პირველი ქართული წიგნიბუსი _ ქოხი ბორბლებზე

თუ დღეს თბილისის ქუჩებში წიგნის პლაკატებით გაფორმებულ ყვითელ ავტობუსს დაინახავთ, ჩათვალეთ, რომ გაგიმართლათ. და თუ საპატიო მიზეზის გამო ჯერ კიდევ არ წასულხართ წიგნის ბაზრობაზე (რომელიც 26 მაისს გაიხსნა და 29 მაისამდე გასტანს, საგამოფენო ცენტრ “ექსპო ჯორჯიაში”), შეგიძლიათ წიგნიბუსში შეხვიდეთ და შეიძინოთ ან დაათვალიეროთ თქვენთვის სასურველი ლიტერატურა. წიგნიბუსი – ასე დაარქვა ამ იდეის ავტორმა, მწერალმა და რეჟისორმა მიხეილ ანთაძემ მთელს მსოფლიოში გავრცელებული ბიბლიობუსის ქართველ ნათესავს, რომელიც თბილისის მეშვიდე საერთაშორისო წიგნის ფესტივალის დღეებში მოემსახურება თბილისელებს. ამის შემდეგ მისი მარშრუტი ლაგოდეხში გადაინაცვლებს. სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ (ვისთვის როგორ), ჯერჯერობით მხოლოდ ამ რაიონის მკითხველები ისარგებლებენ ბორბლებზე შემდგარი მოძრავი ბიბლიოთეკით. თუმცა, ვიმედოვნებთ, რომ სულ მალე ასეთი წიგნის ქოხები, როგორც მას ბატონმა მიხეილმა უწოდა, მთელს საქართველოში ივლის და ყველაზე მიყრუებულ სოფლებში რაღაც საოცრებით გადარჩენილ მკითხველებს გაახარებს.

– პირველი ბიბლიობუსი თბილისში ორიოდე წლის წინათ გამოჩნდა. საფრანგეთის საელჩომ და დიუმას ცენტრმა თბილისის ფრანგულენოვანი სკოლებისთვის სპეციალური ავტობუსი გამოყვეს, სადაც მხოლოდ ფრანგული ლიტერატურა განათავსეს. რამდენადაც ვიცი, თქვენი ბუსი ცოტა განსხვავებულია. გვიამბეთ, როგორ გაჩნდა პირველი ქართული ბიბლიობუსი?
– ეს იდეა მე არ გამომიგონია – მოძრავი ბიბლიოთეკა მთელს მსოფლიოშია გავრცელებული. ინტერნეტში უამრავ სხვადასხვა ზომის, მაღალტექნოლოგიურად აღჭურვილ ბიბლიობუსს ნახავთ. ევროპასა და ამერიკაში ასეთ ბუსებს სპეციალურად ამზადებენ ცნობილი საავტომობილო ფირმები. განვითარებულ ქვეყნებში ეს კულტურა არსებობს, ჩვენთან, სამწუხაროდ, დღეს იდგამს ფეხს. შარშან ფონდმა “ღია საზოგადოება – საქართველო” გამოაცხადა რეგიონული მიმართულების კონკურსი რაიონული ბიბლიოთეკებისთვის. სწორედ მაშინ დამებადა იდეა, გამეკეთებინა მოძრავი ბიბლიოთეკა, რომელიც რეგიონებში ივლიდა. კინემატოგრაფისტი ვარ და “ლიხტვაგენისა” და “კამერვაგენის” ანალოგიით თავიდან “ვაგენბუსი” დავარქვი, მერე გავიგე, რომ მთელს მსოფლიოში მას “ბიბლიობუსი” ჰქვია. თუმცა, მე ქართული შესატყვისი ვამჯობინე და საბოლოოდ “წიგნიბუსი” ვუწოდე. ვფიქრობ, რომ მრავალფუნქციური ნივთი შევქმენი, რომლის ძირითადი დანიშნულება წიგნის პროპაგანდაა. კონკრეტულად ამ პროექტის ფარგლებში იგი ლაგოდეხის რაიონის სოფლებს მოემსახურება და სოფლის ბიბლიოთეკების ფუნქციას შეითავსებს. მოგეხსენებათ, დღეს რეგიონებში ბიბილიოთეკების სისტემა ისე აღარ ფუნქციონირებს, როგორც ადრე. კომუნისტების დროს ბიბლიოთეკა და წიგნის მაღაზია თითქმის ყველა სოფელს ჰქონდა. საბჭოთა კავშირის ნგრევის შემდეგ ეს ყველაფერი მოიშალა. რამდენადაც ვიცი, მთელს საქართველოში წიგნის მაღაზიები მხოლოდ თბილისსა და ბათუმშია, ქუთაისშიც კი არ არის. არადა, მოსახლეობა დანატრებულია წიგნს. ჩვენში ესმოდათ წიგნის ფასი. საქართველოში ყველაზე ღარიბ ოჯახშიც რომ შესულიყავით, წიგნისთვის განკუთვნილ პატარა კუთხეს მაინც ნახავდით. ახლაც კი მახსოვს ამ წიგნების სპეციფიური სუნი. დღეს ადამიანები წიგნს ვეღარ ყიდულობენ და ძალიან დიდი საფრთხეა, რომ გაწყდეს მკითხველის კავშირი წიგნთან, ლიტერატურასთან. ამ შემთხვევაში წიგნიბუსს საკმაოდ დიდი როლი ეკისრება: ჩაალაგებ სპეციალურ ვაგონში 1000-დან 1500-მდე წიგნს და ნებისმიერ, ყველაზე მიყრუებულ სოფელსაც კი მიაკითხავ. მას თავისი ბიბლიოთეკარი ეყოლება, რომელიც იქვე ჩაწერს მსურველებ, გაატანს წიგნებს, გარკვეული პერიოდის შემდეგ კი მიაკითხავს და ჩაიბარებს.
– წიგნიბუსის მრავალფუნქციონალურობა ახსენეთ. იქნებ დაგვიკონკრეტოთ, რა ფორმებით შეიძლება მისი გამოყენება?
– წიგნიბუსი არის მისაბმელი ვაგონი, რომელშიც დამონტაჟებულია თაროები და განათება. დანარჩენი ჩვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული. ეს შეიძლება იყოს მოარული წიგნის მაღაზია და სხვათა შორის, ლაგოდეხში წასვლამდე სწორედ ამ ფუნქციას შეასრულებს. მოგეხსენებათ, 26 მაისს საგამოფენო ცენტრ “ექსპო-ჯორჯიას” ტერიტორიაზე თბილისის წიგნის საერთაშორისო ბაზრობა იხსნება. იმ ადამიანებს, რომელთაც გარკვეული მიზეზების გამო ვერ შეძლებენ იქ მისვლას, სწორედ ჩვენი წიგნიბუსი დაეხმარება. იგი თბილისის სხვადასხვა უბანში ივლის და მოსახლეობას ადგილზე მისცემს სასურველი გამოცემის შეძენის საშუალებას. მოკლედ, ეს იქნება წიგნის ბაზრობის მოძრავი ფილიალი. ერთი სიტყვით, გაჩნდა წიგნის პატარა სახლი თუ ქოხი – ბორბლებზე. ეს ქოხი მწერლებისთვის რეგიონებთან ურთიერთობის მშვენიერი საშუალებაა. შეუძლიათ თავიანთი ახალგამოცემული წიგნების პრეზენტაცია არა მხოლოდ თბილისში, რაიონებსა და სოფლებშიც გამართონ. მერწმუნეთ, მოსახლეობაში არის ამის მოთხოვნილება. ზემოთ ვთქვი, რომ საქართველოში არსებობს წიგნის კულტურა, თუმცა მისი მატარებელი ძირითადად უფროსი თაობაა. ასეთი აქციები ახალგაზრდებისთვისაც საინტერესო იქნება და ხელს შუწყობს იმას, რომ მკითხველ თაობებს შორის ძაფი არ გაწყდეს.
– თქვენი საქმიანობის საკმაოდ მნიშვნელოვან მხარეს მინდა შევეხო. წლების წინათ თქვენ ზღაპრის თეატრი შექმენით, აკეთებდით საბავშვო ჩანართს “დილის გაზეთში,” როგორ ფიქრობთ, რამდენად საინტერესოა და ხარისხიანი დღევანდელ წიგნის ბაზარზე არსებული საბავშვო ლიტერატურა?
– სხვათა შორის, წიგნიბუსის და ზღაპრის თეატრის პრინციპი მსგავსია. ორივე მოარული ტიპისაა. 10 წლის წინათ, როდესაც საქართველოში ზღაპარი არავის აინტერესებდა და თოფების გრიალშო ცხოვრობდნენ, ჩვენი მსახიობები ჩანთაში ალაგებდნენ რეკვიზიტებს და სკოლებს და საბავშვო ბაღებს სტუმრობდნენ. პატარა ადამიანებისთვის ხომ ასე მნიშვნელოვანია ზღაპარი. ამ 10 წელიწადში იმდენი ლიტერატურული მასალა დამიგროვდა, რომ ძალიან გამიხარდა, როდესაც “დილის გაზეთმა” მისი გამოქვეყნების საშუალება მომცა. ჩვენი მასალა გაზეთის 19 ნომერს ეყო. შემდეგ პატარა ავტორებიც გამოჩნდნენ. სულ ზღაპრის გაზეთის 85 ნომერი გამოვიდა და “დილის გაზეთი” რომ არ დახურულიყო, ისიც განაგრძობდა არსებობას.
– რა მოვლენაა თანამედროვე ზღაპარი და დარჩა თუ არა მისთვის ადგილი ჩვენს ტექნოლოგიურ საუკუნეში?
– გლობალურ-მსოფლმხედველობრივად რომ გიპასუხოთ, ზღაპარი კაცობრიობის მომავალია. გიგი თევზაძეს აქვს ძალზე საინტერესო წიგნი “ყოფიერების და ცნობიერების ესთეტიკა,” სადაც ფილოსოფიურად არის ჩამოყალიბებული თქვენი შეკითხვის პასუხი. იგი წერს, რომ ჩვენი ცივილიზაცია თავისი აზროვნებით ტექნოლოგიურია, ანუ სასრულია. ამ აზროვნების ფარგლებში კაცობრიობამ იცის, რომ სამყარო რაღაც წერტილიდან დაიწყო და სადღაც უნდა დასრულდეს. ხსნა, გამოსავალი სწორედ ზღაპარია. რაც შეეხება იმას, აუცილებელია თუ არა ბავშვისთვის ზღაპარი, ცნობილი ვორონეჟელი მანიაკის შემთხვევა მახსენდება. ეს კაცი ადამიანებს კლავდა და ხარშავდა. როგორც შემდეგ გაირკვა, დედამისი სასამართლოში მუშაობდა და პატარაობისას ზღაპრების ნაცვლად სასამართლოს საქმეებს უყვებოდა. ეს არის რეალური ფაქტი, სადამდე შეიძლება მიგვიყვანოს ზღაპრის იგნორირებამ. სწორედ ზღაპარი ხდის ადამიანს ადამიანად.
– თანამედროვე ზღაპარზე რას იტყვით?
– ზღაპარი ყოველთვის იწერება. გასულ საუკუნესაც ჰყავდა თავისი დიდი მეზღაპრეები. საკმარისია ასტრიდ ლინდგრენი და მეთიუ ბარი გავიხსენოთ. ბოლო დროს ქართულ ლიტერატურაშიც კეთდება რაღაც-რაღაცეები, თუმცა, სასურველია ჩვენმა მწერლებმა უფრო მეტი წერონ ბავშვებისთვის.
– თავად მწერლები აღიარებენ, რომ ბავშვებისთვის წერა ყველზე რთულია.
– რასაკვირველია, თუმცა, ამის მიუხედავად ქართველი გამომცემლები მშვენიერ საბავშვო წიგნებს აკეთებენ, რაც ძალზე სასიხარულოა. მართალია, ფასები მთლად ხელმისაწვდომი არ არის – ეს საერთო ბაზრის კონიუნქტურაა, მაგრამ მშობელი, რომელსაც ესმის ზღაპრის და ფერადი ილუსტრაციის მნიშვნელობა, ყველაფერს მოიკლებს საბავშვო წიგნის შესაძენად.
– თანამედროვე ქართულ მწერლობაზე ვისაუბროთ. თქვენი, როგორც მკითხველის და შემფასებლის აზრი – სად არის მისი სუსტი და ძლიერი მხარეები?
– შესაძლოა მიკერძოებად ჩამეთვალოს, რადგან თავადაც აქტიურად ვმონაწილეობ ამ პროცესებში, მაგრამ მაინც მინდა ვთქვა, რომ თანამედროვე ქართული ლიტერატურა ოპტიმიზმის საშუალებას იძლევა. ჩემი აზრით, დღეს ჩვენი მწერლობა აქტიურია და ამ სფეროში ძირითადად პოზიტიური ამბები ხდება. მშვენიერი სტიმულატორია ისიც, რომ საგამომცემლო საქმე ამოქმედდა, წიგნის ბიზნესი დადგა ფეხზე, წიგნის ფესტივალი იმართება. სამივე თაობაში (პირობითად სამ თაობად დავყოფდი თანამედროვე მწერლობას – ჩვენი მამების, რომელნიც დღესაც წერენ და უკვე კლასიკოსებად მოიხსენიებიან, მათ შორის გურამ დოჩანაშვილი, ოთარ ჭილაძე, რეზო ჭეიშვილი, ჩვენი და ჩვენი შვილების, რომელიც საკმაოდ სერიოზული თაობაა) ერთიანი პროცესი მიმდინარეობს. ამას იმანაც შეუწყო ხელი, რომ საინფორმაციო არხები გაიხსნა. იაპონურად ან ესპანურად დაწერილი კარგი ნაწარმოები ძალიან მალე აღწევს ჩვენამდე. საგრძნობლად გაიზარდა ინფორმაციის სისწრაფე. საბჭოთა პერიოდთან შედარებით ისეთი ნახტომია, როგორიც “პენტიუმ-1”-სა და “პენტიუმ-5”-შ შორის. მსოფლიო ლიტერატურის პულსაცია საქართველოშიც იგრძნობა და ბევრი რამით გამოიხატება. მაგალითად, გაჩნდა მიდრეკილება მეტი თავისუფლებისკენ, ფანტაზიისკენ.
– “ფენტეზის” ჟანრს გულისხმობთ?
– არა მხოლოდ ჟანრს, არამედ მასში არსებულ მსოფლმხედველობას. არის კიდევ გარკვეული ნიუანსები. არ ვიცი, ლიტერატურათმცოდნეები რას ეძახიან, მე “პენ-კლუბიზაციას” დავარქმევ. ეს გულისხმობს, რომ პენ-კლუბის მიერ დეკლარირებული პრინციპები მწერლებისთვის საყოველთაო და სავალდებულო ხდება. იგივე, პირობითად ვუწოდოთ “ტარანტინოზაცია,” ანუ ტარანტინოს ხედვა, რომელმაც ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა არა მხოლოდ კინემატოგრაფისტებზე, არამედ მწერლებზე და ყველაზე მეტად, ახალგაზრდობაზე. ამავე დროს, მთელს მსოფლიოში ანტიკოსმოპოლიტური ტენდენცია იკვეთება, განსაკუთრებით ლიტერატურაში. ხაზი ესმება იმას, რომ ლიტერატურა არ შეიძლება იყოს უეროვნებო. იგი მიბმულია კონკრეტულ ენასთან, ამიტომ თითოეული ენის ღირებულება, იმის მიუხედავად, რამდენი კაცი ლაპარაკობს ამ ენაზე, ძალიან დიდია. თქვენ ალბათ ხედავთ, რომ მსოფლიოში აღარ არსებობს კოსმოპოლიტი მწერალი. ვფიქრობ, ამ პროცესში ქართული ლიტერატურა კარგად მონაწილეობს. თვალს ვადევნებ თითქმის ყველაფერს, რაც დღეს იწერება და უმეტესობა მომწონს. არ მომწონს გარკვეული სნობიზმი, რაც ამას ახლავს. ვგულისხმობ მწერლების თავმომწონეობას ამ ყველაფრით, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ლიტერატორები გარკვეულ პიარ-ჯგუფებს ქმნიან. ჩემთვის თავად მწერლის პრომოუშენის ფაქტი უკვე გამაღიზიანებელია. იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც თავად მწერალი ამისთვის თითქოს არაფერს აკეთებს, მაგრამ განუწყვეტლივ ყვითელი პრესის ფურცლებზე და ტელეეკრანზეა. ვფიქრობ, თავად მასმედიაც სცოდავს, როდესაც მწერალს უკეთებს რეკლამას. ეს შეიძლება ესტრადის მომღერალს წაადგეს, მაგრამ მწერლის შემთხვევაში გამაღიზიანებელია. არ შეიძლება მწერალი გახდეს ტელეარხის სახე.
– რამდენადაც ვიცი, ამ დღეებში თქვენი ახალი წიგნი გამოდის.
– ახალი არ არის. ესაა მცირე რომანი “ცოფი,” რომელსაც ბაკურ სულაკაური გამოსცემს “ყველა დროის საუკეთესო ქართული მცირე რომანის” სერიით. სულ ეს სერია 18 ტომად არის ჩაფიქრებული, ხუთი უკვე გამოიცა. “ცოფი” პირველად 1989 წელს გამოქვეყნდა “მნათობში”. მერე “მერანმა” გამოსცა 1996-ში. უკვე ის პერიოდი იყო, წიგნებისთვის რომ აღარავის ეცალა და მცირე ტირაჟით, 200 ეგზემპლარი გამოვიდა. ახლაც, პირველ ჯერზე 250 ცალი გამოდის, ვნახოთ, როგორ მიიღებს მკითხველი.

© “წიგნები _ 24 საათი”

ლიტერატურა, რომელიც ცხოვრებასავით რთულია

(ინტერვიუ თამაზ ვასაძესთან)

ესაუბრა ნინო დეკანოიძე

– ახალი წიგნი, თანაც ჩინებულად გამოცემული თანამედროვე კულტურული ცხოვრების მოვლენად უნდა იქცეს. „ქართული მოთხრობის ანთოლოგია“ XX საუკუნის აღიარებულ პროზაიკოსებს იკრებს. როგორც შემდგენელი და პასუხისმგებელიც ამ საუნჯის ერთად თავმოყრისა, რას ეტყვი „ჩვენი მწერლობის“ მკითხველს. როგორ გაჩნდა იდეა ამ წიგნის არსებობისა?
– რამდენიმე წლის წინათ შევადგინე პროზის ანთოლოგია, რომელიც „დიოგენემ“ გამოსცა. ამ ანთოლოგიის შექმნის იდეა თავის დროზე გია ქარჩხაძეს გავუზიარე და „დიოგენესთან“ მან დამაკავშირა. შემდეგ მე და გიამ ჩავთვალეთ, რომ შეიძლება უფრო ფუნდამენტური, უფრო სრული ანთოლოგიის შედგენა და გამოცემა. გია ქარჩხაძემ კარგად იცის ლიტერატურის ფასი, ამიტომ მასთან თანამშრომლობა ჩემთვის ძალიან სასიამოვნოა. საერთოდ, საგამომცემლო საქმეს სწორედ ასეთი კულტურული ადამიანები უნდა ჰკიდებდნენ ხელს.
– როგორ შედგა არჩევანი? ხანგრძლივი ფიქრის შედეგად თუ ერთბაშად გადაწყდა ნაწარმოებთა თავმოყრა. ალბათ, ვერ უგულებელყოფ, რომ მკითხველმა ამ წიგნში მოისაკლისოს თავისი მწერალი, გულს დააკლდეს თავისი მოთხრობა.
– ამ ტიპის წიგნზე ბევრი მაქვს ნაფიქრი და შედგენის პროცესი ხანგრძლივი არ ყოფილა, მხოლოდ ზოგიერთი მომენტის დაზუსტება იყო საჭირო. აქ მინდა ვთქვა, რას ნიშნავს ჩემთვის ანთოლოგია და რატომ მიზიდავს ამგვარი გამოცემები. მიმაჩნია, რომ ანთოლოგიური პრინციპი შეესატყვისება თვით მწერლის ღრმა მოთხოვნილებას,
შექმნას სრულყოფილებას მიახლოებული ნაწარმოები. ჩვენთვისაც ხომ ყველაზე საინტერესო ასეთი ნაწარმოებებია, საბოლოო ანგარიშით, ისინი ამართლებენ ლიტერატურის არსებობას. რომელიმე პერიოდში, ეპოქაში შექმნილი გამძლე ფასეულობების ერთად თავმოყრა ამ დროის ლიტერატურის ბუნებაში ჩაწვდომის, მისი არსის გააზრების
თავისებური საშუალებაა. რაც შეეხება იმას, რომ მკითხველი ვერ იპოვის ანთოლოგიაში ყველაფერს, რასაც მოელის, ეს, მე მგონია, ბუნებრივია და საგანგაშო არ არის.
– ლიტერატურის ისტორიაში არცთუ ცოტა შემთხვევაა, ავტორს თავის რჩეულ ნაწარმოებად ერთი მიუჩნევია, მაგრამ ამ ეპითეტით შემორჩენილა სულ სხვა მისი ქმნილება.
– რასაც ამბობ, მართალია, თუმცა ჩვენ ხშირად არ ვიცით, თავის რომელ ნაწარმოებს მიიჩნევს მწერალი საუკეთესოდ და კიდეც რომ ვიცოდეთ, ეს ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი კრიტერიუმი ვერ იქნება. ანთოლოგიის შედგენისას ვითვალისწინებდი კრიტიკაში გამოკვეთილ აზრს მწერლის და მისი შემოქმედების შესახებ, თუმცა მას, რა თქმა უნდა, მექანიკურად არ ვეთანხმებოდი. ამავე დროს ჩემი მიზანი არ ყოფილა მკითხველის გაოგნება რაღაც არგაგონილით და არნახულით. მაგრამ სიახლეები წიგნში, ალბათ, არის, განსაკუთრებით დღევანდელი ახალგაზრდა მკითხველისთვის. მაგალითად, თავის დროზე გახმაურებული, აჟიოტაჟის გამომწვევი იყო მერაბ აბაშიძის, გიორგი ბაქანიძის, ჯემალ თოფურიძის მოთხრობები – ადრე საზოგადოებას ლიტერატურის მიმართ უფრო ძლიერი ინტერესი ჰქონდა. ახლა რომ გადავიკითხე ეს მოთხრობები, აღმოჩნდა, რომ მათ ღირებულება არ მოკლებიათ, შეიძლება აქტუალობა შეემატათ კიდეც.
– ცოტა არ იყოს რისკის გაწევაა შემდგენელის მხრიდან, როცა აღიარებული მწერლის აღიარებული ნაწარმოების მაგივრად მკითხველს ნაკლებად ცნობილს შესთავაზებ.
– კლასიკოსად აღიარებული მწერალი ზარალდება, როცა მის შემოქმედებაზე სტერეოტიპული წარმოდგენა მკვიდრდება. შეიძლება ამგვარი სტერეოტიპის მიღმა ძალიან მნიშვნელოვანი ღირებულებები დარჩეს. ამიტომ ვამჯობინე ზოგიერთი ცნობილი მწერლის ჩრდილში აღმოჩენილი ნაწარმოები შემეთავაზებინა მკითხველისთვის. ვთქვათ, ნიკო ლორთქიფანიძის ცნობილ, ქრესტომათიულ ნაწარმოებს ვარჩიე „საბა“, ნაკლებად დაფასებული, მაგრამ, ჩემი აზრით, ბრწყინვალე მოთხრობა. ასევე ნაკლებად პოპულარულია დავით კლდიაშვილის გამორჩეულად ღრმა მოთხრობა „მიქელა“, რომელიც ანთოლოგიაშია წარმოდგენილი. ზოგჯერ ესა თუ ის ნაწარმოები, კლასიკურად მიჩნეული, „ცვდება“. ასე მოუვიდა, მაგალითად, „სოლომან მორბელაძეს“…
– გაცვდაო… რას გულისხმობ, უფრო ზუსტად განმარტე.
– ამ მოთხრობის ღირებულებას კი არ უარვყოფ, უბრალოდ, ზედმეტად შევეჩვიეთ, ავტომატიზებულად აღვიქვამთ. ამიტომ ხდება საჭირო სხვა ნაწარმოების წინ წამოწევა, რომელიც შეუჩვეველი რაკურსით ავლენს მწერლის შესაძლებლობებს.
– უნდა ვიფიქროთ, რომ ანთოლოგია მაინც სუბიექტურია.
– დიახ, თუმცა ვცდილობდი მაქსიმალურად ობიექტური ვყოფილიყავი, ჩემი სუბიექტურობა ობიექტურობის „გამტარად“ მექცია. ლიტერატურის შეფასების ობიექტურობა სუბიექტური საწყისის ჩახშობით ვერ მიიღწევა, ის მხოლოდ სუბიექტის მედიუმობით შეიძლება იყოს მიღწეული. არსებობს შეფასების საკმაოდ მყარი და სანდო კრიტერიუმები, მაგრამ ეს კრიტერიუმები მხოლოდ შემფასებლის სუბიექტურ ცნობიერებაში ცოცხლდებიან, აქ იძენენ ქმედითობას.
– ანთოლოგიებს, როგორც წესი, წინათ ავტორთა ჯგუფი ადგენდა ხოლმე. როგორ ფიქრობ, პასუხისმგებლობის განაწილება აზარალებდა საქმეს თუ პირიქით, სძენდა ავტორიტეტს.
– ადრე, საბჭოთა დროს, ანთოლოგიები სახელმწიფოს მიერ იყო ნაკურთხი, სახელმწიფოს პოზიციას გამოხატავდა. ამიტომ ანთოლოგიის შედგენას ერთ ადამიანს არ ანდობდნენ. ახლა სხვა დროა, არც ერთი ანთოლოგია „კანონიკური“ არ შეიძლება იყოს. სხვა სხვანაირ ანთოლოგიას შეადგენს. საზოგადოებას არჩევანი მუდამ ექნება. ესეც არის იმის ერთ-ერთი გამოხატულება, რომ ნელ-ნელა დემოკრატიული ცხოვრების წესს ვეჩვევით.
– ანთოლოგიის შედგენისას რაიმე კანონზომიერებას ექვემდებარებოდი? გვერდიგვერდ დაბეჭდილ მწერლებს იდეური და სულიერი ნათესაობა უნდა აკავშირებდეთ.
– ვცდილობდი მოთხრობების თანმიმდევრობა, განლაგება, ქრონოლოგიური რიგის გათვალისწინებით, გარკვეული აზრის შემცველი ყოფილიყო, წიგნს ჰქონოდა ეპოქის ერთგვარი მხატვრული მატიანის თვისება, მასში წარმოჩენილიყო ქართული ცნობიერების, საზოგადოების, მორალის ხედი, მისი დროში ერთმანეთის მონაცვლე შრეებით. წიგნში მწერლები და მათი ნაწარმოებები ერთმანეთს „ემეზობლებიან“ თემატური, კონცეპტუალური ან ესთეტიკური ნიშნით. ვთქვათ, გვერდიგვერდაა დაბეჭდილი ლეო ქიაჩელის და გრიგოლ რობაქიძის მოთხრობები, რომლებსაც აახლოებს ინტერესი არქაული კულტურის მიმართ, ნეორომანტიკული პათოსი. კონსტანტინე გამსახურდიას, დემნა შენგელაიას, ბასილ მელიქიშვილის მოთხრობებში, რომლებიც ასევე გვერდიგვერდაა წარმოდგენილი, ჩანს ბოლშევიკური რეჟიმის პირისპირ აღმოჩენილი ადამიანის ბედი… მოგვიანებით ლიტერატურაში ძლიერდება სწრაფვა პიროვნების ინტიმური, სოციალური სფეროს მიღმა განფენილი სამყაროს წვდომისკენ და ამის მანიშნებელია ოთარ ჩხეიძის, არჩილ სულაკაურის, გურამ რჩეულიშვილის მოთხრობები. გურამ გეგეშიძე ისტორიულ მოთხრობაში „ჟამი“ ეძებს იმის ფესვებს, რაც მეოცე საუკუნეში დაგვემართა და ამიტომ მოთხრობა წინ უსწრებს ნაწარმოებებს, რომლებშიც გახსნილია „ჰომო სოვეტიკუსის“ ბუნება და ასე შემდეგ.
– ანთოლოგიაში ძირითადად ქართული თემატიკაა, თუ არ გამოვყოფთ „პროხორისა“ და „მტარვალს“, სადაც იხატება საბჭოთა რუსი, ძალიან უბედური, პირქუში ყოფის ბინადარი.
– ამ მოთხრობებში უფრო მეტად აქცენტირებულია არა იმდენად პერსონაჟთა ეროვნული კუთვნილება, არამედ პიროვნების საბჭოური არსი და ეს ავტორების აზროვნების სიფაქიზეზე მეტყველებს. „პროხორის“ და „მტარვალის“ პერსონაჟები ტიპიური საბჭოელის ზუსტად გააზრებული და შთამბეჭდავი სახეებია. გასაგებია, რომ ეს ნაწარმოებები მხოლოდ საბჭოთა პერიოდის მიწურულში გამოქვეყნდა. ჩვენი ლიტერატურის მაღალი დონის მოწმობაა ის, რომ ქართველი მწერლები ახერხებენ ღრმად ჩაწვდნენ ჩვენგან ბევრი რამით ძალიან განსხვავებულს, „სხვას“, „უცხოს“.
– რა დასანანი და ტრაგიკულია, ბედისწერაცაა ალბათ, თითო-ოროლა მოთხრობით ან ლექსით ლიტერატურის ისტორიაში შემორჩენა. რა არის ხოლმე ამის მიზეზი (აქ არ ვგულისხმობ ძველ ტექსტებს), რას დაარქმევდი ამას, ნიჭის გამოლევას?
– ეს მართლაც ძალიან დასანანია, ბოლომდე გამოუმჟღავნებელ, დაუხარჯავ ნიჭზე უფრო დასანანი შეიძლება არაფერი არ იყოს ამქვეყნად. იმის მიზეზი, რომ მწერალი სრულად ვერ ახდენს თავის შესაძლებლობათა რეალიზებას, ზოგჯერ შეიძლება იყოს მისი განსაკუთრებული მომთხოვნელობა საკუთარი თავის მიმართ, რომელიც უფლებას
არ აძლევს, „ჩვეულებრივი“ ნაწარმოებებით დაკმაყოფილდეს და მხოლოდ უმაღლესი რანგის ნაწარმოებების შექმნა სურს; მიზეზი შეიძლება იყოს მწერლის ბედი, ხასიათის თვისებები, ანდა დროსთან, ეპოქასთან მისი შინაგანი შეუთავსებლობა… მაგრამ ლიტერატურის, კულტურის ისტორია უფრო სამართლიანია, ვიდრე ცხოვრება, ის ნამდვილ
ღირებულებებს არ კარგავს, იმის განურჩევლად, მათ შემქმნელს უფრო მეტის შექმნაც შეეძლო თუ არა.
– რა მიგაჩნია ლიტერატურული ნაწარმოების შეფასების ძირითად საზომად?
– ჩემთვის არ არის საინტერესო და სრულფასოვანი ლიტერატურა, რომელიც არ ცდილობს ცხოვრების, სამყაროს სირთულე, სიმკაცრე და წინააღმდეგობრიობა რამდენადმე მაინც გამოხატოს. თუ ის, რასაც მწერალი გვიჩვენებს, შეუდარებლად უფრო მარტივი და უმნიშვნელოა, ვიდრე ის, რასაც ჩვენ ცხოვრებაში ვეხებით, უნდა დავასკვნათ, რომ ღირებულ ლიტერატურასთან არა გვაქვს საქმე. ლიტერატურული ნაწარმოების ღირსების მთავარ საზომად მივიჩნევ იმას, არის თუ არა მასში გამოვლენილი, მხატვრულად ხორცშესხმული სიმართლე, რომელსაც ამ ნაწარმოების გარეშე ასე ვერ დავინახავდი და ჩავწვდებოდი. მე მგონია, რომ შემოქმედებითი ნიჭი სწორედ სიმართლის, ჭეშმარიტების აღმოჩენის, წვდომის და მძაფრად გამოხატვის ძალაა. ნიჭი გარდაუვალად დაკავშირებულია ჭეშმარიტებასთან.

© ”ჩვენი მწერლობა”

ჭეშმარიტი ლიტერატურა შინ არის შეკეტილი

ესაუბრა ნანა კობაიძე

“მე დავიბადე და გავიზარდე კომუნისტური იდეოლოგიის ხრწნის პერიოდში. ახლა მე ყოფილების საზოგადოების ღირსეული წევრი ვარ და ვცხოვრობ იმ იდეოლოგიის ბურუსში, რომელმაც კომუნისტური იდეოლოგია მსოფლიო მასშტაბით დაამარცხა. იქაც უცხოობას ვგრძნობდი, აქაც უცხო ვარ, რადგან ჩემი იდეოლოგია, ეტყობა, ერთი კაცის იდეოლოგიაა, რომელსაც მხოლოდ სიყვარულმა შეიძლება უკარნახოს სხვასთან გაერთიანება” – ამბობს ირაკლი სამსონაძის გმირი რომანში “ყურთბალიში”. მწერლისა და დრამატურგის ეს ძალზედ საინტერესო ნაწარმოები ახლახან გამოსცა გამომცემლობა “არეტემ” და მის წაკითხვას ვურჩევთ ყველას, ვისაც კარგი ლიტერატურა ენატრება.
მიუხედავად იმისა, რომ ჩემს რესპოდენტს პირადად არ ვიცნობდი, ბატონ ირაკლისთან საუბრის შემდეგ ეჭვი არ მეპარება, რომ “ყურთბალიშიდან” მოტანილი სიტყვები მასზეა – ირაკლი სამსონაძეზე და მის მსგავს მწერლებზე, რომელნიც ყოფილების საზოგადოებამ გაინაპირა. ისინი გაურბოდნენ და გაურბიან ხმაურიან თავყრილობებს, ლიტერატურულ “ტუსოვკებს”, არ უყვართ ყურადღების ცენტრში ყოფნა და მიიჩნევენ, რომ ნაღდი ლიტერატურა შინ არის შეკეტილი. ირაკლი სამსონაძეც შინ არის შეკეტილი, გარეუბანში და მკითხველს ძირითადად თავისი შემოქმედებით ესაუბრება. ჩვენი საუბარი ღირებულებების გაუფასურებაზე საუბრით დაიწყო.

– ადრე გაცილებით რთული იყო ნაწარმოების გამოქვეყნება. “ცისკარში” ან “მნათობში” რომ დავბეჭდილიყავით, ჩვენზე ბედნიერი კაცი არ იქნებოდა. იმ პერიოდში აზრის ცენზურა კი იყო, მაგრამ გაცილებით ძლიერი მხატვრული ღირებულების ცენზურა გახლდათ – რასაკვირველია, კარგი გაგებით. დღეს ამ ღირებულებათა დევალვაცია მოხდა. წიგნის გამოცემა შეუძლია ყველას, ვისაც არ ეზარება და საშუალება აქვს. ბევრ ფულს რომ გამოუშვებენ და ბონდება, ისეა ლიტერატურა გაბონებული. ჭეშმარიტი ლიტერატურა, ჩემი აზრით, უფრო შინ არის შეკეტილი. ნაღდი მწერლები დღესაც არიან, თუმცა, შეგნებულად თუ შეუგნებლად, ბევრი მათ იგნორირებას ცდილობს. ასეთები ამბობენ, ადრე რომ იყვნენ, ისეთი დიდი მწერლები დღეს ხომ აღარ არიანო. რას ჰქვია არ არიან, შენ თუ არ იცი, არ ნიშნავს, რომ არ არის. სხვა თუ არაფერი, ოთარ ჭილაძე გყავს, ამხელა მწერალი. სხვა საკითხია – მოგწონს თუ არა. განსაკუთრებით დამაფიქრებელია, როცა ასეთი ფრაზები ტელეეკრანიდან ისმის. ახალგაზრდებში ნიჰილიზმს აჩენს, როდესაც აპრიორი გეუბნებიან, რომ დღეს საქართველოში კარგი მწერალი არ გვყავს. დამოკიდებულებამ – ფული მაქვს და წიგნს გამოვცემ – ბევრი რამ გააუფასურა. თუმცა, ამას წინ ვერ დაუდგები და არც უნდა დაუდგე. ეს პროცესი ალბათ ნელ-ნელა დაიხვეწება, მხოლოდ ხელშეწყობაც სჭირდება – გარკვეული კრიტერიუმების განსაზღვრა, კრიტიკული აზრის შექმნა. ჩვენი მამების თაობას გურამ ასათიანი ჰყავდა, ოტია პაჭკორია… განა ახლა არ არიან კარგი კრიტიკოსები? არიან, მაგრამ ან ცოტა ზარმაცობენ, ან იმ ფორმით ვერ ვთავაზობთ მკითხველს მათ აზრს, რომ მნიშვნელოვანი იყოს. კრიტიკული აზრის განვითარება ძალზე მნიშვნელოვანია. ქუჩურად რომ ვთქვათ, რაღაცის “მანდრაჟი” უნდა არსებობდეს – ასე სად არის, კაცო, მე ავდექი, დავწერე, ფული მიდევს ჯიბეში და წიგნი გამოვეცი?! შინაგანი ცენზორი უნდა იყოს ადამიანში.
– ამის საწინააღმდეგოდ ხშირად გამიგია, რას ერჩით, გამოსცეს იმ უნიჭო ფულიანმა რაც უნდა, საბოლოოდ, ამ ყველაფერს ბაზარი დაარეგულირებს და მკითხველი გადაწყვეტს, წაიკითხავს მის უნიჭობას თუ არაო.
– ეს მკითხველს აბნევს, თორემ ბაზარი გადაარჩევს. მეორე მომენტიც არის – ბაზარი საიდან გადაარჩევს, თუ კრიტიკული აზრი არ შექმენი. მე არ ვგულისხმობ ძალდატანებას მკითხველზე, მაგრამ ჯანსაღი აზრი ხომ უნდა არსებობდეს? ადრე ჟურნალი “კრიტიკა” არსებობდა, ურიგო არ იქნება, ვინმემ რომ აღადგინოს, მაგრამ ეს ჟურნალიც რაღაცნაირად ხომ უნდა მიიტანო მკითხველამდე. ჯადოსნური რკალივითაა, სადაც ყველაფერი ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული. ალბათ, სახელმწიფომაც უნდა იზრუნოს ამაზე. რაღაც პოლიტიკაა გასატარებელი წიგნთან მიმართებაში. პურზე ნაკლები კი არ არის წიგნი, ყოველ შემთხვევაში, თანაბარი ფასეულობებია. შეიძლება აღარც დაბრუნდეს ის დრო, როდესაც ბევრი ყიდულობდა ეგრეთ წოდებულ “კარიჩნ” წიგნებს – ფერის და სილამაზის გამო. შეიძლება დაბრუნდეს კიდეც, ვერ გეტყვით. პრინციპში, წიგნი რაღაც მნიშვნელოვანთან უნდა იყოს გათანაბრებული, ფასი უნდა ჰქონდეს.
– თქვენც იმ დასკვნამდე მიდიხართ, რომ სახელმწიფო პოლიტიკაა გასატარებელი ამ მიმართულებით?
– რასაკვირველია. სახელმწიფო თუ ხარ, უნდა შეიმუშავო კიდეც გარკვეული პოლიტიკა, რომ შენს თანამედროვე პროზაიკოსს, პოეტს და დრამატურგს საარსებო წყარო ჰქონდეს. საარსებო წყაროს გარეშე არ არსებობს პროფესიონალიზმი, პროფესიონალიზმის გარეშე კი დონე არ გექნება. ამიტომ უნდა დაეხმარო მწერალს, პურის ფული მაინც იშოვოს თავისი შემოქმედებით, ფუფუნებაზე არ არის ლაპარაკი. თუ ჩვენ არ ვიცით, როგორ და რა გზით დავეხმაროთ ხელოვნებას, სხვა ქვეყნების გამოცდილება გავიზიაროთ. პოლონეთში კლასიკოსის, მაგალითად, შექსპირის პიესას რომ დგამენ, საავტორო ჰონორარს ახალგაზრდა პოლონელ დრამატურგებს ურიცხავენ. სხვა ქვეყნებში სხვაგვარი ფორმებია. ვიღაც უნდა დაკავდეს ამით, ალბათ, კულტურის სამინისტრო – მწერალთა კავშირი აღარ არსებობს. სხვათა შორის, იქ უკვე დაიწყო რაღაც პროცესები, მაგალითად, ტენდერი, რომელიც ლიტერატურული პერიოდიკის განვითარებისთვის გამოცხადდა. ალმანახ “დრამატურგიის” პროექტი მივიტანე და ჩემდა გასაკვირად, გაიმარჯვა.
– რა ალმანახზეა საუბარი?
– ეს არის ალმანახი, რომელიც საბჭოთა პერიოდის ბოლო წლებში გამოდიოდა ბადრი ჭოხონელიძის რედაქტორობით. მაშინ მე მისი მოადგილე ვიყავი. ბადრის გარდაცვალების შემდეგ ერთი ნომერი გამოვუშვით და უსახსრობის გამო გავჩერდით. სხვათა შორის, მისი აღდგენა ძალზე მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ დრამატურგის კავშირი თეატრთან, ფაქტობრივად, გაწყვეტილია. დღეს ყველაფერი პირადი ნაცნობობის დონეზე წყდება – ვიღაცა ვიღაცას იცნობს, მიუტანს პიესას და ისიც დადგამს – სოფლის კლუბივითაა. ადრე კულტურის სამინისტროში არსებობდა სარეპერტუარო კოლეგია, რომელიც უშუალოდ აკავშირებდა დრამატურგსა და რეჟისორს.
– როგორ?
– როგორ და, ამ კოლეგიაში მუშაობდა ვაჟა ბრეგაძე, რომელიც ძალიან კარგად იცნობდა თეატრსაც და ლიტერატურასაც. წაიკითხავდა პიესას და უკვე იცოდა, რომელი რეჟისორისთცის შეეთავაზებინა. როგორც წესი, “არტყამდა” ხოლმე და საინტერესო რაღაცეებიც ხდებოდა იმ დროს. ასე თუ ისე საინტერესო მაინც.
– ყოველ შემთხვევაში, იმ პერიოდში ქართველ დრამატურგებს უფრო მეტად დგამდნენ, ვიდრე დღეს.
– ვერ დაგეთანხმები, ლაშა ბუღაძე ხომ იდგმება?
– ძირითადად ლაშა. სხვები?
– პრინციპში მართალი ხარ, მაგრამ მაშინ უფრო მეტი მოთხოვნაც იყო ქართულ პიესებზე. ზემოთქმულს დავუბრუნდები: სარეპერტუარო კოლეგია მერე რატომღაც დახურეს. თეატრისა და დრამატურგის მაკავშირებლის ფუნქცია ამ ალმანახმა აიღო. განახლებული “დრამატურგიის” მთავარ მიზნად სწორედ ამ გაწყვეტილი კავშირის აღდგენა მიგვაჩნია.
– როგორ აპირებთ ამ ჩანაფიქრის განხორციელებას?
– ვინაიდან ალმანახი კულტურის სამინისტრომ დააფინანსა,
გადავწყვიტეთ მათთან ჟურნალის იმდენი ეგზემპლარი მივიტანოთ, რამდენი თეატრიცაა საქართველოში – რომ თითოეულ თეატრამდე მივიდეს თანამედროვე ქართული პიესა. ამ საკითხს მომავალშიც თუ მიაქცევენ ყურადღებას, კარგი იქნება. ეს ქართულ დრამატურგიასაც წაადგება და თეატრსაც.
– რაც შეეხება ქართულ დრამატურგიას. ბატონმა რობერტ სტურუამ ჩვენთან საუბარში ბრძანა, რომ საქართველოში, ისევე, როგორც მსოფლიოში, დრამატურგია კრიზისს განიცდის. ნაკლებად არიან საინტერესო ავტორები. თქვენ როგორ ფიქრობთ?
– უაღრესად დიდ პატივს ვცემ რობერტ სტურუას. იმ ადამიანად მივიჩნევ, ვინც ჩემზე, როგორც პიროვნებამ და შემოქმედმა, დიდი გავლენა მოახდინა, მაგრამ ნამდვილად არ მგონია, საქართველოში არ იყვნენ კარგი დრამატურგები. პირიქით, ვფიქრობ, ძალიან საინტერესო თანამედროვე დრამატურგია გვაქვს. ალმანახ “დრამატურგიის” ამ ნომერში, მაგალითად, მანანა დოიაშვილის შესანიშნავი პიესა იბეჭდება. ისეთი ტემპერატურითაა დაწერილი, შეუძლებელია არ დაგაინტერესოს. მკითხველს ვთავაზობთ თამაზ ჭილაძის ბოლო, ძალზე საინტერესო და ორიგინალურ პიესას, ლაშა ბუღაძის პიესას და ნუგზარ შატაიძის რადიოპიესას. გარდა ამისა, შადიმანი გყავს შამანაძე, ადამიანი, რომელიც დაბადებით არის ჩამოსხმული დრამატურგი. მე რომ მკითხოს კაცმა, მისი პიესა – “ერთხელ მხოლოდ, ისიც ძილში”, ევროპული დონის არც ერთ ნაწარმოებს არ ჩამოუვარდება. ასე რომ, იმის თქმა, რომ ქართული დრამატურგია არ არსებობს, ასე ხელაღებით არშეიძლება.
– არ არსებობსო, არ უთქვამს. ითქვა, რომ ნაკლებად არის საინტერესო ავტორები და პიესები.
– მაინც ვერ დავეთანხმები. არ ვიცი, რა მოსაზრებით ამბობს ამას, მაგრამ ვერ დავეთანხმები, მიუხედავად ჩემი ღრმა პატივისცემისა.
– ქართველი გამომცემლები ნაკლებად ინტერესდებიან დრამატურგიით. როგორ ფიქრობთ, რა არის მიზეზი, კომერციულად არამომგებიანია, მკითხველის მოთხოვნილება არ არის ამაზე თუ რა მიზეზია?
– სხვათა შორის, საბჭოთა პერიოდშიც იყო ეს პრობლემა. თავის დროზე ალმანახ “დრამატურგიის” გამოცემას თამაზ ჭილაძის დიდი ძალისხმევა და ბრძოლა დასჭირდა. რატომ ხდებოდა და ხდება ასე, არ ვიცი, ვერ ამიხსნია. შეიძლება იმიტომ, რომ ვითომ საკითხავად ძნელია, მაგრამ დრამატურგიას თავისი მკითხველი მაინც ჰყავს. თუმცა, ბევრი არა. დრამატურგიას სხვაგვარი წაკითხვა სჭირდება, განსხვავებული ხედვა – პიესა ხომ სცენიურ სივრცეში უნდა გაიაზრო, ეს კი ყველას არ შეუძლია. ლევ ტოლსტოი შექსპირს ვერ უგებდა. არადა, ორივე ამხელა გენიოსი იყო. უბრალოდ, ტოლსტოი რეალისტი მწერალი გახლდათ და ვერ მიიღო შექსპირი. დრამატურგიას თავისი მკითხველი უნდა ჰყავდეს და ალბათ ჰყავს კიდეც.
– როგორ განიხილავთ დრამატურგიას, როგორც ლიტერატურის ჟანრს, თუ “მასალას”, რომელსაც რეჟისორი საკუთარი სურვილის მიხედვით ჭრის და კერავს?
– ძალიან საინტერესო კითხვაა, ძალზე პრობლემური და აქტუალური ჩვენი დღევანდელობისთვის. ჩემი ღრმა რწმენით, პიესა უპირველესად ლიტერატურაა და თუ თეატრი ინტერესდება პიესით, პირველ რიგში, სიტყვით უნდა ინტერესდებოდეს, სიტყვა კი იგივე ლიტერატურაა. ბედნიერი დამთხვევა ხდება მაშინ, როდესაც პირველსათავედ სწორედაც რომ ლიტერატურას იღებენ და არა სიუჟეტს. რეჟისორმა შეიძლება რაღაც შეცვალოს შენს ტექსტში, მისი შეკვეცაც შეიძლება – ბოლოსდაბოლოს, შექსპირს კვეცენ, დრამატურგი ამას გაგებით უნდა მოეკიდოს. მთავარია რეჟისორმა სპექტაკლი ლიტერატურით დაიწყოს. ჩემი აზრით, ასეთი ნამუშევარი ყოველთვის წარმატებულია. დღეს ასეთი რამ თითქმის არ ხდება. ძირითადად რეჟისორები პიესის უცნაურ ინტერპრეტაციებს გვთავაზობენ, მოკლედ, ფოკუსების კეთებით არიან დაკავებული, საბოლოოდ კი მაყურებელი ზარალდება. ამასწინათ ერთ-ერთ თეატრში ვიყავი. მესიამოვნა, მაყურებლით სავსე დარბაზი რომ დამხვდა. ძირითადად ახალგაზრდები იყვნენ, მაგრამ დაიწყო სპექტაკლი და პირდაპირ შემზარა მათმა რეაქციებმა. გავოგნდი, სადამდე დავცემულვართ. ჩემს ახალგაზრდობაში ასეთ რამეზე არ გავიცინებდით. ვიგრძენი, როგორ ფუჭდებოდა მსახიობიც და მაყურებელიც. მაყურებელს გაზრდა სჭირდება. თუ კარგი პიესა არ შესთავაზე, უკან-უკან წავა და სოფლის კლუბის დონეზე დავა. ყველაფერი გადავა ჯღანავზე, როგორც შადიმან შამანაძე ამბობს. არადა, თეატრი ჯღანავი არ არის, დიდი ხელოვნებაა.
– ისევ ლიტერატურას დავუბრუნდეთ. იმ პერიოდთან შედარებით, როდესაც ქვემეხები ისროდნენ, ლიტერატურული პროცესები საგრძნობლად გამოცოცხლდა. მეორე საკითხია, რამდენად ღირებულია ის, რაც დღეს იქმნება. თქვენი აზრი ამის შესახებ.
– იმის არდანახვა ნამდვილად არ შეიძლება, რომ თაობა მოვიდა. შეიძლება ბევრი რამ მომწონდეს ან – არა, ეს ჩემი გემოვნების და ესთეტური მრწამსის საკითხია, მაგრამ როგორც ასეთი, თაობა მოსულია. ეს უკვე თავისთავად საინტერესო მოვლენაა. ახალგაზრდები არიან, ძალაც ერჩით და მუშაობენ. ერთი კი არის, რომ როდესაც მე ვიყავი ახალგაზრდა, როგორც ამ გადასახედიდან მეჩვენება, ბევრ რამეს ვუშვებდი ხელიდან.
– რას გულისხმობთ?
– რამდენი რამე მაქვს დაწერილი, მაგრამ ჩემთვის, ვლაპარაკობ იმაზე, რაც უკვე იბეჭდება. თუმცა, გარკვეული თვალსაზრისით ესეც ნორმალურია. ავტორი წიგნიდან წიგნამდე იზრდება და ბოლოს იმ დასკვნამდე მიდის, რომ ბევრს აგროვებს, აგროვებს, აგროვებს და მერე ამ ნაგროვებიდან ცოტას ბეჭდავს.
– თქვენ ფიქრობთ, რომ ახალ თაობას ეს მომენტი არა აქვს?
– როგორ არა აქვს, მაგრამ, იმის თქმა მინდოდა, ამ თაობაში შეიძლება წყალიც ერიოს და ამაში გასაკვირიც არაფერია. იგივე პროცესები ჩემს დროსაც ხდებოდა. თუმცა, არიან კარგი ავტორები, ყოველ შემთხვევაში, რამდენიმე, რომელნიც პირადად მე სამომავლოდ საინტერესო ავტორებად მესახება.
– სხვათა შორის, დღეს ახალგაზრდა მკითხველი ძირითადად ახალი თაობის მწერლებს კითხულობს. ხომ არ დაიჩაგრნენ ძველი თაობის მწერლები?
– ყველას თავისი ადგილი აქვს. ჩვენ იმხელა ლიტერატურა გვაქვს, არა მგონია თვალთახედვა ასე შეგვივიწროვდეს. თუმცა, თუ ასეთი ტენდენცია არსებობს, ბევრი რამ ჩვენი ბრალიც არის. მე სადღაც შუაში ვარ, ძველ და ახალ თაობას შორის, მაგრამ ჩემს თავს უფრო ძველებთან მოვიაზრებ. მათ საზოგადოებაში გავიზარდე და ბევრი რამ, მაგალითად, “პიარი”, რაც ორგანულია იმ საზოგადოებისთვის, სადაც ვაპირებთ ცხოვრებას, თეორიულად მესმის, მაგრამ ჩემი ბუნება ამას არ იღებს. არ მაქვს მიდრეკილება ხმაურიანი პრეზენტაციების, ვინმესთვის საკუთარი თავის შეთავაზებისკენ. ეს ახალგაზრდებისთვის უფრო იოლია. თამაზ ბაძაღუა, შადიმან შამანაძე და მე ბავშვობიდან ვმეგობრობთ. ხშირად დავდიოდით დრამატურგთა სემინარებზე ბიჭვინთაში, სადაც თამაზ ჭილაძე, ნუგზარ შატაიძე და სხვა საინტერესო დრამატურგები იკრიბებოდნენ. ჩვენი სიტყვა არავის გაუგია. ვისხედით და უფროსებს ვუსმენდით. მეტი მოკრძალება გვქონდა – ასეთი იყო მაშინდელი დროის ხასიათი. ის ჯობდა თუ ეს, არ ვიცი, უბრალოდ, ჩვენ ასეთები ვიყავით და არც არის გასაკვირი, რომ დღევანდელ დროში ცოტა გვეხამუშებოდეს და გვიჭირდეს თავის შეთავაზება, ან ცოტა გვღლიდეს. აქეთ კიდევ არავის სცალია შენთვის. ახალგარდებმა ამ ყველაფერს უკეთ აუღეს ალღო და ღმერთმა გაუმარჯოთ. ისინი თავისი არსებობის დასამკვიდრებლად იბრძვიან – ამაში არაფერია არანორმალური და გაუგებარი. რამდენად ფასეული და ღირებული იქნება მათი შემოქმედება, ამას უკვე დრო გვიჩვენებს. ეგ ისეთი რამეა, ვერანაირი “პიარი” ვერ გიშველის. ხანდახან შეიძლება მკითხველმაც კი ვერ გიშველოს.

© “წიგნები – 24 საათი”

­­­­­­­“პოეზია – უსაზღვრო ხოტბაა”

­­­­­­­­­­­­ინგლისურიდან თარგმნა მანანა მათიაშვილ­მა

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­გოლუეი კინელის ლექსი “კოშკების დამხობა” ჟურნალ “ნიუ იორკერში” დაიბეჭდა 2002 წლის 9 სექტემბერს. კინელს ჟურნალის პოეტური განყოფილების რედაქტორი – ელის ქუინი ესაუბრება მისი ელეგიური ლექსის წერის პროცესის, სტრუქტურისა და გავლენების შესახებ; ასევე – იმ სირთულეებზე, რაც თან ახლავს გასული სექტემბრის ტრაგიკული მოვლენების გახსენებას.

ე.ქ. – რო­ცა ჩვენ პირ­ვე­ლად ვი­სა­უბ­რეთ ამ ინ­ტერ­ვი­უს შე­სა­ხებ, ვა­პი­რებ­დი თქვენ­თ­ვის მე­კითხა, რო­გორ მი­ა­გე­ნით ამ ლექ­სის და­წე­რის მე­თო­დი­კას. ეს, ჩე­მი შე­ფა­სე­ბით, წლის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­წარ­მო­ე­ბია. თუმ­ცა თქვე­ნი ად­რე­უ­ლი ლექ­სე­ბის გა­და­კითხ­ვის შემ­დეგ მივ­ხ­ვ­დი, რომ მთე­ლი მოღ­ვა­წე­ო­ბის მან­ძილ­ზე ხში­რად მი­მარ­თავ­დით სხვა პო­ეტ­თა ხმებს – თქვენს კონ­კ­რე­ტულ სა­გან­თან მი­სა­და­გე­ბულ, შემ­თხ­ვე­ვით გა­გო­ნილ სიტყ­ვებს. ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით ითქ­მის 1971 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი “კოშ­მა­რე­ბის წიგ­ნის” იმ ნა­წილ­ზე, რო­მელ­საც “მკვდრე­ბი უხრ­წ­ნე­ლად აღს­დ­გე­ბი­ან” ჰქვია. ამ­ა­ვე კრე­ბულ­ში ჯა­რის­კა­ცე­ბის სა­უ­ბა­რი გაქვთ შე­ტა­ნი­ლი. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, ლექ­ს­შიც “ბუ­ზე­ბი”, რო­მე­ლიც 1994 წელს გა­მოჩ­ნ­და “ნიუ იორ­კერ­ში”, ბევ­რი პო­ე­ტის ცი­ტა­ტა გქონ­დათ ჩარ­თუ­ლი. ასე რომ, კო­ლა­ჟის ტექ­ნი­კა იმ­თა­ვით­ვე გქონ­დათ ათ­ვი­სე­ბუ­ლი.

გ.კ. – ასეა, მაგ­რამ ამ ლექ­ს­ში კო­ლა­ჟის გა­მო­ყე­ნე­ბა მა­ნამ­დე არ მი­ფიქ­რია, სა­ნამ ერთხელ ვი­ი­ო­ნის ცნო­ბი­ლი სიტყ­ვე­ბი არ ამ­ო­მი­ტივ­ტივ­და გო­ნე­ბა­ში. ეს მა­შინ, რო­ცა ვცდი­ლობ­დი იმ სხვა­დას­ხ­ვა ჯუ­რის ად­ა­მი­ან­თა აღ­წე­რას, რომ­ლე­ბიც თავ­თა­ვი­ანთ სა­მუ­შა­ოს ას­რუ­ლებ­დ­ნენ იმ დღეს სა­ვაჭ­რო ცენ­ტ­რის შე­ნო­ბებ­ში.

“…povres et riches,

Sages et folz, prestres et laiz,

Nobles, villians, larges et chiches,

Petiz et grans et beaulx et laiz“.

“…მდიდ­რე­ბი და ღა­რი­ბე­ბი,

ჭკვი­ა­ნე­ბი თუ შეშ­ლი­ლე­ბი, მღვდლე­ბი, ერ­ის­კა­ცე­ბი,

დი­დე­ბუ­ლე­ბი, მე­მა­მუ­ლე­ნი, ძუნ­წე­ბი და კე­თილ­შო­ბილ­ნი,

მაღ­ლე­ბი – დაბ­ლე­ბი, ლა­მა­ზე­ბი – შე­უ­ხე­დავ­ნი“.

იმ­ა­ვე ხა­ნებ­ში ერთ ნა­შუ­ად­ღევს სტენ­ლი კუ­ნიც­თან მოვ­ხ­ვ­დი, რო­მე­ლიც ცე­ლა­ნის “სიკ­ვ­დი­ლის ფუ­გის” თარ­გ­მა­ნებს ათ­ვა­ლი­ე­რებ­და – მათ­ზე უნ­და ეს­ა­უბ­რა ვა­შინ­გ­ტო­ნის ჰო­ლო­კოს­ტის მუ­ზე­უმ­ში და­გეგ­მი­ლი სე­მი­ნარ­ზე. მას­თან სა­უ­ბარ­მა კი­დევ და­მი­დას­ტუ­რა ის აზ­რი, რომ “სიკ­ვ­დი­ლის ფუ­გა” ად­ა­მი­ა­ნუ­რი სუ­ლის ერთ–ერ­თი უდ­ი­დე­სი გა­მოვ­ლი­ნე­ბაა.

მე­რე ვი­ღა­ცამ გა­მო­მიგ­ზავ­ნა მი­ლო­შის “პო­ე­ზი­ის მოწ­მის” ერთ–ერ­თი თა­ვი­სი ას­ლი, სა­დაც ავ­ტორს მო­ტა­ნი­ლი აქვს ალ­ექ­სან­დერ ვა­ტის ცი­ტა­ტე­ბი: ეს ყვე­ლა­ფე­რი თით­ქ­მის წი­ნას­წარ­გან­ზ­რა­ხუ­ლად მო­მე­ცა გა­რე­მო­ე­ბა­თა შემ­თხ­ვე­ვი­თო­ბის წყა­ლო­ბით და მეც მი­ვი­ღე შე­მო­თა­ვა­ზე­ბა.

– ასე რომ, ცე­ლა­ნი და ვი­ი­ო­ნი იმ­თა­ვით­ვე გქონ­დათ გო­ნე­ბა­ში, აღ­ა­რა­ფერს ვამ­ბობ კრე­ინ­სა და უიტ­მენ­ზე, რო­მელ­თა სიტყ­ვე­ბი გა­მუდ­მე­ბით თან გდევთ, თქვენ­ში ცხოვ­რობს უკ­ვე იმ­დე­ნი ხა­ნია, რომ ქუ­ჩა­ში სე­ირ­ნო­ბის დრო­საც გახ­სენ­დე­ბათ ხოლ­მე.

– ჩე­მი აზ­რით, უიტ­მენს სურ­და, ხალ­ხის მე­სიტყ­ვე გამ­ხ­და­რი­ყო, მაგ­რამ რო­ცა კი სცა­და ამგ­ვა­რი ლექ­სის და­წე­რა – სა­ში­ნე­ლე­ბა გა­მო­უ­ვი­და. თუმ­ცა ის ლექ­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც მან სხვა­დას­ხ­ვა თე­მა­ზე სა­კუ­თა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბის გად­მო­სა­ცე­მად შექ­მ­ნა, ფაქ­ტი­უ­რად, სწო­რედ ხალ­ხის სა­ხე­ლით მეტყ­ვე­ლებს. პრობ­ლე­მა ის იყო, რომ ხალ­ხი არ უს­მენ­და მათ. ასე რომ, ვი­ფიქ­რე, ჩე­მი ლექ­სის შე­სა­ფე­რი­სი იქ­ნე­ბო­და, თუ მას­ში უიტ­მენს ვათ­ქ­მე­ვი­ნებ­დი ერთ–ერთ ბო­ლო სიტყ­ვას.

– მა­ინ­ტე­რე­სებს, ხომ არ ღე­ლავ­დით, ოდ­ნავ ში­შის გრძნო­ბა ხომ არ გე­უფ­ლე­ბო­დათ, რო­ცა ამ­დე­ნი ად­ა­მი­ა­ნის­თ­ვის ცდი­ლობ­დით ელ­ე­გი­ის და­წე­რას?

– მარ­თ­ლა არ მიგ­რ­ძ­ვ­ნია არ­ა­ნა­ი­რი სა­შიშ­რო­ე­ბა, ალ­ბათ იმ­ი­ტომ, რომ მე ის “სა­ხალ­ხო” ლექ­სად არ მქონ­და ჩა­ფიქ­რე­ბუ­ლი – ის­იც კი არ ვი­ცო­დი, ჩე­მი ნა­წე­რი სა­ერ­თოდ თუ იქ­ცე­ო­და ლექ­სად. რო­ცა შე­ვატყ­ვე, რომ რა­ღაც გა­მო­დი­ო­და, ერ­თა­დერ­თი, რაც მაშ­ფო­თებ­და, იყო პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა და­ღუ­პულ­თა ახ­ლობ­ლე­ბის წი­ნა­შე – მა­თი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლე­ბის, მე­უღ­ლე­ე­ბის, შვი­ლე­ბის, მე­გობ­რე­ბის, ნა­თე­სა­ვე­ბის რე­აქ­ცია.

მინ­დო­და, ჩე­მი პო­ე­ტუ­რი ან­გა­რი­ში ჩე­მი­ვე გრძნო­ბე­ბის ად­ეკ­ვა­ტუ­რი გა­მო­სუ­ლი­ყო, მაგ­რამ იმ­ა­საც ვგრძნობ­დი, რომ მო­ვა­ლე ვი­ყა­ვი, ეს ოჯ­ა­ხე­ბი და­მეც­ვა ყო­ველ­გ­ვა­რი შემ­დ­გო­მი ტენ­დენ­ცი­ის­გან, რა­საც ჩემ­და­უ­ნე­ბუ­რად გა­ვუ­კე­თებ­დი პრო­ვო­ცი­რე­ბას ლექ­სის საგ­ნის უკ­ი­დუ­რე­სი სიმ­ძაფ­რით გად­მო­ცე­მი­სას. შეზ­ღუ­დუ­ლად არ მიგ­რ­ძ­ვ­ნია თა­ვი, უფ­რო იმ­ას ვში­შობ­დი, შორს არ შე­მე­ტო­პა. თუმ­ცა, დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, რომ ლექ­სი, რო­მე­ლიც შორს შე­ტო­პავს, სწო­რედ ამ სიღ­რ­მის გა­მო უფ­რო მი­სა­ღე­ბი ხდე­ბა ხოლ­მე, ვიდ­რე ის, რო­მე­ლიც ზე­რე­ლე აღ­წე­რას ამ­ჯო­ბი­ნებს.

– მახ­სენ­დე­ბა ფროს­ტის გან­საზ­ღ­ვ­რე­ბა: “ყო­ველ­გ­ვა­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი მხო­ლოდ იმ­დე­ნა­დაა კარ­გი, რამ­დე­ნა­დაც დრა­მა­ტუ­ლია“. თქვენს ლექსს გა­მოკ­ვე­თი­ლად დრა­მა­ტუ­ლი სტრუქ­ტუ­რა აქვს, მი­სი ყო­ვე­ლი ნა­წი­ლი კრეშ­ჩენ­დომ­დე მაღ­ლ­დე­ბა, რაც ერთ­გ­ვარ შიშ­ნა­რევ მიხ­ვედ­რას გუ­ლის­ხ­მობს, რო­მე­ლიც რა­ღა­ცის და­დას­ტუ­რე­ბით უნ­და დაგ­ვირ­გ­ვინ­დეს, შემ­დეგ კი თე­მის ძი­ე­ბით და გაშ­ლით; გზე­ბის მო­სინ­ჯ­ვით გრძელ­დე­ბა.

– მი­ხა­რია, რომ შე­ამ­ჩ­ნი­ეთ ეს თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბე­ბი, თუმ­ცა მათ არ აღ­ვიქ­ვამ, რო­გორც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ოს­ტა­ტო­ბის შე­დეგს, აქ ჩე­მი მცდე­ლო­ბა ჩანს – უფ­რო გა­სა­გე­ბი და ვი­ზუ­ა­ლუ­რი გა­მე­ხა­და სათ­ქ­მე­ლი. ეს ლექ­სი შედ­გე­ბა სეგ­მენ­ტე­ბის­გან და ვცდი­ლობ­დი, ეს სეგ­მენ­ტე­ბი თუ მო­მენ­ტე­ბი ისე და­მე­ლა­გე­ბი­ნა, რომ გარ­კ­ვე­უ­ლი ნა­რა­ტი­უ­ლი წეს­რი­გი მი­მე­ღო. ამ­ი­ტომ არ მი­ვიჩ­ნიე სა­ჭი­როდ სეგ­მენ­ტე­ბის და­მა­კავ­ში­რე­ბე­ლი მო­ნაკ­ვე­თე­ბის გა­მოკ­ვე­თა და გა­დავ­წყ­ვი­ტე, ფი­კუ­სი­რე­ბა მთლი­ა­ნად ამ ძი­რი­თად მო­მენ­ტებ­ზე მო­მეხ­დი­ნა.

– კრა­კოვ­ში ჩ.კ.უილ­ი­ამ­ს­მა გა­იხ­სე­ნა თა­ვი­სი ად­რე­უ­ლი ლექ­სის – “ანა ფრან­კის დღის” წე­რის პრო­ცე­სი და გა­ნაცხა­და, რომ ამ ლექ­ს­ზე ის­წავ­ლა, რო­გორ უნ­და ეწ­ე­რა. ეს მან იმ­ით ახს­ნა, რომ “ლექ­სის ერთ­დ­რო­უ­ლად გა­ნუ­საზ­ღ­ვ­რელ­სა და სრუ­ლი­ად გარ­კ­ვე­ულ სა­გან­ზე” მუ­შა­ო­ბი­სას მო­უხ­და გა­მო­ე­ცა­და რა­ღაც­ნა­ი­რი სიმ­ტ­კი­ცის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა. თქვენც ხომ არ გაგ­ჩე­ნი­ათ ამგ­ვა­რი გრძნო­ბა, რო­ცა ამ თე­მა­ზე მუ­შა­ო­ბის დაწყე­ბა გა­დაწყ­ვი­ტეთ?

– მე ვიც­ნობ იმ გრძნო­ბას, რა­ზეც ჩარ­ლი ლა­პა­რა­კობს, მაგ­რამ ჩემს ლექ­ს­ში სხვა­ნა­ი­რად მოხ­და – ში­ნა­გა­ნად დიდ­ხანს ვჭოჭ­მა­ნობ­დი და სიტყ­ვე­ბი სუ­ლაც არ მო­ე­დი­ნე­ბო­და წყა­ლი­ვით. ეს მა­ნამ­დე, სა­ნამ მუ­შა­ო­ბის დაწყე­ბი­დან კარ­გა ხნის მე­რე ცხა­დად გა­მო­იკ­ვე­თე­ბო­და ლექ­სის სვლა–გე­ზი და მეც შევ­წყ­ვი­ტე ბორ­ძი­კი. და­მეხ­მა­რა ერ­თი რამ – გა­ვაც­ნო­ბი­ე­რე, რომ ეს ლექ­სი არ იყო მომ­ხ­და­რის პო­ლი­ტი­კუ­რი ას­პექ­ტის აწ­ონ–და­წონ­ვის­თ­ვის გან­კუთ­ვ­ნი­ლი ად­გი­ლი იმ შემ­თხ­ვე­ვა­შიც კი, თუ­კი ამ­ას შევ­ძ­ლებ­დი. ჩე­მი პირ­ვან­დე­ლი მო­ნა­ხა­ზე­ბი სავ­სე იყო ის­ე­თი კითხ­ვე­ბით, რო­გო­რი­ცაა: “რო­გორ მოხ­და ეს?”, “რა მოყ­ვე­ბა ამ­ას?”, “ვინ ჩა­ი­დი­ნა?”, “რა­ტომ მოხ­და?”, “რა წვლი­ლი მიგ­ვიძღო­და ჩვენ ის­ე­თი სამ­ყა­როს შექ­მ­ნა­ში, სა­დაც შე­იძ­ლე­ბო­და ას­ე­თი რამ მომ­ხ­და­რი­ყო?” თუმ­ცა, რო­ცა კი შე­ვე­ცა­დე ეს კითხ­ვე­ბი ლექ­ს­ში ჩა­მეს­ვა, რა­საც პირ­ველ ხა­ნებ­ში ხში­რად ვა­კე­თებ­დი – მთე­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი ერ­თი ხე­ლის მოს­მით მი­წას­თან გას­წორ­და. ბო­ლოს­და­ბო­ლოს მივ­ხ­ვ­დი, რომ ლექ­სი უნ­და შე­ხე­ბო­და თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბის შე­ჯა­ხე­ბას, სიკ­ვ­დი­ლი­ა­ნო­ბას, ად­ა­მი­ა­ნე­ბის ტან­ჯ­ვა­სა და წუ­ხილს და თუ შე­საძ­ლე­ბე­ლი გახ­დე­ბო­და, იქ­ნე­ბო­და მას­ში გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად ნუ­გე­შის­ცე­მაც, გა­მოწ­ვე­უ­ლი მომ­ხ­დარ­თან ახ­ლოს ყოფ­ნი­სა და თა­ნა­გან­ც­დის­გან. მას შემ­დეგ, რაც ამ­ას მივ­ხ­ვ­დი, ლექ­სი შე­იკ­რა.

ლექ­სი იგ­ე­ბა წვრილ­მა­ნებ­სა და დე­ტა­ლებ­ზე, სა­ხე–ხა­ტე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით და მას იშ­ვი­ა­თად აქვს საქ­მე გან­ზო­გა­დე­ბებ­თან. მი­სი თვი­სე­ბაა – უს­აზ­ღ­ვ­რო ხოტ­ბა. შე­იძ­ლე­ბა იფ­იქ­როთ, რომ ის ხოტ­ბის შეს­ხის ხე­ლოვ­ნე­ბაა. ზო­გი­ერ­თი ლექ­სი, მარ­თ­ლაც ბრწყინ­ვა­ლე ლექ­სი, ძი­რის­ძი­რო­ბამ­დე ერთ­გუ­ლია თა­ვი­სი კონ­კ­რე­ტუ­ლი საგ­ნი­სა, მაგ­რამ მათ ამ­ა­ვე დროს გა­აჩ­ნი­ათ უნ­ი­ვერ­სა­ლუ­რი თა­ვი­სე­ბა, რაც მათ სი­ცოცხ­ლი­სუ­ნა­რი­ა­ნო­ბას გა­ნა­პი­რო­ბებს თვით ყვე­ლა­ზე შე­უ­ფე­რე­ბელ პი­რო­ბებ­შიც კი.

– პო­ე­მის იმ ნა­წილ­ში, სა­დაც ლა­პა­რა­კია თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვის საწ­ვავ­ზე, აფ­ეთ­ქე­ბულ გრა­ნიტ­სა და შხა­მი­ან გა­მო­ნა­ბოლ­ქ­ვებ­ზე, ანუ წვის მთელ მა­ტე­რი­ა­ლურ გა­მოვ­ლი­ნე­ბებ­სა და თვი­თონ კა­ტას­ტ­რო­ფა­ზე, სტრო­ფის ბო­ლო ბწკა­რებ­ში (“Freighted air too foul to take in but we take it in,/ too gruesome… to breathe but they breathe it and you breathe it“), მე შე­სამ­ჩ­ნევ ცვლი­ლე­ბას ვგრძნობ – ესაა აუც­ი­ლე­ბელ თან­ხ­მი­ე­რე­ბა­ში (თუ კე­თილ­ხ­მო­ვა­ნე­ბა­ში) ჩა­ძირ­ვა, რაც ერ­თობ მი­მე­ტუ­რი ნი­შან–თვი­სე­ბაა. ეს შე­ნაც­ვ­ლე­ბა, ჩე­მი აზ­რით, ზო­მი­ე­რად და ოს­ტა­ტუ­რად გათ­ვ­ლი­ლი სვლაა.

– ეს ერთ-ერ­თი იმ ად­გილ­თა­გა­ნია, სა­დაც და­ღუ­პულ­თა ოჯ­ა­ხე­ბის გა­მო ვღე­ლავ­დი – ამ ჰა­ერ­ში არ­სე­ბობ­და ის ყვე­ლა­ფე­რი, რაც გარ­დაც­ვ­ლილ­თა­გან დარ­ჩა. ეს იყო სა­ხი­ფა­თო. ვფიქ­რობ, სწო­რად შე­გი­ნიშ­ნავთ – ამ ად­გი­ლას ლექ­სი მარ­თ­ლაც ხდე­ბა უფ­რო კონ­ფი­დენ­ცი­ა­ლუ­რი, რამ­დე­ნად­მე პი­რა­დუ­ლიც. სწო­რედ აქ ვცა­დე ცო­ტა სიღ­რ­მე­ში შე­მეღ­წია და მომ­ხ­და­რის ში­ნა­გა­ნი მხა­რე და­მე­ნა­ხა.

– რო­ცა ცე­ლან­მა მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომ­ის შემ­დეგ თა­ვი­სი მშვე­ნი­ე­რი და ტკი­ვი­ლი­ა­ნი ლექ­სე­ბი გა­მო­აქ­ვეყ­ნა, კონ­კ­რე­ტუ­ლად “სიკ­ვ­დი­ლის ფუ­გა” მაქვს მხედ­ვე­ლო­ბა­ში, ის გა­აკ­რი­ტი­კეს. ად­ორ­ნოს სიტყ­ვე­ბით რომ ვთქვათ, იმ­ის გა­მო, რომ ოს­ვენ­ცი­მის შემ­დეგ პო­ე­ზი­ის წე­რა შე­ეძ­ლო. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, “სიკ­ვ­დი­ლის ფუ­გა” გერ­მა­ნი­ა­ში გა­ნი­ხი­ლეს მსუ­ბუ­ქი ემ­ო­ცი­უ­რი ლექ­სის კრი­ტე­რი­უ­მით და ეს იყო ყვე­ლა­ზე შე­უ­რაცხ­მ­ყო­ფე­ლი პო­ე­ტი­სათ­ვის. ღე­ლავთ თუ არა, რო­გორ მი­ი­ღე­ბენ თქვენს ლექსს?

– რო­ცა ამ­ბო­ბენ, რომ არ შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ზია იწ­ე­რე­ბო­დეს ოს­ვენ­ცი­მის შემ­დეგ (თუმ­ცა ბო­ლო დროს ეს ფრა­ზა არ­სად გა­მი­გო­ნია), ჩე­მი აზ­რით, ავ­იწყ­დე­ბათ, რომ პო­ე­ზია სი­ცოცხ­ლი­სა და სიკ­ვ­დი­ლის – თვით ძალ­მომ­რე­ო­ბი­თი სიკ­ვ­დი­ლის – მი­მართ ჩვე­ნი ყვე­ლა­ზე გულ­წ­რ­ფე­ლი რე­აქ­ცი­ე­ბის გა­მო­ხატ­ვის სა­უ­კე­თე­სო სა­შუ­ა­ლე­ბაა. 11 სექ­ტემ­ბ­რის მოვ­ლე­ნე­ბი­სად­მი ჩვე­ნი რე­აქ­ცი­ის ჩახ­შო­ბა მხო­ლოდ ამ მოვ­ლე­ნე­ბის და­ვიწყე­ბამ­დე მიგ­ვიყ­ვანს. ჩემ­თ­ვის ცე­ლა­ნის “სიკ­ვ­დი­ლის ფუ­გა” ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ძა­ლის­მომ­ცე­მი ლექ­სია – ტან­ჯ­ვის გზის გავ­ლის გა­რე­შე, სა­ერ­თოდ, რო­გორ წარ­მო­უდ­გე­ნი­ათ გა­დარ­ჩე­ნა, არ მეს­მის?! ცე­ლა­ნის ეს ლექ­სი ძალ­ზე კომ­პაქ­ტუ­რი ფორ­მით იძ­ლე­ვა უპ­რე­ცე­დენ­ტო სა­ში­ნე­ლე­ბე­ბის შე­მაძ­რ­წუ­ნე­ბელ გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბას, რაც სხვა­ნა­ი­რად სიტყ­ვის უთქ­მე­ლად ჩა­ი­ლე­ქე­ბო­და ჩვენ­ში.

– ჩე­მი ერთ-ერ­თი უს­აყ­ვარ­ლე­სი ესე 70-იან წლებ­ში ტედ ჰი­უზ­მა გა­მო­აქ­ვეყ­ნა არ­აჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი იუგ­ოს­ლა­ვე­ლი პო­ე­ტის, ვას­კო პო­პას ომ­ის­შემ­დ­გო­მი ლექ­სე­ბის კრე­ბუ­ლის წი­ნა­სიტყ­ვა­ო­ბად. ჰი­უ­ზი აღ­წერს პო­პას (ას­ე­ვე ჰერ­ბერ­ტის, ჰო­ლუ­ბის და მი­ლო­შის) გახ­ს­ნი­ლო­ბას “ყო­ვე­ლი­ვე იმ­ის მი­მართ, რაც გარ­შე­მო ხდე­ბა”, მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, თვი­თონ მო­ნა­წი­ლე­ო­ბენ თუ არა მომ­ხ­დარ­ში. ჰი­უ­ზი მი­უ­თი­თებს ას­ე­ვე მათ “მო­ზო­მილ უარ­ზე – არ­აფ­რის­დი­დე­ბით თა­ვი შორს არ და­ი­ჭი­რონ იმ ძა­ლის­გან, რაც მარ­თავს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან მოვ­ლე­ნებს”.

– იც­ით, ერთ-ერ­თი მი­ზე­ზი, რა­მაც ამ ლექ­სის შექ­მ­ნა გა­და­მაწყ­ვე­ტი­ნა, ანუ მი­სი მე­ო­რე უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი გარ­და­ტე­ხის მო­მენ­ტი იყო, რო­ცა კა­ტას­ტ­რო­ფის ად­გილ­ზე წა­ვე­დი და “მაკ­დო­ნალ­დ­სის” გარ­შე­მო დავ­ბო­რი­ა­ლობ­დი. იქ 24-სა­ა­თი­ა­ნი მომ­სა­ხუ­რე­ბა ჰქონ­დათ და იქ­ვე იყო მე­ხან­ძ­რე­თა შეკ­რე­ბე­ბის მუდ­მი­ვი ად­გი­ლი. ჩე­მი პა­ტა­რა ბლოკ­ნო­ტით მი­ვე­დი და რამ­დე­ნი­მე მე­ხან­ძ­რეს გა­ვე­სა­უბ­რე, მე­რე მათ ერთ­მა­ნეთ­ში ლა­პა­რაკ­საც მო­ვუს­მი­ნე. მე მომ­ნუს­ხა მა­თი სა­უბ­რის სწო­რედ ამ “გახ­ს­ნი­ლო­ბამ”, რო­ცა ყვე­ბოდ­ნენ სა­კუ­თარ და სხვა­თა მტკივ­ნე­ულ თავ­გა­და­სა­ვალ­ზე. მა­თი სა­უბ­რი­დან წარ­მო­იშ­ვა ჩე­მი ლექ­სის ზო­გი­ერ­თი მო­ნაკ­ვე­თის ენ­ობ­რი­ვი პლას­ტი.

– რო­ცა ამ ლექსს ვა­ა­ნა­ლი­ზებ­დი, თქვე­ნი მე­ო­რე ლექ­სი გა­მახ­სენ­და – “მკვდრე­ბი და ცოცხ­ლე­ბი”, რო­მე­ლიც ორი წლის წინ და­ი­ბეჭ­და ჩვენს ჟურ­ნალ­ში. გა­მახ­სენ­და თქვე­ნე­უ­ლი ხედ­ვა იმ­ი­სა, თუ რო­გორ იქ­ცე­ვი­ან გარ­დაც­ვ­ლი­ლე­ბი მი­წა­ში არ­ა­რა­ო­ბად და რომ “ძვე­ლი ცხოვ­რე­ბი­დან სა­სი­ცოცხ­ლო ძა­ლის გა­დას­ვ­ლა ახ­ალ­ში – სა­შუ­ა­ლე­ბაა დე­და­მი­წა­ზე მა­რა­დი­სო­ბის შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად”. ამ­ის მი­ხედ­ვით, ად­ა­მი­ა­ნე­ბის­თ­ვის ჰა­ერ­ში აფ­ეთ­ქე­ბა იმ­ას ნიშ­ნავს, რომ ის­ი­ნი ვე­რა­სო­დეს და­უბ­რუნ­დე­ბი­ან დე­და­მი­წას.

– ჰო, ამ­ას გაქ­რო­ბა ჰქვია. ეს იგ­ი­ვეა, რაც ვი­ი­ონ­მა აღ­წე­რა – “ზე­ცა­ში გა­და­სახ­ლე­ბა, რო­ცა ჯერ კი­დევ ცოცხა­ლი ხარ”. გაქ­რო­ბა­საც იგ­ი­ვე შე­დე­გი მოს­დევს, რაც ცეცხ­ლის და­უ­ჯე­რებ­ლად მა­ღალ ტემ­პე­რა­ტუ­რას. ხში­რად ვფიქ­რობ იმ ად­ა­მი­ა­ნებ­ზე, რომ­ლე­ბიც შე­ნო­ბე­ბი­დან გად­მოხ­ტ­ნენ. რამ­დე­ნად სა­ზა­რე­ლი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო გა­დარ­ჩე­ნის ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი გზა, რომ მი­სი ში­შით ამ­დენ­მა ად­ა­მი­ან­მა არ­ჩია პირ­და­პირ გად­მომ­ხ­ტა­რი­ყო მე­ოთხე­დი მი­ლის სი­მაღ­ლი­დან?!

– ლექ­ს­ში შე­მო­გაქვთ ორი ად­ა­მი­ა­ნის სა­ხე, რომ­ლე­ბიც ხე­ლი­ხელ­ჩა­კი­დე­ბუ­ლი გა­დახ­ტე­ბი­ან, თით­ქოს იმ­ი­სათ­ვის, რომ “მა­თი ვერ­ტი­კა­ლუ­რი სხე­უ­ლე­ბი ცის თავ­დაღ­მარ­თ­ზე უფ­რო მსუ­ბუ­ქად დაშ­ვე­ბუ­ლიყ­ვ­ნენ”.

– აქ დან­ტე­ზეა მი­ნიშ­ნე­ბა. ჯო­ჯო­ხე­თის მე­ო­რე კა­რიბ­ჭე­ში დან­ტე ხე­დავს, რო­გორ მი­ა­ცუ­რებს ქა­რი პა­ო­ლო­სა და ფრან­ჩეს­კას “სხე­უ­ლით შემ­ცო­დე­თა სამ­ყო­ფე­ლის­კენ”. ის ვირ­გი­ლი­უსს ეუბ­ნე­ბა: “პო­ე­ტო, სი­ა­მოვ­ნე­ბით გა­ვე­სა­უბ­რე­ბო­დი იმ წყვილს, რო­მე­ლიც, ჩანს, რა მსუ­ბუ­ქად მი­ა­ბი­ჯებს ქა­რის ტალ­ღებ­ზე”. რა თქმა უნ­და, ის ორი, რო­მე­ლიც კოშ­კი­დან ხე­ლი­ხელ­ჩა­ჭი­დე­ბუ­ლი გად­მოხ­ტა, ალ­ბათ უფ­რო ამ­ხა­ნა­გე­ბი იყვ­ნენ ერთ­მა­ნე­თის­თ­ვის, ვიდ­რე შეყ­ვა­რე­ბუ­ლე­ბი, თუმ­ცა შე­საძ­ლოა, სა­ერ­თო­დაც არ იც­ნობ­დ­ნენ ერთ­მა­ნეთს და მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, მა­თი ხე­ლის ჩა­კი­დე­ბა ჩემ­თ­ვის სიმ­ბო­ლოა ერთ­გ­ვა­რი ხან­მოკ­ლე ნიშ­ნო­ბი­სა, რა­მაც ორ­ი­ვე სიკ­ვ­დი­ლის წინ სიმ­ხ­ნე­ვით აღ­ავ­სო.

– რო­გო­რი იყო აუდ­ი­ტო­რი­ის რე­აქ­ცია ამ ლექ­სის მოს­მე­ნი­სას?

– წე­რის პრო­ცეს­ში ამ ლექსს ხში­რად ვკითხუ­ლობ­დი ხმა­მაღ­ლა. პირ­ვე­ლად აუდ­ი­ტო­რი­ის წი­ნა­შე კი სტუ­დენ­ტურ სა­ტე­ლე­ვი­ზიო გა­და­ცე­მა­ში წარ­ვ­დე­ქი. რა თქმა უნ­და, ლექ­ს­მა სა­შინ­ლად ააღ­ელ­ვა სტუ­დენ­ტე­ბი. ზო­გი ამ ახ­ალ­გაზ­რ­და მწერ­ლე­ბი­დან შორს, კან­ზას­სა და ვა­შინ­გ­ტონ­ში ცხოვ­რობს და ისე და­ემ­თხ­ვა, რომ კა­ტას­ტ­რო­ფის დღეს მათ პირ­ვე­ლი ვორ­ქ­შო­ფი უწ­ევ­დათ. მე­რე მა­თი ერთ-ერ­თი სუ­დენ­ტუ­რი საცხოვ­რებ­ლის ევ­ა­კუ­ა­ცი­აც გახ­და სა­ჭი­რო. ვა­პი­რებ­დი შე­მე­თა­ვა­ზე­ბი­ნა, თი­თო­ე­ულს თა­ვი­სი იმდ­ღე­ვან­დე­ლი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი და­ე­წე­რა და იმ­ის საჩ­ვე­ნებ­ლად, რომ ჩემ­თ­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა არ ჰქონ­და, რამ­დე­ნად სრულ­ყო­ფი­ლი ან უხ­ა­რის­ხო გა­მო­ვი­დო­და მა­თი პირ­ვე­ლი მო­ნა­ხა­ზე­ბი, მე თვი­თონ თა­ვი მო­ვუ­ყა­რე ნაჩ­ქა­რე­ვად ლექ­სის­მაგ­ვარ სვე­ტე­ბად შე­კო­წი­წე­ბულ ჩე­მი ლექ­სის პირ­ველ სტრი­ქო­ნებს, რო­მელ­თა­გან ზო­გი სულ არ უკ­ავ­შირ­დე­ბო­და ერთ­მა­ნეთს და სტუ­დენ­ტებს ასე გა­ვა­ცა­ნი ლექ­სის პირ­ვე­ლი ელ­ე­მენ­ტა­რუ­ლი ვერ­სია.

ყო­ვე­ლი მომ­დევ­ნო წა­კითხ­ვის­თ­ვის ლექ­სის ის ვა­რი­ან­ტი მიმ­ქონ­და, რა­ზეც იმ ეტ­აპ­ზე ვმუ­შა­ობ­დი. რო­ცა სა­ხალ­ხოდ კითხუ­ლობ, მსმე­ნე­ლი ლექ­სის სრულ­ყო­ფილ ვა­რი­ანტს ით­ხოვს, ამ­ი­ტომ თვალ­ში ეჩ­ხი­რე­ბათ და ძა­ლა­უ­ნე­ბუ­რად აფ­იქ­სი­რე­ბენ იმ მო­მენ­ტებს, რაც გა­უ­მარ­თა­ვად ჟღერ­და. ამ წა­კითხ­ვე­ბის შემ­დეგ, სას­ტუმ­რო­ში, ჩემს ოთ­ახ­ში, სწო­რედ ამ გა­უ­მარ­თავ მო­ნაკ­ვე­თებს ვა­მუ­შა­ვებ­დი. ხში­რად, რამ­დე­ნი­მე დღის ან კვი­რის შემ­დეგ, ყო­ველ წა­კითხ­ვას ის­ევ ხე­ლა­ხა­ლი შეს­წო­რე­ბა მოს­დევ­და. ასე გრძელ­დე­ბო­და ათი თვის მან­ძილ­ზე. ლექ­სის სრულ­ყო­ფის ამ ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი დრო­ის თი­თო­ე­ულ ეტ­აპ­ზე ვკითხუ­ლობ­დი ნა­მუ­შევ­რის ახ­ალ ვა­რი­ანტს და ეს ძა­ლი­ან და­მეხ­მა­რა ნა­წარ­მო­ე­ბის სა­ბო­ლოო სა­ხის გა­მოკ­ვე­თა­ში.

– ჩე­მი აზ­რით, თქვენ იმ პო­ეტ­თა კა­ტე­გო­რი­ას მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბით, რომ­ლე­ბიც ეთ­აყ­ვა­ნე­ბი­ან და ამ­ა­ყო­ბენ თა­ვი­სი ფეს­ვე­ბით. ტყუ­პე­ბი თქვე­ნი მხედ­ვე­ლო­ბის არ­ე­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და თით­ქ­მის ორ ათ­ე­ულ წელ­ზე მე­ტი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ხომ ასეა?

– დი­ახ, მე ოც­და­მერ­ვე სარ­თულ­ზე ვცხოვ­რობ და ჩე­მი ფან­ჯ­რე­ბი სამ­ხ­რე­თის­კენ იყ­უ­რე­ბა. კოშ­კე­ბი ჩე­მი სახ­ლის შო­რი­ახ­ლოს იდ­გა და მარ­თ­ლაც ყო­ველ­დ­ღე ვხე­დავ­დი. ყვე­ლა­ზე კარ­გად ნიუ-იორ­კის ამ ნა­წილს ვიც­ნობ­დი. რა თქმა უნ­და, კა­ტას­ტ­რო­ფა ლოს-ან­ჯე­ლეს­ში რომ მომ­ხ­და­რი­ყო, ამ ლექსს ვერ დავ­წერ­დი.

ნიუ-იორ­კე­ლებ­თან სა­უბ­რი­სას მე ძა­ლი­ან ბე­რი რამ შე­ვიტყ­ვე მომ­ხ­დარ­ზე. ჩე­მი კა­რის მე­ზობ­ლე­ბი სახ­ლ­ში იყვ­ნენ სწო­რედ იმ მო­მენ­ტ­ში, რო­ცა შე­ტა­კე­ბა მოხ­და; მათ გა­ი­გეს თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვის ხმა, რო­მელ­მაც თურ­მე ჩვენს შე­ნო­ბას ჩა­უფ­რი­ნა და ფან­ჯ­რებს მი­აწყ­დ­ნენ, რომ გა­ე­გოთ, რა ხდე­ბო­და. ამ დროს და­ი­ნა­ხეს, რომ თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი კოშკს შე­ე­ჯა­ხა. მე­ზობ­ლებ­მა დე­ტა­ლუ­რად მი­ამ­ბეს მთე­ლი ეს ამ­ბა­ვი. უამ­რავ­მა ად­ა­მი­ან­მა მო­მიყ­ვა თა­ვი­სი იმდ­ღე­ვან­დე­ლი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი და შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა. მე თით­ქოს ყვე­ლა შემ­ხ­ვედ­რი გა­მოვ­კითხე და თი­თო­ე­ულს რა­ღაც თა­ვი­სი ჰქონ­და სათ­ქ­მე­ლი.

– არ­სე­ბო­ბენ თუ არა ის­ე­თი პო­ე­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც ლექ­ს­ში არ ჩა­ნან უშ­უ­ა­ლოდ, მაგ­რამ გარ­კ­ვე­უ­ლი გავ­ლე­ნა და შთა­გო­ნე­ბა მო­ახ­დი­ნეს თქვენ­ზე ამ ლექ­ს­ზე მუ­შა­ო­ბის პრო­ცეს­ში?

– ჩემს ნა­მუ­შევ­რებ­ზე ყო­ველ­თ­ვის დი­დი გავ­ლე­ნა ჰქონ­და ჰარტ კრე­ინს. ერ­თი შე­ხედ­ვით არ ჩანს, მაგ­რამ ეს ასეა. კონ­კ­რე­ტუ­ლად ამ ლექ­ს­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას კი და­მეხ­მა­რა კრე­ი­ნის ღრმა სიმ­ბო­ლუ­რი დატ­ვირ­თ­ვის მქო­ნე ნა­წარ­მო­ე­ბი ნიუ-იორ­კის თე­მა­ზე.

მე­ო­რე პო­ე­ტი, ვინც ამ ლექ­ს­ზე მო­ახ­დი­ნა ფა­რუ­ლი გავ­ლე­ნა, იყო ემ­ი­ლი დი­კინ­სო­ნი. კერ­ძოდ, მი­სი უნ­ა­რი – წარ­მო­სახ­ვა­ში და­ი­ნა­ხოს თა­ვი­სი გზა, თვი­თონ­ვე გა­ნი­ცა­დოს ის, რა­ზეც წერს და შე­ეძ­ლოს, სამ­ყა­როს სხვი­სი თვა­ლით უყ­უ­როს. მი­სი ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი ლექ­სი – “მეს­მო­და ბუ­ზის ბზუ­ი­ლი, რო­ცა ვკვდე­ბო­დი”, მო­მაკ­ვ­და­ვი ად­ა­მი­ა­ნის შე­სა­ხებ არ­ის და­წე­რი­ლი. ამ ად­ა­მი­ანს, შე­იძ­ლე­ბა, პო­ე­ტი იც­ნობ­და კი­დეც და უნ­ა­ხავს მო­მაკ­ვ­და­ვი. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, აქ ის თა­ვის პერ­სო­ნაჟ­ში შე­დის და მე­რე წარ­მო­სახ­ვით მას­თან ერ­თად კვდე­ბა და, რად­გან კვდე­ბა, ხე­დავს იმ­ას, რა­საც ეს ად­ა­მი­ა­ნი ხე­დავ­და, ალ­ბათ, სი­ცოცხ­ლის ბო­ლო წუ­თებ­ში – ოთ­ა­ხის ბუზს. ჩემ­თ­ვის ამ­ა­ღელ­ვე­ბე­ლია ის, რაც დი­კინ­სონს შე­უძ­ლია – სხვა ად­ა­მი­ა­ნად იქ­ცეს და მი­სი თვა­ლით უყ­უ­როს სამ­ყა­როს, არა მარ­ტო უყ­უ­როს, არ­ა­მედ წარ­მა­ვა­ლი რე­ა­ლო­ბი­დან უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო ცოცხა­ლი არ­სე­ბის სა­ხით ერ­თი დე­ტა­ლი გა­მო­არ­ჩი­ოს და პო­ე­ტუ­რი ენ­ით ჰიმ­ნი უძღ­ვ­ნას ამ ჩვე­უ­ლებ­რივ, არ­აფ­რით გა­მორ­ჩე­ულ არ­სე­ბას – ოთ­ა­ხის ბუზს. თა­ნაც, ჰიმ­ნი მის­თ­ვის გა­სა­გებ ენ­ა­ზე უმ­ღე­როს – “მო­ლურ­ჯო, ნაწყ­ვეტ-ნაწყ­ვე­ტი ზუ­ზუ­ნით”.

© ”არილი”

“პო­ე­ზი­ი­დან პრო­ზა­ზე გა­დავ­ხ­ტი, რო­გორც კა­ლია…”

პი­ტერ აკ­რო­ი­დი – სა­ხელ­გან­თ­ქ­მუ­ლი ინგ­ლი­სე­ლი მწე­რა­ლი, ავ­ტო­რი წიგ­ნე­ბი­სა, “გო­ლე­მი ლა­იმ­ჰა­უ­სი­დან” (“ელ­ი­ზა­ბეტ კრის პრო­ცე­სი”), “ოს­კარ უაილ­დის დღი­უ­რე­ბი”, “დოქ­ტორ დის სახ­ლი”; გა­მო­ცე­მუ­ლი აქვს დი­კენ­სის, ტო­მას სტერნზ ელ­ი­ო­ტის, ეზ­რა პა­უნ­დის და სხვა­თა ბი­ოგ­რა­ფი­ე­ბი. ცხოვ­რობს ლონ­დონ­ში.

თარგმნა ნიკა ჯანიკაშვილმა

– თქვე­ნი წიგ­ნე­ბის ერთ-ერ­თი უმ­თავ­რე­სი გმი­რი ლონ­დო­ნია. რას ნიშ­ნავს თქვენ­თ­ვის ეს ქა­ლა­ქი?

– მე აქ და­ვი­ბა­დე და ჩე­მი პირ­ვე­ლი წიგ­ნე­ბიც ლონ­დონ­ში გა­მო­ვი­და. შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, ლონ­დო­ნი ჩე­მი წარ­მო­სახ­ვის აკ­ვი­ა­ტე­ბუ­ლი პე­ი­ზა­ჟია. რო­ცა მის ის­ტო­რი­ა­ში ვერ­კ­ვე­ვი, სა­კუ­თარ თავ­საც უკ­ეთ ამ­ო­ვიც­ნობ ხოლ­მე.

– თქვე­ნი აზ­რი ის­ეთ ცნე­ბა­ზე, რო­გო­რიც “ის­ტო­რიაა”?

– ის­ტო­რია ესაა მოთხ­რო­ბა, რომ­ლის დახ­მა­რე­ბი­თაც აწმ­ყოს აღვ­წერ. ვცდი­ლობ გა­ვი­გო და ავხ­ს­ნა აწმ­ყო. ჩემს ბევრ წიგ­ნ­ში მოქ­მე­დე­ბა ერთ­დ­რო­უ­ლად ორ დრო­ით პლას­ტ­ში ვი­თარ­დე­ბა. ის­ტო­რი­უ­ლი კონ­ტექ­ს­ტი უბ­რა­ლოდ გვეხ­მა­რე­ბა გა­ვი­გოთ ის, რაც ახ­ლა ხდე­ბა. სა­ერ­თოდ, ვერ ვხე­დავ გან­სა­კუთ­რე­ბულ სხვა­ო­ბას წარ­სულ­სა და აწმ­ყოს შო­რი­საც.

– რო­გო­რია თქვე­ნი პერ­სო­ნა­ლუ­რი “გან­ც­და” წარ­სუ­ლი­სა აწმ­ყო­ში?

– ეს, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, ჩე­მი წიგ­ნე­ბია. რო­ცა ის­ტო­რი­ა­ში ვი­ქე­ქე­ბი, მის გა­თა­მა­შე­ბას ვახ­დენ ხოლ­მე. მის ენ­ა­ზე ვიწყებ ლა­პა­რაკს. ვცდი­ლობ შე­ვიგ­რ­ძ­ნო ის, რა­საც იმ ეპ­ო­ქის ად­ა­მი­ა­ნე­ბი გრძნობ­დ­ნენ და ა.შ. რას გა­ნიც­დი­და ოს­კარ უაილ­დი, რო­ცა პა­რიზ­ში ცხოვ­რობ­და, ან დოქ­ტო­რი დი. უც­ხო ტყავ­ში მოქ­ცე­ვით, წარ­სულს უკ­ეთ აღ­იქ­ვამ, ვიდ­რე უბ­რა­ლოდ მი­სი აღ­წე­რი­სას.

– თქვე­ნი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბი წარ­სულ­ში? გიყ­ვართ თუ არა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად რო­მე­ლი­მე ეპ­ო­ქა?

– არა. საყ­ვა­რე­ლი ეპ­ო­ქე­ბი ჩემ­თ­ვის არ არ­სე­ბობს. მე ვწერ­დი ბლე­იკ­ზე, მილ­ტონ­ზე, დი­კენ­ს­ზე, უაილდ­ზე და ტ.ს.ელ­ი­ოტ­ზე. ასე რომ, თა­ვა­დაც ხე­დავთ, რამ­დენ ეპ­ო­ქა­სა ვარ მო­დე­ბუ­ლი. არც ერთს არ ვა­ნი­ჭებ უპ­ი­რა­ტე­სო­ბას – მე პრო­ცე­სი მა­ინ­ტე­რე­სებს, დრო­თა კავ­ში­რი და არა მი­სი ცალ­კე­უ­ლი ფრაგ­მენ­ტე­ბი.

– რო­გო­რია თქვე­ნი ის­ტო­რია?

– და­ვი­ბა­დე ლონ­დო­ნის და­სავ­ლეთ­ში კა­თო­ლი­კურ ოჯ­ახ­ში, დავ­დი­ო­დი კა­თო­ლი­კურ სკო­ლა­ში, და­ვას­რუ­ლე კემ­ბ­რი­ჯი, შემ­დეგ იელი. რის შემ­დე­გაც ვმუ­შა­ობ­დი რე­დაქ­ტო­რად ჟურ­ნალ “The Book Spectator“-ში, შვი­დი წე­ლი. მე­რე რო­მა­ნე­ბის წე­რა და­ვიწყე და დღემ­დე რო­მა­ნე­ბით ვცხოვ­რობ.

– არ გსურთ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ კრი­ტი­კა­ში დაბ­რუ­ნე­ბა?

– არც არ­ას­დ­როს მი­მი­ტო­ვე­ბია ეს სა­მუ­შაო – ხში­რად ვწერ ხოლ­მე ლონ­დო­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გა­მო­ცე­მე­ბი­სათ­ვის, ასე რომ, თქვენს წი­ნა­შე, ჯერ კი­დევ ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტია.

– თქვე­ნი საყ­ვა­რე­ლი წიგ­ნე­ბი?

– არც ერ­თი. და­წე­რის შემ­დეგ, უბ­რა­ლოდ, ვი­ვიწყებ წიგ­ნებს და მორ­ჩა. თუ­კი წარ­მა­ტე­ბა­ზე ვი­სა­უბ­რებთ – დი­დე­ბა “ოს­კარ უაილ­დის დღი­ურ­მა” და ელ­ი­ო­ტის ბი­ოგ­რა­ფი­ამ მო­მი­ტა­ნა.

– რო­გორ მო­ა­ხერ­ხეთ და­გე­წე­რათ ელ­ი­ო­ტის ბი­ოგ­რა­ფია ისე, რომ პო­ე­ტის არც ერ­თი ცი­ტა­ტა არ გა­მო­გი­ყე­ნე­ბი­ათ? მემ­კ­ვიდ­რე­ებ­მა, რო­გორც ვი­ცი, აგ­იკ­რ­ძა­ლეს ცი­ტა­ცია?

– ამ­ა­ში არ­ა­ფე­რია გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი. გარ­წ­მუ­ნებთ. ცუ­დია, რომ წე­რი­ლე­ბის ცი­ტი­რე­ბა არ შე­მეძ­ლო, მაგ­რამ… ბი­ოგ­რა­ფია მე შე­მიკ­ვე­თეს და სა­მუ­შა­ოს დაწყე­ბამ­დე არც ვი­ცო­დი, რა სირ­თუ­ლე­ებს შე­ვე­ჯა­ხე­ბო­დი. რო­ცა აკრ­ძალ­ვის შე­სა­ხებ გა­ვი­გე, ვი­ფიქ­რე უარს ვიტყ­ვი-მეთ­ქი შეკ­ვე­თა­ზე. შემ­დეგ კი პი­რი­ქით, ამ აკრ­ძალ­ვამ ჩემს სა­სი­კე­თოდ იმ­ოქ­მე­და. რად­გან ცი­ტი­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, ელ­ი­ო­ტის იმ­ი­ტი­რე­ბა და­ვიწყე – ალ­ბათ, ქვეც­ნო­ბი­ე­რად, მაგ­რამ მა­ინც მის სტილ­ში ვწერ­დი (მის პრო­ზა­სა და წე­რი­ლებს ვგუ­ლის­ხ­მობ). სწო­რედ ეს ხერ­ხი იქ­ცა ჩემს მე­თო­დად, რო­ცა სხვა თე­მებ­ზე მუ­შა­ო­ბას შე­ვუ­დე­ქი.

– არ­ის თუ არა ბი­ოგ­რა­ფი­ა­ში ელ­ი­ო­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი კრი­ტი­კა?

– ინგ­ლი­სურ ლი­ტე­რა­ტუ­რას კემ­ბ­რიჯ­ში ვსწავ­ლობ­დი. ამ­ი­ტო­მაც კლა­სი­კო­სე­ბის შე­სა­ხებ ჩე­მი აზ­რი გა­მაჩ­ნ­და, მაგ­რამ საქ­მე ამ­ა­ში არ გახ­ლავთ, არ­ა­მედ იმ­ა­ში, რომ ეს არც მთლად კრი­ტი­კა გახ­ლ­დათ; უბ­რა­ლოდ ვცდი­ლობ­დი, პრო­პორ­ცი­უ­ლად მო­მერ­გო ერთ­მა­ნე­თის­თ­ვის ცხოვ­რე­ბა და ლი­ტე­რა­ტუ­რა ისე, რომ მათ ერთ­მა­ნე­თი გა­ნე­მარ­ტათ.

– რო­გორ უყ­უ­რებთ ელ­ი­ო­ტი­სა და ოდ­ე­ნის შე­მოქ­მე­დე­ბას?

– ელ­ი­ო­ტი პო­პუ­ლა­რუ­ლი ფი­გუ­რაა ინგ­ლი­სურ კრი­ტი­კა­ში, მას­ზე დღემ­დე წე­რენ წიგ­ნებს. ოდ­ენს, ალ­ბათ, ყვე­ლა­ზე მეტს კითხუ­ლო­ბენ სხვა პო­ე­ტებ­თან შე­და­რე­ბით, მი­სი ხმა, რა უც­ნა­უ­რიც არ უნ­და იყ­ოს, დღემ­დე “ჟღერს”. მაგ­რამ არ­ა­ნა­ირ, გან­სა­კუთ­რე­ბულ, გრძნო­ბე­ბით ამ ავ­ტო­რე­ბის მი­მართ არა ვარ გამ­ს­ჭ­ვა­ლუ­ლი.

– ვი­სი ბი­ოგ­რა­ფი­ის და­წე­რას აპ­ი­რებთ ამ­ჯე­რად?

– არა, მე მგო­ნი არ­ა­ვი­სი… თუმ­ცა მო­ი­ცათ… ჰო, მარ­თ­ლა, შექ­ს­პი­რის ბი­ოგ­რა­ფია შე­მიკ­ვე­თეს! ასე რომ, ხუ­თი წლის შემ­დეგ… თუმ­ცა, მე მგო­ნი, ეს ჩე­მი უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი ბი­ოგ­რა­ფია იქ­ნე­ბა.

– გვითხა­რით რამ­დე­ნი­მე სიტყ­ვა “ლონ­დო­ნის ბი­ოგ­რა­ფი­ის” შე­სა­ხებ.

– ეს ქა­ლა­ქის ის­ტო­რიაა. მაგ­რამ არ­ატ­რა­დი­ცი­უ­ლი ფორ­მი­თაა და­წე­რი­ლი – იგი არაა სწორ­ხა­ზო­ვა­ნი თხრო­ბა მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ. გა­დავ­წყ­ვი­ტე ლონ­დო­ნის ის­ტო­რია თე­მა­ტუ­რად და­მე­წე­რა – სურ­ნე­ლის, ბგე­რე­ბის, სუქ­სუ­ა­ლო­ბის, არ­ქი­ტექ­ტუ­რის, ქა­ლე­ბი­სა და ბავ­შ­ვე­ბის ის­ტო­რია.

– რო­გორ აფ­ა­სებთ თქვე­ნი თა­ო­ბის ინგ­ლი­სუ­რე­ნო­ვა­ნი მწერ­ლე­ბის შე­მოქ­მე­დე­ბას: ბარ­ნ­სი, კო­ე­ძი, მა­კი­უ­ე­ნი? არ­ის თუ არა თქვენს შო­რის რა­ი­მე სა­ერ­თო, რო­გორ ფიქ­რობთ?

– არა, ჩვენს შო­რის არ­ა­ფე­რია სა­ერ­თო, თა­ნაც მათ­ზე ცო­ტა­თი უფ­რო­სიც კი ვარ. ერ­თა­დერ­თი კავ­ში­რი ისაა, რომ ჩე­მი რო­მა­ნე­ბის შემ­დეგ ბევ­რ­მა გა­და­ი­ღო ის­ტო­რი­უ­ლი თხრო­ბის ჩე­მე­უ­ლი მა­ნე­რა. ანუ მხატ­ვ­რუ­ლი პრო­ზის ელ­ე­მენ­ტე­ბი შეჰ­ქონ­დათ ის­ტო­რი­ულ კონ­ტექ­ს­ტ­ში. ასე ვთქვათ, ფიქშნს დო­კუ­მენ­ტებ­ზე გა­და­ა­წერ­დ­ნენ ხოლ­მე. ასე რომ, კავ­ში­რი მათ უფ­რო აქვთ ჩემ­თან, ვიდ­რე მე.

– თქვენ დიდ დროს ატ­ა­რებ­დით ბიბ­ლი­ო­თე­კებ­ში მა­სა­ლე­ბის შეგ­რო­ვე­ბი­სას?

– ად­რე ძა­ლი­ან ბევრ დროს ვხარ­ჯავ­დი, ყვე­ლა­ფერს ვკითხუ­ლობ­დი, რაც ჩემს თე­მას შე­ე­ხე­ბო­და – ას­ე­უ­ლო­ბით წიგნს. ყვე­ლა­ფერს, რა­საც ვნა­ხავ­დი. ამ­ო­ცა­ნა იმ­ა­ში მდგო­მა­რე­ობ­და, რომ მთე­ლი ეს მა­სა­ლა თავ­ში გა­და­მე­ხარ­შა და მის­გან ჩე­მი მე­ო­რე ნა­ტუ­რა შე­მექ­მ­ნა, რა­თა ინს­ტინ­ქ­ტუ­რად მე­წე­რა. ახ­ლა მა­სა­ლებს ჩემ­თ­ვის ას­ის­ტენ­ტე­ბი აგ­რო­ვე­ბენ.

– სარ­გებ­ლობთ თუ არა ინ­ტერ­ნე­ტით? ხე­ლით წერთ თუ კომ­პი­უ­ტერ­ზე ბეჭ­დავთ?

– ინ­ტერ­ნე­ტით არ ვსარ­გებ­ლობ და ხე­ლით ვწერ: ეს ჩემს ნა­წერს სუნ­თ­ქ­ვას ან­ი­ჭებს, რა­ღაც ელ­ექ­ტ­რო­ო­ბით მუხ­ტავს.

– წერ­დით თუ არა ოდ­ეს­მე ლექ­სებს?

– ახ­ალ­გაზ­რ­დო­ბა­ში გა­მო­ვე­ცი რამ­დე­ნი­მე პო­ე­ტუ­რი კრე­ბუ­ლი. მა­შინ ძა­ლი­ან მინ­დო­და პო­ე­ტი ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი. აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბით ვკითხუ­ლობ­დი ჯონ ეშ­ბე­რის და ვბა­ძავ­დი კი­დეც მას. კი­დევ ო’ჰა­რა მომ­წონ­და. შემ­დეგ კი რო­ცა პო­ე­ზია მომ­ბეზ­რ­და, პრო­ზა­ზე გა­დავ­ხ­ტი, რო­გორც კა­ლია. ახ­ლაც იქა ვარ.

© ”არილი”