაბუშერას აეროპორტიდან აფრინდება და ცეცხლმოკიდებული ქალაქიდან დევნილების კიდევ ერთ ნაკადს სამშვიდობოს გაიყვანს.
აქაც აუტსაიდერები ვართ. ამჯერად თვითმფრინავში ასვლას არც ვცდილობთ, არავითარი აზრი არ აქვს. მორჩილად ვიხევთ უკან, ისევე როგორც ბევრი სხვა, ჩვენსავით მიწაზე დარჩენილი ადამიანი და ხელს ვუქნევთ ილუმინატორის ფანჯრებიდან მომზირალ სახეებს, რომლებიც ასევე მონდომებით გვიქნევენ ხელს. თვითმფრინავიც ღმუის, გრიალებს და გუგუნებს. მისგან მონაბერი ძლიერი ქარი თმას და ტანსაცმელს გვიფრიალებს. “მოშორდით! უკან წადით!” – ყვირის ვიღაც. ალბათ გაუქმებული აეროპორტის თანამშრომელი. მაგრამ ჩვენ ისევ ისე უძრავად ვდგავართ. ცაში აფრენილ ჩვენს უკანასკნელ და საერთო იმედს ვაცილებთ. ალბათ არასდროს მიგრძვნია ადამიანებთან ისეთი მჭიდრო ერთობა, როგორიც მაშინ, ექვსი წლის ასაკში, აეროდრომზე შეკრებილი, ათასამდე შეუმდგარი მგზავრის გვერდით. უჩვეულოდ გულაჩუყებულმა აღარ ვიცი ვის და რას ვუყურო – ახლობლებად ქცეულ, ცაში მოცქირალ სევდიან სახეებს თუ თვითმფრინავს, რომელიც ჩიტივით ლამაზად კრავს კამარას და ზემოთ და ზემოთ, უკვე ზღვის თავზე მიფრინავს.
სწორედ ამ დროს ვხედავ ზღვიდან წამოსულ მოელვარე სხივს, რომელიც მზის მკვეთრ ნათებას ჰგავს და ვიღაცის სისხლის გამყინავი ღრიალიც მესმის: “ესროლეს! ესროლეს!!!” თვითმფრინავის ცალი ფრთა შავ კვამლში ეხვევა და უზარმაზარი რკინის ჩიტი გვერდზე იხრება, წონასწორობას კარგავს.
ადამიანების სასოწარკვეთილი ყვირილისგან თითქოს მიწა იძვრის და იმ მტკივნეული ხმის დასახშობად ყურებზე ხელს ვიფარებ. მათ თვალწინ ის თვითმფრინავი იღუპება, რომელშიც ცოტა ხნის წინ საკუთარი ცოლ-შვილი, დედ-მამა, ახლობლები ჩასვეს… ბედისწერა თავის ყველაზე ულმობელ თამაშს გვეთამაშება, ყველაზე მუხთალსა და საზარელს. დღემდე ვერ ვხვდები რა კანონები აქვს ომს და რატომ იკვებება მისი ბნელი და გაუმაძღარი სხეული უმწეო და უდანაშაულო ადამიანების სისხლით. რა ჯოჯოხეთური სიძულვილის მანქანა ქმნის ომის მონსტრს, რომელიც გაზის კამერაში ხუთავს ათი ათასობით ბავშვსა და ქალს; განსაკუთრებული სიამოვნებითა და სასტიკი წამებით ხდის სულს მათ, ვისაც არასდროს სჭერია ხელში იარაღი; ატომურ ბომბს ესვრის მშვიდობიან ქალაქებს…
ის სითბური რაკეტაც იმავე ომის მანქანისგანაა ნასროლი. კადრი, როდესაც თვითმფრინავმა აალება და ქვემოთ ვარდნა დაიწყო, საომარ ფილმებში ნანახ “ტრიუკს” ჰგავს. ვერ ვიჯერებ, რომ თვითმფრინავი იღუპება, რომ ის ზღვაზე რბილად არ დაჯდება და ის ადამიანებიც, რამდენიმე წუთის წინ ხელს რომ გვიქნევდნენ, იქიდან საღსალამათები არ გადმოვლენ. მაგრამ თვითმფრინავი ზღვაში ვარდება და მიუხედავად იმისა, რომ საკმაოდ შორსაა, ამდენი სულის დაღუპვის ხმა ჩვენამდეც აღწევს, სიკვდილის უზარმაზარი ტალღა გვირტყამს და თვითმფრინავსაც თვალისდახამხამებაში ყლაპავს ზღვა. ცოტა ხნის შემდეგ კი წყლის ზედაპირზე დამსხვრეული თვითმფრინავისა და დასახიჩრებული ადამიანების სხეულის ნაწილები ამოდის.
კადრი 4
მანქანაში
ბევრი საზარელი სურათი და სასოწარკვეთილი ადამიანი მინახავს. ის მამები, დაღუპული თვითმფრინავის შემხედვარე მუხლებზე დაცემულები თავს მიწას რომ ურტყამდნენ, ის შეშლილი დედები, უსულო შვილები რომ ეწვინათ მუხლებზე. ყველაზე გაუსაძლისი და მტკივნეული სურათები, რომელზე თვალის გასწორებაც ბავშვობიდან ვისწავლე. მაშინ ამასთან დასაპირისპირებლად ჩვენს, ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელ ბავშვურ სამყაროში არაფერი გვქონდა. საერთოდ არაფერი. ამიტომ მგონია, რომ ნინოს ავადმყოფობა სრულიად კანონზომიერად აღმოცენდა და გამწვავდა. ნინომ უბრალოდ უარი თქვა ამის ცქერაზე, თვალის გასწორებას მისი დახუჭვა და ძილი არჩია, თავი დედის კალთაში ჩადო და ავად გახდა.
ნინო ავადაა, ქალაქები და სოფლები იბომბება, აფხაზეთიდან გასავლელი ყველა გზა ჩაკეტილია, მათ შორის, ზუგდიდიც და ერთადერთი – ჭუბერზე გადამავალი ვიწრო ბილიკიღა რჩება. თუ აქამდე ვერ გამეგო რატომ ხოცავდნენ აფხაზები და ქართველები ერთმანეთს ან რატომ გვესროდნენ რუსები გემებიდან სითბურ რაკეტებს და აფეთქებდნენ თვითმფრინავში მსხდომ დევნილებს, ახლა კიდევ უფრო დიდი თავსატეხი გამიჩნდა – ვერაფრით გამიგია რატომ ჩაუკეტავს ქართველებისთვის გზა ისევ ქართველებს. წლები რომ გავიდა და ამ ამბავზე ყველა შესაძლო ინფორმაცია მივიღე, მაინც ვერ გავიგე რა დაპირისპირების, რის ფასად და რატომ გაგვწირეს ასე. ალბათ “ყველა ყველას წინააღმდეგ” გაჩაღებული ომის მთელი სიმართლეც ესაა – მიზეზებში ჩაწვდომის შეუძლებლობა.
ყველაზე რთული ნინოსთვის საჭირო წამლების მოპოვებაა. სახლიდან წამოღებული ასთმისა თუ სიცხის საწინააღმდეგო აბებს ეფექტი დაუკარგავს. დედა ამბობს, რომ რაღაც ახალი და უფრო ძლიერია საჭირო. თუ რა, ეს ექიმმა უნდა თქვას. ამიტომ ბავშვთა პოლიკლინიკის ძებნას პირველივე ქალაქში – ოჩამჩირეში ვიწყებთ. ყველგან დენთის სუნი დგას და სახლებს ფეხი აუდგამთ. სადგურის გვერდით კი დახოცილი ადამიანების გვამები აწყვია. ერთმანეთის თანმიმდევრობით. მატარებლის ვაგონებივით მწყობრად.
ამდენი გარდაცვლილი ერთად არასდროს მინახავს. თავს მანქანის ფანჯრიდან ვყოფ. მინდა კარგად დავინახო. მაგრამ დედა მიყვირის. მათკენ გახედვას მიკრძალავს. მეუბნება, რომ ეს მკვდარი კი არა, მძინარე ხალხია, მუშამბა კი იმიტომ ახურავთ, რომ დაღლილებს ქუჩაში ჩაეძინათ და ასე არ შესცივდებათ. მათზე მიშტერება კი არ შეიძლება. უხერხულია. მერე ვიღაცას ბავშვთა პოლიკლინის მისამართს ეკითხება. პოლიკლინა ორიოდ კილომეტრშია და მუშაობს, მაგრამ ექიმი არ გვიღებს, ნინოს ნახვაზე უარს ამბობს, რადგან ჩვენ მტრები ვართ.
პოლიკლინიკიდან გამოსული დედა ერთიანად კანკალებს,თუმცა მანქანაში მომლოდინე მამას მაინც ძალიან მშვიდი ხმით ეუბნება, – “ექიმი არ იყო. სხვაგან წავიდეთ.” მამა, რა თქმა უნდა, ყველაფერს ხვდება. მას ესმის ომის. ეგ კი არა, ისიც უკვირს, რაღაც მანქანების წყალობით ისევ რომ ვახერხებთ უსაფრთხოდ გადაადგილებას. სიკვდილი კვალდაკვალ მოგვდევს და თუკი ჩვენს სიცოცხლეს საფრთხე დაემუქრება, თუკი ვინმე იარაღს მოგვიშვერს, მანქანის საბარგულში მამასაც აქვს იარაღი და ისიც აუცილებლად ისვრის.
ეს დედამაც იცის, მაგრამ სიმართლეზე თვალის არიდება და მისი შელამაზება დედის მთავარი ომია. რეალობის წინააღმდეგ გამართული მისი პირადი ომი. დედა ვერაფრით იჯერებს, გუშინდელი ნათესავები, მეგობრები და მეზობლები ასე უცებ, ასე უაზროდ მტრებად როგორ იქცნენ. ჩემი აფხაზი დედის ძარღვებში ახლა მისი ორი – ქართული და აფხაზური სიყვარული იბრძვის და ისიც ორივე ცეცხლის ხაზზე დგას, ორივეს მხარეს. და საჭირო დროს ხან ერთს, ხან მეორეს იცავს.
ექიმს კარგა ხნის შემდეგ ვპოულობთ. ტყვარჩელში. პედიატრის სახლს იოლად ვაგნებთ. სიმწვანეში ჩაძირული სახლის წინ მაგნოლიებითა და ჩაის ვარდებით სავსე ეზოა. სახლის უკან კი მანდარინის ჯერ ისევ მწვანე ნაყოფით დახუნძლული ხეები. იქაურობა ჩვენი სახლის ეზოს მაგონებს და ეს ჩემი, კიდევ ერთი ცხადად შემონახული სურათია. ერთ-ერთ ხეზე საქანელაც ჰკიდია და ოდნავ არხევს საღამოს თბილი ნიავი. კარს ასაკოვანი კაცი გვიღებს და სახლში გვიწვევს, სადაც ძველი ხის ავეჯის, ყვავილების და ციტრუსის სუნი დგას. სახლს დიდი ნათელი ფანჯრები აქვს, სამზარეულოში ჩაიდანი შიშინებს. საიდანაც ფუმფულა ქალი გამოდის და ლიმონიანი ჩაი და ორცხობილა გამოაქვს.
ექიმი ნინოს სინჯავს. ჩუმად, დაკვირვებით. ნელა ადებს ფონეიდოსკოპს გამხდარ ზურგზე. მე რბილ ტახტზე ვზივარ. ასეთი ზღაპრული სიმშვიდე იშვიათად მწვევია. საერთოდ, ყველაფერი, რაც დევნილობის რთულ გზაზე გამოვიარე – ცუდიც და კარგიც, განცდის ხარისხით ყველაზე მძაფრია და შთამბეჭდავი. მეძინება. იმ დღეების მანძილზე ყველაზე ღრმად და ტკბილად. იმდენად ღრმად, რომ ვერაფრით მაღვიძებენ და მანქანამდე დედას ხელში აყვანილი მივყავარ.
მანქანაში კი მალევე ვფხიზლდები და ვტირი. თითქოს სამოთხიდან გამომაგდეს. ყურადღებას არ მაქცევენ. დედა ნინოს ექიმის მიერ მიცემულ წამალს ასმევს, მამა საჭეს ატრიალებს და ექიმის სამზარეულოში გამომცხვარ ღვეზელს ჭამს. “გვთხოვდნენ, ღამის გასათევად დარჩითო. ორცხობილებს საგზლადაც მატანდნენ, მაგრამ არაფრით გამოვართვი, მომერიდა”, – ამბობს დედა, – “ჩემი არ შევჭამე და ის წამოგიღე,” – საჭმლის საგზლად წამოღების შანსი რომ გაუშვა, თითქოს ამის გამოც ბოდიშობს. მაგრამ ძალიან ბედნიერია. ამჯერად სიმართლის შელამაზება არ სჭირდება. უხარია მისი აფხაზები რომ დაგვეხმარნენ, რომ ექიმმა ნინო გასინჯა და წამალი მოგვცა. უკვე ვიცი: სამყარო კონტრასტებისაა – ერთნი უმიზეზიოდ გვხოცავენ, მეორენი საკუთარ უკანასკნელ ლუკმას გვაჭმევენ. ასეთი რამ შემდგომშიც არაერთხელ ვნახე: ბოროტების და სიკეთის დღეღამესავით მონაცვლეობა.
კადრი 5
ყაჩაღები
ნინოს წამალი რამდენიმე დღე შველის. მაგრამ მგზავრობას ცუდად იტანს. იცრიცება, სიცხე ისევ მაღლა უწევს და ახველებს. გზას ვაგრძელებთ. რთულად სავალი გზაა. ვიწრო, ოღროჩოღრო. ალბათ აქამდე არც არსებული და ჩვენს მიერ – დამარცხებული ჯარის ნარჩენებისა და დევნილების მიერ გაკვალული. ახალგაზრდა ქალს ვიმგზავრებთ. ჩვილი ბავშვით. ბავშვს ღრმად სძინავს და ცვილის თოჯინას ჰგავს. ქალი ათას მადლობას იხდის, მერე მასაც მკვდარივით ეძინება. მამა ჯერ კვალში მიყვება რომელიღაც ტალახიან ვილისს. მაგრამ მალე ბნელდება და ნისლი წვება. ისიც ტალახში აზელილ სამანქანო კვალიდან უხვევს და მანქანას ხეების ქვეშ აჩერებს. “სხვა გზა არ არის, – ოხრავს და დამნაშავესავით უყურებს ლოყებზე ალმურმოდებულ ნინოს, – გზის გაგრძელებას ვერ შევძლებთ. ღამე აქ გავათიოთ და როგორც კი ინათებს…”
მანქანაში უკეთ რომ მოვთავსდეთ, მამა თავის დაბამბულ ქურთუკს იღებს და მანქანიდან გადადის. სადღაც იქვე, ხეებთან წვება და დაღლილობისა და დარდისგან გათანგული ითიშება. ძილში სანახევროდ წასულს მესმის ნინოს ხველა, კვნესა და დედის ჩურჩული. დედა ბებიებისგან ნასწავლ ლოცვებს ჩურჩულებს. ხურვების, ჭლექისა და ავადმყოფობის საწინააღმდეგო შელოცვებს, მაგიურ სიტყვებს. საუკუნეებიდან წამოსულს და ჩვენამდე დედების მიერ ასე ჩურჩულით მოტანილს. მე ვიცი როგორი ძალა აქვს დედის ამ ლოცვებს, მისი გულის სიღრმიდან წამოსულ სიყვარულის ენერგიას. რამდენჯერ გაუყუჩებია ჩვენთვის მის ტკბილ, ჯადოსნურ ხმას კბილისა და ყურის აუტანელი ტკივილი, ჩაუქრია სიცხე და დაუვიწყებია ყველა განსაცდელი.
“ელი ელობდა,
მელი მელობდა,
ზღვა ფოფინებდა.
წითელ ხუცესსა ხარი გაება,
ზღვას ხვნიდა,
ქვიშას თესვიდა…
ვინ გაიგონა
ზღვა ხნული,
ქვიშა თესული.
ან ავადობა ნინოსი!
შენი ტკივილი
წამს იქით
დამწვარი
ზღვას გატნეული!”
ჩურჩულებს დედა და ნინოც იძინებს. მეც. გვძინავს ყველას, დედის გარდა. ის ისევ ისე ზის გაუნძრევლად, ნინოს შუბლზე ტუჩდადებული, მის სუნთქვაზე მიყურადებული, ჩვენს სიცოცხლეზე მოდარაჯე… იქამდე, ვიდრე მანქანის ფანჯარაზე ვიღაც თოფის ლულით არ გვიკაკუნებს. დედა თავს მაღლა სწევს და მათ ხედავს. ოთხნი არიან. ორს ხაკისფერი სამხედრო “ბუშლატი” აცვია. ორს – ტყავის ქურთუკი. ოთხივეს წელზე ტყვია- წამლის მასრები აუსხამს, ქამრებში რევოლვერები გაუჩრიათ.
– ღამე მშვიდობისა, ლამაზო, – ამბობს ერთი და მანქანის კარი აღებს, – ბოდიში მომითხოვია, მაგრამ მანქანიდან უნდა გადმობრძანდეთ.
დედა ვერაფერს ხვდება, რადგან ამ დროს თვალს ვახელ და ვხედავ, როგორ უყურებს იარაღიანს და ტუჩზე თითს იდებს, “ბავშვი არ გამიღვიძოთო,”- სთხოვს.
– ვერ გაიგე ქალო, რა გითხარი? გადმოეთრიე მანქანიდან! – ახლა კი ღრიალებს წამის წინ ვითომ თავაზიანად მოლაპარაკე, დედას მკლავში ხელი ავლებს და მანქანიდან აგდებს. დედის კალთაში თავჩადებულ ნინოს ეღვიძება და ტირის. დას ხელი ვკიდებ და ვიდრე ჩვენც გადმოგვაგდებენ, სალონიდან ვხტებით. უცნაურია, მაგრამ დამგზავრებულ ქალს და ბავშვს ამ ღრიალ-ტირილშიც კი ისევ ისე მკვდრებივით სძინავთ. კაცები მათაც უხეშად ყრიან და უკვე მიწაზე გონმოსულ ქალს ბავშვის საბანს ფანჯრიდან ესვრიან. მერე მანქანის სათავსოებს ატრიალებენ. საჭმელს და მამას იარაღს პოულობენ.
– ვა, ნახე, რა ბრაუნინგი ჰქონია! – იარაღს ხელში ატრიალებს ერთი.
ჩვენ მათ წინ ვდგავართ და ვუყურებთ. ის პატარა ბავშვი დედის კისერს ჩაფრენილი ღნავის. სწრაფი ნაბიჯის ხმა მესმის და ვხვდები, რომ ჩვენკენ მამა მორბის. კიდევ უფრო მეშინია.
– რას აკეთებთ? ვინ ხართ? რა გინდათ? – ყვირის.
– მანქანა მიგვყავს, – პასუხობს მშვიდად ის, რომელიც ახლა მამას ადგილზე ზის.
– რატომ? – რაღაცნაირად გულუბრყვილოდ და საცოდავად კითხულობს მამა.
– იმიტომ რომ გვჭირდება , – ცინიკურად ეღიმება მეორეს და მამას იარაღს ტენის, – ეს მაგარი რამეა, ჯიგარო!
– რას აკეთებთ, ბიჭებო? ქართველები არ ხართ? უმწეო ქალებს და ბავშვებს ყრით მანქანიდან?
ყურსაც არ იბერტყავენ. ჩვენს ბარგს და ნივთებს ათვალიერებენ და რაც არ მოსწონთ, ძაღლებივით ძირს გვიყრიან.
– ავადმყოფი ბავშვი მყავს, ფილტვების ანთებით. ვერ ჩავაღწევინებ ცოცხალს. ეს არ გააკეთოთ, გთხოვთ, – ხვეწნა-მუდარაზე გადადის მამა.
– ჩახვალ. ღმერთი შეგეწევა, – ამბობს რომელიღაც ღრეჭით და მამას მთელი დაგროვილი სიმწარე, ბოღმა და ტკივილი ერთად ასხამს, კარს აღებს და სიტყვების მთქმელს ყელში სწვდება.
– ეე, აბა ახლა სპაკოინად, ბიჭო! ერთი ამ ახვარს უყურე! – შუბლზე მისივე იარაღს ადებს გვერდითა, – გინდა ეს შენი ცოლ-შვილი შენს თვალწინ, სულ ერთმანეთის მიყოლებით დაგიხვრიტო? ცოცხლებს გიშვებთ, მადლობა გვითხარი. მადლობა თქვი-მეთქი,შე ნაბოზარო!
მამა ხელს უშვებს და კისერდაწითლებულიც წიხლი აზელს. ძირს დაგდებულს ჯერ იარაღს უმიზნებს, მაგრამ მერე გადაიფიქრებს და ზედ დგება. გამეტებით ურტყამს. წაქცეულს ზედ აფურთხებს. მანქანას ქოქავენ და მიდიან.
მართალია მამა ოცი წლის მერე გერმანიაში, ჰამბურგის გარეუბანში ნაქირავებ, ვიწრო, არეულ ბინაში გარდაიცვალა, მაგრამ სინამდვილეში ის სწორედ იმ ღამით მოკვდა. ამიტომ მაშინაც, ჩემი ბავშვური და უტყუარი ინტუიციით, ვიგრძენი და დღემდე არ მეპარება ეჭვი, რომ ჯობდა მისთვის მაშინ ესროლათ. იქ მოეკლათ, ტყეში, წართმეული მანქანის წინ, დამცირებული ცოლ-შვილის თვალწინ. იქამდე მოეკლათ, ვიდრე მამა საკუთარ თავს ჰგავდა, ვიდრე კაცი იყო, ვიდრე ასე არ გატეხდნენ და მის საცოდავ ნამსხვრევებს ფეხებთან არ დაგვიყრიდნენ, რომლის გამთელებასაც შემდეგ, ოცი წლის განმავლობაში, ამაოდ ცდილობდა უტეხი დედაჩემი.
კადრი 6
მალვა
სიმინდის ყანაში ვიმალებით. მე, დედა, ნინო. ნინო კვნესის. ძალიან შია და სლუკუნებს. მეც ძალიან მშია. თავბრუ მეხვევა შიმშილისგან, ისე. ნინოს ვყვები. ორივე ვღნავით, უღონოდ, მაგრამ დაჟინებით. საიდანღაც სროლის ხმა ისმის. შეშინებული დედა პირზე ხელს მაფარებს. ჩემი ტირილის ხმა უნდა ჩაახშოს. მეორე ხელით ნინოს უკრავს პირს. ხმა იგუდება, მაგრამ თვალებიდან ცრემლი ისევ ჩამომდის. ტუჩებზე დედის ხელისგულის გემოს ვგრძნობ. დედას მარილიანი ხელისგული ჰქონია. ვლოკავ. ვჩერდები. ცაზე სავსე მთვარე ანათებს. ვხედავ, როგორ ტეხს სიმინდის ტაროს დედა, ჯერ უხეშ მწვანე ფოთლებს აცლის, მერე ნედლ ნაყოფს. სიმინდის თეთრ მარცვლებს ხელისგულზე იყრის და გვაწვდის.
– მოხარშული მინდა, – ვტირი მე.
– იხარშება, – დამაჯერებლად მეუბნება დედა, – იქამდე ეს შეჭამეთ, ვიდრე მოიხარშება.
სიმინდის მარცვლებს პირში ვიყრით. რძიანია, მლაშე და უგემური. ვცდილობ დავღეჭო. რაღაცას რომ ვღეჭავ, უკეთ ვარ. ნინო ცდილობს მომბაძოს. გაჭირვებით ვყლაპავთ უმ სიმინდს.
– მაკარონი მინდა, – ამბობს ნინო, – ყველით და კვერცხით. სანდუ* აიდას გაკეთებული.
– მაკარონიც იხარშება, – აიმედებს დედა.
დედა, რა თქმა უნდა, ტყუის. აქ მხოლოდ სიმინდია. ისიც უმი. ცეცხლის დანთების გვეშინია. დაინახავენ, მოვლენ, გვიპოვნიან და მოგვკლავენ. გულრიფშის ზემოთ ვართ. დიდედას სოფლისკენ წამოვედით. თავის შესაფარებლად. მაგრამ სოფლამდე ვერ მივაღწიეთ. სოფლის შესასვლელთან შეიარაღებული მებრძოლები დავინახეთ, სახლებში შედიოდნენ და ისროდნენ. ალბათ დიდედას სახლშიც უკვე იყვნენ და შეიძლება იქაც ყველა მოკლეს. ვიდრე დაგვინახავდნენ, ტყისკენ გავიქეცით. დავიმალეთ. მაგრამ სროლა არ შემწყდარა. სოფლებში ისევ ხოცავენ ქართველებს. გზებზეც ვხედავთ იარაღიანებს. მამამ თქვა, რომ უნდა წავიდეს და ნათესავები ნახოს. უნდა გვიშველოს. აქ უნდა დაველოდოთ. ტყეში დავიმალოთ. სულ რამდენიმე საათით დაგვტოვებს და მალე მოვა.
ასე თქვა, მალეო, მაგრამ არ ჩანს, უკვე მესამე დღეა მამა არ ჩანს. დღისით – ტყეს, ღამით – სიმინდის ყანებს ვაფარებთ თავს. ღამე ტურების და მგლების კივილი ისმის და ტყეში ღამის გათევის გვეშინია. თუმცა კარგად ვერ ვხვდებით, ცხოველთა სამყაროსი უფრო უნდა გვეშინოდეს თუ ადამიანების. სიმინდის ყანების იქით ხანძარში გახვეული სოფელი ჩანს. სახლები უზარმაზარი სანთლებივით იწვის.
ნათესების ბოლოს წყაროს ვპოულობთ. დედას ძალიან უხარია წყაროს დანახვა. “მადლობა, ღმერთო!”- ჩურჩულებს. ღამით დღის სამყოფ წყალსაც ვიმარაგებთ. მხოლოდ უმ სიმინდს და ველურ ყურძენს ვჭამთ. პირდაპირ მიწაზე გვძინავს. ნინო ახველებს და დედას ეშინია ნინოს ხველების ხმა არ გაიგონონ, არ გვიპოვნონ, არ გვესროლონ.
– ყველას კლავენ? – მეკითხება ღამით ჩემზე ჩახუტებული ნინო.
– მარტო ქართველებს, – ჩურჩულით ვპასუხობ მე.
– მამა რადგან ქართველია, მოკლავენ? – სადაცაა ღრიალს მორთავს.
– არა! – მტკიცე ხმით ვპასუხობ. ზუსტად ვიცი, რომ მამას მეტად ვეღარ მოკლავენ. მან თავისი სიკვდილი უკვე გამოიარა. დედა კი რაღაცნაირად დაჭკნა და დაპატარავდა. არა, განა ტირის, ცრემლებს არ გვანახებს. მაგრამ ზოგჯერ მართლა მგონია, რომ გაგიჟდა. წამდაუწუმ გულში გვიკრავს და შეშლილივით გვიმეორებს.
– ძალიან გშიათ? ცოტა კიდევ გაუძელით. იხარშება… მაკარონი იხარშება…
ეს ყველაფერი დღემდე სიზმარსა და ცხადს შორის ჰკიდია. მაგრამ ამავე დროს თითქმის ხელშესახებად ნამდვილია. ის ტყე, სიმინდის სიყვითლეშეპარული ყანები, ცოტა მოშორებით, სახლებისგან აბრიალებული უზარმაზარი კოცონები. ცეცხლი. ცივი წყაროს წყალი. უმი სიმინდი. ცეცხლი… შავი სილუეტები, სროლისა და ქალების კივილის ხმა. ის ღამეც, მთვარის შუქით ისე განათებული, რომ სიმინდის ყანაში დამალვა ძნელია. დედის მარილიანი ხელისგულის გემო. ვიღაცის ნაბიჯების ხმა…
“ჩუუ, ვიღაც მოდის”, – ამბობს ხმის კანკალით დედა. სიმინდის ყანას ფანრის შუქი ანათებს. ნაბიჯების ხმა უფრო და უფრო ახლოს ისმის. დედა ხელებს გვხვევს და სამივენი მიწაზე ვიცუცქებით, ვიხრებით, ვპატარავდებით. შესაძლებელი რომ იყოს, საერთოდ გავქრებოდით. მაგრამ აქ ვართ, ვარსებობთ! ნაბიჯის ხმა ახლოვდება. დედის გახშირებული სუნთქვა კეფას მიცხელებს. პატარა გული ძლიერად მიცემს. ძალიან მეშინია, მაგრამ თავს მაინც ვწევ. მინდა დავინახო როგორია ის, ვინც გვესვრის. ორნი არიან. ორი მაღალი, ბრგე სილუეტია. მგონია, რომ უზარმაზარები არიან. როგორც ბოროტი კაციაჭამია დევები. მთვარის შუქი კიდევ უფრო აგრძელებს მათ ლანდებს. მხარზე იარაღი აქვთ გადაკიდებული, სახეები – წვერში, თვალები – ქუდში შეუმალავთ. ჩვენს წინ დგანან. გვიყურებენ. თვალებს ვხუჭავ.
– მშიბზია*, – გვესმის თავს ზემოთ, – ნუ გეშინიათ, ანა. ასტამური ვარ.
კადრი 7
რატომ?
დედის ბიძაშვილები ყოფილან. აფხაზი ნათესავებისა და მშველელის ძებნაში ზემო სოფლისკენ მიმავალ მამას გზაზევე გადაეყარნენ. კიდევ კარგი ჩვენ შევხვდითო, ამბობენ. ჩვენ რომ არა, მოკლავდნენო. ასტამურს და მის ძმებსაც იარაღი აქვთ ასხმული, ისინიც იბრძვიან.
ნაშიმშილები, დაოსებულები, გონდაკარგულები ზემო სოფელში თავიანთ სახლში მივყავართ. მამაც იქ გვხვდება. მე ისევ თავბრუ მესხმის და მამის სახეს ვერ აღვიქვამ, მაგრამ რომ გვეხვევა, აღარ გვიშვებს. და თან ისე მაგრად მიჭერს ხელებს, ზურგი და მხრები მტკივა.
რამდენიმე დღე მათთან ვართ. გონს მოვდივართ. ვსულიერდებით. ნინოც თითქოს უკეთაა. დიდხანს ვერ დაგვმალავენ. მათთვისაც სახიფათოა ჩვენი იქ ყოფნა. კიდევ ერთი გაუხუნარი კადრი – ჩვენი ბოლო საღამოა აფხაზურ ოჯახში, დედის ნათესავებში. ღარიბული, მაგრამ გემრიელი ვახშამი. ცოტა ღვინოც და დროდადრო სადღეგრძელოებიც. ნათესაობის, მშვიდობის, ჩვენი უკან დაბრუნების… ტკბილად ლაპარაკობენ და მას შემდეგ აღარც გამიგონია ენა, რომელიც ასე მიყვარს.
– ჰაიგამზა* – მამას ჭიქას უჭახუნებს ასტამური.
– ახლა ეს სიგიჟე დაწყნარდეს, ომი დამთავრდეს და მერე აუცილებლად უკან დაბრუნდებით, – ამბობს ასტამურის ძმა ბატალი.
– ვიდრე ჩამოხვალთ, სოხუმში სახლს ჩვენ მიგიხედავთ. ხომ მალე ჩამოხვალ, საყვარელო? – შუბლზე მკოცნის ბიცოლა.
უკვე აღარ მჯერა, რომ უკან დაბრუნებას შევძლებ. მე უკვე ვიცი, როგორი სასტიკია რეალობა. მცვლის და მიმორჩილებს. სიკვდილის შიშმა, შიმშილმა, ტკივილმა და გამოვლილმა განსაცდელმა ზრდასრულ ადამიანად მაქცია და გულს მირევს ეს ენამოჩლექილი ბავშვური ზღაპრები.
– სოხუმის სახლი ალბათ უკვე დაწვეს, – ვამბობ და ამ სიტყვებით თითქოს იმედის, ოცნების და ილუზიის ყველა აჩრდილს ვაქრობ, ჩემს მიწაზე უკან დაბრუნების ჩემსავეგზებს ვკეტავ, შერიგების შეუძლებლობას ვაღიარებ.
– არა, რას ამბობ? არ დაწვავდნენ! – ჩემი სიტყვების უარყოფას ცდილობს შეშფოთებული ბიცოლა.
– დაწვავდნენ. ყველაფერს წვავენ, ყველას კლავენ. თქვენც ხომ თოფები გაქვთ და თქვენც კლავთ, – ვჯიუტდები მე. მერე ასტამურს თვალებში ვუყურებ და ვეკითხები:
– იზბან? *
მძიმე სიჩუმე წვება. ახლა მე ვარ დიდი და ის მთასავით კაცი ჩემს წინ პატარა ბავშვივით თავჩახრილი დგას. ქართულად მპასუხობს:
– იმიტომ რომ ომია…
მერე გაბზარული ხმით ამატებს:
– ქართველებიც ასე მოიქცეოდნენ. დამარცხებულის მოშორება გამარჯვებულის წესია.
იზიდა ტირის. ბატალი გარეთ გადის. უჭირთ ცრემლის შეკავება. ჩემს მრავალრიცხოვან კითხვაზე პასუხის გამცემი არ მყავს და მამისკენ ვბრუნდები:
– მართლა ასეა? შენც ისროდი?
პასუხი არც მამას აქვს. არავინ იცის რას იზამდა მამა. მე ჯერ პატარა ვარ და რა თქმა უნდა, ვერ მივხვდები რას ნიშნავს იქცე გარემოების ტყვედ. იქცე ომის მძევლად. ამას ალბათ ვერც დამარცხებული მამა მიხვდება…
ყველაფერი უსაშველოდ ძნელია და დამთრგუნველი, შუაღამისას მეღვიძება და ყურს ჩემზე მოკრული ტყუპისცალი დის არათანაბარ სუნთქვას ვუგდებ, ვუყურებ, როგორ უფენია ერთადერთ და მთლიანად მისაკუთრებულ ბალიშზე ნაზი თმა, სუსტი პატარა თითები, როგორ გახვეულა ყვავილებით დაჩითულ საღამურში, რომელსაც ჯერ კიდევ ასდის ჩვენი სახლის, ზღვისა და ბედნიერი ბავშვობის სუნი… ჯერ კიდევ არ ვიცი, რომ ეს ჩვენი ერთობლივი და ოჯახური სიმშვიდის ნარჩენებში გატარებული ბოლო ღამეა. რომ აქ სამუდამოდ სრულდება ჩვენი ბავშვობა და წინ დიდების სამყაროს კიდევ უფრო რთული, კიდევ უფრო სასტიკი გზა გველის.
ძილი აღარ მეკარება. ვდგები და მეც, ისეთივე ყვავილებიან საღამურში გამოწყობილი გარეთ მივბანცალებ. ცაზე ვარსკვლავები ანთია. ქვემოთ ხეობა ჩანს. ხეობა ნისლითაა სავსე. ეზოში დედ-მამა დგანან. ერთმანეთს მიყრდნობილები. გარინდულები. სიჩუმეში ჩანთქმულები. იქით იყურებიან, სადაც, ჩემი აზრით, სოხუმია. მდუმარედ დგანან ერთმანეთის გვერდიგვერდ, ჩვენი ცხოვრების ყველაზე რთული და საშიში უღელტეხილის დასაწყისში და ძალებს იკრებენ. ცუდ ზღაპარში მოხვედრილ გზააბნეულ გმირებს ჰგვანან, სადაც ბოროტი ჯადოქარი მოდის და ამბობს: “უკან დასაბრუნებელი გზა აღარაა! ყველა გზა დაეკეტილია. მარცხნივ წახვალთ, მოკვდებით, მარჯვნივ წახვალთ, მოკვდებით, წინ წახვალთ, უღელტეხილს შეხვდებით”. რაც იგივეს ნიშნავს, მაგრამ გადარჩენის მცირედი შანსით. და მიუხედავად იმისა, რომ მოგვიანებით სიტყვა “უღელტეხილმა” უამრავი მნიშვნელობა შეიძინა, მის სინონიმად ყოველთვის დარჩა “სიკვდილი”…
* სან – დედა (აფხაზურად)
* სანდუ – ბებია (აფხაზურად)
*მშიბზია – გამარჯობა (აფხაზურად)
* ჰაიგამზა – ჩვენ განუყოფელნი ვართ (აფხაზურად)
* იზბან – რატომ (აფხაზურად)
© არილი