დრამა სამ მოქმედებად
ფრანგულიდან თარგმნა ლევან ბერძენიშვილმა
მოქმედი პირები:
ოიდიპოსი
ტირესიასი
კრეონი
ანტიგონე
იოკასტე
პირველი მოქმედება
მრავალი რამაა საოცარი, მაგრამ ადამიანზე უფრო საოცარი არაფერია.
სოფოკლე, ანტიგონე, პირველი სტასიმონი
ოიდიპოსი. აი, თქვენ წინაშე ვარ მე მთლიანად, მარადიული ყოფიერების ამ წამში, მსგავსად კაცისა, რომელიც გამოვა თეატრის ავანსცენაზე და იტყვის:
მე ვარ ოიდიპოსი. ორმოცი წლისა, ოცი წელია ვმეფობ. საკუთარი ძალებით მივაღწიე ბედნიერების მწვერვალს. დაკარგული და ნაპოვნი ბავშვი, სამოქალაქო სტატუსისა და საბუთების გარეშე, მაინც ბედნიერი ვარ, რომ, საკუთარი თავის გარდა, არავის ვალი არ გამაჩნია. ბედნიერება არ მომეცა; მე იგი მოვიპოვე. შეიძლებოდა, დიდი წარმოდგენა მქონოდა საკუთარ თავზე და ამისთვის თავი რომ დამეღწია, თავიდან თავს ვკითხე, ხომ არ არის წინასწარი განსაზღვრულობა ჩემს შემთხვევაში. მეშინოდა, სიამაყისგან თავბრუ არ დამხვეოდა, რასაც მრავალი, არც მთლად უსახელო მხედართმთავარი, დაუღუპავს… ყურადღება, ყურადღება! ოიდიპოს, არ ჩაჯდე მეტისმეტად გრძელი ფრაზების ნავში, რომლებიდანაც შეიძლება თავი ვერ დაიძვრინო. თქვი უბრალოდ ის, რაც სათქმელი გაქვს და ნუ შეიტან შენს სიტყვებში კუდაბზიკობას, რომელსაც ისედაც ცდილობ, გაექცე ცხოვრებაში. ყველაფერი უბრალოა და ყველაფერი მოდის საჭირო მდგომარეობაში. თავად იყავი უბრალო და ისარივით პირდაპირი. პირდაპირ მიზანში… ამას იქ მივყავარ, რაც ახლახან ვთქვი: დიახ, თუ ხანდახან მიხერხდება დავიჯერო, რომ ღმერთები მმართავენ, უფრო მოკრძალებული ვხდები და მათ მივაწერ ჩემს ბედნიერებას. რადგან სწორედ ჩემს შემთხვევაში სწორედაც ძნელი არ არის, ოდნავ გაიბღინძო. მე ვაღწევ და ჩემ ზემოთ ვქმნი წმინდა ძალაუფლებას, რომელსაც, მინდა თუ არ მინდა, ვემორჩილები. ვინ არ აღიარებს ხალისით ასეთ წმინდა ძალაუფლებას, თუ იქ მიჰყავხარ, სადაც მე მიმიყვანა? ღმერთი მიგიძღვის წინ, ოიდიპოს; და მეორე შენნაირი არ არსებობს. ამას ვეუბნები თავს კვირაობით და სადღესასწაულო დღეებში. კვირის დანარჩენ დღეებში ამაზე ფიქრის თავი არ მაქვს. და რა საჭიროა? მსჯელობა მიჭირს; ლოგიკა ჩემი ძლიერი მხარე არაა; ვმოქმედებ ინტუიციით. არსებობს ხალხი, რომელიც ყველა სიტუაციაში თავს ეკითხება: უნდა დავუთმო გზა თუ არა? მაქვს თუ არა უფლება, გადავცდე საზღვარს? მე სულ ისე ვმოქმედებ, თითქოს ღმერთი შთამაგონებდეს.
ავანსცენაზე ორ ჯგუფად გაყოფილი გუნდია, ოიდიპოსის მარჯვნივ და მარცხნივ.
გუნდი, ორივე ჯგუფი ერთად. ჩვენ, გუნდს, გვაკისრია განსაკუთრებული მისია, ამ ადგილას წარმოვადგენდეთ უმრავლესობის მოსაზრებას, ჩვენ გაკვირვებული და განაწყენებული ვართ ასეთი უჟმური პიროვნების აღსარებით. გრძნობები, რომლებიც ოიდიპოსმა გამოხატა, მხოლოდ გადაცმულ ვინმეს ეპატიება.
რა თქმა უნდა, კარგია ღმერთები შენს მხარეს გყავდეს; მაგრამ უფრო ნაღდი საშუალებაა, ქურუმის მხარეს იყო. ოიდიპოსისთვის კარგი იქნებოდა, რჩევა მიეღო ტირესიასისგან, რადგან ღმერთებთან მას აქვს ურთიერთობა. ოიდიპოსი ჩვენი სამსახურის საბაბით საფრთხეს ქმნის, ღმერთები ჩვენ წინააღმდეგ განაწყო და უეჭველად მისი ბრალია, რა განსაცდელშიც ახლა ვიმყოფებით. ჩვენ შევეცდებით, არც ისე ძვირფასი მსხვერპლშეწირვით და მარჯვედ წარმართული ლოცვით მათი შემწყნარებლობა დავიმსახუროთ, გავეთიშოთ ჩვენს მეფეს და მარტო მისკენ მივმართოთ სასჯელი, რომელსაც მისი ქედმაღლობა იმსახურებს.
მარჯვენა გუნდი,ოიდიპოსს. შენ რომ ბედნიერი ხარ, მიუხედავად იმისა, რომ ამაზე მეტისმეტად ბევრს ლაპარაკობ, ეჭვი არავის ეპარება; მაგრამ ჩვენ არ ვართ ბედნიერი, ჩვენ, შენი ხალხი, ოიდიპოს; მაგრამ ჩვენ, შენი ხალხი, აჰ, არა, არ ვართ ბედნიერი. უნდათ, ეს დაგიმალონ; მაგრამ ამ დრამის მოქმედება ვერ დაიწყებოდა, ჩვენ რომ შენთვის არ მოგვეტანა მეტისმეტად მძიმე ამბავი. შავი ჭირი, რადგან მას თავისი სახელი უნდა დაერქვას,[1] ისევ ამწუხრებს ქალაქს. შენს ოჯახს იგი აქამდე არ შეხებია; მაგრამ მეფე უნდა თანაუგრძნობდეს თავისი ხალხის გასაჭირს, თუნდაც მას ეს პირდაპირ არ ეხებოდეს.
მარცხენა გუნდი. თუმცა, ჩვენ გვგონია, რომ შენი ბედნიერება და ჩვენი უბედურება, რაღაც მისტიკური სახით, ერთმანეთს უკავშირდება; ყოველ შემთხვევაში, ეს შეიძლება ვივარაუდოთ ტირესიასის ქადაგების მიხედვით. საჭიროა, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით ვიცოდეთ, სად ვიმყოფებით. აპოლონმა უნდა გაგვარკვიოს. შენ თვითონ ისურვე და ღვთის ტაძარში სასწრაფოდ გაგზავნე კეთილი კრეონი, შენი ცოლისძმა და მან მალე უნდა ჩამოიტანოს სამისნოს დიდხანს ნანატრი პასუხი.
ოიდიპოსი. აი, სწორედ კრეონი ბრუნდება.
შემოდის კრეონი.
ოიდიპოსი, კრეონს. აბა?
კრეონი. უკეთესი ხომ არ იქნება, ერთი ერთზე დაგელაპარაკო?
ოიდიპოსი. რატომ? ხომ იცი, როგორ მეზიზღება ნიღბები და ფარული ამბები. ამრიგად, ყველაფერს იტყვი ყველას წინაშე. მოგიწოდებ. გიბრძანებ ამას. რასაც შეუძლია წამალი მოუტანოს ხალხის უბედურებას, ხალხმაც უნდა იცოდეს და არა მხოლოდ მე. მხოლოდ ასე შეიძლება დამეხმაროს და განკურნოს. რა თქვა ორაკულმა?
კრეონი. სწორედ ის, რასაც წინასწარ ვგრძნობდი: რაღაც დალპა სამეფოში.[2]
ოიდიპოსი. შეჩერდი. არასაკმარისი ხალხია. აქ უხმონ შენს და იოკასტეს და ჩვენს ოთხ შვილს.
კრეონი. მომისმინე; გაქებ, იოკასტეს რომ უხმობ. შენ იცი, როგორი ძლიერი გრძნობა მაქვს ოჯახის მიმართ. გარდა ამისა, მას შეუძლია კარგად გვირჩიოს; მაგრამ ბავშვები პატარები მგონია ასეთ საუბარში მონაწილეობისთვის.
ოიდიპოსი. ანტიგონე უკვე ბავშვი აღარაა. ეტეოკლესი და პოლინიკესი ისეთები არიან, როგორიც მე ვიყავი მათს ასაკში: არა უჭკუო, დაუფიქრებელი, თავისნათქვამა. კარგია, თუ თავში რამე საფიქრალს შეუშვებენ. რაც შეეხება ისმენეს, ის ვერაფერს ვერ გაიგებს.
შემოდიან იოკასტე და ოიდიპოსის ოთხი შვილი.
ოიდიპოსი, იოკასტეს. შენი ძმა ჩამოვიდა პითოდან[3]. მე მინდოდა, ყველანი ჩემთან ერთად ყოფილიყავით, რომ მოგვესმინა ღმერთის პასუხი. აბა, კრეონ, რა ბრძანა ორაკულმა?
კრეონი. რომ ღმერთი თავის რისხვას თებეს არ აარიდებს, სანამ შურს არ იძიებენ ლაიოსის გამო.
ოიდიპოსი. შურისძიება? რაზე?
კრეონი. ნუთუ არ იცი, რომ ის კაცი, რომლის ადგილი დაიკავე შენ ჩემი დის, იოკასტეს სარეცელზე და სამეფო ტახტზე, მოკლეს?
ოიდიპოსი. მე ეს ვიცოდი, მაგრამ დამნაშავე არ დასჯილა?
კრეონი. პოლიციამ იგი ვერ დაიჭირა და, უნდა ითქვას, დიდად თავი არც შეუწუხებია.
ოიდიპოსი, იოკასტე. შენ ჩემთვის არ გითქვამს…
იოკასტე. ყოველ ჯერზე, როცა მინდოდა მეთქვა, შენ მაწყვეტინებდი. „არა, არ მინდა წარსულზე ლაპარაკი“, – ყვიროდი, „არაფრის ცოდნა არ მინდა. ოქროს ხანა დაიწყო, ყველაფერი ხელახლა გაკეთდა.“[4]
კრეონი. სიტყვა „სამართლიანობა“ შენს ენაში ხდებოდა „ამნისტია.“
ოიდიპოსი. მე რომ მცოდნოდა ეს ღორი, რომელმაც…
იოკასტე. დამშვიდდი, ჩემო მეგობარო. ძველი ამბავია. წარსულს ნუ გაიხსენებ.
ოიდიპოსი. არა, მე ვერ დავმშვიდდები… საწყენია, ადრე რომ არ ვიცოდი ეს. ჯოჯოხეთს ვფიცავ, მოვჩხრეკ, არ მოვისვენებ, სანამ არ ვიპოვი დამნაშავეს! სადაც უნდა დაიმალოს, ვიპოვი და გპირდებით – ხელიდან ვერ დამიძვრება. რა დრო გავიდა მას შემდეგ?
იოკასტე. მე ექვსი თვის ქვრივი ვიყავი, შენ რომ ლაიოსის ადგილი დაიკავე. ოცი წელია.
ოიდიპოსი. ბედნიერების ოცი წელი…
ტირესიასი. რაც ღვთის თვალში ერთი დღეა.
ტირესიასი, ბრმა, ჩაცმული ბერივით, შეუმჩნევლად შემოდის ანტიგონესა და ისმენესთან ერთად.
ოიდიპოსი. ღმერთო! როგორ მომაბეზრა ამ კაცმა თავი! სულ სხვის ამბებში ეჩრება! ვინ გთხოვა მოსვლა?
იოკასტე, ოიდიპოსს. ასე არ უნდა ილაპარაკო ბავშვების თანდასწრებით. საშიშია იმ კაცის ავტორიტეტის დაკნინება, რომელსაც ბავშვები მივაბარეთ, როგორც მასწავლებელს და რომელიც მუდმივად მათთან უნდა იყოს. (მიუბრუნდება ტირესიასს). თქვენ ამბობდით…
ტირესიასი. არ მინდა, მეფე გავანაწყენო.
ოიდიპოსი. ჩემი განაწყენებაა შეუძლებელია იმით, რასაც ამბობენ, შესაძლებელია იმით, რასაც ფიქრობენ და არ მეუბნებიან. ილაპარაკე.
ტირესიასი. პირისპირ, ოიდიპოს, ვილაპარაკებთ შენს ბედნიერებაზე, რასაც შენ ბედნიერებას უწოდებ; მაგრამ ამჟამად ლაპარაკია ხალხის უბედურებაზე. ოიდიპოს, ხალხი იტანჯება და მისმა მეფემ არ შეიძლება, ეს არ იცოდეს. ერთეულების სიმდიდრესა და უმრავლესობის სიღარიბეს შორის ღმერთი ქსოვს იდუმალ კავშირს. უფლის სახელი, ოიდიპოს, ხშირად გაქვს ბაგეებზე. ამის გამო მე შენ არ გაგკიცხავ, მაგრამ იმისთვის კი გაგკიცხავ, რომ ღმერთში უფრო მომწონებელს ეძებ, ვიდრე მსაჯულს და მის წინაშე არ ცახცახებ.
ოიდიპოსი. მე არასოდეს არ ვყოფილვარ ის, ვისაც ლაჩარს უწოდებენ.
ტირესიასი. რაც უფრო მამაცია რომელიმე მეთაური კაცთა წინაშე, მით უფრო მოსწონს მისი ცახცახი უფალს.
ოიდიპოსი. მე რომ სფინქსის წინაშე მეცახცახა, ვერ შევძლებდი, მისთვის პასუხი გამეცა და მეფე ვერ ვიქნებოდი.
ორივე გუნდი. ოიდიპოს! ოიდიპოს! ყველაფერი ეს უსარგებლოა. შენ კარგად იცი, რომ ტირესიასთან ლაპარაკში მეფესაც კი არ ეკუთვნის უკანასკნელი სიტყვა.
მარჯვენა გუნდი. უეჭველია, შენ სფინქსი დაამარცხე; მაგრამ გაიხსენე, გამოცანა რომ ამოხსენი, შენ ამტკიცებდი, რომ ფრინველებით მისნობის გარეშეც შეძლებდი ცხოვრებას.
მარცხენა გუნდი. და რაკი ისინი ძილს გიფრთხობდნენ, შენ ჩვენც გაგვრიე საქმეში და ნება დაგვრთე, ისინი გაგვეძევებინა, მიუხედავად ტირესიასის აკრძალვისა.
ორივე გუნდი. ფრინველის რაგუ კარგი იყო; მაგრამ ჩვენ გავიგეთ, რომ შევცოდეთ, რადგან განრისხებულმა ღმერთმა ჩვენი მოსავალი მუხლუხებით გაავსო.
მარჯვენა გუნდი. და თუ იმ წელს ვიშიმშილეთ, ეს, ალბათ, სასჯელი იყო.
მარცხენა გუნდი. …მაგრამ ასევე იმიტომ, რომ საჭმელი არაფერი არ გვქონდა.
ორივე გუნდი. ამჟამად ჩვენ მზად ვართ მორჩილებისთვის და შენაც მოგიწოდებთ, დაემორჩილო ტირესიასს.
ოიდიპოსი, თავის ორ ვაჟს. ხალხი ყოველთვის ამჯობინებს ბუნებრივ ახსნას მისტიკურ ინტერპრეტაციას, აქ ვერაფერს ვერ გააწყობ! (ტირესიასს). აბა, მიდი!
ტირესიასი. მეფის პოლიციას შეუძლია ეძებოს დამნაშავე. მაგრამ მისი პოვნის მოლოდინში მე გაკისრებთ თითოეულ თქვენგანს ეპიტიმიას; რადგან ღვთის წინაშე ყველა თქვენგანი დამნაშავეა და ჩვენ არ ვიცით არც ერთი ადამიანი ცოდვის გარეშე. ამრიგად, დაე ყოველი თქვენგანი ჩაუღრმავდეს თავის თავს, შეამოწმოს თავი და მოინანიოს. და მაინც, მე ვფიქრობ, ზოგიერთ შესაწირავს შეუძლია დააშოშმინოს ის, ვისი მრისხანებაც ასე მკაცრად აწამებს ქალაქს. მკვდრებს უკვე თვლა აღარ აქვთ. პოლინიკესი, რომელთან ერთადაც დავდიოდით ახლახან და რომელიც ხედავდა იმას, რასაც მე ვერ ვხედავდი, გეტყვის…
პოლინიკესი. დიახ, მამა, ჩვენ სასახლის მახლობლად გადავაწყდით ჭირიანების ჯგუფს. განავლითა და ნარწყევით დასვრილები საზარლად იკრუნჩხებოდნენ და თითქოსდა ერთმანეთს ეხმარებოდნენ სიკვდილში. მთელი ჰაერი ირგვლივ სავსე იყო მათი ოხვრითა და გლოვით, მზერითა და სლოკინით.
კრეონი. საკმარისია! საკმარისი!..
ისმენეს გული მისდის.
ოიდიპოსი. აჰა! პატარას გული წაუვიდა ახლა.
ეტეოკლესი, პოლინიკესს. ეს არ უნდა მოგეყოლა დის თანდასწრებით.
ოიდიპოსი, იოკასტეს. გევედრები, წაიყვანე ბავშვები. (ტირესიასი გადის მათთან ერთად). ხალხიც წავიდეს. მე უნდა ვცადო, გავიაზრო. (ოიდიპოსი მარტო რჩება კრეონთან).
კრეონი. არათანმიმდევრული ხარ, როგორც ყველა იმპულსური ადამიანი. რას ნიშნავს ეს საზეიმო დაპირება, ახლახან რომ გამოაცხადე?
ოიდიპოსი. რომელი დაპირება?
კრეონი. ხედავ, უკვე აღარც გახსოვს. მაგრამ ხალხი, მაგრამ შენს შვილები აქ არიან, რომ ახსოვდეთ და ტირესიასიც, რომ შეგახსენოს: დაპირება, რომ მეფის სიკვდილისთვის შურს იძიებ.
ოიდიპოსი. ეს მართალია. რატომ არ სცადეს დამნაშავის დაჭერა?
კრეონი. საქმე მიაფუჩეჩეს.
ოიდიპოსი. ვინ?
კრეონი. უპირველეს ყოვლისა, მე, რომელიც მაშინ მეფის მოვალეობას ვასრულებდი. ჩავთვალე, რომ არ იყო გონივრული ამ საქმეზე ხალხის ყურადღების მიპყრობა, რათა დაენახათ, რომ მეფეც შეიძლება მოკლან, როგორც ნებისმიერი სხვა ადამიანი.
ოიდიპოსი. დიახ, მაგრამ ახლა ხალხმა იცის.
კრეონი. იოკასტემაც არ ისურვა გამოძიება, შეაფასა რა თავისი დიდი სიბრძნით, რომ შენი მეფობის დასაწყისი არ ჩამწარებულიყო.
ოიდიპოსი. იოკასტე მუდამ ზრუნავდა, რომ დაეცვა ჩემი ბედნიერება. იგი სრულყოფილია, იოკასტე. რა მეუღლე! რა დედა! მე, საკუთარი რომ არასოდეს მცოდნია, მიყვარს იგი შვილური და ქმრული სიყვარულით ერთდროულად. ერთი მითხარი… პირველი ქმარი უყვარდა?
კრეონი. რა თქმა უნდა, ბევრად ნაკლებად, ვიდრე შენ.
ოიდიპოსი. ესეც მითხარი… ბავშვები არ ჰყოლიათ?
კრეონი. ეს მთელი ისტორიაა. არ ვიცი, უნდა ვილაპარაკო თუ არა…
ოიდიპოსი. მაშინ არაფერი არ უნდა გეთქვა ჩემთვის; მაგრამ ახლა მე მინდა ვიცოდე.
კრეონი. კი ბატონო, აი: მათ არ სურდათ, შვილები ჰყოლოდათ, რადგან ორაკულმა…
ოიდიპოსი. ისევ ორაკული!
კრეონი. … იწინასწარმეტყველა, რომ ლაიოსი მოკვდებოდა შვილის ხელით განგმირული; მაგრამ ერთხელ, ერთ მხიარულ საღამოს, გაუფრთხილებლობით…
ოიდიპოსი. გავიგე. თრობის შვილი… რა ბედი ეწია მას?
კრეონი. ეს ბიჭი იყო. იგი მაშინვე გადასცეს ვინმე მწყემსს, რომელსაც უნდა შეესრულებინა სევდიანი ბრძანება და დაეტოვებინა მთაში, სადაც მხეცები მას მალე დაგლეჯდნენ.
ოიდიპოსი. ეს მწყემსი კიდევ ცოცხალია?
კრეონი. მეტისმეტად ბევრს მთხოვ. გინდა ჩემი რჩევა? თავს ტყუილად ნუ იწვალებ. მშვიდად იცხოვრე.
ოიდიპოსი. ასეთი ხიჭვით ყურში ვშიშობ, ძილს ვეღარ შევძლებ. სხვათა შორის, ეს ხომ გაიგონე, ღმერთი ითხოვს მკვლელის დასჯას.
კრეონი. ჩემო ძვირფასო ოიდიპოს, ორაკულები კარგია ხალხისთვის, თუმცა ჩვენს პატივისცემას ვერ იმსახურებს. ჩვენ, მბრძანებლები, მათ ხელისუფლების გასამყარებლად ვიყენებთ და ჩვენს ჭკუაზე მოვაქცევთ. ლაიოსიო, გვეუბნებიან ისინი, შვილს უნდა მოეკლაო; შვილი თავიდან მოიცილეს. ლაიოსი მაინც მოკლესო, შემეწინააღმდეგები. ცოცხალი რომ ყოფილიყო, მის ტახტს ვერ დაეუფლებოდი. მაშ რას დასტირი დღეს მის დაკარგვას და რად იძიებ გაარკვიო, როგორ მოკვდა? თუ ვინმემ მოკლა, შენთვის მოკლა; შენ გაძლევდა ეს ხელს; შენ მისი დასჯა კი არა, პირიქით, მისი დაჯილდოება გმართებს.
ოიდიპოსი. და რას იტყოდა ტირესიასი?
კრეონი. მისი გეშინია?
ოიდიპოსი. კაცმა რომ თქვას, არა; მაგრამ ხალხი უსმენს მას. მე ხანდახან მისი ხმა მაშფოთებს; გეგონება, საიქიოდან ამოდისო. აი ისიც, ისევ. მუდამ ისე მოგიახლოვდება, ვერ გაიგონებ ხმას. რა გნებავს ჩვენგან, ტირესიას?
შემოდის ტირესიასი.
ტირესიასი. ოიდიპოს, დედოფალს შენთან ლაპარაკი სურს. სასახლეში გელოდება. (ოიდიპოსი გადის. კრეონს). მინდოდა, მარტონი დავეტოვებინეთ. მესმოდა ყველაფერი, რაც ილაპარაკეთ.
კრეონი. გესმოდა?
ტირესიასი. სმენა არ მჭირდება, რომ გავიგონო. სანამ ხმებს გავიგონებ, ფიქრები უკვე მესმის. კრეონ, არ იყო კარგი ოიდიპოსის დამშვიდება.
კრეონი. რისი თქმა გინდა?
ტირესიასი. რომ ის ისედაც მეტისმეტად მშვიდია. მისი სული დახშული ჭურჭელივითაა; ვერანაირი შიში ვერ შეაღწევს. უფლის შიშშია ჩემი ძალაუფლება. მისი მშვიდი ბედნიერება ბიწიერია. შენ ოდნავ უნდა გაუბზარო ეს ბედნიერება.
კრეონი. რატომ?
ტირესიასი. ამ მოუსვენარი ბზარით ღმერთი შეაღწევს მის გულში. ეტეოკლესი და პოლინიკესი გამირბიან; ყოველდღე სულ უფრო და უფრო ვგრძნობ ამას. იოკასტე გეტყვის ამას: იღებენ რა მამისგან მაგალითს, ცდილობენ განთავისუფლდნენ ძალაუფლებისგან, რომელსაც ყველა უნდა ემორჩილებოდეს. არ გელაპარაკები ჩემი სახელით, არამედ სახელითა ღვთისა, რომელსაც წარმოვადგენ; შემდეგ სახელითა იოკასტესი და ღვთისნიერი ანტიგონესი; ბოლოს და ბოლოს, სახელითა ხალხისა, რომელიც შეძრწუნებულია და ხედავს უბედურებაში, რომელიც თავს დაატყდა, მათი მეფის დანაშაულისთვის სასჯელს. გარდა ამისა, როგორ შეუძლია ანტიგონეს, პატივი სცეს მამას, იოკასტეს უყვარდეს ქმარი, რომლის გულმა ზურგი შეაქცია ღმერთს, რომელსაც ორივე პატივს სცემს? შენ თვითონ, კრეონ, უნდა გაიგო, რომ ყველას ინტერესშია, მეფემ მუხლი მოიყაროს უზენაესი ხელისუფლების წინაშე, რომელშიც მეფის წინააღმდეგ ყველას შეუძლია მოიპოვოს მხარდაჭერა.
შემოდის იოკასტე.
იოკასტე. ოიდიპოსი გაოგნებულია ახალი ამბით, რომელიც ახლახან გაიგო: ანტიგონეს სურს, ტაძარში აღიკვეცოს.
კრეონი. ვესტას მხევლად!
ტირესიასი. არაფერია გასაკვირი. ძვირფას ბავშვს სურს გამოისყიდოს მამამისის ბიწიერება.
იოკასტე. მან ეს ამბავი გამანდო, რაც არ იციან მისმა ძმებმა, ეს საიდუმლოა.
კრეონი. აჰ, საბრალო ბავშვი!
ტირესიასი. რატომ საბრალო? იგი შეძლებს იპოვოს ღმერთში ოიდიპოსისაზე უფრო მყარი ბედნიერება, ნათელი ნეტარება, მოპოვებული თვინიერებით და არა სიამაყით.
კრეონი. ასევე მგონია, რომ ხალხის უბედურებამ ააღელვა იგი.
იოკასტე. იგი მთხოვდა, ნება მიმეცა, ავადმყოფებს დახმარებოდა. მე უარს ვეუბნებოდი, რადგან ეს არ არის მეფის ასულის საქმე. „მაშინ ლოცვა მათთვის, თხოვნა მათთვის“, – მითხრა და დაამატა უფრო ხმადაბლა, „ან იქნებ მისთვის…“, მაგრამ ცრემლმა არ დაამთავრებინა.
ტირესიასი. მისთვის, ვინც კიდევ უფრო ავადაა.
კრეონი. მამას გულისხმობდა?
ტირესიასი. უეჭველად. როგორ მიიღო ეს ოიდიპოსმა?
იოკასტე. თავიდან აღშფოთდა და განაწყენდა. შემდეგ აღმოხდა, ტირესიასის ნამუშევარს ვცნობო.
ტირესიასი. მე მხოლოდ უფლის იარაღი ვარ; მაგრამ რაკი იგი ჩემი მეშვეობით მოქმედებს, მისი შრომა აქ არ დამთავრდება.
იოკასტე. საყვარელი მეუღლის მოთმინება, ღირსება და სიმამაცე… მათი ღვთისადმი მიმართვა, მე ვგრძნობ, ტირესიას, რომ ესაა ჩვენი ყველაზე უფრო ძვირფასი მოვალეობა.
ტირესიასი. კრეონი უნდა დამეხმაროს. მან უნდა შეარყიოს მეფის რწმენა, რომ ჩემი სიტყვა უკეთ გაიგონოს.
კრეონი. მე ვცდი; მაგრამ თავს ვერ დავდებ, რომ წარმატებას მივაღწევ. ოიდიპოსი ხალისით არ უსმენს იმას, რაც თავს აბეზრებს.
ტირესიასი. ღმერთი შთაგაგონებს შენც, როგორც მე, როგორ შეეხო კარგად.
კრეონი. ღმერთი ვერასოდეს შთამაგონებს ხოლმე.
ტირესიასი. საუკეთესოდ ბრმებს შთააგონებს.
იოკასტე. მე შენ გენდობი, ტირესიას, ვისგანაც ვიგებთ უზენაესის გადაწყვეტილებებს.
მეორე მოქმედება
ოიდიპოსმა სიმთვრალეში სიამოვნებას დაუთმო და შვილი ჩამისახა.
ევრიპიდე, „ფინიკიელი ქალები“, იოკასტე: სტრ. 21-22.
ოიდიპოსი და კრეონი გამოდიან ავანსცენაზე, აგრძელებენ წამოწყებულ საუბარს.
კრეონი. ერთმანეთისგან ასე რომ არ განვსხვავდებოდეთ, ერთმანეთის გაგება ასე დიდ სიამოვნებას არ მოგვიტანდა. თუკი შენთან საუბარი მიყვარს, ძვირფასო სიძევ, ეს იმიტომ, რომ შენ მიხსნი ჰორიზონტს, რომელსაც მარტო ვერ დავინახავდი. შენთანაა ინიციატივა და სიახლე. რაც შემეხება მე, მე დაკავშირებული ვარ წარსულთან. პატივს ვცემ ტრადიციებს, ჩვეულებას, დამკვიდრებულ კანონს; მაგრამ არ ფიქრობ, რომ კარგია, სახელმწიფოში ყველაფერი იყოს წარმოდგენილი და მე რომ ვიყო შენი კარგი საპირწონე, რომელიც ანელებს შენს სიჩქარეს და ლაგამს ამოსდებს შენს თამამ წამოწყებებს. არაერთგზის აგდებდნენ ისინი საფრთხეში სახელმწიფოს, მაგრამ მე ვამუხრუჭებდი ინერციის ძალითა და წარსულს ჩაჭიდებით…
ოიდიპოსი, დაბნეულად. შესაძლებელია.
კრეონი. ოჯახური სული ჩემში განსაკუთრებულადაა განვითარებული; ბოლოს და ბოლოს, შენ ჩემი ოჯახის ნაწილი ხარ და შენი შვილების ბედი მე არანაკლებად მაღელვებს, ვიდრე საკუთარი შვილებისა; ნება მიბოძე, შევწუხდე ისმენეს ჯანმრთელობის მდგომარეობით: იგი ნერვულია და მისი გუშინდელი გულისწასვლა, მისი ძმის მონათხრობის დროს…
ოიდიპოსი. მალე მოვიდა გონს.
კრეონი. და მაინც, მას მეტი ყურადღება სჭირდება, რომ მეტი ივარჯიშოს… იოკასტეც ვერ გამოიყურება კარგად ბოლო ხანებში. ხალხის უბედურება აღელვებს მას. შენ უნდა ეცადო, რომ გაართო.
ოიდიპოსი. კარგი, კარგი.
კრეონი. როცა ნაკლებად დაკავებული ვიქნებით, შენს ორ ბიჭზე დაგელაპარაკები. ტირესიასი, უეჭველად კარგი მასწავლებელია, მაგრამ მათ არ ეტყობათ, რომ კარგად უსმენდნენ. არ ვიცი სიჯიუტის რა სული, აშკარად შენმიერი, ამბოხებულა მათში. წაუკითხავს ეტეოკლესს შენთვის თავისი მოსაზრებები ჩვენი საუკუნის მანკიერებათა შესახებ?
ოიდიპოსი. შავ ჭირზე?
კრეონი. არა… საუკუნის მანკიერებებზე, ქვესათაურით: ჩვენი შეშფოთებანი. ო, ეს ფენომენია, ეს ბიჭი. პოლინიკე, სხვათა შორის, არ ჩამორჩება მას არც სილამაზით, არც ძალითა და არც ინტელექტით. უეჭველია, ისინი გგვანან შენ, როგორიც იყავი მათს ასაკში. შენს თავს ცნობ, ალბათ, მათში.
ოიდიპოსი. ხანდახან.
კრეონი. მოუსვენრები; მაგრამ მათ, ყოველ შემთხვევაში, თვალწინ შენი მაგალითი ჰქონდათ. მაშინ როცა შენ პოლიბოსთან თავი უცხოდ იგრძენი… სხვათა შორის, რატომ დატოვე მისი სამეფო კარი? ცუდად გრძნობდი იქ თავს?
ოიდიპოსი. მე? მე იქ უდარდელად ვცხოვრობდი; მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, არ მიყვარს, თავზე რომ მყვებიან. მაშინ თავი პოლიბოსის შვილი მეგონა. და ერთხელაც გამოჩნდა ვიღაც ჯადოქარი და ყველას თავის ბედისწერას ეუბნებოდა. ყველას უნდოდა, გამოეკითხა. ჩემი რიგიც დადგა. ისიც გაფითრდა, სხვების თანდასწრებით ლაპარაკი არ ისურვა, ცალკე გამიყვანა და ჩურჩულით მითხრა, რომ მამის მოკვლა მიწერია. თავიდან ეს წინასწარმეტყველება სასაცილოდაც არ მეყო; მაგრამ ჯადოქარი იმდენად დამაჯერებელი იყო, რომ გარკვეული სიფრთხილე მაინც გამოვიჩინე; უპირველეს ყოვლისა, ეს ამბავი პოლიბოსს გავუმხილე, ვუთხარი, რომ უბედურებისთვის რომ თავი დამეღწია, ყველაზე გონივრული იყო, იქაურობას სამუდამოდ მოვშორებოდი, რაც იოლი არ იყო, რადგან მიყვარდა იგი. მაშინ მან გამაგებინა, ჩემს დასამშვიდებლად, რომ მე მისი შვილი არ ვიყავი, რომ აყვანილი ვიყავი და ამ თვალსაზრისით საშიში არაფერი იყო. ხოლო იმაზე, თუ ვინ იყო ჩემი ნამდვილი მამა, მას არაფერი შეეძლო ეთქვა. ვიღაც მწყემსი ფარას მწყემსავდა და მე მიპოვა მთაში, ფეხით ჩამოკიდებული, ხილივით, ბუჩქის ქვედა ტოტზე (ამიტომაა, ოდნავ რომ ვკოჭლობ), შიშველი, ქარსა და წვიმაში გამოფენილი, როგორც საიდუმლო სიყვარულის ნაყოფი, არასასურველი, თავისმომჭრელი ბავშვი.
კრეონი. უკანონო შვილი. მესმის, ეს ძალიან მტკივნეული უნდა ყოფილიყო.
ოიდიპოსი. ოჰ, ღმერთო, არა! არაფერი მომივა, თუ გავიგე, რომ უკანონო ვარ.როცა მეგონა, რომ პოლიბოსისა ვარ, ვცდილობდი მისი თვისებებისთვის მიმებაძა. რა არის ჩემში, რაც უკვე არ ყოფილა ჩემს წინაპრებში? – ვეკითხებოდი საკუთარ თავს. წარსულის გაკვეთილს ვუსმენდი და ველოდი, რომ გუშინდელი დღე განსაზღვრავდა ჩემს „დე იყოს ასეს“, სამოქმედოს. შემდეგ, უეცრად, ძაფი გაწყდა. უცნობმა ამოხეთქა; არა წარსული, არა მაგალითი, არაფერი, რასაც შეიძლება დაეყრდნო; ყველაფერი შესაქმნელია, სამშობლო, წინაპრები… გამოსაგონებელია, აღმოსაჩენია. ვეღარავის შეედრები, საკუთარი თავის გარდა. თან რაღა საქმე მაქვს, ბერძენი ვარ თუ ლოტარინგიელი? ო, კრეონ! შენ იმდენად მორჩილი და წარსულის თანახმა ხარ, შენ როგორ გაიგებ ამ მოთხოვნის სილამაზეს? ეს ხომ ვაჟკაცობისკენ მოწოდებაა, არც დედას და არც მამას არ იცნობდე.
კრეონი. მაგრამ პოლიბოსისგან რატომ წამოხვედი, თუკი მან დაგამშვიდა? უშვილო ყოფილა და შენ შეგეძლო ტახტი მემკვიდრეობით მიგეღო.
ოიდიპოსი. უფლების გადაცემა არ მიყვარს და ვერც ვისარგებლებ იმით, რაც არ დამიმსახურებია. ჩემში თვლემდა თვისებები, რომლებიც უქმობას ვერ იტანენ. ვგრძნობდი, რომ პოლიბოსის კარზე, სიწყნარესა და კომფორტში, ჩემს დანიშნულებას ავცდებოდი.
კრეონი. სრულიად ბუნებრივია, რომ ჩემი შეხედულება განსხვავებულია. მე რომ უკანონო შვილი ვყოფილიყავი, შეიძლება მეც შენსავით მომნდომებოდა ისეთი სიკეთე და თვისებები, რომლებიც კანონითა და მემკვიდრეობით არ მერგებოდა. მაგრამ მეფის ძესა და მეფის ძმას არ შემიძლია, კონსერვატორი არ ვიყო. ასე რომ, თვითონ მეფე არ ვარ, მე ვტკბებოდი ლაიოსის კარზე, ვტკბები შენს კარზე, ვსარგებლობ გვირგვინის უპირატესობით, სიმძიმისა და საზრუნავის გარეშე.
ოიდიპოსი. ღმერთმა შეგარგოს, ღმერთმა შეგარგოს, კრეონ. უეჭველია, კარგია, რომ ჩემი ტემპერამენტის ხალხი იშვიათია. მაგრამ ვხედავ, ბავშვები მოდიან. ყური დავუგდოთ, არ დავენახვოთ.
ოიდიპოსი და კრეონი სცენის სიღრმეში გადადიან. შემოდიან ანტიგონე და პოლინიკესი.
პოლინიკესი. თავისუფლად ვერ იაზროვნებ, სანამ არ წაშლი იმ ნაკვალევს, რასაც ტოვებს გონებაზე რელიგიური პრაქტიკა.
ანტიგონე. ვნებები, როგორც კი მათ მიეცემი, მას კიდევ უფრო საზარლად ანაოჭებს და ხრის. დიახ, ჩემს გონებას უკვე აქვს ეს ნაკვალევი და აზროვნება მხოლოდ პირდაპირ შემიძლია. მართლაც, მთელი ჩემი არსების ყველა მოძრაობა მიმართულია…
პოლინიკესი. დაასრულე.
ანტიგონე. …ყველა მოძრაობა მიმართულია ღმერთისაკენ.
პოლინიკესი. რატომ შეფერხდი თავიდან?
ანტიგონე. იმიტომ, რომ ვიცი, ღმერთი არ გწამს.
პოლინიკესი. ღმერთი ესაა ის, რისკენაც მიმართავ შენი ფიქრის მისწრაფებას. შენ მისი მართლა გჯერა?
ანტიგონე. მთელი ჩემი გულითა და მთელი ჩემი გონებით. შენ რომ არ გელაპარაკებოდე, ვიტყოდი: მთელი ჩემი სულით; მაგრამ შენ სულისაც არ გჯერა.
პოლინიკესი. ო, შეიძლება იმით დაამთავრო, რომ შენი ვირწმუნო… მაგრამ ის ღმერთი, შენ რომ ამბობ, არის შენ გარეთ?
ანტიგონე. დიახ, რადგან სწორედ ის მიზიდავს.
პოლინიკესი. შენი სათნოების უბრალო ასახვაა.
ანტიგონე. არა, პირიქით, ეს მე ავსახავ. არ არსებობს სათნოება, ის რომ არ ასახავდეს.
პოლინიკესი. მისმინე, ანტიგონე… ნუ წითლდები, რაღაც მინდა გკითხო.
ანტიგონე. მე წინასწარ ვწითლდები. შენ მაინც მკითხე.
პოლინიკესი. დის ცოლად მოყვანა აკრძალულია?
ანტიგონე. დიახ, რა თქმა უნდა; აკრძალულია ადამიანებისგან და ღმრთისგან. რატომ მეკითხები ამას?
პოლინიკესი. იმიტომ, რომ მე რომ შემძლებოდა ცოლად მომეყვანე სრულად, მგონი, ნებას დაგრთავდი, წაგეყვანე შენს ღმერთთან.
ანტიგონე. სიავის კეთებით როგორ უნდა გქონდეს სიკეთესთან ზიარების იმედი?
პოლინიკე. სიკეთე, სიავე… პირზე სულ ეს გაკერია.
ანტიგონე. ყოველ სიტყვას, რომელიც ბაგეზე მომადგება, მანამდე ჩემი გული აქვს გამოვლილი.
კრეონი და ოიდიპოსი მთელი ამ სცენის განმავლობაში შეუმჩნეველი რჩებოდნენ და ასევე შეუმჩნეველი დარჩებიან შემდეგი სცენების განმავლობაში.
კრეონი, ოიდიპოსს. არა, ინცესტის დაშვება მე არ შემიძლია.
ოიდიპოსი. გაჩუმდი.
პოლინიკესი და ანტიგონე გადიან. შემოდიან ეტეოკლესი და ისმენე.
ისმენე. იშვიათია შენი მარტო ხილვა. სულ ძმასთან ერთად ხარ. როგორ ახერხებთ ასე მეგობრობას?
ეტეოკლესი. განა ბუნებრივი არაა, რომ ძმა უკეთ გაგიგებს, ვიდრე უცხო მეგობარი?
ისმენე. ანტიგონესა და მე, ჩვენ ისეთი განსხვავებული გემოვნება გვაქვს, რომ მე მას გაუთავებლად ვეკამათები. თუ რამე მიყვარს, ყველაფერს იწუნებს და მეუბნება, არ შეიძლებაო. მის წინაშე სიცილისა და თამაშის მეშინია. ვიცი, ჩემზე ბევრად უფროსი რომაა, მაგრამ ისე მგონია, რომ ახალგაზრდა არასოდეს ყოფილა.
ეტეოკლესი. პოლინიკესი და მე ერთად დავიბადეთ, ერთად გავიზარდეთ, ყველაფერი საერთო გვქონდა. მე არ მიხარია და არც ფიქრად მომივა რამ, რაც მას არ ახარებს ან საფიქრალში არ მოსვლია.
ისმენე. არ ვიცი, მომეწონებოდა თუ არა, ორეული რომ მყოლოდა, შეიძლებოდა შემძულებოდა კიდეც. სხვათა შორის, არის რამეები, რისი გაყოფაც შეუძლებელია.
ეტეოკლესი. აქამდე ჩვენ მათ არ შევხვედრივართ.
ისმენე. ნუ ჩქარობ და რომელიმე თქვენგანი შეყვარებული რომ გახდეს…
ეტეოკლესი. ჩვენ შეგვიყვარდება ტყუპი გოგონები.
ისმენე. საქმე რომ მეფობას შეეხება?
ეტეოკლესი. ჩვენ უკვე შეთანხმებული ვართ, რომ ტახტს რიგრიგობით დავიკავებთ.
ისმენე. და… ტყუპებს თუ ვერ იპოვით?
ორივენი იცინიან.
ეტეოკლესი. გტოვებ, რჩევას ვკითხავ.
ეტეოკლესი გადის. შემოდის ანტიგონე.
ანტიგონე. როცა ხალხი გლოვობს, შენ რა გაცინებს?
ისმენე. შენ კი, როცა ყველა ბედნიერია ირგვლივ, მაინც არ იცინი.
ანტიგონე. ამ მიწაზე, ვაი რომ, მწუხარება მეტია, ვიდრე სიხარული.
ისმენე. თვით ჩემშია სიხარული და მე მესმის, რომ იგი გულში მღერის. უბედურთა დატირებით მათი განსაცდელი არ მცირდება. შენ კი მხოლოდ იმათ თანაუგრძნობ, ვინც იტანჯება, ხოლო სხვისი ბედნიერება გამწუხრებს.
ანტიგონე. ზოგის ბედნიერება მაშფოთებს, ისმენე.
ისმენე. ზოგის?
ანტიგონე. მამაჩემის; რაც უფრო მიყვარს, მით უფრო მაშინებს მისი ბედნიერება. ღმერთი დაივიწყა; მაგრამ მყარი მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, რაც ღმერთს ეყრდნობა.
ისმენე. ჩემი სიხარული კი ფრთიანია.
გადიან.
კრეონი, ოიდიპოსს. არა! ნახე, როგორ მეტყველებენ ეს ბავშვები? „ჩემი სიხარული ფრთიანია…“ დასამახსოვრებელია. რაც შეეხება ანტიგონეს, თითქოს არაფერია და ძალიან ღრმაა, რაც თქვა. სწორედ ეგ უნდა მეთქვა შენთვის, თუმცა არ ვიცოდი, როგორ უნდა მივდგომოდი.
ოიდიპოსი. მაინც რა?
კრეონი. აი ეს! რომ შენს ბედნიერებას მყარი იერი არ გააჩნია. ახლა შენს ვაჟებს მოვუსმინოთ.
შემოდიან ეტეოკლესი და პოლინიკესი.
ეტეოკლესი. არსებითად, რას ვეძებთ წიგნებში? ყოველთვის, მეტ-ნაკლებად, ნებართვებს. ისიც კი, ვისაც წესრიგი უყვარს, პატივს სცემს დადგენილ რამეებს, რომელთაც ტირესიასი უწოდებს „მართლმოაზროვნეთ“, ისინიც მანდ ეძებენ ნებართვას შეავიწროონ, დაჩაგრონ, დაზაფრონ თავიანთი მეზობლები. რასაც ისინი ეძებენ, ესაა აპოფთეგმები[5], თეორიები, რომლებიც სინდისს დაუმშვიდებს და სამართალს მათ მხარეს გადაიყვანს.
პოლინიკესი. ხოლო ჩვენ, „ცრუმოაზროვნენი“ მათში ვეძებთ იმის ნებართვას, რასაც ჩვეულება, წესიერება, შემაშინებელი კანონი გვასწავლის, რომ არ ჩავიდინოთ.
ეტეოკლესი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დაუშვებლის ნებართვას.
პოლინიკესი. დიახ… რაღაც ამგვარს.
ეტეოკლესი. როგორც, მაგალითად, მე ვეძებ ფრაზას, რომელიც ნებას დამრთავს, ისმენესთან დავწვე.
კრეონი, ნახევარი ხმით, ოიდიპოსს. ონავარი!
პოლინიკესი. შენს დასთან?
ეტეოკლესი. ჩვენს დასთან… და რაო?
პოლინიკესი. თუ იპოვი… მითხარი.
კრეონი. ორი ონავარი.
ოიდიპოსი, კრეონს. წადი.
კრეონი გადის.
ეტეოკლესი. თუ ვიპოვი რას?
პოლინიკესი. მაგ ნებართვას. თუმცა არის სხვა, ნაკლებად კერძო, რომელიც შეგიძლია იოლად იპოვო. გვერდი აუარო ნებართვას.
ეტეოკლესი. ო, ეს, მე არც ველოდი, რომ წიგნებში ვიპოვიდი, რომ…
პოლინიკესი. …მას დაუფლებოდი?
ეტეოკლესი. დიახაც! და თუ ახლა რამეს ვეძებ, ეს უფრო მისთვისაა…
პოლინიკესი. ისმენესათვის?
ეტეოკლესი. დიახ, ისმენესათვის; პირადად მე არ მადარდებს.
პოლინიკესი. და თუ მე მუშტს გხეთქებ ყბაში, პირადად, გადარდებს?
ეტეოკლესი. ერთი მოსინჯე… ეჭვიანო შენ! აქამდე თითქოს ყველაფერს ვიყოფდით!.. მაშ, ტყუილად გელაპარაკე?.. თანაც, არა! სულელო; ტყუილია. ეს შენს გასაბრაზებლად ვთქვი.
პოლინიკესი. დაიფიცე, რომ შენსა და ისმენეს შორის არაფერია.
ეტეოკლესი. ჯერჯერობით, არა; თავს ვიკავებ.
პოლინიკესი. ჩემზე ნაკლებად.
ეტეოკლესი. მე რომ არ მელაპარაკა, შენ აზრადაც არ მოგივიდოდა.
პოლინიკესი. ესე იგი, არ მეცოდინებოდა, რომ ვფიქრობდი. ძალიან ბევრ რამეზე ვფიქრობთ ისე, რომ არ ვიცით.
ეტეოკლესი. ამისგან შედგება ჩვენი სიზმრები.
პოლინიკესი. შენი თავისთვის არასოდეს გიკითხავს, სანამდე შეიძლება მივიდეს ფიქრი? ჩემს უკანასკნელ ოდაში მე იგი შევადარე დრაკონს, ხშირად ჩვენ მის მხოლოდ ტანსა და კუდს ვხედავთ, რქაც წარსულთანაა დაკავშირებული; რომელიღაც სფინქსი ჩემში მოძრაობს უხილავი სიფათით, ყველაფერს ყნოსავს, ყველაფერს ჩაისუნთქავს, ყველაფერზე მიმართავს თავის ცნობისმოყვარეობას. დანარჩენი მას მიჰყვება, როგორც შეუძლია.
ეტეოკლესი. ამ დრაკონს მე ვუწოდე საუკუნის ბოროტება. ჩემში ვგრძნობ მის უსასრულო დაკითხვას. იგი მკბენს და მნთქავს მე თავისი შეკითხვებით.
პოლინიკესი. მე ვიხსენებ დრაკონს, რომელიც კადმოსმა დაამარცხა. ამბობენ, რომ ჩვენ მისი კბილებიდან ვიშვით.
ეტეოკლესი. ამისი გჯერა, პოლინიკეს? კიდევ ჰყვებიან, რომ სემელე, კადმოსის ასული და მოკვდავი, მუცლით ატარებდა ღმერთ ბაკქოსს. ცივილიზაციის დღევანდელ, განვითარებულ ეტაპზე, მას შემდეგ, რაც ჩვენმა მამამ მოკლა უკანასკნელი სფინქსი, ურჩხულები და ღმერთები აღარ არიან ჰაერსა და სოფლებში; ისინი ჩვენშია.
პოლინიკესი. კადმოსი, ლიკოსი, ამფიონი, რომელთაც ვუმადლით დამწერლობას, რამაც დააფიქსირა აზრი… აჰ! რა ბებრად მეჩვენება კაცობრიობა და რა შორსაა ეს ყველაფერი ჩვენგან! ვფიქრობ იმ დროზე, როდესაც თვით სიტყვაც არ იყო ჯერ აღმოჩენილი.
ეტეოკლესი. ტირესიასი გვასწავლის, რომ სიტყვა ადამიანებს ღმერთებისგან მიეცა.
პოლინიკესი. მე უფრო გმირებზე ვფიქრობ, ვიდრე ღმერთებზე.
ოიდიპოსი გამოდის შვილებთან.
ოიდიპოსი. სწორია! თქვენში ჩემს შვილებს ვცნობ. თქვენ რომ გისმენდით (დიახ, ყურს გიგდებდით), თავს ვუსაყვედურებდი, რომ ნაკლები ურთიერთობა მქონდა თქვენთან; მაგრამ მანამდე მინდა გითხრათ… ჩემო პატარებო, პატივი ეცით თქვენს დებს. რაც მეტისმეტად ახლოსაა, არასოდეს არაა სასარგებლო დასაპყრობი. რომ გაიზარდო, მზერა უფრო შორს უნდა მიმართო. და კიდევ, მეტისმეტად ბევრს ნუ გაიხედავთ უკან. თავი დაირწმუნეთ, რომ კაცობრიობა უეჭველად უფრო შორსაა მიზნისაგან, ვიდრე ჩვენ ამის წარმოდგენა შეგვიძლია, რაც შეეხება საწყის წერტილს, მას ჩვენ უკვე ვეღარც ვარჩევთ.
ეტეოკლესი. მიზანი… რა შეიძლება იყოს მიზანი?
ოიდიპოსი. რაც უნდა იყოს, ჩვენ წინაა. მე წარმოვიდგენ უფრო გვიანდელ დედამიწას, სავსეს განთავისუფლებული კაცობრიობით, რომელიც ჩვენს ცივილიზაციას ისევე უყურებს, როგორც ჩვენ ვუყურებთ კაცობრიობას მისი ნელი გზის დასაწყისში. მე დავამარცხე სფინქსი, მაგრამ არა იმიტომ, რომ თქვენ დაისვენოთ. დრაკონი, რომელზედაც შენ ლაპარაკობ, ეტეოკლეს, ჰგავს დრაკონს, რომელიც თებეს კარიბჭესთან მელოდა, რომელზედაც გამარჯვებულს უნდა შემედგა ფეხი. ტირესიასმა თავი მოგვაბეზრა თავისი მისტიციზმითა და მორალით. მე ამას ყველაფერს პოლიბოსთან მასწავლიდნენ… ტირესიასს არასოდეს არაფერი არ გამოუგონებია და არ ესმის იმათ, ვინც ეძებს და იგონებს. რაც უნდა შთაგონებული იყოს ღმერთით, გამოცხადებითა და მისი ფრინველებით, მას არ გაუცია პასუხი გამოცანისათვის. მე მივხვდი, ერთადერთი მე მივხვდი, რომ საიდუმლო სიტყვა, რომელიც სფინქსისგან გვიცავდა, იყო: ადამიანი. რა თქმა უნდა, საჭირო აღმოჩნდა მცირეოდენი ვაჟკაცობა, რომ წარმომეთქვა ეს სიტყვა; მაგრამ მე იგი მომზადებული მქონდა მანამ, სანამ გავიგონებდი გამოცანას და ჩემი ძალა ის იყო, რომ მე არ დავუშვებდი სხვა პასუხს, როგორიც უნდა ყოფილიყო კითხვა.
რადგან, გამიგეთ, ჩემო პატარებო, ყველა ჩვენგანი, სიყმაწვილეში, თავისი გზის დასაწყისში ხვდება ურჩხულს, რომელიც უსვამს გამოცანას, რამაც იგი უნდა შეაფერხოს. ყველა ჩვენგანს, ჩემო შვილებო, ჰყავს თავისი სფინქსი, რომელიც სვამს განსხვავებულ კითხვებს, მაგრამ, დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რომ პასუხი ყოველთვის არის ერთი და იგივე განსხვავებულ შეკითხვებზე; და პასუხი არის უნიკალური, ესაა: ადამიანი; და ეს ადამიანი ყველა ჩვენგანისთვის არის: მე.
შემოდის ტირესიასი.
ტირესიასი. ესაა შენი სიბრძნის ბოლო სიტყვა, ოიდიპოს? აქ მოგიყვანა შენმა ცოდნამ?
ოიდიპოსი. არა, აქედან იწყება, პირიქით. ეს მისი პირველი სიტყვაა.
ტირესიასი. შემდეგი სიტყვები?
ოიდიპოსი. ჩემი ვაჟები მოძებნიან მათ.
ტირესიასი. ისინი მათ ვერ იპოვიან, როგორც შენ ვერ იპოვე.
ოიდიპოსი, გვერდზე. ეს კიდევ უფრო დამღლელია, ვიდრე სფინქსი. (თავის ვაჟებს). დაგვტოვეთ.
ეტეოკლესი და პოლინიკესი გადიან.
ტირესიასი. დიახ, შენ სთხოვ შვილებს, მიგატოვონ, როცა არაფერი გაქვს მათთვის სათქმელი და შენი მეცნიერება უძლურია. შენ შეგიძლია მხოლოდ სიამაყე ასწავლო მათ. ყველა მეცნიერება, რომელიც მომდინარეობს ადამიანისგან და არა ღმერთისგან, არაფერი არ ღირს.
ოიდიპოსი. დიდხანს მეგონა, რომ ღმერთი მიმიძღოდა.
ტირესიასი. ეს ღმერთი შენ თვითონ იყავი; დიახ, შენ თვითონ გაიღმერთე თავი.
ოიდიპოსი. ღმერთი, რომელზედაც მიმანიშნებ, რომ მის გარეშეც შემეძლო, გამეძლო.
ტირესიასი. ამ ყალბი ღმერთის გარეშე კი, შეგეძლო, მაგრამ ჭეშმარიტი ღმერთის გარეშე არა, იმ ღმერთისა, რომლის აღიარება არ გინდა, მაგრამ რომელიც ხედავს ყველა ნაბიჯს, ყველა საიდუმლო აზრს, ღმერთისა, რომელიც ისე გიცნობს, როგორც შენ არ იცნობ საკუთარ თავს.
ოიდიპოსი. საიდან მოიტანე, რომ მე ჩემ თავს არ ვიცნობ?
ტირესიასი. იქიდან, რომ თავი ბედნიერი გგონია.
ოიდიპოსი. რატომ არ უნდა მეგონოს, თუკი ბედნიერი ვარ?
ტირესიასი. ავადმყოფს, რომელსაც თავი ჯანმრთელი ჰგონია, გამოჯანმრთელების იმედი არ უნდა ჰქონდეს.
ოიდიპოსი. მაშ, შენ მიგაჩნია, რომ მე ავად ვარ?
ტირესიასი. გაცილებით უფრო მეტად ხარ ავად, ვიდრე ეს წარმოგიდგენია. ოიდიპოს, შენ გგონია, რომ ღმერთი მოიცილე, თუმცა არც იცი, ვინ ხარ. ვისურვებდი, გესწავლა თავის დანახვა.
ოიდიპოსი. შენ რომ გისმინო, გამოდის, რომ ჩვენ ორში ბრმა მე ვარ, შენ კი არა.
ტირესიასი. თუ ჩემი სხეულის თვალები დახშულია, იმისთვის, რომ სულის თვალები უკეთ გაიღოს.
ოიდიპოსი. ამ სულის თვალებით რას ხედავ?
ტირესიასი. შენს გაჭირვებას; მაგრამ მიპასუხე: რის შემდეგ შეწყვიტე ღმერთის პატივისცემა?
ოიდიპოსი. მას შემდეგ, რაც შევწყვიტე მის საკურთხევლებთან მიახლოება.
ტირესიასი. რა თქმა უნდა, რელიგიური პრაქტიკის გარეშე ჩვენი რწმენა ქრება; მაგრამ თუ რწმენა გქონდა, რატომ შეწყვიტე საკურთხევლებთან მიახლოება?
ოიდიპოსი. რადგან სუფთა არ მქონდა ხელები.
ტირესიასი. რა დანაშაულით დასვარე ისინი?
ოიდიპოსი. გზაზე ღმერთიდან, რომელსაც რჩევა ვკითხე, სფინქსამდე, რომელსაც შევებრძოლე, მკვლელობა ჩავიდინე.
ტირესიასი. და ვინ მოკალი?
ოიდიპოსი. უცნობი, რომელმაც თავისი ეტლით გზა გადამიღობა.
ტირესიასი. გზა, რომელსაც ღმერთთან მიჰყავდი. გზა, რომელზედაც სფინქსს შეხვდი, იგივე არაა; მაგრამ შენ იცოდი, რომ ღმერთი არ უპასუხებს მას, ვისაც ხელები დასვრილი აქვს.
ოიდიპოსი. სწორია, ამიტომ გადავწყვიტე არ მეკითხა და წავედი სხვა გზით, რომელმაც სფინქსთან მიმიყვანა.
ტირესიასი. რა გინდოდა, გეკითხა ღვთისთვის?
ოიდიპოსი. უნდა გამეგო, ვისი შვილი ვარ. შემდეგ გადავწყვიტე, არ მცოდნოდა.
ტირესიასი. მკვლელობის შემდეგ.
ოიდიპოსი. მე უეცრად მივხვდი, რომ ეს არცოდნა ძალად უნდა გადამექცია.
ტირესიასი. მე კიდევ მეგონა, რომ შენ სულ გინდოდა, ყველაფერი გცოდნოდა… სანამ გადაწყვეტდი, უდარდელობას მისცემოდი, ამიხსენი, ოიდიპოს: რა კითხვა გინდოდა, დაგესვა ღმერთისთვის? რატომ იყო ეს შენთვის ასე მნიშვნელოვანი?
ოიდიპოსი. იმიტომ, რომ ორაკულმა იწინასწარმეტყველა, რომ მე უნდა… ტირესიას, შენ მე თავს მაბეზრებ და მეტს აღარ გიპასუხებ.
ტირესიასი. ორაკულმა ასევე იწინასწარმეტყველა, რომ ლაიოსს მოკლავდა მისი ვაჟი. ოიდიპოს, ოიდიპოს, ნაპოვნი ბავშვი! უღმერთო მონარქი! შენი წარსულის არცოდნა გაძლევს ამ თავდაჯერებულობას. შენი ბედნიერება ბრმაა. გაუხილე თვალი შენს სასოწარკვეთას. ღმერთმა წაგართვა უფლება, ბედნიერი იყო.
ტირესიასი გადის.
ოიდიპოსი. წადი! წადი! თითქოს ბედნიერება იყოს ის, რასაც ოდესმე ვეძებდი. ბედნიერებას გამოვექეცი მაშინ პოლიბოსთან, ოცი წლის ვიყავი, კუნთები დაძაბული და მუშტები შეკრული მქონდა. ვინ იტყვის, რა ლამაზი იყო განთიადი პარნასოსის მთაზე, როდესაც მე ცვრიან ბალახზე მივისწრაფოდი, ველოდი წინასწარმეტყველებას, არაფერი არ მქონდა, ძალის გარდა, მაგრამ მდიდარი ვიყავი ჩემი არსების შესაძლებლობებით და ჯერაც არ ვიცოდი, ვინ ვარ მე. დიახ, ღვთის პასუხისაგან დამოკიდებული იყო მაშინ ჩემი ბედისწერა და მე მას სიამოვნებით ვემორჩილებოდი. მაგრამ აქ არის რაღაც, რასაც ვერაფრით ვერ ვხვდები. მართალია, რომ ამ წუთამდე, ამაზე ბევრი არ მიფიქრია… რომ დაფიქრდე, უნდა გაჩერდე. მაშინ კი მე მეჩქარებოდა მოქმედება… როდესაც მე მივატოვე გზა, რომელსაც ღმერთისკენ მივყავდი, მართლა იმიტომ მოხდა ეს, რომ ხელები არ მქონდა სუფთა? მაშინ ამაზე არ ვფიქრობდი. დღეს მეჩვენება, რომ სწორედ ჩემმა დანაშაულმა გამიკვალა გზა სფინქსისკენ. რა უნდა ეძებო ღმერთთან? პასუხები. მე საკუთარ თავს ვგრძნობდი ჩემთვის ჯერაც უცნობი კითხვის პასუხად. ეს იყო სფინქსის შეკითხვა. მე, გამჭრიახმა, იგი დავამარცხე. მაგრამ შემდეგ ჩემთვის ყველაფერი არ დაბნელდა? მაგრამ შემდეგ, მაგრამ შემდეგ… რა ჩაიდინე, ოიდიპოს? გახევებულს ჯილდოსაგან, ოცი წელია, მძინავს. მაგრამ ახლა, საბოლოოდ, ჩემში მესმის, რომ ახალი ურჩხული იძრა. დიდი ბედისწერა მელის, საღამოს ჩრდილებში შეყუჟული. ოიდიპოს, სიმშვიდის ხანამ გაიარა. გამოფხიზლდი შენი ბედნიერებისგან.
მესამე მოქმედება
გევედრებით, ნუ მიყურებთ როგორც უკანონოს.
სოფოკლე, „ოიდიპოსი კოლონოსში“, სტრ. 141.
ოიდიპოსი, იოკასტეს სამეფო მანტიას ჩაჭიდებული. არა, არა! მინდა, ვიცოდე! ნუ გამირბიხარ აჩრდილივით. შენთან არ დამიმთავრებია. მთელ სიმართლეს, რომელიც შენში შეიძლება ცოცხლობდეს, სანამ არ გამიმხელ, მე შენ არ გაგიშვებ. ყველაფერ ამაში არის რაღაც არაცხადი, რაც უნდა გავიგო ნებისმიერ ფასად. ჯერ ერთი, როდესაც მე თებეში შემოვედი სფინქსზე გამარჯვების შემდეგ, შენ უკვე იცოდი ლაიოსის მკვლელობის ამბავი?
იოკასტე. როგორ შევპირდებოდი ტახტს სფინქსზე გამარჯვებულს, ჩემი ქვრივობის ამბავი თუ არ მეცოდინებოდა?
ოიდიპოსი. თებეს მეფე რომ გამხდარიყავი, საკმარისი არ იყო, სფინქსისთვის გეპასუხა. საჭირო იყო მეფის მკვლელობაც.
იოკასტე. რაში სდებ საკუთარ თავს ბრალს?
ოიდიპოსი. ო, არა; ო, არა. ძალიან სწრაფად მიდიხარ. მე უბრალოდ, მინდოდა მეთქვა: საჭირო იყო, ლაიოსი მომკვდარიყო.
იოკასტე. მომისმინე. არ მახსოვს, რა მოხდა და არც რამდენი დრო გავიდა მას შემდეგ… კრეონს უნდა ახსოვდეს. ის გეტყვის…
ოიდიპოსი. რა საქმე მაქვს კრეონთან? იცი, რა მითხრა უკვე? რომ მე უნდა დავაჯილდოვო მკვლელი და არ უნდა დავსაჯო: მისი დანაშაულის გარეშე ხომ მეფე ვერ გავხდებოდი. მაგრამ მეფის სიკვდილზე, მითხარი, იოკასტე, იცოდი რამე?
იოკასტე. რა გინდა, ჩემო მეგობარო, როგორ. უნდა მახსოვდეს ეს ამბავი? რატომ იწვალებ თავს? მე მხოლოდ ერთი რამ ვიცი, დაგინახე თუ არა მაშინ, შენი სურვილი გამიჩნდა.
ოიდიპოსი. ეს ტახტი და სარეცელი ხელში რომ ჩამეგდო, ჯერ უნდა გათავისუფლებულიყო. მხოლოდ მეფის მკვლელობამ ჩამაგდებინა მე ისინი ხელთ. მაგრამ შენ ჯერ არ იცოდი, რომ თავისუფალი იყავი!..
იოკასტე. ჩემო მეგობარო, ჩემო მეგობარო, ნუ აქცევ ყურადღებას ამ საკითხს. არც ერთ ისტორიკოსს დღემდე ეს არ აღუნიშნავს.
ოიდიპოსი. მაშინ მე ყველაფერს მივხვდი. შენ იცოდი… მეფის მკვლელი…
იოკასტე. გაჩუმდი!
ოიდიპოსი. მკვლელი, ეს მე ვარ.
იოკასტე. ჩუმად ილაპარაკე.
ოიდიპოსი. როდესაც სფინქსისკენ მივიწევდი, ადამიანის სისხლი არ მქონდა შემშრალი.
იოკასტე. გაჩერდი!
ოიდიპოსი. ჩემი გაჩერება უნდოდა. მისმა ეტლმა გზა გადამიღობა. ჩხუბი დავუწყე, მოვთხოვე, გავეტარებინე და მოვკალი. ეს უცნობი გვირგვინს არ ატარებდა, მაგრამ ეს იყო…
იოკასტე. რად გინდა, იცოდე?
ოიდიპოსი. ძალიან მჭირდება.
იოკასტე. შენი ბედნიერება არ გეცოდება?
ოიდიპოსი. არაფერი არ მეცოდება. ბედნიერება, აგებული შეცდომასა და არცოდნაზე, მე არ მჭირდება. ეს ხალხისთვისაა კარგი! რაც შემეხება მე, მე არ მჭირდება ბედნიერება. მორჩა! ამ მოოქრული ჯადოქრობის ღრუბელი იფანტება. შეგიძლია შემოხვიდე, ტირესიას.
კრეონს შემოჰყავს ტირესიასი.
ტირესიასი. მე გჭირდები?
ოიდიპოსი. ჯერ არა. ჯერ მინდა ჩავიდე სულ ქვემოთ, უფსკრულის ძირას. ეს მეფე, მე რომ მოვკალი, მითხარი… მაგრამ არა, არ თქვა. ყველაფერს მივხვდი. მე მისი შვილი ვარ.
კრეონი. აჰ! რას ამბობ!.. როგორ! რა მესმის? ჩემი და დედამისია? ოიდიპოსი, რომელსაც დავუახლოვდი! ამაზე მეტი საზიზღრობა რა წარმოვიდგინო? აღარ ვიცი, ჩემი სიძეა თუ ჩემი დისშვილი!
ოიდიპოსი. გინდა თავი მომაბეზრო ნათესაობის პრობლემებით? თუ ჩემი ვაჟები ჩემი ძმებიც არიან, მე ისინი კიდევ უფრო მეყვარებიან.
კრეონი. ნება მომეცი, გრძნობათა ეს აღრევა მეტისმეტად მძიმედ მივიჩნიო. ამას გარდა, როგორც ბიძას, გარკვეული პატივისცემა მეკუთვნის.
ოიდიპოსი. ო, საშინელი ჯილდო გამოცანისთვის! როგორ? აი, სფინქსის მეორე მხარეს რა იმალებოდა!.. მე კიდევ მიხაროდა, მშობლებს რომ არ ვიცნობდი!.. ამის გამო დედა შევირთე ცოლად, ვაი! ვაი! და მასთან ერთად მთელი ჩემი წარსული. ახლა ვხვდები, რატომ ეძინა ჩემს ღირსებას. ამაოდ მომიხმობდა მომავალი. იოკასტე უკან მექაჩებოდა… იოკასტე, რომელიც ამაოდ ცდილობდა აეცილებინა ის, რაც აუცილებლად უნდა მომხდარიყო, შენ, რომელიც მე მიყვარდი, როგორც მეუღლეს და, ისე რომ არ ვიცოდი, როგორც შვილს… დროა. დამტოვე! ვწყვეტ კვანძს… და თქვენ, ბავშვებო, ჩემი ძილის თანამგზავრებო, ჩემი ასრულებული სურვილების ამღვრეულობავ, თქვენს გარეშე უნდა შევიდე ჩემს საღამოში, რომ აღვასრულო ჩემი ბედისწერა.
ტირესიასი. ოიდიპოს, შეცდომისა და ცოდვის შვილო, ხელახლა იშვი! აღორძინებისთვის გაკლდა ტანჯვა. მოინანიე! მიდი ღმერთთან, რომელიც გელის. შენი ცოდვა მოგეტევება.
ოიდიპოსი. დანაშაული დაკისრებული ჩემს გზაზე ჩასაფრებული ღმრთისგან. სანამ დავიბადებოდი, მახე უკვე გამართული იყო, რომ მე მასში გავბმულიყავი. რადგან ან შენი ორაკული ცრუობდა ან მე თავის გადარჩენა არ შემეძლო. გამოჭერილი ვიყავი.
ტირესიასი. გამოჭერილი ღმერთის მიერ, რომელსაც ერთადერთს შეუძლია, საკუთარ თავს შეგარიგოს და ცოდვათაგან გაგათავისუფლოს. სხვა გამოსავალი მან აღარ დაგიტოვა. არ იქნებოდა კარგი, ხალხი გაგეფრთხილებინა? ისინი რომ უბედურებისგან გეხსნა, შენ თვითონ აღუთქვი დამნაშავეს სასჯელი, უფლის მოთხოვნის მიხედვით.
ოიდიპოსი. წადი! გააფრთხილე, ვინც გინდა. მინდა, ყველამ გაიგოს ყველაფერი. ჩემი შვილებიც მოიყვანე. მაგრამ მათ თვითონ აუხსენი, ყველას აუხსენი, მე ვერ შევძლებ, რომ ვუთხრა, ეს დანაშაული, რომელსაც არ ვიცი, რა უნდა დავარქვა.
ტირესიასი გადის.
იოკასტე. აჰ! რატომ უნდა გავამჟღავნოთ საყოველთაოდ, რაც შეიძლება ჩვენ შორის დარჩეს? არავის არაფრის ეჭვი არ ექნება. დრო კიდევ გვაქვს. დანაშაული დავიწყებულია. მას ხელი არ შეუშლია, მან შესაძლებელი გახადა შენი ბედნიერება. არაფერი შეცვლილა.
ოიდიპოსი. როგორ! არაფერი არ შეცვლილა? ხომ ხვდები, აწი ვერაფერი ვერ დააბრუნებს ადრინდელ უცოდველ მდგომარეობას, სანამ თვალში სინათლე მიდგას? ჯერ ერთი, გამოდის, რომ მეფის შვილი ვყოფილვარ, თუმცა არ ვიცოდი. არანაირი საჭიროება არ მქონდა მკვლელობისა, რომ მეფე გავმხდარიყავი, უნდა მომეთმინა მხოლოდ.
იოკასტე. ღმერთებმა სხვაგვარად გადაწყვიტეს.
ოიდიპოსი. ამგვარად, რაც ვქენი, არ შემეძლო, არ მექნა. დიახაც, მეგონა, რომ ღმერთი მიმიძღოდა წინ! ამ რწმენაზე ავაგე ჩემი ბედნიერების რწმუნება. მაგრამ მალე მისი რწმენაც შევწყვიტე, რომ მხოლოდ საკუთარ თავზე ვყოფილიყავი დამოკიდებული. მაგრამ ახლა ჩემს მოქმედებაში საკუთარ თავს ვერ ვცნობ. და არის ერთი, სისხლიანი, ჩემ მიერ ჩადენილი, რომლის უარყოფას ვისურვებდი, რადგან მისი იერი შეიცვალა… ან, სულ ცოტა, ჩემი მზერა შეიცვალა; და ყველაფერი სხვაგვარად მეჩვენება.
იოკასტე. მაშინ შენ ღმერთმა დაგაბრმავა.
ოიდიპოსი. ღმერთო, შენ ამბობ. საკმაოდ ძლიერად ვგრძნობდი თავს, თვით ღმერთისთვისაც რომ გამეწია წინააღმდეგობა. მინდოდა, მისთვის ზურგი შემექცია, როდესაც სფინქსისკენ მივემართებოდი. ეს ახლა უკვე მესმის. მე თანახმა ვიყავი, დავმორჩილებოდი ღმერთს, სანამ მას დიდებისკენ მივყავდი; მაგრამ არა დანაშაულისკენ, რომლის საშინელებას მე მიმალავდა… ღმერთის ლაჩრული ღალატი, ამის ატანა შეუძლებელია. და ახლა, განა ისევ ტყვე არა ვარ? ორაკულმა იწინასწარმეტყველა, რა უნდა მექნა ახლა? ისევ რჩევა უნდა ვკითხო? ნეტავ, ტირესიას, რას იტყვიან შენი ფრინველები?.. აჰ! მინდოდა თავი დამეხსნა ამ ღმერთისგან, რომელიც შემომეხვია. არ ვიცი, რაღაც გმირული და ზეადამიანური მაწამებს. მე მინდა გამოვიგონო რაღაც ახალი ტკივილი. გამოვიგონო რაღაც გიჟური ჟესტი, რომელიც ყველას გაგაოგნებთ, რომელიც მე თვითონაც გამაოგნებს და ღმერთებსაც.
ოიდიპოსი გადის.
იოკასტე. გაჰყევი მას, კრეონ. არ მიატოვო ერთი წამითაც.
კრეონი გადის.
იოკასტე. ო, უბედურო ოიდიპოს! რად გინდოდა, რომ გცოდნოდა? მე ყველაფერი გავაკეთე, რაც შემეძლო, რომ შემეშალა, გაეფხრიწა საფარი, რომელიც ჩვენს ბედნიერებას იცავდა. შენგან უკუგდებული, ახლა საზარლად გაშიშვლებული, როგორ უნდა გეჩვენოთ შენ, ჩვენს შვილებსა და ხალხს, რომლის მოახლოებასაც ვგრძნობ… ოჰ! ო, როგორ მინდოდა, უკან დავბრუნებულიყავი და მომხდარი მოუმხდარად მექცია, დამევიწყებინა სამარცხვინო სარეცელი და მიცვალებულთა წინაშე, რომლებიც მელოდებიან, ვყოფილიყავი მხოლოდ ლაიოსის მეუღლე, რომელთანაც დროა, წავიდე…
ორი ნახევარგუნდი შემოდის. იოკასტე გადის.
ნახევარგუნდები. – სად წავიდა დედოფალი? – იმალება, ღმერთმანი! – სად არის ოიდიპოსი? – იმალება ისიც. რცხვენია. – დედასთან დაწვე და ბავშვები გააჩინო… – ეს ყველაფერი ოჯახის ისტორიაა; ეს ჩვენ არ გვეხება. – ღმერთებს ეხება და ისინი მრისხანებენ. – და ბოლოს, ლაიოსის მკვლელობა, რომელიც ოიდიპოსმა, მისმა შვილმა, ჩაიდინა. – რომელზე შურისძიებასაც ოიდიპოსი თავად დაგვპირდა. – შეიძლება ითქვას, რომ შავ დღეში ჩაიგდო თავი. – მსაჯული საკუთარ თავს უნდა მოუბრუნდეს და საკუთარ თავზე მიუთითოს, როგორც მსხვერპლზე. – სწორია, ოდნავ მაინც რომ დამცხრალიყვნენ ღმერთები, სულ ცოტა, მეფე იყო საჭირო, იმდენად საშინელ დღეში ვართ. – სხვათა შორის, განა ბუნებრივი არაა, რომ მეფემ თავისი ხალხისთვის თავი გაწიროს? – დიახ, თუ ეს მსხვერპლი ჩვენ უბედურებისაგან დაგვიხსნის.
ორივე ნახევარგუნდი ერთიანდება.
გუნდი. ოიდიპოს, რომელსაც თავი ბედნიერად მიგაჩნდა, მაგრამ სისაძაგლის სარეცელზე იწექი, ნეტავ არასოდეს არ გვცნობოდი! შენ ჩვენ სფინქსისგან დაგვიხსენი, ეს მართალია; მაგრამ ღმერთებისადმი შენმა ზიზღმა ჩვენ უამრავი უბედურება მოგვიტანა, რომლებსაც შენი სიკეთე ვერ გამოისყიდის. ყველა ბედნიერება, ღმერთების გვერდის ავლით მოპოვებული, უსამართლოა და ადრე თუ გვიან ღმერთები საზღაურს მოითხოვენ. ეს აზრები ხმამაღლა გამოვთქვათ, რადგან აი, მოდის ტირესიასი.
შემოდის ტირესიასი ოიდიპოსის ბავშვების თანხლებით.
ტირესიასი. ბავშვებო, თქვენ იცით, სად იპოვოთ თავშესაფარი, როდესაც მამისეული დაცვა აღარ გექნებათ. ეს დააჩქარებს ცხოვრებაში თქვენს გამოსვლას. ოიდიპოსმა იკისრა პირობა, რომ შურს იძიებდა ლაიოსის სიკვდილის გამო.
ეტეოკლესი. მას აღარ შეუძლია, თებეს ტახტი დაიკავოს.
პოლინიკესი. მას არ აქვს უფლება, ქვეყანაში დარჩეს.
ტირესიასი. ნუ იტყვით სასტიკ სიტყვებს, რასაც მოისმენენ ღმერთები და თქვენ წინააღმდეგ წარმართავენ.
ეტეოკლესი. ჩვენ მამის მაგალითს მივბაძავთ.
პოლინიკესი. მაგრამ ტახტი რომ ხელში ჩავიგდოთ, ამისთვის მამის მკვლელობა არ გვჭირდება.
ანტიგონე. მამამ თავისი ცოდვა უნებურად ჩაიდინა.
ეტეოკლე. ჩვენ არ მოგვიწევს ჩვენი ცოდვის გამოსყიდვა.
ყვირილის ხმა ისმის.
გუნდი. რა ყვირილის ხმაა?
ისმენე. მეშინია.
ანტიგონე. ჩემთან მოდი.
კრეონი გამოდის სასახლიდან.
კრეონი. სასჯელის საშინელებამ გადაფარა დანაშაული. იოკასტე, დედათქვენი, აღარაა. სანამ ოიდიპოსს მივყვებოდი, თავი მოიკლა. „ის, რაც ჩემს თვალებს არ უნდა ეხილა (როგორც ოიდიპოსმა თქვა) ვაი რომ დავინახე“. ჩემმა უბედურმა დამ თავი ჩამოიხრჩო. და შემდეგ, იმავე წამს, როდესაც მის გადარჩენას ვცდილობდი, ოიდიპოსი წინ გაიჭრა, აიღო სამეფო მანტია, გახსნა ოქროს გულსამაგრები და თვალებში ჩაირჭო, ასე რომ, სითხისა და სისხლის შხეფები მეც მომესხა და მის სახეს დაედინა. ყვირილი გესმოდათ? ეს ოიდიპოსი ყვიროდა ჯერ საშინელებისგან და ბოლოს ტკივილისგან.
ტირესიასი. ხმა აღაარ ისმის.
კრეონი. ალბათ გული თუ წაუვიდა.,
გუნდი. არა. აგერაა. ბარბაცებს.
ანტიგონე, მიატოვებს ისმენეს და მივარდება ოიდიპოსს. მამა!..
ოიდიპოსი. ეს ანტიგონეა, ვის თმასაც ახლა ვეხები? შენ ხარ ჩემი და და ასული.
ანტიგონე. ნუ მახსენებ ამ სირცხვილს! მე არავინ სხვა არ ვარ, მხოლოდ თქვენი შვილი.
ოიდიპოსი. შენ ჩემთვის არასდროს ტყუილი არ გითქვამს, უთხარი მას, ვინც ვეღარ ხედავს, სად არის აქ ტირესიასი.
ანტიგონე. აქ, თქვენ წინაშე, მამაჩემო.
ოიდიპოსი. ისე ახლოს, რომ ჩემს ხმას გაიგონებს?
ტირესიასი. დიახ, მე მესმის შენი. ჩემთან ლაპარაკი გსურდა?
ოიდიპოსი. ეს იყო, რაც გინდოდა, ტირესიას? ჩემი სინათლე შეგშურდა და ღამეში მიმიყვანე? შენსავით ახლა მეც ღვთაებრივ წყვდიადს ვუმზერ. მე დავსაჯე ეს თვალები, რომლებმაც ვერ შეძლეს ჩემი გაფრთხილება. დღეიდან ვერ შეძლებ ბრმის უპირატესობით ჩემს დაჩაგვრას.
ტირესიასი. ამრიგად, სიამაყემ გაიძულა, თვალები დაგეთხარა. ღმერთი შენგან არ ელოდა ამ ახალ ცოდვას ძველი დანაშაულის გამოსასყიდად, არამედ მხოლოდ მონანიებას.
ოიდიპოსი. ახლა, როდესაც მშვიდად ვარ და ცხრება ტკივილი საკუთარი თავისადმი გაღიზიანებასთან ერთად, შემიძლია გეკამათო, ტირესიას. აღფრთოვანებული ვარ შენი წინადადებით, რომელიც მონანიებას მოითხოვს, როცა სწორედ შენ მიგაჩნია, რომ ღმერთებს მივყავართ და ბედის არჩევა ჩემს ხელთ არ ყოფილა. რა თქმა უნდა, ჩემი ეს მსხვერპლიც გათვალისწინებულია, ასე რომ, მე მასაც ვერ გავექცეოდი. სულ ერთია. სიამოვნებით ვწირავ თავს. იმ წერტილამდე მივედი, რასაც ვერ გადავიდოდი, საკუთარ თავს რომ არ დავცემოდი.
კრეონი. მე ძალიან მიხარია, ჩემო ძვირფასო ოიდიპოს, რომ შენი ტკივილი, ზოგადად, ასატანია, რადგან მეორე, ასევე მტკივნეული ამბავი უნდა გამცნო. მას შემდეგ, რაც მოხდა, რაც ხალხმა გაიგო დანაშაულის შესახებ, შენ თებეში ვეღარ დარჩები.
გუნდი. ჩვენ ვითხოვთ, რომ შენ, ღვთის ნების მიხედვით, გაგვათავისუფლო შენგან და ჩვენი უბედურებისაგან.
კრეონი. ეტეოკლესი და პოლინიკესი უკვე ტახტზე ოცნებობენ. თუკი ისინი მეტისმეტად ახალგაზრდები არიან, მე ისევ რეგენტი ვიქნები.
ტირესიასი. ის, რომ შენმა ვაჟებმა შენი შეგონებებიდან სათანადო დასკვნა გააკეთეს, მგონი, ეს არ გაკვირვებს?
ოიდიპოსი. სიამოვნებით ვუტოვებ მათ, მათდა საუბედუროდ, დაუმსახურებელ და დაუპყრობელ სამეფოს. მაგრამ ჩემი მაგალითისგან მათ მხოლოდ ის აიღეს, რაც სიამოვნებდათ, – ნებართვა და ლიცენზია, საუკეთესოსა და რთულს თავი აარიდეს.
ანტიგონე. მამაჩემო, მე ვიცი, რომ თქვენ ყველა შესაძლებლისგან ყველაზე უფრო ღირსეულ გამოსავალს ნახავთ. ამიტომ მე თქვენ არ მიგატოვებთ.
ტირესიასი. შენ უკვე ღმერთს ხარ შეპირებული, ამიტომ შენ თავს არ ფლობ.
ანტიგონე. არა, მე ჩემს პირობას არ დავარღვევ. შენგან განთავისუფლებული, ტირესიას, მე ღვთის ერთგული დავრჩები. ის კი არა, ასე მგონია, უკეთ მოვემსახურები მას, თუ მამას გავყვები და შენთან არ დავრჩები. დღემდე შენ მელაპარაკებოდი ღმერთზე, მაგრამ კიდევ უფრო ღვთისნიერად მოვუსმენ ახლა ჩემი გონებისა და ჩემი გულის შეგონებებს. მამა, დამადე ხელი მხარზე. მე არ მოვიხრები. შეგიძლია, დამეყრდნო. მე ეკლებს აგარიდებ გზაზე. მითხარი, სად გინდა, რომ წავიდეთ.
ოიდიპოსი. არ ვიცი. პირდაპირ… დღეის იქით უსამშობლოდ, უოჯახოდ…
ისმენე. თქვენს ასეთ წასვლას რომ ვხედავ, ვწუხვარ… სამგლოვიარო სამოსისთვის მინდა დრო და ცხენით დაგეწევით.
ტირესიასი. სანამ გაუშვებთ ოიდიპოსს, ისმინეთ, რას მაუწყებენ ღმერთები. დიდი დალოცვა ელის იმ მიწას, რომელშიც მისი ძვლები აღმოჩნდება.
კრეონი. კარგი, მოიცა!.. შენთვის აშკარად უკეთესია, დარჩე ჩვენთან. ყოველთვის შეიძლება რაღაცის მოხერხება.
ოიდიპოსი. მეტისმეტად გვიანაა, კრეონ. ჩემმა სულმა უკვე დატოვა თებე და ყველა ძაფი, რაც წარსულთან მაკავშირებდა, გაწყვეტილია. მე მეფე აღარ ვარ; მე მხოლოდ უსახელო მოგზაური ვარ, რომელმაც უარი უთხრა ქონებას, დიდებასა და საკუთარ თავს.
გუნდი. დარჩი ჩვენთან, ოიდიპოს. შენზე კარგად იზრუნებენ, ნახავ. გაიხსენე, რომ ოდესღაც დიდი სამსახური გაგვიწიე. თუ შენმა დანაშაულმა ღმერთები ჩვენზე განარისხა, შენ მათ სრულყოფილად შენი თავით გადაუხადე. იფიქრე შენს თებეელებზე, შენს ხალხზე. რაში გადარდებს ისინი, ვინც არც კი გიცნობს?
ოიდიპოსი. ვინც უნდა იყვნენ, ადამიანები არიან. ჩემი ტანჯვის ფასად ჩემთვის ტკბილია მათთვის ბედნიერების მოტანა.
ტირესიასი. მათი ბედნიერება კი არ უნდა ისურვო, არამედ მათი ხსნა.
ოიდიპოსი. შენთვის მომინდვია ამის ხალხისთვის ახსნა. მშვიდობით! წამოდი, ჩემო გოგო. შენ ერთადერთი ხარ ჩემი შვილებიდან, რომელშიც მინდოდა, თავი დამენახა და რომელსაც ვენდობი. ანტიგონე, უწმინდესო, მხოლოდ შენ შეგეძლება ამიერიდან ჩემი წაყვანა.
[1] ლა ფონტენის იგავში „შავი ჭირით დასნეულებული ცხოველები“ ვკითხულობთ: „შავი ჭირი (რადგან საჭიროა, მას თავისი სახელი ვუწოდოთ)…“
[2] შდრ. შექსპირი, ჰამლეტი, I, v. 1, 90: „რაღაც დალპა დანიის სამეფოში“.
[3] პითო – დელფოსი, სადაც იყო აპოლონის ტაძარი, რომლის ქურუმი, პითია, წარმოთქვამდა უფლის შეუმცდარ ორაკულებს.
[4] ყველაფერი ხელახლა გაკეთდა – აპოკალიფსიდან ნასესხები ფრაზა, შდრ. გამოცხადება, 21:5 „თქუა მჯდომარემან მან საყდარსა ზედა: აჰა ესერა ყოველსავე ახალ-ვჰყოფ.“
[5] აპოფთეგმა (ბერძნ. ἀπόφθεγμα) – სხარტი გამონათქვამი.
© არილი