ინგლისურიდან თარგმნა თამარ ლომიძემ
ბავშვობისას ბებიასთან ერთად ვცხოვრობდი და დედ-მამას მხოლოდ სადღესასწაულო დღეებში ვსტუმრობდი ხოლმე. ბებიას სახლის უკან ღრმა ტბორი იყო და ამ ტბორში ვნახე პირველად ვერცხლის ვეფხვი. ახლა სწორედ ამ ვერცხლის ვეფხვის შესახებ მოგითხრობთ. ვერცხლის ვეფხვი, თავისი მოქნილი თათებით, მსუბუქად მოაბიჯებს ჩემი მეხსიერების უღრანში.
თავდაპირველად ტბორების შესახებ უნდა გიამბოთ. ამგვარი ტბორები ძველებური, საკმაოდ ღრმა წყალსაცავებია, რომელთაც ჯერ კიდევ ნახავთ ქალაქ რუნტანის მახლობლად განლაგებულ სოფლებში. ტბორებში სუფთა წყალია – ქალებს სასტიკად ეკრძალებათ მათში ქვაბების ან საცვლების რეცხვა. ამ პატარა წყალსაცავების სიგანე, უმეტესად, თორმეტ მეტრს არ აღემატება, რაც მათ მახლობლად მცხოვრები ორი-სამი ოჯახის საყოფაცხოვრებო მოთხოვნილებებს სრულიად აკმაყოფილებს. ზოგჯერ ტბორებში დაგუბებულ წყალს იყენებენ ხანძრების ჩასაქრობად, რომლებიც ხშირად ეკიდება მახლობელ თივის ზვინებსა და საღორეებს. ბებიას ტბორის ისტორია ამგვარია: მრავალი წლის განმავლობაში მისი სახლის მახლობლად ნაკადული მიედინებოდა. შემდეგ სოფლელებმა მოულოდნელად გადაწყვიტეს, მისი კალაპოტი მიწით ამოევსოთ და ნაკადული სახნავ-სათესი მიწებისკენ გადაეგდოთ. ბებია გაჯიუტდა და ამ გეგმას არ დაეთანხმა, მიუხედავად იმისა, რომ მეზობლები ცდილობდნენ მის დაყოლიებას და ეჩხუბებოდნენ კიდეც. როდესაც სოფლელებმა მაინც ამოავსეს კალაპოტი, ნაკადულის ნაწილი (თორმეტი მეტრის სიგანისა) ბებიას სახლის უკან დარჩა. მან დაიქირავა სხვა სოფლების რამდენიმე მცხოვრები, რომელთაც კალაპოტი გააღრმავეს. ტბორში დაგუბებული წყალი მუქი მწვანე ფერისა იყო. სოფლელები მას მზის ტბორს უწოდებდნენ, თუმცა, ბებიას მზე როდი ერქვა.
პატარაობისას ტბორთან მიახლოება მეკრძალებოდა. ბებია ყოველთვის მეუბნებოდა, წყალს უფრთხილდიო. ეშინოდა, რომ თუ ტბორში ჩავვარდებოდი, ვერ გადავრჩებოდი. ეს ტბორი იყო ჩემი ოცნების საგანი!
ერთ სოფლელ ბიჭთან ერთად ვთამაშობდი ხოლმე. ჩემზე ცოტათი უფროსი იყო. დუნი ერქვა. ერთხელ მან პაწაწინა კუ დაიჭირა და მაჩვენა. ულამაზესი ციცქნა კუ იყო. როდესაც გადავაბრუნეთ, თავი წაიგრძელა და ფეხები უმწეოდ ააფართხალა. გამწარებით ცდილობდა, ჩვეული მდგომარეობა დაებრუნებინა, მაგრამ ვერ ახერხებდა. სოფლელ გოგონასაც დავუძახეთ, რომ ჩვენთან ერთად ეთამაშა. ხუანი ერქვა. ჩემი კბილა იყო. თხელი და მოყვითალო თმა თავზე გვირგვინივით ჰქონდა შემოწნილი. ხუანი დუნისკენ დაიხარა და შურით ჰკითხა: „კუ? სად დაიჭირე, დუნ?“
დუნმა ქედმაღლურად უპასუხა:
– ტბორში.
ვკითხე, კიდევ იყვნენ თუ არა ტბორში ასეთი არსებები.
თავი დააქნია.
– რა თქმა უნდა, ვნახე. უამრავი. როდესაც ეს კუ დავიჭირე, შავ ლამში იყო ამოგანგლული. სპილენძის ტაშტში ჩავსვი და წყალი გადავავლე. შეხე, როგორი სუფთაა!
– საიდან იცი, რომ იქ კიდევ ბევრი კუა? – ვკითხე მე.
– დედაჩემმა მითხრა, – თქვა დუნმა და ხუანის ხელი გასწია – გოგონა კუს მოფერებას ცდილობდა.
ხუანმა ჩაიცინა:
– სანაძლეოს დავდებ, რომ ეს კუ დუნს არ დაუჭერია. დეიდა მამ მოუყვანა.
დეიდა მა დუნის დედა იყო. ამ ქალს „მას“ იმიტომ კი არ ვეძახდით, რომ დუნის დედა იყო, არამედ იმის გამო, რომ მისი გვარი „მა“ იყო. დეიდა მა ყველაზე ღონიერი ქალი გახლდათ სოფელში, გაცილებით უფრო ღონიერი, ვიდრე – მისი ქმარი. ზამთრობით ხშირად ვხედავდი, როგორ მოჰქონდა დილაადრიან ბამბუკის კალათა, ზურგზე კი მძიმე ბადე ეკიდა. ბებიამ მითხრა, რომ დეიდა მას ბადე პატარა თევზებითა და ხამანწკებით იყო სავსე, რომელთაც მდინარეში იჭერდა. ტბორში კუს დაჭერა სულაც არ გაუძნელდებოდა. ამიტომ ხუანის ნათქვამი დავიჯერე. მაგრამ დუნს ეწყინა და გაბრაზდა. კუს ხელი სტაცა, ზიზღით აგვხედ-დაგვხედა და წავიდა.
მას შემდეგ კიდევ უფრო მოვინუსხე ტბორით. განუწყვეტლივ ვფიქრობდი უამრავი პაწაწინა კუს შესახებ, რომლებიც მუქ მწვანე წყალში დაცურავდნენ. ბევრჯერ გადავწყვიტე გავპარულიყავი და ტბორი დამეთვალიერებინა. ბევრჯერ მივედი სახლის უკან გაშენებულ ბოსტანთან. იქიდან ტბორამდე სულ რამდენიმე მეტრი იყო. მაგრამ ბებია მომდევდა და ყურით მაბრუნებდა სამზარეულოში, სადაც წყალი დუღდა. ოხშივრიან ქვაბზე მითითებდა და მეუბნებოდა, „ა-იანგ, ჩემო საყვარელო, ეს ღორის ხორცი შენთვის მოვხარშე. თუ ტბორში ჩავარდები და დაიხრჩობი, ამ გემრიელ კერძს ვეღარასოდეს იგემებ“.
იმ წელიწადს თბილი ზამთარი იდგა. მოკრიალებულ ცაზე ღრუბლები არ ჩანდა. ბებიამ გადაწყვიტა, გაეკრიჭა ტირიფები, რომლებიც ტბორის ირგვლივ ჩამწკრივებულიყვნენ. მან დასახმარებლად მიმართა გლეხს, რომელსაც ყველა „კუზიან ძიას“ ეძახდა. კუზიანი ძია ყველაზე პატიოსანი გლეხი იყო სოფელში. მხოლოდ ოცდაათი წლისა გახლდათ, მაგრამ წელში ბერიკაცივით მოხრილიყო. ბებიამ არჩევანი მასზე იმიტომ შეაჩერა, რომ კუზიანი ძია ბეჯითად და ხმის ამოუღებლად შრომობდა ხოლმე. „და, გარდა ამისა, – თქვა ბებიამ, – სანამ კუზიანი ძია ჩემთან იმუშავებს, ა-იანგს ტბორთან თამაშის უფლებას მივცემ. წყალში რომც ჩავარდეს, ძია იხსნის“. ამიტომ დაბამბული ქურთუკი ჩავიცვი, ქუდი დავიხურე და ძიას გავყევი, რათა ტბორი დამეთვალიერებინა. ბებიამ მოგვაძახა:
– ძია, ყურადღება მიაქციე, რომ ა-იანგი წყალში არ ჩავიდეს.
როდესაც ტბორთან მივედით, წყლის ზედაპირზე მზის ათინათები ციმციმებდა. კუზიანი ძია ერთ-ერთ ძველ ტირიფზე აძვრა და მუშაობას შეუდგა. მუშაობდა და ხმას არ იღებდა. ქვემოთ ვიდექი და დროდადრო ვაგროვებდი დაცვენილ გამხმარ ტოტებს. მომწყინდა. ძიას ავხედე და ვუთხარი:
– დუნს პაწაწინა კუ ჰყავს, ტბორიდან ამოიყვანა. როგორ ფიქრობთ, ტბორში კიდევ ბევრი კუ იქნება?
ძიამ, რომელიც ხის ტოტზე იდგა, წაიბურტყუნა:
– რა თქმა უნდა. იქ უამრავი კუ არის.
– რატომ ვერ ვხედავ მათ?
– წყლის ქვეშ იმალებიან, – მიპასუხა ძიამ.
ცოტა ხნის შემდეგ ძია სხვა ხეზე აძვრა. აუჩქარებლად და მარჯვედ სხეპდა ტოტებს რკინის ორი შავი მაკრატლითა და ხისსახელურიანი ხერხით. მუშაობამ თანდათან გაიტაცა. ა-იანგი წყლის პირას იდგა, ხელში მოჭრილი ტოტი ეჭირა და ხედავდა, როგორ მსუბუქად, ყავისფერი ბუმბულივით ცვიოდა ძირს გაფოთლილი ტოტები. ა-იანგმა თავი ასწია, ხის ტოტზე მდგარ ძიას შეხედა და მოეჩვენა, თითქოს ტოტები ძიას მოხრილი ზურგიდან ცვიოდა.
შემდეგ ძიამ მეორე ხეზე გადაინაცვლა. თავისი საქმიანობა აშკარად სიამოვნებას ანიჭებდა. აზრადაც არ მოსვლია, რომ ა-იანგი ტბორში უკვე ჩავარდნილიყო. ზამთარი იყო, მაგრამ იმ დღეს ცაზე მზე კაშკაშებდა, მუქი მწვანე წყლის ქვეშ კი უამრავი კუ იმალებოდა. ა-იანგს მოყინულ მიწაზე ფეხი დაუცდა და ბიჭი ტბორში ჩავარდა. ტბორი მოზრდილი ადამიანისთვის წყლით გავსებულ აბაზანაზე საშიში როდი იყო, მაგრამ ა-იანგისთვის ის ნამდვილი ოკეანე, უფსკრული გახლდათ.
ა-იანგი ისაა, ვინც ახლა ამბავს მოგითხრობთ. ა-იანგი ისაა, ვინც დაწერა ყველა სიტყვა, რომელთაც კითხულობთ. ა-იანგი ოცნებობდა, რომ მწვანე წყალში კუ დაეჭირა. ა-იანგი ოცნებობდა, გაეხვრიტა კუს ჯავშანი და ბაწრით დაეკიდა ტირიფზე, რომელიც ტბორს გადაჰყურებდა.
კუზიანი ძია ისე იყო გატაცებული თავისი საქმიანობით, რომ წყალში ჩემი ჩავარდნა არ შეუნიშნავს; რაღაცამ ხელი შეუშალა ჩემს ჩაძირვას და წყლის ზედაპირზე შემაჩერა. თბილი, დაბამბული ქურთუკი მეცვა, ქუდი მეხურა, ხელში ტირიფის ტოტი მეჭირა და წყლის ზედაპირზე ვტივტივებდი. წყალში იყო რაღაც ბრტყელი და მყარი, რაც ზედაპირზე მაგდებდა. ასე ვიწექი, სანამ ვიღაც გამვლელი დაიყვირებდა.
– რომ არ დამენახა და არ დამეყვირა, ბავშვი უთუოდ დაიხრჩობოდა,- ამბობდა მოგვიანებით დეიდა მა. – ტბორის ნაპირები ისეთი ციცაბოა, რომ წყლიდან კიბორჩხალაც კი ვერ ამოძვრება.
დეიდა მა ღონიერი ქალი იყო; ბებიას თქმით – ტლანქიც. ხმაც ტლანქი ჰქონდა. აზრადაც არ მოსვლია, რომ მისი ყვირილის შედეგად ა-იანგს წილად ხვდა, გადაეტანა ვაი-ვაგლახითა და სინანულით აღსავსე მრავალი წელი.
მაშინ პირველად დავინახე ვერცხლის ვეფხვი. წყლის ზედაპირზე უკვე ერთი წამის განმავლობაში ვიწექი. ნამდვილი, ულამაზესი ვერცხლის ვეფხვი გახლდათ! ეს იყო არა ჩვეულებრივი ცხოველი, არამედ – ვერცხლის აჩრდილი. ან, შესაძლოა, ვერცხლის სხეული: ვერცხლის ბეწვი, ვერცხლის მოძრაობა, ვერცხლის დიდებულება, ვერცხლის იდუმალება. ტბორის ზედაპირზე ვიწექი და ვხედავდი, როგორ მიახლოვდებოდა ვერცხლის ვეფხვი. მასში მზის შუქი გამოსჭვიოდა და ათასფრად აფერადებდა მის მოლაპლაპე, მოცეკვავე, მომაჯადოებელ სხეულს. თვალები დავხუჭე. ვერცხლის ვეფხვი თითქოს ნელ-ნელა მნთქავდა. შემდეგ მომეჩვენა, რომ უკვე მის მუცელში ვიყავი, ბოლოს კი თვითონაც ვერცხლის ვეფხვად ვიქეცი. უკანასკნელი, რაც დავინახე, ის იყო, რომ ვერცხლის ვეფხვი ნთქავდა თავისნაირ ვერცხლის ვეფხვს. ტბორის ზედაპირზე მწოლიარე ბავშვი მთლიანად გაქრა, თითქოს არასოდეს არსებულა.
ბებია ამბობდა, რომ ა-იანგი ავადმყოფი და სუსტი ბავშვი იყო. ბებიას ეს ბრმა ნათელმხილველმა აუწყა იმ დღეს, როდესაც ა-იანგი დაიბადა. ნათელმხილველი სახეებს ვერ ხედავდა, მაგრამ ღვთის ნებას ჭვრეტდა. უფრო მეტიც, ახლა მან შორიდან უშეცდომოდ იპოვა გზა ბებიას სახლისკენ, სამზარეულოში ხის სკამზე ჩამოჯდა და თქვა:
– ეს ბავშვი წარსულ ცხოვრებაში ღვთის რჩეული იყო. ასეთი ადამიანები ამქვეყნად დიდხანს ვერ ძლებენ. მისთვის საშიშია წყალი, ლითონი და ხე. ცეცხლი საფრთხეს არ შეუქმნის.
ბებიას ჩემი მარჯვენა ყური ეკავა, ისე, თითქოს ბაჭია ვიყავი. ყურზე მიჩქმიტა და ნათელმხილველს ჰკითხა:
– მითხარით, რამ შეიძლება შეცვალოს მისი ბედისწერა?
ნათელმხილველმა თავი დახარა და იყუჩა, ბოლოს კი თქვა:
– ცხრა წლის ასაკამდე ბავშვის ფესვების გამყარება ხდება. მანამდე გაუფრთხილდით. როდესაც ფესვები გაუმყარდება, არავითარი საფრთხე აღარ დაემუქრება.
როდესაც დეიდა მამ ტბორს ჩაუარა, მან დაინახა, რომ ტბორის ზედაპირზე ვიწექი, და საცაა, ჩავიძირებოდი. ქალმა დაიყვირა, შემდეგ კი თავისი ტლანქი ხელებით წყლიდან ამომათრია. ძია უკვე ხიდან ჩამოდიოდა. დეიდა მამ ჩემი სველი სხეული აიტატა და ძიას მოხრილ ზურგზე აჰკიდა.
– ა-იანგ, – მითხრა მან მოგვიანებით. – ტაშტიდან ამოღებულ სველ პირსახოცს ჰგავდი. წყალი წურწურით ჩამოგდიოდა.
მას შემდეგ, რაც ტბორიდან ამომიყვანეს, კიდევ ერთი უბედურება შემემთხვა. შევამჩნიე, რომ შარდვა მიჭირდა. მთელი დღეების განმავლობაში ვცდილობდი მომეშარდა, მაგრამ სამი დღის განმავლობაში ძალიან ცოტას ვშარდავდი და ტკივილს ვგრძნობდი. აცრემლებულმა, დუნი და ხუანი მოვძებნე. რკინის ნიჩბით თამაშობდნენ. დუნს ვუთხარი, ვერ ვშარდავ, ასო ძალიან მტკივა-მეთქი.
– აი, ამ ნიჩაბს კარგად ავლესავ და მაგ ასოს მოგაჭრი. მაშინ აღარაფერი გეტკინება. – ჩაიქირქილა დუნმა.
– რას მეუბნები! კიდევ რა გინდა? – შევუღრინე მე. – თუ კარგია, საკუთარი ასო მოიჭერი.
– აბა, მიჩვენე. – მთხოვა ხუანმა.
გახსნილი შარვალი სწრაფად შევიკარი და შევეცადე ჩემი ტანჯული ასო დამემალა.
ხუანს ეწყინა.
– არაფრად ვარგიხარ, – მითხრა მან. – ტბორის წყალმაც კი ამოგაგდო.
გავწითლდი და შევუტიე:
– რაებს ჩმახავ, ხუან. ვინ გითხრა ეს?
– დეიდა მამ მითხრა. ახლა რას იზამ, წაეჩხუბები?
ბებიამ ივარაუდა, როდესაც ა-იანი ტბორში ჩავარდა, შეეშინდა და ეს შიში სხეულში გაუჯდაო. მან ტირიფის ტოტები შეაგროვა, ტბორის ნაპირას კოცონი გააჩაღა და რამდენიმე ძველი ქაღალდის ფული დაწვა. შემდეგ კი ხმამაღლა დამიძახა:
– ა-იანგ, ჩემო პატარა, მოდი, ისადილე. ბებიამ ხორცი შეგიწვა.
დღემდე ვეკითხები საკუთარ თავს, მართლა ხომ არ ჩაიკარგა ჩემი სულის ნაწილი იმ ტბორის მწვანე სიღრმეში.
მამამ წამიყვანა ქალაქ რუნტანის საავადმყოფოში, რომლის გვერდით სასოფლო-სამეურნეო იარაღების ქარხანა წამოჭიმულიყო. საავადმყოფოს წინკარიდან ჩაბნელებულ ოთახში შევედით. ეს ოთახი ძველებური საზოგადოებრივი აბანოს გასახდელს წააგავდა. თეთრად შეღებილ კედლებზე ბინძური წითელი ლაქები ემჩნეოდა. ვიღაცამ ცხელი წყლით სავსე ბოთლი შემოიტანა. მწვანე ფერის ბოთლი ძალიან ცხელი იყო. მამამ ის ბოქვენზე მომადო. თავდაპირველად კანი ამეწვა. მაგრამ შემდეგ სასიამოვნო სითბო ვიგრძენი.
– იქნებ გამოკეთდე, თუ, უბრალოდ, ბოქვენს გაგითბობ, – მითხრა მამამ.
ერთი წამითაც არ დავუჯერე. მეზობელი შენობიდან გრუხუნი ისმოდა. მივხვდი, რომ სასოფლო-სამეურნეო იარაღებს ამზადებდნენ და შემეშინდა, ეს იარაღები საავადმყოფოში ჩემს განსაკურნავად არ მოეტანათ. შემდეგ ოთახში კაფანდარა კაცი შემოვიდა. მოყვითალო სახე ჰქონდა. თეთრი ხალათი არ ეცვა. მამამ თავი დაუკრა და ჰკითხა:
– ახლა ჩვენი რიგია, ექიმო?
მომდევნო ოთახიც ჩაბნელებული იყო. კედელთან მდგარ მაღალ და ვიწრო რკინის საწოლზე დაფლეთილი ლეიბი ეფინა. მამამ საწოლზე დამაწვინა. ვიფიქრე, ალბათ, ლეიბი იმის გამო იყო დაფლეთილი, რომ ადამიანები მათ ქუსლებს ურტყამდნენ-მეთქი. მამამ ხელი შუბლზე დამადო. დაბნეული ჩანდა. ცხელი წყალი ჩემს ბოქვენზე უეცრად გაცივდა.
ცხრა წლის ასაკამდე ჩემი სიცოცხლე თითქოს ყოყმანობდა, დავრჩე თუ არა ამ სხეულშიო. იმ ღამეს ისე განწირულად ვყვიროდი, რომ ქალაქ რუნტანის მცხოვრებთა ნახევარს ძილი დავუფრთხე. საავადმყოფოს რკინის საწოლზე გაშოტილი, ვწყევლიდი მათ, ვისაც ჩემი ხელ-ფეხი მაგრად ეჭირა. ხელ-ფეხი გამიკავეს და გამიკეთეს ოპერაცია, რომლის გახსენებაც კი არ მსურს. მოგვიანებით, როდესაც ლუჩენის უნივერსიტეტში ვმუშაობდი, ამ გადატანილი განსაცდელის ისტორია მოვუყევი რამდენიმე მეგობარ ქალს და შევნიშნე, რომ ნაამბობმა მათი აღტაცება გამოიწვია. ხუანს არ ჰგვანან-მეთქი, გავიფიქრე. არასოდეს მეტყოდნენ, აბა, გვიჩვენეო.
იმ ღამეს მეზობელ ქარხანაში მომუშავე ბავშვები ფანჯრიდან მალულად მითვალთვალებდნენ. მათ მოგვიანებით მითხრეს, რომ ოპერაცია, რომელიც ანესთეზიის გარეშე გაკეთდა, მართლაც თავზარდამცემი იყო, უფრო უარესი, ვიდრე – ქალის მშობიარობა. მათ ყური მოჰკრეს დიალოგს კაფანდარა ექიმსა და მამაჩემს შორის. ექიმმა იკითხა, განა გაუტკივარება არ უნდა გამოვიყენოთო? მამაჩემმა უპასუხა, რომ ანესთეზია ჩემს გონებაზე უარყოფითად იმოქმედებდა.
– ანესთეზიის გარეშე ოპერაციას ვერ გადაიტანს. – ჭოჭმანობდა ექიმი.
– ადამიანს ტკივილი არ მოკლავს.
კაფანდარა ექიმმა რამდენჯერმე ჩაახველა და ხელები მოიფშვნიტა.
– კარგი. ასეთ შემთხვევაში, დაგვეხმარეთ და ხელები გაუკავეთ.
ექიმმა ვიღაც პირქუში მამაკაცი მოიხმო და უბრძანა, ჩემთვის ფეხები გაეკავებინა. მან ჯიბიდან გრძელი, ბოლომოკაუჭებული უცნაური მავთული ამოიღო, ხელში შეათამაშა და თქვა:
– აბა, დავიწყოთ. ხომ გააკავებთ?
ფანჯრიდან მოთვალთვალე ბავშვებს შეეძლოთ, ყველა დეტალი დაწვრილებით აღეწერათ. ისინი გეტყოდნენ, რომ კაფანდარა ექიმმა ყვითელი თითებით მარჯვედ შეიყვანა მავთული ბიჭის ასოში. ა-იანგი ტკივილისგან ისე დაიგრიხა, როგორც შესაწვავად გამზადებული თევზი იგრიხება ხოლმე გახურებულ ტაფაზე. მისი კიდურები ღონივრად ეჭირათ მამასა და მეორე კაცს. შემდეგ, მოძრაობა რომ აღარ შეეძლო, ბიჭი ატირდა და გაიხსენა ყველა ის წყევლა, რომლებიც კი უფროსებისგან გაეგონა. საშინლად გაჰყვიროდა. შემდეგ ასოდან უამრავი სითხე – სისხლისა და შარდის ნარევი – გადმოედინა და საფენი, რომელზეც იწვა, დასველდა და წითლად შეიღება. შემდეგ ის თავს ურტყამდა რკინის საწოლს. შემდეგ შარდი და სისხლი კვლავ იღვრებოდა, საწოლიდან მოედინებოდა და იატაკზე წვეთავდა. შემდეგ ა-იანგი მოითენთა და თვალები ისე დახუჭა, თითქოს ეძინა.
როდესაც გავიზარდე, მამაჩემმა მითხრა:
– ანესთეზია იმიტომ არ გამოვიყენეთ, რომ ვშიშობდი, შენს გონებაზე უარყოფითი გავლენა არ მოეხდინა.
არაფერი ვუპასუხე, მაგრამ გავიფიქრე, რომ „გონება“, რა თქმა უნდა, კარგი რამაა, მაგრამ არ ღირდა, ამდენი ტანჯვა გადამეტანა მის გამო. წიგნის თაროზე ჯერაც მიდგას პატარა ბოთლი, რომელშიც ინახება ჩემი თმის კულული (ის ერთი წლის ასაკში მომჭრეს) და მუხუდოს მარცვლისოდენა კენჭი. ეს კენჭი კაფანდარა ექიმმა ამოიღო ჩემი სხეულიდან. ზოგჯერ მიკვირს, ეს პატარა, გლუვი კენჭი ასე როგორ მაწამებდა.
ფანჯარასთან დადარაჯებულ ბავშვებს ვერცხლის ვეფხვი არ დაუნახავთ. ის მე დავინახე. გაუსაძლისი ტკივილისგან თითქმის აგონიაში მყოფმა, ისევ დავინახე ვერცხლის ვეფხვი. შესაძლოა, ისევ ის ვეფხვი იყო, მაგრამ რამდენადმე შეცვლილიყო. ტბორში წყნარად იწვა და ბზინავდა. საავადმყოფოში მძვინვარე და დიდებული იერი ჰქონდა. ვერცხლის ვეფხვმა საწოლის ქვემოდან თავი გამოყო და უზარმაზარი პირი დააღო. ვიგრძენი, როგორ მიკბინა მარჯვენა წვივზე. ვიგრძენი, როგორ ჩაასო კბილები ძვალსა და ხრტილს. ვიგრძენი, რომ ვეფხვი წყვდიადისკენ მეზიდებოდა. მადლიერებაც კი ვიგრძენი იმის გამო, რომ ოთხივე კიდური გაკავებული მქონდა. ვიმედოვნებდი, რომ უფრო ძლიერი, უფრო ტლანქი ძალა დამაკავებდა ამ საავადმყოფოს საწოლზე. არ მინდოდა, რომ წყვდიადის საუფლოში გადავსულიყავი.
– მიშველეთ, – ამოვიკვნესე მე. – ის ჩემს წაყვანას ცდილობს.
არც ოთახში და არც მის გარეთ ჩემი ნათქვამი არავის გაუგონია. ოპერაციით იყვნენ გართულნი და ჩემს სიტყვებს ყური არავინ ათხოვა.
სისხლი ახლა ორი ადგილიდან მომდიოდა: ასოდან და წვივიდან. ასო სხვნაირად მტკიოდა, წვივი – სხვნაირად. არ იფიქროთ, რომ რაღაცას ვჩმახავ. ვერცხლის ვეფხვი მართლა იქ იყო. მისი ნაკბენის ნაკვალევი ახლაც მეტყობა.
ვერცხლის ვეფხვს სამი დღისა და სამი ღამის განმავლობაში ვებრძოდი. იმ სამი დღისა და სამი ღამის განმავლობაში არაფერი ვიცოდი, რა ხდებოდა საავადმყოფოში. რკინის საწოლი ამ ბრძოლის არენად ქცეულიყო. ვეფხვს მთელი ძალ-ღონით ვებრძოდი და ბოლოს დავამარცხე კიდეც. მეოთხე დღეს, დილას, კუზიანი ძია მოვიდა, ზურგზე ამიკიდა და საავადმყოფოდან წამიყვანა. სანამ ჩვენს სოფლამდე მივაღწევდით, შეშუპებულ ლოყებს ჩრდილოეთის ცივი ქარი მიგრილებდა. სახლების ირგვლივ ბეღურები დაფრინავდნენ – თითო-თითოდ ან გუნდებად.
ბებია სახლის წინ იდგა. როდესაც დამინახა, ხელი დამიქნია. ის აქ სამი დღისა და სამი ღამის განმავლობაში მელოდებოდა. ყველას, ვინც რუნტანიდან ბრუნდებოდა, ჩემ შესახებ ეკითხებოდა და ერთადერთ კითხვას უსვამდა, იტირა თუ არა ა-იანგმაო.
ძიამ ბებიასთან მიმიყვანა. ყურში ჩავჩურჩულე, ბებიკო, ა-იანგს არ უტირია, ა-იანგი დაგიბრუნდა-მეთქი. ბებიამ თვალები დახუჭა და ატირდა. პირის მოკუმვა დავიწყებოდა. ბებრული და უკბილო პირი ჰქონდა.
დიდი ხნის შემდეგ, როდესაც ლუჩენის უნივერსიტეტში ვმუშაობდი, მოვინდომე დამეწერა ჩალით გადახურული სახლის შესახებ, სადაც ბავშვობისას ბებიასთან ერთად ვცხოვრობდი. თუკი ახლა რუნტანის გარეუბნებს ეწვევით, ვეღარ ნახავთ ამგვარ მშვენიერ სახლებს. მისი ორი ფუტის სისქის კედლები მიწისგან იყო აგებული. უფრო სწორად, დატკეპნილი მიწისგან. კაცმა, რომელმაც ეს ქოხი ააგო, ჯერ მიწა მოიტანა და გააფხვიერა, შემდეგ კი ნიჩბით დატკეპნა. გაფხვიერებასა და დატკეპნას რამდენიმე დღე დასჭირდა. ნიჩაბი,რომლითაც ეს კაცი სველ მიწას ტკეპნიდა, სასიამოვნო ხმას გამოსცემდა; ეს ხმა იმას ნიშნავდა, რომ სოფლად ვიყავით. სახლი ჩალის ჭილოფებით იყო გადახურული. მშენებელი დიდხანს აბრტყელებდა ჩალის კონას და საგულდაგულოდ ასუფთავებდა სარეველებისა და გატეხილი ღეროებისგან. ასე დამუშავებული ჩალა ექვსი თვის ან მეტი ხნის განმავლობაში ინარჩუნებდა ლამაზ ყვითელ ფერსა და ბზინვარებას. მახსოვს, როგორ საგულდაგულოდ ამზადებდა ეს მშენებელი სახურავს. როდესაც მუშაობა დაამთავრა, ბებიას სახლი ყველა სხვა სახლზე უფრო ლამაზად გამოიყურებოდა. ერთი კარი და ერთი პატარა ფანჯარა ჰქონდა (სამზარეულოში). ბებიამ ფანჯრის წინ მუშმულას ორი მომცრო ხე დარგო და ცხრა წლის რომ გავხდი, ისინი უკვე სახლზე უფრო მაღლები იყვნენ.
როდესაც ბებია გარდაიცვალა, ის იქვე, ბოსტნის გვერდით დაკრძალეს. მე კი, ცხრა წლისა რომ შევსრულდი, მატარებელში ჩავჯექი, ლუჩენში გავემგზავრე და დედ-მამასთან დავბრუნდი. ასე რომ, შეიძლება ითქვას, ცარიელი სახლის შესახებ გიამბობთ. მასში არავინ ცხოვრობს. ეს სახლი ბებიამაც დატოვა და მეც, თუმცა, სხვადასხვანაირად.
ამ სახლის სიცარიელე მასევდიანებს. სანამ ცხრა წლისა შევსრულდებოდი, ყოველთვის, როდესაც ავად ვხდებოდი, ჩვენი სახლის სამზარეულო გემრიელი კერძების სურნელით იჟღინთებოდა. მახსენდება ბებიას მიერ მოხარშული უგემრიელესი ღორის ხორცი და ნაზი, ჰაეროვანი ღვეზელები – ცალ მხარეს ყავისფერი, მეორე მხარეს კი – ოქროსფერი. იმ სურნელოვან დღეებში პატარა გოგონა, ხუანი, ყოველთვის ადრე მოდიოდა სათამაშოდ და სადილობამდე რჩებოდა, ბებია მარიგებდა: „ჩვენ ყველაფერი უნდა ვუწილადოთ სხვებს, ა-იანგ!“
– თუკი ხუანი დაინახავს, როგორ შეექცევი ღვეზელს, აუცილებლად უნდა უწილადო მას. ყოველთვის უნდა გაუზიარო სხვებს ლუკმა.
ბებია მიხსნიდა, რომ საკვები არ შემერგებოდა, თუკი სხვებს არ ვუწილადებდი და, შეიძლება, მას მუცლის გვრემაც გამოეწვია.
ბოლო დღეს არავის უნახავს, როგორ აცხობდა ბებია ღვეზელებს. დიდხანს დარჩა სამზარეულოში. მთელი დღე, დილიდან საღამომდე, საკვამური მილიდან კვამლი ამოდიოდა. იმ დღეს ბებიამ ხუთას სამოცდაერთი ღვეზელი გამოაცხო. თითოეული მათგანი უგემრიელესი იყო. იმაზე გაცილებით უკეთესი, ვიდრე ოდესმე გამოუცხვია.
იმისთვის, რომ გავეხარებინე (მას შემდეგ, რაც ანესთეზიაზე უარი თქვა), მამაჩემმა ქალაქ რუნტანიდან ჩამომიტანა ბრინჯაოს პატარა, ხარის ჩლიქისოდენა გონგი და ბამბუკისგან გამოთლილი რბილთავიანი ჩაქუჩი.
– ა-იანგ, თუკი ოდესმე ტკივილს იგრძნობ, ამ გონგზე ჩაქუჩი ღონივრად დაჰკარი. გავიგონებ, მოვალ და საავადმყოფოში წაგიყვან. – მითხრა მან.
პატარა გონგს თვალი შევავლე და ვერ გავბედე, ხელში ამეღო.
იმ დღეს,როდესაც ღვეზელები გამოაცხო, ბებიამ მითხრა:
– ა-იანგ, ხვალ, შუადღისას, სოფელში წადი და გონგზე ჩაქუჩი დაჰკარი.
ვკითხე, ასე რატომ მოვიქცე-მეთქი. ბებიამ ყური ამიწია და მიპასუხა:
– უბრალოდ, შეასრულე, რასაც გეუბნები.
როდესაც ცხრა წლისა შევსრულდი, ფესვები გამიმაგრდა. იმ წელიწადს ბებიას კუჭის აშლილობა დაემართა, რისიც საშინლად რცხვენოდა. საცვლები ესვრებოდა და ლაქებს ვეღარ აშორებდა. ახალგაზრდობისას ბებია სისუფთავის მოყვარული და ლამაზი ქალი ყოფილა. ახლა მას ძალიან აწუხებდა თავისი მდგომარეობა და გარდაცვალებამდე ხშირად ამბობდა, ბინძური ვარ, სიკვდილის გარდა არაფერი დამრჩენიაო.
მზე ჩასასვლელად გაემზადა და შორეულ სოფელში ჩამოჯდა. ბებიამ თავისი ღვეზელები მთელ სოფელს ჩამოურიგა. აუჩქარებლად დააბიჯებდა კარიდან კარამდე. მთელი ღამის განმავლობაში სოფლის თავზე ღვეზელების სურნელი ტრიალებდა.
შესაძლოა, სწორედ ამ სურნელმა არ დამაძინა იმ ღამეს. ბებიამ თავზე ხელი გადამისვა და დაიძინეო, მთხოვა. მისი წყენინება არ მინდოდა. ამიტომ თვალები დავხუჭე და თავი ისე მოვაჩვენე, თითქოს მეძინა, მაგრამ ოდნავ გასაგონი ხმაურიც კი მესმოდა და მოძრავ საგნებს ვხედავდი. ვიცოდი, რომ ჩვენს სახლთან ვერცხლის ვეფხვი მოვიდა. ხვანაირი ვეფხვი იყო. ან, შესაძლოა, ისევ ის ვეფხვი იყო, ოღონდ კიდევ ერთხელ შეეცვალა იერი. ნელა და ფრთხილად მოაბიჯებდა და სახლის კარს რომ მოუახლოვდა, შეჩერდა. უძრავად იდგა, ისე, როგორც დგას ხოლმე ძველი, ცივი და მძიმე ქვის სკამი.
ბავშვობისას, როდესაც ვერცხლის ვეფხვს ვხედავდი, არ ვიცოდი, რომ ის ვეფხვი იყო. ვერც მის ფერსა და ბზინვარებას ვამჩნევდი.
„ვერცხლის ვეფხვი“-ს დარქმევა აზრად მომივიდა მხოლოდ მოგვიანებით, როდესაც გავიზარდე, და ამ გამოთქმით ჩემს ბავშვობისდროინდელ განცდებს აღვნიშნავდი. სახელწოდებამ „ვერცხლის ვეფხვი“ დააგვირგვინა განათლება, რომელსაც ჩვიდმეტი წლის განმავლობაში ვიღებდი. ამ გამონათქვამმა გაამდიდრა ჩემი მეტყველება. ამასთანავე, ის ვიზუალური ხატიცაა, რომელიც აშუქებს ჩემი გამოცდილების სფეროს.
ბებია ფანჯრის მარცხნივ მდგარ მუშმალის ხეს მიეყრდნო, ძირს დაყრილ აგურის ნაფხვენებზე ორი ნაბიჯი გადადგა და ძლივძლივობით დაჯდა ვერცხლის ვეფხვის ზურგზე. ვეფხვი ძალიან თვინიერი იყო. დავიყვირე:
– ბებიკო, არ წახვიდე! აქ დარჩი! არ წახვიდე! აქ დარჩი!
ასე ვყვიროდი გათენებამდე.
მომდევნო დღეს, შუადღისას, სოფელში წავედი. მთელი სოფელი მოვიარე, თან გონგზე ჩაქუჩს ვურტყამდი. რაც უფრო სწრაფად ვურტყამდი, მით უფრო სწრაფად მივაბიჯებდი და რაც უფრო სწრაფად მივაბიჯებდი, მით უფრო სწრაფად ვურტყამდი ჩაქუჩს. ალბათ, შეშლილს ვგავდი. მინდოდა შევჩერებულიყავი, მინდოდა კუზიან ძიას დედასთან და მამასთან წავეყვანე. მინდოდა დავმშვიდობებოდი დუნს, დეიდა მას და პატარა ხუანს, რომელიც უკან მომდევდა.
– თავი დამანებე, – ვეუბნებოდი მას, – შინ დაბრუნდი.
© The New York Review of Books
© თარგმანი, არილი