მედეა ზაალიშვილის “ცაში გამოკიდებული სახლი”
მედეა ზაალიშვილი პროზის, პოეზიის, დრამის, კლასიკური და ავანგარდული ნაწარმოების მთარგმნელია. მის ლიტერატურულ ანგარიშზეა შექსპირის “ტიტუს ანდრონიკუსი”, ფოლკნერის “სული რომ ამომდიოდა”, იეიტსის „კელტური მიმწუხრი“, უილიამ ბლეიკის, ჩარლზ ბუკოვსკის და სხვა მნიშვნელოვანი ავტორების ტექსტები.
მთარგმნელის საქმეს ნებისყოფა სჭირდება, მედეა ზაალიშვილის შემთხვევაში, ნებისყოფის და მოთმინების ეს უნარი ბავშვობაში, დარდსა და გაჭირვებაშია გამომუშავებული.
“ცაში გამოკიდებულ სახლს”, რომელსაც ავტორი ძმებს უძღვნის, ბევრი გმირი ჰყავს; შემთხვევით ნანახიც და ახლობელიც; მეოცე საუკუნის ქართული მეცნიერების და კულტურის მთავარი მოთამაშეები. აქაა უცხო ამბები გალაკტიონის, ჭაბუა ამირეჯიბის, ნიკო კეცხოველის, ნიკო ყიასაშვილის, გივი გაჩეჩილაძის, გივი გეგეჭკორის, თამარ ერისთავის, თამაზ ჩხენკელისა და ეპოქის სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანების შესახებ.
თუმცა, მთავარი სცენა, მაინც ცაში გამოკიდებული სახლია, მთავარი პერსონაჟი კი პატარა გოგო, რომელიც მწუხარებით სავსე სახლში ხან ძალიან ბედნიერია, ხან გულგატეხილი. მამა და ძმა ომში იბრძვიან, დანარჩენები კი მაგიდას მდუმარედ უსხედან და საჭმელს უგემურად ღეჭავენ.
მამა, როგორც თავად ავტორი ამბობს, განათლებით მათემატიკოსი იყო, ბუნებით რომანტიკოსი, მამა წერდა და კითხულობდა ბავშვებისთვის სხვადასხვა ავტორის ლექსებს. შაბათობით ერთი მსახიობის თეატრის მსგავს წარმოდგენებს მართავდა, საკუთარ თარგმანებსაც კითხულობდა. როცა მამა ომში გაიწვიეს, წიგნების მფლობელი ქალიშვილი, მედეა გახდა.
აღქმის სიმძაფრე და მეხსიერების ვარჯიში – ამის გარეშე არ არსებობს მწერლობა და გნებავთ მთარგმნელის საქმე. ამ ფურცლებზე, ავტორი ბოლომდე იცლება: გულწრფელია გაჩვეულებრივებული უბედურების შესახებ წერისას, ამბობს, რომ ნათესაობაში შეიმჩნევა ნაადრევი გაჭაღარავება. “პირველკურსელი ვიყავი, როცა შევამჩნიე, ჭაღარა მეპარებოდაო”, – წერს. ის სიზუსტით აღწერს კარ-მიდამოს, ოსტატობით შლის სცენებს. ამიტომაც, ამ ფურცლებზე ქვის ლოდებით ნაშენი სახლიდან ქარის დროს კრამიტის ჩამოვარდნის ხმა მკაფიოდ ისმის.
საშიშ ადგილას აშენებული სახლი, ავტორს მისსავე თარგმნილ ფოლკნერის აღწერილ ბანდრენების სამოსახლოს ახსენებს.
სახლში თაგვების ფხაკუნის ხმა და მოშინაურებული თაგვის გულისცემა ისმის. პატარა გოგოს თაგვის არ ეშინია, პურის ნამცეცებს უნაწილებს.
სადღაც შეშლილი მეზობელი ქალი კივის. ქალი ქმარს ძალიან უყვარს და საავადმყოფოში არ მიჰყავს.
სიტყვის ემოციური ძალით ცოცხლდება დედის სახეც – ნერვიულობის დროს გულმკერდზე ლაქები წითელი ფოთლებივით აყრიდა. დედა ბეღურას ჰგავდა, შეჩვეულ ადგილს რომ ვერ ელევა, თბილ ქვეყნებს არ მიელტვის, რასაც მშობლიურ მიწაზე იშოვის, იმით იკვებება. გასაჭირთან შეგუების საოცარი უნარის მქონე ქალი გახლდათ, მისი შემყურე, – წერს ავტორი, – მე და ჩემი ძმებიც მამაცურად ვიტანდით სიდუხჭირეს.
მამა და ძმა როდესაც ომში წავიდნენ, დედა მეტისმეტად დაღლილი იყო, ამიტომ ბავშვები ხმას არ იღებდნენ; სასადილო პატარა მაგიდასთან მისხდებოდნენ და ყველაფერს მექანიკურად აკეთებდნენ. “თითქოს, ჩვენმა ხელებმა ისწავლეს ფინჯნის ერთდროულად აღება, ტუჩებმა ჩაის მოწრუპვა, ერთდროულად ვდგამდით ფინჯანს, ვიღებდით შავი პურის თხელ ნაჭერს და უხალისოდ ვღეჭავდით. მერე საწოლისკენ მივემართებოდით, ერთნაირი მოძრაობით ვწვებოდით. ხანდახან ისე ციოდა, ტანსაცმელსაც ვერ ვიხდიდით. საბანს წავიფარებდით და ყრუ ხმით ვიძახდით: ძილი ნებისა”, – წერს მედეა ზაალიშვილი.
აქაა ისტორია ეპოქების შესახებ. ამბავი იმაზე, რომ ავტორის ბიძა შოთა, საფრანგეთში ყოფნისას სპორტული ორგანიზაცია „შევარდენის“ წევრი გამხდარა. შოთა ნიკოლაძეს ჩამოუყალიბებია ემიგრანტ ქალთა და ვაჟთა კალათბურთისა და ფეხბურთის გუნდები. 1934 წლის პარიზის ვაჟთა კალათბურთის ნაკრებში იყვნენ: ლულუ კერესელიძე, ოსია ჯავახიშვილი, შოთა გედევანიშვილი, აჩიკო ციციშვილი, არჩილ ზურაბიშვილი.
ამბავი სტუდენტობის პერიოდზე: ლექციების შემდეგ, სტუდენტობის დიდი ნაწილი უნივერსიტეტის კიბის წინ იყრიდა თავს. განსაკუთრებულ ჯგუფს ლიტერატურული წრის წევრები წარმოადგენდნენ. აქ იკითხებოდა ლექსები, ნოველები, აქ ისმოდა ახალი ანეკდოტები.
დაწესებული იყო ჯილდო, გამორჩეული წიგნი, კვირის საუკეთესო რითმისათვის. ერთ-ერთ საუკეთესო რითმად მიჩნეული იყო გიგლა ხუხაშვილის შესანიშნავი მიგნება, რომელსაც მთელი უნივერსიტეტის სტუდენტობა ხშირად იმეორებდა: ჩემი ფანტაზია – ჩამოფანტვაზეა.
ამბავი უცნაური ყმაწვილის შესახებ, რომელსაც ყველასაგან გამოარჩევ. ის მარტო დგას უნივერსიტეტის ეზოს შუაგულში. მუდამ ფიქრიანი სახე აქვს. იაპონელს ჰგავს. შავი, წვრილი თვალები უბრწყინავს. ჩამქრალი სიგარეტი უჭირავს. საყელოაწეული, შავი, გრძელი პალტო აცვია, გადავარცხნილი თმა ულაპლაპებს.
ავტორი წერს, რომ მისი დანახვა უცნაურ შიშს და მორიდებას იწვევდა. არ ვიცნობდი, მაგრამ მეგონა ყველაფერი ვიცოდი მის შესახებო. ეს შოთა ჩანტლაძე იყო.
მერე, ერთ დღესაც, მეგობარი მეუბნება: იცი, სამი დღის წინათ შოთა ჩანტლაძემ შენზე მკითხა, ის გოგო ვინ არისო. “ღვთის ტარიგს ჰგავს, – ასე უთქვამს ჩემზე, – ალბათ წინა ცხოვრებაში კრავი იყოო”. და ამით შთაგონებულმა მედეამ დაწერა ლექსი. ფიქრობდა, ოდესმე წაუკითხავდა შოთა ჩანტლაძეს, მაგრამ ასე არ მოხდა და მალევე მისი გარდაცვალების ამბავიც გაიგო.
მედეა ზაალიშვილის შემთხვევაში შესაძლებელი აღმოჩნდა ერთ ცხოვრებაში დატეულიყო მოშინაურებული თაგვის გულისცემაც, გაჩვეულებრივებული უბედურებაც, ინგლისურენოვანი ნაწარმოებების ათიათასობით ფურცელი, უნივერსიტეტის გამორჩეული და გულაჩქარებული თაობის გოგო-ბიჭების ამბები.
მედეა ზაალიშვილმა შფოთიანი ცხოვრებით, ალაგ-ალაგ დაკემსილი, თხელი პალტოთი, ბავშვობის უმზეო სახლიდან ქართული მთარგმნელობითი სცენის გადანათება და გადაკაშკაშება შეძლო.
ფიქრობდა, რომ “ორ რამეს უნდა გაფრთხილება – სიყვარულს და სილამაზეს”. თავად ეს შეძლო. მედეა ზაალიშვილის შემოქმედება ყველაზე ძვირფასის გაფრთხილებაა.
© არილი