პოლონურიდან თარგმნა კატია ვოლტერსმა
ზონრები, ქამარი, ჰალსტუხი
ათას ცხრაას ორმოცდათვრამეტი წლის თებერვალში ვარშავიდან თვითმფრინავით ვიმგზავრე და პარიზში, ორლის აეროპორტში ჩავფრინდი. ჯიბეში რვა დოლარი მედო. ოცდაოთხი წლის ვიყავი, ავტორი ერთი გამოცემული მოთხრობების კრებულისა და კიდევ ორი სხვა წიგნის, რომელთა გამოცემაზეც უარი მითხრეს. გარდა ამისა, გამომცემლების მიერ დაწესებული პრემიაც მქონდა, რომელიც ვარშავიდან გამომგზავრებამდე რამდენიმე კვირით ადრე ავიღე. და იყო კიდევ ერთი რამე: ყველაზე ხელმოცარულ ადამიანად მაღიარეს და დაასკვნეს, რომ ცხოვრების ბოლომდე ვეღარაფერს დავწერდი. როგორც ვთქვი, მე მაშინ მხოლოდ ოცდაოთხი წლის ვიყავი, ისინი კი, ვინც პროფესიონალი მესაფლავეების მონდომებით დამმარხა, ჩემზე ოცდაათი წლით და ბევრად უფროსები იყვნენ. ადოლფ რუდნიცკიმ დაწერა ერთხელ, პოლონურ ლიტერატურაში ყველაზე მოდური მიმართულება გათელვა და მიწასთან გასწორებააო. ჩემი პირველი მოთხრობა რომ დაიბეჭდა, იმავე ადოლფ რუდნიცკიმ მკითხა: „თქვენს კოლეგებს ჯერ არ უთქვამთ თქვენთვის, რომ ეს თქვენი სამწერლო კარიერის დასასრულია?“ „არა, რატომ უნდა ეთქვათ?“ – ვკითხე მე. „იმიტომ, რომ ჩემი პირველი წიგნის, „ვირთხების“, გამოცემის შემდეგ მე კაროლ ირჟიკოვსკის შევხვდი, კაროლ ირჟიკოვსკიმ კი მკითხა: „თქვენ კოლეგებს ჯერ არ უთქვამთ თქვენთვის, რომ ეს თქვენი სამწერლო კარიერის დასასრულია?“
ორლის აეროპორტში თვითმფრინავიდან რომ ჩამოვდიოდი, დარწმუნებული ვიყავი, რომ სულ რაღაც ერთ წელიწადში ვარშავაში დავბრუნდებოდი. დღეს უკვე ვიცი, რომ პოლონეთში აღარასოდეს დავბრუნდები. თუმცა ამ სიტყვების წერისას იმასაც ვაცნობიერებ, რომ ძალიან მინდა, ვცდებოდე. რამდენიმე წელიწადია პოლონურად აღარ მილაპარაკია. ჩემი ცოლი გერმანელია. ჩემი მეგობრები კი ამერიკელები ან შვეიცარიელები არიან. შეშფოთებულმა შევნიშნე, რომ უკვე მეც უცხო ენაზე ვფიქრობ და ნაფიქრს პოლონურად ვთარგმნი! ვხვდები, რომ ეს ჩემთვის მართლა დასასრულია. მესაფლავეები, პოლონეთში რომ დავტოვე, არ ცდებოდნენ. ამ პროფესიის წარმომადგენლები ყველაზე ნაკლებად ცდებიან ხოლმე.
მე არავისთვის არაფერი მითქვამს იმის შესახებ, თუ რამ გადამაწყვეტინა საზღვარგარეთ დარჩენა. როდესაც ჟურნალისტები ამ თემაზე მისვამდნენ კითხვებს, მე მათ რაც შეიძლება ბრიყვულ პასუხებს ვაძლევდი და ბოლოს თავი დამანებეს. არა, მართლა არ მქონდა პასუხი კითხვაზე, რატომ დავტოვე სამშობლო. ალბათ იმიტომ, რომ სინამდვილეში მე სამშობლო არასოდეს დამიტოვებია. მაინც შევეცდები, დავწერო იმაზე, რატომ ვცხოვრობ უცხო ქვეყანაში. უცხო ქვეყანაში კი არა, უცხო ქვეყნებში: მე ინგლისშიც მიცხოვრია, ესპანეთშიც, გერმანიაშიც, შვეიცარიაში, საფრანგეთში, ავსტრიაში, დანიაში, ისრაელში და კიდევ რამდენიმე სხვა ადგილას.
წერა თვრამეტი წლისამ დავიწყე. ამაში ბრალი დედაჩემს მიუძღვის, რომელიც გამუდმებით მაჩეჩებდა წიგნებს წასაკითხად, და სწორედ ასე გადამექცა კითხვა მეორე მავნე ჩვევად. სკოლა ვერ დავამთავრე. ნაწილობრივ ოჯახური პრობლემების, ნაწილობრივ კი იდიოტიზმის გამო, რომლის დიაგნოზიც მასწავლებლებმა დამისვეს. დღესაც არ ვიცი, რით განსხვავდება ერთმანეთისგან ფიზიკა, ალგებრა, მათემატიკა და ქიმია, და, ალბათ, ვერც ვერასდროს გავიგებ. არც ის ვიცი, იყოფა თუ არა ორმოცდაცხრა რომელიმე რიცხვზე და თუ ამის გარკვევას ვინმე მოახერხებს, მე ის პიროვნება ნამდვილად არ ვიქნები. საშუალო სკოლაში თუ როგორღაც გადავდიოდი კლასიდან კლასში, ამას იმ ფაქტს ვუმადლი, რომ მათემატიკასა და პოლონურში ერთი და იგივე მასწავლებელი მყავდა. ომის პერიოდში მონაზვნების მიერ დაარსებულ სკოლაში დავდიოდი, ტამკაზე, სადაც წესად ჰქონდათ, ცუდი მოსწავლისთვის მუყაოსგან გამოჭრილი ვირის უზარმაზარი ყურები დაემაგრებინათ თავზე, და მე ამ ვირის ყურებს განუყრელად ვატარებდი. ომის შემდეგ „ახალი პოლონეთი“ რომ დააარსეს, ჩემი ცხოვრებაც საგრძნობლად შეიცვალა. ვირის ყურები აღარ მეკეთა, სამაგიეროდ, მთელი დღე კუთხეში ვიდექი და სახე კედლისკენ მქონდა მიქცეული. ასეთ პირობებში, დამეთანხმებით, დიდ ცოდნას ვერ შეიძენ, მაგრამ, მერვე კლასამდე, პოლონურში დაწერილი თემების წყალობით, მაინც ვახერხებდი კლასიდან კლასში გადასვლას.
აი, მერვე კლასის შემდეგ კი ნამდვილი კატორღა დაიწყო. საშუალო სკოლიდან რაღაც სისულელის გამო გამრიცხეს; ლა გაურადის სახელობის მეორე სკოლა იყო, მოგვიანებით კი მარია კონოპიცკას სახელს ატარებდა. სკოლის მეურვემ პოლიკლინიკაში გამიშვა, დარწმუნებული არა ვარ, სწორად მახსოვს თუ არა იმ დაწესებულების სახელი. მგონი, ფსიქოტექნიკური პოლიკლინიკა ერქვა თუ რაღაც ამდაგვარი.
იქ მთხოვეს კუბიკები დამელაგებინა და რაღაც სულელურ ტექსტებში გამოტოვებული ადგილები საჭირო სიტყვებით შემევსო; მერე ოჯახის წევრებსა და ნათესავებზე შოკისმომგვრელი კითხვების დასმა დამიწყეს; მერე გამაშიშვლეს და დაასკვნეს, რომ ჰუმანიტარული განათლების მისაღებად უვარგისი ვიყავი. ვროცლავში, სავაჭრო ტექნიკუმში გამამწესეს, ალბათ ფიქრობდნენ, რომ იდიოტების ადგილი ვაჭრობაშია. რა ვიცი, იქნებ მყიდველებზეც ზრუნავდნენ. მოკლედ, არ ვიცი.
ჩემი კარიერა სავაჭრო ტექნიკუმში მათემატიკის რამდენიმე გაკვეთილის შემდეგ დასრულდა. ამასობაში ვარშავაში თეატრალური ტექნიკუმი გაიხსნა და მეც და ჩემი ძმა იუზეფიც იქ წავედით. სამი თვის განმავლობაში, სწორედ ჩემი ძმა მიწერდა ალგებრის, ფიზიკისა და ქიმიის საშინაო დავალებებს, მაგრამ მერე, ე.წ. ოჯახური განხეთქილების გამო თავი დაანება. იქიდანაც გამომაგდეს. არადა, კარგი სკოლა იყო. ვარშავაში YMCA-ს შენობაში იყო მოთავსებული და საკუთარი აუზიც კი გვქონდა. სკოლის დირექტორი, თუ სწორად მახსოვს, ვინმე ჟმიგროდსკი, შთამბეჭდავი წვეროსანი, კაპიტანს მაგონებდა კონრადის ერთ-ერთი მოთხრობიდან. რუბენსის ანგელოზივით მომხიბლავი ბასია სვიძინსკაც იქ გავიცანი და მაშინვე სიყვარულის ალში გავეხვიე. თუმცა, მან ჩემი გრძნობა, სამწუხაროდ, უპასუხოდ დატოვა.
ისევ ვროცლავში დავბრუნდი, ვმუშაობდი და ღამის სკოლაში დავდიოდი, სადაც ხელობასაც მასწავლიდნენ. იქიდან რატომღა გამომაგდეს, აღარ მახსოვს. იმავე დროს სპორტულ კლუბში თავდამსხმელი ვიყავი. არა, ნიჭიერი მოთამაშე არასდროს ვყოფილვარ, მაგრამ მოედანზე მხეცური შეუბრალებლობით გამოვირჩეოდი. ჩაპეკის ერთი მოთხრობისა არ იყოს, ყოველი თამაშის წინ კლუბის თავმჯდომარე თავისთან მიხმობდა და მეუბნებოდა: „ჰლასკო, დღეს ორს მაინც თუ არ მოცელავ, დისციპლინურ სასჯელს აგკიდებ და კლუბიდან გარეთ გაგისვრი!“ პოკერის თამაშიც მაგ სპორტკლუბში ვისწავლე. ტადეკ მაზურიც იქ გავიცანი, რომელიც ერთი დიდი მწერლის „ძმისშვილი“ იყო, და რომელსაც ქალები მაინცდამაინც არ ხიბლავდა. ტადეკი თვითონაც ცდილობდა, ეწერა. მე ტადეკთან სტუმრად მივდიოდი ხოლმე და ასე გავიცანი „ბიძამისი“. ის იყო პირველი მწერალი, რომელსაც პირადად ვიცნობდი. კაპეც სპორტკლუბში გავიცანი, ჩვენი ძმაკაცი, რომელიც მარცხენა ფრთაზე იყო თავდამსხმელი და მოწინააღმდეგეს ჯერ წვივში ურტყამდა ფეხს, მერე კი წაქცეულს ერთს სახეშიც დააჭედებდა ხოლმე. „კაპე“ ფეხსაცმლის მარჯვენა, ან მარცხენა მხრით დარტყმას ნიშნავს, რა თქმა უნდა, აქ ფეხსაცმლის გარეთა მხარეს ვგულისხმობ. კაპე მოწინააღმდეგეს მსაჯისგან მალულად ურტყამდა და ამავე დროს ერთობ თავაზიანად ეჭირა თავი. წამის წინ თავისსავე ჩაწიხლულს ფეხზე წამოდგომაში ეხმარებოდა და მსაჯს პატივისცემის ნიშნად თავს უკრავდა. მოგვიანებით კიდევ შევხვდი ერთ მის მსგავს ტიპს. ეს იყო დებიში, ლოძიდან, მოკრივე მსუბუქ წონით კატეგორიაში. „რინგის ჯენტლმენი“. მას შეეძლო მოწინააღმდეგისთვის წელსქვემოთ დაერტყა და, იმავდროულად, იდაყვით წარბიც გაეხეთქა. ამის მერე შეწუხებული სახით მსაჯს მიუბრუნდებოდა და თავს დაუკრავდა ხოლმე. სწორედ ამ ტექნიკური ნოკაუტით იგებდა დებიში ორთაბრძოლების ოთხმოც პროცენტს.
მე, ტადეკი და კაპე ყოველ კვირა დღეს ვროცლავის ერთ დარბაზში დავდიოდით, სადაც კრივი იმართებოდა. რადგან ამის ფინანსები არ გაგვაჩნდა, დარბაზში სახურავიდან ჩავდიოდით. არ იყო გამორიცხული, ერთ-ერთი ასეთი მცდელობა რომელიმე ჩვენგანის სიკვდილით დამთავრებულიყო. დარბაზის მეპატრონე, ათლეტური აღნაგობის მსაჯი მიკულა, რომელიც თავიდან კინწისკვრით გვაგდებდა ხოლმე დარბაზიდან, მერე და მერე სიმპათიით განეწყო ამ ჩვენი ფანატიზმის გამო და თვითონვე გვიშვებდა უბილეთოდ. ვროცლაველ რიშარდ ვალუგას ვგულშემატკივრობდით.
ვალუგა უთუოდ კარგი მოჩხუბარი იყო, ძლიერი დარტყმით და დახვეწილი ტექნიკით, მაგრამ მოგვიანებით ჩვენ უკვე კასპერეჩეკი, მეტსახელად „თოჯინა“ გვერჩივნა, პირველი ევროპის ჩემპიონი ომისშემდგომი პოლონეთიდან. კრივზე სიარულისას შორიდან კიდევ ორი სხვა მწერალი გავიცანი. ერთი მათგანი სტაშ დიგატი იყო, რომელიც ყოველთვის პირველ რიგში იჯდა და მუდამ უკმაყოფილო სახე ჰქონდა. ათას ცხრაას ორმოცდაცხრა წელს კი, პოლონეთის ფარგლებში გამართულ შეჯიბრზე, „საშინელ იუზეფ“ პრუტკოვსკისაც კი მოვკარი თვალი. იმ დღეს მთელ ჩემს ცხოვრებაში საუკეთესო შერკინებას დავესწარი ანტკევიჩსა და ბაზარნიკს შორის. ჩვენი იდეალი მაინც ტოლეკი იყო. ტოლეკისა და ჩეხოსლოვაკიელი ტორმას ორთაბრძოლის ნახვაც უბილეთოდ მოვახერხეთ.
ჩვენ სამნი, ანუ მე, ტადეკი და კაპე, პოკერის თამაშით ვირჩენდით თავს, რომელსაც, როგორც მაშინ ვამბობდით, ერგეოზე ვთამაშობდით. საქმე ნელ-ნელა გაგვიფუჭდა: აზარტული თამაშების გამო კლუბიდან გაგვაძევეს, ტადეკი ციხეში ჩაჯდა, მე და კაპე კი ბანდიტებად ვიქეცით.
პირველ საქმეზე სავაჭრო სასწავლებელში წავედით. ჩვენი კლუბის ერთ-ერთმა წევრმა, მეტსახელად „კაჩორმა“ გვითხრა, იქ რაც იყო გასაკეთებელი.
კაჩორმა ვითომ შემთხვევით, სასწავლებლის გასახდელის ქუჩაში გამავალი ფანჯარა ჩაამსხვრია. მეორე დღეს კაპე უკვე იმ ჩამსხვრეული ფანჯრის წინ მელოდა. მე ჩანთა ავიღე, სხვა მოსწავლეებთან ერთად სასწავლებელში შევედი და გასახდელში პალტოების ქვეშ დავიმალე. ტანმორჩილი ვიყავი და სახეზე სლავის ის გულწრფელი გამომეტყველება მქონდა, რომელიც მას ტყუილის თქმისას აქვს ხოლმე. გაკვეთილები დაიწყო. მნემ გასახდელი გასაღებით ჩაკეტა. დატოვებული ტანსაცმლიდან მე კარგებს და ძვირფასებს ვარჩევდი და კაპეს ვაწოდებდი. ბოლოს კი თავადაც ვისკუპე ჩალეწილი ფანჯრიდან. იქიდან ბისკუპი ნანკიერის მოედანზე მდებარე შავ ბაზარზე მოვკურცხლეთ და ერთ საათში დავიცალეთ ხელი. მერე იყო და, შევიტყვეთ, რომ სტალინის ქუჩაზე მდებარე მეორე ზოგადსაგანმანათლებლო გიმნაზიაში შიდასასკოლო მეჯლისის ჩატარებას აპირებდნენ, სადაც თავდაცვის განყოფილების ერთ პორუტჩიკსაც ელოდნენ, რომელიც თურმე იმ გიმნაზიის მოსწავლე გოგოს ეტრფოდა. დიდი იმედი გვქონდა, რომ პორუჩიკი იარაღს გარდერობში დატოვებდა, სადაც მე უკვე ჩასაფრებული ველოდი. ასეც მოხდა. პორუჩიკის იარაღი რამდენჯერმე ძალიან გამოგვადგა, მაგრამ ერთხელაც კაპე დათვრა, პისტოლეტი სადღაც დატოვა და ჩვენი ბანდაც დაიშალა.
ამასობაში თექვსმეტი წელიც შემისრულდა და რადგან არ ვსწავლობდი, კანონით მუშაობა უნდა დამეწყო. პოლონეთის სამშენებლო სამმართველოში მძღოლის თანაშემწედ მოვეწყვე, მერე ფირმა „პაგედში“, ბისტრშიცა კლოდსკას ბაზაში. ამაზე წიგნიც დავწერე და მრავალი წლის შემდეგ კშიშტოფ ტოეპლიცმა თავის სტატიაში „წმინდა ჭაბუკნი“, დაწერა, რომ ეს არის მოთხრობა ადამიანებზე, როგორებადაც ისინი პატარა მარეჩეკს წარმოედგინაო. ბევრჯერ მკითხეს, იქ მართლა ისეთი სიტუაცია იყო, როგორიც აღწერეო. არა, ისეთი არ ყოფილა. იმაზე ბევრად საშინელი სიტუაცია იყო. დილის ოთხ საათზე ამდგრები ღამის ათ საათზე ვამთავრებდით მატარებლების გადმოტვირთვას. ამის შემდეგ სახლამდე კიდევ ორმოცი კილომეტრი გვედო წინ, რომლის გასავლელადაც GMC-ს ტიპის მისაბმელიანი სატვირთო მანქანით თითქმის ორი საათი გვჭირდებოდა. შინ მისულები საჭმელს ვიკეთებდით და ამის მერეღა ვწვებოდით დასაძინებლად.
უქმეები და დღესასწაულები ჩვენთვის არ არსებობდა. თვის ბოლოს ბისტრშიცა კლოდსკას ბაზის ხელმძღვანელი თავისთან გვიბარებდა და გვეუბნებოდა, რომ ნორმით გათვალისწინებულის ორმოცი, იშვიათად კი ორმოცდახუთი პროცენტი გვქონდა შესრულებული. იქ დიდხანს არ მიმუშავია. წამოვედი, რადგან ციხე მემუქრებოდა. საბოტაჟსა და უბედურ შემთხვევაში მადანაშაულებდნენ, რომლის დროსაც ერთმა თანამშრომელმა ხერხემალი გადაიტეხა. სხვათა შორის, დაშავებული მალევე გარდაიცვალა, რადგან საავადმყოფოში მისი დაუყოვნებლივ გადაყვანა ვერ მოხერხდა. ჩვენი მანქანების ძარებზე ვერტიკალური ბოძები იყო დამაგრებული და უბრალოდ, ვერსად დავაწვინეთ.
მაშინ თვეში შვიდას ზლოტს მიხდიდნენ.
ტადეუშ კონვიცკიმ მითხრა, ეს წიგნი კი არა ვესტერნიაო.
არ ტყუოდა. ვერაფრით ვერ ამეხსნა, რა იყო პოლონური ლიტერატურის ხელმოცარულობის მიზეზი. ლოგიკურად რომ ვიმსჯელოთ, სხვა ქვეყნების ხალხს იშვიათად ეძლევა კარგი ლიტერატურის შესაქმნელად იმდენი წინაპირობა, რამდენიც ჩვენ, პოლონელებს. ჩვენ ხომ ამისთვის ყველაფერი უხვად მოგვეპოვება: უბედურებები, პოლიტიკური მკვლელობები, გამუდმებული ოკუპაცია, ჩაშვება, სიდუხჭირე, სასოწარკვეთილება და ლოთობა – ღვთის გულისათვის, მეტი რაღა გინდათ? ისრაელში უკანასკნელ ნაძირალებთან ვცხოვრობდი და იქაც არ შემხვედრია ასეთი დაბეჩავებული, ზნედაცემული და სულით ხორცამდე უბედური ხალხი, როგორც პოლონეთში. ვესტერნის გენეზი სხვა არაფერია, თუ არა სამართლიანობის დამყარების აკვიატებული იდეა: მარტოსული ადამიანი ერკინება ბოროტებას და ძალადობას. მერე რა, რომ ამ თემაზე ათასი აბდაუბდა იქმნება, ჯესი ჯეიმსი, ერპი და რამდენიმე მათი მსგავსი გაქნილი ხომ ნამდვილები და დამაჯერებლები არიან; რატომ არ შეიძლებოდა, ერთი ასეთივე გმირი კომუნისტიც ყოფილიყო, რომელიც ნაცარტუტად ქცეულ ქვეყანასა და მისი დაუსრულებელი უბედურებით სულით ხორცამდე გახრწნილ მოსახლეობაში მშვიდობას და წესრიგს დაამყარებდა, Commies (ამერიკულ ჟარგონში კომუნისტი) მართლაც რომ ჰქონოდათ ასეთი განზრახვა? ათას ნაგავში, რაც მე Commies შესახებ წამიკითხავს, ასეთი გმირი ერთხელაც არ შემხვედრია. ერთადერთმა იერჟი ანდრჟეიევსკიმ შექმნა ასეთი კომუნისტის სახე და ეს იყო პოდგურსკი, „ფერფლი და ალმასი“-დან.
პოდგურსკი ასამართლებს ადამიანს, რომელიც ციხეში კაპო იყო, მაგრამ მასთან პირველივე დაპირისპირება მარცხით მთავრდება. ეს იმიტომ, რომ პოდგურსკი იმ დროს ჯერ კიდევ ადამიანია. ანდრჟეი მანდალიანის შედევრში რამდენიმე წელიწადში მას ალბათ მაიორის წოდებასაც მისცემდნენ. ან კოსტლერის მოსამრთლე გლეტკინი გახდებოდა, მაგრამ ალბათ, მაინც, უფრო რუბაშოვი, რომელსაც გლეტკინი ასამართლებს.
მე Commies საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს. სანამ ისინი საძაგლობებს სჩადიან და მე ამ საძაგლობებზე წერა შემიძლია, ყველაფერი წესრიგში მეჩვენება. მე საბრალდებო პროცესის მოწმე ვარ, თვითონ საქმე კი ნაკლებად მაინტერესებს. ჩემთვის მთავარია, პროცესი საინტერესოდ წარიმართოს. ეგ არის და ეგ. ცხოვრება, რომელიც მე მომეცა, ამბავია, ხოლო თუ როგორ მოვყვები ამ ამბავს, ეს ჩემი და მხოლოდ და მხოლოდ ჩემი საქმეა; ამის მეტი მე არც არაფერი მაინტერესებს.
ამ სიტყვებს რომ ვწერდი, ერთ მეგობარს ვკითხე, ხომ არ ვცდები, რომ ჩვენ, პოლონელებს კარგი თხრობისთვის ყველაფერი გვაქვს, რაც გვჭირდება-მეთქი. დიახაც, ცდებიო. პოლონელები თხრობისთვის ზედმეტად დაღლილები და გამოთაყვანებულები არიან; გარდა ამისა, მათ ყველაფერზე ხელი აქვთ ჩაქნეული. ვერ გავიგე. განა ქირურგს უფლება აქვს დაღლა მოიმიზეზოს, თუ საოპერაციოდ გადაუდებელ ავადმყოფს მიუყვანენ? არ ვიცი. მახსოვს კი, ერთხელ პაველ ჰერცთან ერთად ბარში ვიდექი და უფულობასა და რედაქტორებთან შექმნილ პრობლემებზე ვჩიოდი. პაველ ჰერცმა გაღიზიანებულმა შემომხედა და მითხრა: „თუ სწორად გავიგე, თქვენ გინდათ, რომ წეროთ. ამაში არაფერია სასიამოვნო არც თქვენთვის და არც მათთვის, ვისაც თქვენი ნაწერების კითხვა მოუწევს. აბა, თქვენ რას მოელოდებოდით?“ პაველმა მხრები აიჩეჩა, წავიდა და ჩვენი საუბარიც აქ დასრულდა.
ტყიდან წამოვედი, ვარშავას დავუბრუნდი და მეტრომშენში დავიწყე მუშაობა. ჯერ მტვირთავად, მერე კი მომარაგების განყოფილებაში გადავედი. შესანიშნავი სამუშაო იყო. ქალაქში ვმოძრაობდი, ერთი ფირმიდან მეორეში მიმოვდიოდი, საიდანაც, წესით, შეკვეთილი ავტონაწილები უნდა წამომეღო, მაგრამ იქიდან მარტო ბეჭედდარტყმული ქვითრები მომქონდა – „ნაწილები არ გვაქვს“.
მერე კერძო, ე.წ. კოოპერატიული სექტორის სახელოსნოებს ვაკითხავდი, იქაც ბეჭედს მირტყამდნენ. ამ ორ სექტორს შორის კი განსხვავება მხოლოდ ის იყო, რომ ერთ ბეჭედზე ეწერა „ნაწილები არ გვაქვს“, ხოლო მეორეზე – „ნაწილები არ არის“. შემდეგ უნდა შემდგარიყო ე.წ. „შეძენის აუცილებლობის აქტი“, რომელსაც ხელს აწერდნენ მომარაგების უფროსი, დაწესებულების საბჭოს უფროსი, პარტკომის მდივანი, გაფუჭებული მანქანის მძღოლი და ისევ ავტოსახელოსნოს უფროსი. ამის შემდეგ ვყიდულობდი ერთ ბოთლ არაყს და მივდიოდი სხვა ფირმის ნაცნობ საწყობის უფროსთან, რომელიც საჭირო ავტონაწილს მაძლევდა.
მოპოვებული ნაწილი ხმელნაზე, საკომისიოში მიმქონდა და იქ ვაგირავებდი. მოგვიანებით მოვიდოდა ჩემი თანამზრახველი, რომელიც ნაწილს საკომისიოდან გამოისყიდიდა. იმ ფულით საღამოს წვეულებას ვიხდიდით. ეს სისტემა მე გამოვიგონე და ჩემი დრამატული აზროვნებაც იმ დროიდან მოდის.
ერთ მშვენიერ დღეს ბაზაში ერთი ამაზრზენი დედაკაცი მოვიდა და ბაზის უფროსმა თავისთან გამომიძახა.
-პარტიის წევრი ხარ?
-არა.
-TPPR-ის?
-არა.
-არც პროფკავშირების?
-არა.
-ჰოდა, მაშინ მუშათა კორესპონდენტი იქნები.
ის ამაზრზენი დედაკაცი „სახალხო ტრიბუნიდან“ ყოფილა თურმე. „სახალხო ტრიბუნას“თავისი, ე.წ. საველე კორესპონდენტები ჰყავდა, რომლებიც ავტონაწილების ნაკლებობაზე, ბენზინის ავტომატური ტუმბოების არარსებულობის გამო დიდხანს უმოქმედოდ გაჩერებულ ავტომანქანებსა და ამგვარ რამეებზე წერდნენ. ერთ დღესაც „სახალხო ტრიბუნაში“ გამომიძახეს და პრიზი გადმომცემს. კარგად მახსოვს ის პრიზი, ანატოლი რიბაკოვის „მძღოლები“. იმას რა დამავიწყებს!
ანატოლი რიბაკოვის ეს წიგნი პირველი სოცრეალისტური წიგნი იყო, რომელიც წავიკითხე. წავიკითხე და გაკვირვებისგან პირი დავაღე. ასე შტერულად წერა მეც ხომ შემიძლია-მეთქი, ვიფიქრე და საქმეს შევუდექი.
მეტრომშენიდან გამომაგდეს. სამსახურს ვეღარ ვშოულობდი. შოფრები მანქანებზე მეტი ვიყავით. „სახალხო ტრიბუნამ“ ვარშავის მომხმარებელთა კოოპერატივში გამიშვა სამუშაოდ. როცა მივხვდი, რომ იქ თურმე პოლიციის ჯაშუშად გავუმწესებივარ, უკვე გვიანი იყო.
კოოპერატივში მუშაობა იოლი არ იყო. ბაზა სოკოლოვსკაზე მდებარეობდა, მე კი მარიმონტთან ვცხოვრობდი. დილის ოთხ საათზე, როგორც ამბობდნენ „ბაზაზე“ უნდა ვყოფილიყავი. ხშირად ღამის ორ საათზე ვდგებოდი, ფეხით მივდიოდი და პოვონზკებზე ვიმოკლებდი გზას. საომრად მივდიოდი, ასე ვიტყოდი. სულ მალე კი ნამდვილი კოშმარი იწყებოდა. მანქანები არ იქოქებოდა. მანქანის ქვეშ ვძვრებოდით და ანთებული ბენზინის ლამფები მიგვქონდა გასანათებლად. წინა ცვლაში მომუშავე მძღოლების მიერ დახვედრებული ცხელი წყალი ისევე გვშველოდა, როგორც უპარაშუტოდ გადმომხტარს ფსალმუნების კითხვა.
მერე „ზელენიაკზე“ მივდიოდით. იქ „მემწვანილე“ გლეხები გველოდებოდნენ. დილის შვიდ საათზე ვარშავას ახალი ბოსტნეული უნდა ჰქონოდა.
ოთხნი დავდიოდით: მე, ჩემი დამხმარე, ექსპედიტორი და მტვირთავი.
ექსპედიტორი გლეხებს ნაღდ ფულს უხდიდა. ბოსტნეულს სამ კატეგორიად ვყოფდით.
პირველი კატეგორია ყველაზე ძვირი ღირდა. ექსპედიტორი გლეხს პირველი კატეგორიის ქვითარს უწერდა, მაგრამ ფასს მესამე კატეგორიისას უხდიდა. გლეხს არჩევანი არ ჰქონდა. ჩვენს ექსპედიტორებს ადგილობრივი საცალო ვაჭრობის ექსპედიტორებთან ხელშეკრულება ჰქონდათ დადებული. გლეხი მათ პირობებს თუ არ დათანხმდებოდა, ბოსტნეულს ვერავის მიჰყიდიდა, ისევ შინ უნდა წაეღო და გადაეყარა. ეს ხელშეკრულება არც ერთ მხარეს არ დაურღვევია, არც ჩვენსას და არც საცალო ვაჭრობისას. დაარღვევდა და მერე ეს საქმე, როგორც გაზეთები წერენ ხოლმე, „დანების ჩარევით განიხილებოდა“. ამაზე კარგად მართლა ვერ იტყვი.
ამ გზით, ანუ „ლევად“, ცოტა ფულსაც ვშოულობდით. დილის შვიდი საათისთვის ბაზაში ვბრუნდებოდით, სადაც უკვე პოლიცია გველოდებოდა იმის შესამოწმებლად, მთვრალები ხომ არ ვიყავით. საქმეც სწორედ ამაში იყო. როგორც თვითონ გლეხები ამბობდნენ, „მომხმარებელთა კოოპერატივის მძღოლს უფლება არ ჰქონდა ფხიზელი ყოფილიყო. „ამიტომაც დილაადრიან უკვე არაყს ვყიდულობდით, რათა მომლოდინე პოლიციელებისთვის ჭიშკრიდანვე მიგვეჩეჩებინა. ასე ვიქცეოდით ჩვენ – „ხილ-ბოსტნეულის“ მძღოლები. სპირტიანი სასმელების მძღოლები ზომბკოვსკადან თავისებურად ართმევდნენ თავს ამ საქმეს. არყის მოპარვა იოლი არ არის. თუ რამეს დაეჯახე და ბოთლები დაგემსხვრა, ბოთლების დალუქული ყელი უნდა ჩააბარო თვლით და შესაბამისი აქტიც უნდა შეადგინო. მაგრამ ამისთვის ვის სცხელოდა. ისინი სამედიცინო შპრიცებს ყიდულობდნენ, ბოთლის საცობში არჭობდნენ, იქიდან ას გრამ არაყს ამოწოვდნენ და ნაკლულ ჭურჭელს ისევ წყლით ავსებდნენ.
ხილ-ბოსტნეულიდან საყასბო განყოფილებაში გადამიყვანეს. იქ მართლა ძალიან ჭირდა ქურდობა, მაგრამ მაინც ვიპარავდით. სასწორზე ასვლისას უფროსი სატვირთო მანქანის წონას იწერდა. ამის შემდეგ შემოვლითი გზით მივდიოდით საყასბოში. გზად მანქანას ვაჩერებდი და დამხმარეს ვეუბნებოდი: „აბა, ზძიშეკ, ჩამოუშვი!“ ჩემი დამხმარე მანქანის ქვეშ ძვრებოდა და გამაგრილებელი სითხის ბიდონის ონკანს აღებდა. ასე იკლებდა მანქანა წონაში დაახლოებით ოც კილოგრამს და ამ ოც კილოგრამ განსხვავებას ხორცში ვანაღდებდით. გამოვიდოდით თუ არა საყასბოდან, გამაგრილებელ ბიდონს ისევ წყლით ვავსებდით. საყასბოს ხალხი აზრზე რომ მოვიდა, ახლა ბენზინის ავზის დაცლას მივყავით ხელი. ის, თუ სად და როდის ვასაღებდით ოც კილო ხორცს, მინდა საიდუმლოდ დავიტოვო.
კოოპერატივის მძღოლებისთვის წყევლა ე.წ. კარტოფილის აქცია იყო. ხანდახან სოფელში წასვლა და იქიდან კარტოფილის წამოღება გვევალებოდა. კარტოფილი ვისთვის უნდა მიგვესაღებინა, მაგრამ ჩვენ, ვარშაველმა მძღოლებმა, აქაც არ შევირცხვინეთ თავები.
კარტოფილის აქციაზე ოცამდე მანქანით მივდიოდით. შედარებით კარგ მდგომარეობაში მყოფი მანქანები უფრო სუსტებს „ბუქსირით“ მიათრევდნენ. ამ გზით დაზოგილ ბენზინს კი ტაქსის მძღოლებზე ვყიდიდით. მე მაშინ თვრამეტი წლის ვიყავი, ამიტომ დღეს ამას რომ ვწერ, სულაც არ მრცხვენია. იმათ რცხვენოდეთ, ვინც მე ამის გაკეთება მაიძულა. დღეში თოთხმეტ საათს ვმუშაობდი, უქმეები არ ვიცოდი რა იყო და დღესასწაულები, ხელფასი კი თვეში შვიდასი ზლოტი მქონდა. უბინაო, დერეფანში ვცხოვრობდი. ახალი ტანსაცმელი კი პირველად ოცდაორი წლისამ ვიყიდე ჩემთვის.
დღეს ტანსაცმელი საერთოდ აღარ მჭირდება, წასასვლელი აღარსად მაქვს და იმიტომ.
Commies ძალა მათ მდარე იდეოლოგიაშია. გერმანელ მუშას გამოთვლილი აქვს, რომ როგორც კი ტისენებისა და კრუპების პირადი ქონება სახელმწიფოს მფლობელობაში გადავა, მისი შემოსავალი ათასი პროცენტით გაიზრდება. Commies ძალა კი იმაშია, რომ ისინი ფანტაზიის ნაყოფს ჩამოჰგვანან. მე რომ გერმანელი მუშისთვის მეთქვა, ოთხას ოცი სამუშაო საათის საფასურად ერთი წყვილი უხარისხო ფეხსაცმელი თუ მომივა-მეთქი, აუცილებლად მხრებს აიჩეჩავდა და გამეცლებოდა; აი, ჩემი დამხმარესთვის რომ მეთქვა, „ზძიშეკ, გერმანელ მუშას თავისი ხელფასით ერთ წელიწადში მანქანის ყიდვა შეუძლია, ერთი თვის ჯამაგირით ოთხი წყვილი ტანსაცმლის შეძენა ან შვებულების გასატარებლად იტალიაში წასვლა“-მეთქი, ერთი ისეთი მომხვდებოდა ყბაში, ჯერ რომ არ დამსიზმრებია. გერმანელი ჟურნალისტები სულ მიმეორებდნენ, არ დაგავიწყდეთ, რომ ზეცაში ისინი პირველად ავიდნენო. მართალია, მე ინჟინერი არა ვარ, მაგრამ, მე თუ მკითხავთ, ტექნიკური წარმატების შეფასება მაშინაა შესაძლებელი, როცა ამა თუ იმ საქმისთვის გაწეული ინვესტიციის სიდიდე იცი. თუ ათასი ხისგან ათასი კბილის ჩხირი გამოთალე, განა ასეთი საქმე სარგებელს მოგიტანს? კენედის თუ ჯონსონს კონგრესთან კოსმოსისთვის საჭირო ყოველი ცენტის მისაღებად ბრძოლა სჭირდებოდათ. ამერიკელი ხალხისთვის ეს ციფრები პრესისა და ტელევიზიის საშუალებით კარგადაა ცნობილი. წლობით ისხდნენ ტელევიზორებთან და იცინოდნენ, კოსმოსში გაშვებული ჭურვები სამიოდე წუთში ისევ დედამიწაზე რომ ცვიოდა. მე არ ვიცი, რამდენი ადამიანი დახოცეს და აწამეს მანამდე, სანამ გაგარინი მსოფლიოს თავის სახეს უჩვენებდა. არ ვიცი, რამდენმა მცდელობამ ჩაიარა მანამდე ფუჭად. ჰოდა, სანამ ამ ფაქტებს არ გავიგებ, არ შემიძლია ჩემი ჭირვეული „თანამოძმეების“ მიღწევებით აღფრთოვანება.
მაშინ, ათას ცხრაას ორმოცდათორმეტ წელში, ასე ჯერ კიდევ არ ვაზროვნებდი. აი, იმ დღესაც სულ სხვაგვარად ვფიქრობდი, მოსტოვსკების სასახლეში მდგარს მორიგე მილიციელი რომ მეუბნებოდა:
-აი, ქამარი, ფეხსაცმლის ზონრები და ჰალსტუხი.
-ჰალსტუხს არ ვატარებ, – ვუთხარი და ქვითარზე ხელი მოვუწერე.
ჩემი ახალგაზრდობის კერპი არც ჰემინგუეი ყოფილა და არც იერჟი ანდრჟეიევსკი. ჩემი ახალგაზრდობის კერპი ტადეუშ ბარვინსკი იყო, საზოგადოებრივი უშიშროების განყოფილების ოფიცერი. როგორც ვთქვი, მომხმარებელთა კოოპერატივში ვმუშაობდი მძღოლად და იქ „სახალხო ტრიბუნის“ საველე კორესპონდენტების განყოფილებამ მიმავვლინა. ეს იყო ათას ცხრაას ორმოცდათორმეტი წელს. იმ დროს ნებისმიერ დიდ დაწესებულებაში არსებობდა ე.წ. „თვითმოქმედი სამხედრო განყოფილება“. ოდესღაც „თვითმოქმედი დაცვის განყოფილებაც“ ერქვა და სხვა სახელიც. ეს სხვა არაფერი იყო რა, თუ არა უშიშროების ორგანოს ერთი უჯრედი. რეფერენტს, ასე უწოდებდნენ უშიშროების თანამშრომელს, დაწესებულების თანამშრომელთა შორის თავისი „ჩამშვებები“ ჰყავდა, რომლებსაც მისთვის ინფორმაციის მიწოდება ევალებოდათ. ის კი ამ ინფორმაციას საჭიროების მიხედვით იყენებდა.
ერთ დღესაც საღამოს შვიდი საათისკენ, ბაზაში რომ დავბრუნდი, დისპეტჩერმა მითხრა:
-„თვითმოქმედი“ გიბარებს.
-შენ ღამის ცვლაში მუშაობ? – ვკითხე მე.
-ჰო, დილის ექვსამდე ვარ აქ, – მიპასუხა.
-თუ აღარ დავბრუნდი, დედაჩემს გააგებინე, – ვთხოვე.
-მასე რომ იყოს საქმე, პირდაპირ სახლიდან აგიყვანდნენ, – მითხრა.
მაშინ ჰემინგუეი რომ მქონოდა წაკითხული, ვეტყოდი, რომ ეს ერთ-ერთი ისეთი რამაა, რაც ბოლომდე არავინ იცის. არ მქონდა წაკითხული და უბრალოდ ვუთხარი, ღმერთმა უწყის-მეთქი.
წავედი. იქ ერთი ჩია, სათვალიანი კაცი დამხვდა. კარზე ტყავი იყო გადაკრული. ალბათ, დაკითხვისას შიში რომ გამოეწვია. მდარე ფილმებშია ხოლმე ასე. ერთხელ ვნახე კიდეც ასეთი ფილმი, ან შეიძლება სულაც წიგნში ამოვიკითხე:
„-იცი ეს რა არის? – იკითხა შონმა და მაგიდიდან ჩაის კოვზი აიღო.
-ვერცხლია, – მიუგო ჯეკმა, – ცხენი-ჰარისგან იყიდიდი. იმ საქმიდანაა, 77-ე ქუჩაზე რომ ჩატარდა. ჩაის მორევა შეიძლება. ძალიან ცუდ ჩაის აკეთებ, შონ. განა ასეთ ჩაის სვამენ თქვენთან, დუბლინში?
-არა მარტო ასეთს, – ცალყბად ჩაიცინა შონმა. კარგ ჩაის ერთ ადგილას აყენებენ, „ბინძური დიკი“ ჰქვია. ჰო, სხვათა შორის, ამ კოვზით თვალის ამოთხრაც შეიძლება.
ის ღრიალი სადარბაზოს აღარასოდეს დაავიწყდება“.
ან არა და, ასე:
„ორმოცდამეხუთედან სროლის ხმა მოისმა. მე კი მას პირდაპირ მუცელში ვესროლე და გავიფიქრე: „მიკი, აქ, ხომ შენი ბავშვი ზის!“, მაგრამ სხვაგვარად არ შემეძლო. იესო ქრისტე, შენ ხომ იცი, სხვაგვარად მართლა არ შემეძლო! ამაზე ფიქრი მაშინ დავიწყე, ნიკი რომ სავარძლისკენ წავიდა. თავი გადაეპარსათ მისთვის, ელექტროდი კარგად რომ შეხებოდა. ნიკი რომ არ ყოფილიყო, იქნებ სხვაგვარადაც მოვქცეულიყავი, მაგრამ ვერ შევძელი. გადავიხარე, თვალებში ჩავხედე და დავინახე, როგორ ქრებოდა მათში სიცოცხლის შუქი.
-ეს როგორ გააკეთე? – დაიჩურჩულა.
ერთხანს ჩუმად ვიყავი, მერე კი ვუპასუხე: „სულაც არ იყო ისეთი ძნელი, შენ რომ გგონია“.
ალბათ სიტყვასიტყვით ვერ ვიმეორებ, მაგრამ არა უშავს. საქმე ამაში არ არის. ჩემს შემთხვევაში საქმე ასე იოლად არ ყოფილა. დაჯექიო, მანიშნა „თვითმოქმედმა“.
-რა გქვიათ?
-მარეკ ჰლასკო.
-დაბადებული?
-თოთხმეტი, პირველი, ოცდათოთხმეტი.
-სად?
-ვარშავაში.
-მამა?
-მაჩეი.
-პროფესია?
-ადვოკატი.
-ადვოკატი? – გაუკვირდა „თვითმოქმედს“.
-ადვოკატი.
-ცოცხალია?
-არა.
-დედა?
მოკლედ, ასე შემდეგ და ასე შემდეგ.
ბოლოს თქვა:
-თქვენ აქ „სახალხო ტრიბუნამ“ მოგავლინათ, არა?
-დიახ.
-და წერას რატომ დაანებეთ თავი?
-დღეში თოთხმეტი საათი ვმუშაობ და ვეღარ ვიცლი.
-წერა აღარ დაგჭირდებათ. ყველაფერს უბრალოდ მე მეტყვით ხოლმე.
-რა უნდა გითხრათ?
აი, აქ იწყება მაიკ ჰამერი. ან თუნდაც ლორდი ლისტერი, იგივე „იდუმალი უცნობი“. ასეთ წიგნებში აუცილებლად გვხვდება სიტყვა „იგივე“. ლორდი ლისტერი, იგივე იდუმალი უცნობი. კენ მენიარდი, იგივე პრერიის შურისმაძიებელი. ერჟი როლჩიკი, ანუ თექვსმეტი წლის ბიჭი ტბუგებს შორის. ლისტერი მაინც ყველას ჯობდა. დედაჩემმა, რომელიც კითხვას მაიძულებდა, ჟერომსკი შემომაჩეჩა ხელში. მაშინ ათი წლის ვიყავი. წავიკითხე შემდეგი წინადადება: „სნიცამ თავისი ქორივით მზერა მის სულზე დაუშვა“. ჟერომსკის წაკითხვის ვალდებულებისგან სამუდამოდ გათავისუფლებულად მივიჩნიე თავი. ჟერომსკის მორტკოვიჩისეულ სრულ გამოცემას ხელი დავავლე, ციეპლაზე გავიტანე, სადაც თოჯინების შემკეთებელი სახელოსნო მეგულებოდა, რომელიც ამავდროულად ბუკინისტური მაღაზიაც იყო, და მთელი ჟერომსკი ლორდ ლისტერსა და იმ მეორეზე გადავცვალე, სულ რომ ამბობდა, არ მახსოვს, რა ჰქვია იმ ხელგაწაფულსო. ჩემი ბაბუა ვარშავის სახანძრო რაზმის კომენდანტი იყო და ყველა ჩვენგანს კარგად მოეხსენება, რომ მეხანძრეების ქამრები ყველაზე ფართოა და სპილენძის აბზინდებიც ბლომად აქვს ასხმული.
მაიკმა პისტოლეტი ამოიღო.
-იცით ეს რა არის?
-ვიცი.
-რა არის?
-საბჭოთა პისტოლეტი TT.
-საიდან იცით?
-პაველ კადოჟნიკოვის ფილმში მაქვს ნანახი. პაველ კადოჟნიკოვი საბჭოთა მზვერავი იყო და გერმანელი ჯაშუში უნდა მოეკლა. პისტოლეტი გააძრო და თქვა: „სამშობლოს მიერ მონიჭებული უფლებით…“
-საცოლე გყავთ?
-მყავს.
-რა ჰქვია?
ვუთხარი, რაც ერქვა. ასე მივედ-მოვედებოდით თითქმის ორი საათის განმავლობაში. ხანდახან გადიოდა ხოლმე ოთახიდან და პისტოლეტს მაგიდაზე ტოვებდა. მერე ისევ ბრუნდებოდა და ცოტა ხანში ისევ ტოვებდა ოთახს: ფსიქოლოგიურ გამოძიებას ატარებდა. ბოლოს აქტსაც მოვაწერე ხელი, რომელშიც ეწერა, რომ მყავს შეყვარებული სახელად ვანდა, რომ საბჭოთა პისტოლეტი TT მხოლოდ და მხოლოდ ფილმში მაქვს ნანახი, და რომ სპორტკლუბში თავდამსხმელი ვიყავი და ასე შემდეგ. დღეს, როდესაც ამის შესახებ ვწერ, ეს ყველაფერი თვითონაც დაუჯერებლად მეჩვენება, მაგრამ აი, მაშინ, აქტს რომ ვაწერდი ხელს, გავიფიქრე, დაიცა, ბიჭი, შენი ნათლობის სახელი მაინც არ უნდა გავიგო-მეთქი? აქტზე ორივეს უნდა მოგვეწერა ხელი, დაკითხულსაც და იმასაც, ვინც დაკითხვას აწარმოებდა. მას ტადეუშ ბარვინსკი ერქვა.
რამდენიმე დღის შემდეგ დამაკავეს, თანამშრომლობაზე უარის თქმის გამო. მილიციის ოფიცრის დასაბუთება, ამჯერად ეს მოსტოვსკების სასახლეში ხდებოდა, საკმაოდ მარტივი იყო: რადგან ქურდობისა და თაღლითობისთვის საყოველთაოდ ცნობილ ფირმაში ვიყავი დასაქმებული, აუცილებლად უნდა მცოდნოდა, თუ როგორ ხდებოდა ეს ყველაფერი და რადგან, თანამშრომლობაზე უარის თქმით, წინააღმდეგობას ვუწევდი სამეურნეო საბოტაჟის ფაქტის მხილებას, ვისჯებოდი ამა და ამ მუხლით და ა.შ. ჰოდა, სწორედ მაშინ დავიხსენი ის ქამარიც, ზონრებიც და ჰალსტუხიც. მე რა შუაში ვიყავი? გეგონება, პოლონეთის რესპუბლიკის დაარსებისას ჭკუას მე დამეკითხნენ.
თუ საქმეს საჭირო კუთხით მიუდგები, ციხეში ყოველთვის მხიარულება სუფევს. იქ ყველა უდანაშაულოდ ზის. ყველაფერი უბრალო გაუგებრობაა, რომელიც სულ მალე გაირკვევა. პალერმოს ციხეში ერთი კაცი შემხვდა, რომელმაც თავისი შეყვარებული და დედამისი მოკლა, და ელოდა, რამდენიმე დღეში გამათავისუფლებენო. მიუნხენში კაცთან ერთად ვიჯექი, რომელსაც ჩვიდმეტი ძარცვა ედებოდა ბრალად და ისიც დარწმუნებული იყო, რომ რამდენიმე დღეში ციხიდან გავიდოდა. იაფას ციხეში ერთს დავუმეგობრდი, ისრაელის სახელმწიფოს დაარსების დღიდან მოყოლებული ნარკოტიკებით ვაჭრობაში რომ ადანაშაულებდნენ, და ისიც რამდენიმე დღეში გათავისუფლების იმედით იყო იქ.
თავს თუ მოიგიჟიანებ, არ წავა შენი საქმე ცუდად. ვარშავაში რომ ვცხოვრობდი, ბედნარსკის მილიციის განყოფილების ხშირი სტუმარი ვიყავი, ძირითადად სიმთვრალისა და ჩხუბის გამო. ბოლოს რამდენიმე მილიციელს ისე დავუმეგობრდი, ნარებზე კი არა, მათ სამორიგეოში მეძინა ხოლმე და დილით მანქანით მივყავდით სახლში. ვარშავისა, ალბათ, ყველაზე სასიამოვნო მილიციის განყოფილება იყო და „კამერალნადან“ და „კროკოდილიდან“ გამოსულებიც უმეტესად იქ ხვდებოდნენ.
ათას ცხრაას ორმოცდათხუთმეტ წელს ჩატარდა „ახალგაზრდული ფესტივალი“ და ამასთან დაკავშირებით ქალაქში ბიმ-ბომის დასი ჩამოვიდა ზბიშეკ ციბულსკისთან ერთად. თეატრის შესასვლელთან რომეკ პოლანსკის გადავეყარე. რომეკს ბილეთი ჰქონდა, მაგრამ მაინც არ უშვებდნენ. დარბაზი უბილეთო მაყურებლებით გადავსებულიყო და მეტ დამსწრეს ფიზიკურად ვეღარ დაიტევდა. პოლანსკი იმდენ ხანს ჯიუტობდა შემიშვითო და თან თავის ბილეთს აფრიალებდა, რომ ორმა მილიციელმა ის განყოფილებაში წაიყვანა. ახალი თანამშრომლები იყვნენ, მე ჯერ არ ვიცნობდი. პოლანსკი შუაში ჩაეყენებინათ, მე უკან მივყვებოდი.
პოლანსკი საკანში ჩაკეტეს, მე კი იმ სერჟანტთან წავედი, ქამარს რომ მართმევდა ხოლმე.
-გამოუშვით რა.
-შენი ძმაკაცია?
-ჰო.
პოლანსკი გამოუშვეს. მე და რომეკმა ერთი ლიტრი არაყი ვიყიდეთ და მის მეგობარ გოგოსთან და იმ მილიციელებთან ერთად, რამდენიმე წუთის წინ საკანში რომ ჩასვეს, ახლომახლო ნანგრევებისკენ გავეშურეთ დასალევად. მერე კიდევ ორი ბოთლი ვიყიდეთ და ღმერთმა იცის, რატომ, უცებ „აპოკალიფსის“ ხმამაღლა წაკითხვის სურვილი დამეუფლა. მილიციელები პირდაღებული მომშტერებოდნენ და შიგადაშიგ რჩევას მაძლევდნენ:
-ფრთხილად იყავი, პანიე მარეჩკუ, ფრთხილად!
საბრალოები გაორებულები იყვნენ. ერთი მხრივ გართობა უნდოდათ, მეორე მხრივ, არ იყვნენ მთლად დარწმუნებულები, „აპოკალიფსი“ აკრძალული ტექსტი იყო თუ არა.
ამბავი იმის შესახებ, რომ ადამიანს საპყრობილედან ლოთის თავდებით უშვებენ, ძალიან იშვიათი და სახალისო მეჩვენება და იმიტომ ვყვები.
როგორც ვთქვი: სიშლეგე ერთადერთი რამაა, რასაც შეგიძლია ბოლომდე ენდო. იტალიაში სროლისთვის დამაპატიმრეს; სწორედ ერთ-ერთი ასეთი მორიგი გალეშვისას კაცის მოკვლას ვაპირებდი, რომელმაც მითხრა, ექვს მილიონ ადამიანს უდანაშაულოდ არავინ არ დახოცავდაო, – ებრაელებზე ვლაპარაკობდით. მეორე დღეს გამომძიებელი მეკითხება:
-თქვენ მას მოკვლას უპირებდით?
-დიახ! – მივუგე, – და მაინტერესებს, რომელი იტალიელი მოსამართლე დამადანაშაულებს იმაში, რომ ექვსი მილიონი წამებით დაღუპული ადამიანის ღირსების დაცვას ვცდილობდი.
კარგად შემათვალიერა; ჩემი ნივთები დამიბრუნა; მერე კიდევ უფრო დაკვირვებით შემათვალიერა და იარაღიც დამიბრუნა. თურმე ნაპოლეონის ბიოგრაფიის წაკითხვა შეიძლება სულ უმნიშვნელო საქმეებშიც წაგადგეს. არ ვიცი, იქნებ ის იტალიელი გამომძიებელი ჩვენი რჟიცკის შესატყვისი იყო, მაგრამ იმაში ნამდვილად დარწმუნებული ვარ, რომ გამოძიების აქტებს გაანადგურებდა.
მოსტოვსკების სასახლეში დიდხანს არ ვმჯდარვარ. ჩემთვის ვფიქრობდი: გამოძიების დამთავრებამდე აქ გაგაჩერებენ, მერე კი ხუთ წელს მოგარჭობენ. მერე რა, რომ არავის ეცოდინება, რისთვის. სამართალდამცავი ორგანოები სულაც არ არიან ვალდებული, მტყუანი და მართალი გაარჩიონ. მთავარია, დამნაშავე ჰყავდეთ.
კოესტლერის ის წიგნი მაშინ ჯერ კიდევ არ მქონდა წაკითხული, რომელშიც გამომძიებელი ერთ ტიპს მოკვლას უპირებს და ხანგრძლივად და გულითადად ესაუბრება. მაშინ არც ორუელი მქონდა წაკითხული, რომლის დიდი ძმაც ელამია; ის კი არა, კრივიცკიც კი არ წამეკითხა. სანამ სირცხვილის ზღვარს ბოლომდე არ გადალახავ, წერა არ უნდა დაიწყო. წერა საწოლზე ბევრად ინტიმური რამეა. ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის. კომუნისტებს უკვე კარგა ხანია გადალახული აქვთ ეს ზღვარი. ეჟოვი იაგოდას ლიკვიდაციას რომ უპირებდა, გეპეუს წევრებს უთხრა, მე მაქვს იმის დამადასტურებელი ფაქტები, რომ იაგოდა „ოხრანკასთვის“ მუშაობდაო. არავინ შეპასუხებია. მაშინ, „ოხრანკა“ რომ ჯერ კიდევ არსებობდა, იაგოდა თორმეტი წლის იქნებოდა. იქ შეკრებილ გეპეუს წევრებს შორის აუცილებლად იქნებოდნენ ისინიც, ვინც კოლჩაკის, დენიკინის და პილსუდსკის წინააღმდეგ იბრძოდნენ. თავის დროზე, ალბათ, არ აკლდათ სიმამაცე, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგა, არც ერთი მათგანი არ ამდგარა და არ უთქვამს, რომ თუ ბავშვს „სამაკატით“ ქროლასა და სახელმწიფო მოხელეებთან საუბრებს შორის ექნება არჩევანი გასაკეთებელი, ის აუცილებლად „სამაკატს“ აირჩევს. კომუნისტებმაც გადაკვეთეს ეს საზღვარი. მათ შექმნეს ფანტასტიკური სამყარო, რომლის არსებობაც შეუძლებელია ირწმუნო. მათი სიძლიერეც სწორედ ამაშია.
მე კი მაშინ მოსტოვსკების სასახლეში ჩემს თავს ვუთხარი: „ბალზაკი ვეღარ გიშველის“. ვერც ჟერომსკი. სამაგიეროდ, ლორდი ლისტერი დაგეხმარება. ასე გავხდი მილიციის ინფორმატორი, კრიპტონიმით „ვანდა“. ვანდა ჩემს მეგობარ გოგონას ჰქვია. ვიფიქრე, ასე უფრო სახალისო იქნება-მეთქი ეს ყველაფერი.
ბაზაში ჩემს დისპეტჩერთან მივედი:
-ხილ-ბოსტნეულიდან გადამიყვანე, რა, – ვუთხარი.
-რატომ?
-არაფრის ცოდნა არ მინდა და იმიტომ.
-საყასბოში გაგიშვა?
-საყასბოსაც კარგად ვიცნობ.
-სპირტიანებში?
-სპირტიანებშიც ვმუშაობდი.
მარტოები ვიყავით და ახლოს მომიჩოჩდა.
-გაგაძაღლეს, არა?
-ჰო.
-მოიცადე, – მითხრა, ოპელ-ბლიც 167-ზე გადაგიყვან. ისეთი მანქანაა, ქალაქიდან ყოველდღე „ბუქსირით“ მოთრევა რომ სჭირდება. ბიჭებს კიდე ვეტყვი, რომ „ლევი“ ხარ.
-ჰო. უთხარი.
ჩემს ოპელ-ბლიცს არასოდეს უღალატია ჩემთვის. ბაზას გავცდებოდი თუ არა, მაშინვე ფუჭდებოდა გადაბმულობა, მეორე დღეს – კარბურატორი. შესაკეთებლად წავიყვანე; ოსტატი საქმის კურსში იყო. კარბურატორი შესაკეთებლად გავგზავნეთ. ამას ერთი თვე დასჭირდა. მერე გამანაწილებელი გაფუჭდა, მერე ისევ გადაბმულობა; ახლა უცბად სამჯერ მეტი ბენზინის დაწვა დაიწყო და ექსპერტიზაზე გავუშვით; მე კიდევ ბაზაში დავბორიალებდი და არაფერიც არ ვიცოდი.
ხანდახან ორი ტიპი მომადგებოდა ხოლმე, ფილმში ნანახ მენტებს ჰგავდნენ. ალბათ ვეღარასოდეს გავიგებ, ფილმის მენტები გამოიყურებიან ნამდვილებივით თუ ნამდვილები ფილმის მენტებივით.
ლონდონში ბოდიბილდინგზე რომ დავდიოდი, საშუალო კლასის პროფესიონალების ვარჯიშს ვესწრებოდი ხოლმე. იქ ორი მენეჯერი მოდიოდა, რომლებიც ზუსტად ისე გამოიყურებოდნენ, ფილმებში „The Champ“ და „The Golden Boy“ რომ გვინახავს. ქვაბურა ქუდებს და ჟილეტებს ატარებდნენ, სიგარებს ეწეოდნენ. ერთი ამბობდა: „Harry is over the hill“. მერე აწიტებდა. ცოტა ხანში მეორეც იმავეს იმეორებდა.
ხანდახან ასე იტყოდნენ: „აბა, ახლა არ გამანაწყენო!“ სხვას არაფერს უმატებდნენ. ცოტა ხანში ჩემი ცხოვრების ყველაზე დიდი მასკარადიც ამით დაიწყო.
საჭირო იყო, სირცხვილის ზღვარი გადაგველახა. ჩემმა დამხმარემ ერთხელ თავისი დის დღეობაზე დამპატიჟა. მალე მოვიწყინეთ: შუა ქეიფში პატეფონი მოვიპარეთ, სადარბაზოში გავიტანეთ და იქ დავმალეთ, მერე კი ბინაში შევბრუნდით და სხვებთან ერთად მისი უშედეგო ძებნა დავიწყეთ. მილიციელებმა მომხმარებელთა კოოპერატივიდან სახელმწიფო საცალო ვაჭრობაში გადამიყვანეს და იმ ფაქტით ფრთაშესხმულმა, რომ ერთადერთი ინფორმატორი à rebours ვიყავი, ჩემი სამწერლო მოღვაწეობაც სწორედ იქ დავიწყე. პარტიულებზე ვწერდი, რომ ისინი ორპირები იყვნენ და გულის სიღრმეში კაპიტალიზმის დაბრუნებაზე ოცნებობდნენ; მათზე, ვინც თავმჯდომარეს აუგად მოიხსენიებდა, ვამბობდი, რომ გულწრფელი დემოკრატები და „მზე-ზიუტეკის“ ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლები იყვნენ და ა.შ.
შეტყობინებებს რეგულარულად ვწერდი. ამ მიზნით ჯერ პოლიციის მთავარ შტაბში ვრეკავდი, ჩემს კრიპტონიმს ვასახელებდი და ვითხოვდი, უფროს ლეიტენანტ იანეკთან შემაერთეთ-მეთქი. ასე ერქვა ჩემი იქაური მენტებიდან ერთ-ერთს. ისეთი გაუგებრობები შევქმენი, სულ თავგზა აებნათ. რა ჩემი ბრალია: განა ყველაფერი მათივე სურვილით არ მოხდა?
იმ დროისთვის წერა უკვე დაწყებული მქონდა. ტადეკ მაზურს შევხვდი, რომელიც სრულიად შემთხვევით გარეთ იყო გამოსული და ვუთხარი, წერა დავიწყე-მეთქი. მთხოვა, ნაწერები მეჩვენებინა. მერე იმან ყველაფერი იმ თავის მეტრაკეს წაუღო. მეტრაკემ კიდევ უთხრა, ეცადოს, რამე უფრო ვრცელი დაწეროსო. საწერი ადგილი არ მქონდა. დედას ვთხოვე, სამზარეულო დაელაგებინა და სამ ღამეში ორასგვერდიანი რომანი გამოვაცხვე. ეს რომანი ბოჰდან ჩეშკომ წაიკითხა. მომწერა, წიგნი არ ვარგა, მაგრამ, ჩემი აზრით, წერას თავი არ უნდა დაანებოო. უამრავი რჩევა-დარიგება მომცა. ბოჰდანი ჭკვიანი და საყვარელი ადამიანი იყო – ყოველ შემთხვევაში, ჩემ მიმართ. ის წერილი დღესაც შენახული მაქვს. ხშირად მაძლევდა შენიშვნას, უწმაწურ სიტყვებს გადაჭარბებულად იყენებ და ძალიან გთხოვ, თავი შეიკავეო. მერე ბოჰდანი პირადადაც გავიცანი.
დათვს ჰგავდა. ძლიერი, საშიში ცხოველივით გადაადგილდებოდა. ლაპარაკს რომ დაიწყებდა, სადმე ნორმალური სიტყვის ჩაკვეხებაც კი უჭირდა. მახსოვს, ერთხელ მიმატან ქალს უთხრა, მომიტანეთ ის დედა ტ-ში მოტ-ლი წყალი. წყურვილით დედა მეტ-ბაო. აქ ბევრად მოკლედ ვამბობ. მე კი მიჯავრდებოდა. არცერთ ჩვენგანს, მეტ-ნაკლებად ახალგაზრდებს, არ შეეძლო ისეთი ლამაზი ენით ეწერა, როგორც ამ დათუჩას. მე შემიძლია წავიკითხო მისი „გოდება“, წიგნი დავხურო, ისევ გადავშალო და თავიდან დავიწყო კითხვა. ის ახალგაზრდა თაობის ერთადერთი მწერალია, რომელმაც მაშინვე იპოვა თავისი ენა და ბოლომდე მისი ერთგული დარჩა.
ეს ვერც ბრეხტმა მოახერხა, ვერც ნოვაკოვსკიმ და ვერც მე.
ამასობაში მე ავდექი, გადავწერე რიბაკოვის რომანი „მძღოლები“, ჩემი სახელი და გვარი მივაწერე, „სოკოლოვსკის ბაზა“ დავარქვი და ლიტერატორთა კავშირში მივიტანე. ცოტა ხანში ნევერლიმ, რომელიც ახალგაზრდულ წრეს ხელმძღვანელობდა, თავისთან დამიბარა. ნევერლი ძალიან დამეხმარა. მკითხა, წერის პირობები თუ გაქვსო. „ბაზის“ სუსტ მხარეებზეც მესაუბრა და ერთი რჩევაც მომცა – ერთი ყველაზე ჭკვიანური რჩევა, რაც კი მწერლისაგან გამიგონია: „რამის დაწერა თუ გინდათ, უბრალოდ ადექით და მოყევით ის ამბავი. ყველას მოუყევით. არა აქვს მნიშვნელობა, გაიგებენ თუ არა ადამიანები თქვენს სათქმელს. თქვენ უნდა მოყვეთ ის ამბავი, თავიდან ბოლომდე უნდა მოყვეთ. დროთა განმავლობაში მიხვდებით, რომელი ელემენტია მნიშვნელოვანი და რომელი არა. მთავარი ის არის, რომ შეგეძლოთ, თქვენსავე თავს მოუყვეთ ის, რისი თქმაც გინდათ“. მეც სწორედ ასე დავიწყე თხრობა. ვუყვებოდი ადამიანებს პოლონეთში, ისრაელში, ვუყვებოდი სერიოზულ გერმანელებს, არტურ სანდაუერს, რომელიც ყოველ წუთში მაწყვეტინებდა და მეკითხებოდა: „ვერ გავიგე, თქვენ ამით რისი თქმა გინდათ“.
არ ვიცი. საქმეც იმაშია, რომ არც მე ვიცი. ვიცი, რომ გზას სირბილით გავაგრძელებ და თხრობას არ შევწყვეტ.
© არილი