ერნსტ იუნგერი – დაბრუნება

ნაწყვეტი წიგნიდან “ფოლადის ქარიშხლე­ბი”

თარგმნა ეთერ ვიბლიანმა

რო­გორც მოვ­ლე­ნა­თა შემ­დ­გო­მი გან­ვი­თა­რე­ბის მი­ხედ­ვით მივ­ხ­ვ­დი, დიდ­ხანს არ ვყო­ფილ­ვარ გონ­წა­სუ­ლი. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ჩვე­ნი მებ­რ­ძო­ლე­ბის პირ­ველ­მა რიგ­მა მი­აღ­წია იმ ტრან­შე­ამ­დე, სა­დაც მე ჩავ­ვარ­დი. თი­ხი­ან კე­დელ­ზე მიკ­რუ­ლი, გა­მოვ­ფხიზ­ლ­დი თუ არა, ვიგ­რ­ძე­ნი, რომ რა­ღაც სა­ში­ნე­ლე­ბა მომ­ხ­და­რი­ყო. გა­ვი­გო­ნე, რო­გორ უხ­მობ­დ­ნენ სა­ნიტ­რებს ას­მე­თა­ურ­თან, ცა­ლი თვა­ლით ის­იც და­ვი­ნა­ხე, მე­ომ­რე­ბი ერ­თი­მე­ო­რის მი­ყო­ლე­ბით რო­გორ ხტე­ბოდ­ნენ იმ ტრან­შე­ა­ში, სა­დაც მე ვეგ­დე და სირ­ბილს გა­ნაგ­რ­ძობ­დ­ნენ.

კე­თი­ლი გა­მო­მეტყ­ვე­ლე­ბის ხან­დაზ­მუ­ლი ჯა­რის­კა­ცი შე­ჩერ­და, და­ი­ხა­რა ჩემ­კენ და ქა­მა­რი და მუნ­დი­რის სა­კინ­ძე შე­მიხ­ს­ნა. მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რეს მკერ­დ­ზე სის­ხ­ლის დი­დი ლა­ქა მაჩ­ნ­და, მსგავ­სი რამ სად­ღაც ბე­ჭის ქვე­მო­თაც უნ­და მქო­ნო­და. გან­ძ­რე­ვას ვერ ვა­ხერ­ხებ­დი, სიცხი­სა და სი­ვიწ­რო­ვის­გან მთე­ლი ტა­ნი ოფ­ლით მქონ­და გა­წე­პი­ლი, გულ­მოწყა­ლე ჯა­რის­კაც­მა ჩე­მი პლან­შე­ტი აიღო და მა­რა­ო­სა­ვით და­მი­ნი­ა­ვა. ჰა­ე­რის ნა­კა­დი ხარ­ბად ჩა­ვი­სუნ­თ­ქე და ცო­ტა­ო­დე­ნი შვე­ბა ვიგ­რ­ძე­ნი. ახ­ლა ის­ღა დაგ­ვ­რ­ჩე­ნო­და, მხსნე­ლად შე­ბინ­დე­ბას დავ­ლო­დე­ბო­დით.

უც­ებ სა­პი­ნი­ის მხრი­დან ის­ე­თი სრო­ლა ატყ­და, გე­გო­ნე­ბო­და ცა და დე­და­მი­წა შე­ერ­თ­დაო, ჩვენც ტყვი­ის ქარ-ცეცხ­ლ­ში გა­ვეხ­ვი­ეთ. ეს, ცხა­დია, ბევ­რად მე­ტი იყო, ვიდ­რე შე­ტე­ვა­ზე პა­სუ­ხი. თავს ზე­მოთ ლე­ი­ტე­ნანტ შრა­დე­რის ფო­ლა­დის­ჩაჩ­ქ­ნი­ა­ნი გაქ­ვა­ვე­ბუ­ლი სა­ხე და­ვი­ნა­ხე. იგი გა­ნუწყ­ვეტ­ლივ ის­რო­და და ჩახ­მახს შე­უ­ჩე­რებ­ლად ამ­ოძ­რა­ვებ­და წინ და უკ­ან. გა­დავ­წყ­ვი­ტე ხმა გა­მე­ცა, მაგ­რამ მას­თან გა­მო­ლა­პა­რა­კე­ბამ კოშ­კის სცე­ნა მო­მა­გო­ნა “ორ­ლე­ა­ნე­ლი ქალ­წუ­ლი­დან”. ხუმ­რო­ბის ხა­სი­ათ­ზე ნამ­დ­ვი­ლად არ გახ­ლ­დით, მაგ­რამ შე­სა­ნიშ­ნა­ვად მეს­მო­და, რომ უკ­ვე აღ­ა­რა­ფე­რი მიშ­ვე­ლი­და.

შრა­დე­რი ხან­და­ხან თუ გად­მო­მიგ­დებ­და ცალ­კე­ულ ფრა­ზებს, მე ხომ სათ­ვა­ლავ­ში ჩა­საგ­დე­ბი აღ­არც ვი­ყა­ვი. ვი­ნა­ი­დან არ­აფ­რის გა­კე­თე­ბის ძა­ლი და ღო­ნე არ მქონ­და, შე­ვე­ცა­დე, შრა­დე­რის სა­ხის გა­მო­მეტყ­ვე­ლე­ბით ამ­ო­მეც­ნო, რა ხდე­ბო­და ზე­ვით. ცხა­დი იყო, რომ კონ­ტ­რ­შე­ტე­ვა­ზე წა­მო­სუ­ლებ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად წა­მო­ი­წი­ეს წინ, რად­გან შრა­დე­რი სულ უფ­რო ხში­რად და კა­ტე­გო­რი­უ­ლად მო­ითხოვ­და ტრან­შე­ა­ში მყოფ­თა­გან კონ­კ­რე­ტულ მი­ზან­ში სრო­ლას, ეს იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გის ჯა­რის­კა­ცე­ბი სად­ღაც აქ­ვე იყვ­ნენ.

მო­უ­ლოდ­ნე­ლად ტრან­შე­ის გას­წ­ვ­რივ გაბ­მუ­ლი რი­გი­დან შეძ­რ­წუ­ნე­ბუ­ლი ყვი­რი­ლი მო­ის­მა: “მათ ფრონ­ტი გა­არ­ღ­ვი­ეს! მარ­ცხ­ნი­დან მოგ­ვი­ა­რეს!” უც­ა­ბე­დად თავს წა­მომ­დ­გა­რი მტრის და­ნახ­ვით თავ­ზარ­და­ცე­მუ­ლი ად­ა­მი­ა­ნე­ბის ხმა­ში არ­სე­ბუ­ლი რე­ა­ლო­ბის მთე­ლი სა­ში­ნე­ლე­ბა იგრ­ძ­ნო­ბო­და. ამ შემ­ზა­რავ­მა გო­დე­ბამ ჩემ­ში სი­ცოცხ­ლის ნა­პერ­წ­კა­ლი გა­აღ­ვი­ვა. ხე­ლი ავ­წიე და თი­თე­ბი თხრი­ლის კე­დელს ავ­ა­ყო­ლე. ერთ­გან პა­წა­წი­ნა ფო­სო შევ­ნიშ­ნე, – თაგ­ვის ან თხუ­ნე­ლას სო­როს შე­სას­ვ­ლე­ლი თუ იყო – ორი თი­თით მო­ვე­ჭი­დე და ტა­ნის აწ­ე­ვას შე­ვე­ცა­დე ნელ-ნე­ლა. გან­ძ­რე­ვის­თა­ნა­ვე ვიგ­რ­ძე­ნი, რო­გორ და­იწყო ფილ­ტ­ვებ­ში დაგ­რო­ვილ­მა სის­ხ­ლ­მა ჭრი­ლო­ბი­დან დე­ნა. რაც უფ­რო ძლი­ერ­დე­ბო­და სის­ხ­ლ­დე­ნა, მით უფ­რო თა­ვი­სუფ­ლად ვსუნ­თ­ქავ­დი და ვი­მარ­თე­ბო­დი. ხელ­ში ჩაბღუ­ჯუ­ლი პის­ტო­ლე­ტით, თავ­შიშ­ველ­მა და მკერ­დ­გა­ღე­ღილ­მა გა­ჭირ­ვე­ბით მი­მო­ვათ­ვა­ლი­ე­რე ბრძო­ლის ვე­ლი.

მოყ­ვი­თა­ლო კვამ­ლის ბოლ­ქ­ვებს მიღ­მა და­ვი­ნა­ხე რო­გორ გარ­ბო­და წინ მძი­მე­ზურ­გ­ჩან­თე­ბი­ა­ნი ჯა­რის­კა­ცე­ბის მწკრი­ვი. მათ­გან ზო­გი მო­ცე­ლი­ლი­ვით ეც­ე­მო­და, ზო­გი კი ტყვი­ა­ნაკ­რა­ვი კურ­დ­ღე­ლი­ვით ჯერ ყი­რა­ზე გა­და­დი­ო­და, მე­რე ძირს ვარ­დე­ბო­და. მწკრივ­ში უკ­ა­ნას­კ­ნელ­ნი ახ­ალ­წ­ვე­უ­ლებს ჰგავ­დ­ნენ – ომი რომ ჯერ არ უნ­ა­ხავთ და ამ­ი­ტომ უგ­უ­ნუ­რად მა­მა­ცო­ბენ.

ერთ თო­კად გაბ­მუ­ლი ოთ­ხი ტან­კი მაღ­ლო­ბის­კენ მი­ხო­ხავ­და. არ­ტი­ლე­რი­ამ თვალ­სა და ხელს შუა მი­წას­თან გა­ას­წო­რა ოთ­ხი­ვე. ერ­თი მათ­გა­ნი შუ­ა­ზე გა­ი­პო და სა­თა­მა­შო­სა­ვით და­ი­შა­ლა. ჩემ­გან მარ­ჯ­ვ­ნივ გუ­ლის­გამ­გ­მი­რა­ვი ღრი­ა­ლით თხრი­ლის ფსკე­რის­კენ და­ეშ­ვა იუნ­კე­რი მორ­გა­ნი. იგი ახ­ალ­გაზ­რ­და ლო­მი­ვით მა­მა­ცი იყო; ამ­ა­ში ჯერ კი­დევ კამ­ბ­რეს­თან დავ­რ­წ­მუნ­დი. ტყვია პირ­და­პირ შუბ­ლ­ში მოხ­ვ­და. ნამ­დ­ვი­ლი სნა­ი­პე­რუ­ლი გას­რო­ლა იყო, ბევ­რად უფ­რო ზუს­ტი, ვიდ­რე ის ჭრი­ლო­ბა, რო­მე­ლიც ამ მა­მაც­მა ჭა­ბუკ­მა შე­მიხ­ვია.

მი­უ­ხე­და­ვად ყვე­ლაფ­რი­სა, მო­მეჩ­ვე­ნა, რომ ბრძო­ლა ჯერ კი­დევ არ იყო წა­გე­ბუ­ლი. ენა ძლივს-ძლი­ვო­ბით და­ვი­მორ­ჩი­ლე და ფენ­რიხ ვილ­ს­კის ვუბ­რ­ძა­ნე, მარ­ცხე­ნა მხა­რეს გარ­ღ­ვე­უ­ლი რკა­ლი ტყვი­ამ­ფ­რ­ქ­ვე­ვის ცეცხ­ლით აღ­ედ­გი­ნა. იგი რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში დაბ­რუნ­და და მო­მახ­სე­ნა, რომ ჩვენ­გან ოც­ი­ო­დე მეტ­რის მო­შო­რე­ბით სხვა ლე­გი­ო­ნის და­ნა­ყო­ფე­ბი ერ­თი­ა­ნად და­ნებ­დ­ნენ მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გეს. აქ­ამ­დე მარ­ცხე­ნა ხე­ლით ბა­ლახს ჩა­ჭი­დე­ბუ­ლი ვი­დე­ქი ფეხ­ზე და ბრძა­ნე­ბე­ბის გა­ცე­მა­საც ვცდი­ლობ­დი. ახ­ლა რო­გორც იქ­ნა შე­მობ­რუ­ნე­ბა მო­ვა­ხერ­ხე და თვალ­წინ მო­უ­ლოდ­ნე­ლი სუ­რა­თი გა­და­მე­შა­ლა. ინგ­ლი­სე­ლე­ბი შე­იჭ­რ­ნენ იმ ტრან­შე­ა­ში, რო­მე­ლიც მარ­ცხე­ნა მხრი­დან ჩვენ­სას ეს­აზ­ღ­ვ­რე­ბო­და. ჯა­რის­კა­ცე­ბის ნა­წი­ლი მო­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი შაშ­ხა­ნე­ბით მი­ე­მარ­თე­ბო­და სან­გ­რე­ბის­კენ. ვერც კი მო­ვას­წა­რი არ­სე­ბუ­ლი საფ­რ­თხის სრუ­ლად გაც­ნო­ბი­ე­რე­ბა, რომ სხვა უფ­რო დიდ­მა სა­შიშ­რო­ე­ბამ მი­იქ­ცია ჩე­მი ყუ­რად­ღე­ბა: ზურ­გის მხრი­და­ნაც გვი­ახ­ლოვ­დე­ბოდ­ნენ მტრის ჯა­რის­კა­ცე­ბი! მათ ხე­ლე­ბა­წე­უ­ლი ტყვე­ე­ბი მოჰ­ყავ­დათ. ეს იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გემ სო­ფე­ლი მა­ში­ნათ­ვე და­ი­კა­ვა, რო­გორც კი ჩვენ შე­ტე­ვა­ზე გა­და­ვე­დით. გა­დაგ­ვიჭ­რა რა ყვე­ლა კო­მუ­ნი­კა­ცია, იგი ჩვენს ყულ­ფ­ში მოქ­ცე­ვას ცდი­ლობ­და.

ამ­ა­სო­ბა­ში ვი­თა­რე­ბა გარ­თულ­და… ინგ­ლი­სელ­თა ნა­ხე­ვა­რი ას­ე­უ­ლი, გერ­მა­ნე­ლი ტყვე­ე­ბი­ა­ნად, ჩვენს გარ­შე­მო რკალს კრავ­და და იარ­ა­ღის დაყ­რას გვირ­ჩევ­და. ირგ­ვ­ლივ ის­ე­თი არ­ე­უ­ლო­ბა და სა­სო­წარ­კ­ვე­თი­ლე­ბა სუ­ფევ­და, თა­ვი ძირ­გახ­ვ­რე­ტილ გემ­ზე გე­გო­ნე­ბო­და. რო­გორ­ღაც ამ­ო­ვიხ­რი­ა­ლე და ახ­ლო-მახ­ლო მყოფთ წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის გა­წე­ვის­კენ მო­ვუ­წო­დე. მა­თაც და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ გახ­ს­ნეს ცეცხ­ლი, ოღ­ონდ არ­ა­ვინ არ­ჩევ­და, სად მტე­რი იყო და სად თა­ვი­სი­ა­ნი. მოღ­რი­ა­ლე თუ სა­ხე­ჩა­მომ­ტი­რა­ლი ად­ა­მი­ა­ნე­ბის რკა­ლი კი სულ უფ­რო ვიწ­როვ­დე­ბო­და ჩვენს ირგ­ვ­ლივ. შო­რი­ახ­ლოს ორი ათ­ე­უ­ლი ინგ­ლი­სე­ლი თხრი­ლის­კენ მთე­ლი ძა­ლით იქ­ნევ­და ხიშ­ტებს, იქ­ი­დან კი შეწყა­ლე­ბის მუ­და­რით თავ­ს­ზე­მოთ აწ­ე­უ­ლი ხე­ლე­ბის მოძ­რა­ო­ბა­ღა ილ­ან­დე­ბო­და.

ჩემს სი­ახ­ლო­ვე­საც გა­ის­მა ჯა­რის­კაც­თა შე­ძა­ხი­ლე­ბი: “ბი­ჭე­ბო, რო­დემ­დე შე­იძ­ლე­ბა! და­ყა­რეთ შაშ­ხა­ნე­ბი! არ გვეს­რო­ლოთ, ძმე­ბო!”

მზე­რა შო­რი­ახ­ლოს მდგარ ორ ოფ­ი­ცერ­ზე შე­ვა­ჩე­რე. მათ უს­იტყ­ვოდ აიჩ­ე­ჩეს მხრე­ბი, გა­მი­ღი­მეს და და­ყა­რეს სა­ქამ­რე ღვე­დე­ბი…

ან ტყვია, ან ტყვე­ო­ბა. სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი არ იყო. ამ ფიქ­რით ამ­ოვ­ბობღ­დი თხრი­ლი­დან და და­ვიწყე ხოხ­ვა ფავ­რე­ის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ყვე­ლა­ფე­რი ისე იყო, რო­გორც ცუდ სიზ­მარ­ში ხდე­ბა ხოლ­მე – ფე­ხებს, თით­ქოს ტყვი­ის­გან ჩა­მო­ას­ხე­სო, ვე­ღარ ვი­მორ­ჩი­ლებ­დი. ერ­თა­დერთ ხე­ლის­შემ­წყობ გა­რე­მო­ე­ბად შე­იძ­ლე­ბა ის ჩა­გეთ­ვა­ლა, რომ ირგ­ვ­ლივ სა­ში­ნე­ლი დომ­ხა­ლი იყო, ძაღ­ლი პატ­რონს ვერ ცნობ­და: ზო­გი ის­ევ გა­ნაგ­რ­ძობ­და სრო­ლას და ხიშ­ტის ქნე­ვას, ზოგ­ნი კი­დევ, გა­მარ­ჯ­ვე­ბის ნიშ­ნად, სი­გა­რე­ტით უმ­ას­პინ­ძ­ლ­დე­ბოდ­ნენ ერთ­მა­ნეთს. გზა ორ­მა ბრი­ტა­ნელ­მა გა­და­მი­ღო­ბა. მათ რო­მე­ლი­ღაც სხვა ლე­გი­ო­ნის ტყვე ჯა­რის­კაც­თა ჯგუ­ფი მიჰ­ყავ­დათ. ერთ-ერთ მათ­განს ერ­თი-ორი ნა­ბი­ჯი­ღა მა­შო­რებ­და, უც­ებ ამ­ო­ვი­ღე პის­ტო­ლე­ტი და ჩახ­მახს გა­მოვ­კა­რი. მე­ო­რემ მთე­ლი მჭი­დე მო­უშ­ვა ჩემ­ს­კენ, მაგ­რამ ამ­ა­ცი­ლა. მკვეთ­რი მოძ­რა­ო­ბე­ბის გა­მო ფილ­ტ­ვი­დან სის­ხ­ლ­დე­ნამ იმ­ა­ტა. სუნ­თ­ქ­ვა უფ­რო გა­მი­ად­ვილ­და და ტრან­შე­ის გას­წ­ვ­რივ გა­ვი­ქე­ცი. ლე­ი­ტე­ნან­ტი შლე­გე­რი მი­წაყ­რი­ლის შვე­რილ­ზე ჩა­მომ­ჯ­და­რი­ყო და ჯა­რის­კა­ცე­ბის ჯგუფ­თან ერ­თად სრო­ლას გა­ნაგ­რ­ძობ­და. და­მი­ნა­ხეს თუ არა, შე­მო­მი­ერ­თ­დ­ნენ. მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გის მე­ომ­რებ­მა მა­ლე­ვე შეგ­ვ­ნიშ­ნეს, მა­ში­ნათ­ვე ჩაგ­ვი­საფ­რ­დ­ნენ და ცეცხ­ლი გაგ­ვიხ­ს­ნეს. სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად გა­დავ­რ­ჩით მე, შლე­გე­რი და ორი მხლე­ბე­ლი, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი ერ­თი­ა­ნად ამ­ოჟ­ლი­ტეს. შლე­გე­რი ძლი­ერ ახ­ლომ­ხედ­ვე­ლი იყო, ამ­ას­თან სათ­ვა­ლეც და­კარ­გ­ვო­და და, რო­გორც მოგ­ვი­ა­ნე­ბით მიყ­ვე­ბო­და, ვე­რა­ფერს ხე­დავ­და ჩე­მი მო­ქა­ნა­ვე პლან­შე­ტის გარ­და. პლან­შე­ტი იყო მი­სი ორ­ი­ენ­ტი­რი. ბევ­რი სის­ხ­ლის და­კარ­გ­ვის გა­მო იმგ­ვა­რი სიმ­სუ­ბუ­ქე და თა­ვი­სუფ­ლე­ბა ვიგ­რ­ძე­ნი, სიმ­თ­ვ­რა­ლე რომ იწ­ვევს ხოლ­მე. ერ­თი რა­მის მე­ში­ნო­და მხო­ლოდ – ძა­ლა­გა­მოც­ლი­ლი უდ­რო­ოდ არ წავ­ქ­ცე­უ­ლი­ყა­ვი.

ბო­ლოს და ბო­ლოს ფავ­რე­ის მარ­ჯ­ვ­ნივ ნა­ხე­ვარ­მ­თ­ვა­რი­სე­ბურ მი­წაყ­რილ­თან აღ­მოვ­ჩ­ნ­დით. რამ­დე­ნი­მე მსხვილ­კა­ლიბ­რი­ა­ნი ტყვი­ამ­ფ­რ­ქ­ვე­ვის ცეცხ­ლი არ არ­ჩევ­და მტერ­სა თუ მოყ­ვა­რეს და იქ­ა­უ­რო­ბას ქვას ქვა­ზე ად­უ­ღებ­და. ეს იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ ალ­ყის რკა­ლი სად­ღაც გარ­ღ­ვე­უ­ლი იყო და ჩვენ ის­ევ გაგ­ვი­მარ­თ­ლა. მტრის ჭურ­ვე­ბის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი სეტყ­ვა­სა­ვით მო­დი­ო­და ჩვე­ნი თავ­შე­საფ­რის­კენ. ოფ­იც­რე­ბი ყვი­რი­ლის­გან იჭ­ა­ჭე­ბოდ­ნენ, ბრძა­ნე­ბებს იძ­ლე­ოდ­ნენ, თავ­გ­ზა­აბ­ნე­უ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი აქ­ეთ-იქ­ით აწყ­დე­ბოდ­ნენ, ვერ მიმ­ხ­ვ­და­რიყ­ვ­ნენ რო­მე­ლი ბრძა­ნე­ბა შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნათ. უნ­ტე­რის სამ­ხ­რე­ე­ბი­ან­მა მე­ექ­ვ­სე ას­ე­უ­ლის სა­ნი­ტარ­მა მუნ­დი­რი გა­მაძ­რო და მირ­ჩია და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ დავ­წო­ლი­ლი­ყა­ვი: “თო­რემ სის­ხ­ლის­გან და­იც­ლე­ბი და მოკ­ვ­დე­ბი”-ო…

მე ლა­ბა­და-კა­რავ­ში გა­მახ­ვი­ეს და სოფ­ლის უკ­ა­ნა მხა­რეს გა­მა­ქა­ნეს. მე­თა­უ­რის გა­ცი­ლე­ბა ჩე­მი და მე­ექ­ვ­სე ას­ე­უ­ლის ერთ მუ­ჭა ჯა­რის­კა­ცებს და­ე­ვა­ლათ. სო­ფე­ლი უკ­ვე გავ­სე­ბუ­ლი­ყო ინგ­ლი­სე­ლე­ბით და სულ მა­ლე უმ­ოკ­ლე­სი მან­ძი­ლი­დან დაგ­ვი­ში­ნეს ტყვია. მე­ექ­ვ­სე ას­ე­უ­ლის სა­ნი­ტა­რი, რო­მელ­საც სხვებ­თან ერ­თად მივ­ყავ­დი, თავ­გახ­ვ­რე­ტი­ლი და­ე­ცა ძირს. მი­წა­ზე და­ვე­ბერ­ტყე მეც…

და­ნარ­ჩე­ნე­ბი ელ­ვის სის­წ­რა­ფით ჩაწ­ვ­ნენ იქ­ვე და შემ­დეგ ნე­ლა გა­ხოხ­დ­ნენ ღარ­ტა­ფის­კენ.

ლა­ბა­და-კა­რავ­ში გახ­ვე­უ­ლი მარ­ტო დავ­რ­ჩი ბრძო­ლის ველ­ზე და თით­ქ­მის გულ­გ­რი­ლად და­ვუწყე ლო­დი­ნი ტყვი­ას, რო­მე­ლიც წერ­ტილს და­უს­ვამ­და ჩემს ოდ­ი­სე­ას.

მაგ­რამ, ამ თით­ქოს­და გა­მო­უ­ვალ სი­ტუ­ა­ცი­ა­შიც არ აღ­მოვ­ჩ­ნ­დი გან­წი­რუ­ლი და მი­ტო­ვე­ბუ­ლი. ღარ­ტაფ­ში თავ­შე­ფა­რე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი თვალს არ მა­ცი­ლებ­დ­ნენ და მა­ლე­ვე დაბ­რუნ­დ­ნენ. “მე მო­ვი­კი­დებ ზურ­გ­ზე ბა­ტონ ლე­ი­ტე­ნანტს, ან გა­ვაღ­წევთ სამ­შ­ვი­დო­ბოს, ან აქ­ვე ჩა­ვი­ხო­ცე­ბით”, – ეს ქვე­მო­საქ­სო­ნე­ლი აყ­ლა­ყუ­და ეფ­რე­ი­ტო­რის, ჰენ­გ­ს­ტ­მა­ნის ხმა იყო.

სამ­წუ­ხა­როდ, ვერ გა­ვაღ­წი­ეთ. მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გის რი­გებ­ში მე­ტის­მე­ტად ბევ­რი აღ­მოჩ­ნ­და მარ­ჯ­ვე მსრო­ლე­ლი. ჰენ­გ­ს­ტ­მანს კი­სერ­ზე მოვ­ხ­ვიე ხე­ლე­ბი და იგი გა­იქ­ცა. ის­ე­თი სრო­ლა ატყ­და, თა­ვი პო­ლი­გონ­ზე გე­გო­ნე­ბო­და. ორი-სა­მი ნახ­ტო­მის შემ­დეგ ლი­თონ­ზე რა­ღა­ცამ გა­იფხა­ჭუ­ნა და ჰენ­გ­ს­ტ­მა­ნი ნელ-ნე­ლა ჩაჯ­და… არც და­უკ­ვ­ნე­სია, ისე უხ­მოდ და­ე­ცა. ვიგ­რ­ძე­ნი, რომ მი­წამ­დე სუ­ლი არ დაჰ­ყო­ლია. მას ისე მაგ­რად ვე­ჭი­რე, ძლივს გა­ვი­თა­ვი­სუფ­ლე თა­ვი. აღ­მოჩ­ნ­და, რომ ტყვი­ას ჩე­მი ჩაჩ­ქა­ნი გამ­ჭო­ლად გა­ეხ­ვ­რი­ტა ორ­ი­ვე სა­ფეთ­ქელ­თან. მა­მა­ცი ჯა­რის­კა­ცი მას­წავ­ლებ­ლის შვი­ლი აღ­მოჩ­ნ­და. რო­გორც კი ფეხ­ზე დავ­დე­ქი და სი­ა­რუ­ლი შევ­ძე­ლი, ვეწ­ვიე მის მშობ­ლებს ჰა­ნო­ვერ­თან ახ­ლოს, პა­ტა­რა ქა­ლაქ­ში და ვუ­ამ­ბე მა­თი შვი­ლის და­ღუპ­ვის ამ­ბა­ვი.

ჰენ­გ­ს­ტ­მა­ნის სიკ­ვ­დილ­მა ვერ ააღ­ე­ბი­ნა ხე­ლი და­ნარ­ჩე­ნებს ჩე­მი გა­დარ­ჩე­ნის ხე­ლა­ხალ მცდე­ლო­ბა­ზე. სა­მე­დი­ცი­ნო-სა­ნი­ტა­რუ­ლი სამ­სა­ხუ­რის სერ­ჟან­ტ­მა სტრი­ხალ­ს­კიმ მო­მიგ­დო მხრებ­ზე და ტყვი­ის სეტყ­ვის მი­უ­ხე­და­ვად, მო­ა­ხერ­ხა იმ უახ­ლო­ეს ბე­ქო­ბამ­დე მი­ეღ­წია, რო­მე­ლიც არ იბ­ომ­ბე­ბო­და.

ბინდ-ბუნ­დი ჩა­მოწ­ვა. ჩემ­მა მხსნე­ლებ­მა მკვდარ ჯა­რის­კაცს ააც­ა­ლეს ლა­ბა­და-კა­რა­ვი, ზედ და­მაწ­ვი­ნეს და უკ­აც­რი­ე­ლი ად­გი­ლე­ბის გავ­ლით მა­ტა­რეს. სა­შინ­ლად მა­წუ­ხებ­და ჰა­ე­რის უკ­მა­რი­სო­ბა. რო­ცა ათი მეტ­რით წინ მი­მა­ვალ­მა ჯა­რის­კაც­მა სი­გა­რე­ტი გა­ა­ბო­ლა, კი­ნა­ღამ და­ვიხ­რ­ჩ­ვი.

რო­გორც იქ­ნა ბლინ­და­ჟამ­დე მი­ვაღ­წი­ეთ. იქ ჩე­მი ძვე­ლი მე­გო­ბა­რი, ექ­ი­მი კაი თა­ვის მო­ვა­ლე­ო­ბას ას­რუ­ლებ­და. მან არ­აჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი ლიმ­ნი­ა­ნი სას­მე­ლი მო­ამ­ზა­და, შემ­დეგ მორ­ფი გა­მი­კე­თა და სა­სი­ა­მოვ­ნო ბუ­რან­ში გა­ვეხ­ვიე.

ჩე­მი სა­სი­ცოცხ­ლო ძა­ლე­ბის ბო­ლო გა­მოც­და ოღ­რო-ჩოღ­რო სა­მან­ქა­ნო გზა იყო, რომ­ლი­თაც ჰოს­პი­ტალ­ში მი­მიყ­ვა­ნეს მე­ო­რე დი­ლით. იქ მედ­დე­ბის მზრუნ­ველ ხელ­ში აღ­მოვ­ჩ­ნ­დი და “ტრის­ტ­რამ შენ­დის” კითხ­ვაც გა­ვაგ­რ­ძე­ლე იმ ად­გი­ლი­დან, სა­დაც შევ­წყ­ვი­ტე შე­ტე­ვა­ზე წას­ვ­ლის წინ.

მე­გობ­რე­ბის დახ­მა­რე­ბით გა­მი­ად­ვილ­და ყვე­ლა იმ გარ­თუ­ლე­ბის გა­და­ტა­ნა, რაც ფილ­ტ­ვე­ბის ჭრი­ლო­ბის­თ­ვი­საა და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი. მარ­თა­ლია სა­პი­ნი­ის შე­ტე­ვის მო­ნა­წი­ლე­თა დი­დი ნა­წი­ლი ბრძო­ლის ველ­ზე დარ­ჩა, ხო­ლო გა­დარ­ჩე­ნილ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა ინგ­ლი­სელ­თა ტყვე­ო­ბა­ში მოხ­ვ­და, მაგ­რამ დი­ვი­ზი­ი­დან მა­ინც მა­კითხავ­დ­ნენ ჯა­რის­კა­ცე­ბი და ოფ­იც­რე­ბი. რო­ცა კამ­ბ­რე­ში მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გის ჭურ­ვებ­მა და­იწყო ცვე­ნა, რაც იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ მტე­რი და­მა­ჯე­რებ­ლად მო­ი­წევ­და წინ, ცოლ-ქმარ­მა პლან­კო­ებ­მა ძა­ლი­ან სა­სი­ა­მოვ­ნო წე­რი­ლი მომ­წე­რეს და ამ­ა­ნა­თიც გა­მო­მიგ­ზავ­ნეს – იმ ზაფხულს მათ ბაღ­ჩა­ში დამ­წი­ფე­ბუ­ლი ერ­თა­დერ­თი ნეს­ვი და ერ­თი ქი­ლა რძე. ჩე­მი დენ­შ­ჩი­კი, რო­მე­ლიც არ­აფ­რით გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბო­და მის წი­ნა­მორ­ბედ­თა­გან, ჩემ­თან დარ­ჩა, მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ ჰოს­პი­ტალ­ში მას სურ­სა­თი არ ერ­გე­ბო­და და ორ­ი­ოდ ლუკ­მას ხვეწ­ნა-მუ­და­რით ძლივს შო­უ­ლობ­და.

ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვად წო­ლას ყო­ველ­თ­ვის თან სდევს მოწყე­ნი­ლო­ბა. ერთხე­ლაც, გა­სა­ხა­ლი­სებ­ლად, გა­დავ­წყ­ვი­ტე ჭრი­ლო­ბე­ბის დათ­ვ­ლა. სის­ხ­ლ­ჩაქ­ცე­ვებ­სა და უბ­რა­ლო გა­ნა­კაწ­რებს თუ არ ჩავ­თ­ვ­ლი­დი, სულ თოთხ­მეტ­ჯერ მქონ­და იარ­ა­ღი მოხ­ვედ­რი­ლი: ხუ­თი ტყვია, ორი ჭურ­ვის და ოთ­ხი ყუმ­ბა­რის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვი, ორი მსკდო­მი და ერ­თიც შრაპ­ნე­ლის ტყვია. სა­ბო­ლო­ოდ დამ­რ­ჩა ოცი ნაჭ­რი­ლო­ბე­ვი, რად­გან ზო­გი ტყვია გამ­ჭო­ლი იყო. ომ­ში პირ­და­პი­რი და­მიზ­ნე­ბით იშ­ვი­ა­თად ისვ­რი­ან, ცეცხ­ლი ზო­გა­დად ბრძო­ლის ვე­ლის­კე­ნაა მი­მარ­თუ­ლი. მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, მო­ვა­ხერ­ხე მტრის მი­ერ ნას­რო­ლი უთ­ვა­ლა­ვი ტყვი­ი­დან თერ­თ­მე­ტი მე მომ­ხ­ვედ­რო­და. აქ­ე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, სრუ­ლი უფ­ლე­ბა მქონ­და, თა­მა­მად და­მებ­ნია მკერ­დ­ზე ჭრი­ლო­ბე­ბის­თ­ვის და­წე­სე­ბუ­ლი ოქ­როს სამ­კერ­დე ნი­შა­ნი.

ორი კვი­რის შემ­დეგ სა­ნი­ტა­რუ­ლი მა­ტა­რებ­ლით მივ­ქ­რო­დი ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლე­თი­სა­კენ. ზამ­ბა­რე­ბი­ან ლე­იბ­ზე წა­მო­წო­ლი­ლი გერ­მა­ნი­ის ლან­დ­შაფტს გავ­ც­ქე­რო­დი – ფოთ­ლო­ვან ტყეს მკრთა­ლი ოქ­როს­ფე­რი შეჰ­პარ­ვო­და. სა­ბედ­ნი­ე­როდ ჰა­ნო­ვერ­ში გად­მო­მიყ­ვა­ნეს მა­ტა­რებ­ლი­დან და წმ. კლე­მენ­ტი­ნას თავ­შე­სა­ფარ­ში დამ­ტო­ვეს. მა­ლე მნახ­ვე­ლებ­მაც მო­მა­კითხეს. გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მი­ხარ­და ჩე­მი ძმის ნახ­ვა. ჭრი­ლო­ბე­ბის შემ­დეგ იგი კი­დევ უფ­რო გა­მარ­თუ­ლი მეჩ­ვე­ნა, მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­როდ მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რე კვლავ ცუ­დად ემ­ორ­ჩი­ლე­ბო­და.

ოთ­ახ­ში ჩემ­თან ერ­თად იყო ბა­რონ რიჰ­ტ­ჰო­ფე­ნის ეს­კად­რი­ლი­ის ახ­ალ­გაზ­რ­და მფრი­ნა­ვი ვენ­ცე­ლი. იგი ათ­ლე­ტუ­რი აღ­ნა­გო­ბი­სა და მე­ტის­მე­ტად მა­მა­ცი ად­ა­მი­ა­ნე­ბის კა­ტე­გო­რი­ას მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბო­და, რო­მელ­თა მსგავ­ს­ნიც, სა­ბედ­ნი­ე­როდ, ჯერ კი­დევ იბ­ა­დე­ბი­ან ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში. თა­ვი­სი ეს­კად­რი­ლი­ის დე­ვიზს – “რკი­ნი­სე­ბუ­რი ნე­ბის­ყო­ფა და უკ­ან­მო­უ­ხე­და­ვი რის­კი!” – ვენ­ცე­ლი პირ­ნათ­ლად ას­რუ­ლებ­და. მან გა­ა­ნად­გუ­რა მო­წი­ნა­აღ­მ­დე­გის თორ­მე­ტი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი და მხო­ლოდ ბო­ლო ბრძო­ლის დროს და­იჭ­რა – ტყვი­ამ წი­ნამ­ხა­რი და­უმ­ს­ხ­ვ­რია.

გა­მო­ჯან­მ­რ­თე­ლე­ბა ვენ­ცელ­თან, ძმას­თან და რამ­დე­ნი­მე ფრონ­ტელ ამ­ხა­ნაგ­თან ერ­თად აღვ­ნიშ­ნე ჰა­ნო­ვერ­ში გიბ­რალ­ტა­რის ლე­გი­ო­ნის ოფ­ი­ცერ­თა სა­სა­დი­ლო­ში. მე­ზო­ბელ მა­გი­დას­თან მსხდო­მებ­მა ეჭ­ვი გა­მოთ­ქ­ვეს, რომ ჩვენ კვლავ შევ­ძ­ლებ­დით ფრონ­ტ­ზე გამ­გ­ზავ­რე­ბას. სა­შინ­ლად აღშ­ფო­თე­ბუ­ლებ­მა ეჭ­ვის გა­სა­ქარ­წყ­ლებ­ლად იქ­ვე მდგა­რი უზ­არ­მა­ზა­რი სა­ვარ­ძ­ლის თავ­ზე გა­დახ­ტო­მა გან­ვიზ­რა­ხეთ, მაგ­რამ ეს ვარ­ჯი­ში სამ­წუ­ხა­რო შე­დე­გით დას­რულ­და. ვენ­ცელ­მა ხე­ლი მო­ი­ტე­ხა, ხო­ლო მე ორ­მოც გრა­დუ­სამ­დე ამ­ი­ვარ­და ტემ­პე­რა­ტუ­რა. უფ­რო მე­ტიც, სინ­დი­ყის სვე­ტი ჯი­უ­ტად მი­ი­წევ­და წი­თელ ნიშ­ნუ­ლამ­დე, რო­მე­ლიც სა­ბო­ლოო წერ­ტილს უს­ვამს თვით ყვე­ლა­ზე გა­მოც­დი­ლი ექ­ი­მის ხე­ლოვ­ნე­ბა­საც კი. ას­ე­თი ტემ­პე­რა­ტუ­რით ად­ა­მი­ა­ნი დრო­ის შეგ­რ­ძ­ნე­ბას კარ­გავ. ვიდ­რე მედ­დე­ბი ჩე­მი სი­ცოცხ­ლის გა­და­სარ­ჩე­ნად ძალ-ღო­ნეს არ იშ­უ­რებ­დ­ნენ, ჩემს ტვინ­ში ერთ­მა­ნეთს ენ­აც­ვ­ლე­ბოდ­ნენ წარ­მო­სახ­ვი­თი თუ რე­ა­ლუ­რი სუ­რა­თე­ბი.

ერთ დღეს, 1918 წლის 22 სექ­ტემ­ბერს, გე­ნე­რალ ფონ ბუ­სე­სა­გან შემ­დე­გი ში­ნა­არ­სის ტე­ლეგ­რა­მა მი­ვი­ღე:

“მის­მა უდ­ი­დე­ბუ­ლე­სო­ბამ იმ­პე­რა­ტორ­მა და­გა­ჯილ­დო­ვათ Pourlemerite-ს ორ­დე­ნით. მთე­ლი დი­ვი­ზი­ის სა­ხე­ლით გი­ლო­ცავთ”.

© “არილი”