კრიტიკა თავის დონეს კარგავს, როცა მას გაბედულება არ სჭირდება. ეს განმანათლებლობის დიალექტიკის ერთი დეტალია: კრიტიკის წახალისება კრიტიკის კორუმპირებას ნიშნავს.
ნორბერტ ბოლცი
პირველად საკუთარი ტექსტების გაგების სურვილი მაშინ გამიჩნდა, როცა ისინი, როგორც იქნა, მიხვდნენ, რომ ჩემზე ბევრად ნიჭიერ, აღიარებულ, მორწმუნე, უჟმურ, თავმდაბალ და ტანმაღალ ავტორს იმსახურებენ. თუმცა, უნდა ვაღიარო, რომ მათი გარდაუვალი, ჯიუტი დუმილის დარღვევა, უფრო სწორად, დუმილის სიჯიუტის, რომლის გამოც მათ საკუთარი თავის შესახებ არაფრის თქმა არ შეუძლიათ, არც კი მიფიქრია. ერთი იმიტომ, რომ ამგვარი სიჩუმე სინამდვილეში უფრო ლაპარაკის შეუძლებლობაა, მერე მეორე, ამ ტექსტების ავტოაფექციური მდგომარეობა, ერთდროულად მეტყველებისა და საკუთარი თავის მიყურადების უმართავი იმუნიტეტი მათ ერთგვარ ჰერმეტულ ჰერმენევტიკულობას და ჰერმენევტიკულ ჰერმეტულობას ანიჭებს. მაგრამ, რადგან ანტინომიურად თუ ვიტყვი, იმ “დეკონსტრუქციული ლოგიკის” დიალექტიკური მოძრაობისთვის – რომელშიც ეს ტექსტები ჩემი წყალობით უნებლიეთ აღმოჩნდნენ ჩართულნი და რომელიც ენის სოციალურ და სოციალური ენის ზედაპირზე ერთდროულად მიმდინარეობს და ქმნის თავგადასავლის წერის და წერის თავგადასავლის არქეოლოგიური აღწერის შესაძლებლობას – აუცილებელია დაიწყოს თავად ამ, “ჩემი” ტექსტების დეკონსტრუქცია.
ჩვენი დროის ექსისტენციალური ენა, რომელსაც მოულოდნელად გაეღვიძა ისტორიის მიღმა შეწყვეტილ ისტორიაში და იძულებული გახდა გათავისუფლებულიყო და გასულიერებულიყო ციფრული საგნების უსასრულოდ გამეორებადი გამოსახულების სტატისტიკაში – იყენებს თავად იმ საგანთა სინტაქსს, რომელიც მასვე უტოვებს გადარჩენის ერთადერთ შანსს – მთლიანად გამოეყოს იმას, რისი თქმაც მას შეუძლია და ყოველგვარ სიმბოლოს მეტაფორის თვალები აუხილოს.
თუ სიტყვებს შორის პირველადი მაკავშირებლის ფუნქციას გვიანდელი შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული ასრულებდნენ „სიკვდილის“ და „არარსებობის“ ცნებები, ერთგვარი ლინგვ-ექსისტენციები, რომელთა ენაში ყოველ შემოსვლას, გაუჩინარებას, აწმყოს მეხსიერების ველზე გამოჩენასა და სინტაქსურ, ანუ ნარაციულ მოძრაობას, შეეძლო გადაეწყო ენა, მისთვის უსასრულობის იმუნიტეტი შეეძინა, პოსტკლასიკურ პერიოდში თავის თავში გამეორებულმა ენამ, რომელიც არ შეიძლება დასრულდეს და რომელმაც ისტორიის სიუჟეტი სიუჟეტის ისტორიად აქცია, ჩართო ლინგვისტური დროის წამზომი, ერთი მხრივ, გაითამაშა „სიკვდილის“ სიკვდილი (გავიხსენოთ ჟოზე სარამაგუს „სიკვდილი ისვენებს“), ხოლო, მეორე მხრივ, გადაფარა „არარსებობაც“, რის გამოც, უკვე ლაპარაკი კი არ წყდება სიუჟეტის შეწყვეტასთან ერთად, არამედ სიუჟეტია იძულებულიშეწყდეს იქ, სადაც ლაპარაკიშეუძლებელია (ამის შესანიშნავ ლიტერატურულ ინსცენირებას წარმოადგენს სემუელ ბეკეტის „მოლოი“).
ენას, რომელიც იქსოვება არა სიტყვების, არამედ მათი ანიმაციების ძაფით და მასში სინტაქსის ადგილს შემთხვევითობა იკავებს, დიდი ხანია აეხილა ციფრული გამოსახულების, ტელევიზიისა და სოციალური ქსელის თვალები, რამაც ის გაბმულ, დაუსრულებელ ციტატად აქცია… ციტატად – პირველწყაროს, ტექსტის გარეშე, თუმცა – არა საკუთარი თავის, არამედ სწორედ სოციალური მექანიკის სტატიკური მოძრაობის.
ასე დაიკავა ენის ადგილი ენის ნარჩენებისაგან შეკოწიწებულმა ენის სტატისტიკამ, რომელიც მისი რელატივისტური ანალოგიც კი არ არის.
იქ, სადაც ენა არ არის, ლიტერატურაა, მიუხედავად იმისა, რომ ლიტერატურა ენის სულიდან იბადება, როგორც მისი კომპენსაცია და, ამიტომ, ორივე მათგანი ერთ სივრცეში ვერ ძლებს.
ჰუსერლის პერიფრაზს რომ მივმართო: თუ რაიმე ჭეშმარიტია, მისი გამეორება აუცილებლად უნდა იყოს შესაძლებელი შემოქმედებით.
სწორედ ამიტომ, ამ წიგნით კიდევ ერთხელ კვდება ენა და იბადება ლიტერატურა, რომელიც მხოლოდ თავის თავს ჰყვება, ერთობა თვითპროექციით ისე, რომ არ ჰფენს საგნებს ნათელს, არაფერს აშუქებს და მისთვის არ აქვს მნიშვნელობა, რა გადის ეკრანზე, ვინ არის მისი აღწერითი პრაქტიკის ობიექტური სუბიექტი. ასე იქცევა კრიტიკა მხატვრული ლიტერატურის დამოუკიდებელ ჟანრად, ხოლო ტექსტი – საკუთარ თავთან ბრძოლის ექსპოზიციად. ამავე დროს, მას წართმეული აქვს უფლება – იყოს რაიმეს წარმომდგენი, თუნდაც ღირებულებითი თვალსაზრისით. ამგვარად, თვითმეტყველ ენას მინებებული აქვს საკუთარი თავი და მისი ერთადერთი შესაძლებელი უფლებაა – გამოუცვალოს კონტექსტი ტექსტებს. ამიტომ, ჩვენ ვცხოვრობთ შესაძლებელს შორის ყველაზე ზნეობრივ საუკუნეში.
კრიტიკა უკვე ჩამოყალიბდა კონფორმიზმის მთავარ სახეობად, პოზად და იმისათვის, რომ ის კიდევ ერთხელ „სინდისის მწველავ, ახალ პროფესიადაც“(ერნსტ იუნგერი) არ იქცეს, საჭიროა ის დავიცვათ ლიტერატურისაგან და შევძლოთ მივიღოთ ლიტერატურის კრიტიკა, ლიტერატურის თეორია- ლიტერატურის გარეშე… სწორედ ასე იქცევიან ავტორები პერსონაჟებად.
საჭიროა კრიტიკა ასევე დავიცვათ მისი ყველაზე უფრო დიდი მტრის – სოლიდარობისაგან, რომელსაც შეუძლია ის, როგორც ქრისტიან ვერნიკემ აღნიშნა: „სიმშვიდის მოლაქუცე დამრღვევად აქციოს“. ასევე არ უნდა დავანებოთ კრიტიკას, რომ მკვდარი წარსულის იმ რეფლექსიად იქცეს, რომელსაც არსებობისათვის არ სჭირდება არავითარი გამბედაობა და, ამიტომაც, ჟანრული კანონიკის არგუმენტით პრინციპულად უნდა ვუთხრათ უარი თანამედროვე კრიტიკულ ტექსტებად იწოდებოდნენ კვლევები, რომელშიც წარსული მხოლოდ წარსულშივე ცოცხლდება და არა – თანამედროვე ლიტერატურულ დროში (კრიტიკის ბოლო წლებში მიმდინარე პროცესიდან გამოცდილებას თუ გამოვიტანთ, ნათელი გახდება ერთი მკვეთრად კონფორმისტული ტენდენცია: ამ ჟანრში მოღვაწე ავტორების უმრავლესობა, ძირითადად, შორეული წარსულის აღიარებულ ავტორთა ტექსტების კვლევით არის დაკავებული, რაც თანამედროვე მხატვრულ ლიტერატურას არსებობისა და სიცოცხლის ყოველგვარ პერსპექტივას უკარგავს. ცხადია, აღიარებულ, გაბატონებულ პარადიგმა-ტექსტზე, უფრო სწორად მის ავტორზე წერა ერთგვარი იმუნიტეტია, რომელიც არ მოითხოვს სიმართლეში დაეჭვების იმ გამბედაობას, ნორბერტ ბოლცი ამ წერილის ეპიგრაფში რომ საუბრობს).
სიმართლის ივენთმა, სიმართლის პერფორმაციულობამ, სიმართლემ, როგორც მხატვრულმა ტექსტმა, რომელიც ლიტერატურულ ნარატივად ვერ იქცა და დანებდა მნიშვნელობის მხოლოდ ეთიკურ შესაძლებლობას, გააუქმა წარმოსახვითობის ის დისკურსი, რომელშიც ლიტერატურა უნდა მომხდარიყო, როგორც საზრისის ძებნა, ან მისი ძებნის შეუძლებლობა. ასე დაუთმო სიმართლის პოეზიამ ადგილი პოეზიის სიმართლეს.
და რადგან იმაზე ახლოს არაფერია ჩემთან, ვიდრე ჩემი იდეები და ამიტომ იმაზე მალე არაფერი მავიწყდება, ვიდრე ჩემი იდეები, დროა დიაგნოსტიკურ კითხვებს მივცე საშუალება, მოძებნონ თავიანთი ერთადერთი სავარაუდო პასუხი:
რა შეცვალეს „ღმერთის“ და „სიკვდილის“ ცნებებმა ენაში შემოსვლით? ან რა მოუვათ დანარჩენ სიტყვებსა და სინტაქსს, თუკი ეს ექსისტენციები ენას დატოვებენ? არსებობს თუ არა ისეთი რამ, რაც ენამ (საკუთარი თავის შესახებ) არ იცის? როგორ გამოვდევნოთ ენა ენიდან? დრო, რომელიც კაცობრიობას დარჩა, არის თუ არა მხოლოდ ლინგვისტური, ლიტერატურული დრო? რა ემართება სინამდვილეს, როცა მისი პაროდირება ხდება? როგორ ქმნის პაროდია მთავარ ტექსტს? შესაძლებელია ვითომ თავად პაროდიის პაროდირება?
© არილი