ნაბეჭდი წიგნების ისტორია ტფილისში XVII საუკუნიდან იწყება. ამ პერიოდში შემოაღწია ჩვენს ქალაქში პირველმა წიგნებმა, მათ შორის ქართულმა წიგნებმა, რომლებიც ჯერ კიდევ 1629 წელს დაიბეჭდა რომში. XVIII საუკუნის დასაწყისში ქალაქში სტამბაც დაარსდა და ნაბეჭდი წიგნის პირველი ბიბლიოთეკებიც გაჩნდა.

ყველაზე მდიდრული კოლექციები, რა თქმა უნდა, მეფეებს ჰქონდათ. კარგი კოლექცია ჰქონია ვახტანგ VI-ს, ხოლო ბიძამისის, გიორგი XI-ის ბიბლიოთეკა მთელს აზიაში იყო განთქმული და კათოლიკე მისიონერები მასთან ათენ-აღამებდნენ თურმე. ევროპელების ხათრით მეფეს თანამოქალაქეებისთვისაც მიუცია წიგნებით სარგებლობის ნება და წლების მანძილზე ტფილისის მოქალაქეებიც ხშირად სტუმრობდნენ თურმე მეფის ბიბლიოთეკას. აქედან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ტფილისის პირველი საჯარო ბიბლიოთეკა უკვე XVIII საუკუნის დასაწყიში არსებულა, ბიბლიოთეკა, რომელიც 1723 წელს, ჯერ მაჰმადყულიხანის ჯარის, ბოლოს კი ოსმალების შემოსვლის შემდეგ თითქმის მთლიანად განადგურებულა.

XVIII საუკუნის ქართული მწიგნობრობის ისტორიის ყველა დეტალის მოსათხრობად აქ არც დრო გვაქვს და არც ადგილი. ამიტომ ათწლეულებს გადავახტები და პირდაპირ იმ დროში გავჩერდები, როცა ქალაქში პირველი წიგნით მოვაჭრენი გაჩნდნენ. ხელნაწერ წიგნებს ყოველთვის ბევრი მუშტარი ჰყავდა ტფილისში, მაგრამ ნაბეჭდი წიგნების მაღაზიები მხოლოდ XIX საუკუნის დასაწყისში გაჩნდა და მათი გაჩენიდან სულ რამდენიმე თვეში პირველი ქუჩის მოვაჭრეებიც გამოვიდნენ გარეთუბნის ქუჩებში, ერევნის მოედანზე, სოლოლაკში, კალოუბანში და ორბელიანთუბანში. ამგვარი კონკურენცია დიდხანს არ გაგრძელებულა: ჯერ კიდევ XIX საუკუნის 40-იან წლებში დადეს ძმობისა და ერთობის ხელშეკრულება ქუჩის მოვაჭრეებმა და მდიდრული მაღაზიების მფლობელებმა. ეს უკანასკნელნი ხშირად თავიანთ წიგნებს ატანდნენ ხოლმე ჩამოვლაზე წასულ გამოცდილ, მოლასავით ხმამჭექარე ვაჭრებს და ჩვენი ქალაქი წიგნის ავტორების გვარებითა და დასახელებებით ივსებოდა.

დავუშვათ, გახსნა რეზანჯიანცმა ერივანსკიზე წიგნებისა და ნოტების მაღაზია. გავიხედოთ და 2-3 თვეში მის მაღაზიას მაშინათვე ვინმე ზარიძე მიემაგრებოდა და ხან ჩამოფასებულ წიგნებს ყიდდა (რაც ძალიან იშვიათი იყო, რადგან წიგნი ფუფუნების საგანი გახლდათ), ანდა აღმა-დაღმა დადიოდა და ახალ წიგნებს სთავაზობდა სოლოლაკელ დიდებულებს. მომდევნო წლებშიაც, XIX საუკუნის 60-80-იანებშიც, არაერთი ასეთი კავშირი შედგა. მაგალითად, ტფილისში გრიქუროვის წიგნების მაღაზიაზე მეწიგნე ტახირა მუშაობდა, ლორის მელიქოვის ქუჩაზე, ზუბალოვის სახლებში განთავსებულ გრიგოლ ჩარკვიანის მაღაზიიდან კი გამთენიისას წიგნებით დატვირთული ორი თათარი გამოდიოდა ხოლმე – ერთი სასახლის ქუჩაზე ამოუხვევდა, მეორე კი ქვევით ეშვებოდა, მტკვრისკენ.

ამ ტფილისურ ტრადიციას თავის დროზე უცხოელმა წიგნით მოვაჭრეებმაც აუბეს მხარი. გაზეთ „კავკაზში“ ვკითხულობთ, რომ 1846 წელს ფრანგ პელტიეს პარიზიდან აუარება ფრანგული წიგნი ჩამოუტანია და ქალაქის მთავარ მოედანზე გაუხსნია წიგნის ფარდული, იქ, სადაც მეძეხვე ფერარი macaroni-ს, stoffato-სა და ღორის კატლეტებს ყიდდა, ქალბატონი ლაბიელი კი – ნამცხვრეულსა და შამპანურს. სულ მალე საქმე ისე აუწყვია პელტიეს, რომ ფერარი და ქ-ნი ლაბიელიც წიგნებზე გადასულან. ეგ კი არა, ლაბიელს ტფილისის გარეთაც გაუტანია წიგნები და, როგორც გრიგოლ ორბელიანის ერთი წერილიდან ვიგებთ, ზაფხულში კოჯორშიც ხშირად გაიგონებდით თურმე მისი ბიჭების შეძახილებს.

XIX საუკუნის რამდენიმე ათეული წლის მანძილზე წიგნები საკმარისად დაძველდა იმისთვის, რათა ტფილისში ბუკინისტური მაღაზიები და ქუჩის პირველი ბუკინისტებიც გაჩენილიყვნენ. 60-70-იანი წლების ქალაქში უკვე 10-მდე ასეთი მაღაზია იყო, ქუჩებში კი იდგნენ: ალექსანდრეს ბაღში დათიკო ლაზარევი, სასახლის ქუჩაზე ზაქარია ჭიჭინაძე, ერივანსკიზე სიმონა, ხაფო და ლუკა, გოლოვინზე კი, კადეტთა კორპუსის ჩაყოლებაზე და კაზიონნი თეატრის წინ (ახლანდელ ოპერასთან) – ქალაქელი პოეტები: დოლმაზოვი, სიამაშვილი, ცაფცას ზანგი და გალუსტ შიხიანი.

1876 წელს, ქალაქის თავად მოსვლისთანავე, დიმიტრი ყიფიანი პირველი იყო, ვისაც „წიგნისუბნის“ შექმნის იდეა გაუჩნდა და ორ წელიწადში განახორციელა კიდეც ეს ოცნება. „წიგნის უბანი“ განოვსკაიაზე გაშენდა (ახლანდელი გალაკტიონის ქუჩა) და სულ მალე ქუჩის მწიგნობრები ველიამინოვის ქუჩასაც მოედნენ. იქ ძირითადად ღვინის სარდაფები იყო, სადაც კურდღელოვის მარანში, სხვათა ღვინოებს შორის, თავად ილია გრიგოლის ძე ჭავჭავაძის ჩინებული კახური ღვინოებიც იყიდებოდა, ხოლო ამ სარდაფის გვერდით მეწიგნე ფაფუკა ილიასავე წიგნებს ყიდდა, რაზეც ბევრს ხუმრობდა ხოლმე აკაკი.

XX საუკუნის დასაწყისიდან წიგნის ქუჩები გაჩნდა ვერაზე, მტკვარს გაღმა მიხეილის პროსპექტზე, ასევე დიდუბეში, ვაკეში, სადაც დიდი საუნივერსიტეტო ქალაქი გაშენდა ვარაზის ხევიდან ახლანდელ ვაკის პარკამდე. სწორედ ამ უბანში გაჩნდა 20-იან წლებში ქალაქის ყველაზე დიდი წიგნის ქუჩა, ზაქარია ჭიჭინაძის სახელობისა, რომელსაც არაერთხელ ახსენებენ თავიანთ ნაწერებში ბორხესი და უმბერტო ეკო, არტურო პერეს-რევერტეს ერთ-ერთი რომანის, „კრივის მასწავლებლის“, მოქმედება კი მთლიანად ამ ქუჩაზე ვითარდება.

ომის შემდგომ პერიოდში წიგნის მოყვარულების ცხოვრება ახლიდან განვითარდა, გაჩნდა მაღაზიათა ახალი ქსელები, კონკურენციამ კი ძველი წიგნისუბნელები აიძულა, სხვა ხერხებისთვის მიემართათ. 60-იან წლებთან ერთად წიგნი და მუსიკა ძალიან დაუმეგობრდა ერთმანეთს და ტფილისური წიგნის ქუჩები ჯაზისა და როკის მოყვარულმა შფოთიანმა ახალგაზრდებმა გაავსეს.

შედარებით მოწყენილი და გაწონასწორებული 80-იანების შემდეგ დადგა პოეტი-ბუკინისტების ახალი თაობის დროც, მაშინ ყველა ყიდდა წიგნებს, ომარა, გელა, შოთა, ბადრი, უშანგი, ჯონდი და მამუკა. მათ ხშირად სხვა მწერლებიც ამოუდგებოდნენ ხოლმე გვერდით, ზოგს ჭაჭის არაყი მოჰქონდა გასათბობად, სხვას კიდევ – პორტვეინი და ჩირი. პოეტმა ომარამ 90-იანების ბოლოს იმდენს მიაღწია, რომ წიგნისუბანში, ორი ქუჩის კუთხეში გახსნა პატარა ფარდული, სადაც მისი ორივე ცოლი ერთად მუშაობდა, შეხმატკბილებულად. ამაზე პოეტმა იმირ მამედლიმ ლექსიც კი გამოუთქვა ომარას:

აქა გნახე მაშინ შენი

ორი ცოლის თანხლებით,

გვერდებს როგორ გიმშვენებდნენ

გამხდრები და მაღლები.

ვითომდაც ვერ შეგამჩნიე,

ჩაგიქროლე ქარივით,

ორი ფიქრი ჩამრჩა გულში

შენი ორი ქალივით:

ეს რა ვქენი მუსლიმანმა,

ჩემ ქრისტიან მეგობარს

ავერიდე, – საძრახისი

სატანჯველად მეყოფა;

თუმცა ის სჯობს, გულს ჩავუქრო

სახიფათო დენთები.

აქ ჩავლისას მუდამ ორი

ცოლით გამახსენდები.

ქუჩის ბუკინისტები დღესაც ბევრნი არიან ქალაქში, წიგნის ქუჩებზე დღესაც დუღს ცხოვრება, სიღარიბესა და გაჭირვებაზე არავინ ფიქრობს, არი ერთი ჟრიამული და წიგნების ჩუქება-თხოვება-გაცვლა-გამოცვლა. აქ ხან ყავაზე დაგპატიჟებენ, ხანაც – ჭიქა ღვინოზე. აქ მხოლოდ იმიტომ დგანან, რომ ქალაქს უნდა ასე, ქალაქმა მოსთხოვა. ქალაქის გამოა, რომ ვაკის ქუჩაში ვაჭრობს ზვიად სარსალია, აღმაშენებლის გამზირზე ბადურ ბულაჩაური, პარლამენტის წინ – ბუკინისტი ბოცო, რომელიც, ძირითადად, სხვადასხვა წიგნის მოკლე შინაარსებს ყიდის, ზარმაცი მუშტარიც არასდროს აკლია და ამით გააქვს თავი. გალაკტიონის ქუჩაზე ზალმან სამადაშვილსაც აქვს გახსნილი პატარა კაფე, რომელსაც თავისი საყვარელი მწერლის საპატივცემულოდ Papa დაარქვა და სადაც ბევრი ტფილისელი მწერალი იყრის თავს, არა მხოლოდ ჰემინგუეის თაყვანისმცემლები.

თავად ზალმანი ჩუმ-ჩუმად თურმე მშვენიერ პატარა მოთხრობებსა და იგავებს წერს და ქალაქის თავობაზეც ოცნებობს, რათა კიდევ უფრო გაუადვილოს ცხოვრება წიგნიერ ხალხს.

დაველოდოთ, იქნებ ოდესმე აუხდეს კიდეც ეს სურვილი.

თავიდანვე განვმარტავ, რომ ბუკინისტების თემას მაკროეკონომიკურ მნიშვნელობას ვანიჭებ. წინააღმდეგი ვარ მისი რომანტიზაცია-ჰეროიზაციისა და აი, რატომ:
პირველ ყოვლისა, ეს თემა პირდაპირ უკავშირდება სასკოლო სახელმძღვანელოების შავ ბაზარს. ორიოდე დღის წინ თანამშრომელმა ვაგზლის მოედნიდან, ბავშვთა სამყაროს მიმდებარე ტერიტორიიდან, სადაც ღია დახლების უმეტესობა ყოველ სექტემბერს სასკოლო წიგნებით ვაჭრობის ყველაზე ხალხმრავალ ადგილად იქცეოდა, ასეთი ამბავი მოიტანა: გაურკვეველ პირებს (დავარქვათ მათ გარემოვაჭრეები), ქალებს, ჩანთებით მოაქვთ სასკოლო სახელმძღვანელოები, დგებიან და სთავაზობენ გამვლელებს ან იმ ხალხს, რომელიც ინერციით მოდის აქ, ძველი დახლების ადგილას, სასკოლო წიგნებს, თან ყიდიან უფრო ძვირად, ვიდრე მაღაზიებში იყიდება. წელს სავალდებულო გახდა სახელმძღვანელოების უკანა ყდაზე ეწეროს გასაყიდი ფასი (ახლებს, წელს გრიფირებულებს აწერია). მიუხედავად ამისა, ეს გარემოვაჭრეები ატყუებენ მშობლებს, არ ეუბნებიან, რომ ფასები აწერია და 2-4 ლარით უფრო ძვირად ყიდიან. მაგალითად, ჩემი გამოცემული სახელმძღვანელო, რომელასც აწერია 10 ლარი, 12 ლარად იყიდება, 12-ლარიანი 14-ად ან მეტად. მოდის პოლიცია, დაინახავენ ეს ქალები, გაიქცევიან. მერე ისევ დგებიან და ა.შ.
არ ვათანაბრებ ამ ხალხს ბუკინისტებთან (ამათ ქვემოთ შევეხები), მაგრამ გარევაჭრობა რომ ყოველთვის პრობლემას გვიქმნიდა გამომცემლებს, განსაკუთრებით სასკოლო წიგნების გაყიდვის პერიოდში, ფაქტია. უწინ, ვარდების რევოლუციამდე, როცა პირატული სახელმძღვანელოებიც იბეჭდებოდა, გარემოვაჭრეები კონტრაფაქციული წიგნების მწარმოებელთა უშუალო მოკავშირეები იყვნენ – მათ გარეშე ამ წიგნების გასაღება თითქმის წარმოუდგენელია. დღეს ბაზრობებზე გარემოვაჭრეები აქტიურად და აღურიცხავად ყიდიან მეორად წიგნებსაც და პარალელურად, გასაყიდ ფასზე ძვირად – უხმარ სახელმძღვანელოებს. ფაქტიურად ისინი ცდილობენ დროის ამ მოკლე მონაკვეთში ყველაფრიდან მოგება ნახონ: გაჭირვებულებს ეუბნებიან, რად გინდა ახალი წიგნი, ძვირია, აგერ ნახმარი იყიდე იაფადო და ამ ნახმარებიდან (ეს ბუკინისტური სახელმძღვანელოებია! – აგერ, პირველად ვახსენე ბუკინისტებიც) უფრო მეტი მოგება რჩებათ, ვიდრე ახლებიდან. მაგრამ ცდილობენ არც აქედან მოიკლონ – იმ მშობლებს, რომელთაც არ სურთ ნახმარი წიგნი უყიდონ შვილებს და ახლის შესაძენად თანხა ემეტებათ, ატყუებენ და არ ეუბნებიან, რომ წიგნებს ფასი აწერია. თუ ეძვირებათ, ეუბნებიან, ფასი თუ არ გაწყობს, სხვაგან იყიდეო. ის კიდევ, თუ არ იცის მაღაზიის ადგილმდებარეობა, სიარულს და ძებნას არჩევს აქვე იყიდოს. მოკლედ, საქმე ისე აქვთ აწყობილი, რომ მყიდველი მათგან უწიგნოდ თითქმის არ მიდის.
ვისთვის როგორ და ჩემთვის უკვე ბარე ათი წელია არ არის სულერთი, რომ ვერ ვინარჩუნებ ჩემ მიერვე დაწესებულ საცალო ფასებს სასკოლო სახელმძღვანელოებზე. წელს ფასები კი დავაწერეთ ახალ წიგნებს, მაგრამ: 1) საკმაოდ ბევრი მშობელი ინერციით აკითხავს ბაზრობებს და ჰგონიათ, რომ იქ წიგნები უფრო იაფად იყიდება – მრავალწლიანი განუკითხაობის შედეგი გარევაჭრობასთან დაკავშირებით, 2) სამწუხაროდ, არც პედაგოგები აფრთხილებენ მშობლებს ამის თაობაზე, არადა სპეციალური საინფორმაციო ფურცლები დავბეჭდეთ და დავურიგეთ, სადაც მაღაზიების ჩამონათვალიც გვაქვს მითითებული, მისამართების ჩვენებით, და საცალო ფასებიც.
სისტემა იმდენად გარყვნილია (გარემოვაჭრეების თავგასულობა თბილისსა და რეგიონული ცენტრების რკინისგზისა და ავტოსადგურები ბაზრობებზე, პედაგოგების უმეტესობის დაბალი კომპეტენცია, მშობელთა დიდი ნაწილის გაუთვითცნობიერებლობა და უყურადღებობა), რომ ბუკინისტებთან დაკავშირებული რომანტიკა აშკარად ვერ მოდის ამ ყველაფერთან შესაბამისობაში. მე ქირურგიული ჩარევისკენ ვიხრები. მიმაჩნია, ძალიან კარგია, რომ აკრძალეს გარევაჭრობა, მათ შორის წიგნებით, თუმცა ეს პროცესი სანახევროდაა მოგვარებული: იმ ადგილებში, სადაც სასკოლო წიგნებით მოვაჭრეები გადავიდნენ (ან დარჩნენ), გასაკონტროლებელია აღრიცხვიანობა და მისახედია გასაყიდი ფასის დაცვის თემა. სასკოლო სახელმძღვანელოები განსაკუთრებული პროდუქტია, გადის განათლების სამინისტროს გრიფირებას და საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებშიც ზოგჯერ რეგულირდება ამ ტიპის პროდუქტის რეალიზაცია. ჩემი აზრით, სახელმწიფოს აქვს უფლება მოითხოვოს მოვაჭრეებისგან, არ დაარღვიონ საცალო ფასი, ოღონდ ამის პრაქტიკები განსხვავდება. ვიცი შემთხვევა, როცა საფრანგეთის განათლების მინისტრის ბრძანებით დაწესებულა ფასდაკლებების ერთნაირი პროცენტიც კი ქალაქებისა და რეგიონების მოვაჭრეებისთვის; თავისთავად იგულისხმება, რომ დადგენილი საცალო ფასი ურყევი უნდა დარჩენილიყო. სხვა საკითხია, კარგია ეს თუ ცუდი, მაგრამ ის, რომ ეს არ არის რიგითი პროდუქტი, ცალსახაა. საერთოდ, რეგულირების დიდი ტრფიალი არა ვარ, მაგრამ მიმაჩნია, რომ მოსახლეობის ინტერესებიდან გამომდინარე, აქ რეგულირება მიზანშეწონილია. სახელმძვანელოები მცირე ხნის განმავლობაში იყიდება და შემთხვევითი ხალხი ცდილობს მაქსიმალური მოგება ნახოს აქედან.
რა კავშირი აქვს ამ ყველაფერს ბუკინისტების თემასთან? პირდაპირი კავშირი აქვს: ზოგადად ბაზრის სწორად და ლოგიკურად ორგანიზების საკითხია. ბუკინისტებსა (აქამდე რა სტატუსითაც იყვენენ!) და იმ ჩანთაგადაკიდებულ ქალებს, რომლებსაც, რა თქმა უნდა, კონკრეტული პირები ქირაობენ და შავ ბიზნესს ეწევიან, აერთიანებთ ერთი რამ – არალეგალური ბიზნესის წარმოება. ამდენად, თუ ბუკინისტებს, რამდენიმე ათეული ინტელექტუალის რომანტიკის ხათრით, არალეგალურად, „ნახალოვკის პრინციპით“ დავუშვებთ ქალაქის ნებისმიერ ადგილას, მათ შორის ვაგზლის მოედანზე, რა ლოგიკით უნდა ავუკრძალოთ სხვა არალეგალურ სუბიექტებს ამავე ტიპის საქმიანობა იმავე ვაგზლის მოედანზე? ვინ გაარჩევს, რა ტიპის წიგნით ვაჭრობენ? სწორედ ეს ხდებოდა დღემდე – უამრავ დახლზე აღურიცხავად იყიდებოდა სახელმძღვანელოები და ჩვენ ვერ ვაკონტროლებდით საცალო ფასს.
ამიტომ, ჩემი აზრით, ბუკინისტებს, როგორც ცივილიზებულ ქვეყნებში ხდება, უნდა გამოეყოთ ადგილი (არ ვამტკიცებ, რომ დედაენის ბაღი იდეალურია) და უნდა აღირიცხონ და ლეგალური საფუძველი დაედოს მათ საქმიანობას. ასეთი საერთო ადგილის გამოყოფა წყვეტს ისეთ საკითხსაც, როგორიცაა შეზღუდულ სივრცეებში ბუკინისტებისთვის სამართლიანობის პრინციპის დაუზიანებლად ადგილის გამოყოფის შეუძლებლობა. მაგალითად, ვის მიეცეს უფლება დადგეს უნივერსიტეტთან ან ყოფილი გამომცემლობა „სამშობლოს“ წინ? რა ტიპის ტენდერით და რა კრიტერიუმით უნდა შეირჩეს „გამარჯვებული“ ბუკინისტი?
ასევე, აქ გასათვალისწინებელია შემდეგი არგუმენტები:
1. იმდენიც არაა ეს ბუკინისტი, რომ ქალაქის ქუჩებში დგომის ნებართვა მისცენ და ამის მერე ვინმეს დედაენის ბაღში ან სხვაგან გამოყოფილ ადგილას მოუნდეს დგომა; 2. როგორც აღვნიშნე, ძალიან ძნელი იქნება ტენდერის ჩატარება და იმის განსაზღვრა, ვინ უფრო იმსახურებს ამა თუ იმ ადგილას დგომას. ასევე, მუდმივი სპეციალური ზედამხედველობა დასჭირდება იმას, ვაჭრობს თუ არა ის ხალხი მხოლოდ ბუკინისტური წიგნით. 3. თუ ტენდერის ნაცვლად უბრალოდ ვითხოვთ, რომ დააბრუნონ ისინი, ვინც ადრე იდგა, ამით ფაქტიურად მხარს დავუჭერთ კორუფციის შედეგად პრივატიზებული სივრცის დაკანონებას (დავარქვათ ამას ნახალოვკის სინდრომი). ჩავთვალოთ, რომ უკანონო გადასახადების ამკრეფი კორუფციონერი ჩინოვნიკებისადმი ადრე გადახდილი ქრთამებით მოიპოვეს ეს უფლება იქ მდგომმა ბუკინისტებმა? ვინმეს გაქვთ ის ილუზია, რომ ისინი იქ “უბრალოდ” იდგენენ და წილში არავინ იყო? სხვათა შორის, იმიტომაც არიან ჩუმად, როგორც ჩანს. (ნახალოვკის მცხოვრებთ ვარდების რევოლუციის მერე მისცეს უფლება, გარკვეული საფასურის გადახდის გზით მოეხდინათ უძრავი ქონების პრივატიზება, მარამ ეს უძრავი ქონებაა, ბუკინისტების დახლების შემთხვევაში კი ეს პრობლემა არ დგას.).
არ ვეთანხმები ტერმინს „გეტოიზაცია“. ინტელექტუალები არ უნდა მიმართავდნენ სტიგმატიზაციას საკუთარი მიზნის მისაღწევად, რაგინდ კეთილშობილურად მიაჩნდეთ იგი. ეს არასახარბიელო „კულტურული“ პრაქტიკაა – ცოდნის, კერძოდ, ამ შემთხვევაში რთული და არარელევანტური პოლიტიკური ტერმინოლოგიის – გამოყენება მოვლენის ყალბი ჰეროიზების მიზნით. ნუ დაგვავიწყდება, რომ არსებობს ბუკინისტური მაღაზიებიც, რომლებიც სწორედაც რომ გაბნეულია ქალაქში, თანაც ეს მაღაზიები ბოლო ხანებში გაიხსნა, ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ ბუკინისტური წიგნზე მოთხოვნა არის, ხოლო ამ ტიპის ვაჭრობა ლეგალური ხდება. რაც შეეხება გამოყოფილ ადგილს დღისათვის არალეგალური ბუკინისტებისთვის, მას თავისი დიდი უპირატესობები აქვს. თუ ვინმეს, მაგალითად, „ოდისეას“ ძველი გამოცემის ყიდვა უნდა, უფრო დიდი შანსია ის ერთად თავმოყრილ ბუკინისტებთან იპოვოს, ვიდრე გაბნეულებთან. შეიძლება „ოდისეა“ იქ რამდენიმესაც კი აღმოაჩნდეს და ეს ცუდი კი არაა, როგორც ზოგიერთს ჰგონია (აქაოდა, სახლიდან ვინც გამოიტანა გასაყიდად, იმ მოქალაქეს უმცირდება შანსი წარმატებით გაყიდოს წიგნი), პირიქით, „ოდისეას“ ფასსაც დაწევს და ერთდროულად რამდენიმე ადამიანიც შეძლებს შეძენას. რაც შეეხება „წარუმატებელ“ მოქალაქეს, მისი შანსი რომელიმე ერთ ცალკე მდგომ ბუკინისტთან გაყიდოს სახლიდან გამოტანილი წიგნი სწორედაც რომ მცირეა – შესაძლოა მაინცდამაინც იმ ბუკინისტთან არ გაიაროს მყიდველმა, რომელსაც ეს წიგნი სჭირდება.
გვერდს ვერ ავუვლი რუსული სპეცლიტერატურით (სავარაუდოდ, გადასახადების ნაწილობრივ მაინც თავიდან არიდებით რომ ვაჭრობენ არასამართლიანი კონკურენციის პრინციპით) და ირანიდან შემოტანილი ინგლისურენოვანი საცნობარო-სასწავლო პირატული ლიტერატურით მოვაჭრეების თემას. ამასწინათ ფეისბუქზე ერთ კომენტარს მოვკარი თვალი: პიროვნება გამარჯვებული ტონით აცხადებდა, რომ ბუკინისტებმა დაბრუნება დაიწყეს და სადღაც შეიძინა ინგლისურენოვანი ირანული წარმომავლობის სასწავლო წიგნები. ვერანაირად ვერ გავიზიარებ ამ ადამიანის სიხარულს იმ მიზეზით, რომ: 1) აშკარად არასწორად უწოდებს ამ მოვაჭრეს ბუკინისტს, 2) არასათანადო სიხარულს გამოხატავს კონტრაფაქციული პროდუქტის შეძენის გამო.
წინა პერიოდის, განსაკუთრებით ვარდების რევოლუციამდე, პირატობაზე და გარევაჭრობაზე, როგორც მის უპირველეს პარტნიორზე, ბევრი გამომცემლისგან შეიტყობთ საგულისხმო ამბებს. რუსულ-ინგლისური წიგნით სტენდებზე მოვაჭრეები პირდაპირი კოლეგები არიან სახელმძღვანელოების პირატებისა და მათი კოლეგა გარემოვაჭრეებისა.
ვინც არ იცის, განვუმარტავ, რომ ირანი არ ცნობს ინტელექტუალურ საკუთრებას და მისი “მესტამბეები” კოპირაიტის დარღვევით დიდი ტირაჟებით ბეჭდავენ და არა მხოლოდ თავის ქვეყანაში ავრცელებენ ძვირადღირებულ ინგლისურ სასწავლო და საცნობარო გამოცემებს (მაგალითად, ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონს), არამედ ამ პირატული პროდუქციის ექსპორტსაც ახდენდნენ სხვა განვითარებად ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში. ამიტომ ამ ტიპის ლიტერატურის გამყიდველთა დაცვა პროტქციონიზმს ნიშნავს ირანელი მესტამბეებისა და მათი ქართველი თანამოსაგრეების მიმართ.
ამასთან დაკავშირებით მინდა მოგიყვეთ ერთი კურიოზული ფაქტიც: რამდენიმე წლის წინ, ვარდების რევოლუციამდე, სასკოლო სახელმძღვანელოების ერთ პირატს, რომელსაც უშიშროებაში მფარველი ჰყავდა, ერთ მომენტში აღმოუჩინეს პირატულად ნაბეჭდი წიგნები და ტელევიზიამ გადაიღო. საინფორმაციო გადაცემისთვის მიცემულ ინტერვიუში იმ კაცმა თქვა: “რა გინდათ, მე კარგ საქმეს ვაკეთებ, გამომცემლები თავიანთ სახელმძღვანელოებს ძვირად ყიდიან და მე იაფად ვუბეჭდავ გაჭირვებულ მოსწავლეებსა და მათ მშობლებს”. ამ ყველაფრის მერე მისთვის არც ყალბი ტირაჟები წაურთმევიათ და არც დაუჯარიმებიათ, უშიშროების მფარველმა ჩაფარცხა ეს ამბავი. ვინმე მართლა ფიქრობს, რომ გაჭირვებულ მშობლებზე ფიქრი არ ასვენებდა?
შეგახსენებთ კიდევ ერთ რამეს: შევარდნაძის პერიოდში ფართოდ იყო გავრცელებული პროტექციონიზმის სხვადასხვა სახეობა: ერთი ტიპის პროტექციონიზმი კონკრეტული პიროვნებებისა და კომპანიებისთვის სახელმწიფოს მხრიდან შეღავათების გაკეთებას გულისხმობდა, მეორე – ზოგადად პროტექციონისტულ პოლიტიკას საქართველოს ეკონომიკაში (მაგალითად, უცხოელი მეწარმეებისთვის მაღალი საბაჟო გადასახადების დაწესებას ქართველი მეწარმეების პროდუქციის, ანუ ადგილობრივი ბაზრის, დაცვის მიზნით – კარჩაკეტილი ქვეყნის არასწორი ეკონომიკური პოლიტიკის მკაფიო ნიმუში); ასევე პროტექციონიზმის ნაირსახეობა იყო „რჩეული“ ჩინოვნიკების უფლება, მფარველობა გაეწიათ შავი ბიზნესებისთვის… არა მგონია, ვინმეს გამართლებულად მიაჩნდეს, რომ პროტექციონიზმს დავუბრუნდეთ.
ეკონომიკაში მეტისმეტად გადაჯაჭვულია ერთი საკითხი მეორესთან და, როგორც აქაური პოსტების კითხვისას დარვწმუნდი (სხვადასხვა ადგილას), ბევრ ადამიანს, მათ შორის ინტელექტუალებს, ეკონომიკისა და სამართლის საკითხებში გამოუცდელობისა და გაუთვითვნობიერებლობის გამო, ზოგჯერ კი საკუთარ ინტერესსზე ზედმეტად კონცენტრირების თუ პოლიტიკური სიმპათია-ანტიპათიის ნიადაგზე, არ უნდა ან ვერ ახერხებს საკითხის მაკროეკონომიკური მნიშვნელობის დანახვას. ღარიბი ქვეყნის არგუმენტს მე არ ვეთანხმები. თუ საზოგადოებრივი სივრცე მკაფიო სახელმწიფოებრივი პრინციპებით არ მოწესრიგდა, კიდევ დიდხანს დავრჩებით ღარიბ ქვეყნად. არც კლასიკის ან სხვა ტიპის ლიტერატურის სიმწირეა ამ შემთხვევაში დამაჯერებელი არგუმენტი არალეგალური ვაჭრობის შესანარჩუნებლად: თუ დასავლური, მოწესრიგებული საჯარო სივრცე გვინდა, არ უნდა დავუშვათ ულოგიკო გამონაკლისები, რომლებსაც ჯაჭვურად მოჰყვება ახალ-ახალი პრობლემები. რაც შეეხება წიგნის ბაზრის მეტნაკლებ სიმდიდრესა და კლასიკის ხელმისაწვდომობას, ამის მისაღწევად წიგნიერების დონე უნდა ამაღლდეს.
სახელმწიფოსგან ვითხოვ მიხდეოს წიგნიერების ამაღლებას, რადგან 2005 წლის კვლევით, ამ მხრივ ერთ-ერთ ბოლო ადგილზე ვართ მსოფლიოში და ეს მძიმე საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა მემკვიდრეობაა. ამის მოსაგვარებლად წიგნიერების (წიგნისა და კითხვის პოპულარიზაციის) დასავლური ტიპის პროექტი (ყველა დასავლურ ქვეყანას აქვს, მიუხედავად იმისა, რომ გაცილებით მეტს კითხულობენ) და გააზრებული საბიბილიოთეკო პოლიტიკა უნდა გახდეს პრიორიტეტი და არავითარ შემთხვევაში – პირდაპირი ფინანსური დახმარება გამომცემლებისთვის: გამოცემების ტირაჟები და გამომცემელთა შემოსავალი, შესაბამისად კი ბაზარზე არსებულ გამოცემათა მრავალფეროვნება, წიგნის მაღზიათა რაოდენობა და, ზოგადად, წიგნისადმი ინტერესი და მისი ხელმისაწვდომობა წიგნიერების ამაღლების პროპორციულად გაიზრდება.

“არილის” ბლოგზე გამოქვეყნებულ წერილში გამომცემელ ბაკურ სულაკაურს რამდენიმე არგუმენტი მოჰყავს წიგნებით გარევაჭრობის აკრძალვის სასარგებლოდ. http://arili2.blogspot.com/2010/09/blog-post_624.html (ფეისბუქის კომენტარებიდან ირკვევა, რომ ამ იდეას მხარს ისეთი ხალხი უჭერს, რომელიც, როგორც, წესი, ხელისუფლების ნებისმიერ, უაზრო თუ აზრიან ინიციატივას უკრიტიკოდ იზიარებს ხოლმე, თუმცა ბაკურს ამ კატეგორიას არ მივაკუთვნებ). ბაკურს იამში ვეთანხმები, რომ საკითხი “ეგზალტაციის” და “ზედმეტი ემოციების” გარეშე უნდა განვიხილოთ.
ბაკური, ისევე როგორც წიგნებით გარე ვაჭრობით აკრძალვის სხვა მომხრეები, თავის-თავად წიგნებით ქუჩაში ვაჭრობას არ ეწინააღმდეგება. ასე რომ პრობლემა იმაში კი არ მდგომარეობს, უნდა იყიდებოდეს თუ არა წიგნი ქუჩაში საერთოდ, არამედ იმაში, უნდა იყიდებოდეს თუ არა წიგნი ცენტრალურ ქუჩებზე. მოდით ვიკითხოთ, თუ წიგნებით ვაჭრობა ერთ კონკრეტულ ადგილას, მაგ. დედა-ენის ბაღში შეიძლება, მაშინ რატომ არ უნდა შეიძლებოდეს წიგნების გაყიდვა მაგ. რუსთაველის გამზირზე? ეს შეკითხვა ბაკურისარგუმენტებს იმთავითვე საფუძველს აცლის. მიუხედავად ამისა, მაინც შევეცდები, ყოველ მათგანს ვუპასუხო. ბაკურის არგუმენტები ოთხგვარია: “სამართლებრივი”, “ვინაობითი”, “განვითარებითი” და “ესთეტიკური”. (ეს დანაწილება ნაწილობრივ ემთხვევა ბაკურის მიერ შემოთავაზებულს).

1.დავიწყოთ სამართლებრივი არგუმენტებიდან. როგორც უკვე ვთქვი, წიგნებით გარე ვაჭრობის საკითხი სამართლებრივ ჭრილში საერთოდ არ დგას, რადგანაც თავისთავად ვაჭრობა კი არ აკრძალულა, არამედ აიკრძალა ვაჭრობა ცენტრალურ ქუჩებზე, უფრო სწორად, ვაჭრობა დაშვებულია ერთ რეზერვაციაში. ბაკური წერს: “შეიძლება ბევრმა არც იცოდეს, მათ შორის, ამ მოვაჭრეთა კლიენტებმაც, რომ სინამდვილეში ქუჩებში მოვაჭრეთა მოზრდილი ნაწილი დაქირავებული პერსონალი იყო.” – ეს ცოტა უცნაური არგუმენტია, იმიტომ რომ “ბუკინისტი” არ ნიშნავს იმას, რომ ადამიანი მაინც და მაინც თვითონ უნდა იდგეს და წიგნებს ყიდდეს, შეიძლება “ზეპირი შეთანხმების” საფუძველზე სხვაც დაასაქმოს. არ ვიცი, გაფორმებულები არიან თუ არა ქუჩის ბუკინისტები ინდივიდუალურ მეწარმეებად და იხდიან თუ არა გადასახადს. იმ შემთხვევაშიც კი თუ არ იხდიან, არა მგონია, ქართულ ეკონომიკას სერიოზულად აზარალებდნენ. ნებისმიერ ქვეყანაში არსებობს “არალეგალური მუშაობის” ტოლერანტობის ზღვარი და ისეთი შემთხვევები, როდესაც “ნულოვანი ტოლერანტობა” უფრო მეტს აფუჭებს ვიდრე აკეთებს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ქუჩაში მოვაჭრეთა სამართლებრივ ჩარჩოებში მოქცევა შეიძლება მათი რეზერვაციაში გაშვების გარეშეც.
ბაკურის შეკითხვა სწორედ იმაში მდგომარეობს, როგორ უნდა მოვაქციოთ წიგნებით გარე ვაჭრობა სამართლებრივ ჩარჩოებში. მისი შეკითხვები ასეთია: “ვისთვის უნდა იქნას დაშვებული ეს უფლება, ნებისმიერი მსურველისათვის თუ მხოლოდ მათთვის, ვისაც უფლების გამცემი პირადად იცნობს როგორც ყოფილ მოვაჭრეს? თუ ნებისმიერ მსურველს უნდა მიეცეს ქალაქის ნებისმიერ ადგილას წიგნით გარევაჭრობის უფლება, მერე საკითხი ასე დადგება: მაქვს თუ არა უფლება პირადად მე, ცენტრალურ გამზირებზე, ნებისმიერ ადგილას განვათავსო წიგნების სტენდები და დავაყენო იქ დაქირავებული თანამშრომლები? როგორ უნდა მოგვარდეს ორ გარემოვაჭრეს შორის ერთსა და იმავე ადგილზე დგომასთან დაკავშირებით წარმოქმნილი პრობლემა?”
ამ შეკითხვების უმეტესობა პრობლემის ხელოვნურად გართულებას ემსახურება: მაგალითად “ერთსა და იმავე ადგილზე დგომასთან” დაკავშირებით პრობლემები ამ გარე მოვაჭრეებს აქამდე თუ არ შექმნიათ, დღეს რატომ შეექმნებათ? არც ის უნდა ვიფიქროთ, რომ წიგნით მოვაჭრეებს მაინც და მაინც დედა-ენის ბაღში თუ არ გადავასახლებთ, უცებ მთელი თბილისი გამოლაგდება და წიგნების ქუჩაში გაყიდვას დაიწყებს. არა მგონია, გარე მოვაჭრეთა რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდოს და გადააჭარბოს ამჟამინდელს. მთავარი შეკითხვა, რომელიც ბაკურს უჩნდება, ის არის,აქვს თუ არა მასაც უფლება, თავისი გამოცემული წიგნები ქუჩაში გაყიდოს. (იმათთვის თუ შეიძლება, მე რაღა დავაშავეო). შეკითხვა (ისევე როგორც სურვილი) ლეგიტიმურია, მაგრამ ამ შეკითხვაზე პასუხიც არ უნდა იყოს რთული: შესაძლებელია დაიშვას ბუკინისტური ლიტერატურის გაყიდვა. მოდით განვმარტოთ, რა არის ბუკინისტური ლიტერატურა? ა) ბუკინისტურია ნებისმიერი ნახმარი ან ძველი წიგნი ბ) არსებობს ცნება “თანამედროვე ბუკინისტური ლიტერატურა”, რომელიც გულისხმობს ფასდაკლებულ წიგნებს, ანუ ისეთ წიგნებს, რომელიც მის სამაღაზიო ფასთან შედარებით ნაკლებ ფასად იყიდება. ზედმეტი რეგულირება აქაც არ უნდა იყოს საჭირო. თეორიულად, რა თქმა უდა, დასაშვებია, რომ რომელიმე გარე მოვაჭრე მაღაზიის ფასად ყიდდეს წიგნებს, მაგრამ მისთვის ასეთი რამ არამომგებიანია. ასეთ მოვაჭრეს აკითხავენ ან ისეთი წიგნის საყიდლად, რომელსაც მაღაზიაში ვერ იყიდი, ან ისეთისას, რომლეიც უფრო იაფი ღირს, ვიდრე მაღაზიაში. ეს საკითხი კი ბაკურის მეორე, ვინაობით არგუმენტთან მიგვიყვანს, რომელიც, პირველის არ იყოს, ასევე თიხის ფეხებზეა შემომდგარი.

2.არიან თუ არა ისინი ბუკინისტები? კითხულობს ბაკური და ასეთ პასუხს გვაძლევს: “სტენდების უმრავლესობა ვაჭრობდა არა ბუკინისტური წიგნებით, არამედ, ძირითადად, რუსულენოვანი ლიტერატურით, თუმცა ბევრ მათგანთან შეხვდებოდით ცნობილი ბრიტანული ლექსიკონებისა და სასწავლო სახელმძღვანელოების ირანში დაბეჭდილ, მეკობრულად დასტამბულ, იაფ ვერსიებს.” –
ჯერ ერთი, უცნაურია ბუკინისტური წიგნებისა და რუსულენოვანი ლიტერატურის დაპირისპირება. თითქოს შეუძლებელია, რუსულენოვანი წიგნი ბუკინისტური იყოს. თუ “რუსულენოვან ლიტერატურაში” ბაკური ახალ გამოცემებს გულისხმობს, “პრობლემის” არსი მაინც გაუგებარი რჩება: რუსულენოვან ლიტერატურაზე მოთხოვნილება, მიუხედავად “ლინგვისტური რევოლუციისა”, დღემდე არსებობს და კიდევ დიდხანს იარსებებს. ამ მოთხოვნილებას წიგნის მაღაზიები ვერ აკმაყოფილებენ. ბუკინისტები კი მშვენივრად ავსებენ საბაზრო ნიშას. რაც შეეხება მეკობრულად დასტამბულ წიგნებს (მაგ. დევიდ მარშალ ლენგის მეკობრეულ გამოცემებს) თბილისის წიგნის მაღაზიებშიც ისევე შეიძენთ (მათ შორის ბაკურის სანტა-ესპერანსაში), როგორც ქუჩაში.

3. “როგორც ბუკინისტებისათვის, ისე ბუკინისტური წიგნების კლიენტებისთვის მერიის წინადადება, რომ გამოიყოს ერთი დიდი ადგილი (უკვე გამოყოფილია, კარგა ხანია) ბუკინისტური წიგნებით მოვაჭრეთათვის, იდეალურია. თუ ადამიანს სურს კონკრეტულად რომელიმე ბუკინისტური წიგნის შეძენა, მას აღარ მოუწევს ქალაქის სხვადასხვა წერტილებში წანწალი ალიკასთან, ვაგანასთან და როინთან, რადგან ეს უკანასკნელნი ერთ ადგილას იქნებიან თავმოყრილნი. დაიზოგება უამრავი დრო და ენერგია.” – წერს ბაკური.
დიდი მადლობა ბაკურს, რომ მკითხველების დროსა და ენერგიაზე ზრუნავს, მაგრამ მკითხველის და არა გამომცემლის და წიგნების მაღაზიის მფლობელის პერსპექტივიდან საკითხი ოდნავ სხვაგვარად გამოიყურება. არის შემთხვევა, როდესაც იცი, რა წიგნი გჭირდება. ამ შემთხვევაში, არა თუ ბუკინისტური, არამედ ახალგამოცემული წიგნების ყიდვის სურვილი თუ გაგიჩნდა, “წანწალისგან” დაზღვეული არ ხარ. ასე, მაგალითად, კოტე ჯანდიერის “კონკიას ღამე” რომ მეყიდა, ხუთი თუ ექვსი წიგნის მაღაზიაში მომიწია შესვლა (დავიწყე ფალიაშვილის ქუჩაზე და დავამთავრე “პეპელათი” ფილარმონიასთან). ბაკურის ლოგიკას რომ მივყვეთ, მაშინ “დროის და ენერგიის” დაზოგვის მიზნით წიგნების მაღაზიებიც სადმე ერთ ადგილას უნდა მოვაქციოთ. არგუმენტი, თვითონაც მიხვდებით, აბსურდულია. ბუკინისტური წიგნების მყიდველისთვის წიგნების მაღაზიებში ან ბუკინისტების სტენდებთან “წანწალი” (ვერიდან თავისუფლების მოედნამდე ანდა აღმაშენებლის გამზირზე) “დროის და ენერგიის” უაზრო ხარჯვა კი არ არა, დროის სასიამოვნო გატარებაა.
“მოვაჭრე ხელოვნურად ზღუდავს არჩევანს და მას ფარგლავს მხოლოდ საუკეთესოდ გაყიდვადი წიგნებით, რაც ძალიან ცუდია მომხმარებლისთვის (ზოგმა არც კი იცის, რომ სხვა ქართული წიგნებიც არსებობს ამქვეყნად, გარდა ალიკას, ვაგანას და როინის მიერ “შერჩეული” ქართული გამოცემებისა).” – ვერ გეტყვით, რა გამოკვლევას ეფუძნება ბაკურის არგუმენტი, თითქოს “ზოგი” ქართულ გამოცემებზე არტურას შერჩეული ლიტერატურით მსჯელობდეს. ბაკურის არგუმენტი ამ შემთხვევაში მხოლოდ იმას გვიჩვენებს, რომ წიგნებით გარემოვაჭრე წიგნის მაღაზიის კონკურენტი ვერც არის და ვერც იქნება. ის ავსებს ნიშას, რომელსაც ვერ ავსებენ წიგნის მაღაზიები. “მომხმარებელმა” ყველაფერი შესანიშნავად იცის და ქუჩაში მოვაჭრესთან მაშინ მიდის, როდესაც ან ისეთი წიგნი უნდა, რომელიც წიგნის მაღაზიაში ან არ იყიდება, ან უფრო ძვირია, ვიდრე გარე მოვაჭრესთან.
უნდა დავეთანხმო ბაკურს იმაში, რომ “ბუკინისტურ წიგნებზე მოთხოვნა არის” და “ეს მოთხოვნა დღითიდღე იზრდება”. ბაკური ფიქრობს, რომ ეს ადამიანები თავიანთ ორ ნიშას იოლად იპოვნიან ორგვარდ: ან გადავლენ დედა-ენის პარკში ან პატარა ბუკინისტურ მაღაზიებს გახსნიან. ეს კი გამოიწვევს ბუკინისტური წიგნების მაღაზიების რაოდენობის გაზრდას. არ ვიცი, რას ეფუძნება ბაკურის ვარაუდი, მაგრამ გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ბუკინისტური მაღაზეიების რაოდენობა უკანასკნელი წლების განმავლობაში შემცირდა. ვისაც უსაუბრია ბუკინისტური მაღაზიების მფლობელებთან (მაგ. ჭავჭავაძის გამზირზე იყო შესანიშნავი მაღაზია), ეცოდინება, რომ მათ ერთი სერიოზული პრობლემა აქვთ: ქალაქის ცენტრში ფართი ძვირია. ამიტომაც დაიხურა რამდენიმე ბუკინისტური მაღაზია (ბოლოს, მაგ. გაქრა ბუკინისტური მაღაზია ზემელზე). ბუკინისტისათვის ქალაქის ცენტრიდან წასვლას აზრი არ აქვს, იმიტომ რომ წიგნის (განსაკუთრებით კი ბუკინისტური წიგნის) მყიდველი ქალაქის ცენტრში ან ცხოვრობს ან მუშაობს. ამიტომ ტენდენცია ბაკურის მიერ აღწერილის საპირისპირო იქნება: ბუკინისტური მაღაზიები დაიხურება და ვაჭრობა გადაინაცვლებს ქუჩაში. ამიტომაც, ვისაც უნდა, რომ თბილისში ბუკინისტური წიგნები არ გაქრეს, არა მგონია, მათი ცენტრიდან მოშორებით უნდა იწყებდეს.

4. ახლა კი ესთეტიკურ პრობლემასაც შევეხოთ: “რა თქმა უნდა, წიგნი ქალაქის იერსახეს ვერ დაააუშნოვებს, მაგრამ ჭუჭყიან ცელოფანში შეფუთული წიგნები, რომლებიც განთავსებულია დაუმუშავებელი ფიცრებისა და ფანერებისაგან კუსტარულად შეკრულ, ჟანგიანი ლურსმნებით შეჭედილ სტენდებზე, არაა მაინცადამაინც ლამაზი სანახავი.” – რა არის უფრო ლამაზი სანახავი, ამაზე დავა დიდხანს შეიძლება. მე მაგ. “ფედერაციის” მიერ გამოცემული “შაჰ-ნამეს ქართული თარგმანები”, ანდა “აკადემიის” შესანიშნავი გამოცემები, თუნდაც ჭუჭყიან ცელოფანში გახვეული, მირჩევნია ბევრ თანამედროვე გამოცემას. ბაკური გვეუბნება, რომ წიგნებით ცენტრალურ ქუჩებზე ვაჭრობა ჩვენი, ლოკალური ტრადიციაა და არსად სხვაგან ასე არ იქცევიან. “ევროპის ქალაქებში ცენტრალურ გამზირებზე არასოდეს თვალიც არ მომიკრავს წიგნებით გარევაჭრობისთვის.” – გვეუბნება ბაკური. “თვალი არ მომიკრავს” და “არ არსებობს” ორი სხვადასხვა რამაა. მაგ. ბაკურმა ბერლინში, ფრიდრიხშტრასეზე რომ გაისეირნოს (ბერლინის ერთ-ერთი ცენტრალური გამზირია), ჰუმბოლდტის უნივერსიტეტის მთავარი კორპუსის წინ, შუა ქუჩაში აუცილებლად შეამჩნევს ათიოდე წიგნებით სავსე ფანერისაგან სახელდახელოდ შეკოწიწებულ მაგიდას. (ასეა, ბუკინისტები “სპეციალურად გამოყოფილ ადგილებში” კი არ ვაჭრობენ, არამედ იქ, სადაც წიგნის მოყვარულს და მყიდველს, მაგალითად სტუდენტს, ელოდებიან). არ ვიცი სინგაპურში როგორაა, მაგრამ ევროპის ყველა დედაქალაქში ასეა.
“ამ ღონისძიების შედეგად (გარევაჭრობის გადატანა დედაენის პარკში), წიგნი არ გახდება ნაკლებად ხელმისაწვდომი, მკითხველები არ დაზარალდებიან და საბოლოოდ წიგნის ბაზარიც გაცილებით სწრაფად განვითარდება.” – ასკვნის ბაკური, თუმცა მისი დასკვნა არანაირად არ გამომდინარეობს მისი არგუმენტებიდან, პრიქით, მსჯელობა გამოდინარეობს დასკვნიდან. წიგნის მოყვარული იმით დაზარალდება, რომ სპეციალურ ადგილას მისასვლელად სპეციალური დროის გამონახვა დაჭირდება, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ბუკინისტებთან უფრო იშვიათად მივა. არ ვიცი, რამდენად გამოიწვევს ეს ბაზრის სწრაფად განვითარებას, უბრალოდ, შესაძლებელია, ბუკინისტური ბაზრის დაკნინების ხარჯზე ახალი გამოცემების გაყიდვა გაიზარდოს (ისიც არც თუ მნიშვნელოვნად).
ბუკინისტების პრობლემა საერთოდ არ არსებულა, ის ხელოვნურად გამოიგონეს. ბუკინისტები არც ქუჩაში მოძრაობას უშლიდნენ ხელს, არც ეკონომიკას აზარალებდნენ. თუკი ვინმე შემთხვევით ქუჩაში გამოსულ ჩინოვნიკს შეიძლებოდა წარმოდგენა შექმნოდა, რომ ბუკინისტები ტროტუარზე მოძრაობას აფერხებენ, ჯობდა ყურადღება მიექცია ტროტუარზე სრულიად უკანონოდ გაჩერებული მანქანებისათვის. მაგრამ ეს ხომ ნამდვილი პრობლემაა, გამოგონილ პრობლემასთან ბრძოლა კი ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე ნამდვილთან.

© andronikashvili.blogspot.com

საკითხის სამართლებრივი მხარე

ბაკურ სულაკაური ბევრს წერს იმაზე, თუ რამხელა სამართლებრივი პრობლემები მოყვება წიგნებით გარე ვაჭრობას. მაშინ მეც დავდგამ სტენდს და ვინ ამიკრძალავსო. მაგრამ ამდენი წელია წიგნები ქუჩაში იყიდება და განსაკუთრებული ლეგალური დილემები არ შემინიშნავს. არ ყოფილა წიგნებით ქუჩაში ვაჭრობა აკრძალული, მაგრამ თავად ბაკურს სტენდები არ დაუდგამს. რატომ ჰგონია, რომ მაინცდამაინც ახლა მიასკდება სტენდებიანი ხალხი თბილისის ქუჩებს? ვითომ პომიდვრის გამყიდველები ახლა წიგნებით ვაჭრობაზე გადავლენ?

არიან თუ არა ისინი ბუკინსტები?

ვეთანხმები ბაკურს იმაში, რომ ამ საკითხისადმი მიძღვნილ ზოგიერთ წერილში მოხდა წიგნის გამყიდველების ჰეროიზაცია და სენტიმენტალიზაცია. პირადად მე, უნდა გამოვტყდე, მაინტერესებს პროდუქტი, რომლებსაც ისინი მთავაზობდნენ.
ეს პროდუქტი იყო უნიკალური. და აი, რატომ: დღეს წიგნის მაღაზიაში შეუძლებელია ქართულ ენაზე იყიდო მელვილის ”მობი დიკი”, კამიუს ”უცხო”, კაფკას ”პროცესი”, ჯოისის ”ულისე”, პლატონის ”ნადიმი”, ჰომეროსის ”ოდისეა”, ტოლსტოის ”ანა კარენინა” და ა. შ. მთავარი პრობლემა ისაა, რომ დღეს გამოცემული წიგნებით რომ დავკმაყოფილდეთ, ”ლექტორული” შიმშლით მოვკვდებით. გამოდის კარგი წიგნებიც, გამოდის მეშვიდეხარისხოვანი წიგნებიც (მაგალითად, თანამედროვე ფრანგული ლიტერატურა, რომელსაც მგონი თავად საფრანგეთშიც არ იცნობენ). მაგრამ არ გვაქვს ყველაზე საბაზისო რაღაცეები. ბაკური დავით პაიჭაძის გადაცემაში სვამდა კითხვას – ერთი ნორმალური ქალაქი მითხარით, სადაც წიგნები მთავარ გამზირზე იყოს გამოტანილიო. მაგრამ აბა ბაკურმა ერთი ნორმალური ქვეყანა დამისახელოს, რომელშიც ის წიგნები, ზემოთ რომ ჩამოვთვალე, გაყიდვაში არ იყოს და მკითხველს ოცდაათი წლის წინანდელი გამოცემების ძებნა უხდებოდეს. შედით ამაზონის ინგლისურ, გერმანულ, ფრანგულ საიტებზე, ანაც ოზონ.რუ-ზე და შეადარეთ. მე ხომ რაღაც სპეციფიკური ლიტერატურა არ ჩამომითვლია. მე ჩამოვთავლე წიგნები, რომელთა წაკითხვის გარეშეც ადამიანი გაუნათლებლად ითვლება. დაამატეთ ზემოთჩამოთვლილებს გალაქტიონის მოზრდილი კრებული, ვაჟას მრავალტომეული, ივანე ჯავახიშვილის ”ქართველი ერის ისტორია”, პროკლეს პეტრიწისეული თარგმანი – წიგნები, რომელთა გარეშეც ქართული კულტურა არ არსებობს. დღეს საქართველოში არაა წიგნების მაღაზია, სადაც ამ წიგნებს შევიძენდი.
კი, ბატონო – ამ წიგნებს შეიძლება ახალი წიგნებიც შეერიოს და შეიძლება რუსეთიდაც ჩამოტანილიც. მაგრამ რა ჯობია? რაღაც წიგნები ერთმანეთს შეერიოს თუ ის, რომ თბილისში სულ ორი ადგილი იქნება, სადაც მსოფლიო და ნაციონალურ კლასიკას შეიძლება გადააწყდე?

მაღაზიები და სტენდები

მთავარი პრობლემა აქაც სულ სხვაა – არა ის, რომ სტენდები აფერხებს დისტრიბუციას, არამედ ის, რომ სადისტრიბუციო ბევრი არაფერია. მე ვიცი, რომ ბაკური მეტყვის, დღეს მეტი წიგნი გამოდის, ვიდრე საბჭოთა კავშირშიო. არ ვიცი, ასეა თუ არა, მაგრამ ნამდვილად ვიცი – დღეს ბევრი ის წიგნი არ გამოდის, რომელთა წაკითხვაც აუცილებელია. ”ჰარი პოტერით” შეიძლება ბავშვს კითხვა შეუყვარდეს, მაგრამ ძალიან ცუდი იქნება, თუ ის როულინგზე გაჩერდება და ჰემინგუეიზე არ გადავა. ჰოდა, მაინტერესებს, სად ვიყიდოთ ”დღესასწაული, რომელიც მუდამ შენთანაა”? დღეს თბილისში ერთადერთი კარგი ბუკინისტური მაღაზიაა (აღმაშენებელზე). ყველაფერი დანარჩენი იმდენად მცირემასშტაბიანია, რომ სათვალავში ჩასაგდები არაა. დედაენის ბაღში გადატანით შეიქმნება მეორე ასეთი წერტილი. ძალიან კარგი, რომ შეიქმნება, მე ამას მხოლოდ მივესალმები. მაგრამ სულ ესაა? თბილისში ორად-ორი ადგილი უნდა იყოს, სადაც შეიძლება ლიტერატურის ყიდვა?

ესთეტიკური საკითხები

დიახ, არაა სასიამოვნო ცელოფანგადაფარებული წიგნების ყურება. მაგრამ სანამ არ იქნება თბილისში კარგი წიგნის მაღაზიები, რაც არის, ეს არის. არც ისაა სასიამოვნო, ჩემს ქუჩაზე მათხოვარი სანაგვე ყუთში რომ იქექება, მაგრამ ვერ ავუკრძალავთ – დარწმუნებული ვარ, ამას არ იზამდა, რომ არ სჭირდებოდეს.
არგუმენტი, რომ თურმე ახლა უკვე სუპერმარკეტებშიც იყიდება წიგნები, ცოტა არ იყოს, არასერიოზული მგონია – ჩემს ქუჩაზე დიდ სუპერმარკეტში სულ 12 დასახელების წიგნია, ძირითადად საბავშვო. ეს ვის რაში ეყოფა?
თბილისში ბევრი წიგნის მაღაზიააო? ბევრი არ ვიცი და რა იყიდება ამ მაღაზიებში? თავად ბაკურის წიგნის მაღაზიიდან ხშირად ისე გამოვსულვარ, რომ ერთი წიგნიც კი ვერ მიყიდია, მაშინ როდესაც თსუ-ს წინ მდებარე მიწისქვეშა გასასვლელიდან წიგნებით სავსე პარკებს ძლივს მოვათრევდი ხოლმე. ლაპარაკი არაა მხოლოდ ფასებზე, რომლებიც სერიოზულად განსხვავდება ერთმანეთისგან (სელინჯერის ახალი თარგმანი, თუ არ ვცდები, 8 ლარი ღირს, სელინჯერის ძველი თარგმანი 1 ლარადაც მინახავს). ლაპარაკია იმაზე, რომ ახალგამოცემულ წიგნებს შორის ხშირად ვერ ვპოულობ ვერაფერ საინტერესოს. ეს არაა ბაკურის, როგორც მაღაზიის მფლობელის, ბრალი. ეს ”ბაკურის”, როგორც გამომცემლის, ”ბრალია”. მაგრამ ბაკურიც ვერაფერს იზამს, თუ ბაზარი არ იქნა. მივანდოთ წიგნები ბაზარს? მაშინ რატომ ვაფინანსებთ ოპერას? ბალეტს? თეატრს? კინოს? სპორტს? მეცნიერებას? მაშინ ესენიც ბაზარს მივანდოთ, ვიყოთ თანმიმდევრულები. და ასე ორასი წლის შემდეგ თანამედროვე კულტურაც გვექნება.
და აქ მივედით ერთ მნიშვნელოვან დასკვნამდე: პირადად მე ერთადერთ შემთხვევაში მივიჩნევ მისაღებად ქუჩიდან სტენდების აღებას. თუ სახელმწიფო შექმნის პროგრამას, რომლითაც დააფინანსებს მსოფლიო და ნაციონალური კლასიკის გამოცემას და თარგმნას. თუ მე მეცოდინება, რომ ზემოთჩამოთვლილ წიგნებს უპრობლემოდ ვნახავ მაღაზიებში, მაშინ სტენდები აღარ მაინტერესებს.
თუ ”ნორმალურ” ქვეყნებზე გვაქვს სწორება, ყველა ასეთ ქვეყანას აქვს წიგნების მხარდაჭერის პროგრამა. მართალია, მათ კლასიკის თარგმანების მხარდაჭერა აღარ სჭირდებათ, მაგრამ რას არ იზამს ადამიანი ქვეყანაში, სადაც გოეთე (”ფაუსტის” მეორე ნაწილი) და პრუსტი არაა თარგმნილი და სადაც შექსპირი და რაბლე არ გამოიცემა.
ხოლო თუ სახელმწიფო ამ ტვირთს ვერ ზიდავს, მაშინ მოგვეცით საშუალება, ისევ ისე ვიყიდოთ წიგნები, როგორც ღარიბი ქვეყნის ადამიანებს შეეფერება.

რადიო “თავისუფლების” ბლოგზე მალხაზ ხარბედიას ავტორობით გამოქვეყნებული ტექსტით “ისინი იდგნენ” მოხიბლულმა და ამავე დროს გამოსავლის ძიებაში მყოფმა გადავწყვიტე, “ლიბერალის” მკითხველს შევთავაზო რამდენიმე წლის მანძილზე ქუჩაში ნაყიდი წიგნების მცირე ჩამონათვალი.
დარწმუნებული ვარ, ქუჩაში წიგნების დახლთან არაერთხელ გაჩერებულხართ და თქვენთვის საინტერესო წიგნი აღმოგიჩენიათ. თბილისში აგვისტოდან წიგნების გარევაჭრობა აიკრძალა.
იმ ადგილებში, სადაც წიგნები ელაგა, ახლა სრული სიცარიელეა და სხვადასხვა პოლიტიკური არჩევნების დროს გაკრული, სხვადასხვა სიძველის პოლიტპლაკატებიდან, სხვადასხვა პოლიტიკოსის თვალი ან ყური, ან მხოლოდ სლოგანების ნაგლეჯები ჩანს.
ქალაქის ქუჩებში წიგნები გაქრა და ამიტომაც ვცდილობ, ზეპირად აღვიდგინო ისინი, რადგან ამ ტექსტს სამსახურში ვწერ და არა სახლში _ წიგნების ზუსტი ბიბლიოგრაფიული მონაცემების აღწერა გამიჭირდება, ანუ მათი გამოცემის თარიღებისა და გამომცემლობების მითითება, ამიტომ ვეცდები, თქვენთან ერთად აღვიდგინო ქუჩაში შეძენილი წიგნები, ამასობაში თქვენ _ თქვენი გაგახსენდებათ, მე _ ჩემი.
მაშ ასე:
• გალაკტიონ ტაბიძე _ “თხზულებანი” 12 ტომი
• “ძველ ბერძნულ-ქართული ლექსიკონი”
• “ლათინურ-ქართული ლექსიკონი”
• “ბოტანიკური ლექსიკონი”
• “გრეივსის ძველი ბერძნული მითები” (რუსულად)
• “მითოლოგიური ლექსიკონი”
• “იოანე მინჩხი” _ უნივერსტეტის გამოცემა.
• არისტოტელე _ “პოეტიკა” (რუსულად); 1938 წელს გამოცემული, წარწერით – “ქალბატონ რუსუდანს მისი პედაგოგიური მუშაობის 40 წლის იუბილეს აღსანიშნავად, კოლექტივი.”
• მიქაელ მოდრეკილი _ უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
• “შუა საუკუნეების ფილოსოფიის ისტორია” _ გურამ თევზაძე.
• “ათეისტის ლექსიკონი” _ ათეისტის ბიბლიოთეკა (რუსულად)
• “აპოკრიფები” _ ათეისტის ბიბლიოთეკა (რუსულად)
• “ბავშვის აღზრდა და განვითარება” _ გლოკელი (გერმანულად)
• “წერილები და ესსეები” _ ზვიად გამსახურდია
• “მცხეთური ხელნაწერები”
• “ქართლის ცხოვრება” (ორტომეული)
• ჟორჟ ბატაი “დაწყევლილი ნაწილი” “ლიტერატურა და ბოროტება” (რუსულად)
• სლავოე ჟიჟეკი _ “კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება რეალურობის უდაბნოში” (რუსულად)
• “კულტურა და ტრეგედია”, “სტრუქტურული ანალიზის შესავალი ნარატიულ ტექსტებში” _ როლან ბარტი (რუსულად)
• ჟურნალი “ხომლი” _ რამდენიმე ნომერი
• რაინერ მარია რილკე _ “წერილები” (გერმანულად); ე.წ. “გედეერის” დროინდელი
• რუდოლფ შტაინერი _ “დრამა-მისტერიები” (რუსულად)
• ქართული ენციკლოპედიის შესავალი ტომები (ქართულად და რუსულად)
• მარტინ ჰაიდეგერი _ “თემშარა”
• სავლე წერეთელი _ “ფილოსოფიის ისტორია”
• ოთარ ჭილაძე _ “ლექსები” გამომცემლობა “მერანი”
• შოთა ნიშნიანიძე “რჩეული” გამომცემლობა “მერანი”
• უმბერტო ეკო _ “ვარდის სახელი”, “არყოფილი სტრუქტურა”, “როგორ დავწეროთ სადიპლომო ნაშრომი (რუსულად)”
• გრიგოლ ნოსელი – “შესაქმისათვის”
• ორიგენე – “საწყისნი” (რუსულად)
• დიონისე არეოპაგელი “ღვთაებრივი ღვთისმეტყველება” (რუსულად)
• ვიქტორ ნოზაძე “ვეფხისტყაოსნის მზის მეტყველება” სანტიგო დე ჩილე

და კიდევ უამრავი წიგნი, რომელიც ბუკინისტებთან, წიგნის გარემოვაჭრეებთან შევიძინეთ ან ვერ შევიძინეთ.
ეს ის მცირე ჩამონათვალია, რაც წერის დროს გამახსენდა, დარწმუნებული ვარ, თქვენც გაგახსენდათ წიგნები, რომლებიც უკვე ჩვენს ნაწილად იქცნენ, ჩვენი შეგრძნების ორგანოებად, ისინი უკვე ჩვენს აღქმებში არიან, მათგან სავსებით განუყოფელნი.
ვფიქრობ, სრულიად წარმოუდგენელია აწმყოში საკუთარი თავის აღქმა ოდესღაც წაკითხული წიგნების გარეშე,
იმ წიგნებისა, რომელთაც საქართველოსთვის უმძიმეს პერიოდში თბილისისთვის ასე ახლობელი და ნაცნობი ადამიანები გვაწვდიდნენ, როგორც საკვებს.
დაახლოებით შეგვიძლია, ვივარაუდოთ ხელისუფლების არგუმენტები: “რა გინდათ, რას გვერჩით?! წიგნები და მოვაჭრეები გავლენ დედაენის ძეგლთან, კარგად მოწყობილ დახლებზე დაალაგებენ ინტელექტუალურ პროდუქციას, ერთად იქნებიან ყველანი, თუ მაინც და მაინც ძველი საბჭოთა და რუსული წიგნები გინდათ, მიხვალთ იქ და რასაც მოისურვებთ _ იყიდით” არგუმენტია, თუმცა რატომ უნდა მოხდეს მათი ლოკალიზაცია გეტოს პრინციპით ერთ ადგილზე, აი, ეს არ მესმის. წიგნი ხომ ცოცხალი, დინამიური ქალაქის ასეთივე სპონტანური და უშუალო ნაწილია, ისინი ხომ შეუდარებლად ნაკლებ ადგილს იკავებენ, ვიდრე “City Park”-ის სამანქანო სადგომები. ჩვენ მათ ყდებს, მათზე დაწერილ ასოებს, ავტორებსა და სათაურებს, ქალაქის ქუჩებში მრავალჯერ სრულიად შემთხვევით გადავყრივართ. სწორედ ეს შემთხვევითობა და სპონტანურობაა ქალაქის ხასიათის, მისი ცოცხალი ბუნების გამოვლინება. ხსენებული წიგნები შეიძლება, ოდესღაც პაემანზე მისულს და შეხვედრის მოლოდინში მყოფთ აღმოგეჩინათ. ან ტრანსპორტიდან მოგეკრათ თვალი, ან ვინმეს მოეკრა თვალი და თქვენ გითხრათ. მნიშვნელოვანი წიგნები ასე მოდიან ჩვენთან, ცოცხლად და არა აუცილებლად დაგეგმილად. ისინი თავზარდამცემად გვესხმიან თავს, მიწისქვეშა გადასასვლელებში, ავტობუსის გაჩერებებზე, ბიბლიოთეკებში და უცხო ადამიანის ხელებიდანაც, რომელიც შეიძლება, გააჩეროთ და ჰკითხოთ, თუ სად შეიძინა ეს ახლად აღმოჩენილი ან აღმოსაჩენი სამყარო. ვისაც განუცდია მსგავსი რამ, მისთვის არ არსებობს ადგილი, სადაც შეიძლება წიგნების დატყვევება, მომწყვდევა. მათ აქვთ უფლება, ყველგან იყვნენ, ნებისმიერი გზით შემოაღწიონ ჩვენში, ეს მათი ლეგიტიმური უფლებაა, ეს ჩვენი ლეგიტიმური უფლებაა, თუნდაც რომანტიული, თუნდაც, ერთი შეხედვით, არაპრაგმატული, რადგან სწორედ წიგნებშია ის, რაც ყოველ ადამიანს, რაც ყოველ ქალაქს, რაც ყოველ სახელმწიფოს, რაც მთლიანად დედამიწას აძლევს შესაძლებლობას, სულ მცირე, იცოდეს და ატაროს საკუთარი სახელი.

მაშ, ასე – ქალაქის მერიამ აკრძალა წიგნებით ვაჭრობა ქუჩებში, გარდა სპეციალურად ამ მიზნისთვის გამოყოფილი ადგილისა.ამ აკრძალვას უკვე ბევრი კარგი მკითხველი გამოეხმაურა კრიტიკულად: მალხაზ ხარბედია, დავით პაიჭაძე, რატი ამაღლობელი. მეც მინდა ჩემი ხმა შევაშველო მათ არგუმენტებს.თავისთავად ადგილის გამოყოფა წიგნების ბაზრობისათვის შესანიშნავი აზრია. დარწმუნებული ვარ, წიგნის ყველა მოყვარული დიდი სიამოვნებით გაისეირნებს ხოლმე დედაენის ბაღში შაბათ-კვირას და ხელცარიელი არ გამობრუნდება. მით უმეტეს, რომ მისი მოწყობის მოდელად სენის სანაპიროზე განლაგებული პარიზის ბუკინისტები იქნა არჩეული.მაგრამ აქ არის ერთი სერიოზული განსხვავება.საქმე ისაა, რომ, პარიზისგან განსხვავებით, თბილისში სამარცხვინოდ ცოტა წიგნის მაღაზიაა. სამარცხვინოდ იმიტომ, რომ არ შეიძლება კულტურულობაზე პრეტენზიის მქონე ქვეყნის დედაქალაქში წიგნს არ კითხულობდნენ და, შესაბამისად, ყიდულობდნენ.ვიღაც აქ მეტყვის, ეს იმის ბრალია, რომ წიგნები ქუჩებში იყიდება და ხალხი მაღაზიებში არ შედისო, მაგრამ ეს არაა მართალი. მაღაზიების წიგნები და ქუჩის წიგნები ერთმანეთისგან განსხვავდება. წიგნის მაღაზიაში შემიძლია ვიყიდო ახალგამოცემული ქართული და რუსული წიგნები (ძირითადად, თანამედროვე მხატვრული ლიტერატურა) და ასევე ინგლისურონოვანი წიგნების სტანდარტული კომპლექტი (კლასიკოსები). ესაა და ეს.მაგრამ ეს ძალზე ცოტაა.წიგნების მაღაზიებში – მხოლოდ ქართული ენა რომ ავიღოთ მაგალითად – მე ვერ ვიყიდი ჰომეროსს, პლატონს, ვაჟას მრავალტომეულს, ბექა ოპიზრის ალბომს, თბილისის ისტორიას. უბრალოდ იმიტომ, რომ ამ წიგნებს ქართულად დღეს არც ერთი გამომცემლობა აღარ გამოსცემს (არა, უბრალოდ წარმოიდგინეთ, ახალგაზრდას პლატონის წაკითხვა რომ უნდოდეს, შევა მაღაზიაში და ვერ იყიდის, რადგან პლატონს აღარავინ გამოსცემს. არადა, მადლობა ღმერთსა და ბაჩანა ბრეგვაძეს, თარგმნილია). რუსეთიდან წიგნების ჩამოტანა უაღრესად გაძნელებულია, თანაც ახალი თაობა რუსულს უკვე ვეღარ ფლობს საკმარისად (რაც ტრაგედიად სულაც არ მიმაჩნია). ბევრად უფრო სერიოზული პრობლემაა ის, რომ ინგლისურს – სხვა ევროპულ ენებზე არაფერი რომ ვთქვა – ქართველი მკითხველების იმდენად მცირე ნაწილი ფლობს, რომ წიგნების მაღაზიები მათ იმედად ვერ იქნება.ყოველივე ამის გამოა ალბათ, რომ წიგნების მაღაზიების რაოდენობა თბილისში კი არ იმატებს, არამედ მცირდება. ”ლიტერატურული კაფეები” ნელ-ნელა კარგავენ ლიტერატურულობას და უბრალო კაფეებად იქცევიან, რაც აისახება იქ წიგნებისათვის გამოყოფილი სივრცის მუდმივ და შეუნელებელ შეზღუდვაში.ბუკინისტების მაღაზიები? ისინი ერთმანეთის მიყოლებით კოტრდება. მათ ადგილებს იკავებენ ბანკის ფილიალები, ტანსაცმლის ბუტიკები, სათამაშოების მაღაზიები და ა. შ.ასეთ ვითარებაში წიგნების ქუჩაში გაყიდვა გამოსავალია. არა მხოლოდ მათთვის, ვინც უკვე კითხულობს, არამედ მათთვისაც, ვინც ახლა უნდა დაიწყოს კითხვა. არ შეიძლება, ქვეყნის დედაქალაქში არ იყოს რამდენიმე ადგილი მაინც, სადაც წიგნს შეიძენ.წიგნების შემთხვევას ხშირად ადარებენ სურსათით გარე ვაჭრობას. სასტიკად არ მომწონს ეს ანალოგია, მაგრამ, კარგი, გავყვეთ მას – დღეს თბილისში წიგნების ქუჩაში გაყიდვის აკრძალვა იგივეა, მთელს ქალაქში მხოლოდ ორი სუპერმარკეტი რომ არსებობდეს, აქედან არც ერთი არ ყიდდეს ხილს და ბოსტნეულს და მერია გარემოვაჭრეებს მაინც ერთ ბაზარში უყრიდეს თავს. მოგეწონებოდათ? წიგნები ქალაქის კულტურული ლანდშაფტის აუცილებელი კომპონენტია, ისინი უნდა იყოს ბევრგან, ისინი უნდა იყოს ბევრი. მიუხედავად იმისა, ეს მდიდარი ქალაქია თუ ღარიბი.მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ დედაენის ბაღში წიგნების ბაზრობა არ უნდა მოეწყოს. ისევ ვიტყვი, რომ კარგი გადაწყვეტილებაა წიგნებისთვის ცალკე ადგილის გამოყოფა, ოღონდ მათი გაყიდვა არც ქალაქის ქუჩებში უნდა აიკრძალოს. ისეთი ადგილები, როგორებიცაა მეტრო ”თავისუფლება”, ზემელი თუ თსუ-ს მიწისქვეშა გადასასვლელი ჩვენთვის Barnes and Noble-ის ფუნქციას ასრულებდა. ვაცალოთ მათ, ვიდრე თბილისში ნამდვილი Barnes and Noble გაჩნდებოდეს: სამსართულიანი, განყოფილებებად დანაწილებული, კაპუჩინოთი და ნამცხვრებით. გარწმუნებთ, ამის შემდეგ მტვრიანსა და წვიმაში ცელოფანგადაფარებულ წიგნებს ცოტა თუ მიაწყდება. შეიძლება აკრძალვაც აღარ გახდეს საჭირო, იმდენად მცირე იქნება გამყიდველთა და მყიდველთა რიცხვი.ქუჩაში წიგნების გაყიდვა ჩვენს მიერ იმის აღიარებაა, რომ ჯერ კიდევ ძალიან ღარიბი ქვეყანა ვართ. ვაღიაროთ ეს, სანამ გავმდიდრდებით.

გარე ვაჭრობის შესახებ დღეს ბევრს ლაპარაკობენ. განსაკუთრებით წიგნით მოვაჭრეებსა და მათ გულშემატკივრებს აფორიაქებთ ადგილის შეცვლა. ეს ალბათ ბუნებრივიცაა _ ადამიანები ბუნებით კონსერვატორები არიან და ყოველგვარ სიახლეს ეჭვიანად უყურებენ, ფრთხილობენ, აშინებთ გაურკვევლობა. თუმცა, ამ შემთხვევაში, წიგნის მოვაჭრეების მდგომარეობა ნამდვილად არ არის სახიფათო. დავიწყოთ იმით, რომ ჩვენს ქალაქში საერთოდ არსებობს პარკებსა და ბაღებში ვაჭრობის ტრადიცია. წლების წინ, ჯერ კიდევ “პერესტროიკის” დროს, ბუკინისტები ვერის პარკში იდგნენ, მერე, 90-იან წლებში, მშრალ ხიდთან გადაინაცვლეს, სწორედ იქ, სადაც დღეს სთავაზობენ წიგნების გაყიდვას. ოღონდ მაშინ არც პარკები იყო კეთილმოწყობილი, არც სტელაჟები ჰქონდათ და არც ძელსკამები, გამყიდველებს მიწაზე გაშლილ ცელოფნებზე ელაგათ წიგნები. ბაღი ყოველთვის სავსე იყო ხალხით. ამას იმიტომ ვიხსენებ, რომ დღეს წიგნით მოვაჭრეებს აშინებთ, დედაენის ბაღში მყიდველი მოგვაკლდებაო. რასაკვირველია, რუსთაველსა და კოსტავას ქუჩაზე გაცილებით მეტი გამვლელია, მაგრამ გულწრფელად რომ ვთქვათ _ მათგან რამდენია წიგნის მყიდველი? ბუკინისტებს ყველაზე უკეთ მოეხსენებათ, რომ წიგნის მოყვარულები განსხვავებული ადამიანები არიან. ისინი დაუზარლად დადიან ყველგან, სადაც წიგნი ეგულებათ. თან არა მგონია, ორბელიანთუბანი _ თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე ლამაზი, ყველაზე ძველი უბანი _ წიგნით ვაჭრობისთვის ცუდი იყოს. თუკი ბუკინისტები ქალაქის ცენტრში, დედაენის ძეგლის გარშემო მოიყრიან თავს, ესეც ხომ სიმბოლური იქნება. ზოგი იმასაც ამბობს, სანაპიროზე ქარია და ნესტიო. მსოფლიოს ყველაზე ცნობილი ბუკინისტები, მოგეხსენებათ, სენის ნაპირას ვაჭრობენ და არა მგონია, კლიმატური პირობები იქ ვინმეს ხელს უშლიდეს მუშაობაში. მინდა, ყველას ვუთხრა, ვინც ამ საკითხით არის დაინტერესებული _ ჩაბრძანდნენ დედაენის ბაღში და ნახონ, რას სთავაზობს ქალაქის ხელისუფლება წიგნით მოვაჭრეებს. ნახონ დაჩრდილულ, ქვით მოკირწყლულ, ძალიან ლამაზ სანაპიროზე ჩამწკრივებული სტელაჟები და ძელსკამები, და მე მგონი, დამეთანხმებიან, რომ აქ გაცილებით უკეთესი პირობებია შექმნილი ბუკინისტებისთვისაც და წიგნის მყიდველებისთვისაც. დროთა განმავლობაში აქაურობა იქცევა ერთგვარ ცენტრად ხელოვნების მოყვარულთათვის. როგორც ვიცი, მერიას ადგილის რეკლამირებაც აქვს დაგეგმილი ადამიანების მოსაზიდად. მოდი, კიდევ ერთხელ გავიაროთ დედაენის ბაღში, დავრწმუნდეთ, რომ ბუკინისტებისთვის შეთავაზებული ადგილი კარგია და ნუ შეგვეშინდება სიახლის!