ესაუბრა მადლენ გობეილი, 1965 წ.
ინტერვიუ ჟან ჟენესა და ჟან-პოლ სარტრთან სიმონ დე ბოვუარის წყალობით ჩავწერე. ორივე მან გამაცნო. თუმცა თავად ყოყმანობდა: „ჩემზე რატომ უნდა ვისაუბროთ? არ ფიქრობთ, რომ საკუთარ თავზე მემუარებში უკვე საკმარისად მოვყევი?“ არაერთი წერილისა და სჯა-ბაასის შემდეგ დამთანხმდა ერთი პირობით – ძალიან ნუ გაწელავთო.
მის დე ბოვუარის დიდ და მზიან სტუდიაში ვისაუბრეთ, მონპარნასში, სარტრის ბინიდან ხუთი წუთის სავალზე. თაროები, ჩემდა გასაკვირად, უინტერესო წიგნებით იყო სავსე. „საუკეთესოები ჩემს მეგობრებს მივაბარე და აქ აღარასდროს დაბრუნდებიან,“ – ამიხსნა. მაგიდებზე ათასფერი სუვენირები აწყვია, თუმცა მთელ ოთახში ერთადერთი ფასეული ნივთი [ალბერტო] ჯაკომეტის მიერ დამზადებული ლამპაა უამრავ ვინილთან ერთად.
სახის კლასიკური ნაკვთების მიღმა, მნახველის ყურადღებას უმალ იპყრობს სიმონ დე ბოვუარის ნათელი ლურჯი თვალები, ახალგაზრდა და ცოცხალი. შთაბეჭდილებას გიქმნიან, თითქოს ყველაფერს ხედავენ, ყველაფერი იციან. ამიტომ მისი მზერა დაგამორცხვებს, თუმცა საუბრის სხარტი, პირდაპირი, ოდნავი უხეში და მოღიმარ-მეგობრული მანერით – აგალაპარაკებს.
ბოლო შვიდი წელია მემუარებს წერთ, რომლებშიც ხშირად საკუთარ პროფესიულ გზას აღწერთ – ეძიებით, თქვენი მოწოდება როდის აღმოაჩინეთ. პირადად მე, შთაბეჭდილება დამრჩა, რომ რელიგიური რწმენის დაკარგვამ გიბიძგათ მწერლობისკენ.
ძალიან ძნელია წარსული გაყალბების გარეშე აღწერო. რეალურად, წერის სურვილი დიდი ხნით ადრე მეწვია. რვა წლის ვიყავი. მაგრამ ეს ზოგადად ბევრ ბავშვს ახასიათებს და უმეტესობა მოწოდებით მწერალი სულ არაა. შესაძლოა, ჩემი მისწრაფება რწმენის დაკარგვამ გამოამჟღავნა. მაგრამ, ამის გარეშეც, ჯორჯ ელიოტის რომანის („წისქვილი ძაფზე“) მსგავს წიგნებს რომ ვკითხულობდი, რომლებიც ჩემზე ღრმა ემოციურ კვალს ტოვებდნენ, მაშინ საშინლად მინდებოდა მათსავით ვყოფილიყავი – ამგვარი გზნებით ეკითხათ ჩემი წიგნებიც.
ინგლისურმა ლიტერატურამ თქვენზე გავლენა თუ მოახდინა?
ინგლისურის სწავლა ადრეული წლებიდან ჩემი გატაცება იყო. საბავშვო ლიტერატურა მეტწილად ინგლისურად უფრო მომხიბვლელია, ვიდრე ფრანგულად. „ალისა საოცრებათა ქვეყანაში“ მიყვარდა, „პიტერ პენი“, ჯორჯ ელიოტი და როზამონდ ლემანიც კი.
“მტვრიანი პასუხი”?
ამ წიგნმა საოცრად ჩამითრია, არადა როგორი უღიმღამოა. ჩემი თაობის გოგოები მასზე გიჟდებოდნენ – ავტორი ხომ ძალიან ახალგაზრდა იყო და მასში ყმაწვილქალები საკუთარ თავს ხედავდნენ. საკმაოდ გონივრულად აგებული წიგნი იყო, დახვეწილიც კი. აი, მე კი, საკუთარ ოთახს მოკლებულს, ინგლისური საუნივერსიტეტო ცხოვრების მშურდა. პრინციპში, მაშინ ოთახი კი არა, არაფერი მქონდა. ამ წიგნში აღწერილი ცხოვრება კი პირადი სივრცისა და განმარტოების შესაძლებლობას ხატავდა, რაც აღმაფრთოვანებდა. ავტორს კი მოზარდ გოგოებზე არსებული ყველა მითი – სიმპათიური და იდუმალი ბიჭებით გატაცება და მაგდაგვარი, შესანიშნავად მოეხსენებოდა.
მოგვიანებით, რა თქმა უნდა, ბრონტეები და ვირჯინია ვულფის „ორლანდო“ და „მისის დოლოვეი“ წავიკითხე. „ტალღებმა“ დიდად ვერ ჩამითრია, მაგრამ წიგნმა ელიზაბეტ ბარეტ ბრაუნინგზე ძლიერ მომხიბლა.
მის დღიურებზე რას იტყვით?
ნაკლებად დამაინტერესა. ზედმეტად ლიტერატურულია, რაც მომხიბვლელია, მაგრამ ჩემში გაუცხოებას იწვევს. ზედმეტად ღელავს გამოაქვეყნებენ თუ არა, რას იტყვის ხალხი მასზე. „საკუთარი ოთახი“, რომელშიც ქალთა ყოფაზე საუბრობს, ძალიან მომეწონა. მოკლე თხზულებაა, მაგრამ კითხვისას, თითქოს, თავში ლურსმანს გირტყამენ. მშვენივრად ხსნის, რატომ ვერ ახერხებენ ქალები წერას. ქალი მწერლებიდან ვირჯინია ვულფი ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესოა. მისი ფოტოები თუ გინახავთ? არნახულად მარტოსული გამომეტყველება აქვს… რაღაც მხრივ, ინტერესს კოლეტზე მეტადაც კი აღმიძრავს. ბოლოს და ბოლოს, კოლეტი სასიყვარულო ისტორიებში, საყოფაცხოვრებო საქმეებში, სამრეცხაოებსა და შინაურ ცხოველებშია გადავარდნილი. ვულფი კი ბევრად მასშტაბურია.
მის წიგნებს ორიგინალში კითხულობთ?
დიახ. ინგლისურად უკეთ ვკითხულობ, ვიდრე ვსაუბრობ.
მწერლებისთვის საუნივერსიტეტო განათლებაზე რას ფიქრობთ? თავად არაჩვეულებრივი სტუდენტი იყავით და ხალხიც ელოდა, რომ მასწავლებლის ბრწყინვალე კარიერას გაჰყვებოდით.
უმაღლესმა განათლებამ ფილოსოფიის ზედაპირული ცოდნა მომცა, მაგრამ ასევე მისდამი ინტერესი გამიღვივა. მასწავლებლობამ დიდი სარგებელი მომიტანა: შემეძლო კითხვისა და შემეცნებისთვის ბევრი დრო დამეთმო. იმ დროს, პედაგოგებს მძიმე სასწავლო პროგრამა არ ჰქონდათ. ვფიქრობ, განათლებამ მყარი საფუძველიც მომცა, რადგან სახელმწიფო გამოცდების ჩასაბარებლად ისეთი სფეროების შესწავლა მომიწია, უბრალოდ კულტურით დაინტერესებულს არასდროს რომ არ შემეხებოდა. ასევე კონკრეტულ აკადემიურ მეთოდოლოგიას დავეუფლე, რომელიც „მეორე სქესის“ წერისას გამოვიყენე და, ზოგადადაც, ჩემს კვლევებში ძალიან გამომადგა. წიგნების სწრაფი კითხვა და ათვისება ვისწავლე, მნიშვნელოვან ტექსტებს მარტივად ვცნობ და უმნიშვნელოებს ყურადღებას არ ვაქცევ, ინფორმაციას მარტივად ვახარისხებ და ვაჯამებ.
კარგი მასწავლებელი იყავით?
არა მგონია. მხოლოდ გონიერ მოსწავლეებზე ვკონცენტრირდებოდი, სხვები უყურადღებოდ მრჩებოდნენ. კარგი მასწავლებელი ყველას თანაბარ დროს უნდა უთმობდეს. მაგრამ ფილოსოფიას როცა ასწავლი, რთულია ამას გაექცე. ყოველთვის იყო 4-5 სტუდენტი, რომლებიც ხმას არასდროს იღებდნენ, არაფერი ანაღვლებდათ. მეც დიდად მათზე ფიქრით თავი არ შემიწუხებია.
სანამ 35 წლის ასაკში პირველად გამოგაქვეყნებდნენ, 10 წელი უშედეგოდ წერდით. ამ პერიოდში იმედი არ დაგიკარგავთ?
არა, ჩემს დროს იშვიათობა იყო ახალგაზრდა ავტორების გამოქვეყნება. თავისთავად, იყვნენ გამონაკლისები, მაგალითად [რემონ] რადიგე, საოცარი ნიჭის პატრონი. მაგრამ თვითონ სარტრიც 35 წლამდე არ გამოუქვეყნებიათ. ჩემი პირველი მეტ-ნაკლებად გამოცემადი წიგნი რომ დაიწუნეს, ცოტა გული დამწყდა. და როცა წიგნის „ის მოვიდა, რათა დარჩეს“ პირველი ვერსია არ მიიღეს, დიდი უსიამოვნება ვიგრძენი. შემდეგ ვიფიქრე, საკუთარი თავისთვის დრო უნდა მიმეცა. არაერთი მწერლის ისტორია ვიცოდი, თავიდან ნელი ტემპით რომ დაიწყეს. და ხალხი სულ სტენდალის მაგალითს ახსენებდა, რომელსაც 40 წლამდე კალამი ხელში არ აუღია.
ადრეული რომანების წერისას ამერიკელი მწერლების გავლენას განიცდიდით?
„ის მოვიდა, რათა დარჩეს“ წერისას, უდავოა ჰემინგუეის ზეგავლენის ქვეშ ვიყავი, დიალოგის სიმარტივე და ცხოვრებაში წვრილმანთა მნიშვნელობა მისგან ვისწავლე.
რომანის წერისას გეგმას ადგენთ?
10 წელია რომანზე არ მიმუშავია. ეს პერიოდი მემუარებს ვწერდი. „მანდარინებზე“ მუშაობისას პერსონაჟები და მოცემული თემის ირგვლივ ატმოსფერო შევქმენი, შემდეგ სიუჟეტი ნელ-ნელა გამოიძერწა. ძირითადად სანამ სიუჟეტზე დავფიქრდები, რომანზე მუშაობა კარგა ხნის დაწყებული მაქვს ხოლმე.
თქვენზე ამბობენ, რომ საოცარი თვითდისციპლინა გაქვთ. ერთ დღესაც არ ტოვებთ მუშობის გარეშე. რომელ საათზე იწყებთ დღეს?
ყოველთვის მეჩქარება, მაგრამ, როგორც წესი, დღის დაწყება არ მიყვარს. ჯერ ჩაის შევექცევი, დაახლოებით 10 საათისთვის ვიწყებ წერას და პირველისთვის ვამთავრებ. შემდეგ მეგობრებს ვინახულებ, 5 საათისთვის კვლავ მერხს მივუჯდები და 9-მდე ვმუშაობ. შუადღეს არ მიჭირს დილის აზრის გაგრძელება. თქვენ რომ წახვალთ, გაზეთს წავიკითხავ ან საყიდლებს მივაშურებ. ძირითადად მუშაობით სიამოვნებას ვიღებ.
სარტრს როდის ნახულობთ?
ყოველ საღამოს და ხშირად ლანჩის დროს. როგორც წესი, შუადღისას მის კაბინეტში ვმუშაობ.
ერთი ბინიდან მეორეში გადასვლა არ გღლით?
არა. რახან სამეცნიერო წიგნებს არ ვწერ, ჩემს ქაღალდებს თავს მოვუყრი და აქეთ-იქით მარტივად დავატარებ.
მაშინვე საქმეს იწყებთ?
გააჩნია რას ვწერ. თუ საქმე კარგად მიდის, 15-30 წუთი წინა დღის ნაწერს ვკითხულობ და ვასწორებ. შემდეგ ვაგრძელებ. აზრის გასაგრძელებლად უკვე დაწერილის გადაკითხვა ყოველთვის მიწევს.
თქვენს მწერალ მეგობრებსაც მსგავსი ჩვევები აქვთ?
არა, პირად პრეფერენციას გააჩნია. მაგალითად, ჟენეს სულ სხვაგვარი მეთოდი აქვს. როცა რამეს წერს, დაახლოებით 6 თვის განმავლობაში ყოველ დღე 12 საათს მუშაობს. და, რომ დაამთავრებს, შეუძლია კიდე 6 თვე გადაკითხვას მოანდომოს და სხვა არაფერი აკეთოს. მე ყოველ დღე ვწერ, გარდა 2-3 თვიანი შვებულებისა, როცა სამოგზაუროდ მივდივარ. მართალია, მთელი წელი კითხვას ვერ ვახერხებ, მაგრამ მოგზაურობისას ჩემოდანი წიგნებით მაქვს სავსე. თუმცა ხანგრძლივი დასვენებები მბეზრდება. მუშაობის გარეშე მალე ვიწყენ.
თავიდან ყოველთვის ხელით წერთ? ტექსტს ვინ შიფრავს? ნელსონ ალგრენი ამბობს, რომ იმ რამდენიმე ადამიანს შორისაა, ვისაც თქვენი ხელწერის გარჩევა შეუძლია.
ბეჭდვა არ ვიცი, მაგრამ მყავს ორი მბეჭდავი, რომლებიც ჩემი ჩანაწერების გაშიფვრას ახერხებენ. წიგნის ბოლო ვერსიაზე მუშაობისას, ხელნაწერს ძალიან ფრთხილად თავად გადავწერ. დიდი ძალისხმევის შედეგად, ჩემი ხელის გარჩევა აღარ ჭირს.
რომანებში „სხვების სისხლი“ და „ყველა ადამიანი მოკვდავია“ დროის პრობლემას იკვლევთ. ამ მხრივ ჯოისმა ან ფოლკნერმა ხომ არ შთაგაგონათ?
არა, პირადმა საზრუნავმა. ჟამთა სვლას ყოველთვის კარგად აღვიქვამდი. თავი ყოველთვის ბებერი მეგონა. 12-საც რომ ვიყავი უკვე 30 წლის რთულ ყოფაზე ვღელავდი. ვგრძნობდი, რაღაც დავკარგე. მაგრამ ასევე შემეძლო, ბევრი რამ მეპოვა. ჩემი ცხოვრების გარკვეულმა პერიოდებმა ბევრი რამ მასწავლა. ამის მიუხედავად, ვერ შევეგუე ფაქტს, რომ სიკვდილი სულ უფრო და უფრო ახლოვდება. დრო და სიკვდილი, ლპობის კოშმარი ჩემთვის განუყოფელია. ეს უფრო მანაღვლებს, ვიდრე საგანთა ცვეთა, სიყვარულის მინელება, რაც თავისთავად საშინელებაა, თუმცა პირადად ამ პრობლემებს არ დავჯახებულვარ. ჩემი ცხოვრება ერთი დიდი უწყვეტობაა: ყოველთვის პარიზში ვცხოვრობდი, მეტ-ნაკლებად ერთსა და იმავე სამეზობლოში. ჩემი და სარტრის ურთიერთობა ხანგრძლივი აღმოჩნდა. სიყრმის მეგობრებს კვლავ ხშირად ვნახულობ. ასე რომ, დრო როგორც გამანადგურებელი არ შემიგრძნია. მაგრამ იმდენი წელი მოვიტოვე უკან და კიდევ იმდენი მაქვს გასავლელი, რომ ვითვლი და ვითვლი.
მემუარების მეორე ნაწილში დახატეთ სარტრის პორტრეტი , როცა „გულისრევას“ წერდა. როგორც თქვით, საკუთარი „კიბოთი“, ტანჯვით იყო შეპყრობილი. წესით, იმ დროს, თქვენ მასზე ბედნიერი უნდა ყოფილიყავით. მაგრამ თქვენს რომანებში ხშირად იელვებს სიკვდილის თემა, რასაც სარტრთან არ ვხდებით.
მაგრამ გაიხსენეთ, რას ამბობს „სიტყვებში“: თავად სიკვდილის მოახლოება არასდროს უგრძნია, მაგრამ მის სტუდენტებს ხიბლავდათ ეს თემა. რაღაც გაგებით, სარტრი ფიქრობს, რომ უკვდავია. ყველაფერი თავის ლიტერატურულ შემოქმედებას მიანდო იმ იმედით, რომ ჟამთა სვლას გადაურჩება. აი, მე კი, ჩემი პირადი ცხოვრების გაქრობის შემდეგ სულ არ მანაღვლებს, ნაშრომები თუ განაგრძობენ არსებობას. ყოველთვის ვიცოდი, რომ ცხოვრების უბრალო ელემენტები: ყოველდღიური აქტივობები, შთაბეჭდილებები, წარსული გამოცდილებები ქრებიან. სარტრს კი სწამდა, რომ ცხოვრება შესაძლოა სიტყვების ხაფანგში გამოიჭირო. ჩემთვის სიტყვა არა სიცოცხლე, არამედ მისი პროდუქტია, რაღაც მკვდარი, ერთგვარი რეპროდუქცია.
მთავარიც ესაა. ზოგის თქმით, თქვენ საკმარისი ძალა არ გაქვთ, საკუთარი ცხოვრება რომანში გადაიტანოთ, რომ უბრალოდ ზედმიწევნით აღწერთ თქვენს გარშემომყოფებს.
არ ვიცი. რა არის წარმოსახვა? გრძელვადიან პერსპექტივაში, რაღაც ხარისხის ზოგადობის მიღწევა, რათა ასახო ჭეშმარიტება, რაც არის, სიცოცხლისუნარიანობა რასაც გააჩნია. ნამუშევრები, რომლებიც რეალობას არ ეყრდნობა, არ მაინტერესებს. თუ არ ვსაუბრობთ ალექსანდრე დიუმას ან ვიქტორ ჰიუგოს რომანებზე. თუმცა შეთხზულ ამბებს ფანტაზიის ნაყოფს ვერც ვუწოდებ, უფრო მარჯვე ფალსიფიცირებაა. თავის გასამართლებლად ტოლსტოის დავიმოწმებ, „ომი და მშვიდობის“ ყველა პერსონაჟი აღებულია რეალური ცხოვრებიდან.
თქვენს პერსონაჟებს დავუბრუნდეთ. სახელებს როგორ ურჩევთ?
დიდ მნიშვნელობას არ ვანიჭებ. „ის მოვიდა, რათა დარჩეს“ პერსონაჟს ხავიერი დავარქვი, რადგან ამ სახელით მხოლოდ ერთ ადამიანს ვიცნობდი. ხშირად სატელეფონო ცნობარს ჩავუყვები ხოლმე ან ყოფილი სტუდენტების სახელებს ვიხსენებ.
ყველაზე მეტად თქვენს რომელ პერსონაჟს მიეჯაჭვეთ?
არ ვიცი. მგონი, პერსონაჟები ნაკლებად მაინტერესებს, უფრო მათ შორის ურთიერთობა მხიბლავს, გინდ სასიყვარულო, გინდ მეგობრული. ეს კრიტიკოსმა კლოდ როიმაც აღნიშნა.
თქვენს თითოეულ რომანში ვპოულობთ ცრუ წარმოდგენებით შეცდენილი ქალ პერსონაჟს, რომელსაც სიგიჟე ემუქრება.
უმეტესი თანამედროვე ქალი ასეა. უწევთ თამაში, საკუთარი პიროვნებების გაყალბება. ნევროზის ზღვარზე დგანან. დიდი თანაგრძნობით ვარ მათდამი გაწყობილი. გაწონასწორებულ დიასახლისებზე მეტად მაინტერესებენ. თუმცა ორივეზე მომნუსხველი გულწრფელი და დამოუკიდებელი ქალები არიან, რომლებიც მუშაობენ და რაღაცას ქმნიან.
ყველა თქვენ ქალ პერსონაჟს უყვარდება. როგორც ჩანს, რომანტიკული ელემენტი მოგწონთ.
სიყვარული დიდი პრივილეგიაა. ნამდვილი სიყვარული, რაც იშვიათობაა, როგორც ქალის, ისე მამაკაცის ცხოვრებას თანაბრად ამდიდრებს.
თქვენ რომანებში უფრო მეტად ეს ქალებზე ვრცელდება.
ვინაიდან, მიუხედავად ყველაფრისა, ქალები უფრო მეტად უძღვნიან საკუთარ თავს სიყვარულს, რადგან სხვა არაფერი აქვთ, სადაც ამგვარად დაიხარჯებიან. თან თანაგრძნობა მეტადაც გამოსდით, ეს კი სიყვარულის საფუძველია. ან შეიძლება იმიტომ, რომ საკუთარი თავის პროექცია ქალებზე უფრო მარტივად გამომდის. შესაბამისად კაცებზე უფრო კომპლექსური პერსონაჟებიც ამიტომ გამოდიან.
დამოუკიდებელი და მართლაც თავისუფალი ქალი პერსონაჟი, რომელიც ასე თუ ისე „მეორე სქესის“ თეზისს გაიმეორებდა, არასოდეს შეგიქმნიათ. რატომ?
ქალებს ისეთად ვწერ, როგორებიც არიან, და არა როგორებიც უნდა იყვნენ.
დიდი ხანია მხატვრული ლიტერატურა აღარ დაგიწერიათ და მემუარებზე მუშაობთ. რომელ ფორმას ამჯობინებთ?
ორივე მომწონს. განსხვავებულ კმაყოფილებასა და იმედგაცრუებას მთავაზობენ. მემუარების წერისას ძალიან სასიამოვნოა, ზურგს რეალობა რომ მიმაგრებს. მეორე მხრივ, ჩემნაირი ადამიანისთვის, რომელიც ცხოვრებას მიჰყვება, გარკვეული სიღრმეები და მითები შეუმჩნეველი რჩება. რომანებში ამ სივრცის გამოხატვა შესაძლებელია, მაგრამ გაყალბების განცდა მაინც შემაწუხებელია. საუკეთესო შემთხვევაში, მიზანია გამოიგონო გაყალბების გარეშე.
ჩემს ბავშვობასა და ახალგაზრდობაზე საუბარი დიდი ხანია მინდოდა. მათთან ძალიან ღრმა ურთიერთობა მაკავშირებს, მაგრამ წიგნებში კვალი რატომღაც ვერ დატოვეს. ჯერ კიდევ ჩემი პირველი რომანის დაწერამდე გამიჩნდა სურვილი, გულახდილად მესაუბრა. მეგონა, ამ ემოციურ, პირად წადილს „ზრდილი ქალიშვილის მოგონებები“ დააკმაყოფილებდა, მაგრამ, ვიცოდი, მეტი რომ მჭირდებოდა. თავს ვუთხარი: „თავისუფლებისთვის ვიბრძოდი. ახლა სად გაქრა, როცა მოვიპოვე? რა ბედი ეწია?“ ამიტომ გავაგრძელე წერა და აღვწერე ყველაფერი 21 წლის ასაკიდან დღემდე.
შემდეგ სარტრსაც შეხვდით და, კარლო ლევის თქმით „საუკუნის დიდი სიყვარულის ისტორია“ დაიწყო. თქვენს მემუარებში სარტრი პირველად გამოჩნდა, როგორც ადამიანი, ლეგენდისგან ძალიან განსხვავებული. კაცი, რომლისაც არ ესმით.
ეს განზრახ გავაკეთე. თავიდან არ სურდა, მასზე რომ დამეწერა. ბოლოს, როცა დაინახა, რომ ამგვარად ვაპირებდი მასზე საუბარს, უფლება მომცა.
თქვენი აზრით, ოც წლიანი რეპუტაციის მიუხედავად, როგორც მწერალი, ბევრისთვის კვლავ გაუგებარი რატომ რჩება და კრიტიკოსები ჯერაც რატომ ესხმიან ასე ძალადობრივად თავს?
პოლიტიკური მიზეზებით. სარტრი თავის კლასს შეუბრალებლად დაუპირისპირდა, შესაბამისად, მას მოღალატედ თვლიან. ამავდროულად, ესაა საზოგადოების ის კატეგორია, რომელსაც აქვს ფული და ყიდულობს წიგნებს. სარტრის მდგომარეობა პარადოქსულია. ბურჟუასთან მებრძოლი მწერალია, რომელსაც ბურჟუავე კითხულობს და იწონებს, როგორც საკუთარ პროდუქტს. და, ამავდროულად, სძულს, როგორც დისიდენტი.
The Paris Review-სთვის მიცემულ ინტერვიუში ჰემინგუეიმ თქვა: „პოლიტიკურად მოაზროვნე მწერლებთან უნდა გაითვალისწინოთ, რომ თუ მათი ნაწერები დროს გაუძლებს, კითხვისას მთელი პოლიტიკის გამოტოვება მოგიწევთ“. თავისთავად, თქვენ არ ეთანხმებით. „საქმის ერთგულების“ კვლავ გჯერათ?
ჰემინგუეი სწორედ ისეთი მწერალი იყო, საქმის ერთგულებაზე უარს რომ ამბობდა. ვიცი, ესპანეთის სამოქალაქო ომისას გვერდზე არ გამდგარა, მაგრამ ჩაერთო მხოლოდ როგორც ჟურნალისტი. რახან წარმავლისთვის არასდროს უერთგულია, ფიქრობს რომ ლიტერატურაში მხოლოდ ისაა მარადიული, რაც არ თარიღდება. არ ვეთანხმები. ბევრი მწერალი ჩემს სიმპათიებს მათი პოლიტიკური პოზიციის მიხედვით იმსახურებს. რუსოს „სოციალურ კონტრაქტი“ და მისი „აღსარების“ ერთნაირი ენთუზიაზმით იკითხება.
როგორც ჩანს, ეგზისტენციალიზმის აყვავების ხანა ომის დასრულებიდან დაიწყო 1952 წლეს დამთავრდა. ამჟამად „ახალი რომანია“ მოდაში.
აშკარაა, საფრანგეთი მარჯვნივ გადაიხარა. თვითონ ახალი რომანები არ არიან რეაქციულები, პრინციპში, არც მათი ავტორები. კეთილისმსურველი იმასაც იტყვის, რომ მათ კონკრეტული ბურჟუაზიული კონვენციების გაუქმებაც სურთ. მაგრამ ეს მწერლები შეშფოთებულები არ არიან. გრძელვადიან პერსპექტივაში, გოლიზმი გვაბრუნებს პეტანიზმში და მოსალოდნელია, რომ ლა როშელის მსგავსმა ექსტრემალურმა რეაქციონერებმა კვლავ დიდ პატივისცემა დაიმსახურონ.
ბურჟუაზიამ თავისი ნამდვილი სახე ისევ წარმოაჩინა – რეაქციული კლასია. სარტრის „სიტყვების“ წარმატებას შეხედეთ. რამდენიმე რამე უნდა გავითვალისწინოთ: საუკეთესო არა, მაგრამ მისი ერთ-ერთი გამორჩეული წიგნი ნამდვილადაა. თუმცა, ასეთი დიდება იმიტომ ხვდა წილად, რომ აქ პოლიტიკურ იდეალებს დაჟინებით არ იცავს. როდესაც კრიტიკოსები ამბობენ, რომ ეს მისი საუკეთესო წიგნია, „გულისრევასთან“ ერთად, უნდა გვახსოვდეს, რომ „გულისრევა“ ადრეული ნამუშევარია, და ისიც არ ერთგულობს არჩეულ იდეალს, შესაბამისად, მემარცხენეებიც და მემარჯვენეებიც უფრო მარტივად იღებენ მას, ვიდრე, ვთქვათ, მკვეთრი პოზიციის პიესებს.
მეც იმავე დამემართა. ბურჟუა მანდილოსნებმა სიხარულით ამოიცნეს „ზრდილი ქალიშვილის მოგონებებში“ საკუთარი ახალგაზრდობა. შემდეგ წიგნებს კი პროტესტი მოჰყვა, შესაბამისად, გამყოფი ხაზის მდგომარეობა ცხადად გამოჩნდა.
მონოგრაფიების ბოლო თავები ალჟირის ომს მიუძღვენით, რომელიც, როგორც ჩანს გულთან ახლოს მიიტანეთ.
პოლიტიკურად ყოველთვის ვგრძნობდი და ვფიქრობდი, მაგრამ პოლიტიკურ აქტივობაში მონაწილეობა არასდროს მიმიღია. ალჟირის ომი საფრანგეთისთვის ანაქრონული ჩანს, რახან აღარ ანაღვლებს იქ რა ხდება.
არ გიფიქრიათ, რომ ხალხი მომხდარს აუცილებლად დაივიწყებდა?
მაგ მონაკვეთიდან ძალიან ბევრი გვერდი ამოვიღე, შესაბამისად, ვიცოდი ანაქრონული რომ იქნებოდა. მაგრამ, ამაზე ლაპარაკი მსურდა და გამაოცა, ხალხმა ყველაფერი ასე უკვალოდ რომ დაივიწყა.
გინახავთ ახალგაზრდა რეჟისორის რობერტ ენრიკოს ფილმი La Belle Vie? ხალხი გაოგნებულია, რადგან ფილმში ალჟირის ომია ნაჩვენები. კლოდ მორიაკი წერდა Le Figaro Litteraire-ში: „რატომ გვაჩვენებენ პარაშუტიან ჯარისკაცებს საჯარო მოედნებზე? ეს არ შეესაბამება რეალურ ცხოვრებას.” მაგრამ ბევრისთვის რეალობა ესაა . მე მათ ყოველდღე ვხედავდი სარტრის ფანჯრიდან. ხალხს დაავიწყდა. უნდათ და იმიტომ. მოგონებების წაშლა სურთ. ჩემდა გასაკვირად, თავს ალჟირის ომზე გამოთქმული პოზიციის გამო კი არა, სიბერესა და სიკვდილზე მსჯელობისთვის დამესხნენ…
რაც შეეხება ალჟირის ომს, ყველა ფრანგი ახლა დარწმუნებულია, რომ ის არასოდეს ყოფილა, რომ არავინ აწამეს, და თუ აწამეს, ამას წინააღმდეგი იყო უკლებლივ ყველა.
დასასრულს თქვენ ამბობთ: „ამ გულუბრყვილო მოზარდის გახსენებისას, ვხვდები, თურმე როგორ მომატყუეს,“ როგორც ჩანს, გაუგებრობა ამ შენიშვნამ შექმნა.
ზოგმა, განსაკუთრებით მტრებმა, ამ ფრაზის ინტერპრეტაცია სცადეს, როგორც დასტური ჩემი ცხოვრების წარუმატებლობისა. თითქოს, გამოვტყდი რომ პოლიტიკურ დისკუსიაში არასწორი მხარე ავირჩიე ან ბოლოს და ბოლოს ვაღიარე, ქალს შვილები რომ უნდა ჰყავდეს. ყურადღებიანი მკითხველი კი მიხვდება, რომ პირიქითაა: არავისი მშურს, ჩემი ცხოვრებით სრულად კმაყოფილი ვარ და ყველა პირობის აღსრულება შევძელი. მოკლედ, უკან რომ დამაბრუნა, სხვაგვარად არ ვიცხოვრებდი. არასდროს მინანია, შვილები რომ არ მყავს – სამაგიეროდ მაქვს წერის შესაძლებლობა.
კითხულობენ: “მაშინ რაღატომ მოაქვს „მსხვერპლად“ თავი?” მათთვის, ვინც სამყაროს ჩემეულ ეგზისტენციალურ ხედვას იზიარებს, ცხადია: ერთგვარი პარადოქსია – ადამიანი კიდეც ცდილობს, რომ იყოს და თან, გრძელვადიან პერსპექტივაში, უბრალოდ არსებობდეს. ამ შეუსაბამობის გამოა, რომ როცა ყოფნაზე ფსონს ჩამოდიხარ – თუნდაც როცა საკუთარი წარმატების გზას გეგმავ, გარკვეული პერიოდის შემდგე განვლილ ცხოვრებას რომ გადახედავ, მიხვდები – თურმე, უბრალოდ გიარსებია.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩამოტოვებული ცხოვრება არაა მყარი ან ღმერთის ცხოვრების მსგავსი, არამედ უბრალოდ ადამიანის სიცოცხლეა.
შეგვიძლია ალენმის შენიშვნით შევაჯამოთ: „არაფერს დაგვპირებიან“. ძალიან მომწონს ეს სიტყვები: ერთი გაგებით სიმართლეა, მეორით – არა. ბურჟუა ბიჭსა თუ გოგოს კულტურა რაღაცას მართლა ჰპირდება. არა მგონია, ახალგაზრდობაში ვინც მძიმედ შრომობდა, ცხოვრების შეჯამებისას დაასკვნას, რომ ატყუებდნენ. მაგრამ მე 17 წლის გოგონაზე ვსაუბრობ, თხილის ბუჩქის მახლობლად რომ ოცნებობდა, მომავალში რას გააკეთებდა – აი, ის გააცურეს.
ყველაფერი ვქენი, რისი გაკეთებაც მსურდა: წიგნები ვწერე, შევიმეცნე, მაგრამ მაინც მოტყუებული ვარ, რადგან მეტი არც არასდროს იქნება. მსგავსია მალარმეს სტრიქონები (ზუსტად არ მახსოვს, მაგრამ მგონი ასეა): „სევდის სუნამო, რომელიც გულში რჩება“. ყველაფერი ვთქვი, მაგრამ თურმე რაღაც „სხვა“ მნდომია. ამასწინათ ფსიქოანალიტიკოსმა ქალმა ძალიან გონივრული წერილი მომწერა სიტყვებით, რომ „ბოლო ანალიზით, სურვილი თავის ობიექტს ყოველთვის სცდება“.
ამ „სხვას“ სურვილი იტევს, მაგრამ მისი აღსრულების შემდეგაც კვლავ მოუხელთებელი რჩება. ახალგაზრდობაში კულტურით შთაგონებული მოლოდინები მქონდა – ამას ვგულისხმობდი. სინანულით კი არაფერს ვნანობ.
ზოგი თვლის, რომ თქვენს შრომებს სარჩულად სწორედ ეს ღმერთის წყურვილი უდევს.
არა. სარტრი და მე ყოველთვის ვამბობთ, რომ მხოლოდ რაღაცის არსებობის სურვილი, მის რეალურ ყოფას ვერ განაპირობებს. კანტიც ზუსტად ამას ამბობს: ფაქტი, რომ ადამიანს მიზეზშედეგობრიობის სჯერა, არ გამოდგება უზენაესი მიზეზის არსებობის დასასაბუთებლად. ასევე, ადამიანს ყოფნა რომ სურს, იმას არ ნიშნავს, რომ ოდესმე ამას მოახერხებს. არსება ერთდროულად ანარეკლიცაა და არსებობაც. ყოფიერებისა და არსებობის სინთეზი შეუძლებელია. ეს უარყოფა ჩემი და სარტრის აზროვნებას საფუძვლად. ადამიანში სიცარიელე ბუდობს, და მისი მიღწევებიც ამ სიცარიელით სავსეა… სულ ესაა. გარდა ამისა, არის გულუბრყვილო და სნობური ასპექტიც, რომ თუ სოციალურ წარმატებას მიაღწიე, როგორც ადამიანსაც კმაყოფილება გეწვევა. რაც სიმართლეს არ შეესაბამება.
„მომატყუეს“ – ასევე გულისხმობს, რომ ცხოვრებამ მაჩვენა სამყარო ისეთად, როგორიც არის: ტანჯვითა და ჩაგვრით სავსე. ადამიანთა უმეტესობა ვერც იკვებება, რაც ახალგაზრდობისას არ ვიცოდი, სამყარო მშვენიერი მეგონა. ბურჟუა კულტურამ გამაცურა და ახლა არ მსურს, სხვისი თაღლითობის მონაწილე შევიქმნა. ამიტომაც სხვების გასაფრთხილებლად ვაცხადებ საჯაროდ, რომ ისინი ტყუიან. ამ მხრივ, ეს სოციალური პრობლემაა.
მოკლედ, ნელ-ნელა აღმოვაჩინე უბედურება, შემდეგ კი ალჟირის ომსა და მოგზაურობისას მას პირდაპირ თვალებში ჩავხედე.
ზოგიერთი კრიტიკოსისა და მკითხველის გემოვნებისთვის სიბერეზე არასასიამოვნოს იმსჯელეთ.
ჩემი სიტყვები ბევრს არ მოეწონა, რადგან სურთ დაიჯერონ – ცხოვრების ყველა ეტაპი სასიამოვნოა, ყველა ბავშვი უდანაშაულოა, ყველა ახალდაქორწინებული ბედნიერია, ხოლო ყველა მოხუცი – მშვიდი. მთელი ცხოვრება ასეთ ცნებებს ვებრძვი. ვერავინ გაექცევა ფაქტს, რომ დაბერებისას არსებობის ფორმას იცვლი.
მგონია, რომ ვინც სიბერეს განადიდებს, ცხოვრება არც უყვარს. მაგრამ დღევანდელ საფრანგეთში ხომ ყველაფერზე კარგი უნდა თქვა. ამათ რომ ჰკითხო, სიკვდილიც სათნო და მშვენიერია.
ბეკეტი „ახალ რომანისტებზე“ მერად თუ გხიბლავთ?
ნამდვილად. „ახალ რომანებში“ წარმოდგენილი დროსთან თამაში ფოლკნერთან უკვე ვნახეთ. მანვე ასწავლა და მასვე უკეთ გამოსდიოდა. რაც შეეხება ბეკეტს, ცხოვრების ბნელ მხარეებს საოცარი სილამაზით ხატავს. თუმცა დარწმუნებულია, რომ ცხოვრება მხოლოდ ბნელია. ამაში შეიძლება დავეთანხმო, მაგრამ სიცოცხლე მაინც მიყვარს. მის შემოქმედებას კი ეს აკვიატება აფუჭებს. ამ ერთ სათქმელს 50-გვარად ხომ ვერ იტყვი. იმეორებს და იმეორებს.
თანამედროვე ფრანგი მწერებიდან ბევრი აღძრავს თქვენს ინტერესს?
არა. უამრავ ხელნაწერს ვიღებ და თითქმის ყველა ცუდია. ამჟამად იმედის თვალით ვიოლეტ ლედუკს ვუყურებ. მისი პირველი პუბლიკაცია კამიუმ დაარედაქტირა. კრიტიკოსებმა ცამდე ადიდეს. სარტრს და ჟენეს ძალიან მოეწონათ. მაგრამ ვერ გაიყიდა. ახლახან ავტობიოგრაფია გამოაქვეყნა. წიგნს წინასიტყვაობა დავუწერე, რადგან მგონია, ომის-შემდგომი საფრანგეთის ერთ-ერთი დაუფასებელი მწერალია. ამჟამად ქვეყნის შიგნით სახელის მოხვეჭა მოახერხა.
საკუთარ თავს თანამედროვე მწერლების ფონზე როგორ შეაფასებდით?
არ ვიცი. რა უნდა შევაფასო? ხმაური, სიცარიელე, მემკვიდრეობა, მკითხველთა რაოდენობა, მათი ნაკლებობა თუ მოცემულ დროში ნაშრომთა ღირებულება? ვფიქრობ, რაღაც პერიოდი წამიკითხავენ. ყოველ შემთხვევაში, ჩემი მკითხველი ამას მეუბნება. ქალების პრობლემათა დისკურსში ჩემი წვლილი შევიტანე. ეს დაზუსტებით ვიცი წერილებიდან, რომლებსაც ვიღებ. რაც შეეხება ჩემი შემოქმედების ლიტერატურულ ხარისხს, ამ სიტყვის მკაცრი გაგებით, წარმოდგენა არ მაქვს.
© არილი