ესაუბრა მელანო კობახიძე
სასიამოვნოდ საკითხავი წიგნები
ახლა ორი წიგნი მაქვს ამოჩემებული: ერთი არის ალექსი ჭინჭარაულის ,,ხევსურული ლექსიკონი“ და მეორე – ბიბლია. ესეც დაფლეთილია და ისიც. აი, მაგათ იქით ვერაფერს ვეღარ ვკითხულობ. ბიბლიით ვსწავლობ დღესაც, მიუხედავად იმისა, რომ თითქოს ყველამ კარგად ვიცით ბიბლია, ხომ? – მაგრამ მე დღემდე ვსწავლობ. თანაც, ახლა ჩემთვის ბიბლიაში ყველაფერი უფრო გასაგებია, ვიდრე მერე დაწერილ წიგნებში.
,,ხევსურული ლექსიკონი“ – ეს უდიდესი წიგნია. ყველა კუთხეზე რომ ასეთი წიგნი გამოვიდეს, ძალიან კარგი იქნება. ეს ლექსიკონი თავიდან ბოლომდე პოეზიაა. და რა ჩვევა მაქვს, იცი? – ყოველ ახალ წაკითხვაზე სულ თავიდან ვიწყებ ხოლმე, შუიდან არ შემიძლია. უხდება ამ წიგნს პედანტობა.
ყველაფერი კავშირშია
ყველაფერი, სულ ყველაფერი რაღაცნაირად ერთმანეთზეა დამოკიდებული. აი, მაგალითად, ასეთი შემთხვევა მქონდა: ადამიანი მოდის, შევხედე თვალებში და გავცდი. თურმე, ჩემი შვილი ყოფილა და ვერ აღვიქვი, არადა, თვალებში შევხედე, მანაც შემომხედა, გამიღიმა, მაინც ვერ აღვიქვი. წარმოგიდგენიათ?! საკუთარ შვილს რომ ვერ იცნობ. უბრალოდ, მგონია, რომ იმ წუთებში სხვადასხვა განზომილებაში ვიყავით, სხვადასხვა რეალობაში. იდაყვი გამკრა და მაშინ დავუბრუნდი აქაობას და შეხვედრაც შედგა.
ასეთი შემთხვევა რამდენჯერმე მქონია, რაც მაფიქრებინებს, რომ ადამიანი ხშირად იცვლის განზომილებებს, ხან აქ არის, ხან კიდევ – სადღაც.
საბჭოთა ადამიანის თავგადასავალი
ცოტა ხნის წინ ტელეკომპანიიდან დამირეკეს. მითხრეს, რა კარგი იქნებოდა თქვენი თავგადასავალი რომ მოგეყოლათო. მე ვუთხარი, სადა მაქვს თავგადასავალი? საბჭოთა კავშირში ნაცხოვრებ ადამიანს რა თავგადასავალი უნდა ჰქონდეს, თუ ომში არ ყოფილა… ადამიანის თავგადასავალი საბჭოთა კავშირში იყო სამსახური.
საბჭოეთში ისეთ გარემოში მოგვიწია ცხოვრება, სადაც თითქმის ყველაფერი აკრძალული იყო. ყველაფერი დამსმენების ხელში იყო. ვისთან შეშა დაიჭრებოდა, ესეც კი იცოდნენ.
ბავშვობიდან ვერაფერ რუსულს ვერ ვიტანდი. ბავშვობაში მე, მაგალითად, „ბიძია თომას ქოხი“ მერჩივნა მთელ რუსულ ლიტერატურას. მერე და მერე აღმოვაჩინე, თუ ოდესმე რამე რუსული მომწონებია, ყველა გოგოლის იყო. გოგოლს კიდევ ორნაირი ლიტერატურა აქვს. ერთი თავისი – უკრაინული და მეორე კიდევ რუსებისთვის. რას უშვრება რუსებს… ამაზე კარგად წერს ნაბოკოვი.
დილა
ღამე არ მიყვარს, ვერ ვეგუები. ღამე არის ჩემთვის ბნელი, დილა კი იმედია. იმედიც ნათელია. გუშინ 6 საათზე ავდექი და ვიგრძენი, რომ დრო დავკარგე, რაღაც გამოტოვე.
სულ 4 საათზე ვიღვიძებ, მაგრამ ხანდახან მეშლება ხოლმე. მოკლედ, ვებრძვი დღეს და ღამეს, მაგრამ ადგილები მაინც ვერ შევუცვალე.
ფიქრები
ვაჟას აქვს ასეთი რამე, ფუჭ ფიქრებს ეძახის ვაჟა. ეს ფუჭი ფიქრები რომ არ იყოს, ალბათ გასკდებოდა ადამიანი. აი, ხანდახან ისეთ სისულელეებზე ვფიქრობ ხოლმე, რომ გაგიჟდები.
ახლა დავწერე, წამომცდა ჩემს თავზე, – კაცო, რა სულელ-ბრძენი მე ვარ-მეთქი?! ასეთი კომპოზიტი აქამდე ხომ არასდროს გაგიგია? აი, მე ვარ ერთ-ერთი სულელ-ბრძენი-მეთქი. სიბრძნეს ხომ არ მივაწვებოდი, არა? ვერც ვერავინ დაიჩემებს ამას, აი, ვინ იტყვის, რომ მე ბრძენ-სულელი ვარო. არ არის ეგეთი ჯიში.
ეს წიგნიც, ჩემი ახალი წიგნი – ,,უძებნი შვილი“ სულელ-ბრძენის დაწერილია.
მუსიკა
პირადად მე, ერთი მელოდია არასდროს დამყვებოდა. ბავშვობაშიც კი დილაობით ათს სიმღერას ვმღეროდი, ძირითადად, არიებს ოპერებიდან. განსაკუთრებულად მიყვარს მოცარტი, მიყვარს ჯაზი. რატომ ვაახლოებ ასე ამ ორს, არ ვიცი.
ენაშია მუსიკა. ენაშია აზრი, ენაშია პლასტიკა, ხელოვნების დარგის ყველა პირველსახე ენაშია. ენაშია ხმოვანება და თანხმოვანება. მთავარია, გამოხატვის რა გზას აირჩევ. ჩემმა შვილმა, ალექსანდრემ, ძალიან დიდი დრო და შრომა მოანდომა თავისი ენის პოვნას – დაწყებული კლასიკური მუსიკიდან, ხალხური მუსიკისა და პოეზიის კვლევის ჩათვლით. ის თვითონ წერს მუსიკას, უკრავს ბევრ ინსტრუმენტზე და მღერის. მე მომწონს და მიხარია, რომ მას დღეის ენაზე ესმის ჩვენი უძველესი ტექსტები და მათ თანამედროვე ადამიანისთვის უფრო გასაგებს და ახლობელს ხდის. ეს მართლაც სიახლეა. დანარჩენს მომავალი გვიჩვენებს.
პოეზიით მიღებული პირველი შთაბეჭდილება
პირველი თავზარდამცემი შთაბეჭდილება იყო დატირების სცენა, რომელსაც დავესწარი ბავშვობაში. ნატირალები არის პოეზიით მიღებული პირველი უდიდესი ემოცია, რომელიც დღემდე ცოცხალია და აქტუალური ჩემში. ასე რომ, პოეზია ლიტერატურის გზით არ მოსულა ჩემთან, არამედ ზეპირსიტყვიერებით.
ლეპტოპი
,,მთავარ გამთამაშებელს“ რომ ვწერდი, შევამჩნიე, რომ ბევრი სულ სხვადასხვანაირი ლექსი მქონდა დაწერილი. ვფიქრობდი, ეს სხვადასხვაობა ვის დავაბრალო, ერთ მთლიანობად როგორ ვაქციო-მეთქი. ერთხელ ასმათი და ალექსანდრე ისხდნენ სამზარეულოში, მივედი და სრული სერიოზულობით ვკითხე, თქვენ მიპასუხეთ, როგორ შეიძლება, წარღვნამდელი პოეტის ლექსებმა ჩვენამდე მოაღწიოს-მეთქი? ამათ მე კი არ შემომხედეს, ერთმანეთს გადახედეს… დავტოვე საფიქრალში.
ერთხელაც ლიშოში ვარ და შორს რაღაც ბრჭყვიალებს სარკესავით. ვაჰ, ვუყურებ და ვფიქრობ, რა უნდა ბრჭყვიალებდეს იქ-მეთქი… ლეპტოპი! (რამოდენა ჯადოქრობაა ეს ლეპტოპი!) დავუშვათ, იქ მართლა ლეპტოპია, რომელიც წარღვნას გადაურჩა. მერე თითქოს წავიდნენ ბიჭები და ჩამოიტანეს ის ლეპტოპი, რომელშიც შენახული იყო წარღვნამდელი პოეტის ლექსები. და ვთქვი – „ესაა მოზვრის ფ… ფერი ლეპტოპი“.
მკითხველი პირველივე სიტყვიდან თუ არ გენდო, მერე აზრი აღარ აქვს…
ხალხური ლექსი
მე ვწერდი ისე, როგორც მეწერებოდა. არავის ვერჩოდი, ჩემი გზა მქონდა. ეს გზა, ჩემი გზა ძლივს ვიპოვე და ვუფრთხილდებოდი. იმ დროს სხვებიც წერდნენ თავისუფალ ლექსს და შაირით დაწერილ ლექსებს ამრეზით უყურებდნენ – პრიმიტიულიაო. რა პრიმიტივი? – როცა ვაჟა ფშაველას პოეზიაზე ხარ გაზრდილი… ვაჟას პოეზიაში, ხალხურ ლექსებში ერთ ტყუილს ვერ ნახავ… ხვარამზეში ერთი ტყუილი არაა… აქ კიდევ, საბჭოთა პოეზიაში, ერთ მართალს ვერ შეხვდები.
გავაღე ბინის კარი და რომ შევედი,
მითხრა ბინამ ჩემმა, ვიწროციანმა:
„მეც ახლა შემოველ!“
სხვა დროსაც იყო:
გავაღე კარი და ება ჩემი ბინა,
როგორც ბოსელში ძროხა.
მიყურებდა:
„ნუთუ ერთი აღება თივაც არ მოგიტანია?“
დღეს რომ ლექსი დავდე ბინაზე, ჩემთვის აი, ეგ არის პოეზია. არაფერი ისეთი, უსადავესია, მაგრამ თვითონ ბინა აყირავებს თავისი შეკითხვებით და სიტყვებით. გაიხსენეთ, ვისაც კარი გაუღია და სახლში შემოსულა, ბინაც თითქოს სულ ეგრე ხვდება, – ,,აი, მეც ახლა შემოველ…“
ამ ლექსს თუ გაიგებენ, ძალიან გამიხარდება. ეს ლექსი ჩემთვის საზომია იმისა, ადამიანს ესმის თუ არა პოეზია. ისე ვუყურებ, თითქოს ჩემი არც არის. თუმცა, ჩემი ნაწერისთვის მკითხველის თვალით არასდროს შემიხედავს. სამწუხაროდ, ეგეთი უნარი არა მაქვს.
ამ ლექსში ერთი სიტყვა ამოვიღე – მოში, რომელიც ხევსურული სიტყვაა. ორი მკლავით რამდენ თივასაც აიღებ, ეგ არის მოში. თავიდან მოში დავწერე და მერე შევცვალე. არადა, ავტორმა უნდა გაბედოს… აი, ვაჟა როგორც იქცეოდა, რადგან ზოგადად, ყველაფერი კარგია, რაც დაწერილა.
თუმცა, ეს სიტყვა ლექსში იმიტომ არ დავტოვე, რომ სულ სხვა რამის თქმა მინდოდა, სხვა რამეს ვაწვდიდი მკითხველს, სხვა რაღაცა იყო აქ გასააზრებელი და ამ უცხო სიტყვით არ მინდოდა მთავარს საფარველი დასდებოდა. ასე ადრეც მოვქცეულვარ, რადგან ჩემთვის მთავარია ის მკითხველი, რომელიც ნაწერს ტანს ააყოლებს.
ამ ლექსმა კიდევ ერთი ამბავი გამახსენა – პირველი წიგნი რომ გამოვეცი, სულ 700 ცალი გამოვიდა. ჯერ ძალიან გამიკვირდა, რომ გამომიცეს, მერე გამიკვირდა, რომ ლიტერატურაში ძალიან ბევრი მხარდამჭერი გამომიჩნდა. მაშინ ხომ ვერლიბრს მკითხველი არ ჰყავდა. ლექსი ყოჩაღად გარითმული უნდა ყოფილიყო.
,,სხვა კაცი“
ნიკო ყიასაშვილი, ,,ულისეს“ მთარგმნელი, ძალიან კარგი კაცი იყო. მე ძალიან ვუყვარდი, მეც ძალიან მიყვარდა. სახლშიც ვსტუმრობდი ხოლმე და მახსოვს, რაღაც ინტერვიუს მსგავსიც შემოგვრჩა. ნიკო სულ გარბოდა, არ იყო აქაური კაცი. არავისი მსგავსი არ იყო.
სხვათა შორის, მეც არავისი მსგავსი არ ვიყავი. ახლაც ეგეთი ვარ, ბუნებრივად ჩამოვშორდი ხალხს.
მითური პერსონაჟი, რომელსაც ემსგავსებით
ჩემი ყველაზე საყვარელი მითური პერსონაჟია ოდისევსი და ყველაზე საყვარელი სცენა – ოდისევსის შინ დაბრუნება. როცა არ უნდა წავიკითხო ან გამახსენდეს ეს ადგილი, მგონია, რომ მე ვბრუნდები. ვგრძნობ მის ყველა ფიქრსა და ემოციას, ჟესტსა და მიმიკას – სახლს რომ უახლოვდება, პირველად რომ დაინახავს თავის სახლს, შიგ რომ შევა, დაბერება-გაახალგაზრდავებას და ა. შ. თითქოს მე ვიყო, ისე მძაფრად განვიცდი. ასევე ცოცხლად განვიცდი ათენას, რომელიც, მგონია, რომ ასეთი კარგი არსად არ არის.
წიგნის პერსონაჟი რომ ვიყო, აქაც აუცილებლად ოდისევსი ვიქნებოდი.
ფიქრები სოფელზე
ერთხელ, ლიშოში ყოფნისას ვიგრძენი რაღაც უცნაური. ისეთი კარგად ყოფნა ვიგრძენი, თითქოს ჰაერში ვიყავი. იქნებ მართლა ვიყავი?
არადა, ზოგადად ჩემთვის სოფელი მძიმე ტვირთია. ყველანაირი ცუდი, რაც შეიძლება იყოს, სოფელში უფრო კარგად ჩანს: დაუნდობლობა, ბოროტება, ცუდი ტექსტები. ქალაქში გახვალ მაინც, გაცდები ასეთ ამბავს, სოფელში კი, ღობიდან დაწყებული, ყველაფერი შენია, ყველაფერი მოსაფრთხილებელია, თან სახიფათოა, თან დამქანცველი. სოფლურმა ცხოვრებამ მოინელა ვაჟა-ფშაველა.
დედა და ბებია
ახლა რომ მკითხო, რა მაკლია, დედაჩემი და ბებოჩემია. ჩემი ავსებისთვის მათი დანახვაა საჭირო.
იქ, სადაც ვცხოვრობდით, წყალი იყინებოდა. ზამთარში ეგეთი წესი გვქონდა, რომ დავანთებდით ბუხარს, ერთს შევუკეთებდით და მორჩა – სადამდეც იკმარებდა, იკმარებდა. შეშას ძალიან ვუფრთხილდებოდით, რადგან არ იყო. და მაინც იქ მინდა, დედასთან და ბებოსთან, რადგან რასაც დაენდე, რასაც დაეხალე, იქ გინდა იყო.
ჩვენ სამნი ერთმანეთზე დამოკიდებული ვიყავით. სადღაც მიწერია, თუ ერთი მაძღარი იყო, ყველა მაძღარი იყო, ბუნებრივად-მეთქი. ჩვენთან ,,ბუხანკა“ პურები იყიდებოდა. მხოლოდ კანი უვარგოდა და იმ კანს ვაჭმევდით ბებოჩემს. ეტყობა, იქიდან, იმ ამბებიდან ვეძებ რაღაცეებს. დედასთან და ბებოჩემთან ძალიან შენელებული იყო ყველაფერი, მაგრამ ძალიან კარგი იყო, როცა მათთან ვიყავი.
ჩვენთან სულ მესაქონლეები იყვნენ. ჩვენც ორი ძროხა გვყავდა, სუფთები. ბოჩოლებს მე დავათრევდი. იმ ლექსში როგორც მაქვს,
,,ეს თუ მართლა ბესიკია, გამოაჩენს ჭალის სარკე,
ხბოები ჩაურეკია, მობრუნვილა სახლისაკე,
სოფელში რომ შემოვიდა, ორი გოგო მოდის გზაზე,
გრძნობამ გულში დაუარა, როგორც ხბოსა ნასახრალზე,
გაახსენდა, არც ფეხთ ეცვა, არც ემოსა რამე ტანზე…“
მართლა ეგრე იყო. მე ზუსტად ვიცი ის ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ ახლა შეიცვალა თიანეთში ყველაფერი. ჰოდა, იქიდან რომ გამოვდიოდი, ოდნავ გადავხედავდი ხოლმე დაღმართს და ერთხელაც, მოვდივარ და ორი გოგო მოდის. უცებ ვიგრძენი, რომ, ფაქტობრივად, არაფერი მაცვია. ფეხშიშველი სულ ვიყავი. ფეხსაცმელს მაშინ მაცმევდა დედაჩემი, როცა სკოლაში მივდიოდით, ანუ სექტემბერში.
ერთი მოგონებაც მახსოვს ბავშვობიდან. ჩვენდა ჭირად, საზაფხულო ვაშლი გვქონდა. ვირგლა ბიჭები მოდიოდნენ მოსაპარად. ავდექი და გავეკიდე… გავეკიდე და გავყევი ცენტრამდე. ვიფიქრე, სად მივდევ, იქით უკვე აღარაა ჩემი უბანი, ჩემი იურისდიქცია აღარ ვრცელდება-მეთქი (მზით გამშრალო, ქარით ნავარცხნო, / დედის მეხრევ, მოტრიალევ დღე და ღამე
სახლის დარაჯად, / ოხერო ბიჭო, ვის დასტყუე ჯარისკაცის გრძელი ფარაჯა, / ბესიკ-ბესო-ბესარიონო!“).
© არილი