“უცნაური გრძნობა მაქვს, ამიერიდან დღიური უნდა ვწერო. და უცნაურია არა მხოლოდ იმიტომ, რომ დღემდე არაფერი “დამიწერია”. მე მგონია, მომავალში არც მე და არც სხვას არ დაგვაინტერესებს ცამეტი წლის მოსწავლე გოგონას გულწრფელი აღსარება. თუმცა ამას რა მნიშვნელობა აქვს”. ასე იწყებს 1942 წლის 20 ივნისს ანა ფრანკი დღეს უკვე ყველასთვის ცნობილი დღიურის წერას. 1947 წლის 25 ივნის კი მამამისმა უკვე გარდაცვლილი ქალიშვილის დღიურს აქვეყნებს.
პუბლიკაციის 75-ე წლისთავის აღსანიშნავად ფრანგულმა ჟურნალმა France24 ჰოლოკოსტის მკვლევარ იოჰანეს ჰაუვინკი თენ კატესთან მცირე ინტერვიუ ჩაწერა:
როგორი იყო ანა ფრანკის ცხოვრება, როცა 1942 წელს დღიურის წერა დაიწყო?
ამსტერდამში საშუალო კლასის ებრაელების ოჯახში მცხოვრები ყველა თინეიჯერი გოგონას ცხოვრების მსგავსი. მამამისი არც ისე წარმატებული ბიზნესმენი იყო, შესაბამისად, ფრანკების ოჯახი მდიდარი გერმანელი ებრაელების მსგავსად სამხრეთ ამსტერდამში არ ცხოვრობდა. შედარებით მოკრძალებულად უწევდათ თავის გატანა.
ანა ფრანკი რელიგიურად არ აღუზრდიათ. ოჯახმა ლიბერალური და ჰუმანისტური იდეალები ჩაუნერგა, რამაც მის დღიურ კიდევ უფრო საინტერესო ტექსტად აქცია – ანა ყველაზე კრიტიკულ სიტუაციებშიც კი თავის ღირებულებებს არ ღალატობდა.
ვერ ვიტყვით რომ სტანდარტული ებრაელი იყო. ჰოლივუდში წასვლასა და მსახიობობაზე ოცნებობდა. თუმცა მრავალ მხრივ, ჩვეულებრივი მოზარდისგან არაფრით განსხვავდებოდა: ინტერესისთვის სცადა მეგობარი გოგონას კოცნა და დედამის ხშირად ეჩხუბებოდა. ეს პასაჟები მამამისმა ტექსტიდან ამოიღო, როდესაც მისი დღიური 1947 წელს პირველად გამოქვეყნდა. მათ შესახებ ფართო საზოგადოებამ 1986 წლამდე არაფერი იცოდა, სანამ ჰოლანდიის ომის დოკუმენტაციის სახელმწიფო ინსტიტუტმა დღიურის „სამეცნიერო“ ვერსია არ გამოაქვეყნა, როგორც პასუხი დასავლეთ გერმანიაში არსებულ იურიდიულ კითხვებზე, დღიურის ავთენტურობის შესახებ.
როგორ ფიქრობთ, რატომ გადაწყვიტა თავის დღიურში ყოველდღიური ცხოვრება აღეწერა?
ნაცისტური ოკუპაციის დროს ბევრმა ადამიანმა, როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ ევროპაში, დაიწყო დღიურებს წერა. სურდათ, საკუთარი ხმა სადმე მაინც გაეჟღერებინათ და ეგრძნოთ თავიანთ ცხოვრებას მინიმალურად მაინც რომ განსაზღვრავდნენ.
ანა ფრანკსაც იგივე მიზეზი ამოძრავებდა. თავისი დღიურით წარმოსახვით მეგობარსა და ერთგვარ ალტერ-ეგო კიწის ესაუბრებოდა. ვფიქრობ სიმარტოვესა და იზოლაციას ამ გზით ებრძოდა. თავიდან მხოლოდ საკუთარი თავისთვის წერდა. მოგვიანებით კი დაგაწყვიტა, რომ მისი დღიური უნდა გამოქვეყნებულიყო და პასაჟების შესწორება დაიწყო. ამ გზით ტექსტი ლიტერატურულ ნაწარმოებად აქცია.
როგორ ახსნით ანა ფრანკის დღიურის წარმატებას?
ანა გულმართალი ბავშვი იყო. ვფიქრობ, ახალგაზრდა გოგონები მასთან თავს მარტივად აიგივებენ. სანამ სამყაროში 13 წლის მოზარდები იარსებებენ, მისი დღიურის კითხვა არ შეწყდება. 2011 წელს წიგნი ჩინურადაც ითარგმნა.
ასევე, რადგან რელიგიური არ იყო, არაებრაელ აუდიტორიასაც არ უჭირს მისი გაგება. თავად ჰოლოკოსტზე არ წერდა – არც მკვლელობებს ახსენებდა და არც ბანაკებს. შესაბამისად, როგორც ისტორიული კონტექსტი, ისე ანას სრული ბიოგრაფია ტექსტში მკითხველს შეჰყავს, რაც კითხვის პროცეს კიდევ უფრო ემოციურს ხდის.
კანადელი ავტორი როზმარი სალივანი წიგნში “ვინ უღალატა ანა ფრანკს?” ამტკიცებს, რომ 1944 წელს ფრანკების სამალავი ებრაელმა არნოლდ ვან დენ ბერგიმ გათქვა. თქვენ თქვით, რომ წიგნი უზუსტობებითაა სავსე. შეგიძლიათ, განგვიმარტოთ დავა რამ წარმოშვა?
წიგნში ავტორის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი შეცდომა არის დაშვება, რომ ნოტარიუსს ნაცისტებთან ახლო ურთიერთობა ჰქონდა. ყურადღება არ მიაქცია ფაქტს, რომ არნოლდ ვან დენ ბერგი თავად 6 თვის განმავლობაში იმალებოდა, როცა ფრანკების ოჯახი დააკავეს. ასეთი ტიპის ბრალდებას ძლიერი მტკიცებულება სჭირდება, რომელიც წიგნში არ იძებნება.
შეერთებულ შტატებში წელს კიდევ ორი წიგნი გამოქვეყნდა, რომელთა ავტორები სულ სხვა „ღალატებზე“ წერენ. როგორც ჰოლოკოსტის მკვლევარს, მთელი ჩემი კარიერის განმავლობაში ჯამში სულ 7 ღალატის ვერსია მომისმენია. ამერიკელებს (და არა მარტო) ასეთი დეტექტიური ისტორიები უყვართ და ზოგს არც აწუხებს, კარგ ამბავს მეცნიერულ კეთილსინდისიერებას თუ გადააყოლებს.
© არილი