თეონა დოლენჯაშვილი
მსოფლიო ლიტერატურულ იერარქიაში რიგით სამოსნებად ვჩანვართ

– ლიტერატურულ ჟურნალს რედაქტორობ და ყოველთვიურად ალბათ, უამრავ ახალ ტექსტს ეცნობი. როგორ შეაფასებ იმას, რაც დღეს იქმნება. როგორები არიან მომავალი თაობის ავტორები? და საერთოდ, როგორია თანამედროვე ლიტერატული ტენდენციები?
– ჟურნალის რედაქტორობა არაა იოლი საქმე. მით უმეტეს ისეთისა, როგორიც “ლიტერატურული პალიტრაა”. აქ მრავლადაა სხვადასხვა რუბრიკა, რომლებიც ეხმიანება ბოლოდროინდელ საზღვარგარეთულ ლიტერატურულ თუ ტექნიკურ პროგრესს – ამ უკანასკნელში ვგულისხმობ ბოლო ხანებში ჩვენში ფეხმოკიდებულ ლიტერატურულ ინტერნეტ-საიტებსა და ნაირ-ნაირ პორტალებს. ჯერჯერობით მათი უმრავლესობის სახე ჩემგან უფრო მეტ სერიოზულობას საჭიროებს. როგორც ვამჩნევ ბევრ მათგანს ძლიერი, კრეატიული და პროფესიონალური რედაქტორული ფილტრი აკლია. ალბათ, ნელ-ნელა ისინიც დაიხვეწებიან და ღირსეულად ჩაეწერებიან ჩვენს ლიტერატურულ ცხოვრებაში. საერთოდ კი, ძნელია ავტორებთან მუშაობა. განსაკუთრებით ისეთ დამწყებებთან, რომლებსაც, როგორც წესი, თავი თინეიჯერობის ასაკიდან გენიოსები ჰგონიათ (როგორც წესი სწორედ ასეთები ტოვებენ ამ ასპარეზს ნაადრევად). ჩემი მხრივ, დეტალებში მახსოვს, ნამდვილ, გამოწვლილივით რედაქტორულ მუშაობას კაი ათი-თორმეტი წლის წინ ვეზიარე, როდესაც ჯერ კიდევ დებიუტანტს მჭიდროდ მიწევდა თანამშრომლობა დიდებულ ლიტ-გამოცემებთან: “არილი”, “ალტერნატივა”, “ქომაგი”, “სუფთა წერა” და ასე შემდეგ. სამწუხაროდ, დღეს აღარცერთი გამოდის, თუმცა კი დარჩა ის ძველი, ნამდვილი გამოცდილება, მუშაობის ის ყველაზე უტყუარი მეთოდები. ისინი ერთგვარი სტიმული და სასარგებლო გამაღიზიანებელიც კი იყო რედაქციის მხრიდან ავტორებთან ურთიერთობაში. მეც ვცდილობ არ დამავიწყდეს ეს ცოდნა – ვაწუხებ ავტორებს, ვწერ, ვურეკავ, მოვიკითხავ, ვაგულიანებ… ამის გარეშე ძნელია ბევრ მათგანში ლიტერატურული ჟინის აღძვრა, ვინაიდან ბევრი სხვა რამითაა დაკავებული. მომავალს რასაც ვუყურებ, საკმაოდ ნიჭიერი თაობა მოდის – საინტერესო პროზაიკოსებად უნდა ჩამოყალიბდნენ “ლიტერატურულ პალიტრაში” პირველად დაბეჭდილები მიშა ბახსოლიანი, ნინო ტეფნაძე, თამთა მელაშვილი, ირაკლი ფაღავა… უაღრესად ნიჭიერი ახალგაზრდა გამოჩნდა ლადო კილასონიას სახით… ზემოთ ჩამოთვლილთა ძალიან დიდი იმედი მაქვს – უბრალოდ, აუცილებლად დაჭირდებათ ცხოვრებაში რძესა და ბულკზე მეტით გაზრდა, რომ ბევრზე მოუწიოთ ფიქრი, ჩარღმავება… სხვანაირად კარგი ლიტერატურა არც იქმნება. იმასაც დავამატებ, რომ არც ძველებს (უფროს თაობას) მობლაგვებიათ საბედნიეროდ კალამი, და ზოგი მათგანი იმ ასაკშიც შევიდა, საიდანაც როგორც ამბობენ იწყება კიდეც ნამდვილი პროზის წერა. საერთოდ კი კარგი, საინტერესო, მზარდი ლიტერატურა გვაქვს. ვინც არ მეთანხმება – გადაიკითხოს ამ ბოლო ოცწლეულში დაწერილი ქართული პროზა და პოეზია. ერთი უცხოეთისკენაა ფანჯარა შესაღები და დანარჩენს ისევ თავის ადგილზე დააყენებს უცხო თვალი და მომავალი. სკეპტიკოსებმა ცივი წყალი დალიონ – ბოლოს და ბოლოს ხომ წყალშია ჭეშმარიტება, რადგან ის არც ტკბილია და არც მწარე.
– რაც შეეხება უცხოეთში კარის შეღებას, რა არის ქართული ლიტერატურის ლოკალურობის მიზეზი? თავად ავტორების, ენის, თუ ეს უფრო თარგმნისა და საგამომცემლო პრობლემების ბრალია?
– ისევ და უფრო ენა, ენა და ენა. მისი მოქნილობა, გრამატიკული სირთულე, პლიუს მავან ძველთა ფეხებზემკიდიობა თუ უმეცრება ამ სფეროში ამ მომენტს ძალიან ავად დაეტყო. ქართული ენა დანარჩენი მსოფლიოსთვის ერთგვარი ჯავშანია. ამავდროულად ხომ დიდი ბარიერიცაა. მაგრამ არა მგონია, ამ ბარიერის არარსებობის შემთხვევაში, ის, რასაც ვწერთ და ვწერდით, რიგითი სამოსნის, პლებეის ადგილით დაკმაყოფილებულიყო მსოფლიო ლიტერატურულ იერარქიაში – ალბათ უფრო პირიქით. ეს უმკაცრესი “ენობრივი სავიზო რეჟიმი” უბრალოდ სასწრაფოდ გადასალახია. ჩემი ოპტიმისტური ვარაუდებიც ან დადასტურდება ან პირიქით. დასანანია, რომ სადაც ერს აქვს დიდი ნაწარმოებები პროზასა და პოეზიაში – არ გიცნობდეს თითქმის არავინ მსოფლიოში. და ეს უბრალოდ იმის გამო ხდებოდეს, რომ ძალიან დაბალ დონეზეა ჩვენთან ქართულიდან ნებისმიერ უცხო ენაზე თარგმნის საქმე.
– ამობენ, რომ თითქმის აღარ იქმნება მცირე პროზა. შენი აზრით, რატომ აღარ წერენ ქართველი მწერლები მოთხრობებს?
– ვერ დავეთანხმები ამ მოსაზრებას ვერანაირად. მე მგონი, თანამედროვე ქართველი მწერლები კარგ მოთხრობებს ზუსტადაც რომ წერენ, და უფრო რომანებშია არც მთლად ისე კარგად საქმე. პირად საზომად ჩემივე ხედვა მაქვს – ლამის არცერთი ქართული რომანის წაკითხვა არ მომინდებოდა, წინასწარ მათი მოკლე ანოტაცია რომ მცოდნოდა. ეს რა თქმა უნდა ყველა ტექტს არ ეხება. ისე – სიმართლე ითქვას, დღესდღეობით თანამედროვე ქართული ლიტერატურა მთელი ეპოქით და ათწლეულებით უსწრებს სათქმელით, გემოვნებით და სიღრმით სიტყვაზე ესოდენ ფსკერზე დაყვინთულ ქართულ კინემატოგრაფს. ამაში დასარწმუნებლად და ექსპერიმენტად უბრალოდ ამ ორივეს გულდასმით გადაკითხვა-გადათვალიერება გამოდგება – ბოლოს და ბოლოს უცხოეთში გატანა – ანუ უცხოს თვალით შეიძლება ამის გადამოწმება. და აღარ წერენო – ასე კატეგორიულად ვინ თქვა ნეტავ? ჩეხოვი და ბორხესი საფლავში უნდათ დააბზრიალონ? მე ვწერ, ზურა ლეჟავა წერს, ზაალ სამადაშვილი წერს, ბექა ქურხული წერს, ირაკლი ლომოური წერს, გურამ მეგრელიშვილი წერს, მარიანა ნანობაშვილი წერს, თეა თოფურია წერს, გელა ჩქვანავა წერს, ბაჩო კვირტია წერს, მაკა მიქელაძე წერს, თამრი ფხაკაძე წერს, რეზო თაბუკაშვილი წერს, დავით ქართველიშვილი წერს, მაკა ლდოკონენი წერს, მიშა ბახსოლიანი წერს, ნიკუშა ანთაძე წერს, თამთა მელაშვილი წერს, ნინო თარხნიშვილი წერს, ლადო კილასონია წერს, რატი რატიანი წერს. ხანდახან ლაშა ბუღაძეს და ზაზა ბურჭულაძესაც გაუვარდებათ ხოლმე ყარაულის თოფივით… ეს ამხელა რომანების წერაც რა გითხრათ – მე გრძელი სიტყვა მოკლედ მირჩევნია ვთქვა და მეორე კიდევ, სად მაქვს იმის დრო, რომ სამსაგვერდიანი ეპიკა ვაცხო. ახლა თუ დავით კლდიაშვილი და მიხეილ ჯავახიშვილი აღარ წერენ – მიზეზებზე სხვაგანაა გადასარეკი.
– მაგრამ წლის 15 საუკეთესო მოთხრობების კრებელების მიხედვით ამას ვერ ვიტყვით. თუნდაც, წლევანდელ კრებულს როგორ შეაფასებდი? რამდენად ასახავს ასეთი გამოცემები ჩვენს ლიტერატურულ სივრცეს და იმას რაც ამ სივრცეში ერთი წლის მანძილზე იქმნება? მე პირადად, ხშირად ვფიქრობ, რომ ეს უფრო კომერციული პროექტია, ვიდრე ლიტერატურული.
– მეც უფრო ამ კრებულების აშკარა კომერციულობას გავუსვამდი ხაზს, ვიდრე მათ წმინდა ლიტერატურულ ღირებულებას. ამაში ბოლო კრებულის მაგალითზე შეიძლება დარწმუნდეს ლიტერატურაში ნორმალურად ჩახედული და გემოვნებიანი ადამიანი – ეს ხომ მხოლოდ ერთი გამომცემლობის სუბიექტური და კომერციული გემოვნებით შედგენილი წიგნია. ეს თავადაც არაერთხელ აღუნიშნავთ ამ გამომცემლობის უფროსებს. დარწმუნებული ვარ – იგივე ტიპის წლევანდელ პროექტში მეტწილად სხვა მოთხრობები მოხვდებოდნენ – რომ შეედგინა ეს კრებული გამომცემლობა “დიოგენეს”, “საარს”, “სიესტას”… იგივე ლიტერატურულ ჟურნალ-გაზეთებს – ანუ მათ რომ სულ სხვა რედაქტორ-შემრჩევები ჰყოლოდათ მივიღებდით სულ სხვა შედეგს. უბრალოდ, სხვა ალტერნატიული წლიური კრებულის კრებული განსაზღვრავს “15 საუკეთესოს” პოპულარობას. დარწმუნებული ვარ, ამ კრებულის რეიტინგი განახევრდებოდა, მსგავსი ლიტერატურული წამოწყება სხვებსაც რომ შემოეთავაზებინათ. თან ისეთივე ან უფრო დიდი პიარით. ისე კი, მსგავს პროექტებს მუდამ აშკარა სუბიექტურობის დაღი აზის, და სიმართლე ითქვას, ვინაა რომ მთლად ობიექტური და შეუმცდარი ამ პლანეტაზე…
– კომერციასა და ლიტერატურაზე საუბარი რომ განვაგრძოთ. უნდა ვაქციოთ თუ არა წიგნი კომერციის ნაწილად? და უნდა იფიქროს თუ არა მწერალმა ამ მიმართულებითაც. შენ თავად ფიქრობ?
– მე გაცილებით ნაყოფიერად ვიმუშავებდი ლიტერატურაში, ელემენტარულად უფრო მეტი თავისუფალი დრო რომ მქონდეს და არ მიწევდეს პარალელურად ორ ტელევიზიაში მუშაობა საკუთარი თავის შესანახად. მოგეხსენებათ, ენერგიათა აქეთ-იქით, პარალელურ რეჟიმში ფლანგვა მაინცდამაინც ბევრ არაფერს იძლევა, როგორც ორი კურდღლის გაშმაგებული დევნა მხოლოდ წყვილი ფეხით, მაგრამ იქ მკითხველი გაიაფდაო, აქ წიგნებს აღარ კითხულობენო, 25 წლის ქვემოთ “წ”-ს და “შ”-ს გარჩევა უჭირს თაობასო. ალბათ ამ სიტუაციაში ყველაზე კარგი და სასარგებლო გამოსავალი იქნება დიდი პიარ-კამპანიის ჩატარება – რომლის შედეგადაც ქვეყანაში უბრალოდ ისეთივე სირცხვილად და უზნეობად იქნება უწიგნურობა მიღებული, როგორც პირდაუბანლად ან საჯდომგამოფხრეწილად ქუჩაში სიარული.
– თემას გავაგრძელებ და ბესტსელერების სპეციფიკაზე მინდა გკითხო. რა ტიპის წიგნები ხდებიან დღეს თანამედროვე მსოფლიოში ბესტსელერები? რა ნიშანი გამოარჩევს მათ?
– ხშირად მიწევს ლიტერატურულ ფესტივალებზე ყოფნა და უკვე აგერ 30 ქვეყანაში ვარ ნამყოფი. იქ უპირველესად ამ სფეროთი ვინტერესდები, მყავს უამრავი კოლეგა და მეგობარი, გამომცემელი და რედაქტორი. რასაც ვატყობ – მათი რეკომენდაციები ძალიან ახლოსაა ჰოლივუდის კინო-მრეწველობის ბოლო ნამუშევრების შინაარსთან: – გლობალური კატაკლიზმები, პლანეტარული პრობლემები, ადამიანთა ფიზიკური გაჩანაგების შიში, უცხოპლანეტელთა შემოსევა, მასობრივი ვირუსები, შავზე ბნელ იუმორში გადასული პორნოგრაფია თუ ინცესტი… მოკლედ თუ კინემატოგრაფს დავუკვირდებით – ამ მიმართულებით შექმნილ უცხოურ პროდუქციას გაცილებით მეტი მაყურებელი ეტანება ვიდრე პროზად დაწერილ რომანტიკულ სასიყვარულო ვოდევილებს თუ ჩაგრული ადამიანების ჩივილს საკუთარ ბედუკუღმართობასა და სამყაროს უკმაყოფილებაზე. ამ ტიპის მოთხოვნებმა საზღვარგარეთ ძალიან წინ წაიწია, თუმცა ამ მიმართულებით მე ქართულ ლიტერატურაში დიდ მუშაობას მაინც ვერ ვხედავ – მახსენდება ჩემი მხოლოდ ორი ფანტასტიკური ჟანრის მოთხრობა დედამიწიდან მასობრივ ემიგრაციაზე (ერთ-ერთი 2002 წლის პენ-მარათონზე” დაიწერა და ლაურეატადაც აღიარეს)… მეტწილად კი, რაზეც ჩვენში იწერება – რაღაც ყავლგაცლილი რეალიზმი, პოეტური კიჩი ან ფოტოგრაფიული სიზუსტით აღწერილი “მართლა მომხდარი ამბებია”.…კიდევ კაი მანდ არა ვარ, თორემ ნამდვილი ამბების მოყოლა რომ ასე ძალიან მნდომებოდა “კურიერში” ან “მოამბეში” უფრო სიამოვნებით და წარმატებით დავიხარჯებოდი ჟურნალისტად. იქ ხომ, როგორც წესი, იმას ჰყვებიან – აგერ გუშინ რომ სადღაც რაღაც მოხდა და დედა რა გვეშველება… ნუ ეს მდაბიო და ქვითკიროვანი შეხედულებაც ვისი მოტანილია თავის დროზე?.. მე რასაც დავაკვირდი, ძირითადად ისევ ამ სფეროში დროებით მობანავე ვიღაც უნიჭო და შემთხვევითი ადამიანების. შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ასეთებს უბრალოდ არ აქვთ წაკითხული არც გარსია მარკესი, არც ფიოდორ დოსტოევსკი, არც ბორხესი, არც კამიუ და სარტრი, არც ჰამსუნი, არც რუსთაველი, არც ოთარ ჭილაძე და არც მილან კუნდერა, არც სოროკინი, პელევინი, მამლეევი თუ მილორად პავიჩი… რაღაც ძალიან იმატა ამ ბოლო დროს უწიგნური მწიგნობრების რიცხვმა საქართველოში. მე სხვა ნავში ვზივარ, საკმაოდ კომფორტულად ვგრძნობ თავს და გვაცალეთ ბატონო…
– ცოტა ხნის წინ ატეხილ აჟიოტაჟსა და ახლაგაზრდა მწერლის ერეკლე დეისაძის წიგნზე რომ ვისაუბროთ. ამგვარი სტარტი საზიანოა იმისთვის, ვინც მწერლობას აპირებს, თუ პირიქით?
– ერეკლეს კარგად ვიცნობ და ვიცი რომ ნაკითხი, ნიჭიერი და მონდომებული ახალგაზრდაა. დარწმუნებული ვარ, რომ მას ნამდვილი და ძარღვიანი ლიტერატურული ცხოვრება ჯერ კიდევ წინ აქვს. ჩვეულებრივ რეალობაში თუ კიდევ უფრო მეტს ნახავს და გადაიტანს, გაცილებით მეტი სიღრმე ექნება ყოველ მის დაწერილ ნაწარმოებს. ეს არა მხოლოდ მას, ყველა იმ დებიუტანტს ეხება, ვინც გარისკა თავში და ისეთ საპასუხისმგებლო და სახიფათო საქმეს მოკიდა ხელი, როგორიც მხატვრული ტექსტის წერაა. მე ერეკლეს გულით ვგულშემატკივრობ და ვიცი, საკმაო შინაგანი ენერგია აქვს საიმისოდ, გაუძლოს ბევრს – დაუმსახურებელ წიხლს თუ კუპრნარევ თაფლს, კიდევ უფრო იმუშავოს საკუთარ თავზე, გახსნას ის სიღრმეები რაც ბევრისთვის მთვარეზე ექსკურსიის ტოლფასია ხოლმე.
– შენი ბოლო პროზაული კრებული “თაგვის გემო” ლიტერატურული პრემია “საბას” ფინალისტთა შორისაა. ამ პრემიის არსებობის მანძილზე შენ იყავი პირველი, ვინც საუკეთესო პროზაული კრებულების ნომინაციაში ეს პრემია აიღო. როგორ განვითარდა ამ წლების მანძილზე მწერალი ბესო ხვედელიძე? რა დაკარგა და რა შეიძინა მან. როგორია შენი ლიტერატურული სახელოსნო. როგორ წერ?
– “საბა” საჭირო ლიტერატურული წამოწყება იყო. ის არა მხოლოდ ქართული ლიტერატურის ქომაგი აღმოჩნდა, არამედ 90-იან წლებში ნავთის სუნზე და უშუქობაში დროგატარებული ერისთვის ახალ საუკუნეში მთავარ ლიტერატურულ გზამკვლელვად იქცა. მან ბევრ ავტორს, ბევრ კონკრეტულ წიგნს (და არა მხოლოდ გამარჯვებულს) გაუკეთა კარგი რეკლამა. ბევრი ხელჩაქნეული ადამიანი მიიყვანა კარგ წიგნთან და გადაატანინა რაღაც ძალიან პირადი ტკივილი. ზოგიერთთა ქილიკს ამ პრემიის მიმართ ალბათ მხოლოდ სუბიექტური ახსნა აქვს. უმრავლესობა მათგანი ხომ შინაარსობრივი არადამაჯერებლობის, ზერელეობის თუ კულუარულ ამბებში ჩაუხედაობის გამო ვერაფრით იქცა სიტყვაზე პრემიის ჟიურის მუშაობის პროფესიონალურ კრიტიკად და სერიოზულობამდე ოდნავადაც ვერ ამაღლდა. მე რაც შემეხება, შევიძინე ცხოვრების 7 წელი, უამრავი საინტერესო ადამიანი, წავიკითხე ბევრი კარგი წიგნი. მოვიარე რიგი ქვეყნები. ვწერ ყველგან სადაც მომიხერხდება – ტრანსპორტში, საწოლში, იატაკზე, წამოწოლილი, ზეპირად. ასევე ერთი აპრობირებული მეთოდი მაქვს მოთხრობებთან დაკავშირებით, რომლებიც თავში მწიფდებიან ისტორიებად – რაღაც ხნის შემდეგ მათ აუცილებლად ვუყვები ზეპირად ახლო მეგობრებს და ამით ვამოწმებ მათ დრამატურგიულ, კომპოზიციურ მდგრადობას. დაწერა უკვე სპორტი და უბრალო ხელობა ხდება, როდესაც იცი, თუ რა უნდა დაწერო. ჩემთვის ეგრეა და სხვა არ ვიცი როგორ წვალობს… ბოლო კრებულში, რომელიც აგერ “საბას” შორტ-ლისტში მოხვდა, 17 მოთხრობაა, რომელთაგან არცერთი არცერთ წიგნშია არაა შესული. ძირითადი ნაწილი დაიწერა ბოლო 2-3 წლის მანძილზე და ქვეყნდებოდა პერიოდიკაში. ჭრელი კრებული გამოვიდა, წინა კრებულთან შედარებით, სადა რაღაც გარკვეულ კონცეფციას ემორჩილებოდნენ იქ შესული ტექსტები. აქ ბევრი ნახავს თავის მოთხრობებს – სისხლი გინდა – ვედროებით, ბატონო… დიდი ღალატი, ნამდვილი სიყვარული, პარალელური სამყაროები, სიზმრების სამყარო, სექსი, მკვლელობები, გაუკუღმართებული ზნეობა და პატარკაცობა, მოსაფხიზლებლად გაწნული ალიყურები, ცრუ-პატრიოტიზმი და ძალიან ბევრი ფსევდო-თვისება – პერსონაჟები მეტწილად უარყოფითები, ანუ საუკეთესო მაგალითები – თუ როგორი არ მინდოდა არასდროს ვყოფილიყავი… ესაა და ეს.
© Weekend

თეონა დოლენჯაშვილი
ტელევიზიას მწერლის გამოგონებაც შეუძლია და კარგი მწერლის არდანახვაც

– ახლახანს ორი ახალი წიგნი გამოეცით. პოეტური კრებული და “მომავალი წარსული”, რომელიც ჩვენს რეალობას და უახლოეს წარსულს ასახავს…

– თითქმის ნებისმიერი ინტერვიუ სახელდახელო საქმეა და ამავე დროს საჩოთირო, მეტადრე თუ საინტერვიო განწყობილება არ აქვს რესპონდენტს, მაგრამ განსაკუთრებულ ვითარებაში გამოავლენს თავს პოეტი. ცხადია, გოეთეს ეს სენტენცია არ გულისხმობს ინტერვიუს და მას, ალბათ, მხედველობაში ჰქონდა წერის პროცესში შექმნილი განსაკუთრებული ვითარება, კონვენციის სრულყოფილად ფლობის აუცილებლობა და ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილება, თითქმის გამოუვალ ვითარებაში, როცა ერთი ზუსტი სიტყვა ან სხვა რამ ხერხია მოსაძებნი და ვერსად პოულობ.
გოეთეს ამ სენტენციაზე, ალბათ, კიდევ მოგვიწევს საუბარი, მაგრამ თუ გადამავიწყდა, შეკუმშულად აქვე მოგახსენებთ. დაწუნებულია ყოველგვარი კონვენცია ავტორთა დიდი ნაწილისგან, რადგან უკონვენციო სივრცე უკონტროლო თავისუფლებას ანიჭებს პოეტს, თუმცა თავისუფლებით მონიჭებულ უნაპირობას თუ უპასუხისმგებლობა და ნაკლული ნიჭი დაემატება, საქმე ეგრევე უკუღმა მიდის. კონვენციის ათვისება ძნელია, თან პროსოდიის ფლობას მუსიკალური სმენაც ესაჭიროება, ამიტომ იოლია ეგრევე უარი თქვა კონვენციურ “ჩხირკიდელაობაზე” და წერო თავისუფალი ლექსები. საკუთარი სისუსტის გასამართლებლად აუცილებელია კონვენცია გოიმობად გამოცხადდეს, ხოლო ვერლიბრი ნოვაციად მოინათლოს.
სამოცდაათიან წლებში მეც ინტენსიურად ვწერდი არაკონვენციურ ლექსებს, ე.წ. რითმიანებსაც და ჩემთვის ამ ფორმების ფლობას არასოდეს ხელი არ შეუშლია, პირიქით საშემსრულებლო შესაძლებლობები უფრო მრავალფეროვანდება.
როგორც იქნა მივაღწიე შეკითხვამდე. “100 ლექსი” “ინტელექტმა” გამოსცა, რისთვისაც დიდი მადლობა მინდა ვუთხრა გამომცემლობის მესვეურებს. ამ წიგნის შედგენისას მივხვდი, როგორი უნდა იყოს მომავალი რჩეული, რადგან “100 ლექსი” მხოლოდ რჩეულის პრინციპით არ შემიდგენია. გავითვალისწინე ორმოცწლიანი დინამიკა; ე.წ. ჰერმეტული პერიოდი, ვერლიბრის აღზევების ხანა, კონვენციური ლექსის ნაირსახეობები, რამდენიმე ლექსი “ქაცვიას დღიურიდან” და ვერბლანის ციკლი, რომელიც გასულ საუკუნეში წამოვიწყე და ამჟამად უფრო ბუნებრივი და სტილისტურად მიმზიდველი გახდა ჩემთვის. ჰერმეტულ პერიოდში ვგულისხმობ იგავურ პოეზიას, ნახევრღიაობას და შეფარულ ანტისაბჭოთა რიტორიკას. წიგნში – “მომავალი წარსული”, რომელიც გამომცემლობა “სიესტამ” გამოსცა და აგრეთვე მადლობელი ვარ ამ გამომცემლობის, ამ თემებზეც ვწერ და აღვნიშნავ, რომ არსებობდა ორგვარი კონიუნქტურა – საბჭოური და ანტისაბჭოური. მოგვიანებით გავაცნობიერე, რომ ანტისაბჭოური კონიუნქტურაც შემზღუდავი და ხელისშემშლელი გახლდათ, თუმცა “100 ლექსში” რამდენიმე ლექსი მაინც შევიტანე, როგორც იმ ეპოქის ნიშანი.
“100 ლექსი” მოიცავს ჩემი პოეტური სიცოცხლის ორმოცწლიან პერიოდს. “მომავალი წარსული” ამავე დროს ასახავს, ოღონდ მხატვრულ-დოკუმენტური პროზაა და ეს ორი წიგნი ერთმანეთს ავსებს.
“მომავალი წარსული” თვალში არ მოუვიდა საბჭოთა ინტელიგენციას და მოწითალო ტიპებს, საბჭოთა დროს რომ მისტირიან, მაგრამ მე ამაზე ვერ ვიდარდებ და არც მენაღვლება ჩადუღაბებული ტვინები რას განიცდიან.

– როგორია ჩვენი რეალობა და პოეზიის ადგილი ამ რეალობაში?
– ჩვენი რეალობა ისეთია, როგორიც არის. ჩვენს სინამდვილეშიც უცვლელია : კეისარს კეისრისა, უფალს უფლისა.
კეისარს კეისრისა და ზოგი გეისრისა. ასეთი ხუმრობაც არსებობს.
პოეზიის ადგილი ამ რეალობაშიც არის, რადგან პოეზია, როგორც ნესტეროვი აღნიშნავდა რამდენიმე წლის წინათ, ყოველთვის პოულობს თავის ადგილს და გამოხატვის ფორმებს. თუ იმ ტირაჟებით აღარ გამოდის წიგნები, როგორც საბჭოეთში გამოდიოდა, სრულებით არ არის გასაკვირი. მაშინდელი ტირაჟები სინამდვილეს არ გამოხატავდა, ისევე ტყუოდა, როგორც მაშინდელი რეჟიმი.
აბა, სად გაგიგიათ ოთხმოციათასიანი ტირაჟით გაყიდული და მეტადრე წაკითხული “ულისე”?! ეს მხოლოდ ჩვენში მოხდა საბჭოურ ხანაში.
პოეზია და მისი მკითხველი ძალიან რთული თემაა და ამაზე სხვა დროს შეიძლება საუბარი. ერთს კი ვიტყვი – ვითომპოეზია, რომელიც სადღეგრძელოებსა და დღესასწაულებზე გამოდგებოდა “ტუშის” თანხლებით ან თუშის სანაცვლოდ, დღეს ნაკლებად ან სულ აღარ იწერება. ამ ტიპის “ვირშებზე” ჩვენში ახლაც არის მოთხოვნა და კიდევ “უწმაწურ ლექსებზე” ანუ კნინ შაირზე. სერიოზული და მაღალი დონის პოეზია ისედაც ცოტაა და თავის მკითხველი ყოველძთვის ჰყავს.

– თქვენ მშვენივრად აფასებთ წარსულს, იმას რაც იყო და ამავე დროს ერთ-ერთი ის შემოქმედი ხართ, რომელიც განსაკუთრებით ახლოს დგას ახალგაზრდებთან, მომავალ თაობასთან. ამიტომ თქვენ ყველაზე უკეთ მოახერხებთ შეაფასოთ ლიტერატურის პოეზიის გუშინდელი და ხვალინდელი დღე. რა იყო, რა არის და რა ცვლილებებს უნდა ველოდოთ.
– ამ სხვაობაზე უნებურად პირველ შეკითხვაში ვისაუბრე. სტილისტიკა მთლიანად შეიცვალა უახლეს პოეზიაში და მიიდრიკა თვითნასწავლობისა და ნაივურობისკენ, უარი ითქვა კონვენციაზე და პოეზია თავშესაფრად და მხოლოდ საკუთარი მეს გამოხატვის საშუალებად იქცა. ამან განაპირობა მკითხველისა და პოეტის დაშორება, რაც საკმაოდ სერიოზული პრობლემაა. არ ვიცი, რამდენად აინტერესებს მკითხველს მთხზველის გაუთავებელი წუწუნი მის სულიერ თუ სექსუალურ პრობლემებზე… ამიტომ პოეზიის ერთი, უარესი ნაწილისთვის ლექსების წერა თვითმომსახურების ანუ ავტო-ფსიქო-თერაპიის საშუალებაა. მაგრამ ასე არ არის საქმე მთელ უახლეს პოეზიაში.
არიან უაღრესად საინტერესო პოეტები ახალ თაობებში. მე მათ ყველას კარგად ვიცნობ, მაგრამ სიის ჩამოწერისგან თავს შევიკავებ, თუნდაც იმიტომ რომ ვინმე გამომრჩება და უნებლიეთ გულს ვატკენ, როგორც ეს უკვე მოხდა არაერთხელ.
ახალ თაობებთან შესაძლებლობის ფარგლებში ვახლობლობ, ვეცნობი მათ შემოქმედებას და ეს ორმხრივად სასარგებლოა. არ უნდა არსებობდეს სრული გაუცხოება თაობებს შორის, მეტადრე ძველებსა და ახლებს შორის, რადგან ტრადიციის უწყვეტობა მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს, რამდენად შევძლებთ კლასის შენარჩუნებასა და განვითარებას. ლიტერატურული სკოლები კარგახანია მოიშალა ჩვენში და მის სანაცვლოდ შეიქმნა “ინერციის მორჩილთა დასები”. ასე პირობითად ვამბობ იმათზე, ვინც არაფერს სწავლობს და არც აპირებს რაიმეს წაკითხვას და უკვე გენიოსის პრეტენზიები აქვს და მისი წარმოდგენით, იგი მკითხველი კი არა, მხოლოდ მწერალია.
ახალგაზრდებთან ურთიერთობა “ცისკრიდან” დაიწყო. თამაზ ბაძაღუა, რუსუდან კაიშაური ანდრო ბუაჩიძე, ომარ თურმანაული, ელა გოჩიაშვილი, ბათუ დანელია, გიგი სულაკაური და სხვანი, ჩემზე უმცროსები იყვნენ და დიდი მეგობრობა გვაკავშირებდა. სამოცდაათიანის მიწურულის და ოთხმოციანი წლების ამბებს ვიხსენებ. ხოლო 90-იან წლებში დამიახლოვდნენ ზვიად რატიანი, მალხაზ ხარბედია, გიორგი ლობჟანიძე, ლელა სამნიაშვილი, ხოლო მოგვიანებით ბესო ხვედელიძე, შალვა ბაკურაძე, სოფო კვანტალიანი, მადი სერებრიაკოვა, მაია სარიშვილი, დათო ქართველიშვილი. სიებს ვერ მოვეშვი და ვინმე დამავიწყდა, ალბათ, მექანიკურად, რისთვისაც მოვუბოდიშებ ყველას.. ახლა გიორგი კეკელიძის და დიანა ამფიმიადის, ნათია ნაცვლიშვილის, ეკა ქევანიშვილის, კატო ჯავახიშვილის, პაატა შამუგიას, სანდრო ლორთქიფანიძის, ვარადას და ქეთი თუთბერიძის თაობა გამოიკვეთა და თავის სიტყვას ამბობს.
არიან შედარებით უფროსები ნატო ინგოროყვა, დარეჯან სუმბაძე, ნუციკო დეკანოზიშვილი, ზაზა ბიბილაშილი და გიორგი საჯაია.
დროდადრო პატარა რეცენზიებს ვწერ ახალი თაობის მწერალთა წიგნებზე. თუ შედარებით ძველ პუბლიკაციებსაც გავიხსენებ ჩამონათვალი გაიზრდება და ბიბლიოგრაფიულ ცნობარს დაემსგავსება ეს ინტერვიუ. ვფიქრობ, ჩემი რეცენზიები და ესეები ერთ წიგნად შევკრა მომავალში და იქ გამოჩნდება მკაფიოდ რა დამიწერია რეზო ინანიშვილზე თუ თეონა დოლენჯაშვილზე და ა. შ.
როცა სხვაობაზე ვსაუბრობთ ძველ და ახალ პოეზიას შორის, ძველში ვგულისხმობ მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარს, ყურადღებას იპყრობს ერთი უცნაური რამ – თუ ადრე პოეზია, პოეტი ორიენტირებული იყო ფართო მკითხველზე ან შედარებით ფართო მკითხველზე, ახლა პოეტი ნაკლებად უწევს ანგარიშს ფართო მკითხველს და ორიენტირებულია მოდის განმსაზღვრელ თემებზე, სტილისტიკაზე, ინტონაციებსა და მახვილებზე. Eეს დაკვეთები სუბკულტურული წრეებიდან მოდის და შერეულია ფსევდო-სნობურ გემოვნებასთან. ახლა კარგად “იყიდება” სიურელისტური ალუზიები და სუიციდის თემაზე შექმნილი რემინისცენციები. საერთოდ, ხშირად წავწყდომივარ ლიტერატურულ საიტებზე სუიციდის განდიდებას და ხოტბას. ეს თემა, საერთო ტენდენციები ცალკე უნდა გამოკვლიონ რიგ შემთხვევაში ლიტმცოდნეებმა, ზოგჯერ კი ფსიქოლოგებმა, ხოლო უკიდურეს შემთხვევაში, ფსიქიატრებმა.
კიდევ ვიმეორებ, მე ვსაუბრობ ავტორთა ფართო წრეზე და არა იმ საუკეთესო ნაწილზე, ვინც აქტიურად მონაწილეობს არა მხოლოდ ერთი თაობის, არამედ მიმდინარე ლიტერატურულ პროცესში.

– ქართულ ლიტერატურულ კრიტიკაში იყო რამდენიმე ცდა გალაკტიონის შემდგომი პოეტური სივრცის განსაზღვისა. თუნდაც, ზაზა შათირიშვილის ცნობილი წერილი რომ გავიხსენოთ. თქვენი აზრით, რა ორიენტირები მოინიშნა ქართულ პოეზიაში და რა გზა უნდა აირჩიოს თანამედროვე ქართულმა პოეზიამ
– რამდენიმე ცდაში თქვენ, ალბათ, გულისხმობთ გურამ ასათიანის ცნობილ სტატიას და როგორც აღნიშნავთ ზაზა შათირიშვილის გახმაურებულ წერილს. ზაზა შათირიშვილის წერილი აბსოლიტურად განსხვავდებოდა გაბატონებული “სტერეოტიპული სპისოკებისგან”, რამაც კულუარებში გამოიწვია მრისხანება და სასტიკი შეძახილები, რისი სუსტი ექოც გახლდათ მასთან თითქოს მოპაექრე თუ მოსაუბრე ავტორების გამოხმაურება”ლიტერატურა”-ში. სამწუხაროდ, დისკუსია არ გაიმართა, ვერ შედგა, რადგან ერთი ავტორის წერილი საკუთარი სიბრაზის დემონსტრირება იყო, ხოლო მეორესთან მსუბუქი საუბარი უფრო ფლირტს წააგავდა, ვიდრე ლიტერატურულ დისკუსიას, ხოლო ანდრო ბუაჩიძის ესეიც განაწყენებულ ინტონაციას ამჟღავნებდა, არაფერს ვიტყვი ქალბატონ ლალი ავალიანის წერილზე, მაშველი რგოლივით რომ ჩააწოდეს რომელიღაც განაწყენებულ ავტორს.
სტერეოტიპის ხელისხლება ურთულესი საქმეა ჩვენში. არ დავიწყებ იმის გარკვევას სწორია თუ არა ზაზა შათირიშვილი?! ვიტყვი მხოლოდ ერთს: ზაზა შათირიშვილის მოსაზრებას სრული უფლება აქვს იარსებოს, ისევე, როგორც მოსალოდნელ, ახალ, განსხვავებულ და მკვეთრ შეხედულებას ქართულ პოეზიაზე.
ასე რამ გაამწარა ეს ხალხი?! შათირიშვილმა რა, დეკრეტი გამოსცა თუ საკანონმდებლო ინიციატივა დაამტკიცა პარლამენტში?! Gეს მისი აზრია . არა აქვს უფლება თავის აზრი ჰქონდეს.
კარგახანია ქართული პოეზია გავიდა გალაკტიონის ჩრდილიდან და ეს ძალიან კარგია, რადგან ინერციისა და ეპიგონობის პერიოდი უნდა დასრულებულიყო. ამით, ცხადია, გალაკტიონს არაფერი დაკლებია, უბრალოდ, ქართული პოეზია სხვა გზით მიდის და მისი მკითხველიც ახალ პოეზიასთან ერთად ყალიბდება, თითქმის ჩამოყალიბდა.

– იცვლება დრო და იცვლება ფორმები. ერთგან თანამედროვე ფანკლუბებსა და სუბკულტურულ თავშესაფრებზე წერდით. ერთგვარ პოეტურ სექტებზე და მათ მიმდევრებზე… საჭიროა თუ არა მათი არსებობა პროცესისთვის?
– თანამედროვე მსოფლიოში სუბკულტურული ურთიერთობები დამკვიდრდა და
ჩვენშიც ჩამოყალიბდა სპონტანურად რამდენიმე სუბკულტურული ჯგუფი. ეს გარდაუვალია, სუბკულტურა თან სდევს ლიტერატურის ფრაგმენტაციის პერიოდს, რომელიც კარგახანია ჩვენშიც დაიწყო. Fფან-კლუბები არსებობენ ასევე სპონტანურად, ყოველგვარი კრიტერიუმების გარეშე, როგორც უნდა იყოს, მხოლოდ ასწორებს, მაგარია და მევასებას დონეზე. ვისაც ვინ უნდა ის უყვარდეს, აიკვიატოს, დაიზეპიროს, საწოლთან სურათი დაიკიდოს და წარმოსახვაში რაც უნდა ის უყოს, ეგ ჩემი საქმე არ არის, რადგან იქ არ ჭაჭანებს სერიოზული ლიტერატურა და ცოდნა და ამიტომ არც მაინტერესებს.
ლიტერატურული სექტა ვუწოდე იმ ადამიანებს, რომლებიც ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ არაა აუცილებელი ლიტერატურული სკოლების მიღწევებს ფლობდე ან აითვისო და ნულიდან არის შესაძლებელი ახალი პოეზიის შექმნა, ისე რომ ძველი მიღწევების ათვისება, ცოდნა არ არის აუცილებელი. Aამიტომაც, ისინი მხოლოდ თვითნასწავლობას ანიჭებენ უპირატესობას და კონვენციას რუტინად ნათლავენ, რადგან თვითონ ვერაფერს გახდნენ კონვენციასთან და უნაგირი დაამტვრიეს, ხოლო დაუძლეველი კონვენციის ალტერნატივად და ნოვაციად ესახებათ მხოლოდ არაკონვენციურობა ანუ სრული თავისუფლება. ეს მარტივი სქემა ზარმაც მოსწავლეებს თავის გასამართლებლად სჭირდებათ. ასე იქცა ვერფლობა ნოვაციად და ფლობა გოიმობად.
ამერიკულ უნივერსიტეტებში არსებული ლიტერატურული ჯგუფები კარგახანია დაინტერესდნენ იმ ლიტერატურული სკოლებით გასული საუკუნის დასაწყისში რომ არსებობდა და ახლა სწავლობენ მათ მიღწევებს და განვლილ გზებს. აქ, ჩვენში, ამის სწავლა არ არის საჭირო, რადგან თვითნასწავლობა და ნაივურობაა უმნიშვნელოვანესი და აუცილებელი და საკმარისია.
სამოც წელს რომ გადავცდი, მივხდი, რომ კამათი უაზრობაა და აღარ ვკამათობ. არ ვაციტირებ, უბრალოდ, მეხსიერებაზე დაყრდნობით ვიხსენებ კონფუცის ნააზრევს. ვიმეორებ ამ სიტყვებს და ვაღიარებ, რომ აღარ მინდა არავითარი კამათი და ვისაც რა უნდა ის წეროს. დავრწმუნდი, რომ ნამდვილი ნიჭი არ იკარგება. თუ ცოტას მიეშველები გზის გაკაფვაში, ამას რა ჯობს. მგზავრმა თუ ვიწრო გზა მიატოვა და ფართო გზებზე მოისურვა ბოდიალი, თვითონვე დაზარალდება. რაც მწერლობაში დაუშვებელია და საშინლად ამაზრზენია გამუდმებული კომპრომისების შეჩვევა, გაიოლებული გზების ძიება და გაძრომა-გამოძრომა. ჩალიჩში მწერალი კვდება, ნადგურდება საბოლოოდ.
როგორც ჩანს, ბაზარსაც უნდა გაუწიოს ანგარიში მწერალმა, უნდა შეძლოს არსებულ რეალობაში მკითხველის მოპოვება და საინტერესო წიგნის შექმნა.
– ტელევიზიის მიერ შექმნილ მწერლებსა და პოეტებზე რას იტყვით?
– ჩვენში, სხვაგანაც, ტელე-რეკლამები ქმნიან სახელებს და აპიარებენ წიგნებს. ტელევიზია განსაზღვრავს პოლიტიკურ პროცესებსაც და რა გასაკვირია, რომ ტელევიზიას მწერლის გამოგონებაც შეუძლია და კარგი მწერლის დანახვაც ან არდანახვა?! აქ კი ჩვენი ჟურნალისტები მხოლოდ ცნობად სახეებს დასდევენ, რადგან წარმოდგენა არ აქვთ თანამედროვე მწერლობაზე.
მახსოვს იყო საუბარი საზოგადოებრივ არხზე ცალკეულ წიგნებს, მხატვრულ ლიტერატურას შესწეოდნენ უფასო რეკლამებით. ეს პრეზიდენტის იდეა გახლდათ და რამდენიმე მწერალთან ერთად ბატონმა კულტირის მინისტრმაც მოისმინა. ვიმედოვნებ ამ წინადადების შესრულება შეუძლებელი არ არის და ვისავ ეხება გაიხსენებს.
– მხოლოდ ბავშვობაში ვწერდი ლექსებს და როგორც ჩანს, ძალიან ადრე დავკარგე პოეტური ბუნება და პროზაული ადამიანი გავხდი. ამიტომ შეიძლება ბანალურად, ან უჩვეულოდ მოგეჩვენოთ ჩემი შეკითხვა. მაგრამ მაინც… როგორ ხდება ეს – დაწერო ლექსი? შექმნა მაღალი პოეზია. და არა თუ დაკარგო, არამედ გაამრავლო და გააღრმავო ის სიყვარული, რაც უმთავრესი მასალაა პოეზიისთვის.
– რატომღაც დავუკვირდი, რომ შენ უფრო ხშირად კამერულ პოეზიას იწონებ, ლირიკულ ინტონაციებს მიაგებ პატივს. ამას მივხვდი იმ ლექსების მიხედვით, რომელიც შენ მოგწონდა საიტზე. მრავალი ავტორის ლექსს ვგულისხმობ და არა რომელიმე ერთი პოეტის შემოქმედებას. ეს სავსებით გასაგებია ჩემთვის, მაგრამ ამ შეკითხვაზე პასუხის გაცემა მიჭირს. მარტივად გიპასუხებ: რადგან სიყვარულსა და პოეზიას შორის ტოლობის ნიშანი დასვი, იქით შეგეკითხები: სიყვარული ხომ განახლებადი და მრავალჯერადია?! ასეა პოეზიაც.
– ასეთი სტერეოტიპიც არსებობს, რომ პოეტური ცხოვრება მუდმივად რაღაც განსაკუთრებულ ემოციურ ტალღაზე არსებობაა. პოეტი მღელვარე, მუდმივად შეყვარებული, ახალი ემოციით, ხმით, ფერით, ამბით სავსე უნდა იყოს. რამდენად შეესაბამება სინამდვილეს ყოველივე ეს?
-შეიძლება გამოირჩეოდეს ენამახვილობით, მოსწრებული სიტყვა-პასუხით, გადამდები სიყვარულისკენ სწრაფვით და ა. შ. მაგრამ ამ თავგადასავლებში ლეგენდებიდან უფრო მეტია მოხმობილი, ვიდრე რელობიდან. საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდა სტრეოტიპი, მითოსური ნარევი, პანთეონური ლეგენდები და ა. შ. ოცდამეერთე საუკუნეში
მხოლოდ ღიმილს იწვევს.
– “ჩემი დრო მიდის, შენი დროც წავა
მოვა სხვისი და ისიც გაქრება
ამაოების უძველეს წამალს
ვსვამ დღეში სამჯერ,
ვერ ინამქრება…”
შემოქმედებაა ამაოების წამალი?
– დიახ, შემოქმედება ამაოების ნაყოფი თუ ნაწილია და ამავდრულად წამალი. Mმგონი გაუგებრად ვსაუბრობ… ამის ახსნას ერთი წმიდა მამის კომენტარით შევეცდები: ამაოება უკეთესი მომავლის იმედია. როგორ არის ამაოება უკეთესი მომავლის იმედი, ამაზეც არსებობს პასუხი, მაგრამ ეს შორს წაგვიყვანს და სხვა დროს ვისაუბროთ.
– შეგვეძლო ლექსის ციტირების გაგრძელებაც, სადაც ანკლავების “ამპუტინებაზეა” საუბარი..
– შეგვეძლო, მაგრამ თქვენ არ ჩათვალეთ საჭიროდ. რაც შეეხება ანკლავების “ამპუტინებას,” ჩემი ღრმა რწმენით, დროებითი მოვლენაა და ამ ლექსმაც აირეკლა, როგორც ავი სიზმარი.

© Weekend

ზაზა ბურჭულაძე, ხსნადი კაფკა, რჩეული მოთხრობები, თბ, 2010, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.
იმის მიუხედავად, მოსწონთ თუ არა, ლიტერატურის კრიტიკოსთა უმეტესობა ზაზა ბურჭულაძის ნიჭს ფარულად თუ აშკარად მაინც აღიარებს. იგი ძირითადად კარგად მომზადებული მკითხველისთვის წერს, მათთვის, ვისაც კულტურური და ლიტერატურული სივრცეები საფუძვლიანად აქვს ათვისებული, თუმცა ჰქონდა შემოქმედებითი “მასოვკის” პერიოდიც (კარგი გაგებით), რომლის მაგალითადაც გამოდგება “წერილი დედას,” ტექსტი, რომელშიც ის ყველაზე მეტადაა მთხრობელი. წინამდებარე კრებულში სხვადასხვა დროს გამოქვეყნებული მცირე რომანები და მოთხრობები შევიდა, რომელთაც ავტორს პოპულარობა მოუტანა. “სიმფსონები,” “წერილი დედას,” “ხსნადი კაფკა,” Passive attack, “ფონოგრამა” და “შვიდი ბრძენი” – აი, ის ოპუსები, რომელთაც მკითხველი კიდევ ერთხელ გაეცნობა, ამჯერად, ერთ წიგნად თავმოყრილს.

“15 საუკეთესო ქართული მოთხრობა 2009” სარექდაქციო კოლეგია: ბაკურ სულაკაური, ლელა ცისკარიშვილი, თბ. 2010, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა
უკვე ტრადიციადქცეული კრებული “15 საუკეთესო ქართული მოთხრობა” წელს მეშვიდედ გამოდის. მისი გადაშლა საკმარისია, რათა წარმოდგენა შეგექმნათ, როგორი იყო კონკრეტული წლის ლიტერატურული მოსავალი. მართალია, ამ ტიპის გამოცემებს ყოველთვის ახლავს ეჭვი შერჩევის კრიტერიუმების ობიექტურობასთან დაკავშირებით, თუმცა როგორც შემდგენლები, ბაკურ სულაკაური და ლელა ცისკარიშვილი აღნიშნავენ, წინამორბედთა მსგავსად, “არც ამას აქვს პრეტენზია, რომ ეს შერჩევა ობიექტურია. ჩვენ ვეცადეთ, გამოქვეყნებულ მოთხრობებს შორის საუკეთესოები შეგვერჩია და საინტერესო და მრავალფეროვანი კრებული შეგვედგინა” – წერენ ისინი. გამოცემაში თავმოყრილია გასული წლის პერიოდულ პრესაში, ინტერნეტსა და სხვადასხვა კრებულში განთავსებული ნაწარმოებები. ძველ, უკვე “ტრადიციულ” ბინადრებთან ერთად (ლაშა ბუღაძე, ბესო ხვედელიძე, გელა ჩქვანავა) მკითხველი შედარებით ახალ სახეებსაც გაიცნობს (ნინო ტეფნაძე, თამთა მელაშვილი, მარიამ ბექაური). არიან “შუალედური” ავტორებიც, რომელთა ნაწერები უკვე რამდენიმე წელია ფიგურირებს 15 საუკეთესო ქართულ მოთხრობას შორის (თეა თოფურია, გურამ მეგრელიშვილი, დათო გაბუნია). წარმოდგენილთაგან გამომცემლობა ყოველ წელიწადს “წლის საუკეთესო მოთხრობას” ირჩევს და ავტორს სპეციალური პრემიებით აჯილდოებს. თუმცა შეგიძლიათ გამომცემელთა არჩევანს არ დაელოდოთ და თავად გამოავლინოთ წლის საუკეთესო მოთხრობის თქვენთვის სასურველი კანდიდატი.

ერეკლე დეისაძე, “საიდუმლო სირობა”, მოთხრობები, თბ, 2010, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.
“ერეკლე დეისაძის სადებიუტო კრებული ახალგაზრდული პროტესტის კლასიკური მაგალითია. ეს პროვოკაციული წიგნი პრობლემატიკით ქართული სივრცის კუთვნილებაა, არსით კი მსოფლიო ლიტერატურულ პროცესს ეხმიანება – თხრობის ორიგინალურობით, მეტატექსტური თამაშებითა და ირონიული ტროპებით, ეპატაჟით გაჯერებული “საიდუმლო სირობა” ნამდვილ პოსტმოდერნისტულ კრებულად შეიძლება ჩაითვალოს” – ვკითხულობთ კრებულის ანოტაციაში წიგნზე, რომელმაც ცოტა ხნის წინ საზოგადოებაში დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია. ვერ გეტყვით, რატომ აირჩია ავტორმა თავის დამკვიდრების ასეთი გზა, მაგრამ რელიგიური და ზნეობრივი ეპატაჟით ცნობადობის გარკვეულ დონეს მან საზოგადოებაში უკვე მიაღწია.

ბასა ჯანიკაშვილი, “დიქტატურა”, რადიოპიესა, პიესა თბ, 2009, სიესტა.
მოქალაქე, რომელიც არჩადენილი დანაშაულისთვის ითხოვს სასჯელს; მოსამართლე, რომელმაც თავადაც არ იცის, რატომ უშვებს ხალხს ციხეში; “კანონმორჩილი” პროკურორი, რომელსაც მიაჩნია, რომ ჯერ შიშია საჭირო და შემდეგ სამართალი; ჟურნალისტი, რომელსაც თავი სამთავრობო პლაკატი და დიქტატურის პროპაგანდისტი ჰგონია; დამლაგებელი ლამარა და ბუზი, რომელიც ყველაზე ჯანსაღად მოაზროვნე პერსონაჟია ბასა ჯანიკაშვილის ამ ნახევრადაბსურდულ პიესაში. აბსურდის არსი კი იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანებს ჯერარჩადენილი დანაშაულის ეშინიათ და მზად არიან, საკუთარი ფეხით გამოცხადდნენ უფალ პროკურორთან, რათა ამ უკანასკნელმა მიახვედროს, რაშია კონკრეტული პიროვნება დამნაშავე. ქვეყანაში ტოტალური შიშის სინდრომია გამეფებული, ყველას უსმენენ და უთვალთვალებენ, გამოსავალი კი არსად ჩანს, თვით ნებაყოფილობით პატიმრობაშიც კი.

გიგი თევზაძე, “უცნობი წიგნები ქართველებისთვის”, “უცნობი წიგნები საქართველოდან უცხოელებისთვის”, რედაქტორი თამარ გავაშელიშვილი, თბ. 2010, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა
გიგი თევზაძის ეს ორი ოპუსი ლიტერატურული მისტიფიკაციების მოყვარულთ დააინტერესებს. ფორმითა და შინაარსით მსგავსი ორი წიგნიდან ერთი ქართველი მკითხველისთვისაა განკუთვნილი, მეორე – უცხოელისთვის. თითოეულში 20 ესეა შესული, ესეები არარსებული წიგნების შესახებ, რომელთაც ავტორი პირობითად “უცნობ წიგნებს” უწოდებს.
“ეს ის წიგნებია, რომლებიც მინდოდა წამეკითხა, მაგრამ აქამდე ვერცერთ მათგანს ვერ გადავეყარე ჩემს კითხვით ბიოგრაფიაში. დარწმუნებული ვარ, კიდევ რამდენიმე ათეულ წელიწადს რომ მეძებნა, აუცილებლად აღმოვაჩენდი სამყაროს, სახელმწიფოს, ერს, რომლის ლიტერატურასაც ამ წიგნებიდან ზოგიერთი ანდა ოცივე ეუთვნის. რა თქმა უნდა, იმის შესაძლებლობაც არსებობს, რომ ამ წიგნთაგან ზოგი არავის არასდროს დაუწერია. ამიტომ, გადავწყვიტე, ამ (ზოგიერთი) დაუწერელი წიგნისთვის არსებობის შანსი მიმეცა” – წერს ავტორი ერთ-ერთი ოპუსის შესავალში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტექსტები სხვადასხვა ენობრივ და კულტურულ სივრცეს ასახავს, ურთიერთციტირებით, ალუზიებითა და გავლენით მჭიდროდ არის გადაჯაჭვული.

“დამაკვირდი”, აფორიზმები, შემდგენელი ალ. სიგუა თბ, 2010 რეპრინტი მომზადებულია გამომცემლობა “სიესტასა” და საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ინიციატივით.
“ყოველი წუთი თავისუფალი დროისა ადამიანმა სწავლას უნდა მოახმაროს” – ამბობს უდიდესი ჩინელი სწავლული და რეფორმატორი, კონფუცი. ამ პატარა წიგნის დევიზად თავისუფლად შეიძლება მისი სიტყვების გამოყენება. ყოველთვის, როდესაც გამოგიჩნდებათ თავისუფალი წუთი, გადაშალეთ ეს მშვენიერი კრებული და დააკვირდით ბრძენ ადამიანთა აზრებს, რომელთაც კაცობრიობის ცხოვრებასა და ცნობიერებაზე მოახდინეს ზეგავლენა. ისინი სხვადასხვა დროსა თუ ეპოქაში მოღვაწეობდნენ და სიბრძნის სიყვარული აერთიანებდათ. ეს თვისება თუ ნიჭი ზოგს შინაგადან ჰქონდა, ზოგმა გამოცდილებით შეიძინა, ზოგიერთისთვის კი მხოლოდ ფურცელზე დაწერილი ლამაზი სიტყვები გახლდათ, რომელთა ცხოვრებაში განხორციელებასაც დიდი დაფიქრება და ძალისხმევა სჭირდებოდა. მსოფლიო კლასიკოსთა აფორიზმები პირველად 1948 წელს დაიბეჭდა. ეს იყო ალექსანდრე სიგუას მიერ “ივერიიდან” ამოკრებილი ციტატების კრებული, რომელიც იმ პერიოდში 10 ათასიანი ტირაჟით გამოიცა. ვერ გეტყვით, რა რაოდენობით დაიბეჭდა ამჟამად მისი ხელახალი გამოცემა, ერთი კი ცხადია, ეს წიგნი ყველა ქართულ ოჯახს დაამშვენებდა.

ორჰან ფამუქი, “მე წითელი მქვია,” რომანი, მთარგმნელი ლია ჩლაიძე, რედაქტორი თეა ქიტოშვილი თბ, 2010 “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”.
საკულტო თურქი მწერლის ასევე საკულტო წიგნის წაკითხვა უკვე ქართულად არის შესაძლებელი. “თურქი ეკოს”, ორჰან ფამუქის “მე წითელი მქვია” 1998 წელს გამოჩნდა წიგნის თაროებზე და სამ კვირაში 85 ათასი ეგზემპლარი გაიყიდა. იგი 30-მდე ენაზეა თარგმნილი და XVI საუკუნის თურქეთს ასახავს. მოქმედება 1591 წლის თოვლიან სტამბოლში ვითარდება. ჯერ სამეფო კარის მხატვრის, შემდეგ კი მხატვართუხუცესის მკვლელობის ამბავს სხვადასხვა პერსონაჟი გვიამბობს. მათ შორის არიან თავად მკვლელი, მოკლული, მათი ნათესავ-მეგობრები, ძაღლები, ხეები და ნახატებიც კი. კონკრეტული სიუჟეტის ფონზე ავტორი აღმოსავლური და დასავლური ცივილიზაციების შეჯახებაზე მოგვითხრობს. ერთმანეთს ორი მხატვარი ებრძვის: ერთი – დასავლეთში განათლებამიღებული, ახალი იდეებით აღსავსე და მეორე – ტრადიციული სკოლის მიმდევარი. სწორედ მათი შემოქმედებითი დაპირისპირებაა მკვლელობის მიზეზი, მკვლელობის, რომელიც წითელ ზოლად გასდევს მთელს რომანს. ორჰან ფამუქი 1952 წელს სტამბოლში დაიბადა. მისი ოჯახი საკმაოდ შეძლებული გახლდათ და შვილს შესანიშნავი განათლება მისცა. მიუხედავად მშობლების სურვილისა, მიეღო საინჟინრო განათლება, ორჰანმა მწერლობა არჩია. 1978 წელს გამოვიდა მისი პირველი რომანი “ჯევდეთ ბეი და მისი ვაჟები,” რომელიც სულ ახლახან ითარგმნა ქართულად. ამას მოჰყვა “თეთრი ციხესიმაგრე”, “შავი წიგნი” და ა.შ. XX საუკუნის დასაწყისში თურქების მიერ სომხებისა და ქურთების გენოციდის აღიარების გამო ფამუქს სამშობლოში დიდი პრობლემები შეექმნა. 2006 წელს მას ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემია მიანიჭეს.

ანა გავალდა, “მინდა, ვიღაც მელოდეს სადღაც”, მთარგმნელი ნანა იაშვილი, რედაქტორი რუსუდან გორგაძე, თბ, 2010 ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.

ანა გავალდა თანამედროვე ფრანგი მწერალია, რომელმაც უკვე მოიპოვა პოპულარობა სამშობლოშიც და მის ფარგლებს გარეთაც. 40 წლის ქალბატონის სამწერლო კარიერა 1999 წელს დაიწყო და პირველივე ჯერზე ერთ-ერთი პრესტიჟული კონკურსის ლაურეატი გახდა. მას შემდეგ არაერთ კონურსში მონაწილეობდა, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო RTL, სადაც მისი ნოველების კრებულმა “მინდა, ვიღაც მელოდეს სადღაც” გრანპრი დაიმსახურა. ეს წიგნი საფრანგეთში ბესტსელერი გახდა და მალე 27 ენაზე გამოვიდა. ანა გავალდა რამდენიმე რომანის ავტორიც არის, მათ შორისაა “უბრალოდ ერთად,” “მე ის მიყვარდა,” “მაგარი გამქცევი” და სხვ. მისი ნაწარმოებები ქართულ ენაზე პირველად ითარგმნა. ნოველების კრებული, რომელმაც ფრანგ მწერალს საყოველთაო აღიარება მოუტანა, ახლა ქართველი მკითხველის წინაშეა. რაზე წერს ანა გავალდა? ადამიანურ ურთიერთობებზე, სევდაზე, ოცნებებზე… ერთი შეხედვით, ამ პატარა ნოველებში განსაკუთრებული არაფერია: მის გმირებს ისევე სტკივათ, უხარიათ, განიცდიან და იტანჯებიან, როგორც ბევრ სხვას, თუმცა ავტორი ახერხებს ჩაგითრიოს თითეული მათგანის ცხოვრებაში და გაგაზიარებინოს პერსონაჟის ბედი. თანაგანცდა – ალბათ ეს
არის ანა გავალდას შემოქმედების საიდუმლო გასაღები, რითაც ასე იზიდავს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მკითხველს.

როალდ დალი, “ჩარლი და შოკოლადის ქარხანა”, მთარგმნელი მედეა მგალობლიშვილი, რედაქტორი თამარ გავაშელიშვილი, თბ, 2010 ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.
დამეთანხმეთ, ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გიოცნებიათ შოკოლადის ქარხანაში სტუმრობაზე. ყველა ბავშვისა და უამრავი ზრდასრულის ოცნება რეალობად როალდ დალის ამ მშვენიერ წიგნში იქცევა. პატარა ღარიბი ბიჭუნა, ჩარლი ბაკეტი ბედნიერი შემთხვევის წყალობით აღმოჩნდება ერთ-ერთი იღბლიანი ბილეთის მფლობელი, რომელიც მას ტკბილეულის ჯადოქრის, ვილი ვონკას შოკოლადის ქარხანაში უგემრიელეს მოგზაურობას ჰპირდება. ათასგვარი საღეჭი რეზინის ვეება მანქანები, გამოსაგონებელი ოთახები, მარადიული კანფეტები, თბილი შოკოლადის მდინარეები, შუშხუნა ამაფრიალებელი სასმელები, ოთხკუთხა ტკბილეული, მრგვალი რომ გეჩვენება, ძროხები, რომლებიც შოკოლადს იწველიან, მარწყვისწვნიანი წყლის რევოლვერები, უჩინმაჩინი შოკოლადის ფილები, შოკოლადის ტელევიზია და უამრავი სხვა გემრიელი გასართობი, რომელზეც მსოფლიოში ნებისმიერი ბავშვი იოცნებებდა.
ამ ყველაფერს თავად ვილი ვონკა იგონებს და პატარა მხიარულ არსებებთან, უუმპა-ლუმპებთან ერთად თავის საოცარ ქარხანაში ასხამს ხორცს. მასთან სტუმრობა თქვენც შეგიძლიათ თუ ამ მშვენიერ წიგნს გადაფურცლავთ.

იუსტაინ გორდერ, “ბაყაყთა ციხე-კოშკი,” მთარგმნელი დათო აკრიანი, თბ, 2009 ნექტარი.
ცნობილი ნორვეგიელი მწერლის, იუსტაინ გორდერის წიგნებს სიამოვნებით კითხულობენ მთელს მსოფლიოში. მისი რამდენიმე წიგნი უკვე ითარგმნა ქართულად, მათ შორის, “ფორთოხლის გოგონა” და “სოფის სამყარო.” ამჯერად დავით აკრიანის მიერ თარგმნილ “ბაყაყთა ციხე-კოშკს” გთავაზობთ. გორდერის ეს პატარა რომანი ერთი შეხედვით, მოზარდებისთვისაა განკუთვნილი, თუმცა არც მათი მშობლებისთვის იქნება უინტერესო. გრეგორი გრიინი, იგივე გრეგორი პეგორი პატარა ბიჭია, რომელსაც მშობლები ხანდახან “პატარა პრინცსაც” ეძახიან. ერთ მთვარიან ღამეს, გაყინულ თოვლში სეირნობისას ტყის ანგელოზს, იუმპინს გადაეყარა, რომელმაც იგი თბილ-თბილ ბლინებსა და მარწყვის ჯემზე დაპატიჟა. მოგვიანებით თავკომბალების საჭერად წასული ჯადოსნური ამბის თანამონაწილე გახდა: გრეგორის კოცნის შემდეგ ერთ ჩვეულებრივ ბაყაყს ჯადო აეხსნა და ნამდვილ უფლისწულად გადაიქცა. პრინცი გარამონდის, გულდაკარგული მეფის, მოჯადოებული დედოფლის, პრინცესა ავრორასა სხვა ზღაპრული პერსონაჟების ამბებს, რომლებიც სიზმარსა თუ ცხადში დაკარგულ გრეგორის გადახდა, ამ წიგნიდან შეიტყობთ.

კნუტ ჰამსუნი, “შიმშილი,” რომანი, რედაქტორი გიორგი დარსალია, თბ, 2010, არეტე
ცნობილ ნორვეგიელ მწერალს, კნუტ ჰამსუნს (1859-1952) ჩვენში “მისტერიებით” და “მიწის მადლით” უფრო იცნობენ. ამ უკანასკნელისთვის ავტორს ნობელის პრემია (1920) მიანიჭეს. “შიმშილი”(1890) გაცილებით ადრეული პერიოდის ნაწარმოებია, პირველი რომანი, რომელმაც მას პოპულარობა მოუტანა. ეს ოპუსი ნორვეგიულ ლიტერატურაში ერთგვარი თემატური და სტილური გადატრიალების მომასწავებელი იყო. იგი ავტობიოგრაფიულ ელემენტებს შეიცავს და უკიდურესად მგრძნობიარე სამყაროს მქონე ადამიანის წინააღმდეგობებით აღსავსე შინაგან ცხოვრებას ასახავს. გასული საუკუნის დასაწყისში ჰამსუნმა საქართველოში იმოგზაურა და აქაურობით აღტაცებულმა ჩვენს სამშობლოს ზღაპრული ქვეყანა უწოდა. მიუხედავად მსოფლიო აღიარებისა, თანამემამულეებმა ფაშისტური რეჟიმის აშკარა მხარდაჭერა არ აპატიეს და მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ გაასამართლეს კიდეც. ციხეს მხოლოდ იმიტომ გადაურჩა, რომ უკვე ხნიერი იყო. მისი ნაწერები სრულად მწერლის გარდაცვალებიდან ორი წლის შემდეგ გამოვიდა.

გილგამეშიანი, ძველი შუამდინარული ეპოსი, მთარგმნელი ზურაბ კიკნაძე, თბ, 2009, მემკვიდრეობა
1872 წელს სტამბის ყოფილმა მუშაკმა, ჯორჯ სმითმა კაცობრიობის ისტორიაში უძველესი ლიტერატურული ძეგლი – “გილგამეშიანი” აღმოაჩინა. ბრიტანეთის მუზეუმში ნაპოვნი დაფა, რომელზეც წარღვნის შესახებ იყო მოთხრობილი, არც მეტი, არც ნაკლები – პირველი საგმირო ეპოსის მცირე ნაწილი გახლდათ.
ურუქელი მეფის, გილგამეშის საგმირო ამბები მსოფლიოს თითქმის ყველა ენაზეა თარგმნილი და დღემდე დიდი პოპულარობით სარგებლობს. იგი 12 დაფის, ანუ ნაწილისგან შედგება და გმირის ცხოვრების ცალკეულ ეპიზოდებს გვიამბობს. ქართულ ენაზე ეს ტექსტი პირველად ცნობილმა ქართველმა მეცნიერმა, მიხაკო წერეთელმა თარგმნა, შემდეგ კი ზურაბ კიკნაძემ. მის მიერ 1984 წელს შესრულებული მხატვრული თარგმანი ბოლო დრომდე ეპოსის ყველაზე სრულყოფილ ქართულენოვან ვერსიას წარმოადგენდა, თუმცა წინამდებარე გამოცემა კიდევ უფრო შევსებული და გადამუშავებულია. ძირითადად იმეორებს 1984 წლის თარგმანს, მაგრამ ჩამატებულია ცალკეული ეპიზოდები, რომელიც ტექსტს დედანთან კიდევ უფრო აახლოებს.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

პროლოგის მაგიერ

ალხია და ითენთება ყანა,
მაჯისცემაც უკითხავად იმატებს;
ვამბობ გულში: “კბილს არ მიხსნის დანა,
ანდა მართლა დამამუნჯა სიმართლემ”.

თუკი გხედავ, ამ დროს უფრო გხედავ,
ლაჟვარდების მჩატე ქაფით მოყელილს;
ხელჯოხივით დავიბიჯებ სევდას
და ნაკვალევს ნაბიჯ-ნაბიჯ მოვყვები.

მოვივედრებ მე ამ დღიდან ჩეროს,
სულს მოვითქვამ და საკინძეს შევიხსნი,
ამის მერე, რა და როგორ ვწერო,
ჩემზე უფრო, რა თქმა უნდა, შენ იცი.

თუმცა ხანდახან ხემი…

სიტყვა. მუსიკა. მითი.
მითი. მუსიკა. სიტყვა.
ამ დროს რო კანი გვითრთის –
განცდის გარეშე ვინ თქვას.

დრო თავის ნებით მიდის,
თუ ჩვენს გამო და ჩვენით.
მიაქვს – რაიმე მინდი,
რჩება – რაიმე ძღვენი.

თვალსაწიერი! – რა ჩანს
რო გამოვისხათ ფრთები:
ყანჩა! ყანჩა და ყანჩა!
მთები! მთები და მთები!

უდაბნოს მერე – სვეტი!
კლდე! კლდეზე ხათრად – თოვლი!
უნდა დაგვესხას რეტი
ჩვენ ერთმანეთის პოვნით.

“რა ვქნათ” (არ გითქვამს, მესმის) –
გაიფიქრე და გაგცი:
“აღმოცენებას ფესვის
იწვევს სიკვდილი მარცვლის”.

“კარგ მთქმელს – გამგონეც კარგი” –
მორცხვად მიხედნეს ყური:
ხო გემოწმება წარბი,
ხო გეთანხმება გული.

აღარ იკმარა სივრცემ
ტანსამკაული სამი
და დროს – “მეოთხეს” იცმევს
თუ თავს იტყვილებს ამით.

და თვლემს შენი და ჩემი
მომადლებული მღვიმე;
თუმცა ხანდახან ხემი
მაინც აფხიზლებს სიმებს.

სიტყვაში, როგორც სახლში,
შედის ასეთ დროს ბგერა
და თვალგახელილ ბავშვის
სიზმრის ბრმებივით გვჯერა.

ახელფეხება ანუ ყალყზე შემდგარი
ცხენის გამოხმობა სხვისი ტექსტიდან

მხედრის მაჯა აშენებს
ცხენის ახელფეხებას;
მგოსნის მაჯა – ასევე –
რაც რო სიტყვას ეხება.

“ტოკავს თვალწინ იაბო,
დარჩა უკან ფერდობი”…
შენ – ხედავ და მიამბობ,
მე – გისმენ და გენდობი.

ვკრიბავ ბგერებს აზიზად,
როგორც რამე თილისმას;
სმენა გააფაქიზა
სუნთქვამ ქარტეხილისმა.

და ღმერთს ლოცვას ვუგზავნი
ბნელს რო მზერით ვიცილებ,
და თვალებზე კურცხალი
ყინულივით ციმციმებს.

წევს ჩვენს შორის დრო-ჟამი
და მიზანი გზაში დევს;
და ფარულად თოვს ნამი
და ცალ-ცალკე გვამშვიდებს.
“მირბის-მითოხარიკობს” –
ზოგჯერ მაინც ჩამესმის,
და მეც – შენი არ იყოს –
მრჩება ხელში სხვა ლექსი:

ჭიხვინს აიმეგზურებს
რითმის გრილი შხეფებით;
თითქოს სკივრში ხელს ვურევ,
როცა შენს ტექსტს ვეხები.

თითქოს თვალწინ ჩერდება
ორი გზა და სამყარო;
ღაწვზე ცრემლი დედდება
და სხეული კანკალობს:

უკვე სიტყვაც აშენებს
ცხენის ახელფეხებას
და ხელახლა გვაჩვენებს –
რაც მე და შენ გვეხება.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

თარგმნა ირმა ტაველიძემ
არავინ იცის, როგორ გამოიყურებოდა სერვანტესი და არც შექსპირის გარეგნობაზე შეუძლია საუბარი ვინმეს. ასე რომ, “დონ კიხოტისა” და “მაკბეტის” მიღმა არ ჩანს მათი ავტორების სახის გამომეტყველება, სახასიათო ნაკვთები თუ სულაც მზერა, რომელიც დროთა განმავლობაში სხვა ადამიანების თვალებში ჩაიყინებოდა და მათ საკუთრებად იქცეოდა. მხოლოდ ის თუ წარმოუდგება ყველას, რაც შთამომავლობამ მიაწერა ამ მწერლებს – გაუბედავად, მოუქნელად და უსინდისოდ: ისეთი იერი, მზერა, სახის ნაკვთები, როგორიც, ცხადია, არც შექსპირს ექნებოდა და არც სერვანტესს.
თითქოს წიგნები, რომლებსაც ჯერ კიდევ ვკითხულობთ, უფრო უცხო და გაუგებარი ხდება მათი ავტორების სურათების გარეშე. თითქოს ჩვენი საუკუნე, რომელშიც ყველასა და ყველაფერს შესაბამისი გამოსახულება აქვს, ვერ იგუებს ისეთ რაღაცას, რის ავტორსაც სახე არ მოეძებნება. თითქოს მწერლის სახის ნაკვთებიც რაღაცნაირად მონაწილეობს ნაწარმოების შექმნის პროცესში. ალბათ ბოლო ორი საუკუნის მანძილზე მოღვაწე ავტორებმა სწორედ ეს იგრძნეს და ამიტომაც დაგვიტოვეს უამრავი ფერწერული თუ ფოტო პორტრეტი. ალბათ მეც ამიტომ ვაგროვებდი წლების მანძილზე იმ ღია ბარათებს, რომლებზეც ეს პორტრეტებია გამოსახული. სრულიად უსისტემოდ შედგენილი ჩემი კოლექცია, დღეს, 150 სურათს ითვლის.
იოლად შევნიშნავთ, რომ ძალიან ცოტა ღია ბარათზეა გამოსახული მწერლის მთელი სხეული (რა თქმა უნდა, ზოგ სურათზე თავს ტანის მოზრდილი ნაწილიც მოჰყვება) – თითქოს ის სიტყვები, რომლებითაც მათ ვიცნობთ, მხოლოდ თავმა შექმნა, ხელებს კი არაფერი უკეთებიათ. იმ მწერლებს შორის, რომლებიც სხედან, დგანან თუ წვანან – ამგვარად, სრულად ან ნაწილობრივ გვიჩვენებენ, ზოგადად, არაფრისმომცემ სხეულებს – დიკენსი ყველაზე გამორჩეულია. ის სამივე შემთხვევაში ზის: ორ ფოტოზე სკამზე უკუღმა გადამჯდარა, სახით საზურგისკენ. პირველ სურათზე მარტოა, მისი პოზა, ცოტა არ იყოს, ხელოვნური და გაზეპირებულია. მკლავებით სკამის საზურგეს ეყრდნობა, მარჯვენა ხელი კი სწორედ იმისთვის აუწევია, რომ გრაციოზულად და მელანქოლიურად გადახრილი თავი ზედ ჩამოაყრდნოს. მეორე სურათზე ის საკუთარ ქალიშვილებთან ერთადაა: ისეთ თხელ წიგნს უკითხავს, რომ თავისი დაწერილი ვერაფრით იქნება. აქაც სკამზე უკუღმა გადამჯდარა, ისევ სახით საზურგისკენ. ასეთი დამთხვევა აუცილებლად გვაფიქრებინებს, დიკენსი, სინამდვილეში, ალბათ სულ ასე იჯდაო. ორივე ფოტოზე, მოლოდინის საპირისპიროდ, სერიოზული კაცის სახე აქვს, სულაც არ ჩანს მხიარული, უდარდელი, ან ძალიან ბედნიერი – უფრო ფიცხსა და წესრიგის მოყვარულს, ელეგანტურად ჩაცმა-დახურვას გადაყოლილს ჰგავს. ჰო, რაღაცით დენდია, მაგრამ თვალს არ გვიხვევს: კაცი, რომელმაც სული ჩაბერა პიკვიკს, მიკობერს, უელერს, სნოდგრასსა და უამრავ სხვა პერსონაჟს, თავის ხუმარა, ოინბაზ მხარეს დეტალებით ამხელს: შეუძლია არავის მოერიდოს და ფეხებგაჩაჩხული იჯდეს, შეუძლია სკამს უკუღმა გადააჯდეს. არა, მესამე ფოტოზე ასე აღარ ზის, თუმცა მაინც ჭკვიანურად და ეშმაკურად იქცევა: არ თვალთმაქცობს, თითქოს რაიმეს წერდეს – ეს ვულგარულიც იქნებოდა და რთულად განსახორციელებელიც. ამის ნაცვლად, ისეთი სახე მიუღია, თითქოს ღრმად ჩაფიქრებულა, ხელში კალამი უჭირავს და ეს კალმიანი ხელი ფურცელზე უდევს. დიკენსი მომდევნო წინადადების ძებნაში გართულა, იმ წინადადების გამართვაში, რომელსაც არასდროს დაწერს. ფიქრებში წასული და რაღაცით გახალისებული კაცის მზერა აქვს – რა გასაკვირია, აბა, ვინ დაიჯერებს იმას, რასაც თვითონაც ვერ დაიჯერებდა: თითქოს ფიქრს წამით მაინც წყვეტდა იმ წლების მანძილზე, როცა უზარმაზარ, უთავბოლო რომანებს წერდა.
ოსკარ უაილდი ისე კოხტად იცვამს და იხურავს, რომ შესანიღბად შერჩეული ტანსაცმელი მისი განუყოფელი ნაწილი ხდება – ამას ვერც ვამჩნევთ და არც მნიშვნელობას ვანიჭებთ. ის ყველაზე მეტად სახეზე ზრუნავს. უაილდი ცდილობს, ორივე პორტრეტზე ლამაზ მამაკაცად ჩანდეს და ისე იყურება, თითქოს მართლაც ასეთი იყოს: აი, ამას აკეთებენ დღევანდელი მოდელები რეკლამებში. პირი ორივე შემთხვევაში ერთნაირად მოუკუმავს, თითქოს სარკეში საკუთარი თავი დიდხანს ათვალიერა და ახლა კარგად იცის, რომ მხოლოდ ასეა მისაღები, ასე ბევრად სჯობს. ყველაზე უცნაური კი ორივე ფოტოზე ის არის, რომ უაილდის მთელი იუმორი და ირონია ტანსაცმელზე გადასულა – ძალიან სერიოზულ სახეზე მათი კვალიც არ ჩანს. გაფართოებული ნესტოები იმაზე მიგვანიშნებს, რომ სუნთქვაშეკრული მწერალი რაღაცას ელოდება. ამ კაცს ყველაფრის მიუხედავად სჯერა, თითქოს სილამაზე მხოლოდ სახესა და მის გამომეტყველებაშია. ის მნიშვნელობას არ ანიჭებს ბეჭედს, ხელჯოხს, გრძელ თმას, ხელთათმანებს, ბეწვშემოვლებულ საყელოსა და სახელოებს, ქუდს, ლაბადასა თუ ბაფთად შეკრულ ყელსახვევს – ეს ყველაფერი მხოლოდ უმნიშვნელო სატყუარაა, რომელმაც დამთვალიერებელს მისი ფოტოები უნდა შეამჩნევინოს. თვალშისაცემი რაღაც-რაღაცების შემდეგ კი ამ უკანასკნელმა მართლაც მნიშვნელოვანი რამ უნდა დაინახოს: იმ კაცის სახე და მზერა, ვისაც ყველანაირი მასხრობისა და ხუმრობის მიღმა სერიოზულობის თანმხლები სილამაზის მიღწევა სურს.
ჰენრი ჯეიმსის ნამდვილი სახე სარჯენტის ნახატმა შემოგვინახა. მასზე ის ისეთივეა, როგორიც უფროს ძმასთან, უილიამთან ერთად გადაღებულ ფოტოზე. ჯეიმსის სახე ერთიანად მრგვალია, მისნაირი ლოყები და თავის ქალა უამრავ პოლიტიკოსსა თუ ბანკირს აქვს. მიუხედავად ამისა, სარჯენტის ნახატზე, სადაც ის დაბინდული, ჩამქრალი მზერით იყურება, თვალში გვხვდება დეტალი, რომელიც ძირს უთხრის ამ მოჩვენებით რესპექტაბელურობას და შეუძლებელს ხდის მის პოლიტიკოსობასა თუ ბანკირობას: მწერლის ცერი ჟილეტის ჯიბეზეა გამოდებული – მორცხვად, მოუქნელად და დაუდევრად – მტევანი კი მოუხერხებლად ჰკიდია. ფოტოზე, პირიქით, მხოლოდ მისი თვალები იპყრობს მნახველის ყურადღებას, და სასაცილო ყელსახვევიც – მეტად უცნაური რამ ასეთი თავდაჭერილი კაცისთვის. ჭკვიანი ადამიანის საშინელი მზერა აქვს: მისი გონება გარემოს შეცნობისკენაა მიმართული და გაცილებით მეტ ცნობისწადილს ამჟღავნებს, ვიდრე ფილოსოფოსი ძმისა, რომლის სახეც, ერთი შეხედვით, უფრო მეტყველი გვეჩვენება. უბრალოდ, ორივეს თვალებში უნდა ჩახედო: უილიამი პირდაპირ იყურება და თითქმის ვერაფერს ხედავს, ჰენრი კი გვერდით იხედება და ალბათ იმასაც კი ხედავს, რაც იქ არ არის.
კონრადი, ძალიან სერიოზული სახით, სავარძელში ზის და ვერ ხვდება, ხელები სად წაიღოს. აი, ამიტომ ერთი ხელი მოუმუშტავს, მეორე კი ზემოდან დაუფარებია. თავის გარეგნობაზე ისე ზრუნავს, თითქოს, ზოგადად, ასე კარგად არ იცვამს ხოლმე, თითქოს სულაც არ დადის ისე კოხტად, უნაკლოდ გამოწყობილი, როგორიც ამ სურათზეა. მისი პორტრეტი იმ რესპექტაბელურობის საჩვენებლად არის ჩაფიქრებული, რომლის მისაღწევადაც ემიგრანტებს უამრავი რამის გადატანა უწევთ – მათ ხომ, პირველ რიგში, უნდა დაამტკიცონ, რომ ღირსეული ადამიანები არიან. საგულდაგულოდ მოვლილი წვერი აქვს, მაგრამ სწორედ ასეთი ნამდვილ ინგლისელს ვერ ექნებოდა: ბოლოწამახვილებული, სამკუთხედის ფორმის. ვერც ასეთი ულვაში ექნებოდა, აწკეპილი ბოლოებით. მწერლის უწამწამო თვალებში სიმკაცრეს დაუსადგურებია: ისინი იმ მართალი კაცის თვალებია, რომლის გულშიც რისხვა მწიფდება, უსამართლოდ განსჯილი კაცის თვალები. ან იქნებ, უბრალოდ, აღმოსავლელი კაცის თვალებია.
რილკეს სახე სულაც არ არის ისეთი, როგორიც წარმოგვიდგენია. წერის დროს დიდ პოეტს თავისებური მოთხოვნილებები და აუტანელი ჩვევები ჰქონდა – ჩვევები, რომლებსაც ვერ უმკლავდებოდა და მოთხოვნილებები, რომლებსაც იკმაყოფილებდა. მისი სახე აშკარად საშიშია, ღრმად ჩამჯდარი თვალების ირგვლივ ჩამუქებული წრეებით, ქვემოთ ჩამოზრდილი მეჩხერი ულვაშით, რაც უცნაურ, მონღოლურ იერს აძლევს. ცივი, ირიბი მზერა სასტიკ კაცად აქცევს და მხოლოდ ხელები – ისეთი, როგორიც უნდა იყოს: ერთმანეთში მყარად გადაჭდობილი თითებით, კონრადის გაუბედავი ხელებისგან სრულიად განსხვავებული – ასევე, ხარისხიანი ტანსაცმელი მწერლის სიმშვიდეზე მიანიშნებს, სისასტიკეს კი როგორღაც არბილებს. შეიძლებოდა ის ერთი მეოცნებე ექიმი ყოფილიყო, რომელიც ლაბორატორიაში ზის და რაღაც თავზარდამცემი, აკრძალული ექსპერიმენტის შედეგს ელოდება.
ჯუნა ბარნსი, მხრებზე წამოცმული პალტოთი და მშვენიერი აღმოსავლური თავსაბურით, ყველაზე გამორჩეულია ჩემს გალერეაში. ის კეთილსინდისიერად იღებს შესაბამის პოზას და ასევე კეთილსინდისიერად გამოწყობილა სწორედ ამისათვის, თუმცა ეს ყველაფერი ყოველდღიურ ჩვევად უნდა ჰქონდეს. უაილდისგან განსხვავებით, ვისაც უნდოდა, ლამაზი ყოფილიყო და ასეთად გამოჩენილიყო, ამ ქალმა იცის: ლამაზი არ არის და ასეთად ვერც გამოჩნდება. აი, ამიტომ არ ცდილობს, იმგვარი მეოცნებე იერი მიიღოს, სახეების უმრავლესობას რომ გადაჰფენია. ამის ნაცვლად, თვალს თვალში გიყრით, სკეპტიკური და დამცინავი გამომეტყველებით. ბოლომდე მხოლოდ ტანსაცმელს (განსაკუთრებით, პალტოს აწეულ საყელოს) და საკუთარ პოზას ენდობა. ყელსაბამი მას სულაც არ ამშვენებს – უბრალოდ, იცავს. ზოგადად, ამ ქალისთვის სისადავე უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავისი გარეგნობის დაფასება.
რაც შეეხება ნაბოკოვს, ის მასხარაა, მაგრამ ამის საქვეყნოდ აღიარება არ სურს. აი, ამიტომ იკითხება მის სახეზე მღელვარებისა და რაღაცით განცვიფრების კვალი. მიუხედავად ამისა, მაინც ბედავს საძაგელი, ალბათ ნატკენი მუხლების გამოჩენას და ისეთი ქუდის არჩევას, როგორსაც არასდროს დაიხურავდა ის, ვინც ნამდვილი ამერიკელი არ გამხდარა. მუხლამდე შორტი აცვია, ვითომ პეპელას მისდევს, პერანგის ჯიბე კი კალმებით, სათვალითა თუ რაღაც ასეთით ამოუვსია: იმით, რაც პეპლების მდევარს არ სჭირდება. უკვე ასაკოვანია, რასაც გაბადრული სახე კი არ ამხელს, არამედ მისი ბებრული კოფთა.
თომას ჰარდის ყველაზე სოფლური გარეგნობა აქვს მთელს კოლექციაში. ჯეიმსს თუ არ ჩავთვლით (რომელიც მეორე უკიდურესობას წარმოადგენს), ის ერთადერთია, ვისზეც ვერაფრით იფიქრებ, მწერალიაო. ყოველ შემთხვევაში, ამ ფოტოს ნახვისას მაინც, რომელიც ასაკში შესულს გადაუღია. სქელი, ბოლომდე შეკრული შალის ჟილეტი აცვია. დაშაშრული, გახევებული კანი, უწამწამო ქუთუთოები, აბურდული წარბები და ჩალასავით უხეში ულვაში იმ სოფლის ექიმს ამსგავსებს, რომლის დაუფარავი გაღიზიანებაც პენსიაზე იძულებით გასვლას უნდა გამოეწვია, ან იმას, რომ ძალიან ბევრ ცუდ ამბავს შეესწრო – “პატარ-პატარა ცხოვრებისეულ ირონიებს”, როგორც თავად უწოდებდა მათ. ამ დროისთვის ჰარდის უკვე გაეცვალა პროზა პოეზიაზე, მაგრამ ვერც იმას იფიქრებ, პოეტიაო. როცა გაგახსენდება, რომ კიდევ 14 წელი უნდა ეცოცხლა, გული გისკდება იმის წარმოდგენაზე, რა დღეში ჩავარდებოდა ბოლოს მისი დანაოჭებული კანი. ის ხომ სოფლელი იყო: ვინ იცის, იქნებ ყოველთვის სოფლელს ჰგავდა, სიყმაწვილეშიც კი.
იეიტსი უდავოდ პოეტია, მიუხედავად იმისა, რომ ფოტოზე თეთრი თმა აქვს, მოხუცები კი ლექსების წერასთან არ ასოცირდებიან ხოლმე. როცა სახეზე შეხედავ, ფანატიკოსსა თუ ფანტაზიორს დაინახავ – ძლიერი ხასიათის მქონე კაცს, რომელმაც კარგად იცის, რას ფიქრობს და რას აკეთებს. ეს ნამდვილად მისი სახეა. გაწეწილი თმის გამო, რომელიც თითქმის ქერად მოჩანს, ვერ იფიქრებ, მოხუციაო. თმა მთელ სახეს აცოცხლებს – ამ კაცს ენერგია მოსჭარბებია. თვალში მუქი წარბებიც გვხვდება. გაუჩინარებული, სათვალის მიღმა საგულვებელი მზერა კი ერთ რამეზე მიგვანიშნებს: ის მაგრად მოკუმული პირით უნდა ხედავდეს – თითქოს თვითონაც მხოლოდ ხმა იყოს და მეტი არაფერი.
იეიტსისგან განსხვავებით, ელიოტის სახე შეიძლებოდა ესეისტისა ყოფილიყო, რომ არაფერი ვთქვათ ბანკის მოხელისაზე (სწორი შედარება არ იქნებოდა – ის ხომ ერთხანს სწორედ ბანკის მოხელედ მუშაობდა). აი, ათწლეულებია, ეს კაცი თმას ერთი და იმავე მიმართულებით ივარცხნის და სულაც არ ანაღვლებს, რომ ჩამოსწორებული თმა დიდ, პარტყუნა ყურებს ვერ უმალავს. მან კარგად იცის: ასე უფრო ორიგინალური თავი უჩანს. პედანტი და პერფექციონისტია. დიდი ძალისხმევის ფასად სულაც არ უჯდება ის, რომ ამგვარად უნაკლო იყოს – უბრალოდ, ჩვევის ამბავია. იმ კაცის მშვიდი, მიმნდობი მზერა აქვს, რომელსაც ოდნავადაც არ აეჭვებს სამყაროსეული წესრიგი, რადგან მას სრულად ეთანხმება და თვითონაც ყველაფერს აკეთებს მის შესანარჩუნებლად. მიუხედავად ამისა, მთელ სახეზე უცნაური, უსაზღვრო იმედის შუქი აფენია – აი, ამიტომაც უნდა იყოს გამომგონებელიც.
უილიამ ბლეიკის სახის ნაცვლად მის ნიღაბს ვხედავთ. ნიღაბი გვამიდან არ აუღიათ, პოეტის სიცოცხლეშივე აიღეს, როგორც ღია ბარათზე მიწერილი სიტყვები მოწმობს: 1823 წელს, გარდაცვალებამდე 4 წლით ადრე აღებული ნიღბიდან დამზადებული თაბაშირის ასლი. როცა სხვები თვალთმაქცობენ, თითქოს წერენ, ან იმაზე ფიქრობენ, რომ ამ დროს მათი პორტრეტი იქმნება, ბლეიკი თავს მკვდრად გვაჩვენებს. არა, მაინცდამაინც კარგად არ გამოსდის: თუ კვარცხლბეკზე დამაგრებულ ნიღაბს ყურადღებით დააკვირდებით, მიხვდებით, რომ ეს დახუჭული თვალები მკვდრისა არ უნდა იყოს. ისინი ისე მაგრად დაუხუჭავთ, ისე ჩაუნაოჭებიათ, თითქოს მათ პატრონს დანახვა ისევ შეუძლია, მაგრამ არ სურს, რომ რამე დაინახოს. ნესტოები ამოსასუნთქ ჰაერს იკავებენ. შუბლი დაჭიმულია: თითქოს ძარღვებში სისხლი ისევ მოსჩქეფს. ტუჩები გამქრალია – მათ ადგილას გრძელი, წვრილი ხაზია, ხელის ერთი მოსმით გავლებული, და ეს ხაზიც რაღაცნაირად იჭიმება. ბლეიკი თავს მკვდრად გვაჩვენებდა იმ დროს, როცა ცოცხალი იყო და ახლა, როცა ნამდვილად მკვდარია, ისევ გვატყუებს: სინამდვილეში მთელ შთამომავლობას აკონტროლებს. ის მკვდარიც არის და ცოცხალიც – აი, ამიტომ წარმოადგენს მისი სურათი ხელოვანის ყველაზე სრულყოფილ პორტრეტს.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“