კაილი სმითი – ყველაზე მადლიერი ინგლისელი

 

დრამატურგ ტომ სტოპარდის ახალი ბიოგრაფიის შესახებ

 

ინგლისურიდან თარგმნა თინათინ ფალიაშვილმა

 

ტომ სტოპარდი ხშირად იმოწმებს სესილ როდსის სიტყვებს (მათ ქირდავენ ისინი, ვინც საკუთარ კულტურას დიდად როდი აფასებს): „ინგლისელად დაბადება იმას ნიშნავს, რომ გაიმარჯვო ცხოვრებისეულ ლატარიაში“. სტოპარდის მამინაცვალი, კენეთი, ტომს ბავშვობიდანვე უნერგავდა ამ შეხედულებას. ტომ სტოპარდი (ნამდვილი სახელი და გვარი – ტომაშ შტრაუსლერი) დაიბადა ჩეხოსლოვაკიაში, ქალაქ ზლინში. ინგლისში ის რვა წლის ასაკში აღმოჩნდა. მისი ცხოვრება შეცვალეს თავდაპირველად ნაცისტური გერმანიის, შემდეგ კი (დედამიწის მეორე ბოლოში) – იმპერიული იაპონიის პოლიტიკურმა ქმედებებმა. ბავშვობისას განცდილი სულიერი ტრავმები ბევრ ჩვენგანს, ალბათ, ახალი საცხოვრებელი გარემოსგან გაუცხოების ან გაუბედაობის გრძნობას გაუჩენდა, მაგრამ სტოპარდის ცხოვრება (თუ დავუჯერებთ მის ოფიციალურ ბიოგრაფიას, რომლის ავტორია ჰერმიონა ლი) არის (ან უნდა იყოს) მაგალითი სიხარულისა და მადლიერებისა, რომელსაც მას ანიჭებს ინგლისელი ერისადმი კუთვნილება.

სტოპარდი, რომელიც ამჟამად ოთხმოცდასამი წლისაა, კვლავ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თეატრში. სულ ახლახან, გასული წლის იანვარში, მისი პიესა „ლეოპოლდშტადტი“ (ავსტრიელ ებრაელთა ბედ-იღბლის შესახებ ჰოლოკოსტამდე და ჰოლოკოსტის შემდგომ) დიდი წარმატებით დაიდგა ლონდონში, მანამ, სანამ კორონავირუსის პანდემია დაიწყებოდა. სტოპარდი ყოველთვის მადლიერებას გამოთქვამდა იმ ბედნიერი შემთხვევის გამო, რომლის წყალობით ის ინგლისში აღიზარდა. ნიშანდობლივია, რომ, სტოპარდისგან განსხვავებით, ინგლისის საზოგადოების ყველაზე უფრო განებივრებული ნაწილი ვერ ამჩნევს ქვეყნის ღირსებებს. გავიხსენოთ, მაგალითად, ლონდონის მკვიდრი, ოსკარის პრემიის ლაურეატი ემა ტომპსონი, რომელმაც განათლება კემბრიჯში მიიღო. ამ მწერალსა და მსახიობს თავისი სამშობლო მიაჩნია მყრალ სულიერ საპყრობილედ, ინგლისური კულტურა კი – ინფექციად, რომელსაც უნდა ებრძოლო, ხოლო სამყაროსკენ გამავალი ფანჯრები და კარები რაც შეიძლება ფართოდ გააღო. 2016 წელს, როდესაც ტომპსონი იბრძოდა იმისთვის, რომ გაერთიანებული სამეფო ევროკავშირის წევრად დარჩენილიყო, მან დიდ ბრიტანეთს უწოდა „ევროპის პაწაწინა, მარად ღრუბლიან-წვიმიანი კუთხე, მრავალნატანჯი პირქუში ძველი კუნძული, რომლის ძირითადი ფასეულობა ღვეზელებია“, და დასძინა: „თავს ევროპელად ვგრძნობ, თუმცა კი დიდ ბრიტანეთში ვცხოვრობ“. ტომპსონს ბავშვობიდანვე უნერგავდნენ თავმოძულე კულტურული არისტოკრატიის ცრურწმენებს (მისი მშობლები მსახიობები იყვნენ). მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრების განმავლობაში ის თეატრისა და კინოს მსახიობი იყო.

სტოპარდის წარმომავლობა რამდენადმე განსხვავებულია. მისი ბებია-ბაბუები და მრავალი სხვა ნათესავი ჰოლოკოსტს ემსხვერპლნენ, ხოლო მამა, ექიმი ევჟენ შტრაუსლერი, როგორც ვარაუდობენ, 1942 წელს სხვებთან ერთად დაიღუპა სინგაპურში, როდესაც მისი გემი ჩაძირა ჰიროჰიტოს არმიამ. ცხრა წლის სტოპარდი იქცა მსოფლიოს მოქალაქედ, როგორადაც მის კოსმოპოლიტ კოლეგებს მოაქვთ თავი. ის ბედნიერია იმის გამო, რომ იღბალი ეწია და იცის, რომ შეიძლებოდა ყველაფერი სხვაგვარად მომხდარიყო. „ყოველი ათასი ადამიანიდან, – წერდა სტოპარდი 1973 წელს, – 900 ადამიანი მუშაობს, ოთხმოცდაათი – წარმატებულია, ცხრა – ქველმოქმედებას ეწევა, ხოლო ერთი ბედნიერი ნაბიჭვარი – ხელოვანია“. საოცარი აღიარებაა! საკვირველია, რომ სტოპარდს არ ჩამოართვეს მწერლის ლიცენზია. განა საზოგადოების რომელიმე ფენა უფრო მეტად იტანჯება დისპეფსიისგან, ვიდრე შემოქმედებითი ინტელიგენციის წარმატებული ნაწილი? რა თქმა უნდა, არც ერთი სხვა საზოგადოებრივ ჯგუფს არ აქვს სტატუსის ან შემოსავლის უფრო მაღალი კოეფიციენტი. მაგრამ დასავლური კულტურული ელიტა, როგორც წესი, სკეპტიკურად ეკიდება საკუთარ ქვეყანასა და კულტურას. და ასე გრძელდებოდა, სულ ცოტა, ნახევარი საუკუნის განმავლობაში.

საბედნიეროდ, სერ ტომი (მას რაინდის საპატიო წოდება 1997 წელს მიენიჭა) გამონაკლისია, როგორც ამას ადასტურებს ოქსფორდის უნივერსიტეტის ემერიტუს-პროფესორი ჰერმიონა ლი სტოპარდის ვრცელ (და ზოგჯერ დამქანცველ) ცხრაასგვერდიან ლიტერატურულ ბიოგრაფიაში. ლის ნაშრომში გარკვეული ხარვეზები შეინიშნება. მაგალითად, მე არ დავუთმობდი ხუთ გვერდს სტოპარდის ერთ-ერთი სახლის აღწერას და მიმაჩნია, რომ ასევე ზედმეტია ვრცელი გადახვევა, რომელშიც აღწერილია სტოპარდის მუშაობა ფილიპ პულმანის ათეისტური ფანტასტიკურ-ალეგორიული რომანის, „ჩრდილოეთის ნათების“ ეკრანიზაციაზე (აშშ-ში ის ცნობილია „ოქროს კომპასის“ სახელწოდებით. შევნიშნავთ, რომ, საბოლოოდ, სცენარი სხვა ავტორმა დაწერა და ფილმი 2007 წელს გამოვიდა ეკრანებზე). მიუხედავად ამისა, ლის წიგნი ამომწურავად წარმოგვიდგენს ჩვენი დროის წამყვანი დრამატურგის ცხოვრებას (აირა ნადელმა 2002 წელს გამოაქვეყნა ობიექტური, მაგრამ არაავტორიზებული მოკლე ბიოგრაფია, სახელწოდებით „ორმაგი მოქმედება“. სტოპარდი, რომელიც ბიოგრაფიის პრინციპული წინააღმდეგია, იმის გამო, რომ, მისი აზრით, ზუსტად აღწერილი ფაქტები ნიღბავს უფრო ღრმა ჭეშმარიტებებს, ამტკიცებს, რომ არასოდეს წაუკითხავს ის; მისივე პიესის, „ინდური მელნის“ ერთ-ერთი პერსონაჟის კვალობაზე, სტოპარდი ამბობს: „ბიოგრაფიაში დაშვებული შეცდომები ყველაზე ნაკლებ შესაწყნარებელია“). ლი გულდასმით აანალიზებს როგორც სტოპარდის ცხოვრებისეულ მოვლენებს, ისე – მის თხზულებებს, მნიშვნელოვან ადგილს უთმობს ყოველ მნიშვნელოვან ნაწარმოებს და მათი დადგმების დეტალებს და, გარდა ამისა, დეტალურად განმარტავს სხვადასხვა ტექსტს. სტოპარდის თხზულებათა წვრილი შრიფტით დაბეჭდილი ნუსხა თითქმის ორ გვერდს მოიცავს, მაგრამ ლი პრაქტიკულად ყოველ მათგანს მიმოიხილავს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ეს თხზულება არც ისე მნიშვნელოვანია.

მისასალმებელია, რომ ლი თავს არიდებს საუბარს სტოპარდისთვის საძულველ, მიუღებელ თემებსა და ადამიანებზე (ნიშანდობლივია, რომ სტოპარდი სამოცდათხუთმეტი წლის ასაკამდე გულს არ უხსნიდა არც ერთ ბიოგრაფს). ის მსჯელობს სტოპარდის სულგრძელობის შესახებ, აღნიშნავს, რომ დრამატურგისადმი პატივისცემით არიან გამსჭვალული მისი ყოფილი ცოლი და რამდენიმე ყოფილი სატრფო, რომ მას მეგობრობა აკავშირებს ბევრ იდეოლოგიურ მოწინააღმდეგესთან, მაგალითად, მემარცხენე დრამატურგებთან – ჰაროლდ პინტერთან და დევიდ ჰეართან. „შოუბიზნესის სამყაროში, სადაც ბოროტება და შური იშვიათი ხილი სულაც არაა, სტოპარდს უჩვეულოდ კარგი რეპუტაცია აქვს“ – წერს ლი. მიუხედავად ამისა, წიგნის ბოლოს ის აღიარებს, რომ, ფაქტობრივად, ვერ შეძლო ჩასწვდომოდა სტოპარდის სულიერ არსს. ლი იმოწმებს მავანი დრამატურგის (მისი ვინაობა დასახელებული არაა) შეხედულებას იმის შესახებ, რომ ის ორმოცდახუთი წლის განმავლობაში იცნობდა სტოპარდს, მაგრამ, არსებითად, სრულიად არ იცნობდა მას. სტოპარდის თქმით, ის ყოველთვის „საჯარო პიროვნება“ იყო, მაგრამ, ამავე დროს, ჩრდილში იმალებოდა. თავის თავს სტოპარდი „ფარულ ექსჰიბიციონისტს“ უწოდებს.

ლის წიგნს შთამბეჭდაობას ანიჭებს სტოპარდის მოგონებები, რომლებიც ადრეული ბავშვობით იწყება, თუმცა მას არ ახსოვს მამა – ის მხოლოდ ფოტოსურათებზე ჰყავს ნანახი. ოთხმა შტრაუსლერმა (სტოპარდის უმცროსი ძმის, პეტრის – შემდგომ „პიტერის“ – ჩათვლით) შეიძინა ზლინიდან გასამგზავრებელი ბილეთები ფეხსაცმლის მწარმოებლის, ბატას დახმარებით, რომელსაც დიდი გავლენით სარგებლობდა ქალაქში. 1939 წელს, ჰიტლერის მიერ ჩეხოსლოვაკიის ოკუპირებისას, ბატა დაეხმარა ბევრ ებრაელს – მათ შორის ექიმ ევჟენ შტრაუსლერის ოჯახს – გაპარვაში, იმ საბაბით, რომ მათ თავისი ფაბრიკის საზღვარგარეთულ ფილიალებში მიავლინებდა. შტრაუსლერები ზღვით სინგაპურის ფილიალისკენ გაემართნენ და გონებაში ეჭვადაც კი არ გაუვლიათ, რომ ბრიტანეთის ამ კოლონიას მალე იაპონია დაიპყრობდა. შტრაუსლერების ოჯახს ავსტრალიაში გადასახლება სურდა, მაგრამ ევჟენი სინგაპურში დარჩა, რათა დახმარებოდა მოხალისეთა ბრიტანულ კორპუსს. ის სინგაპურშივე დაიღუპა. მარტა შტრაუსლერი (რომელსაც მეტსახელად „ბობის“ ეძახდნენ), ვაჟიშვილებთან ერთად ამერიკულ ხომალდზე ავიდა და მალე გაოცებით აღმოაჩინა, რომ ხომალდი ავსტრალიაში კი არა, ინდოეთში მიემართებოდა, სადაც მას ბატას მაღაზიაში უნდა ემუშავა.

დარჯილინგში პეტრი და ტომაში ამერიკულ მეთოდისტურ სკოლაში სწავლობდნენ. აქ მარტამ გაიცნო ბრიტანელი მაიორი სტოპარდი და მალე ცოლად გაჰყვა მას. ომის დამთავრების შემდეგ, 1946 წლის დასაწყისში, ოჯახი გადასახლდა დერბიშირში, ინგლისში. პატარა ტომი ტკბებოდა ინგლისური სოფლური ცხოვრებით და სწავლობდა თავდაპირველად დაწყებით სკოლაში (თავისი სახლის მახლობლად), შემდეგ კი – პოკლინგტონში, იორკშირში. ჩვიდმეტი წლის ასაკში სტოპარდმა მიატოვა სკოლა, გადაწყვიტა, ჟურნალისტი გამხდარიყო და მოეწყო გაზეთის რედაქციაში ბრისტოლში, სადაც დედამისი და მამინაცვალი ცხოვრობდნენ. მის ახალშეძენილ მეგობრებს შორის იყო ახალგაზრდა მსახიობი პიტერ ო’ტული, რომლის შეყვარებული, იზაბელ დანჯონი, დროდადრო სტოპარდსაც უნიშნავდა პაემნებს. ო’ტული იმხანად (1957 წელს) თამაშობდა ბერნარდ შოუს კომედიაში „ადამიანი და ზეადამიანი“, მომდევნო წელს კი – ბეკეტის პიესაში „გოდოს მოლოდინში“. სტოპარდი ო’ტულს თან ახლდა ეივონის სტრატფორდში, როდესაც მსახიობს ტელეფონით ულოცავდნენ და გაზეთებშიც ხოტბა-დიდებას ასხამდნენ შაილოკის როლის უბადლო შესრულების გამო. ახალგაზრდა სტოპარდი გამოუტყდა დედამისს, მეც მინდა სახელი და დიდება მოვიხვეჭოო.

მიუხედავად იმისა, რომ ორმოცდაათიანი წლებში სტოპარდზე მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინა ეგზისტენციალიზმმა (რომელიც აისახა „გოდოში“ და პინტერის „დაბადების დღეში“), მის ნაწარმოებებში შეინიშნება ახალგაზრდული ენთუზიაზმი – მას უდიდეს სიამოვნებას ანიჭებს ინგლისური ენის ვირტუოზული ფლობა, შემეცნების პროცესი, სხვადასხვაგვარი თამაშები. თავის საუკეთესო პიესებში: „როზენკრანცი და გილდენსტერნი მკვდრები არიან“ (1966), „მოხტუნავეები“ (1972), „ტრავესტი“ (1974), „ჭეშმარიტება“ (1982), „არკადია“ (1993), „უტოპიის სანაპირო“ (2002) და „რთული ამოცანა“ (2015), სტოპარდი გვთავაზობს ყველაფერს, რაზეც კი შეიძლება იოცნებოს თეატრალმა: უაილდის შამპანურს, აგრეთვე – ბერნარდ შოუს და იბსენის ხორცეულის კერძებს, რომლებსაც დამატებული აქვს ბეკეტისა და პინტერის კონტინენტური საკმაზები. მაგრამ, ამ გიგანტებისგან განსხვავებით, სტოპარდი ანგრევს სახიფათო სოციალურ მითებს. სტოპარდის ქმნილებებში ჩვენს აღტაცებას იწვევს არა მარტო ავტორის გენიალური ოსტატობა, არამედ მისი მუდმივი ბრძოლაც უტოპიზმის, ახირებული ექსპერიმენტებისა (ხელოვნებაში, რა თქმა უნდა) და ათეისტური მატერიალიზმის წინააღმდეგ.

მაგალითად, „ტრავესტი“, ერთი შეხედვით, უაილდის პიესის („როგორი მნიშვნელოვანია, სერიოზული ვიყოთ“) სტილიზებული ვარიანტია, მაგრამ ასევე წარმოადგენს პოლემიკას ესთეტიკურსა და პოლიტიკურ საკითხებზე, რომელშიც მონაწილეობენ ვ.ი. ლენინი, ჯეიმს ჯოისი და ტრისტან ტცარა. სამივენი რევოლუციონერები არიან, მაგრამ სტოპარდი მართებულად გამოყოფს ჯოისს, როგორც ახალი ტაძრის შთაგონებულ მშენებელს, მაშინ, როდესაც ლენინი და ტცარა მხოლოდ ძველის დანგრევას ცდილობდნენ. სტოპარდი ხშირად მიუთითებს, რომ დრამატურგია ერთნაირად საჭიროებს ოსტატობასაც და წარმოსახვასაც; ის, ვისაც მხოლოდ პირველი მათგანი აქვს, შექმნის დახვეწილ მხატვრულ ტექსტებს, ხოლო ის, ვისაც მეორე უნარი აქვს, „თანამედროვე ხელოვნებას“ შეაფარებს თავს. ტცარა და სხვა დადაისტები ქმნიდნენ უშინაარსო ხელოვნებას (თუმცა კი მას ხშირად ხოტბა-დიდებას ასხამენ), რის გამოც სტოპარდი სინანულს გამოთქვამს.

სტოპარდის შემოქმედება აქტუალურობას არ კარგავს. „ტრავესტი“ ხელახლა (და წარმატებით) დაიდგა 2016-2018 წლებში ლონდონს და ნიუ-იორკში, ხოლო ორმოცდაათი წლის წლის თავზე მას შემდეგ, რაც დაიწერა „როზენკრანცი და გილდერნსტერნი მკვდრები არიან“, კენეთ ტაინანმა და ლოურენს ოლივიემ ის დადგეს ედინბურგის ახალდაარსებულ ეროვნულ თეატრში. დიდი წარმატებით დაიდგა ეს პიესა 2017 წელს ლონდონშიც. გარდა ამისა, სტოპარდის თოთხმეტი რადიოპიესა, რომლებიც დრამატურგმა თავისი კარიერის დასაწყისში დაწერა, ბი-ბი-სიმ აუდიოწიგნად გამოაქვყნა. „ლეოპოლდშტადტი“, რომელსაც სტოპარდი თავის უმნიშვნელოვანეს ქმნილებად მიიჩნევს, ხელახლა დაიდგმება 12 ივნისს უინდჰემის თეატრში ლონდონში (ნიუ-იორკში ამ პიესის დადგმა ჯერ კიდევ არაა დაგეგმილი).

სტოპარდმა ერთხელ თქვა, „ლეოპოლდშტადტის“ შემდეგ, ალბათ, პიესებს აღარ დავწერო; ხშირად ის დიდ დროს ანდომებს მხატვრული იდეის გააზრებას, თუმცა, ამ დროის განმავლობაში სხვა სახის საქმიანობასაც ეწევა. 2006 წლის შემოდგომაზე მას მოულოდნელად შევხვდი ნიუ-იორკის სასტუმრო „ოთხ სეზონში“, ინგლისელი რეჟისორის, პოლ გრინგრასის საინტერესო ფილმისადმი (United 93) მიძღვნილ წვეულებაზე. გრინგრასს ვესაუბრებოდი, როდესაც მან მითხრა: „მოდი, ტომს გაგაცნობ. ის ჩემი მომდევნო ფილმისთვის სცენარს წერს“. მოვტრიალდი და დავინახე სტოპარდი – სასიამოვნო, მომხიბვლელი ადამიანი,რომელსაც უხერხულობას სრულიად არ აგრძნობინებდა მისი სიმაღლე. მგონი, მოწიწებით რაღაც წავიბურტყუნე, მაგრამ აღარაფერი მახსოვს. შესაძლოა, თავი დავუკარი ან მისი ტანსაცმლის კალთას ვემთხვიე. სხვათა შორის, ფილმი, რომელიც გრიგრასმა ახსენა, იყო „ბორნის ულტიმატუმი“ – ერთ-ერთი ფილმი ათეულობით კინოფილმიდან, რომლებზეც სტოპარდი მუშაობდა მრავალი წლის განმავლობაში, თუმცა, მის გვარს და სახელს ტიტრებში ვერ იპოვით. Universal Pictures-ს არ მოეწონა ფილმის სტოპარდისეული დასასრული, როდესაც გმირი იღუპება. საერთოდ, მისი სცენარიდან ფილმში თითქმის არაფერი არ შესულა. დიახ, ზოგჯერ თვით ტომ სტოპარდსაც კი იწუნებენ. მისი სცენარები „საშობაო სიმღერისა“ (რეჟისორი ბენეტ მილერი) და თვით სტოპარდისეული „არკადიისთვის“ (პროდიუსერი სკოტ რუდინი) დამკვეთებმა უგულებელყვეს.

ეს უსიამოვნო შემთხვევები იმასაც გვახსენებს, რომ 1990-იან წლებში სტოპარდმა ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას Universal-თან სხვადასხვა სცენარების შექმნაზე. მან რამდენიმე კვირა გაატარა – წარმოგიდგენიათ? – თვით სტივენ სპილბერგთან, როდესაც ცდილობდა შეექმნა ანიმაციური ფილმი „კატები“ ენდრიუ ლოიდ უებერის მიუზიკლის საფუძველზე. სტოპარდი, ასევე, მუშაობდა ისეთ ფილმებზე, როგორებიცაა „მკურნალი“, ასევე – ბიოგრაფიული ფილმი ჩარლი ჩაპლინზე (სცენარს ეწოდებოდა „ჩარლი“; ფილმი ეკრანებზე გამოვიდა „ჩაპლინის“ სახელწოდებით); „რესტავრაცია“; „მძინარე ღარტაფი“, „ინდიანა ჯონსი და უკანასკნელი ჯვაროსნული ლაშქრობა“, „ას ორი დალმატინელი“, რიდლი სკოტის „რობინ ჰუდი (2010), რომლის შესახებაც სტოპარდმა მოგვიანებით გაიხუმრა, რობინ ჰუდი ისაა, ვინც სოციალიზმი გამოიგონაო. მის ბევრ სცენარში სხვისი იდეებია ხორცშესხმული. ასეთებია სცენარები ფილმებისა „ადამიანური ფაქტორი“ (1979), „ბრაზილია“ (1985), „მზის იმპერია“ (1987), „რუსული სახლი“ (1990), „ბილი ბათგეიტი (1991), „ვატელი“ (2000), „ენიგმა“ (2001), „ანა კარენინა“ (2012), „ტიტების ციებ-ცხელება“ (2017) და ოსკაროსანი „შეყვარებული შექსპირი“ (1998) – მთელი შემოქმედებითი ჯგუფის ერთადერთი უპირობო გამარჯვება. შეიძლება ითქვას, რომ ამ მცდელობათა უმრავლესობა (მათ შორის – ჰარვი ვაინსტაინის მდარე კინოსურათი „შეყვარებული შექსპირი“) დამამცირებელია სტოპარდის რანგის მწერლისთვის და მხოლოდ რამდენიმე მათგანი შეესაბამება მის ტალანტს. გამონაკლისს წარმოადგენს ფორდ მედოქს ფორდის ტეტრალოგიის შესანიშნავი ეკრანიზაცია – „აღლუმის დასასრული“ (2012). ყველაფერი დანარჩენი, უმეტესწილად, ფინანსურად მომგებიანი პროექტები იყო, რომლებზეც სტოპარდმა დიდი დრო დახარჯა, თუმცა შეეძლო ის უფრო გონივრულად გამოეყენებინა. ჩვეულებრივ, სტოპარდის პიესები მთელ მსოფლიოში იდგმება (მაგალითად, „უტოპიის სანაპირო“ ათი წლის განმავლობაში იდგმებოდა რუსეთში), და, რაც უცნაურია თანამედროვე დრამატურგისთვის, ის ყიდის კიდეც გამოქვეყნებული პიესების უმრავლესობას. „როზენკრანცი და გილდერსტერნი მკვდრები არიან“ გაიყიდა დაახლოებით მილიონი ეგზემპლარის რაოდენობით, ხოლო „რეალური მოვლენა“ თითქმის ამდენივეთი. საკვირველია, რატომ დაახარჯა სტოპარდმა ამდენი ენერგია ჰოლივუდის უგემოვნო კინონაწარმს?

ჰერმიონა ლი დიდ ადგილს უთმობს ინტერვიუებს მწერალთან, მაგრამ ზოგჯერ მკითხველს სურვილი უჩნდება, ეს წიგნი იატაკზე დაანარცხოს და დაიყვიროს: „რა ჯანდაბაა, სტოპარდ! გეყო ლაქლაქი და დაუბრუნდი შემოქმედებას!“. მართლაც, სტოპარდს ცხრა წლის განმავლობაში არც ერთი პიესა არ დაუწერია; ამასთან, სამართლიანობა მოითხოვს აღვნიშნოთ, რომ მისი ძირითადი ნაწარმოებების ნუსხა შთამბეჭდავია – ესაა თორმეტი მნიშვნელოვანი ორიგინალური პიესა (თუკი „უტოპიის სანაპიროს“ ერთ პიესად ჩავთვლით), და, გარდა ამისა, კონტინენტალური დრამატურგებისა და ჩეხოვის ნაწარმოებების რამდენიმე ბრწყინვალე თარგმანი. მაგრამ ეს ნუსხა შეიძლებოდა უფრო ვრცელი ყოფილიყო. სტოპარდი ამბობს, რომ პიესების ჩანაფიქრები იშვიათად მოსდის თავში, მაგრამ, შესაძლოა, ის, უბრალოდ, ყურადღებას არ აქცევდა ამ ჩანაფიქრებს და უპირატესობას ანიჭებდა მეორე-, მესამე- და მეოთხეხარისხოვანი მნიშვნელობის მქონე პროექტებს.

არ მინდა, დავაკნინო სტოპარდის უბადლო თეატრალური მიღწევები, რომლებიც მიუწვდომელია თანამედროვე დრამატურგთათვის. „ღრმააზროვანი, ნიჭიერი, შთაგონებული, მგზნებარე, მკაცრი, სასიამოვნო, შეუდარებელი, მახვილგონიერი“ – ასეთია ეპითეტები, რომლებიც ლის ესმოდა, როდესაც ამ დიდი ადამიანის ბიოგრაფიას წერდა. ასევე – „საინტერესო, თავისუფალი, სათნო, დაკვირვებული, მოსიყვარულე, გამაოგნებელი, საღად მოაზროვნე, მიზანსწრაფული, გაბედული, გულითადი“. ეს არის ქათინაურების საკმარისად დამაკმაყოფილებელი ნუსხა. ლი იქვე აღნიშნავს, რომ ყველაზე უფრო გავრცელებული ეპითეტებია: „ერთგული, კეთილი, გულისხმიერი, მომხიბვლელი და ჭკვიანი“ (თუმცა, სტოპარდი, ლის თქმით, „არც ისეთი მომხიბვლელია, როგორც სხვებს ჰგონიათ“). დრამატურგი ისეთივე ექსპანსიურია, როგორც მისი შემოქმედება; ის ისეთივე თავდავიწყებით ეძლევა თავის მეგობრებს, როგორც – შემოქმედებას. წიგნის დასრულებისას განიცდი უსაზღვრო მადლიერებას იმის გამო, რომ სტოპარდი არსებობს. ალბათ, ყველა დაეთანხმება იმ სახელგანთქმულ მწერალს, რომლის აზრით, „სტოპარდი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფიგურაა თანამედროვე სამყაროში“.

 

The New Criterion

Vol. 39, No. 10 / ივნისი 2021

© არილი