აზერბაიჯანულიდან თარგმნა იმირ მამედლიმ
აზერბაიჯანის სახალხო მწერალი და ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწეა. ათობით რომანისა და მოთხრობების კრებულის ავტორია. აღსანიშნავია, რომ გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში ქართულ ენაზე ითარგმნა საბირ აჰმედოვის ორი ვრცელი მოთხრობა– „ცისფერი გუმბათი“ და „ნიშანი სერზე“. მისი თხზულებები, გარდა ქართულისა, მსოფლიოს არაერთ ენაზეა თარგმნილი. მწერალს წარმატებული ლიტერატურული მოღვაწეობისთვის სხვადასხვა დროს მიენიჭა „ოქროს თავთავის“ ლიტერატურული პრემია და „მედალი შრომითი დიდებისათვის“.
„ძვირფასო დედავ! სალამი! თუ ჩემს ამბავს იკითხავ… მე ახლა დარუბანდის სიახლოვეს ვარ. ნისლიანი ამინდია. არ ინაღვლო, ოდნავაც არ მცივა.
ზღვას ათოვს, მაგრამ არ მენაღვლება. აქ მარტო როდი ვარ, დედიკო.
ჯობს, ყველაფერი თავიდან გიამბო. ვიცი, დღე და ღამე ჩემზე ფიქრობ.
დარწმუნებული ვარ, ქალაქის ყველა საავადმყოფო და მორგი მოიარე. ერთი საათითაც რომ შემგვიანებოდა, დაბრუნებულს აივანზე
მხვდებოდი, ფეხით დაკი-დებული ფრინველივით…
არც ერთი ვაჟი არ მოუყვება დედას იმ თავგადასავალს, რომელსაც ახლა მე მოგიყვები. სხვა რა გზა მაქვს, ასე მტანჯველ მოლოდინში ხომ ვერ დაგტოვებ. შენ ყველაფერი უნდა იცოდე…
ერთი წუთით!… ჰუი! ჰუი!
არ გინდოდა, ოცი იანვრის ღამეს, იმ დაწყევლილ ღამეს სახლიდან გაგეშვი. დაგამშვიდე და დაგარწმუნე, საშიში არაფერია, მეგობრები მელოდებიან, რომ არ წავიდე, ეწყინებათ-მეთქი.
ჩვენ თბილისის პროსპექტზე იქ ვიდექით, სადაც ბილეჯერის აღმართი თავდება და გზა ქალაქისკენ ეშვება. როცა ჯარი ბაქოსკენ მოიწევდა, გზად პირველები ჩვენ შევხვდით.
ტანკები ჩვენკენ წამოვიდნენ. თვალებს ვერ დავუჯერეთ. ვიფიქრეთ, გვაშინებდნენ, მოგვიახლოვდებოდნენ და გაჩერდებოდნენ.
ცეცხლი, რომელიც ტანკებს მოყოლილმა „სალდატებმა“ გახსნეს, შუშხუნები გვეგონა…
ერთი წუთით! ჰუიიი! ზღვაში რა ბევრი სელაპი ყოფილა, დედა. ჩამიარა, სხვა ნადავლისკენ გაემართა.
ჰო, ძვირფასო დედიკო, ჩვენს ირგვლივ რამდენი ბიჭი დაეცა… მაინც არ გვჯეროდა.
მხოლოდ მაშინ დავიჯერე, როცა მკერდი ტყვიებმა განმიგმირეს.
… ტანკებმა ჩაიგრიალეს, ავტომატებმა ჩაიკაკანეს, გზად ვინც კი
შემოხვდათ, მოცელეს. მათ ახალი ჯგუფები და მანქანები მოჰყვნენ. ქუჩის ჩირაღდნები ჩამქრალი იყო. იმის გასაგებად, თუ რა ხდებოდა, წამოწევა ვცადე.
ჩემს სიახლოვეს რამოდენიმე სამხედრო-სანიტარული მანქანა გაჩერდა. იქიდან ჯარისკაცები ჩამოქვეითდნენ. იქაურობის მოსუფთავება დაიწყეს. მათ შორის წვეროსანი, შავგვრემანი ახალგაზრდებიც იყვნენ. სწორედ ესენი გამოირჩეოდნენ განსაკუთრებული დაუნდობლობით. ბუჩქებში ძვრებოდნენ, დაჭრილებსა და მიცვალებულებს განურჩევლად ცეცხლს უშენდნენ, თითქოსდა მოკლულებს კიდევ ერთხელ კლავდნენ.
მათი ხმები მესმოდა: „ბისტრა უბრატ! ჩტობი და უტრა ნე ასტალოს! ჩისტო!“ მოკრიბეს, მოხვეტეს, ცეცხლი წაუკიდეს და ნაცარ-ტუტად
აქციეს…
ჩვენ კი გადახურულ მანქანებში ჩაგვყარეს და იქაურობას
მოგვაშორეს. ქალაქის ამ მხარეს კარგად არ ვიცნობ. თუმცა მივხვდი,
რომ მანქანები ზღვის პირს მოადგნენ. გრუნტიანი გზა გათავდა და
ფიცარნაგი დაიწყო.
ნაპირის სიახლოვეს რამდენიმე სამხედრო კატერი მოძრაობდა.
ხიდზე ორი „ჰიდროგრაფული“ გემი მიებათ. უკან „ურალის“ ტიპის
სანიტარული სასწრაფო დახმარების მანქანები მოგვყვებოდნენ. ტვირთი სასწრაფოდ გემებზე უნდა გადაეტანათ და უკან მომავალ- თათვის გზა უნდა გაეხსნათ.
ერთი წუთით… ამ ზღვაში რა ბევრი სელაპი ყოფილა!… ერთხელ
ფირშაღიში ერთ ბავშვს უკბინა. თურმე სელაპი ცოფიანი ყოფილა.
ბავშვი გაგიჟდა…
ჩვენ „ჰიდროგრაფის“ გემბანზე გადაგვზიდეს. მოხერხებულად
იქცეოდნენ. საკაცეებით იყვნენ აღჭურვილნი. გადაზიდულებს გულდასმით გვამოწმებდნენ. ფანარს სახესა და თვალებზე გვანათებდნენ. ჩაკუზულები გვაკვირდებოდნენ, ხომ არა სუნთქავსო. რამდენიმეჯერ რევოლვერის ხმა გაისმა, ნაჯახებისა და ცულების ბასრმა პირებმა გაიელვა. დიდი დანებიც ჰქონდათ. ტყვიებს ზოგავდნენ. თანაც სრული სიწყნარე რომ დაეცვათ, ვისაც სიცოცხლის ნიშან-წყალს შეამჩნევდნენ, იქვე ბასრი იარაღით უღებდნენ ბოლოს.
გემბანს ჩადრი გადაგვაფარეს. ზოგი მიცვალებული კი გაახვიეს, გაკოჭეს და ქვემოთ ჩაიტანეს.
გემი ახსნეს. იგი ხიდს ნელ-ნელა დასცილდა. ირიჟრაჟა. მივემგზავრებოდით, მაგრამ სად მივემგზავრებოდით, არავინ იცოდა.
უეცრად გემბანზე მღელვარება დაიწყო.
თურმე ნუ იტყვი, კასპიის საზღვაო სამმართველო სამხედრო
გემებს გასვლის უფლებას არ აძლევდა. ჩვენს გემებს, როგორც
ნავთობის, ასევე მშრალი ტვრთის გადამზიდავთ, ყველა გასასვლელი
და არხი გადაეხერგათ.
სრუტე ბლოკირებული იყო. რაციის მეშვეობით მოლაპარაკება
დაიწყო.
მათი ლაპარაკი რკინის ცივ საწყობებში გვესმოდა. საზღვაო
ფლოტი კასპიის ზღვის სამმართველოსგან მოითხოვდა, რომ გზა
გაეხსნათ. ჩვენები კატეგორიულ უარს აცხადებდნენ და ეუბნებოდნენ,
„თქვენი გემები უნდა შევამოწმოთ, გავიგოთ რა მიგაქვთო?“
„სამხედროთა ოჯახები გადაგვყავსო“, – პასუხობდნენ.
კასპიის ნაოსნები დაბეჯითებით მიუგებდნენ, ჩვენებმა თქვენი
გემები უნდა დაათვალიერონ. წინააღმდეგ შემთხვევაში პორტს
ერთი სამხედრო გემიც ვერ დატოვებსო.
სამი დღე-ღამის განმავლობაში იდავეს. კასპიის წარმომადგენლები ტანკერ „საბით ორუჯოვზე“ გადავიდნენ. სამხედრო გემებიც იქ იმყოფებოდნენ. დეპუტატების სოლიდური ჯგუფის მცდელობის მიუხედავად, ისინი სამხედრო გემებში არ შეუშვეს.
ფლოტის კატერები მოგვიახლოვდნენ. ისინი ჩვენს გემებს
დაემუქრნენ: „თუ გზას არ მოგვცემთ, ცეცხლს გაგიხსნით!-ო“ ჩვენები
ჯიუტად აცხადებდნენ: „თქვენი გემები ცხედრებითაა დატვირთული.
ღამით, როცა ჯარი ქალაქში შემოიჭრა, დახოცილები აქ გადმოზიდეთ. ახლა გინდათ, ჩადენილი დანაშაულის კვალი დაფაროთო“.
მოდარაჯე კატერების ზარბაზნების ლულები კასპიის ზღვის
გემებს მიუშვირეს…
22 იანვარს, დილის ათ სათზე კასპიის გემებმა, რომლებსაც
გასასვლელი ჰქონდათ გადაკეტილი, საყვირები ააგუგუნეს. ხმა,რომელიც ორმოცდაათზე მეტ გემს ეკუთვნოდა, ბაქოს
სივრცეებს მოედო. ამ დროს თავისუფლებისთვის თავგანწირულთ
მიწას აბარებდნენ, დედა! დინამიკში ყურანიდან ლოცვანი
გაისმოდა. გემების ხმა ზეცას აზანზარებდა და ცხრა მთას იქით
სწვდებოდა.
ვიცოდით, თავგანწირულებს მთისზედა პარკში ასაფლავებენ.
ერთ-ერთი ჩვენთაგანი შეთრთოლდა: „ჩვენც იქ რომ დავემარხეთ, ასე
მეგონებოდა, ეს უბედურება არც გადაგვხდენია“.
მეოთხე დღეს შეღამებულზე სამხედრო ფლოტმა კასპიის გემებს
ცეცხლი გაუხსნა. ჩვენებმა საპასუხო ცეცხლი გახსნეს. ორმხრივი
სროლა ატყდა. ბუნებრივია, ჩვენი მშვიდობიანი გემები მათი ზარბაზნებიდან გახსნილ ცეცხლს ვერ გაუძლებდნენ. რამოდენიმე ტანკერი დაიცხრილა. ცეცხლი გაჩნდა. ალყა გაირღვა. ფლოტს სახმელეთო დახმარებაც აღმოუჩინეს. სპეციალური დანიშნულების რაზმები იმ გემებში განლაგდნენ, სადაც ჩვენ ვიმყოფებოდით. კასპიის მეზღვაურთა ერთი ნაწილი ნავებში ჩასხდნენ და ზღის სიღრმის მიმართულებით აჰმედლისაკენ გასცურეს…
„ჰიდროგრაფი“ ღია ზღვაში გავიდა…
ერთი წუთით!… ამ ზღვაში რა ბევრი სელაპი ყოფილა! თეთრი სელაპები ყურყუმელაობენ და მოიწევენ…
გათენებამდე ცოტა დრო რჩებოდა. მთელი ღამე მივცურავდით.
ჩვენებს რომ ბაქოს პორტში გემებში შემოეღწიათ, ნახავდნენ, ვინ
როგორ იყო დასახიჩრებული.
გარიჟრაჟზე გემბანის ამწეები ამოქმედდნენ. გაკოჭილი
ცხედრები გამბანის კიდეებისკენ გამოზიდეს. ერთი კი გავიფიქრე,
ალბათ უნდა დაწვან-მეთქი. თუმცა მერე მივხვდი, სხვა განზრახვა
ჰქონიათ.
„რაზ, დვა, ვზიალი!“– მაგრად გაკოჭილი ცხედრები ღია ზღვაში
გადაუძახეს.
სულ ბოლოს კი მოწყვეტილი თავები, მკლავები და ფეხები მოისროლეს.
ეს დიდ უბედურებაა. ჩვენ ის უფრო გვაღიზიანებდა, რომ
თითქოს არ კმაროდა ის, რაც დაგვმართეს, ზღვაში გადაგდებისას
წიხლსა და გინებას გვაყოლებდნენ: „ვოტ ვამ შეხიდლერ ხიაბანი!“
დედა, უცებ შევნიშნეთ, რომ თავს ვერტმფრენები დაგვტრიალებენ.
დასახმარებლად იყვნენ მოსულები? არა! რამდენიმე მათგანი ძირს დაეშვა. ლამის ტალღებს ეხებოდნენ. მათაც ცხედრები გადმოყარეს. გადმოყრილები პირდაპირ ტალღებში იძირებოდნენ. ესენიც მათ დაეხოცათ, უბრალოდ, ვერტმფრენებით გადმოიტანეს.
ასე და ამგვარად, ასტრახანიდან ლენქორანამდე ზღვა გახდა
ჩვენი სასუფეველი, დედა.
ჩემო ძვირფასო დედიკო, ჩემო თვალისჩინო, გახსოვს, ერთ
საღამოს ჩემს დაიკოებთან და მეზობლის ქალთან ერთად აივანზე ვისხედით.
გაზაფხული იდგა. ჩვენი გამოცდებიც ახალი დაწყებული იყო.
მე ვთქვი, რომ მინდა ოდესაში წავიდე და უმაღლეს საზღვაო
სასწავლებელში მოვეწყო.
შეიცხადე: „არავითარ შემთხვევაში! მირჩევნია, ჩემს თვალწინ
იყო!“ მერე კი სევდაგარეული ხმით დასძინე: „ ხუთი დის ერთი ძმა ხარ… უკაცო სახლი არ ივარგებს, შვილო…“
ბედი და ყისმათი კი თავისას აპირებდა თურმე. ჩემს ცხოვრებაში
პირველად შენს სურვილს შევეწინააღმდეგე. მეზღვაური გავხდი. აგერ ზღვაში ვარ. ჩემო დედიკო, დავცურავ… ჯერ წყალქვეშა გემების უხილავი გზებით ხუთი დღე აქეთ-იქით ვიარეთ. მერე თვითოეული
ჩვენთაგანი სხვადასხვა ქვეყანას მივადექით.
ზოგი შაჰდილინში ამოტივტივდა, ზოგი თურქანში. ზღვა ხომ
მკვდრებს არ ინახავს. ბევრი ჩვენთაგანი ხომ დაჩეხილი მოისროლეს,
რომ ზღვამ აწ და მარადის შთანთქას. ზღვის ზედაპირზე ამოსულებს ვერტმფრენებიდან ცეცხლს უშენდნენ, ცდილობდნენ, ამოტივტივებული ისევ ჩაეძირათ.
თურქანელმა მეთევზეებმა დაინახეს. სოფელი ყველაფერს მიხვდა. მეთევზეები სანაპიროს განერიდნენ. თურმე სამხედრო კატერები იქაურობას ზვერავდნენ. მათი მხილველი მეთევზეც გაქრა და ხილულიც…
ერთი წუთით, დედა, ერთი წუთით! ამ ზღვაში რა ბევრი სელაპი
ყოფილა!… ნახე, შენი მეზღვაური ვაჟი ერთი ხელითა და ერთი ფეხით
როგორ დაცურავს!
ზღვას ათოვს. თებერვალი დგება დღეს. თებერვალს უთქვამს
იანვრისთვის: „მე რომ მაშინ მოვსულვიყავი, როცა შენ მოხვედი,
ქალებს ხელს კოკის სახელურზე შევაყინავდი“.
წინ კი გაზაფხულია.
ზღვას ათოვს. მეც მათოვს, დედა. კასპიის ზღვა დარუბანდთან
როგორი ბობოქარი ყოფილა. ჩვენზე უკვე ვეღარც თოვლი იმოქმედებს და ვერც ქარი. ვერც ტალღები ჩაგვძირავს და ვერც ქარიშხალი გაგვაჩუმებს.
სერზე დარუბანდის შუქურა ანთია. ტალღებს ნაპირისკენ მივყავარ. ბედი გამიღიმებს და ძველი აზერბაიჯანული მიწის მკვიდრნი შემამჩნევენ. თუ დამინახავენ, ამომიყვანენ კიდეც…
დები დამიკოცნე. ნუ დამელოდები.
შენი მეზღვაური ვაჟი.
1 თებერვალი, 1990 წელი“.